POLICY PAPER #2 STANDPUNT VAN DE KANDITATEN VOOR DE GEMEENTERAADS VERKIEZINGEN VAN 2012 OVER DE NIS -AANBEVELINGEN INZAKE DE SAMENSTELLING VAN DE PARLEMENTAIRE CONTROLE COMMISSIES BETREFFENDE DE VERKIEZINGSUITGAVEN EN DE BOEKHOUDING VAN DE POLITIEKE PAR TIJEN
1. Transparency International Belgium (TI-B) heeft voor het eerst een evaluatie van het « Nationale Integriteitssysteem » (NIS) van België opgesteld, volgens een methodologie die door het Internationaal Secretariaat van de organisatie ontwikkeld werd. Dit onderzoek vormt het onderwerp van het rapport « Evaluatie van het Nationale Integriteitssysteem” (307 pagina's) gepubliceerd in mei 2012.
Een reeks opzienbarende corruptiegevallen heeft gewezen op de dringende noodzaak om de strijd tegen de corruptie in Europa aan te scherpen. Het evaluatierapport van het NIS voor België kadert in een pan-Europees initiatief voor corruptiebestrijding, dat ondersteund wordt door de Europese Commissie. Het initiatief heeft tot doel de Nationale Integriteitssystemen van
vijfentwintig Europese landen systematisch te evalueren, en efficiënte en duurzame hervormingen aan te bevelen in de landen waar dat nodig blijkt. Het rapport voor België is gebaseerd op de evaluatie van dertien “pijlers” of instellingen1, waarvan steeds drie dimensies worden beoordeeld. De eerste dimensie heeft betrekking op de algemene capaciteit, die gedefinieerd wordt in termen van beschikbare middelen en het juridisch statuut van de instelling, die aan de basis liggen van haar doeltreffendheid. De tweede dimensie verwijst naar de regelgeving met betrekking tot het bestuur en de werking van de instelling. De derde dimensie tot slot heeft betrekking op de mate waarin de instelling de toegewezen rol vervult in het anticorruptiesysteem2. Het rapport stelt voor elk van die pijlers een reeks aanbevelingen voor. De toepassing daarvan moet leiden tot een beter integriteitssysteem in België, tot een beter bestuur op alle niveaus en tenslotte tot een meer rechtvaardige maatschappij. 2. Transparency International Belgium heeft overigens campagnes gevoerd waarbij de politici een standpunt innemen over concrete maatregelen ter bevordering van de transparantie en de politieke ethiek. Zo werd de enquête “Transparantie en politiek” driemaal uitgevoerd, de laatste maal in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 20123. Daarbij hebben meer dan 800 kandidaten hun mening te kennen gegeven over heel concrete vragen, zoals de cumulatie van mandaten, de pre-electorale akkoorden, het beheer van belangenconflicten en de financiering van de verkiezingscampagnes. 3. Deze ‘paper’ heeft tot doel na te gaan of de gevoerde enquête en de aanbevelingen met het oog op een betere controle van de verkiezingsuitgaven en van de uitgaven van de politieke partijen, zoals geformuleerd in het kader van het NIS-rapport, overeenkomen met de bekommernissen van de mannelijke en vrouwelijke politici. In welke mate vormen de tekortkomingen die benadrukt werden in het NIS-rapport ethische bekommernissen voor diegenen die de gemeenten de komende zes jaar zullen besturen? Concreet betekent dat dat de 1
Met name: (1) Wetgevende macht ; (2) Uitvoerende macht ; (3) Rechterlijke macht ; (4) Publieke sector ; (5) Wethandhavingsdiensten ; (6) Verkiezingsautoriteit; (7) Ombudsman; (8) Rekenhof ; (9) Anticorruptiediensten ; (10) Media ; (11) Maatschappelijk middenveld ; (12) Politieke partijen ; (13) Bedrijfswereld. 2 Het rapport wijst met name op haar rol om effectief toezicht te houden op overheidsniveau (voor de wetgevende macht) en om corruptiezaken voor de rechter te brengen (voor de wethandhavingsorganen). 3 Transparency International heeft vroeger gelijkaardig onderzoek gevoerd voor de regionale verkiezingen van 2009 en de federale verkiezingen van 2010.
