Voerkostbesparing in de varkenshouderij Inmengen van bijproducten in een rantsoen

Departement Industrieel Ingenieur en Biotechniek Bachelor in Agro- en biotechnologie Intensieve veehouderij

Voerkostbesparing in de varkenshouderij Inmengen van bijproducten in een rantsoen

CAMPUS Geel

Dries Beck

Academiejaar 2005-2006

Voorwoord Bijna drie jaar geleden besliste ik na een “theoretische” humanioraopleiding een nieuwe stap te zetten in mijn studiecarrière. Na zes jaren achter de banken wilde ik theorie en praktijk combineren in een sector die me al van jonge leeftijd nauw aan het hart lag. Een opleiding als graduaat in Sint-Niklaas leek een logische keuze, maar door mijn specifieke interesse in de varkenshouderij koos ik voor een gespecialiseerde opleiding aan de Katholieke Hogeschool Kempen; een keuze die ik me tot op heden nooit beklaagd heb en die me ongetwijfeld heel wat voor het leven heeft bijgebracht. De keuze om me te specialiseren in een sector die de voorbije jaren meer baisses als hausses kende was niet evident, maar mijn nicht Christel en haar man Patrick overtuigden me van de toekomstmogelijkheden. In Geel kreeg ik het inzicht dat de hedendaagse varkenshouderij heel wat meer bevat dan hard werken in de stal. Docenten verduidelijkten dat management, resultatenanalyse, maar vooral resultatenoptimalisering belangrijke troeven zijn om het productieproces in goede banen te leiden. Een goede band met hen ontstond door wederzijdse motivatie en respect. Een welgemeend woord van dank naar alle docenten is hier zeker op zijn plaats. In het bijzonder wil ik mijn promotor Jos Van Thielen bedanken voor de steun en begeleiding van dit eindwerk. Maar Geel was meer dan studeren alleen. De vriendschappen die hier ontstonden zijn ongetwijfeld voor het leven en zullen goede herinneringen blijven oproepen. Klas- en kotgenoten waren een steun bij het studiewerk maar eveneens onontbeerlijk om het hele schoolgebeuren even aan de kant te schuiven en ontspanning te laten primeren. Het afscheid zal niet definitief zijn, maar ongetwijfeld de nodige emoties met zich meebrengen. Iedereen bedanken is onmogelijk omdat een voorwoord nu eenmaal niet langer dan een bladzijde hoeft te zijn, maar toch wil ik mijn trouwe kotgenoten, Karl, Guy en Stijn en mijn enige klasgenoten, Tim en Nicky, extra vermelden en bedanken voor het wederzijdse respect, vertrouwen en de vele mooie dagen. Van harte ! Verder wil ik enkele mensen bedanken die aan de realisatie van dit eindwerk een extra dimensie gaven. Kurt Notteboom van de firma Hendrix Haeck bezorgde me heel wat informatie inzake brijvoeding. Een beter extern begeleider kan ik me moeilijk voorstellen. Kurt kon me alvast overtuigen van zijn gedreven professionele werking en competentie bij deze firma. Bovendien hielp hij me deze zomer in extremis aan een derde stagebedrijf te Passendale. Het bedrijf van Wim Mouton en diens vrouw Bea beschouw ik als een droom voor iedere student die zich wil verdiepen in de realisatie van uitstekende technische resultaten. Op het bedrijf was het mogelijk veel en intensief met brijvoer bezig te zijn en leerde ik op een praktische manier omgaan met de materie. Ik reken alvast op een goed, blijvend contact voor de toekomst en hoop ook voor jullie iets terug te kunnen doen. Bedankt Kurt, Wim en Bea ! Ook de bedrijfsleiders van mijn andere stagebedrijven wil ik bedanken voor hun inzet en gedrevenheid. Herman ’T Seyen, Raf De Roeck en Otto Geyn (medewerker Raf) toonden zich steeds bereid mee te werken aan mijn stageopdrachten. De realisatie van dit eindwerk zou onmogelijk geweest zijn zonder de morele steun van een resem mensen. Eerst en vooral wil ik mijn ouders bedanken die me bij elke beslissing steunden en me de mogelijkheid gaven verder te studeren. Verder kon ik rekenen op de steun van mijn vriendin Caroline en mijn zus Lore. Zonder jullie zou slagen in mijn studies een moeilijke opdracht geworden zijn. Eindigen doe ik met een speciaal en welgemeend woord van dank voor Patrick en Christel.

Jullie overtuigden me te kiezen voor een landbouwopleiding en gaven me al heel wat praktische tips. Ik kijk er dan ook naar uit verder met jullie samen te werken in de toekomst.

Voerkostbesparing in de varkenshouderij

4

Inmengen van bijproducten in een rantsoen

Inhoudstafel Inleiding ________________________________________________________________ 7 1

Varkensvoeding_______________________________________________________ 8

2

Voerbestanddelen _____________________________________________________ 9

3

2.1

Droge stof _______________________________________________________ 9

2.2

Anorganische stof_________________________________________________ 9

2.3

Organische stof___________________________________________________ 9

2.4

Ruw eiwit _______________________________________________________ 9

2.5

Ruw vet ________________________________________________________ 10

2.6

Koolhydraten ___________________________________________________ 10

Brijvoeding _________________________________________________________ 11 3.1

Algemeen ______________________________________________________ 11

3.2 Bijproducten____________________________________________________ 11 3.2.1 Type en herkomst van de meest gebruikte bijproducten _______________ 12 3.2.1.1 3.2.1.2 3.2.1.3 3.2.1.4

3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.4.1 3.2.4.2 3.2.4.3 3.2.4.4 3.2.4.5

3.2.5 3.2.5.1 3.2.5.2 3.2.5.3

3.2.6 3.2.6.1 3.2.6.2 3.2.6.3

3.2.7 3.2.8 3.2.9

Nevenstromen van de graanverwerkende industrie ______________________ 12 Nevenstromen van de aardappelverwerkende industrie___________________ 16 Nevenstromen van de zuivelindustrie _________________________________ 20 Andere bijproducten ______________________________________________ 21

Levering en beschikbaarheid van bijproducten ______________________ 25 Bijproductenkeuze in functie van doorstroming en beoordeling_________ 25 Aanvoer van bijproducten ______________________________________ 26 Belang van een correcte droge stofbepaling ___________________________ 26 Beoordeling bijproduct met eigen zintuigen____________________________ 27 Chemische beoordeling bijproduct___________________________________ 28 Beoordeling afleverbon ___________________________________________ 31 Kritische behandeling van afwijkende analyseresultaten__________________ 31

Opslag van bijproducten i.f.v. micro-organismen ____________________ 32 Schimmels ______________________________________________________ 32 Gisten _________________________________________________________ 33 Entero-bacteriën_________________________________________________ 35

Opslagmethodes voor natte bijproducten __________________________ 37 Betonnen bunker _________________________________________________ 38 Polyester silo ___________________________________________________ 38 Roerwerk_______________________________________________________ 38

Oplag van droge bijproducten ___________________________________ 39 Opslag van steekvaste bijproducten in sleufsilo _____________________ 39 Fermentatie van vochtrijke bijproducten en brijvoeders tijdens opslag ___ 39

3.3 Rantsoensamenstelling in de praktijk _______________________________ 3.3.1 Water-voer verhoudingen ______________________________________ 3.3.2 Belang van bijkomende drinkwatervoorziening _____________________ 3.3.3 Nutriënteneisen aan het rantsoen _________________________________ 3.3.4 Voorbeeldrantsoenen __________________________________________ 3.3.4.1 3.3.4.2 3.3.4.3 3.3.4.4

41 41 43 45 45

Biggenrantsoen 1 (7-23kg) _________________________________________ 46 Biggenrantsoen 2 (7-23 kg) ________________________________________ 46 Drachtrantsoen 1 ________________________________________________ 47 Drachtrantsoen 2 ________________________________________________ 47


5


3.3.4.5 3.3.4.6 3.3.4.7 3.3.4.8 3.3.4.9 3.3.4.10

Lactorantsoen 1 _________________________________________________ 48 Lactorantsoen 2 _________________________________________________ 48 Voormestrantsoen 1 (23-45 kg) _____________________________________ 49 Voormestrantsoen 2 (23-45 kg) _____________________________________ 49 Vleesvarkensrantsoen (> 45 kg) _____________________________________ 50 Vleesvarkensrantsoen 2 (> 45 kg) ___________________________________ 50

3.4 Voeren van eindmengsels _________________________________________ 3.4.1 Rantsoeninstellingen __________________________________________ 3.4.2 Voormengen ________________________________________________ 3.4.3 Aanmaken voormengsel _______________________________________ 3.4.4 Indoseren ___________________________________________________ 3.4.5 Hoofdmengen _______________________________________________ 3.4.6 Eventuele opwarming van het eindmengsel ________________________ 3.4.7 Uitdoseren __________________________________________________

51 51 51 52 52 53 53 55

3.5 Brijvoerinstallatie _______________________________________________ 56 3.5.1 Brijvoersystemen _____________________________________________ 56 3.5.1.1 3.5.1.2 3.5.1.3 3.5.1.4 3.5.1.5

3.5.2 3.5.2.1 3.5.2.2 3.5.2.3 3.5.2.4 3.5.2.5 3.5.2.6 3.5.2.7 3.5.2.8 3.5.2.9 3.5.2.10

3.5.3 3.5.3.1 3.5.3.2 3.5.3.3 3.5.3.4 3.5.3.5

3.5.4 3.5.4.1 3.5.4.2 3.5.4.3 3.5.4.4 3.5.4.5 3.5.4.6 3.5.4.7

Traditioneel enkelleidingsysteem ____________________________________ 56 Kolomvoedering _________________________________________________ 57 Restloos voederen ________________________________________________ 58 Multifase brijvoeding of dubbelleidingsysteem _________________________ 59 Vergelijking verschillende brijvoersystemen ___________________________ 62

Onderdelen van de installatie____________________________________ 62 Weger-menger(s) ________________________________________________ 62 Centrifugaal pomp _______________________________________________ 62 Verdringerpomp _________________________________________________ 63 Frequentieregelaar _______________________________________________ 63 Stenenvanger ___________________________________________________ 63 Afsluiters_______________________________________________________ 63 Brijvoerventielen_________________________________________________ 64 Zuurtoevoegingssysteem ___________________________________________ 64 Toevoegingssysteem voor vloeibare componenten _______________________ 64 Brijvoercomputer ________________________________________________ 64

Uitdoseertroggen _____________________________________________ 65 Kamplan feeder__________________________________________________ 65 Sensorvoedering _________________________________________________ 65 Variomixbak ____________________________________________________ 65 Trog __________________________________________________________ 66 Vergelijking verschillende typen uitdoseersystemen _____________________ 67

Controle van de brijvoerinstallatie________________________________ 67 Opslag_________________________________________________________ 67 Indoseren ______________________________________________________ 68 Menger ________________________________________________________ 69 Uitdoseren _____________________________________________________ 69 Periodieke controle_______________________________________________ 71 Computerinstellingen _____________________________________________ 71 Meest voorkomende fouten gemaakt bij een brijvoerinstallatie _____________ 72

3.6 Proeven gedaan op het stagebedrijf _________________________________ 3.6.1 Periodieke controle van eindmengsels_____________________________ 3.6.2 Eindmengselbeoordeling door Selko______________________________ 3.6.3 Controle natte bijproducten _____________________________________

73 73 74 75

3.7 Rendabiliteit brijvoeding _________________________________________ 75 3.7.1 Rendabiliteit op vermeerderingsbedrijven__________________________ 76


6


3.7.2 3.7.3

Rendabiliteit op vleesvarkensbedrijven ____________________________ 78 Rendabiliteit op een gesloten bedrijf ______________________________ 80

3.8 Financiering van een brijvoerinstallatie _____________________________ 83 3.8.1 VLIF steun __________________________________________________ 83 3.8.2 Opinie van erkende kredietinstellingen ____________________________ 83 Besluit _________________________________________________________________ 84 Literatuurlijst ___________________________________________________________ 85


7


Inleiding De winstmarges in de hedendaagse varkenshouderij worden steeds kleiner waardoor schaalvergroting zich opdringt. De toenemende concurrentie vanuit Zuid-Amerikaanse landen en vooral vanuit het Oostblok verplichten Vlaamse varkenshouders tot optimaler produceren. Optimaler produceren gaat hand in hand met kosten drukken en inkomsten verhogen. De inkomsten kunnen door toeslagen slechts beperkt verhoogd worden, maar door te besparen op de belangrijkste kostenposten kunnen saldo’s aanzienlijk ruimer worden. Kosten kunnen verlaagd worden door elke tak in de productieketen te optimaliseren en uitstekende technische resultaten te behalen. Technisch cijfers zijn ongetwijfeld belangrijk in de varkenshouderij, maar net als elke andere onderneming mogen uitstekende technische resultaten het economische belang niet overstijgen. Uiteindelijk wil elk bedrijf een zo hoog mogelijk saldo realiseren om te kunnen blijven groeien en evolueren. Maar op welke kosten moet of kan een modern varkensbedrijf dan besparen? In principe kan op elke kostenpost bespaard worden, maar het meest logische is de grootste kostenfactor te reduceren tot een minimum. Ongetwijfeld staat voer bovenaan de kostenlijst van elk varkensbedrijf, waardoor hierop besparen heel wat mogelijkheden biedt. De voerkosten drukken is geen nieuwigheid in de intensieve veehouderij. Vanaf het begin van de professionalisering van de sector in de jaren zestig werden op de gemengde bedrijven reeds zelf geteelde granen in het rantsoen gemengd. Het inmengen van granen gebeurde vaak zonder rekening te houden met nutritionele aspecten rond diervoeding. Technische resultaten werden echter steeds belangrijker waardoor een correctere formulatie zich opdrong. Grote krachtvoerfirma’s namen geleidelijk de markt in handen en gebruikten hun kennis om te fungeren als tussenpersoon tussen akkerbouwer en veeteler. In de jaren negentig kweekten steeds meer vleesvarkenshouders hun eindproduct door een onderhands contract met de krachtvoerindustrie te sluiten, waardoor deze firma’s geleidelijk aan de markt in handen namen. Klanten werden op deze manier gebonden en niet de bedrijfsleiders, maar wel de toeleverende bedrijven versterkten hun positie. Steeds meer bedrijfsleiders beseffen op welke manier de krachtvoerindustrie groot en machtig geworden is en proberen door bedrijfseigen voerbesparingen zelfstandig te blijven. Door op voer te besparen worden krachtvoerleveranciers vaak omgevormd naar kernvoerleveranciers waardoor hun aandeel in varkensrantsoenen daalt en hun machtspositie ingedijkt wordt. Voerbesparingen worden in de praktijk op verschillende manieren gerealiseerd. Inmengen van CCM wordt vaak toegepast op gemengde bedrijven, maar vormt een probleem op bedrijven die zich enkel richten op varkenshouderij. Brijvoeding met inmenging van reststromen uit de industrie blijkt de meest toegepaste methode van voerkostbesparing op grondloze bedrijven. Bedrijven die functioneren op brijvoeding pronken vaak met financieel aantrekkelijke gegevens. Maar zijn deze gegevens in werkelijkheid even correct? Of moeten voerwinstcijfers gerelativeerd worden? Meer dan voldoende stof om het hele brijvoergebeuren door te lichten en een rentabiliteitsstudie te maken voor verschillende types bedrijven.


8


1

Varkensvoeding

Een varken heeft energie nodig voor onderhoudsprocessen zoals het in stand houden van de lichaamstemperatuur, ademhaling, bloedsomloop, enz. Ook voor de productie zoals groei bij vleesvarkens en melkproductie bij lacterende zeugen is energie noodzakelijk. De energie in varkensvoeders wordt geleverd door vet, eiwit, zetmeel, suikers en overige organische stof. In België wordt deze energie varkensvoeder uitgedrukt in EW (energiewaarde). Hoe hoog de EW in een product is, is afhankelijk van de samenstelling van het product. Hiervoor worden de voedermiddelen ontleed volgens onderstaande weende analyse.

Figuur 1.1 Weende analyse


9


2

Voerbestanddelen

2.1

Droge stof

Alhoewel water het belangrijkste nutriënt is voor een varken, telt het niet mee in de voederwaarde van een voedermiddel. Bij vochtrijke bijproducten wordt de voederwaarde ook altijd uitgedrukt in droge stof. Droge stof is gedefinieerd als dat deel wat overblijft na drogen op 103 graden Celsius gedurende minimaal 4 uur. Bij deze bepaling verdampt echter niet alleen het water maar ook stoffen zoals alcohol en vluchtige vetzuren. 2.2

Anorganische stof

Anorganische stof is dat deel dat na verbranding van droge stof overblijft. De anorganische stof heeft geen energiewaarde maar wel een bepaalde voederwaarde. De anorganische stof bevat bijvoorbeeld belangrijke componenten als fosfor en calcium, maar ook ongewenste stoffen zoals zand behoren tot de AS-fractie. 2.3

Organische stof

De organische stof (het gedeelte van het product dat wel verbrandt) bevat wel energiewaarde mits het varken deze organische stof ook kan verteren. Hout bijvoorbeeld bevat wel organische stof maar geen voederwaarde omdat een varken deze organische stof niet kan verteren. 2.4

Ruw eiwit

Eiwitten zijn opgebouwd uit circa 20 verschillende aminozuren. Deze aminozuren zijn in te delen in een tweetal categorieën:

Niet essentiële aminozuren; deze kunnen gemaakt worden door de varkens zelf, dit gebeurt vanuit de ombouw van andere aminozuren Essentiële aminozuren; deze kunnen niet door een varken zelf worden aangemaakt en zullen daarom via het voeder verstrekt moeten worden.

De meest bekende aminozuren zijn lysine, methionine, cystine, threoninene en tryptofaan; dit zijn allen essentiële aminozuren en het eerst beperkend. Dat wil zeggen dat een tekort aan één van deze aminozuren tot gevolg heeft dat de eiwitaanzet (groei) wordt verlaagd.

Figuur 2.1 Chemische structuur van lysine


10


Eiwitten worden in de maag en de dunne darm door enzymen afgebroken tot aminozuren. Alleen de aminozuren die in de dunne darm beschikbaar komen, gebruikt het varken voor bijvoorbeeld eiwitaanzet. Vandaar dat vooral wordt gesproken over darm- of ileaalverteerbare aminozuren zoals bijvoorbeeld darmverteerbaar lysine. 2.5

Ruw vet

Vetten komen maar in kleine hoeveelheden in voermiddelen voor, maar leveren wel veel energie. Eén gram vet levert ongeveer drie keer zoveel energie als één gram zetmeel of suiker. Een varken kan vet uit voer heel efficiënt omzetten naar lichaamsvet. Bij de groei van een varken wordt ook vet aangezet, vandaar is het aantrekkelijk een hoeveelheid vet in het rantsoen op te nemen. 2.6

Koolhydraten

Koolhydraten zijn, doordat ze in veel grondstoffen procentueel het meeste voorkomen, de grootste energieleverancier voor varkens. In plantaardige grondstoffen komen koolhydraten vooral voor in de vorm van zetmeel (ZET) en suiker (SUI). Deze zijn voor het varken nagenoeg volledig verteerbaar in de dunne darm. De overige organische stof die met name ruwe celstof (RC) bevat wordt in de dikke darm verteerd (gefermenteerd onder invloed van bacteriën). Deze heeft een positief effect op de darmgezondheid en kan het beste door de zeug worden verteerd, doordat deze een groter dikke darmpakket bezit dan bijvoorbeeld een vleesvarken. In welzijnsvoeders voor zeugen wordt een minimumeis aan overige organische stof gesteld vanwege het effect op de rust bij zeugen.