aanbevelingen die door Transparency International Belgium gedaan werden in het NIS-rapport, vergeleken werden met de antwoorden van de kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen in het kader van de enquête “Transparantie en politiek”. 4. De evaluatie van de pijler ‘Verkiezingsautoriteit’ in het rapport over het Belgisch integriteitssysteem heeft meer bepaald geleid tot een aanbeveling om de verkiezingsuitgaven en de uitgaven van de politieke partijen beter te controleren. Transparency International Belgium pleit ervoor dat de federale parlementaire commissie die de verkiezingsuitgaven controleert, met name de Controlecommissie betreffende de verkiezingsuitgaven en de boekhouding van de politieke partijen, niet uitsluitend zou zijn samengesteld uit parlementsleden, maar ook externe autonome experten zou omvatten. 5. Bij de enquête “Transparantie en politiek” werden verschillende vragen gesteld aan Vlaamse en Brusselse kandidaten enerzijds, en aan Waalse kandidaten anderzijds. Het Waals decreet, dat gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad van 4 juli 20124, voorziet namelijk dat de controlecommissie zich bij haar opdracht om de verkiezingsuitgaven te controleren, voortaan zal laten bijstaan door een college van twee juridische experten. In het Vlaams en Brussels Hoofdstedelijk Gewest is de aanwezigheid van dergelijke experten in de controlecommissies niet voorzien. Aan de Vlaamse en Brusselse kandidaten die in het kader van de enquête ondervraagd werden, werd bijgevolg gevraagd om hun mening te geven over een herziening van de parlementaire controlecommissies betreffende de verkiezingsuitgaven en de boekhouding van de politieke partijen in hun respectieve gewesten. Aan hen werden de volgende vragen gesteld
Vindt u dat de regels ter controle van de financiering van verkiezingscampagnes: Adequaat zijn Aangescherpt moeten worden 4
Decreet tot wijziging van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie betreffende de controle op de verkiezingsuitgaven aangegaan voor de gemeenteraads-, de provincieraads- en de sectorraadsverkiezingen (BS van 04/07/2012)
Versoepeld moeten worden Ik spreek me niet uit Aan diegenen die geantwoord hebben dat de regels voor de controle van de financiering van de verkiezingscampagnes moesten worden aangescherpt, werd een bijkomende vraag gesteld:
Zouden er onafhankelijke experten binnen de controlecommissie voor verkiezingsuitgaven moeten zetelen ? Ja Nee Ik spreek me niet uit Aan de kandidaten van Wallonië werd de volgende vraag gesteld.
Vindt u dat de regels ter controle van de financiering van verkiezingscampagnes: Adequaat zijn Aangescherpt moeten worden Versoepeld moeten worden Ik spreek me niet uit 6. Het NIS-rapport wijst erop dat de Parlementaire Commissie van het federaal parlement in haar huidige samenstelling tegelijk rechter en partij is. Dat is ook de mening van de Groep van Staten tegen Corruptie (GRECO) van de Raad van Europa, die bedenkingen heeft bij de politieke samenstelling van die commissie en bij haar aldus beperkte controle.
In haar evaluatierapport van België betreffende de transparantie van de financiering van de politieke partijen, dat werd goedgekeurd in mei 20095, had de GRECO het model dat door 5
GRECO, Derde Evaluatieronde. Evaluatierapport van België over de Transparantie van de Financiering van de Politieke Partijen (Thema II), Straatsburg, 15 mei 2009. Beschikbaar op:
België werd goedgekeurd in vraag gesteld, en had deze gepleit voor een invoering van een onafhankelijk
controlesysteem
van
de
financiering
van
politieke
partijen
en
verkiezingscampagnes. Zo was de GRECO voorstander van “De instelling van een – eventueel eengemaakt – systeem voor de controle van de financiering van de partijen en van de verkiezingscampagnes, dat zo onafhankelijk mogelijk is van de politieke partijen en dat over de nodige middelen beschikt om een substantiële en passende controle uit te voeren” (aanbeveling viii van het rapport). Als gevolg van dit rapport is de werkgroep “Politieke partijen”, die belast werd met de evaluatie van de wetgeving inzake verkiezingsuitgaven en de financiering van de politieke partijen in België, driemaal samengekomen. Door de ontbinding van het federaal parlement in mei 2010 werden die werkzaamheden echter opgeschort. Bijgevolg werd het conformiteitsniveau van België betreffende alle aanbevelingen van 2009 door de GRECO in 2011 “globaal onvoldoende” bevonden, en heeft deze aan het Hoofd van de afgevaardigden van België gevraagd om een rapport in te dienen over de vorderingsstaat van de uitvoering van de aanbevelingen die zonder gevolg waren gebleven.6
Ondanks die aanmaningen moet de GRECO in zijn tussentijds conformiteitsrapport over België, dat gepubliceerd werd in mei 20127, concluderen dat België slechts heel bescheiden vorderingen heeft gemaakt in de uitvoering van die aanbevelingen. Daarbij preciseert zij dat de aanbeveling viii van het rapport voor “De instelling van een – eventueel eengemaakt – systeem voor de controle van de financiering van de partijen en van de verkiezingscampagnes, dat zo onafhankelijk mogelijk is van de politieke partijen en dat over de nodige middelen beschikt om een substantiële en passende controle uit te voeren” nog steeds niet werd uitgevoerd.