11


3 3.1

Brijvoeding Algemeen

Het fabriceren van voedingsmiddelen voor de mens brengt onvermijdelijk afval met zich mee. Deze afvalstromen, hetgeen in feite hoogwaardige grondstoffen zijn – en die ik dan ook met de term ‘nevenstromen’ zal benoemen - vinden een nuttige toepassing in of als veevoeder. Het bewijs dat dit hoogwaardige grondstoffen zijn, wordt geleverd door de kwaliteitseisen die aan deze nevenstromen worden gesteld. Goede Mengvoeder Praktijken (GMP) bevatten een reeks van voorschriften en vereisten met betrekking tot de gebouwen, de uitrusting, de hygiëne en hoe deze in het productieproces moeten worden ingepast. Figuur 3.1 GMP-logo

Met behulp van het HACCP-systeem worden de meest kritische beheerspunten (CCP’s) in het proces opgespoord en worden beheersmaatregelen voor deze kritische punten opgesteld. HACCP staat voor Hazard Analysis of Critical Control Points, of een gevarenanalyse van kritische beheerspunten. De meetresultaten van de beheersmaatregelen worden geregistreerd zodat bij overschrijding van de normen corrigerende acties ondernomen kunnen worden. Het hele productieproces en de beheersmaatregelen worden duidelijk gedocumenteerd Naast rundveebedrijven verwerken ook steeds meer varkenshouders reststromen in hun rantsoen om voerkosten te drukken en technische resultaten beter te kunnen sturen. Brijvoeding wordt door een selecte groep varkenshouders in de bedrijfsstrategie ingepast en vraagt vaak een aangepaste instelling van de bedrijfsleider inzake voerbeleid. Zo zijn de gebruikte nevenstromen, in tegenstelling tot droogvoer vaak vloeibare extracten die verpompt dienen te worden door het voercircuit. Via een computergestuurde brijvoerinstallatie en door persluchtgeregelde ventielen komt het gewenste voer in elke trog terecht. Kenmerkend voor brijvoer is dat de voer-water verhouding perfect te regelen is en een extra drinkwatervoorziening vaak overbodig blijkt te zijn. Vloeibaar voer verstrekken biedt ongetwijfeld heel wat mogelijkheden, maar in een komende analyse zal blijken dat brijvoerconcepten enkel bestemd zijn voor vooruitstrevende ondernemers die voeding als één van de belangrijkste aspecten van hun bedrijf beschouwen. 3.2

Bijproducten

De totale productie nevenstromen bedraagt ongeveer 4,6 miljoen ton in België. De oorsprong ervan is te vinden in zowat elke tak van de voedingsindustrie. De belangrijkste leveranciers van nevenstromen vinden we echter in de suikerindustrie, de aardappelverwerkende industrie en de graanverwerkende industrie (met onder andere de productie van bloem, mout, bier). Maar ook de groenteverwerkende industrie, de olieverwerkende industrie en de fermentatie-industrie zijn leveranciers van nevenstromen. Belangrijk is ook te weten wat de grondstoffen zijn waaruit de nevenstroom ontstaat, waar het in het productieproces vrijkomt en of er additieven en hulpstoffen gebruikt worden in dit proces. Bijproducten worden niet geproduceerd, maar ontstaan als gevolg van een


12


productieproces. Basisproducten zoals bijvoorbeeld tarwe zijn meestal constanter van samenstelling dan het “restproduct” tarwezetmeel. Het is dus goed om te weten waar het bijproduct vandaan komt en hoe het bijproduct tot stand is gekomen. Afhankelijk van het type grondstof zal spreiding in voedingswaarde in meer of mindere mate optreden. In de praktijk worden vier soorten grondstoffen onderscheiden:

Enkelvoudige onbewerkte grondstoffen (bijvoorbeeld granen) Enkelvoudige bewerkte grondstoffen (bijvoorbeeld tarwegries) Enkelvoudige bewerkte natte grondstoffen (bijvoorbeeld bierborstel) Samengestelde bewerkte natte en droge grondstoffen (bijvoorbeeld koekmixen)

Variaties zijn eveneens te verwachten als gevolg van jaar- en seizoensinvloeden, maar ook tussen fabrieken als gevolg van verschillen in productieproces. 3.2.1

Type en herkomst van de meest gebruikte bijproducten

In dit deel bespreek ik het aanbod van de voornaamste nevenstromen. Van elke nevenstroom geef ik een korte beschrijving van de jaarlijkse productie, het productieproces, de adviezen voor opslag, de gebruikte additieven en hulpstoffen en de voederwaarde. Uitzonderlijk gebruikte bijproducten komen in dit werk niet aan bod om de essentie niet uit het oog te verliezen. Figuur 3.2 Transport van natte bijproducten

3.2.1.1

Nevenstromen van de graanverwerkende industrie

Amystar (behoort tot de groep van de tarwezetmelen) Jaarlijkse productie

Jaarlijks wordt 175.000 ton amystar geproduceerd. Met een droge stofpercentage van 20 % resulteert dit in 35.000 ton droge amystar.

Figuur 3.3 Amystar in mengtank

Omschrijving nevenstroom

Figuur 3.4 Amystar

Amystar behoort tot de productgroep van tarwezetmeelsuspensie en is afkomstig van Amylum. Het is een vloeibare nevenstroom van de tarwezetmeelraffinage hoofdzakelijk bestaande uit de kleinere zetmeelkorrels. De basisgrondstof is tarwe, die op basis van strenge kwaliteitseisen wordt ingekocht en gecontroleerd. De hele tarwekorrel wordt gereinigd, geconditioneerd, gemalen en gezeefd waarna tarwebloem, tarwekiem en tarwezetmelen vrijkomen. De tarwebloem wordt met behulp van water en fysische processen gescheiden in tarwezetmeel en tarwe-eiwit


13


(gluten). Uit de verschillende processen komen nevenstromen vrij die het product amystar vormen. Het product wordt ingedikt tot circa 21% drogestof, aangezuurd en rechtstreeks naar de varkenshouder gebracht. Voedingstechnische informatie

Amystar heeft een lichte kleur en een frisse geur. Het product is zeer stabiel en het zetmeelgehalte blijft behouden tijdens opslag. Bovendien is het een zeer goede zetmeel- en energiebron voor alle diercategorieën, ook voor jonge biggen. De energiewaarde is goed en uit onderstaande tabel blijkt dat een aanzienlijk deel van het rantsoen kan bestaan uit tarwezetmeel. Tabel 3.1 Maximale percentage (op basis van drogestof) amystar dat opgenomen kan worden in een rantsoen

% Amystar

Gespeende biggen tot 20%

Vleesvarkens 20-45 kg tot 30%


zeugen tot 40 %

Productmatrix Tabel 3.2 Productmatrix amystar Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit Ruw vet Ruwe celstof As EW (* 100) Zetmeel

55 30 20 40 141 700

g. g. g. g. g.

Conservering/opslag

Het product dient opgeslagen te worden in een vloeistofdichte, zuurbestendige ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. Het is met een geringe hoeveelheid organisch zuur geconserveerd om het circa 2 maanden houdbaar te maken. De pH van het product varieert van 2.8 tot 3.4 wat positief is voor het voorkomen van gisten in de brijvoerinstallatie. Verder verdient het de aanbeveling het product regelmatig te roeren om uitzakking te voorkomen. Procesbeschrijving

Figuur 3.5 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van amystar


14


Voordelen

Goed verpompbaar Constant aanbod gedurende het hele jaar Enkelvoudig plantaardig product HACCP waardig product Uitstekende energieleverancier (zetmeel) voor alle diercategoriën Zeer constante nutritionele samenstelling Draagt bij aan de diergezondheid door lage pH en organische zuren

Nadelen

Steeds meer vraag naar het product → product dat ook kan fungeren als energiebron in vergistinginstallaties Door de toenemende vraag stijgt de prijs, waardoor het aandeel in het rantsoen beperkt dient te worden Variatie in ds %, koolhydraten en RE Soms te hoge Na-gehaltes

Biergist Jaarlijkse productie

Jaarlijks wordt 50.000 ton natte biergist geproduceerd. Omgerekend naar het drogestofgehalte van 10 % komt dit neer op 5.000 ton droge stof per jaar. Omschrijving nevenstroom

Biergist ontstaat tijdens de productie van bier en is afkomstig van een brouwerij. De basisgrondstof is hop, die volgens strenge kwaliteitseisen wordt ingekocht, geselecteerd en gecontroleerd. Door middel van het kiemen ontstaat er mout, waarbij een belangrijk deel van het zetmeel omgezet wordt in moutsuikers. Dan wordt de bierborstel afgescheiden en ontstaat er ‘wort’. De ‘wort’ wordt geënt met gisten, die de aanwezige koolhydraten omzetten in alcohol. Daarna komt biergist beschikbaar, die wordt vermarkt als vochtrijk diervoeder. Voedingstechnische informatie

Biergist bevat een hoog aandeel eiwit en is rijk aan aminozuren, met name lysine. Het is daarmee een uitstekende vervanger van droge eiwitrijke grondstoffen als vismeel, soja, raap en erwten. Biergist bevat circa 4,5% alcohol, wat de energiewaarde van biergist aanzienlijk verhoogt. Bovendien zijn er aanwijzingen dat alcohol de onderhoudsbehoefte van het varken verlaagt (de varkens zijn rustiger), waardoor meer energie overblijft om van te groeien. De groei en de voederconversie worden hierdoor positief beïnvloed. Biergist is tevens rijk aan vitamine B wat bijdraagt aan Figuur 3.6 3.4 Biergist een goede intermediaire stofwisseling en een goed functionerend zenuwstelsel van het dier. Biergist kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen (maximale hoeveelheden).


15


Tabel 3.3 Maximale percentage (op basis van droge stof) biergist dat opgenomen kan worden in een rantsoen

% Biergist




zeugen tot 10 %

Productmatrix Tabel 3.4 Productmatrix biergist Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit

458 35

g.

Ruwe celstof As

5

g. g.

EW (* 100)

199

Zetmeel

0,0

Ruw vet

64

g.

g.

Conservering/opslag

Het product dient te worden opgeslagen in een vloeistofdichte ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. Biergist is, indien het aangezuurd wordt, circa 6 tot 8 weken houdbaar. Het aanzuren van biergist is gewenst om de aanwezige gisten af te doden en daarmee de voederwaarde en eiwitkwaliteit te behouden. Het toe te voegen zuur heeft circa 2 dagen nodig om zijn werking optimaal uit te voeren. Verder is het noodzakelijk dat het product regelmatig geroerd wordt om uitzakking te voorkomen. Procesbeschrijving

Figuur 3.7 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van biergist

Voordelen

Goed verpompbaar Constant aanbod gedurende het hele jaar Uitstekende plantaardige eiwitleverancier Extreem hoog aminozuurgehalte Bevat alcohol dat rust brengt bij de varkens HACCP waardig Bevat veel vitamine B


16


Nadelen

3.2.1.2

Beperkt houdbaar indien de aanzuring niet optimaal verloopt RE-gehalte sterk afhankelijk van brouwerij tot brouwerij Hoog fosforgehalte (?) Hoge pH (3-6) zorgt ervoor dat de kans op bacteriële besmetting reëel is Nevenstromen van de aardappelverwerkende industrie

Aardappelstoomschillen Jaarlijkse productie

Samenvattend kunnen we zeggen dat er jaarlijks 115.000 ton aardappelschillen geproduceerd worden. Dit getal omhelst de aardappelstoomschillen, maar ook de rauwe aardappelschillen. Met een droge stofpercentage van 17 % is de resterende massa 19.635 ton droge stof. Omschrijving nevenstroom

Aardappelstoomschillen bevatten de schil en de buitenste laag van de aardappel. Ze komen vrij bij de verwerking van gewassen aardappelen tot geschilde aardappelen door middel van de stoomschilprocedure. Eventueel vermaalt men de stoomschillen en/of voegt men enzymen toe om de verpompbaarheid te verbeteren. Dit product ontstaat bij de verwerking van aardappelen tot frites, puree, zetmeel en andere aardappelproducten. Omdat de eindproducten bestemd zijn voor menselijke consumptie, worden hoge Figuur 3.8 Aardappelstoomschillen kwaliteitseisen gesteld aan de grondstoffen en het productieproces, dat geborgd wordt door HACCP. De aardappelen worden bij binnenkomst gewassen, en vervolgens met stoom behandeld. Door het stomen komt de schil los. De schil, en een deel van de zetmeellaag direct onder de schil, worden vervolgens door middel van borstels verwijderd. De stoombehandeling zorgt er ook voor dat het zetmeel wordt ontsloten. Aan het einde van het proces worden de schillen zeer fijn vermalen en gehomogeniseerd. Voedingstechnische informatie

Onderzoek met varkens laat zien dat het product goed verteerbaar is, mede doordat het zetmeel goed ontsloten is. Uit recente onderzoeken door “Beuker” blijkt dat het product van natuur snel fermenteert, de pH snel onder de vier daalt en er organische zuren en een beetje alcohol worden gevormd. Diverse aanwijzingen tonen dat gefermenteerde stoomschillen een positief effect kunnen hebben op de groei, voederconversie en gezondheid van varkens. De opname in brijvoerrantsoenen bevordert de homogeniteit van de brij, m.a.w. aardappelstoomschillen helpen de ontmenging van brij te voorkomen. Het product kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen: (maximale hoeveelheden)


17


Tabel 3.5 Maximale percentage (op basis van droge stof) aardappelstoomschillen dat opgenomen kan worden in een rantsoen

% Ass

Gespeende biggen /

Vleesvarkens 20-45 kg 5 tot 7.5%

Vleesvarkens 45-115 kg 10 tot 15%

zeugen 10 tot 20%

Productmatrix Tabel 3.6 Productmatrix aardappelstoomschillen Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 182

g.

Ruw vet

g.

Ruwe celstof

31 104

As EW (* 100)

98 114

g.

Zetmeel

280

g.

g.

Conservering/opslag

Het product dient te worden opgeslagen in een vloeistofdichte, zuurbestendige ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. De stoomschillen ondergaan een natuurlijke fermentatie waardoor de pH daalt tot beneden de 4. De hierbij gevormde organische zuren zijn positief voor de stabiliteit van het opgeslagen product en voor de gezondheid van varkens. De houdbaarheid is circa 6 maanden en optimalisering van de verpompbaarheid door toevoeging van enzymen is mogelijk. Procesbeschrijving


Voordelen

Levering gedurende het ganse jaar HACCP waardig Goede energieleverancier Zorgt voor homogenere eindbrij en bijgevolg minder ontmenging Roerwerk is overbodig bij opslag Draagt bij aan de gezondheid van varkens (lage pH en organische zuren)


18


Nadelen

Daling ds % tijdens opslag Te hoge Na en K gehaltes zijn geen uitzondering Samenstelling wijzigt grondig bij inzet nieuwe aardappelseizoen → stoomschillen van nieuwe aardappelen moeilijker verteerbaar

Voorgebakken frieten Jaarlijkse productie

Jaarlijks worden 60.000 ton voorgebakken én rauwe aardappelsnippers geproduceerd. Met een droge stofgehalte van 18 % resulteert dit in 10.800 ton droge stof op jaarbasis. Omschrijving nevenstroom

Voorgebakken frieten ontstaan bij de verwerking van aardappelen tot frieten. Na het bakproces vindt een selectie van de frieten (o.a. opstarten baklijn, onjuiste vorm, verkleuring) plaats en komt het product vrij. De gestelde normen hebben dus geen betrekking tot voedselveiligheid. Op het moment van winning voldoet de nevenstroom aan de normen voor humane voeding. Voedingstechnische informatie

De combinatie van ruw vet (plantaardig) en zetmeel maken voorgebakken frieten tot een hoogwaardige energiebron voor zeugen en vleesvarkens. Het aanwezige zetmeel is volledig ontsloten. Tijdens het inkuilen vindt er een fermentatieproces plaats en conserveert het product zich. De pH daalt tot onder de 4.5 en er worden organische zuren gevormd. Zoals bij aardappelstoomschillen zijn er aanwijzingen dat er een positief effect ontstaat op de groei, voederconversie en Figuur 3.10 Voorgebakken frieten gezondheid van varkens. Het product kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen (maximale hoeveelheden). Tabel 3.7 Maximale percentage (op basis van droge stof) frieten dat opgenomen kan worden in een rantsoen

Gespeende biggen % voorgebakken / frieten

Vleesvarkens 20-45 kg 5 tot 7.5%

Productmatrix Tabel 3.8 Productmatrix voorgebakken frieten Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 69

g.

Ruw vet

g.

Ruwe celstof As EW (* 100) Zetmeel

150 20 30 171 660

g. g. g.

Vleesvarkens 45-115 kg 15 tot 20%

zeugen 15 tot 20%


19


Conservering/opslag

Het product dient te worden opgeslagen in een sleufsilo, en bij voorkeur luchtdicht te worden afgedekt. Om het fermentatieproces goed te laten werken, is het raadzaam om de sleufsilo eerst twee dagen los te laten liggen en daarna af te dekken. Het is aan te bevelen de kuil ongeveer twee weken dicht te houden. Voorgebakken frieten ondergaan een natuurlijke fermentatie waardoor de pH daalt tot onder de 4.5. De hierbij gevormde organische zuren zijn zowel positief voor de stabiliteit van het opgeslagen product als voor de gezondheid van de varkens. De opslagduur is, mits goed ingekuild, enkele maanden. Procesbeschrijving


Voordelen

Levering gedurende het ganse jaar HACCP waardig Goede energieleverancier Zorgt voor homogenere eindbrij en bijgevolg minder ontmenging Draagt bij aan de gezondheid van varkens (lage pH en organische zuren)


20


Nadelen

Brijvoerinstallatie moet voorzien zijn van een voormenger Verontreiniging van product is mogelijk → opstoppingen in bvi Opmengen met een nat product is noodzakelijk om voorgebakken frieten verpompbaar te maken

3.2.1.3

Nevenstromen van de zuivelindustrie

Kaaswei Jaarlijkse productie

Er wordt jaarlijks 3.3 miljard liter wei aangeboden door de verwerkende industrie. Omschrijving nevenstroom

Bij de bereiding van kaas ontstaan reststromen van wei en room. Deze kunnen in andere productieprocessen hergebruikt worden. Tijdens twee stappen van het kaasmaken komt wei vrij. Allereerst tijdens het versnijden van wrongel, dit is ongeveer een derde van de hoeveelheid wei. De rest van de wei verlaat het kaasproces tijdens het persen. Van deze beide wei-stromen wordt het laatste restje room gescheiden en terug in het proces gevoerd. Kaaswei is dus grofweg de vloeistof die overblijft nadat het vet en de caseïne uit de productstroom verwijderd zijn. Het is een vloeistof die, naast de vele nutriënten als Figuur 3.12 Kaaswei eiwitten, lactose, vitamines en mineralen, ook enzymen, hormonen en andere groei-stimulerende middelen bevat. Naast hun nutritionele waarde hebben sommige wei-componenten een structuur opbouwende rol in producten. Voedingstechnische informatie

Vanwege het hoogwaardige eiwit is wei een uitermate geschikt co-product voor de varkenshouderij. Door de natuurlijke verzuring heeft kaaswei een lage pH van gemiddeld 3,5. Kenmerkend voor het product is dat de calcium die er in aanwezig is bijzonder goed opneembaar is wat vooral voor zeugen heel wat voordelen biedt. Het product kan op droge stofbasis als volgt worden opgenomen in het rantsoen: (maximale hoeveelheden) Tabel 3.9 Maximale percentage (op basis van droge stof) frieten dat opgenomen kan worden in een rantsoen

% kaaswei



Productmatrix Tabel 3.10 Productmatrix kaaswei Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit Ruw vet Ruwe celstof As

178 53 0 92

g. g. g. g.


zeugen tot 7%


21


EW (* 100)

119

Nev Zetmeel

10502 0,0

Kjoule g.

Conservering/opslag

Het product dient opgeslagen te worden in een vloeistofdichte, zuurbestendige ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. Door de aanwezigheid van grote aantallen melkzuur bacteriën daalt de pH-waarde van wei binnen enkele uren onder de 4. De houdbaarheid is circa 2 weken. Voordelen

Goede eiwitkwaliteit Homogeen en goed verpompbaar co-product goede benutting van het calcium levering is het gehele jaar door mogelijk smakelijk co-product HACCP waardig

Nadelen

3.2.1.4

Lactose wordt tijdens de bewaring omgezet naar melkzuur (daling in ds) Hoog mineralen niveau: (Na,Cl en K) Andere bijproducten

Tarwegistconcentraat

Tarwegistconcentraat is een co-product uit een milieuvriendelijke methode van alcoholwinning uit tarwezetmeel. De droge stof van tarwegistconcentraat is ca 25 %. Voedingstechnisch

droge stof ca 26 % zeer eiwitrijk hoog gehalte aan darmverteerbare aminozuren

Gebruikstechnisch

is een vloeibaar, homogeen en goed verpompbaar co-product roeren is aan te bevelen

Toepassingsmogelijkheden

Tarwegist-concentraat is een vloeibaar en eiwitrijk co-product dat uitermate geschikt is als vochtrijk diervoeder op zelfmengende varkensbedrijven. Ook bedrijven met een drinknippelsysteem kunnen tarwegist-concentraat voeren. Dit co-product past nagenoeg in elk rantsoen vanwege zijn scherpe prijsstelling en hoog eiwitgehalte. Figuur 3.13 Tarwegistconcentraat


22


Conservering

Tarwegistconcentraat wordt middels een zuur geconserveerd. De houdbaarheid is minimaal 6-8 weken. Opslag kan geschieden in een (open) opslagbunker/kelder of gesloten tank. De soortelijke massa van tarwegistconcentraat is circa 1090 kg/m3. Dosering (Maximaal vervangingspercentage van de droge stof) Tabel 3.11 Maximale percentage (op basis van droge stof) tarwegistconcentraat dat opgenomen kan worden in een rantsoen

% kaaswei




zeugen tot 10%

Productmatrix Tabel 3.12 Productmatrix tarwegistconcentraat Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 316 Ruw vet 70 Ruwe celstof 22 As 92 EW (* 100) 125 Nev Zetmeel

11000 60

g. g. g. g. Kjoule g.

TOP Flavours (uiensap)

Uiensap is een co-product van een destillatieproces waarbij uit uien etherische olie wordt gewonnen als smaakstof. De droge stof van TOP Flavours is gemiddeld 5 %. Voedingstechnisch

basis 5 tot 7 % droge stof is een smakelijk co-product, vooral geschikt voor zeugen en vleesvarkens heeft een hoge gezondheidswaarde

Gebruikstechnisch

regelmatig roeren wordt aanbevolen om eventuele ontmenging te voorkomen laatste 4 weken voor de slacht maximaal 5 % op droge stof basis vervangen TOP Flavours is een vloeibaar, homogeen en goed verpompbaar co-product wordt aangeleverd op een temperatuur van circa 60oC, waardoor de totale brijrantsoen een hogere temperatuur krijgt en het varken minder onderhoudsvoer vraagt


TOP Flavours past uitstekend in rantsoenen waar anders nog water aan toegevoegd moet worden. TOP Flavours is niet geschikt voor nippelvoedering.


23


Conservering

TOP Flavours is goed te bewaren omdat het door de lage pHwaarde van 4.5 zelfconserverend is. De houdbaarheid is enige weken. Door de verhitting en opslag in een afgesloten tank direct na de procesgang is het product vrij van salmonella, schimmels en bacteriën. TOP Flavours wordt warm aangeleverd. De soortelijk massa is circa 1000 kg / m3. Figuur 3.14 TOP Flavours Tabel 3.13 Maximale percentage (op basis van droge stof) uiensap dat opgenomen kan worden in een rantsoen

Vleesvarkens (25-50 kg) Vleesvarkens (>50 kg) Vleesvarkens (>90 kg) Zeugen (dracht) Zeugen (kraamstal)

7 5 5 7,5 5

Productmatrix Tabel 3.14 Productmatrix uiensap Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit Ruw vet Ruwe celstof As EW * 100

166 23 39 77 112

g. g. g. g.

NEv DvLysine

9816 2,8

Kjoule g.

Wortelstoomschillen

Wortelstoomschillen komen vrij bij de conservenindustrie. Na het wassen van de wortelen wordt de buitenste laag door middel van stoom losgeweekt en door borstels afgescheiden. Het product is niet het gehele jaar beschikbaar. Wortelstoomschillen worden vooral toegepast in de zeugenhouderij. Voedingstechnisch

Wortelstoomschillen staan bekend als een smakelijk en caroteenrijk voedermiddel. Doordat het product van natuur organische zuren bevat, wordt de gezondheid van het varken positief beïnvloed.

vloeibaar product droge stof ± 5 % Ew waarde ± 0.98 pH < 3,5 fijn en homogeen 1100 mg caroteen per kg ds


24



Wortelstoomschillen worden vooral in zeugenrantsoenen ingepast. Conservering

opslaan in verticale, zuurbestendige opslagsilo of bunker met inhoud van 50 m³ regelmatige reiniging van de opslag is een noodzaak

Tabel 3.15 Maximale percentage (op basis van droge stof) wortelstoomschillen dat opgenomen kan worden in een rantsoen

Vleesvarkens (25-50 kg) Vleesvarkens (>50 kg) Vleesvarkens (>90 kg) Zeugen (dracht) Zeugen (kraamstal)

0 0 0 5 5

Koekmix

Koekmix is een product dat bestaat uit een mengsel van restanten uit de bakkerijsector. Nadat het product ontdaan is van zijn verpakkingsmateriaal wordt het product vermalen en geperst tot een korrel. Door het product te leveren in korrelvorm ontstaat geen ontmenging. Voedingstechnisch

geperste brokjes droge stof 88 % Ew waarde ± 1.45 400 zetmeel losgestort of geblazen houdbaarheid 3 maanden het product leent zich ook voor droogvoerinstallatie

Conservering

opslaan in vochtvrije sleufsilo opslaan in vochtvrije kapschuur opslaan in grondstoffensilo opslaan in mengvoersilo houdbaarheid; 3 maanden


25


3.2.2

Levering en beschikbaarheid van bijproducten

Bij aankoop van bijproducten is het belangrijk dat de levering wordt uitgevoerd door goede betrouwbare, GMP+-gecertificeerde leveranciers. Een kritische beoordeling van de bijproductenleveranciers a.d.h.v. volgende vragen is noodzakelijk om de bedrijfsvoering vlot te laten verlopen.

Wordt het product op tijd aangeleverd? Wordt de varkenshouder goed geïnformeerd over de beschikbaarheid van het bijproduct? Klopt de tonnage, droge stof en eventueel de mengverhouding die op de afleverbon vermeld staan? Hoe gaat de leverancier om met een afwijkend geleverd bijproduct?

Indien het gewenst is om een zo constant mogelijk rantsoen te voeren zal een bijproduct het hele jaar door goed beschikbaar moeten zijn. Vooral bij zeugen is het aan te raden met standvastige bijproducten te werken die het hele jaar door beschikbaar zijn. Niet alle bijproducten zijn het het hele jaar door goed beschikbaar. Zo zijn de seizoensgebonden bijproducten, zoals bijvoorbeeld wortelstoomschillen of uiensap, in bepaalde tijden van het jaar in ruimere mate en in andere tijden in beperkte mate beschikbaar. Algemeen wordt in het hele brijvoergebeuren rekening gehouden met een stijgende vraag naar energierijke producten. Energierijke producten zoals tarwezetmeel en aardappelbijproducten zouden naast hun aandeel in een brijrantsoen ook als belangrijk coproduct in de anaërobe vergisting kunnen fungeren. Prijsstijgen zijn het rechtsreeks gevolg van dit stijgend verbruik en de overheid stimuleert de verwerking van energierijke reststromen in biogasinstallaties, waardoor het inmengen van granen als energiebron steeds noodzakelijker lijkt te worden. 3.2.3

Bijproductenkeuze in functie van doorstroming en beoordeling

De bewaartermijnen van bijproducten variëren van enkele dagen tot meer dan een jaar. Om ervoor te zorgen dat de bewaartermijn niet overschreden wordt, zal een inschatting van de te verwachten doorstroming van het bijproduct moeten gemaakt worden. De volgende punten zijn daarbij van belang:

Bedrijfsomvang/aantal aanwezige varkens Kan het bijproduct aan alle aanwezige diergroepen verstrekt worden? Wat is de maximale inzetbaarheid per rantsoen? Wat is het gemiddelde drogestof-gehalte van het bijproduct? Indien een extra bijproduct wordt aangewend; komt de doorstroming van de andere producten dan niet in het gedrang

Bij een kritische analyse van de inzetbaarheid van een bijproduct moet rekening gehouden worden met de volgende aspecten:

Smaak → Geeft het bijproduct een positieve, neutrale of negatieve smaakbeleving bij de varkens. De combinatie van een aantal minder smakelijke bijproducten moet vermeden worden ten behoeve van de voeropname.


26


3.2.4 3.2.4.1

Nutriënten → Bepaalde bijproducten zullen omwille van de nutritionele samenstelling niet interessant zijn. Wanneer er bijvoorbeeld zoute producten naast elkaar worden gevoederd, is een volgend aan te kopen zout product mogelijks om die reden niet interessant. Naast zout zijn ook andere nutriënten aan een maximum gebonden. Verpompbaarheid → Door verschillende producten met een hoge viscositeit of waterbindend vermogen bij elkaar te mengen kan een brijvoer ontstaan dat niet of nauwelijks verpompt kan worden. Aanvoer van bijproducten Belang van een correcte droge stofbepaling

Het vaststellen van de juiste droge stof van een bijproduct is belangrijk voor zowel de voerkost als de nuriëntenaanlevering aan het vleesvarken. Het komt wel eens voor dat er afwijkingen in de droge stof zijn tussen de zelf gemeten droge stof en de gedeclareerde droge stof van de leverancier. Mogelijke oorzaken hiervan zijn: Onjuiste monstername Verkeerd geijkte droge stofmeter Bederf van bijproducten Grove stukken in bijproducten Bijproduct met speciale eigenschappen Onjuiste monstername

Bij het lossen van een bijproduct op het varkensbedrijf kan best een monster worden genomen direct uit de vrachtwagen. Tijdens het lossen moeten in een emmer drie gelijke hoeveelheden product lopen; één bij het begin, midden en eind van het lossen. Uit dit royale monster kan vervolgens een deelmonster worden opgeschept dat goed is opgemengd. Achteraf een monster nemen in de opslagbunker of –tank is niet representatief voor de geleverde vracht in verband met een mogelijke vermenging van de vorige vracht. Een onjuist monster geeft geen representatief beeld van de geleverde vracht. Verkeerd geijkte drogestofmeter

Minstens elk kwartaal moet er op het bedrijf gecontroleerd worden of de eigen drogestofmeting in orde is en geen onaanvaardbare afwijkingen laat zien. Deze afwijkingen zijn vast te stellen door van hetzelfde monster zowel zelf een analyse te nemen, als een analyse te laten uitvoeren door een erkend labo. Belangrijk is dat deze analyse gebeurt op dezelfde dag of na opslag in de koelkast of diepvries. Bederf van bijproducten

Als gevolg van onder andere gisting worden voedingsstoffen van het product afgebroken waardoor onder andere water en CO2 ontstaan. Hierdoor verdwijnt er droge stof. Grove stukken in bijproducten

Indien bepaalde grove delen net wel of niet in het te analyseren monster worden opgenomen, kunnen verkeerde analyses bekomen worden.


27


Bijproducten met speciale eigenschappen

Bijproducten met een hoog suikergehalte zijn gevoelig voor verbranding en bijproducten met een hoog vetgehalte zullen gaan bakken en dus opspatten waardoor in beide gevallen de droge stof lager zal uitvallen. Alcoholhoudende producten wijken af van de gevonden waardes als gevolg van vervluchtiging van de alcohol gedurende het indrogen. Protocol meting d.s.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Neem een homogeen monster Meng het genomen monster goed op Buig een paperclip tot gebogen roerstaafje (zie tekening) Weeg ongeveer 8-10 gram zeezand in Leg de paperclip op het schaaltje Tarreer het schaaltje incl. zeezand / paperclip op nul. Weeg (na tarreren) 5-7 gram bijproduct in Meng het zand en bijproduct goed d.m.v. de paperclip Let wel: de paperclip laten liggen in het schaaltje !!! 9. Tijdens het mengen kan er reeds vocht verdwijnen, welke niet meebepaald wordt. Dit is te voorkomen door de droger eerst te starten, en daarna pas te mengen. 10. Starten van het drogen kan beginnen Voor een goede en juiste droge stof bepaling zijn verder de volgende zaken van belang: Jaarlijks ijken van de meetapparatuur Zeezand gebruiken Juiste instelling van de apparatuur Bij tijdsingestelde apparatuur voldoende lang drogen zodat al het vocht verdwenen is. Bij automatische afslag (Infrarood- en Halogeendroger) drogen op 120130 graden. Zorg ervoor dat het te meten product over het gehele schaaltje is verdeeld. Meet ieder monster in duplo, en gebruik het gemiddelde als waarde. Bij grote verschillen tussen de twee metingen heranalyseren. Controleer de gemeten d.s. regelmatig met een d.s.-onderzoek in een sterlaboratorium. 3.2.4.2

Beoordeling bijproduct met eigen zintuigen

Vergelijk met vorige leveringen

Om een goed beeld te krijgen van het geleverde bijproduct en om deze te kunnen volgen in de loop van de tijd zou elk genomen monster bewaard moeten worden. Door van elk bijproduct steeds drie monsters te bewaren, is vergelijking met eerder geleverde partijen mogelijk en valt een afwijking in het product eerder op. Het monster dient beoordeeld te worden op: Kleur Geur Smaak Figuur 3.15 Visuele beoordeling van bijproducten


28


Verontreiniging

Controle op eventuele verontreinigingen zoals bijvoorbeeld verpakkingsmateriaal is noodzakelijk, omdat dit vroeg of laat problemen kan veroorzaken in de brijvoerinstallatie. Voorgebakken frieten dienen bij dit controleaspect extra aandacht, om problemen bij het verpompen te voorkomen. Gisting

Eventueel aanwezige gisting is zelf te bepalen door het monster in een kunststoffen pot goed af te sluiten en weg te zetten bij kamertemperatuur. Na vier tot zes uur kan door gasvorming de pot bol gaan staan; dit duidt op gisting. Dit is een voorindicatie voor wat er in de tank mogelijk staat te gebeuren. Voor alle kenmerken geldt dat bij afwijkingen gericht actie ondernomen moet worden en/of dat er contact moet worden opgenomen met de leverancier. 3.2.4.3

Chemische beoordeling bijproduct

pH

Figuur 3.16 pH-verloop van bijproducten

De zuurtegraad uitgedrukt in pH, geeft een beeld van de conservering van bijproducten. De meeste natte bijproducten worden geconserveerd door ze aan te zuren. Als de pH onvoldoende is moet contact opgenomen worden met de leverancier. Tijdens de opslag op het bedrijf kan de pH als gevolg van microbiologische doorzuring verder verlaagd worden. Het aanzuren van bijproducten en eindmengsels zorgt ervoor dat enterobacteriën, gisten en schimmels gedood worden en brengt het totaal kiemgetal binnen een kort tijdsbestek op een aanvaardbaar niveau. De gebruikte zuren zijn meestal speciaal ontwikkeld om bederf van bijproducten te voorkomen en bevatten uitsluitend ingrediënten die geen belasting vormen voor het verteringsstelsel van het dier. Bovendien leveren veel gebruikte zuren een positieve veevoedertechnische bijdrage zonder verstoring van het fysiologisch systeem. Maar een brijvoerrantsoen bestaat naast bijproducten en voederkernen voor een behoorlijk deel uit water. Water is op elk varkensbedrijf het belangrijkste voedingsmiddel en is op elk modern veeteeltbedrijf van groot belang in het totale hygiënepakket. Onderzoek van de firma Selko in samenwerking met Hendrix UTD en praktijkcentrum Sterksel heeft aangetoond dat 50 % van de watermonsters verontreinigd zijn. Uit de onderzoeken is gebleken dat een groot aandeel van de stalen verontreinigd was met pathogene bacteriën. Een te hoge pH in de maag geeft schadelijke bacteriën de kans om de darmgezondheid te ontregelen wat leidt tot verteringsstoornissen. Door gebruik te maken van organische zuren kan de darmgezondheid verbeteren en worden zoönoses als Salmonella beheerst.


29


Onderstaande tabel geeft een overzicht van de minimum pH-waardes waar verschillende pathogenen in kunnen blijven overleven. Tabel 3.16 Minimum pH-waardes waar pathogenen in overleven

Pathogeen E.Coli Salmonella Streptoccocus Campylobacter Pseudomonas Clostridium Staphylococcus

Minimum pH-waarde 4.4 4.5 4.4 4.8 5.6 4.7 4.0

Op het bedrijf van Wim Mouton deed ik op geregelde tijdstippen proeven naar de constantheid van de pH van verschillende bijproducten. De resultaten worden onder de rubriek 3.6 „proeven gedaan op het stagebedrijf“ verder besproken. De tabel op de volgende bladzijde geeft een overzicht van de gewenste pH-waardes van verschillende bijproducten. Figuur 3.17 pH bepaling van tarwezetmeel


Tabel 3.17 Gewenste pH-waardes van verschillende bijproducten

30


31


3.2.4.4

Beoordeling afleverbon

Bij het afleveren is het belangrijk volgende aspecten te controleren:

3.2.4.5

Afgeleverde hoeveelheid vergelijken met de bestelde hoeveelheid Droge stof vermelding op de afleverbon Samenstelling van eventueel geleverde mengsels checken Herkomst van het product Kritische behandeling van afwijkende analyseresultaten

Er kunnen grote afwijkingen voorkomen tussen de opgegeven mineralengehalten van bijproducten en de geanalyseerde gehalten. Dit blijkt uit een onderzoek op praktijkbedrijven waarin zes bijproducten bemonsterd zijn. De afwijkingen kunnen zowel naar boven als naar beneden zijn, waardoor de gevolgen voor de mineralenbalans per varkensbedrijf erg verschillend zijn. Voor varkensbedrijven vormen de mineralen in het voer de grootste aanvoerpost op hun mineralenbalans. Voor het opstellen van een goede mineralenbalans is het daarom van belang dat voerleveranciers de hoeveelheid geleverde mineralen nauwkeurig opgeven. Kenmerkend voor bijproducten is dat ze een grote variatie in herkomst en samenstelling hebben, waardoor mogelijk de opgegeven hoeveelheid mineralen in bijproducten minder goed overeenkomt met de werkelijk geleverde hoeveelheid mineralen. Door het nemen van monsters van bijproducten op bedrijven is door het praktijkcentrum in Sterksel nagegaan in welke mate de opgegeven hoeveelheid mineralen overeenkwam met de werkelijk geleverde hoeveelheid mineralen. De volgende zes bijproducten zijn bemonsterd: aardappelstoomschillen, tarwezetmeel/bierbostel-mix, soyfeed, myceliumspoeling, voorconcentraat en zuivel. Van elk bijproduct zijn in totaal vijf verschillende vrachten bemonsterd. Na levering van de vracht is het bijproduct in de opslagsilo gemixt en is uit de opslagsilo op verschillende hoogten (elke 50 cm) een deelmonster genomen. De drogestof, fosfaat- en stikstofgehalten van de monsters zijn bepaald door twee Sterlab-erkende laboratoria. Resultaten

Uit de resultaten komt naar voren dat in een aantal gevallen de opgegeven hoeveelheid goed overeenkwam met de geanalyseerde hoeveelheid maar in een aantal gevallen kwam er ook een groot verschil voor, zowel naar boven als naar beneden. Voor de hoeveelheid drogestof, fosfaat en stikstof van één vracht kon dit effect verschillend zijn. Zo bedroeg bij een vracht voorconcentraat de afwijking voor drogestof –15 %, voor fosfaat 3 % en voor stikstof 29 %. Daarnaast kwamen tussen verschillende vrachten van hetzelfde bijproduct grote verschillen voor. Mogelijke oorzaken van de verschillen zijn de herkomst van de bijproducten en de onderbouwing van de gehalten door de leveranciers. Oorzaken voor de verschillen tussen de opgegeven en geanalyseerde gehalten zullen liggen in de herkomst van het bijproduct en de controle. Tussen de analyseresultaten van beide laboratoria zaten in enkele gevallen opmerkelijke verschillen. Zo analyseerde men in een vracht aardappelstoomschillen volgens het ene laboratorium 16 kg fosfaat en volgens het andere laboratorium 25 kg fosfaat, terwijl volgens de leverancier er 20 kg fosfaat in zou


32


moeten zitten. De afwijkingen komen dan neer op respectievelijk 20 % minder en 25 % meer dan is opgegeven, waardoor de afwijking gemiddeld wel goed uitkwam. Praktische betekenis

Een nauwkeurige opgave van de samenstelling van bijproducten door voerleveranciers is niet alleen van belang voor een nauwkeurige mineralenbalans, maar ook van belang voor een goede rantsoensamenstelling en de prijs van een bijproduct en dus het bedrijfsresultaat. Een varkenshouder die bijproducten voert zal daarom kritisch moeten zijn op de bijproducten die geleverd worden, de samenstelling regelmatig controleren en bij grote afwijkingen de leverancier hierop aanspreken. 3.2.5

Opslag van bijproducten i.f.v. micro-organismen

Elk voedermiddel stelt zijn eigen eisen aan opslag. De beste manier van opslag, hangt af van de specifieke eigenschappen van het product. Voor alle producten geldt dat het rendement mede staat of valt met het hygiënische aspect omtrent de opslag. Het is dus zeer belangrijk om voedermiddelen onder optimale omstandigheden op te slaan om daarmee zoveel mogelijk ongewenste groei van micro-organismen zoals gisten, schimmels en entero-bacteriën te voorkomen. 3.2.5.1

Schimmels

Schimmels gebruiken met name eiwit en suikers om te kunnen groeien en laten daarbij CO2, water en eventueel gifstoffen achter. Ze groeien in een zuurstofrijke omgeving en vooral in de relatief droge producten zoals bijvoorbeeld CCM en broodproducten. De nadelige effecten van schimmels zijn als volgt samen te vatten:

afbraak van voer voeropname problemen door smaak- en geurafwijkingen mogelijke productie van mycotoxinen die tal van nadelige effecten op varkens kunnen hebben. Droge stof verliezen tot 20 %

Op bedrijven die met brijvoeding werken is het belangrijk de schimmelgroei te beheersen en te bestrijden. Onderstaande aandachtspunten zijn daarbij prioritair in het voermanagement:

Alleen schone bijproducten met bijhorende certificaten worden gebruikt in het rantsoen Aanwezigheid van degelijke opslagmogelijkheden voor de verschillende bijproducten Hygiëne in de voerkeuken en voeropslagen Voldoende voersnelheid Eventuele besmettingsbronnen opsporen en elimineren (bijvoorbeeld door zuurtoevoeging)


33


3.2.5.2

Gisten

Gisten gebruiken met name suikers en zetmeel om te groeien en laten daarbij CO2 en water achter. Ze kunnen in zeer korte tijd explosief groeien.