http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoEval3(2008)8_Belgium_T wo_NL.pdf 6 GRECO, Derde Evaluatieronde. Conformiteitsrapport over België, Straatsburg, 27 mei 2011, Beschikbaar op: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3(2011)6_Belgium_EN .pdf 7 GRECO, Derde Evaluatieronde. Tussentijds Conformiteitsrapport over België, Straatsburg, 14 mei 2012. Beschikbaar op: http://www.coe.int/t/dghl/monitoring/greco/evaluations/round3/GrecoRC3(2012)5_Belgium_Inte rim_NL.pdf
In het Vlaams en Brussels Gewest, en op het federale niveau, is de aanwezigheid van onafhankelijke experten in de controlecommissies betreffende de verkiezingsuitgaven niet voorzien. In het Waals Gewest voorziet het decreet dat gepubliceerd werd in het Belgisch Staatsblad van 4 juli 20128 dat de Controlecommissie betreffende de verkiezingsuitgaven zich voortaan voor haar controleopdracht zal laten bijstaan door een college van twee juridische experten (een eremagistraat of een emeritus magistraat van de rechtsorde en een hoogleraar afkomstig van een Belgische universiteit, met een specialisatie in het openbaar en bestuursrecht), die bij consensus door het Waalse Parlement worden aangewezen.
We wijzen erop dat de commissies die de verkiezingsuitgaven van het Waals Gewest, van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en van de Duitstalige Gemeenschap controleren, de mogelijkheid hebben om het Rekenhof te raadplegen en om een advies te vragen betreffende de controle van de financiering van de partijen en van hun campagnes, maar dat die gefedereerde entiteiten echter nooit gebruik hebben gemaakt van deze mogelijkheid.
7. Transparency International Belgium heeft bijgevolg aan de kandidaten voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2012 gevraagd om hun mening over die kwesties te geven. Hoewel 38 % van de in Brussel ondervraagde personen verklaart dat het huidige systeem adequaat is, meent 50 % dat het systeem nog aangescherpt moet worden, meer bepaald door te voorzien in de aanwezigheid van onafhankelijke experten in de controlecommissies betreffende de verkiezingsuitgaven9. Dat betekent dat de helft van de ondervraagde kandidaten een standpunt inneemt dat gelijkloopt met de aanbevelingen die geformuleerd werden in het NIS-rapport, en die in Wallonië werden ingevoerd. In het Vlaams Gewest zijn de percentages net andersom, met meer voorstanders voor het huidige systeem (43 %) dan voor een aanscherping daarvan (35 %) via de aanwezigheid van onafhankelijke experten in de controlecommissie betreffende de
8
Decreet tot wijziging van het Wetboek van de plaatselijke democratie en de decentralisatie betreffende de controle op de verkiezingsuitgaven aangegaan voor de gemeenteraads-, de provincieraads- en de sectorraadsverkiezingen (BS van 04/07/2012) 9 Al het cijfermateriaal kan worden teruggevonden in ons persdossier, op het volgende adres: http://www.transparencybelgium.be/activiteiten/ethiek-en-politiek/gemeenteraadsverkiezingen2012.html
verkiezingsuitgaven. Nagenoeg de helft van de respondenten van Wallonië, waar de commissie voortaan onafhankelijke experten omvat, bevestigt het controlesysteem nog meer te willen aanscherpen.
8. De resultaten van deze enquête, rekening houdend met het belang van de particratie in België, bieden een waardevolle indicatie over de bewustwording en het standpunt van de plaatselijke politici met betrekking tot deze problematiek. De Waalse parlementsleden, die maatregelen hebben genomen om de onafhankelijkheid van hun controle-instantie aan te scherpen, en de ondervraagde Waalse kandidaten lijken het gevoeligst voor die kwesties. De helft van de ondervraagde Brusselse kandidaten bevestigt de onafhankelijkheid van de controlecommissie te willen aanscherpen, tegenover slechts 38 % van de ondervraagde Vlaamse kandidaten. Hoewel Transparency International Belgium nog veel werk moet verrichten in haar pleidooi voor onafhankelijkere controlecomités, tonen haar enquêtes aan dat een aantal politici bondgenoten zijn die gemobiliseerd moeten worden.
De aanbevelingen van Transparency International Belgium binnen het NIS kader
Pijler 6: Verkiezingsautoriteit De verkiezingsuitgaven en de uitgaven van politieke partijen beter controleren 1. Het herzien van de samenstelling van de parlementaire Commissie voor de controle op de verkiezingsuitgaven en de boekhouding van politieke partijen, die uitsluitend uit parlementsleden is samengesteld (zie aanbeveling Raad van Europa over de onafhankelijkheid van die commissie). Externe onafhankelijke deskundigen bijvoegen: door de wetgever
This Policy Paper is part of a series published in the framework of TI’s European National Integrity Systems study conducted in Belgium with financial support from the Prevention of and Fight against Crime Programme of the European Commission Directorate-General for Home Affairs. This publication reflects the views only of Transparency International Belgium, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein. © 2012 Transparency International Belgium. All rights reserved.
Prevention of and Fight Against Crime. With financial support from the Prevention of and Fight Against Crime Programme. European Commission - Directorate-General Home Affairs