Figuur 3.18 Gisten

De nadelige effecten van gisten zijn als volgt samen te vatten:

Afbraak van het voer Voeropname-problemen door smaak- en geurafwijkingen Voeropname-problemen door gasproductie in maag van het dier Verteringsstoornissen (diarree) Overlopende tank of bunker door schuimvorming Hoge druk in leidingen en bijgevolg onnauwkeurig uitdoseren Drogestofverschillen van 2 tot 40% Door zeer explosieve groei → remming melkzuur bacteriën !!!

Bij het beheersen en bestrijden van gisten zijn onderstaande punten belangrijk:

Gistgevoelige bijproducten moeten gemeden worden in het rantsoen Aanwezigheid van degelijke opslagen voor de verschillende bijproducten Hygiëne in de voerkeuken en voeropslagen Aanzuren van inkomende producten Eventuele besmettingsbronnen opsporen en elimineren (bv door zuurtoevoeging) Regelmatige pH-meting Regelmatige monstername van zowel bijproducten als eindmengsels

Melkzuur: nuttig in de varkensvoeding Melkzuur is in kwantitatieve zin een belangrijke component van gefermenteerde vochtrijke diervoeders voor varkens. In enkelvoudige vochtrijke voeders kan het melkzuurgehalte tot 20% van de droge stof bedragen. In de eindvoeders, zoals verstrekt aan varkens, kan het melkzuurgehalte 10% van de droge stof zijn. In tegenstelling tot de theoretische hypothese heeft gecontroleerd onderzoek uitgewezen dat melkzuur in het brijvoerrantsoen niet leidt tot stramheid bij vleesvarkens. Aan de onderzoeksresultaten is door diverse vakbladen bekendheid gegeven.

Figuur 3.19 Verschillende melkzuurvormen

De veevoedertabel van het Centraal Veevoederbureau geeft voor melkzuur een EW van 1,30, vergelijkbaar aan 1,38 die voor glucose wordt vermeld. Er wordt niet expliciet aangeduid of de energiewaarde voor melkzuur de linksdraaiende en/of rechtsdraaiende


34


vorm betreft. Recent onderzoek (Everts et al., 2000) heeft uitgewezen dat vleesvarkens beide vormen van melkzuur efficiënt kunnen benutten. Na verstrekking van een rantsoen met 10 % racemisch melkzuur in de droge stof werd minder dan 1 % van de opgenomen hoeveelheid (180 g/dag) met de urine uitgescheiden. Op basis van de groei van de varkens werd geconcludeerd dat de energiewaarde van melkzuur vergelijkbaar is met die van tarwezetmeel. Melkzuur met als chemische formule C3H6O3 is in beginsel optisch actief: gepolariseerd licht dat door melkzuur gaat kan naar links of rechts worden gedraaid. De lichtdraaiing wordt bepaald door de ruimtelijke structuur van melkzuur. Door het middelste koolstofatoom van het melkzuurmolecuul kunnen de vier verschillende atoomgroepen (H, OH, CH3 en CO2H) op twee verschillende wijzen met elkaar verbonden zijn. De twee verschillende moleculen, stereoisomeren, zijn in ruimtelijke zin elkaars spiegelbeeld. Een van de isomeren is linksdraaiend, de L+ vorm; de andere is de rechtsdraaiende D- vorm. Een racemisch mengsel bevat evenveel van beide vormen en is optisch inactief. In de stofwisseling wordt L+ melkzuur tijdens anaerobe afbraak van glucose gevormd. Grote hoeveelheden worden in de spier gevormd bij kortdurende, intensieve arbeid wanneer de zuurstofvoorziening niet toereikend is. De vorming van glucose uit glycogeen en vervolgens omzetting in melkzuur levert dan de ATP nodig voor spiercontractie. Het L+ melkzuur gaat via de bloedsomloop naar de lever om aldaar weer in glucose te worden omgezet. Melkzuur kan ook via pyruvaat in CO2 en H2O of in vetzuren worden omgezet. D- melkzuur wordt waarschijnlijk langzamer omgezet dan de L+ vorm. Na verstrekking van racemisch melkzuur aan vleesvarkens was de concentratie in de urine van D- melkzuur groter dan die van L+ melkzuur (Everts et al., 2000). Rechtsdraaiend melkzuur kan door de darmflora worden gemaakt en vervolgens via de darmwand door de gastheer worden opgenomen. In ieder geval was D- melkzuur in het bloed van varkens op een melkzuurvrij rantsoen aantoonbaar (Everts et al., 2000). De concentratie van de D- vorm in het bloedplasma was echter minder dan een tiende van de L+ concentratie. Groeibevorderend Melkzuur is naast azijnzuur het meest gebruikte zuur ter conservering van humane levensmiddelen. Evenals andere organische zuren heeft melkzuur ook groeibevorderende eigenschappen bij varkens. Voedingsproeven met biggen en vleesvarkens hebben consistent laten zien dat melkzuurtoevoeging aan het rantsoen of drinkwater de groei verbeterde. Als regel nam de voeropname toe en verbeterde de voerconversie Er zijn ook proeven uitgevoerd met het fermenteren van vloeibare voeders en vochtrijke diervoeders zoals tarwezetmeel, wei en aardappelstoomschillen (Scholten et al., 1999). Deze voeders zijn rijk aan koolhydraten en worden veelal geconserveerd door zogenaamde wilde fermentatie. De in de producten van nature aanwezige Lactobacilli zetten de koolhydraten om in onder ondere racemisch melkzuur totdat een pH-waarde van circa 3,5 wordt bereikt. Bij deze pH-waarde is het product microbiologisch stabiel. Brijvoeding voor varkens kan rijk zijn aan racemisch melkzuur en gehalten van 10 % in de droge stof zijn geen uitzondering. Gespeende biggen die gefermenteerd brijvoer kregen, hadden een hogere groei (+13.4%) dan biggen die niet-gefermenteerd brijvoer kregen (Jensen & Mikkelsen, 1998). Ook vleesvarkens die een brijvoer met gefermenteerde bijproducten kregen, groeiden significant


35


harder (+3.8%) en hadden een significant gunstigere voederconversie (-4.1%) dan vleesvarkens die een brijvoer zonder gefermenteerde bijproducten kregen (Scholten et al., 1999). Onderzoek (Van Winsen, 1997, 1999; Van der Wolf, 2000) heeft ook aangetoond dat gefermenteerd brijvoer of brijvoer met gefermenteerde vochtrijke diervoeders het aantal varkens met salmonella reduceert. Stramme varkens Het beeld van stramme varkens komt vaker voor op bedrijven die brijvoeders verstrekken dan bij gebruik van mengvoeders. De hypothese was dat melkzuur in de brijvoeding verantwoordelijk zou zijn voor de stramheid. Het opgenomen melkzuur, met name de Dvorm, zou kunnen ophopen in de spieren en stijfheid veroorzaken. Ter toetsing van de hypothese (Everts et al., 2000; Van Dijk et al., 2000) kregen vleesvarkens een mengvoer met zuiver melkzuur als racemisch mengsel of in de L+ vorm, tot gehalten van 15% in de droge stof. De dieren ontwikkelden binnen een periode van twee weken geen verschijnselen van stramheid. In de praktijk kan stramheid zich binnen twee weken uiten nadat koolhydraatrijke, gefermenteerde natte bijproducten worden verstrekt. Geconcludeerd werd dat melkzuur geen rol speelt bij het optreden van stramheid bij vleesvarkens. De positieve werking van melkzuur berust waarschijnlijk op de combinatie van een antimicrobieel effect, mogelijke verbetering van de vertering van macronutriënten (Kemme et al., 1999) en op verhoging van de weerstand tegen pathogene kiemen. De toevoeging van melkzuur aan het drinkwater gaf een sterke verlaging van het aantal E-Coli kiemen in het maagdarmkanaal van pas gespeende biggen (Kershaw et al., 1966; Cole et al., 1968). Diverse auteurs maken melding van het feit dat de toevoeging van melkzuur aan varkensvoeders zowel de pH als het aantal Coliformen in de maag verlaagt (Cole et al., 1968; Thomlinson & Lawrence, 1981; Ratcliffe et al., 1986). Biggen die gefermenteerd brijvoer kregen, hadden een verhoogd melkzuurgehalte, een lagere pH en een lager aantal Coliformen in de maag (Mikkelsen & Jensen, 1997, 1998). Gespeende biggen die brijvoer met gefermenteerde tarwe kregen, hadden in het eerste deel van de dunne darm een significant grotere villushoogte (Scholten, niet gepubliceerd). Nuttige component Melkzuur is een nuttige component in de voeding van varkens. Voor zover nu bekend is, zijn er geen nadelige neveneffecten. Melkzuur is energetisch equivalent aan zetmeel, maar heeft bovendien groeibevorderende eigenschappen. De toevoeging van melkzuur aan mengvoeders is niet opportuun vanwege de relatief hoge kosten van dit organisch zuur. Brijvoeding gebaseerd op koolhydraatrijke, gefermenteerde bijproducten is rijk aan melkzuur en maakt de voorziening met dit zuur economisch haalbaar. 3.2.5.3

Entero-bacteriën

De bekendste entero-bacteriën zijn de E. Coli en salmonella. Deze bacteriën breken het eiwit af tot ammoniak en afvalstoffen zoals biogene aminen. Een voedselinfectie ontstaat wanneer we via drinkwater of voedsel levende ziekteverwekkende bacteriën opnemen. Een groot aantal van de bacteriën die met het voedsel worden opgenomen, wordt reeds in de maag door het maagzuur gedood. De bacteriën die deze barrière wél hebben doorstaan, komen terecht in de darm. Veel bacteriën zullen het lichaam alsnog verlaten samen met de uitwerpselen. Een deel echter zal zich in de


36


darm kunnen handhaven, vandaar de naam entero-bacteriën (enteron = ingewand). Een aantal entero-bacteriën kan in de darm een ziekteproces op gang brengen. Al naargelang hun werking worden deze ziekmakende bacteriën onderverdeeld in enteroinvasieve en entero-toxigene bacteriën. De entero-invasieve bacteriën hechten zich vast aan het darmslijmvlies en veroorzaken er een ontsteking. Als afweerreactie vormt het darmweefsel veel slijm waardoor een slijmerige diarree ontstaat die vaak met bloed vermengd is.Wanneer de bacteriën ook binnendringen in het darmweefsel zelf, kan dit koorts en een shock veroorzaken. De entero-toxigene bacteriën scheiden in de darm een toxine af dat zich vasthecht aan het darmweefsel en de waterhuishouding van de darm ontregelt: de darminhoud onttrekt vocht aan het darmweefsel, met als gevolg een ernstige diarree die tot uitdroging kan leiden. Salmonella Er bestaat een groot aantal Salmonellasoorten die op hun beurt kunnen worden onderverdeeld in meer dan 2000 variëteiten of serotypen.De Salmonellabacteriën kunnen voorkomen in het darmkanaal van de mens en de warmbloedige dieren, maar ook in oppervlaktewater en in de bodem.

Figuur 3.20 Typisch beeld van een aanwezige Salmonellabesmetting

De voornaamste reden dat aandacht wordt besteed aan Salmonella bij vleesvarkens is het verbeteren van de voedselveiligheid van varkensvlees voor de consument. Een besmetting bij de mens met Salmonella enteritidus en Salmonella typhimurium leidt meestal tot een maagdarmontsteking waarbij symptomen voorkomen zoals diarree, hoofdpijn, koorts en overgeven.Het is algemeen bekend dat 25% van de humane salmonellose veroorzaakt wordt door typen die bij het varken voorkomen. In België is bij varkens Salmonella typhimurium het meest voorkomende type. Besmette varkens vertonen meestal geen klinisch waarneembare symptomen. Een enkele keer kunnen ontstekingen in de dunne- en dikke darm optreden. Symptomen hiervan zijn waterige diarree, verhoogde temperaturen, lagere voeropname en uitdroging. In totaal zijn 46 gevaren geanalyseerd met betrekking tot de introductie en verspreiding van Salmonella. Hiervan zijn er 34 beoordeeld als wezenlijk risico of zodanig ernstig dat ondanks een geringe kans, preventie toch op zijn plaats is. Drie van de 34 gevaren zijn meetbaar, beheersbaar en corrigeerbaar. De zogenaamde kritische beheerspunten, punten die meetbaar, beheersbaar en corrigeerbaar zijn en wezenlijk bijdragen aan het voorkomen of reduceren van Salmonella, zijn:

Salmonellastatus van de aangevoerde biggen; Aanwezigheid van Salmonella in het drinkwater; Brijvoer met een pH > 4,5.

Naast de bovengenoemde drie is er een heel scala aan meer algemene beheersmaatregelen die invloed hebben op de introductie en verspreiding van Salmonella op een vleesvarkensbedrijf.


37


Omdat het belangrijk kan zijn om gefaseerd maatregelen te implementeren, hebben de experts de meest belangrijke gevaren voor de introductie en verspreiding van Salmonella op een vleesvarkensbedrijf aangegeven middels een prioriteitenlijst. Deze gevaren zijn niet direct beheersbaar, maar kunnen beperkt worden door bijbehorende algemene beheersmaatregelen of hygiënemaatregelen uit te voeren. Het uitvoeren van de maatregelen die bij de gevaren behoren beperkt mogelijk het risico. De belangrijkste aandachtsvelden ten aanzien van introductie van Salmonella op het bedrijf zijn volgens experts het management, de omgeving en de bedrijfsopzet. Ten aanzien van het aan- en afvoeren van producten en materialen hebben de aanvoer van biggen, de aanvoer van voer en het toelaten van bezoekers op het bedrijf de meeste invloed op het introduceren van Salmonella.De bij de aandachtsvelden behorende, beheersmaatregelen kunnen de gevaren beperken. E. Coli Escherichia coli behoort tot de groep van de entero-bacteriën en komt van nature voor in de darm. Maar er zijn ook enkele stammen van E. coli die bij de mens ziektes veroorzaken met diarree als belangrijkste symptoom. Deze ziekteverwekkende stammen van E. coli kunnen voorkomen in vers vlees, gevogelte, zuivelwaren, in verse groenten, bereide gerechten en in drinkwater. Figuur 3.21 E. Coli

De nadelige effecten van entero-bacteriën zijn als volgt samen te vatten:

Voederwaardeverlies Voederopnameproblemen door smaak- en geurafwijkingen Stankproblemen door rotting Verwekker van ziektes

De beheersing en bestrijding van entero’s komt overeen met die van schimmels en gisten. 3.2.6

Opslagmethodes voor natte bijproducten

Vrijwel alle natte bijproducten worden opgeslagen in betonnen bunkers of polyester silo’s. Elke opslagmethode heeft zijn eigen voor- en nadelen. Hoofddoel is overal een gelijke en zo goed mogelijke conservering van het opgeslagen product. Algemeen tracht men er voor te zorgen dat de opslagen minimaal 50 m³ per product bedraagt, zodat volledige vrachten van 32 m³ frequent aangevoerd kunnen worden. Een zeef in de vulleiding is aan te raden om verontreinigingen en verstoppingen te voorkomen. Opslagtanks moeten voorzien zijn van een voorraadcontrole systeem en moeten over onderlinge overpomp mogelijkheid beschikken. Verder is het belangrijk in het voermanagement om opslagen regelmatig te reinigen voor een nieuwe vracht. Dit geldt vooral voor de eiwitrijke en schimmelgevoelige bijproducten.


38


3.2.6.1

Betonnen bunker

Voordelen: Overzicht over de verschillende bijproducten Eenvoudige reiniging Nadelen: Coating noodzakelijk om duurzaamheid te vrijwaren Dure opslagmethode Overdekking is noodzakelijk Figuur 3.22 betonnen bunker

3.2.6.2

Polyester silo

Voordelen: Goedkope opslagmethode Opslagmogelijkheid buiten de voerkeuken Onderhoudsvrij Nadelen: Reiniging is niet evident in gesloten polyester silo’s Het bijproduct kan gedurende de opslag moeilijk visueel beoordeeld worden Figuur 3.23 Polyester silo’s

3.2.6.3

Roerwerk

Om bijproducten van constante samenstelling in het rantsoen op te kunnen nemen is het noodzakelijk om over een goed functionerend roerwerk te beschikken. Wat de roertijden en roerfrequenties van elk bijproduct zijn is afhankelijk van: de product- specifieke eigenschappen het type roerwerk in combinatie met de opslagcapaciteit de voertijden Figuur 3.24 Roerwerk in bijproductenopslag

→ algemeen kan aangenomen worden dat minder homogene producten langer geroerd moeten worden voor het indoseren. Voor sommige bijproducten zoals aardappelstoomschillen is een roerwerk in de opslag overbodig. → Het roerwerk moet zodanig ingesteld worden dat er minimale luchtinslag plaatsvindt. Veel luchtinslag werkt namelijk negatief op de conservering.


39


3.2.7

Oplag van droge bijproducten

Het is belangrijk dat de opslagcapaciteit van droogvoersilo’s afgestemd is op de doorstroming van de gebruikte producten. Silo’s moeten regelmatig leeg gevoerd worden en minstens één keer per jaar dienen deze opslagen grondig gereinigd te worden. Na deze reiniging kunnen de silo’s behandeld worden met silo-treet om schimmelgroei te reduceren.Regelmatige controle op lekkages of scheurtjes zijn een prioriteit om een optimale conservering te waarborgen. Figuur 3.25 Opslag droge bijproducten

3.2.8

Opslag van steekvaste bijproducten in sleufsilo

Om een optimale conservering van steekvaste bijproducten te realiseren is het maken van een goede kuil cruciaal. Aan de hand van een voorbeeld bij het inkuilen van CCM komen de belangrijkste aandachtspunten significant tot hun recht.

3.2.9

Er moet gezorgd worden voor een schone en gladde ondergrond als kuilplaat met voldoende afschot. In verband met de minimale voersnelheid van 1 meter per week moet vooraf een inschatting gemaakt worden wat de hoogte en breedte van de kuil zal moeten zijn. Korte plasticstroken over de zijkanten die later teruggeklapt worden alvorens het afdekplastic aan te brengen zijn noodzakelijk. Het aanrijden van CCM is van groot belang → CCM moet in dunne lagen aangebracht worden en moet continu aangereden worden. Fermentatie van vochtrijke bijproducten en brijvoeders tijdens opslag

Tijdens de opslag van vochtrijke bijproducten verandert de samenstelling door fermentatie van met name koolhydraten. Ook in brijvoeders zonder bijproducten kunnen fermentatieprocessen plaatsvinden. Vochtrijke bijproducten zoals kaaswei, tarwezetmeel en aardappelstoomschillen, fermenteren tijdens de opslag. Fermentatie ligt mogelijk ten grondslag aan de verbetering in technische resultaten en gezondheid die bij het voeren van vochtrijke bijproducten wordt gezien. Het praktijkcentrum te Sterksel heeft onderzoek uitgevoerd naar de veranderingen die tijdens een zesdaagse opslag van deze producten plaatsvinden. Proefopzet

Het experiment is uitgevoerd met vijf producten: twee mengvoeders gemengd met water (starten afmestvoer) en drie vochtrijke, koolhydraatrijke bijproducten (tarwezetmeel (Bondatar), wei (Borculo voerwei) en gemalen aardappelstoomschillen (Duynie-SUVA Aviko)). Deze producten zijn gedurende zes dagen ( 144 uur) opgeslagen in pvc-vaten van 50 liter. De vaten waren voorzien van een deksel met een afsluitbare opening voor monstername en een mixer. De temperatuur en pH van de producten zijn continu gemeten. Daarnaast zijn per product gedurende de opslagperiode tien monsters genomen die geanalyseerd zijn op de gehalten aan droge stof, ruw as, ruw eiwit, werkelijk eiwit, ruw vet,


40


reducerende suikers, lactose, (oplosbaar) zetmeel, mierenzuur, azijnzuur, propionzuur, (iso)botetzuur, (iso) valeriaanzuur, melkzuur, ethanol en buffercapaciteit. Ook is de energiewaarde berekend. Het experiment is drie keer herhaald. Resultaten Droge stof

Het drogestofgehalte van de onderzochte producten neemt af gedurende opslag. Echter, bij de bepaling van het drogestofgehalte volgens de droogstoofmethode vervluchtigt circa 50% van de vluchtige vetzuren, 8% van het melkzuur en 100% van het ethanol. Deze vervluchtiging is het gevolg van de hitte die ontstaat tijdens het droogstoofproces (103°C). Het drogestofgehalte dient voor deze vervluchtiging te worden gecorrigeerd om onderschatting van het drogestofgehalte te voorkomen. Het blijkt dat ook het gecorrigeerde drogestofgehalte van alle producten afneemt. Fermentatie heeft dus tot gevolg dat er droge stof ‘verdwijnt’ in de vorm van onder andere warmte en CO2. pH

In alle producten, met uitzondering van tarwezetmeel, treedt tijdens de opslag een duidelijke vetzuring op (figuur 1). De brijvoeders hebben een relatief hoge pH bij het begin van opslag (circa 5,8), waarna deze afneemt tot een pH van circa 3,8. De eindwaarde van de pH van de onderzochte vochtrijke bijproducten is op een tijdstip van 144 uur circa 3,5.

Figuur 3.26 pH verloop i.f.v. de tijd

Melkzuur

Melkzuur is kwantitatief het belangrijkste zuur dat gevormd wordt tijdens de fermentatie van vochtrijke bijproducten en brijvoeders. In de volgende figuur zijn de stijgende gehalten aan melkzuur in de diverse producten te zien.


41


Figuur 3.27 Melkzuurverloop i.f.v. de tijd in verschillende natte bijproducten

Relevantie voor de praktijk Door de hitte die tijdens de bepaling van het drogestofgehalte in de droogstoof heerst, vervluchtigt een deel van het aanwezige melkzuur, vluchtige vetzuren en alcohol. Vanuit nutritioneel oogpunt is het gewenst om het drogestofgehalte te corrigeren voor de vervluchtigde hoeveelheden melkzuur, vluchtige vetzuren en alcohol. Zonder deze correctie geldt immers: hoe hoger het gehalte van de vluchtige componenten hoe groter de onderschatting van het drogestofgehalte. Ondanks de correctie van het drogestofgehalte blijft het moeilijk om de voederwaarde precies in te schatten, omdat de bijproducten tijdens de opslag géén constante samenstelling hebben. Bovendien bleek dat tussen de drie herhalingen die per product zijn uitgevoerd, het fermentatieproces nogal verschillend kan verlopen. Dit pleit ervoor om het fermentatieproces nauwkeuriger te laten verlopen en de kans op ongewenste processen als gistvorming te beperken. Gistvorming zal leiden tot een sterke afname van de voederwaarde en een lagere productie van gewenste zuren als melk- en azijnzuur. Melkzuur is mogelijk één van de kenmerken van vochtrijke bijproducten die bijdragen aan de goede resultaten en gezondheid van dieren die vochtrijke bijproducten in het rantsoen hebben. Uit deze proef blijkt dat het ook met mengvoer en water mogelijk is om hoge gehalten aan onder andere melkzuur te krijgen. 3.3 3.3.1

Rantsoensamenstelling in de praktijk Water-voer verhoudingen

Varkens hebben een minimumbehoefte aan drinkwater, die gekoppeld is aan de hoeveelheid opgenomen voer. Daarnaast wordt die minimumbehoefte aan drinkwater in meer of mindere mate aangevuld door niet noodzakelijk waterverbruik. Het niet noodzakelijk waterverbruik kan opgesplitst worden in morswater, te wijten aan het drinksysteem, en water dat door de varkens wordt verspild uit verveling. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de evolutie in water-voer verhouding bij verschillende drogestofgehaltes van het eindmengsel.


42


Tabel 3.18 Mengverhoudingen volgens Hendrix Haeck

De mestproductie van de dieren wordt voor een groot deel bepaald door de hoeveelheid opgenomen drinkwater. Een beperking in de drinkwateropname resulteert dus in een afname van de mestproductie. Volgens ir. Els Stevens evolueert de mestproductie bij vleesvarkens bij verschillende waterverstrekkingssytemen volgens de tabel op de volgende bladzijde.


43


Tabel 3.19 Wateropname en mestproductie bij verschillende voersystemen

Wateropname en mestproductie bij vleesvarkens Drinksysteem wateropname/dier/dag gemiddelde (aantal bedrijven) (liter) mestproductie/dier/jaar drinknippel

5,9

1,37 m3

drinkbak

5,2 - 5,5

1,28 m3

brijbak

4,7 - 5

1,06 m3

brijvoerinstallatie 4,5

1,12 m3

Moderne vleesvarkensstallen waar een droogvoerinstallatie aanwezig is, worden meestal uitgerust met een brijbak als voerverstrekkingssysteem. Hierdoor concludeer ik dat we in de rendabiliteitsberekening rekening moeten houden met een hogere mestafzetkost bij brijvoeding. 3.3.2

Belang van bijkomende drinkwatervoorziening

Op het Varkensproefbedrijf "Zuid- en West-Nederland" te Sterksel is onderzocht of het onbeperkt verstrekken van drinkwater aan vleesvarkens op een brijvoerrantsoen met bijproducten invloed heeft op de technische en economische resultaten en gezondheid van vleesvarkens. Het onderzoek vond plaats van juni 1998 tot juni 1999. De twee proefbehandelingen waren:

geen mogelijkheid tot opname van extra drinkwater (geen extra drinkwater) De vleesvarkens in deze groep kregen een brijvoerrantsoen met drie vochtrijke bijproducten. De dieren moesten via het brijvoerrantsoen in hun dagelijkse waterbehoefte voorzien. wel mogelijkheid tot de opname van extra drinkwater (wel extra drinkwater). De vleesvarkens in deze groep kregen hetzelfde brijvoerrantsoen met drie vochtrijke bijproducten. De dieren in deze proefbehandeling hadden daarnaast de mogelijkheid tot onbeperkte opname van drinkwater via een drinkbakje.

De water-voerverhouding van het brijvoerrantsoen was 2,6. Theoretisch is dit voldoende om in de waterbehoefte van vleesvarkens te voorzien. Per proefbehandeling werden 20 vleesvarkens opgelegd in twee vergelijkbare vleesvarkensafdelingen. De proefbehandelingen zijn binnen een afdeling vergeleken en de hokken zijn tussen de proefbehandelingen gewisseld. Borgen en zeugen werden gescheiden opgelegd. De vleesvarkens werden opgelegd volgens een blokkenindeling, waarbij één blok bestond uit twee hokken. Het gewicht, de leeftijd en het genotype van de dieren zijn binnen de blokken zoveel mogelijk gelijk gehouden. In het brijvoerrantsoen werden drie vochtrijke bijproducten gebruikt: tarwezetmeel (Bondatar), fijngemalen aardappelstoomschillen (Duynie) en voerwei (Borculo Whey Products). De rest van het rantsoen bestond uit aanvullend mengvoer. De bijproducten vervingen op drogestofbasis 35% en 5% van het mengvoer in respectievelijk de starten afmestfase. De vleesvarkens werden gewogen en de opgenomen hoeveelheid voer werd bepaald bij opleg, bij overschakeling van start- naar afmestvoer (40 - 45 kg) en bij afleveren. De


44


vleesvarkens in de proefbehandeling 'wel extra drinkwater' namen naast het brijvoerrantsoen gemiddeld 0,86 liter drinkwater per dag op. Er is tussen en tijdens de verschillende proefronden veel variatie gevonden in de opgenomen hoeveelheid drinkwater. In figuur 3.28 wordt de gemiddelde drinkwateropname per vleesvarken per ronde van vleesvarkens weergegeven die onbeperkt drinkwater konden opnemen naast een brijvoerrantsoen met bijproducten

Figuur 3.28 Variaties in opgenomen hoeveelheden drinkwater/dag (ml)

Gedurende de hele proefperiode werd geen verschil gevonden in de technische resultaten, het aantal veterinaire behandelingen, het aantal uitgevallen dieren en het vleespercentage. Er is wel een aantoonbaar verschil gevonden in type-beoordeling. De type-beoordeling van de vleesvarkens die extra drinkwater konden opnemen was aantoonbaar gunstiger dan die van de andere dieren.Tabel 3.20 geeft een vergelijking in technische resultaten van de twee diergroepen weer. Tabel 3.20 Vergelijking van technische resultaten in de twee diergroepen

De extra kosten per vleesvarkensplaats per jaar voor het installeren en het gebruik van een drinkwaterinstallatie voor vleesvarkens op een brijvoerrantsoen met bijproducten bedroegen € 5.5. De grootste kostenpost was een bedrag van € 4.5 door de hogere mestafzetkosten.


45


Uit het onderzoek kan worden geconcludeerd dat, onder de omstandigheden van dit onderzoek, het onbeperkt beschikbaar stellen van drinkwater naast een brijvoerrantsoen met standaard (veilige) bijproducten geen positief effect heeft op de technische resultaten of gezondheid van vleesvarkens. Er is echter wel een negatief aspect op de economische resultaten. 3.3.3

Nutriënteneisen aan het rantsoen

Tabel 3.21 geeft een overzicht van de nutriënteneisen bij verschillende diergroepen zoals Hendrix Haeck die hanteert. Tabel 3.21 Nutriënteneisen aan het rantsoen van verschillende diergroepen

3.3.4

Voorbeeldrantsoenen

In de praktijk is het mogelijk met tientallen verschillende bijproducten een rantsoen samen te stellen voor elke diergroep. In de praktijk wordt er op het gros van de bedrijven met gelijkaardige bijproducten gewerkt, waardoor het volstaat per diergroep enkele voorbeeldrantsoenen weer te geven op de volgende bladzijden. Bij elk voorbeeld worden de gebruikte grondstoffen, bijproducten, voercombinanten en rantsoenprijzen duidelijk vermeld.


Deze voorbeeldrantsoenen werden me aangeboden door de firma Hendrix-Haeck. 3.3.4.1

Biggenrantsoen 1 (7-23kg)

3.3.4.2

Biggenrantsoen 2 (7-23 kg)

46


3.3.4.3

Drachtrantsoen 1

3.3.4.4

Drachtrantsoen 2

47


3.3.4.5

Lactorantsoen 1

3.3.4.6

Lactorantsoen 2

48


3.3.4.7

Voormestrantsoen 1 (23-45 kg)

3.3.4.8

Voormestrantsoen 2 (23-45 kg)

49


3.3.4.9

Vleesvarkensrantsoen (> 45 kg)

3.3.4.10 Vleesvarkensrantsoen 2 (> 45 kg)

50


51


3.4

Voeren van eindmengsels

Een optimaal rantsoen op papier dient vertaald te worden naar een optimaal rantsoen in de trog. De verschillende stappen in het voerproces kunnen ingedeeld worden in onderstaande categorieën:

3.4.1

Rantsoeninstellingen Voormengen Indoseren Hoofdmengen Uitdoseren Rantsoeninstellingen

De rantsoeninstellingen in de brijcomputer moeten wekelijks gecontroleerd worden om fouten in voedersamenstelling te vermijden. Vooral na het voederen van een noodrantsoen is het cruciaal alle aangepaste waardes te corrigeren bij de overschakeling naar het normale rantsoen. Naast rantsoensamenstelling is het belangrijk voor ogen te houden dat prijzen van bijproducten vaak fluctueren. Het gevolg is dat per vracht het prijsniveau sterk kan verschillen en dient aangepast te worden om de correcte voederkostprijs te kunnen berekenen. Figuur 3.28 Brijvoercomputer

Bij het voederen van varkens spelen vele aspecten een rol. In de planningsfase zal de varkenshouder dan ook een groot aantal beslissingen dienen te nemen. Deze beslissingen zijn specifiek voor zijn bedrijf en geven aan hoe zijn varkens gevoederd zullen worden. Zo zal vooraf onder andere moeten worden beslist welk voederen waterschema zal worden gehanteerd, welke voedersoorten gebruikt zullen worden en hoe voederoverschakelingen plaatsvinden. De keuze van het te hanteren voederschema is afhankelijk van een aantal factoren. De varkenshouder zal bij de keuze rekening moeten houden met onder andere de genetische aanleg van de varkens, de huisvestingsomstandigheden en zijn eigen specifieke wensen. Is het streven gericht op een maximale groei of op een optimale combinatie van groei en slachtkwaliteit. Uiteindelijk zal de varkenshouder een voor zijn varkens optimaal voederschema kiezen. De te gebruiken voedersoorten moeten ook vooraf worden gekozen. Hierbij heeft de varkenshouder de keuze uit geconcentreerde of minder geconcentreerde voeders en uit twee- of driefasenvoedering. Daarnaast moet vooraf worden bepaald hoe voederoverschakelingen plaatsvinden. Wordt dit abrupt gedaan of wordt geleidelijk overgeschakeld. Al deze planningsbeslissingen vragen inzicht van de varkenshouder in zijn eigen bedrijf. Om dit inzicht te verhogen, is een goede registratie van de planningsbeslissingen noodzakelijk. 3.4.2

Voormengen

Voormengers worden ingezet om stapelbare bijproducten of gepelleteerde grondstoffen in de brijvoerinstallatie te verwerken. In welke verhouding de stapelbare producten zoals


52


bijvoorbeeld CCM en voorgebakken friet worden opgemengd met een nat bijproduct (veelal tarwezetmeel) varieert per bedrijf. Wat de optimale mengverhouding van de bijproducten is, is afhankelijk van onderstaande factoren:

3.4.3

Welke diergroepen maken gebruik van het voormengsel? Wordt het voormengsel afgestemd op één of op meerdere diergroepen? Hoe visceus kan/moet het voormengsel zijn in verband met de verpompbaarheid en homogeniteit? Hoe hoog mag/moet de doorstroming zijn? Aanmaken voormengsel

Bij het aanmaken van een goed voormengsel moeten de natte producten eerst goed opgemengd worden voordat ze ingedoseerd worden. Ze moeten bij voorkeur van dun naar dik ingedoseerd worden. Indien nodig moet het voormengsel aangezuurd worden in verband met de reeds besproken gisten. Het zuur moet geleidelijk toegevoegd worden tijdens het indoseren van het eerste dunne product.

Figuur 3.29 Voormenger

Een optimale hygiëne is belangrijk om bederf en afbraak van het voormengsel tegen te gaan. Hierbij zijn onderstaande punten van essentieel belang:

3.4.4

Enkel verwerking van ‘schone producten’ Regelmatige reiniging van de voormenger is prioritair Het voormengsel moet een voldoende doorstroomsnelheid hebben Indoseren

Bij het indoseren is het belangrijk steeds te beginnen met water of natte bijproducten met een lage viscositeit. Droge producten worden als laatste ingedoseerd om een homogeen mengsel te bekomen. Vaak worden meerdere natte bijproducten via één pomp ingedoseerd. Dit geldt eveneens voor de droge producten via één centrale vijzel. De leiding van de pomp of motor naar de mengtank kan het product dat als laatste is ingedoseerd bevatten. Daarom is het belangrijk steeds een product dat in alle rantsoenen voorkomt als laatste in het rantsoen te brengen. Een brijvoerinstallatie is niet geschikt om zeer kleine hoeveelheden van een product in te doseren, waardoor het belangrijk is kritisch te analyseren hoeveel van een product minimaal in een rantsoen moet worden opgenomen. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld wil ik laten zien wat de gevolgen zijn van onnauwkeurig doseren. Stel dat de brijvoerinstallatie 5 kg. afwijkt van de gewenste hoeveelheid. Dit kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door naval, onnauwkeurige weegstaven en/of acceptabele ingestelde afwijkingen.


53


In tabel 3.22 is te zien dat vooral droge bijproducten en kleine hoeveelheden, grote nutritionele afwijkingen veroorzaken in een startrantsoen voor vleesvarkens. Tabel 3.22 Afwijkingen in een brijrantsoen

Product

Instelling in brijcomputer in drogestof in %

Aanvullend voer (88%ds) 35 Gerst (88%ds) 30 Amystar (21%ds) 20 Soya (88%ds) 5 Tarweconcentrt. (30%ds) 5 Aard.stoomschill. (14%ds) 5 Water (00%ds) 0

3.4.5

Productver- Productverbruik Afwijking bruik per dag per voerbeurt in (- of +) in kg. kg. in product in % 194.2 170.9 469.3 28.2 74.2

64.7 57.0 156.4 9.4 24.7

7.7 8.8 3.2 53.2 20.2

176.0 940.1

58.7 313.4

8.5 1.6

Hoofdmengen

Hoe lang het brijvoer in de mengtank gemengd en ingeweekt moet worden is afhankelijk van:

De soort producten die ingedoseerd moeten worden De capaciteit van het roerwerk en de mengtank in combinatie met de aan te maken hoeveelheid brijvoer

Bij het mengen van verschillende mengsels na elkaar is het belangrijk mengsels die nutritioneel goed op elkaar lijken na elkaar aan te maken. In de praktijk kan dit worden toegepast door de diergroepen te voeden van oud naar jong (afmest → voormest → biggen). Belangrijk hierbij is dat een mengtank nooit helemaal leeg komt. Tevens zit er nog brijvoer in de leiding naar de pomp. Bij gevoelige diergroepen zoals gespeende biggen en kraamzeugen is het belangrijk dat er geen of zo weinig mogelijk ontmenging plaatsvindt. 3.4.6

Eventuele opwarming van het eindmengsel

Steeds meer varkenshouders voeren brijvoer aan hun biggen. Om te voorkomen dat de biggen teveel afkoelen als ze koud brijvoer eten, kan men het voer eerst opwarmen. Verschillende studies uit het verleden hebben aangetoond dat biggen harder groeien als ze brijvoer krijgen dat is verwarmd tot een temperatuur van 30 à 35 °C. Er kan een extra groei van 8 tot 16 gram per dag worden bereikt. Een zonneboiler voor het verwarmen van brijvoer lijkt een interessante nieuwe optie voor verbreding van het toepassen van duurzame energie op varkensbedrijven. Een zonneboilersysteem voor het verwarmen van brijvoer voor gespeende biggen valt altijd duurder uit dan wanneer wordt verwarmd met de CV-installatie, dus met aardgas. Uit


54


berekeningen blijkt dat het verwarmen van brijvoer met inzet van een zonneboiler € 0,36 tot € 2,09 per zeug per jaar meer kost dan indien wordt verwarmd met alleen aardgas. De kosten voor het gebruik van een zonneboiler zijn echter sterk afhankelijk van de bedrijfssituatie. Hoe groter het bedrijf hoe lager de kostprijs. Bovendien is de inzet van een zonneboiler minder interessant bij een hogere brijvoertemperatuur omdat het rendement van de zonneboiler dan lager wordt. Ook de wijze van verwarmen is van belang. De zonneboiler kan alleen effectief worden ingezet voor het verwarmen van het brijvoer als er voldoende tijd beschikbaar is om het geheel te kunnen verwarmen. Het is economisch gunstig om het brijvoer gedurende de eerste twee weken na opleg te verwarmen tot 30°C en daarna tot 20°C. Hoewel is gebleken dat de inzet van een zonneboiler nog altijd duurder is dan verwarmen met louter aardgas, biedt het systeem toch perspectief voor de toekomst. In een tijd waarin de fossiele energiebronnen schaarser worden en de energieprijzen stijgen wordt het gebruik ervan steeds interessanter. Niet alleen voor verwarmen van brijvoer, maar ook voor het verwarmen van bijvoorbeeld de vloerverwarming en douchewater van de hygiënesluis. Bovendien draagt het gebruik van duurzame energiebronnen bij tot het verbeteren van het imago van de varkenshouderij. Om te voorkomen dat de kwaliteit van het brijvoer tijdens de periode van verwarmen achteruit gaat is het belangrijk dat het toe te voegen water ook verwarmd wordt voordat dit bij het voer gemengd wordt. Onderstaand bedrijfsvoorbeeld geeft de rendabiliteit van een verwarmingssysteem weer op een zeugenbedrijf met 600 zeugen waar verwarming van brijvoer voor de biggen wordt toegepast. In de eerste twee weken na opleg wordt verwarmd tot 30°C, in de vier weken erna tot 20°C. De warmtevraag voor het verwarmen van de benodigde hoeveelheid brijvoer voor de biggen is gemiddeld 48 GJ per jaar. Dit komt overeen met 1670 m3 aardgas. Een zonnecollector met een oppervlak van 13 m² kan volgens zijn standaardgegevens voorzien in 39% van de benodigde energie. Kosten-baten analyse

Aanschaf en installatie: € 6100 Subsidies: € 1580 Netto investering: € 4520 Jaarkosten: (afschrijving, onderhoud en rente): € 538

De opbrengst van de zonneboiler bedraagt 39% x 48 GJ = 18,7 GJ per jaar, wat een besparing oplevert van 650 m3 aardgas per jaar, ofwel € 234 per jaar, uitgaande van een gasprijs van € 0,36 per m3. De extra kosten door toepassing van een zonneboiler bedragen in dit voorbeeld dus € 304 per jaar, ofwel € 0,51 per zeug per jaar. In totaal komen de kosten voor het verwarmen op € 905 per jaar, ofwel € 1,51 per zeug per jaar. Deze kosten worden al goedgemaakt als de biggen 2,7 gram per dag extra groeien door het voeren van verwarmd brijvoer.


55


3.4.7

Uitdoseren

Een brijvoerinstallatie zal theoretisch altijd het gepaste brijvoer met de exacte hoeveelheid in de juiste trog uitdoseren. Er zijn echter tal van redenen waardoor dit niet altijd het geval is. Daarom moet regelmatig gecontroleerd worden of alles volgens planning verloopt. Alvorens er brijvoer uitgedoseerd wordt is het belangrijk dat er voldoende lang rondgepompt wordt. Dit is nodig om alle lucht uit de leidingen te verwijderen en om het oude brijvoer goed te vermengen met het vers aangemaakte. Om gistingsproblemen te voorkomen of te bestrijden is het in sommige gevallen een interessante optie om het oude brijvoer eerst op te voeren en daarna pas het verse voer te voeren. Op deze manier wordt vers voer niet geënt met kiemen van het oude voer. Goed homogeen brijvoer is belangrijk om er zeker van te zijn dat het brijvoer goed opneembaar is en dat elke liter brijvoer dezelfde samenstelling heeft. Bij het uitdoseren kan ontmenging van brijvoer op weg naar de trog optreden als gevolg van: Het leidingsysteem De viscositeit en deeltjesgrootte van brijvoer Regelmatige staalafname op verschillende plaatsen in het voercircuit moeten fouten inzake uitdoseren aan het licht brengen.


56


3.5

Brijvoerinstallatie

Figuur 3.5 Brijvoerinstallaties

3.5.1 3.5.1.1

Brijvoersystemen Traditioneel enkelleidingsysteem

Dit systeem is het eenvoudige brijvoersysteem en bestaat uit één of meerdere circuits die achter elkaar gevoerd worden vanuit de weger. In het circuit is altijd voer aanwezig dat bij de volgende voerbeurt makkelijk weer verwerkt kan worden. Bij de aanvang van elke voerbeurt zit er nog voer in de leidingen van de vorige voerbeurt terwijl in de weger nieuw voer wordt aangemaakt. Na het aanmaken van het voer, wordt eerst rondgepompt zonder uitdoseren, zodat eventueel uitgezakt voer weer goed vermengd wordt. Vervolgens start het uitdoseren en worden de gewenste ventielen geopend. Op deze manier worden alle ventielen nauwkeurig gevoederd op basis van de wegerafname. Op het einde van elke voerbeurt is Figuur 3.31 Enkelleidingsysteem de weger leeg en blijft het voercircuit gevuld met voer dat pas in de volgende voerbeurt wordt benut. Wanneer meerdere mengsels worden gevoerd, pompt het systeem eerst de volledige circuitinhoud naar een andere weger of resttank en vult het circuit met het gewenste voer. Eigenschappen van het systeem:

Basis brijvoersysteem. Altijd voer in de circuits. Verschillende mengsels per circuit mogelijk met een resttank of een extra weger. Per mengsel blijft altijd de grootste circuitinhoud met voer over. Goede en eenvoudige oplossing als restvoer geen probleem is. Ontwerp en aanleg van de installatie zijn zeer eenvoudig: de positie van circuits en ventielen is zeer flexibel omdat het circuit altijd met voer is gevuld. Eenvoudig en goedkoop. Wordt meestal toegepast door één voersoort per circuit toe te staan.


57


Figuur 3.32 Schematische opbouw enkelleidingsysteem

3.5.1.2

Kolomvoedering

Het meest toegepaste brijvoersysteem is kolomvoedering. Als niet wordt gevoerd, zijn alle circuits gevuld met positioneringsmiddel. Dit is water of één van de vloeibare componenten die in het voer verwerkt worden, zoals tarwezetmeel. De juiste hoeveelheid voer wordt aangemaakt in de weger en wordt in een kolom in het circuit gepompt. Als het voer is aangekomen bij het juiste ventiel, wordt het ventiel geopend en het voer automatisch uitgedoseerd. Ondanks dat het voer en het positioneringsmiddel direct contact maken, is de vermenging minimaal. Belangrijk voordeel van dit systeem is dat geen voer achter blijft in de circuits. Bij aanvang van het voederen zit er positioneringsvloeistof in het circuit terwijl het voer wordt aangemaakt in de weger. Op het moment dat er voer naar het circuit wordt gepompt, zal er positioneringsvloeistof terugkomen. Dit wordt opgevangen in de positioneringsweger. De computer kent de inhoud van het circuit tot aan de ventielen. Dit maakt het mogelijk om op basis van de afname van het gewicht in de weger de kop van de voerkolom tot aan het ventiel te brengen. Vervolgens opent het ventiel en Figuur 3.33 Kolomvoedring wordt de juiste hoeveelheid uitgedoseerd op basis van de wegerafname. Tijdens het voeren raakt de weger leeg en wordt positioneringsvloeistof gezet achter de voerkolom vanuit de positioneringsweger. Uiteindelijk is het hele circuit weer gevuld met positioneringsvloeistof met daarin wat voerresten die ontstaan in de ontmengzone tussen positioneringsvloeistof en de voerkolom. De computer maakt een extra hoeveelheid voer als marge aan, zodat er geen met positioneringsvloeistof vermengd voer bij de dieren komt. Om de hygiëne te waarborgen wordt ieder circuit minimaal één keer per dag ververst. De bestaande inhoud wordt gebruikt bij de aanmaak van nieuw voer, bestemd voor de minst gevoelige diergroep (vleesvarkens).


58


Eigenschappen van het systeem:

Alleen de benodigde voerhoeveelheid wordt in het circuit gepompt. Het voer wordt getransporteerd met positioneringsvloeistof positioneringsweger of –tank nodig is. Geen voer in de leidingen na het voeren. Kolom gaat alleen voorwaarts door het circuit. Ventielen worden altijd in volgorde gevoerd. Relatief goedkoop en eenvoudig. Meest toegepaste systeem op vleesvarkensbedrijven.

zodat

een

Figuur 3.34 Schematische opbouw kolomvoedering

3.5.1.3

Restloos voederen

Dit systeem rust op dezelfde principes als kolomvoedering, maar het verschil is dat bij deze voederwijze het mengsel van positioneringsvloeistof gescheiden wordt door middel van twee rubberen plunjers. Op die manier treedt er minder vermenging op en zijn kleine hoeveelheden makkelijker te voeren. Kenmerkend is de aanwezigheid van een plunjerstation op de installatie dat het voer tussen twee plunjers verdringt naar de gewenste ventielen. Het voortstuwen van het voer en de plunjers gebeurt in eerste instantie door de pomp, maar als het voer volledig uit de menger is worden beide plunjers door middel van stuurvloeistof (positioneringsvloeistof) terug tegen elkaar gedrukt. Vervolgens worden ze teruggestuurd naar het plunjerstation via ‘retourdruk’ op de eerste plunjer.


59


Figuur 3.35 Schematische opbouw restloos voersysteem

3.5.1.4

Multifase brijvoeding of dubbelleidingsysteem

In de stal liggen twee circuits, met per trog twee ventielen. Per trog kan dan het juiste mengsel worden samengesteld. Hierdoor is het mogelijk om gelijkmatig over te schakelen van het ene mengsel op het andere mengsel. Door de juiste aansturing van de twee voerpompen, worden de twee mengsels optimaal vermengd in de toevoerleiding naar de trog. Bij de aanvang van ieder voerbeurt zijn beide circuits gevuld met voer van de vorige voerbeurt terwijl in de wegers nieuw voer wordt aangemaakt voor de komende voerbeurt. Na het aanmaken van het voer, wordt eerst rondgepompt zonder uitdoseren, zodat eventueel uitgezakt voer weer goed vermengd wordt. Vervolgens start het uitdoseren en worden de ventielen van de voerplaats geopend. Voor een optimale menging van de twee mengsels is het nodig dat de uitdoseertijd voor beide mengsels gelijk is. Dit is Figuur 3.36 Multifasevoeding mogelijk door de twee pompen op verschillend toerental te laten draaien. Als alle ventielen zijn gevoerd, zijn de wegers ook leeg en worden beide circuits nog eens gevuld met voer, dat in de volgende voerbeurt wordt verstrekt. Op het Varkensproefbedrijf te Raalte is onderzoek gedaan naar het effect van multifasenvoedering op de technische resultaten en het waterverbruik van borgen en gelten. Zowel bij de borgen als bij de gelten is de EW-conversie ongunstiger als gevoerd wordt via multifasenvoedering, maar er is geen effect op de groei en de slachtkwaliteit. Een daling van de eiwitopname met 10% leidt tot een daling van het waterverbruik met 0,4 liter per dag ofwel 93%. In het algemeen worden vleesvarkens vanaf opleg tot een gewicht van 45 kg met startvoer gevoerd en daarna tot aflevering met één soort vleesvarkensvoeder (tweefasenvoedering). Bij tweefasenvoedering wordt een overschot gegeven aan stikstof (N) en fosfor (P). Met multifasenvoedering kan beter naar de behoefte van de dieren worden gevoerd. Bij multifasenvoedering wordt de samenstelling van het voer continu aangepast aan de behoefte


60


van het dier door een stikstofmineralenrijk (NMR) voer in steeds wisselende verhouding te mengen met een stikstofmineralenarm (NMA) voer. Borgen hebben, als gevolg van een lagere maximale eiwitaanzetcapaciteit, een lagere aminozuurbehoefte dan zeugen. Met multifasenvoedering is het mogelijk om de borgen minder aminozuren te verstrekkken dan de gelten. Uit diverse onderzoeken blijkt dat verlaging van het eiwitgehalte in het voer tot een verlaging van de wateropname leidt. Dit zou betekenen dat multifasenvoedering niet alleen tot een verlaging van de stikstof- en fosforuitscheiding leidt maar ook tot een verlaging van de totale mestproductie. Op het Varkensproefbedrijf te Raalte is nagegaan wat het effect is van multifasenvoedering op de technische resultaten, het waterverbruik en de stikstofuitscheiding bij gescheiden gemeste borgen en gelten. Opzet van het onderzoek

In het onderzoek zijn vier proefbehandelingen met elkaar vergeleken :

borgen gevoerd volgens tweefasenvoedering borgen gevoerd volgens multifasenvoedering zeugen gevoerd volgens tweefasenvoedering zeugen gevoerd volgens multifasenvoedering.

De berekende eiwitgehalten en de gehalten aan darmverteerbaar lysine in het vleesvarkensvoer, NMR- en NMA-voer waren respectievelijk 16,0% en 0,73%, I6,5% en 0,80% en 125% en 0,55%. De voeders hadden een EW van 1,09. De borgen en zeugen werden gevoerd volgens verschillende voerschema’s en er werden verschillende mengverhoudingen toegepast. De dieren zijn gewogen bij opleg, vijf weken na opleg (op circa 49 kg lichaamsgewicht) en negen weken na opleg (op circa 70 kg lichaamsgewicht). Alle dieren konden tijdens de volledige mestperiode onbeperkt water opnemen. Het onderzoek is uitgevoerd met 640 vleesvarkens. Vleesvarkensresultaten

De zeugen kregen de eerste vijf weken na opleg startvoer verstrekt en werden in week 6 overgeschakeld op vleesvarkensvoer of NMR-voer. In de startvoerperiode waren er geen verschillen in technische resultaten tussen de twee groepen zeugen, in het traject van vijf tot negen weken na opleg hadden de zeugen die gevoerd werden via multifasenvoedering een slechtere EW-conversie, een hogere EW-opname en een lagere groei dan de zeugen gevoerd via tweefasenvoedering. Het verschil in EW-conversie is moeilijk te verklaren. De zeugen die gevoerd werden via multifasenvoedering hebben in dit traject meer eiwit, lysine, methionine, cystine en threonine verstrekt gekregen dan de zeugen die gevoerd werden via tweefasenvoedering. Een tekort aan één van deze aminozuren speelt dus geen rol. Er is in feite wel sprake geweest van een tekort aan één van de overige aminozuren of een tekort aan andere nutriënten in het voer. Het is ook mogelijk dat de dieren die gevoerd zijn via multifasenvoedering om onbekende redenen een verhoogde onderhoudsbehoefte hebben gehad of het voer slechter hebben benut. Een verhoogde onderhoudsbehoefte en een slechtere benutting van het voer leiden tot een ongunstigere voederconversie. Tot slot is het ook mogelijk dat de energiewaarde van het NMR- en/of NMA-voer in werkelijkheid lager is geweest dan de berekende waarde. Een tekort aan energie verlaagt vooral bij jonge dieren de groei door een lagere eiwitaanzet.


61


In het traject van negen weken na opleg tot afleveren hadden de zeugen die gevoerd werden via multifasenvoedering een slechtere EW-conversie. Er waren in dit traject geen verschillen in EW-opname en groei tussen de twee groepen zeugen. Ook waren er geen verschillen in slachtkwaliteit. De borgen kregen de eerste vier weken na opleg startvoer verstrekt en werden in week 5 overgeschakeld op vleesvarkensvoer of NMR-voer. In de periode van opleg tot vijf weken na opleg hadden de borgen die overgeschakeld werden op multifasenvoedering een lagere groei en een ongunstigere EW-conversie dan de borgen die overgeschakeld werden op één vleesvarkensvoer. In het traject van vijf tot negen weken na opleg hadden de borgen die gevoerd werden via multifasenvoedering een slechtere voederconversie. De slechtere voederconversie is mogelijk het gevolg van een aminozuurtekort. Het is echter ook mogelijk dat het verschil in EW-conversie dat in de startvoerfase al aanwezig was zich gehandhaafd heeft, waardoor het verschil niet te verklaren is door multifasenvoedering. In het traject van negen weken na opleg tot afleveren was er geen verschil in technische resultaten tussen de twee groepen borgen. Ook was er geen verschil in slachtkwaliteit. Op basis hiervan kan geconcludeerd worden dat de borgen die gevoerd zijn via multifasenvoedering in het traject van circa 70 kg tot afleveren voldoende aminozuren hebben gekregen. Uit de resultaten van opleg tot afleveren blijkt dat zowel bij de borgen als de zeugen de EWopname hoger is en de voederconversie ongunstiger evolueert als gevoerd wordt via multifasenvoedering. Er is geen effect op de groei en de slachtkwaliteit. De ongunstigere voederconversie bij het voeren via multifasenvoedering is moeilijk te verklaren. Als mogelijke redenen kunnen gegeven worden: een nutriëntentekort in het traject van vijf tot negen weken na opleg, een aminozuur-tekort in het traject van negen weken na opleg tot afleveren, een verhoogde onderhoudsbehoefte, een slechtere benutting van het voer, een overschatting van de EW in het NMR- en/of NMA-voer of een combinatie van de verschillende factoren. Waterverbruik en stikstof- en fosforuitscheiding bij de borgen leidde door het voeren via multifasenvoedering tot een daling van de verstrekte hoeveelheid water van gemiddeld 4,47 liter per dag naar 4,16 liter per dag en een daling van de water/voerverhouding van 2,16 naar l,93. De borgen die gevoerd zijn via multifasenvoedering hebben van opleg tot afleveren 7,3% minder eiwit opgenomen dan de borgen die gevoerd zijn via tweefasenvoedering. Deze 7,3% lagere eiwitopname heeft geleid tot een daling in de wateropname van 0,3 liter per dag ofwel 6,9%. Dit betekent dat een daling van de eiwitopname van 10% leidt tot een daling van de wateropname van 0,4 liter per dag ofwel 9,5%. Bij de zeugen leidde het voeren via multifasenvoedering slechts tot een zeer geringe daling van de eiwitopname van 1%.Hierdoor is er bij de gelten geen sprake van een daling van de wateropname. Eigenschappen van het systeem:

Geleidelijke overschakeling van het ene mengsel op het andere. Er is een meervoudig circuit nodig, met weger, pomp en ventiel per circuit. De mengsels worden gelijktijdig in de trog gedoseerd. Er blijft voer achter in de leiding na het voeren.


62


3.5.1.5

Ongeacht de mengverhouding worden alle ventielen op de gewenste volgorde uitgedoseerd. Werkt altijd op basis van 2 hoofdmengsels. Duur systeem (twee ventielen per trog, twee mengers). Vergelijking verschillende brijvoersystemen

In tabel 3.23 worden de positieve en negatieve aspecten van de besproken systemen kort samengevat. Tabel 3.23 Vergelijking brijvoersystemen

Eenvoud Nauwkeurig doseren Vermenging Voeroverschakeling Eisen aan mengselhoeveelheid Oud voer DS-% Storingen/onderhoud Aantal resttanks

Traditioneel ++ ++ + -

kolom + 0 0 0

restloos + ++ +

multifase ++ + ++ -

+ + Aantal mengsels -1

+ + 0 1

++ ++ 1

+ 0

(+ =gunstig, - = ongunstig, 0 = neutraal) 3.5.2 3.5.2.1

Onderdelen van de installatie Weger-menger(s)

In dit deel van de installatie gebeurt het indoseren van de verschillende componenten en wordt het te voeren brijmengsel bereid. Weger-mengers zijn meestal opgebouwd uit RVS-onderdelen en beschikken allen over een optimaal mengend, slijtvast roerwerk. Ze zijn meestal beschikbaar met capaciteiten van 1 000 tot 10 000 liter.

Figuur 3.37 Weger-menger

3.5.2.2

Centrifugaal pomp

Dit type pompen wordt gebruikt bij korte circuits, om makkelijk verpompbaar voer naar de verschillende troggen rond te pompen.

Figuur 3.38 Centrifugaalpompen


63


3.5.2.3

Verdringerpomp

Figuur 3.38 Verdringerpompen

3.5.2.4

Dergelijke pompen worden toegepast bij lange transportleidingen en moeilijk verpompbaar voer. Ze garanderen een zeer nauwkeurige dosering in combinatie met een frequentieregelaar.

Frequentieregelaar

De frequentieregelaar wordt gevoed door een energiebron met een constante frequentie en een constante spanning. De omzetting van de spanning met een vaste frequentie naar een spanning met een variabele frequentie gaat in twee stappen. Eerst wordt de ingangsspanning gelijkgericht en afgevlakt zodat er een gelijkspanning met een waarde van √2 x de ingangsspanning ontstaat. Vervolgens wordt de gelijkspanning omgezet in drie wisselspanningen met variabele frequentie en spanning. Figuur 3.39 Frequentieregelaar

Het gelijkrichten gebeurt door middel van een eenvoudige gelijkrichtbrug waarna de gelijkspanning afgevlakt wordt door een aantal condensatoren. De gelijkspanning wordt door middel van een wisselrichter omgezet in drie wisselspanningen met een onderling faseverschil van 120˚. Door gebruik te maken van een frequentieregelaar in combinatie met een verdringerpomp kan nauwkeurig in- en uitgedoseerd worden. 3.5.2.5

Stenenvanger

Door gebruik te maken van een stenenvanger worden zware en vaste verontreinigingen uit de productenstroom verwijderd en worden pompen en andere onderdelen van de installatie beschermd. Vaak zit in de stenenvanger ook een zware magneet verwerkt zodat metalen onderdelen uit de productenstroom verwijderd worden. Figuur 3.40 Stenenvanger

3.5.2.6

Afsluiters

Vinderkleppen en kogelkranen worden in de installatie ingepast om leidingen al dan niet af te sluiten. Ze worden meestal elektro-pneumatisch aangedreven.

Figuur 3.41 Electro-pneumatische afsluiters


64


3.5.2.7

Brijvoerventielen

Brijvoerventielen worden meestal robuust uitgevoerd en worden op verschillende plaatsen in de installatie gemonteerd om voerstromen al dan niet toe te laten. Ze worden elektro-pneumatisch gestuurd via de software van de brijvoercomputer. Vaak kunnen ze in noodsituaties ook met de hand geopend worden. Met het oog op de uitdoseernauwkeurigheid kan de grootte van het gat in de leiding variëren, afhankelijk van de diercategorie.

Figuur 3.42 Brijvoerventielen

3.5.2.8

Zuurtoevoegingssysteem

Wanneer een bedrijfsleider het noodzakelijk vindt dat permanent zuur aan het voer wordt toegevoegd kan gebruik gemaakt worden van een zuurtoevoegingssysteem. Hiermee wordt de pHwaarde van het voer verlaagd zodat een betere vertering en houdbaarheid bekomen wordt. Het zuur wordt via zuurbestendige kleppen geleidelijk aan het voer toegevoegd en de gedoseerde hoeveelheden worden nauwkeurig geregistreerd. Figuur 3.43 Zuurtoevoegingssysteem

3.5.2.9

Toevoegingssysteem voor vloeibare componenten

Met dit optioneel systeem is het mogelijk zelf vitaminen, mineralen of andere vloeibare componenten aan het brijvoer toe te voegen. Per component dat toegevoegd moet worden is dan een klein pompje aanwezig dat de component doseert in de miniweger. Elke component wordt individueel afgewogen en valt dan in een opvangbak. Nadat alle componenten zijn afgewogen, worden ze naar de brijvoerweger gepompt. Na ieder gebruik wordt het systeem gereinigd. Figuur 3.44 Toevoegsysteem voor vloeibare microcomponenten

3.5.2.10 Brijvoercomputer

Dit onderdeel is de draaischijf van de hele brijvoerinstallatie en is geschikt voor de sturing en registratie van alle voerconcepten. De computer is eveneens in staat de dagelijkse voerhoeveelheden aan de hand van curven aan te passen. Het verbruik en voorraadbeheer van alle componenten en eindmengsels wordt eveneens door het softwarepakket gestuurd. Hieronder worden enkele functies van de computer in beeld gebracht om de mogelijkheden te verduidelijken. Figuur 3.45 Brijvoercomputer


65


3.5.3 3.5.3.1

Uitdoseertroggen Kamplan feeder

Via de kamplan feeder kan onbeperkt brij verstrekt worden, waardoor een positief effect op de groei mogelijk is. Per hok is er één kleine trog aanwezig zodat er minder bevuiling optreedt en op die manier wordt er een betere hygiëne gehandhaafd in de vreetplaats. In de trog hangt een klep die bij opheffen een schakelaar indrukt, die op zijn beurt een signaal geeft aan het bovenhangende ventiel. Per circuit kan er maximaal één ventiel tegelijk geopend worden om grote drukverliezen tegen te gaan. De brij in het circuit is ook beperkt beschikbaar (ongeveer vijftien minuten) en wordt gedurende deze periode continu rondgepompt. 3.5.3.2

Sensorvoedering

Met dit systeem kan eveneens onbeperkt brijvoer verstrekt worden, waardoor een hoge jeugdgroei te realiseren is. Onder in de trog zitten één of meerdere sensoren die de snelheid meten waarmee de varkens het voer opnemen. Het systeem past de hoeveelheid voer aan, in functie van de behoefte van de dieren. Als de varkens het voer sneller opnemen dan gemiddeld, dan consumeren de dieren kennelijk meer. De volgende voerbeurt wordt dan wat meer voer verstrekt. Als het Figuur 3.46 Sensorvoedering langer duurt dan gemiddeld, dan wordt de volgende voerbeurt minder voer verstrekt. Enerzijds wordt het groeipotentieel van de dieren zo maximaal benut en anderzijds kan het voer zo minder snel bederven in de trog. Per ventiel wordt de historiek van het doseerpercentage bijgehouden zodat de bedrijfsleider nauwkeurig kan nagaan hoe het vreetgedrag van de varkens is geweest. Het aantal voerbeurten tegenover traditioneel voederen is veel hoger (6-10), maar handmatig verstrekken van medicijnen is moeilijker omdat niet alle dieren tegelijk vreten. 3.5.3.3

Variomixbak

De variomixbak is een echte brijbak die beschikt over een voorraadbak met daarin complete brij. De kleine afmetingen van de bak zorgen voor een kleine benodigde oppervlakte en weinig trogbevuiling. De bak wordt los van de brijvoerinstallatie gemonteerd en biedt de mogelijkheid beperkt of onbeperkt brij te verstrekken.

Figuur 3.47 Variomixbak


66


3.5.3.4

Trog

Wordt het meest gebruikt bij het voeder van alle diercategorieën. Het is ongetwijfeld het meest gebruiksvriendelijke systeem dat ongevoelig is voor storingen en een lange levensduur garandeert. Voor vleesvarkens is een minimale troglengte van 0.3 m per dier noodzakelijk om alle dieren tegelijk te kunnen laten vreten. Hierdoor is het noodzakelijk lange, smalle hokken te voorzien en kan dergelijke manier van uitdoseren vaak niet ingepast worden in een bestaande stal. Figuur 3.6 Vleesvarkenstrog

Het principe van de roestvrij stalen trog met opstap en schuine voorkant (trog met opstap) is, dat de vleesvarkens tot circa 45 kg lichaamsgewicht bij het vreten met de voorpoten op de opstap gaan staan. Zwaardere varkens kunnen rechtstreeks uit de trog vreten. Daarnaast moet de schuine voorkant ervoor zorgen dat de dieren niet in de trog mesten. Om meer inzicht te krijgen in de gebruikswaarde van deze troguitvoering voor de praktijk is een vergelijkend onderzoek uitgevoerd, waarbij brijvoedering (driemaal daags) via de trog met opstap vergeleken is met brijvoedering via een gresbak met afhangende trogkleppen. Het onderzoek is uitgevoerd op het Varkensproefbedrijf “Zuid- en West-Nederland” in Sterksel. De troguitvoeringen zijn binnen één afdeling met tien hokken voor elk acht vleesvarkensplaatsen, met elkaar vergeleken ten aanzien van gebruikservaringen, technische productieresultaten en hygiëne in de trog. Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat ten opzichte van de traditionele trog met afhangende trogkleppen, de trog met opstap en schuine voorkant de volgende voordelen heeft: de voederconversie is 0,05 eenheid lager doordat vermoedelijk minder voervermorsing optreedt omdat de varkens tijdens het vreten met de kop iets omhoog staan wordt de controle van de dieren als gemakkelijker ervaren de varkens gaan veel minder vaak liggen in de trog trogbevuiling met mest treedt minder vaak op de troggen zijn door de open constructie gemakkelijker schoon te spuiten en zo vereist het onderhoud minder arbeid. De nadelen van de trog met opstap zijn: Het hogere investeringsbedrag voor ruwbouw vanwege het groter benodigd vloeroppervlak voor de trog Het hogere investeringsbedrag voor de trog zelf. Wanneer het verschil betreffende het investeringsbedrag, het voerverbruik (veroorzaakt door een verschil in voederconversie) en de onderhoudskosten doorgerekend worden, is het bedrijfsresultaat bij toepassing van brijvoedering via een roestvrij stalen trog met schuine voorkant en opstap circa € 0.55 per afgeleverd vleesvarken hoger dan bij toepassing van een gresbak met afhangende trogklep. (Proefbedrijf te Raalte)


67


3.5.3.5

Vergelijking verschillende typen uitdoseersystemen

Tabel 3.194 Vergelijking verschillende uitdoseersystemen

Variomix Eenvoud 0 Ruimte ++ Controle Energiekosten 0 Ds % + Verlies Ds + Beperkt voeren Onbeperkt voeren + Hygiëne/trogbevuiling + Vermorsing + Onderhoud/storing -

Trog + ++ 0 0 + + +

Kamplan ++ + + + + 0

Sensor + + 0 + 0 + 0

(+ =gunstig, - = ongunstig, 0 = neutraal) 3.5.4

Controle van de brijvoerinstallatie

Aan een brijvoerinstallatie zijn heel wat cruciale punten waar verschillende fouten tijdens het voerproces kunnen optreden. Daarom is het belangrijk diverse punten te controleren aan de hand van onderstaande ‘brijvoerinstallatiecheck’. 3.5.4.1

Opslag

Tabel 3.205 Opslagcontrole

Onderdeel Roerwerken

Controle punten - Is het roerwerk nog intact? - Draaien de vinnen ook werkelijk met de as mee? - Zit er speling op de bussen waar de as invalt? - Zitten er voldoende roerwerken ivm hoogte silo. - Roerwerken bij voorkeur in ring - 4 kW Roerwerken hebben de voorkeur

Roertijden

-

Hygiëne

Type opslag

Gedurende hoeveel min. voor indoseren start het roerwerk? De roertijd is afhankelijk van het type bijproduct. Teveel roeren kan negatieve gevolgen hebben voor het bijproduct en kost onnodig stroom.

-

Is er een grofvuilfilter aanwezig? Periodieke reiniging van bijproductenopslag gewenst. Evt. gebruik van wisseltanks

•

Polyestersilo’s

-

Normen Zelf kijken! Let op voor evt. gasvorming in de opslag. Gebruik evt. perslucht.

5 – 10 min.

4 mm filter 1x per maand. In de handel zijn verlengstukken voor de hogedrukspuit te verkrijgen om polyestersilo’s te reinigen.


68


• • -

3.5.4.2

Let op dat de ontluchtingspijp open is. Repareer evt. barsten of scheuren. Controleer aanwezigheid keerschotten. Overweeg bij aanschaf “hittebestendige” silo’s Bunkers Voor optimale hygiëne wanden coaten. Zorg voor een goede balustrade boven de bunkers. Liggende stalen tanks afhankelijk van lengte meerdere roerwerken plaatsen

Per 4 meter; één roerwerk roerwerken tegen elkaar in laten draaien.

Indoseren

Tabel 3.216 Indoseercontrole

Onderdeel Afsluitkleppen

Controle punten - Functioneren de afsluitkleppen bijproducttanks. - Regelmatig stenenvanger controleren.

Indoseervolgorde

-

Vulleidingen

-

Naval

-

Hygiëne

-

-

Normen van

de

Van lage ds-gehalte naar hoge ds-gehalten. Bij alle mengsels beginnen of eindigen met hetzelfde product (liefst tarwezetmeel). Zorg dat indoseertank van bovenaf gevuld wordt.

Wordt er gewerkt met een centrale vulleiding of vulleidingen per bijproduct? Is er een mogelijkheid tot monstername van de aanwezige bijproducten. Wat is de inhoud van de (centrale) vulleiding vanaf de pomp naar de menger? Welke consequenties heeft de resthoeveelheid van het laatst in gedoseerde bijproduct op de samenstelling van de volgende charge te maken brijmengsel?

Bij centrale vulleiding indoseren steeds laten eindigen met bijproduct dat ook in volgend mengsel moet komen (liefst TZM)

Wordt de naval van de verschillende bijproducten Meten (en aanvullend voer!) automatisch gecorrigeerd of naval. moet dit handmatig bijgesteld worden? Wordt hier periodiek op gecontroleerd? Houdt de restvoerfractie in de menger zo klein mogelijk. Gebruik eventuele POS-vloeistof niet bij aanmaak van biggenbrij of startbrij, maar voor de zwaardere dieren. POS-vloeistof moet elke dag minimaal 1 keer ververst worden!

van

de

Restvoer of posvloeistof kan een bron van gisten vormen.


69


3.5.4.3

Menger

Tabel 3.227 Mengercontrole

Onderdeel Uitvoering

Controle punten - Is menging goed bij aanmaken kleine charges brij? - Hangen valpijpen los van de menger / deksel. - Zijn alle tanks bereikbaar voor visuele inspectie.

Hygiëne

-

Normen Zijn de vinnen ondergedompeld in de brij ?

Functioneert de automatische reiniging? Hoe vaak wordt ook handmatig gereinigd?

Elke dag. Eén keer week.

Roer- en inweek- tijden -

Controleer roeren inweektijd van het eindmengsel. Draait het roerwerk in de juiste richting?

15 – 20 min

Weegstaven

Controleer regelmatig de nauwkeurigheid van de weegstaven; zowel bij lege als volle menger. Staat de menger stabiel op de weegstaven?

-

Rondpompen

• -

Spoelwater

-

3.5.4.4

Bij sturen met voer: Wordt er voor of na het in doseren rondgepompt? Op sommige installaties is de mogelijkheid aanwezig om via een bypass voor de menger door rond te pompen. Nadeel van het rondpompen voor het indoseren: - dezelfde varkens krijgen altijd oud voer. Nadeel van het rondpompen na het indoseren: vermenging van oud voer uit circuit met nieuw voer in de menger. Wat gebeurt er met het spoelwater? Hoe hoog is het waterverbruik bij reiniging? Beïnvloedt dit het ds% van de brijmengsels? Wanneer / hoe vaak wordt automatisch gereinigd?

Uitdoseren

Tabel 3.28 Uitdoseercontrole

Onderdeel Ontmenging

Controle punten Normen - Periodieke controle van DS van brij bij 1e en laatste ventielen, bij volle en lege mengtank.

Vermenging met POS-vloeistof -

Periodieke controle van DS van brij. Controle m.b.v. kleurvloeistof.

Kolomvoedering M.b.v. kleurvloeistof kan gecontroleerd worden of de brij bij het juiste ventiel uitgedoseerd wordt.

1e week na opstarten; alle mengsels bemonsteren

per


70


Restloos

-

Uitdoseersysteem

Komen proppen op juiste plaats achter ventiel stil te staan? (Zorg voor aanwezigheid van transparante buizen op diverse plaatsen in de stal).

• • -

Hoe is de hellingshoek van de valpijpen in de stal Sensorvoedering: Periodieke controle van werking sensors.

Min 20°. Let op vals contact Voerhistorie “Vulling” dieren

• -

Dubbelleidingsysteem: Controleren of er uitgedoseerd wordt in de gewenste verhouding middels gebruik kleurstof (Perenrood) Lengtetrog traditioneel Is de uitloop van de brij goed, met name zijn de Tstukken nog goed open? Variomix: controle werking klepel + relais Voerstations groepshuisvesting: controleren grootte van de uitgedoseerde porties controleren ingesteld interval controleren roerwerk op tussenopslag controleren werking membraanpomp controleren werking klepel + relais bij uitdoseersysteem Variomix tussenopslag regelmatig reinigen biggen op verwarmde brij: controleren temperatuur van de brij

Mengen van mengsels vanaf verhouding 70/30 naar 30/70.

• • • • -

Hygiëne

Regelmatig valpijpen schoonmaken.

Ventielen

-

Pompen

-

1 x per maand Wordt brij verwarmd of alleen het voorraadvat water? laatste heeft voorkeur Temp brij; 25-30 °C 1 x per ronde

Regelmatig controleren i.v.m. luchtinslag. Overdrukventiel plaatsen op hoogste punt van het Niveauverschillen circuit. Extra aandacht voor ontluchten bij circuits, daar waar in circuit zijn niet gewenst ! leiding omhoog / omlaag loopt. Verloopt het uitdoseren regelmatig (gelijkblijvende Gebruik frequentie regelaar toerental van pomp – werking stator). Druk op circuit tijdens uitdoseren


71


3.5.4.5

Periodieke controle

Tabel 3.239 Periodieke controle

Onderdeel Hygiëne

Controle punten - Frequente controle op gisting en schimmels. - Preventieve maatregelen nemen: - stuk (1 m) transparante pijp plaatsen in brijvoerkeuken zowel aanvoer- als retourleiding in een afdeling zowel aanvoer- als retourleiding - voormengsel aanzuren (preventief) - CCM kuil aanzuren (preventief) - voldoende voersnelheid van m.n. de voormengsels - max. 1 week per charge, voorkeur 2* per week aanmaken

Normen Met restloos systeem ook transparante pijp + transparante valpijpen plaatsen in de buurt van het plunjerstation

Alarm

- periodiek alarm testen - Alarmpagina doornemen.

1 x per half jaar

3.5.4.6

Computerinstellingen

Tabel 3.249 Controle computerinstellingen

onderdeel Instellingen

Controlepunten - Het juiste bijproduct toewijzen aan de juiste silo. - Staat de juiste benaming van de gevoerde bijproducten in de computer? - Overschakeltabel brijrecepten. -

-

-

normen Gebruik dus ook silonummers die overeenkomen met de silonummers in de voercomputer ! Indoseervolgorde (een wijziging van natte bijproducten kan ook consequenties hebben voor de in doseervolgorde). Hoeveelheid naval per bijproduct (indien niet Dit moet kloppen met de gewogen automatisch gecorrigeerd). naval. Roertijden van de bijproducten in opslag. Roertijd van brijmengsel in weger ná indoseren van het laatste bijproduct. Afhankelijk van Rondpomptijd van brij in circuit voordat circuitlengte. uitgedoseerd wordt. Circuitinhoud Vermenging en invloed van vermenging op de minimaal 1,5 maal nutriëntwaarden van de eindbrij zoveel mogelijk rondpompen. uitsluiten / hoeveelheid restvoer minimaliseren: (capaciteit pomp Welk systeem? (kolomvoedering, voederruil of 80 l/min.) restloze voedering met pipe-pigs) Aansturen positioneringstank/vloeistof. (wanneer pos-vloeistof en wanneer uit tank) Indien mogelijk hoog toerental indoseren en laag toerental uitdoseren. Na iedere Voorraadbeheer kan dienen als controlemiddel. wijziging in de Back-up van computer-instellingen (denk aan instellingen.Norm stroomuitval) en Controle voercurve (uitdoseren om EW / d.s. of kg.)


72


3.5.4.7

Vervangende componenten niet standaard invoeren. Procesvolgorde doornemen.

Meest voorkomende fouten gemaakt bij een brijvoerinstallatie

In het voorgaande deel, heb ik de aandachtspunten bij het uitbaten van een brijvoerinstallatie even op een rij gezet. Na het raadplegen van enkele brijvoerspecialisten kwam aan het licht dat tegen onderstaande punten frequent gezondigd wordt door varkenshouders.

instellingen op basis van 88 % ds , brijvoerinstallatie voert het uit op een andere waarde (ew , ds) verkeerde indoseervolgorde door te lange aanvoerleidingen te veel verkeerd product in kleine mengsels defect of te hoog geplaatst roerwerk niet sluitende kleppen inweek tijd te kort of helemaal niet verkeerd ingestelde omschakel tabel door gisten niet juist functioneren van de installatie door druk op de leiding afwijkende wegers centrale vijzel die niet goed leeg draait, waardoor er weer een onnauwkeurige indosering plaatsvindt bij de kleine mengsels keuken moet gebaseerd zijn op het kleinste mengsel bij traditioneel voeren het herbesmetten van de mengsels d.m.v. de leiding inhoud verkeerde instelling van de hoeveelheid restvoer ( zo klein mogelijk instellen) de hoeveelheid van het mengsel is kleiner dan de circuit inhoud , met andere woorden er vindt onvoldoende verversing plaats droge stof van positioneringsvloeistof wordt niet meegenomen stoppunten zijn niet goed bekend mengselvolgorde is niet goed onvoldoende hygiëne, schoonmaken van de tanks noodgrepen om tijd te winnen bij de computer te veel circuits = te veel leidinginhoud te grote mengers voor het kleinste mengsel toewijzen van component aan de verkeerde silo een vervangend component staat continu ingesteld en er wordt van component gewisseld in de betreffende silo


73


3.6

Proeven gedaan op het stagebedrijf

3.6.1

Periodieke controle van eindmengsels

Tabel 3.30 Eindmengselcontrole

datum

monst er

circuit

Gevonden d.s.-waarde

pH

kleur opmerking

biggen biggen biggen biggen

Ingestelde d.s.waarde 26% 26% 26% 26%

10-10-05 10-10-05 10-10-05 10-10-05

1 2 3 4

23.67% 20.49% / 23.78%

4.7 4.6 / 4.6

OK OK / OK

d.s. te laag pH iets te hoog

10-10-05 10-10-05

2 4

lacto lacto

18% 18%

13.91% 16.52%

5.0 5.0

OK OK

d.s. te laag pH te hoog

21-10-05 21-10-05 21-10-05

2 3 4

dracht dracht dracht

18% 18% 18%

18.08% 17.75% 17.28%

4.5 4.5 4.6

OK OK OK

19-12-05 19-12-05

2 4

biggen biggen

26% 26%

21.95% 21.96%

4.3 4.4

OK OK

d.s. te laag pH OK

04-01-06 04-01-06 04-01-06

2 3 4

dracht dracht dracht

18% 18% 18%

17.14% 18.10% 17.76%

4.4 4.3 4.4

OK OK OK

OK

04-01-06 04-01-06 04-01-06

2 3 4

vleesv A vleesv A vleesv A

22% 22% 22%

23.04% 23.12% 22.96%

4.8 4.9 4.8

OK OK OK

d.s. OK pH te hoog

04-01-06 04-01-06 04-01-06

2 3 4

vleesv B vleesv B vleesv B

22% 22% 22%

23.34% 22.95% 22.78%

4.7 4.7 4.7

OK OK OK

d.s. OK pH te hoog

04-01-06 2 lacto 18% 17.76% 4.5 04-01-06 3 lacto 18% 17.20% 4.6 04-01-06 4 lacto 18% 17.92% 4.6 1= tank, 2 = eerste ventiel, 3 = middelste ventiel, 4 = laatste ventiel

OK OK OK

OK

pH iets te hoog d.s. OK

Besluit:

Het lage drogestofgehalte in het rantsoen voor gespeende biggen vormt ongetwijfeld het grootste probleem. Op twee verschillende controledagen vond ik in sommige troggen drogestofafwijkingen van meer dan 4%. Ook in het lactovoer was op één van de controledagen het drogestofgehalte veel te laag. Bij beide besproken diergroepen werd het duidelijk dat het eindmengsel uitgedoseerd in de eerste trog meer afweek van de standaardwaarden dan op andere plaatsen in het voercircuit. Dit verschil kan mogelijk verklaard worden door een kleine afwijking in het restloos voersysteem bij biggen en lacterende zeugen.


74


Ondanks frequente aanzuring van bijproducten en eindmengsels is de pH van zowat alle eindmengsels te hoog. Door deze hoge pH kunnen gisten en schimmels overleven in voerleidingen en voermengsels. Stipter en nog frequenter aanzuren moeten deze waarden in de toekomst aanzienlijk doen dalen. 3.6.2

Eindmengselbeoordeling door Selko

Op 17 januari 2006 heeft Dhr. Jos Hendriks van Selko enkele eindmengsels microbieel laten onderzoeken op gisten en schimmels. Hieronder is het analyseresultaat en het bijhorende advies weergegeven. Tabel 3.31 Analyseresultaat door Selko (1)

Monsteromschrijving Type Omschrijving Brij, eindmengsel Big Brij, eindmengsel Vleesvarken Brij, eindmengsel Dracht Eindmengsel Norm

pH 4.7 5.01 4.71 < 4.5

Gisten 1 750 000 >5 000 000 >5 000 000 < 1 000 000

Schimmels 10 000 < 100 < 100 < 10 000

Advies Selko

We vinden teveel gisten. Ons advies is: om de bijproducten opslagen geheel leeg te laten komen en te reinigen. Biergist en wei aan te zuren met 1L BE+/1000L product Sturingsvloeistof 3 dagen aaneen aanzuren met 5 L BE+/1000L sturingsvloeistof. Dit wekelijks herhalen met dezelfde dosering. Traditioneel systeem:Mengsel aanzuren als volgt: o dag 1; 6 L BE+/1000L mengsel o dag 2; 5 L BE+/1000L mengsel o dag 3; 4L BE+/1000L mengsel (allen tijdens 1 voerbeurt) Daarna 2 dagen per week tijdens 1 voerbeurt mengsel aanzuren met 4 L BE+/1000L mengsel. Dit programma gedurende 6 weken volgen. Na deze 6 weken contact opnemen om nieuwe stalen te laten nemen. Na zes weken het vooropgestelde programma gevolgd te hebben is Dhr. Hendriks terug eindmengselmonsters komen nemen en uit tabel 3.32 blijkt dat het vooropgestelde programma wel degelijk tot een betere voerkwaliteit leidde. Het aantal schimmels en gisten werd tot een aanvaardbaar niveau gereduceerd en ook de pH daalde aanzienlijk. Tabel 3.32 Analyseresultaat Selko (2)

Monsteromschrijving Type Omschrijving Brij, eindmengsel Big Brij, eindmengsel Vleesvarken Brij, eindmengsel Dracht Eindmengsel Norm

pH 4.2 4.01 3.91 < 4.5

Gisten 750 000 700 000 700 000 < 1 000 000

Schimmels < 100 < 100 < 100 < 10 000


75


3.6.3

Controle natte bijproducten

Tabel 3.253 Controle natte bijproducten

datum

bijproduct

10-10-05 10-10-05 10-10-05 10-10-05

ingestelde d.s. kaaswei 6.0% biergist 11.0% tarwezetmeel 22.0% aardappelstoommoes 14.0%

gevonden d.s. 6.99% 10.31% 29.79% 15.62%

gewenste pH 3.0 - 4.5 3.4 – 5.0 2.8 – 3.5 3.5 – 4.0

gevonden pH 4.4 4 3.8 /

07-11-05 07-11-05 07-11-05 07-11-05

kaaswei biergist tarwezetmeel aardappelstoommoes

silo leeg 10.5% 21.0% 14.0%

silo leeg 9.5% 24.43% 15.88%

silo leeg 3.4 – 5.0 2.8 – 3.5 3.5 – 4.0

silo leeg 4.1 3.4 /

21-11-05 21-11-05 21-11-05 21-11-05

kaaswei biergist tarwezetmeel aardappelstoommoes

6.5% silo leeg 21.4% 14.0%

5.92% silo leeg 22.29% 15.22%

3.0 - 4.5 silo leeg 2.8 – 3.5 3.5 – 4.0

3.8 silo leeg 3.6 3.9

21.0% 7.5% 15.0%

21.05% 4.59% 12.8%

2.8 – 3.5 3.0 - 4.5 3.4 – 5.0

2.9 4.1 4.1

04-01-06 tarwezetmeel 04-01-06 kaaswei + melk 04-01-06 biergist Besluit:

Het drogestofgehalte van tarwezetmeel is op twee momenten aanzienlijk hoger dan ingegeven in de voercomputer. Hierdoor wordt geconcentreerder gevoerd en wordt de gewenste water-voerverhouding niet gehaald. Dit vormt vooral een aandachtspunt in de zomer bij dragende en lacterende zeugen. Op hittemomenten kunnen deze dieren hun warmte moeilijker afvoeren, waardoor extra aandacht moet besteed worden aan het rantsoen. Te geconcentreerd voer kan op die momenten de afkoeling remmen met de dood tot gevolg. De pH van bijproducten blijkt op het bedrijf zelden een probleem te zijn, hoewel aanzuren van resten biergist en kaaswei aan te raden is om besmetting van verse partijen tegen te gaan. Tarwezetmeel is in dit opzicht veel minder een probleemproduct omdat de lage pHwaarde de overleving van allerhande micro-organismen uitsluit. 3.7

Rendabiliteit brijvoeding

In wat vooraf ging heb ik brijvoeding in al zijn aspecten proberen verduidelijken. Het is duidelijk dat rantsoenen voordeliger samengesteld kunnen worden ten opzichte van droogvoer. Een verhoogde mestproductie, de noodzakelijkheid van een computergestuurde installatie, noodzakelijke opslagcapaciteit voor bijproducten en een verhoogd energieverbuik zorgen er echter voor dat de behaalde voerwinst gereduceerd wordt. Bovendien is er op brijvoerbedrijven een hogere arbeidsbehoefte ten opzichte van bedrijven die complete droogvoerrantsoenen intrekken. Het is duidelijk dat brijvoeding enkel rendabel kan zijn voor grote bedrijven met hoge voerbehoeften, die bovendien bereid zijn extra arbeid te spenderen aan voeroptimalisatie.


76


Maar wanneer is een bedrijf groot genoeg om brijvoeding rendabel in te passen in de bedrijfsvoering? Of concreter, in welke situaties is het opportuun als bedrijfsleider te overwegen de stap naar brijvoeding te zetten ? Of is het in deze periode, die gekenmerkt wordt door lage graanprijzen, interessanter te investeren in een CCM-installatie? In onderstaande rekenbladen moet het duidelijk worden wanneer brijvoeding interessant en rendabel is op vermeerderingsbedrijven, vleesvarkensbedrijven en gesloten bedrijven. In de vergelijking wordt steeds vergeleken met uniforme droogvoerbedrijven en bedrijven die CCM in het rantsoen inpassen. Uiteraard is de rantsoenprijs het meest fluctuerende aspect in de berekening. Ik heb ervoor gekozen te werken met gemiddelde rantsoenprijzen van 2005, van twee verschillende voederleveranciers. In het excel bestand kunnen enkel de groen gekleurde vakjes aangepast worden, zodat ingestelde formules niet verloren kunnen gaan en kostenposten bijgevolg correct berekend worden. De rode vakjes zijn berekende kosten per kostensoort; ze worden opgeteld bij de concluderende saldoberekening. 3.7.1

Rendabiliteit op vermeerderingsbedrijven

Uit onderstaande berekening blijkt dat brijvoeding op vermeerderingsbedrijven (zeugen + biggen) pas rendabel in te passen is voor bedrijven die minstens 1000 zeugen kunnen huisvesten. Kleinere bedrijven kunnen met de gemaakte voerwinst de meerkosten niet terug betalen, waardoor brijvoeding op dergelijke bedrijven een negatieve invloed zal hebben op het bedrijfssaldo. Inmengen van CCM is duidelijk een interessantere optie voor vermeerderingsbedrijven; er wordt een saldoverschil van bijna € 6 400 ten opzichte van droogvoer gehaald. CCM is echter een onstabiel product dat mycotoxines kan bevatten en productieresultaten van zeugen kan destabiliseren. 1.Bedrijfsgegevens aantal vleesvarkensplaatsen: aantal zeugen: zeugen op bedrijf? Ja=1, nee=0 biggen op het bedrijf? Ja=1, nee=0 aantal plaatsen in boxen/groep: aantal kraamhokken: aantal biggenplaatsen:

0 1000 0 1 1 850 290 3000

1.2 Zeugen technische resultaten worpindex aantal gespeende biggen/worp: zoogperiode (dagen): productiegetal: Totaal aantal gespeende biggen:

2,4 10,5 21 25,2 25200

voer (88% d.s.)/ zeug verbruikte drachtvoer: verbruikte lactovoer: Totaal zeugenvoerverbruik

758 252 1010

vleesvarkens op het bedrijf? Ja=1,nee = 0

1.3 Gespeende biggen (7-22kg)


77


technische resultaten opleggewicht: Eindgewicht: Gewichtsaanzet: Ligdagen: % Sterfte: Gemiddeld gewicht bij sterfte: groei/dag:(kg)

7 22 15 40 2 15 0,37

voer (88% d.s.)/ big Voerverbruik per dag: Totaal voerverbruik:(kg) voeromzet:

0,73 29,20 1,95

2.Voerkost kostprijs voer (per ton op 88%d.s.) biggenvoer: groeivoer: afmestvoer: babybiggenvoer: zeugendrachtvoer: zeugenlactovoer:

brij 172 150 137 252 150 157

droogvoer 200 173 160 290 168 181

CCM 170 151 142 245 160 161

2.1 Biggen totale voerkost biggen:

185432 213394

180281

2.2 Zeugen totale voerkost zeugendracht: totale voerkost lacto:

113760 127411 39564 45612

121344 40572

3.Voerinstallatie

centrale keuken loods/m² bunkers met roerwerk bunkers zonder roerwerk opslag droge grondstoffen opslag aanvullende kernen/voer ventielen+leidingen traditioneel droogvoercircuits: Opslag steekvaste producten(ton): Wiellader met uitkuilsysteem: totaal Afschrijving/jaar Rente % /jaar onderhoud % /jaar

aantal brij 1 76000 150 21000 3 24000 1 5500 3 9000 3 18000 717 76207 0 0

4 4

aantal droogvoer

aantal CCM 1 63066 150 21000

3

39000

3

19500

1

64000

1 882 1

64000 32756 14000 214322 17860 4715 1965

0 0 229707 22971 5054 4135 2

4.Uitdosering (verschillend bij biggen en vleesv.) lange troggen (m) 270 14850 droogvoerbakken (incl drinkbak) 107

21429

103000 6867 2266 961 2

21429


78


waterleiding totaal Afschrijving/jaar Rente %/jaar 5.Arbeid arbeidsuren/dag arbeidsuren/jaar arbeidskost/uur arbeidskost/jaar 6.Extra mest kostprijs mest/m³ extra mest brij extra kostprijs/jaar

107

4

14850 743 312

2143 23571 2357 1037

2143 23571 2357 1037

1,51 551

0,65 237

1,90 694

8267

3559

10403

6500

13000

15

10 610 6100

7.Electriciteitsverbruik

13000

8.Optelling kosten/jaar

399336 399872

393533

9. Saldoverschil tov droogvoer

536

6338

3.7.2

Rendabiliteit op vleesvarkensbedrijven

Uit onderstaand excel werkblad blijkt dat brijvoeding op vleesvarkensbedrijven al rendabel in te passen is op bedrijven met 1 300 plaatsen. Relatief grote verschillen in voerkosten en relatief goedkope brijvoerinstallaties voor vleesvarkens zorgen ervoor dat starten met brijvoeding voor veel bedrijven interessant is. Inmengen van CCM is op dit moment nog interessanter, maar de focus op “één” welbepaald product is een argument om te kiezen voor het inmengen van meerdere bijproducten met behulp van een brijvoerinstallatie. 1.Bedrijfsgegevens aantal vleesvarkensplaatsen: aantal zeugen: vleesvarkens op het bedrijf? Ja=1,nee = 0

zeugen op bedrijf? Ja=1, nee=0 biggen op het bedrijf? Ja=1, nee=0 aantal plaatsen in boxen/groep: aantal kraamhokken: aantal biggenplaatsen: 1.1 Vleesvarkens Opzet opzetgewicht/varken (kg):

1300 0 1 0 0 0 0 0

22

Afleveren aflevergewicht/varken (kg):

115

technische resultaten brutoaanzet (kg): nettoaanzet (kg): % sterfte: gem. gewicht bij sterfte (kg):

93 91 2 70


79


gem. gewicht bij sterfte (kg): groei/dag (kg): aantal afmestdagen: aantal ronden per jaar:

70 0,685 133 2,70

voer (88% d.s.)/ varken verbruikte biggenvoer (22-45 kg): verbruikte afmestvoer (45-80 kg): verbruikte eindefasevoer (> 80 kg): totaal voerverbruik (kg): voeromzet (kg voer/kg vleesaanzet):

45 88 131 264 2,84

nutritionele voerconversie (kg voer/kg vleesaanzet): 2,67


brij 172 150 137 252 150 157

2.1 Vleesvarkens kostprijs rantsoen/varken: voerkost/kg vleesaanzet: totale voerkost vleesvarkens:

38,887 45,184 0,410 0,476 133967 158836

39,54 0,417 138996

verschil in voerkost t.o.v droogvoer

24870

19840

droogvoer 200 173 160 290 168 181

CCM 170 151 142 245 160 161

3.Voerinstallatie


aantal brij 1 65200 150 21000 3 24000 1 5500 3 9000 3 3900 93 12071 0 0

4 4

aantal droogvoer

aantal CCM 1 42686 150 21000

3

7800

3

5200

1

26000

0 0 140671 14067 3095 2532 2

1 464 1

33800 2253 744 315

26000 17233 14000 126119 10510 2775 1156

4.Uitdosering (verschillend bij biggen en vleesv.) lange troggen (m) 215 11798 droogvoerbakken (incl drinkbak) 46 waterleiding 46 totaal 11798

11607 929 12536

2

11607 929 12536


80


Afschrijving/jaar Rente %/jaar 5.Arbeid arbeidsuren/dag arbeidsuren/jaar arbeidskost/uur arbeidskost/jaar 6.Extra mest kostprijs mest/m³ extra mest brij (m³) extra kostprijs/jaar

4

590 248

1254 552

1254 552

0,56 203

0,25 92

0,66 241

3044

1380

3614

1300

2600

15

10 260 2600


2600


162742 163323

161455


581

1868

3.7.3

Rendabiliteit op een gesloten bedrijf

Op gesloten bedrijven kan voor bedrijfsgroottes van 150 zeugen met bijhorende vleesvarkens verantwoord gekozen worden voor een brijvoerinstallatie. Er wordt dan een positief saldo van bijna € 2 500 gecreëerd ten opzichte van droogvoer. Kleinere bedrijven komen niet in aanmerking om brijvoer rendabel in te passen door de te beperkte doorstroming van bijproducten (houdbaarheid) en voerwinsten die de meerkosten niet voldoende kunnen opwaarderen. 1.Bedrijfsgegevens aantal vleesvarkensplaatsen: aantal zeugen: vleesvarkens op het bedrijf? Ja=1,nee = 0

zeugen op bedrijf? Ja=1, nee=0 biggen op het bedrijf? Ja=1, nee=0 aantal plaatsen in boxen/groep: aantal kraamhokken: aantal biggenplaatsen: 1.1 Vleesvarkens opzet opzetgewicht/varken (kg):

1200 150 1 1 1 135 48 450

22

afleveren aflevergewicht/varken (kg):

115

technische resultaten brutoaanzet (kg): nettoaanzet (kg): % sterfte: gem. gewicht bij sterfte (kg): groei/dag (kg):

93 91 2 70 0,685


81


aantal afmestdagen: aantal ronden per jaar: voer (88% d.s.)/ varken verbruikte biggenvoer (22-45 kg): verbruikte afmestvoer (45-80 kg): verbruikte eindfasevoer (> 80 kg): totaal voerverbruik (kg): Voeromzet (kg voer/kg vleesaanzet):

133 2,70

nutritionele voerconversie (kg voer/kg vleesaanzet):

45 88 131 264 2,84 2,67

1.2 Zeugen technische resultaten Worpindex aantal gespeende biggen/worp: zoogperiode (dagen): productiegetal: Totaal aantal gespeende biggen:

2,4 10,5 21 25,2 3780

voer (88% d.s.)/ zeug verbruikte drachtvoer: verbruikte lactovoer: Totaal zeugenvoerverbruik

758 252 1010

1.3 Gespeende biggen (7-22kg) technische resultaten opleggewicht: Eindgewicht: Gewichtsaanzet: Ligdagen: % Sterfte: Gemiddeld gewicht bij sterfte: groei/dag:(kg)

7 22 15 40 2 15 0,37

voer (88% d.s.)/ big Voerverbruik per dag: Totaal voerverbruik:(kg) voeromzet:

0,73 29,20 1,95


brij 172 150 137 252 150 157

droogvoer 200 173 160 290 168 181

2.1 Vleesvarkens kostprijs rantsoen/varken: voerkost/kg vleesaanzet: totale voerkost vleesvarkens:

38,887 45,184 0,410 0,476 123663 146620

CCM 170 151 142 245 160 161

39,54 0,417 128305


82


verschil in voerkost t.o.v droogvoer

22957

18314

2.2 Biggen totale voerkost biggen:

27815

32009

27042

2.3 Zeugen totale voerkost zeugendracht: totale voerkost lacto:

17064 5935

19112 6841,8

18202 6086

3.Voerinstallatie


aantal brij 1 62400 150 21000 3 24000 1 5500 3 9000 6 6300 200 23241 0 0

4 4

4.Uitdosering (verschillend bij biggen en vleesv.) lange troggen (m) 239 droogvoerbakken (incl drinkbak) 59 waterleiding 59 totaal Afschrijving/jaar Rente %/jaar 4 5.Arbeid arbeidsuren/dag arbeidsuren/jaar arbeidskost/uur arbeidskost/jaar 6.Extra mest kostprijs mest/m³ extra mest brij (m³) extra kostprijs/jaar

aantal droogvoer

aantal CCM 1 60854 150 21000

6

13050

6

7725

1 0 0 151441 15144 3332 2726 2

33600

1 561 1

33600 20820 14000 157999 13167 3476 1448

46650 3110 1026 435

2

13118

13118 656 275

13929 1179 15107 1511 665

13929 1179 15107 1511 665

0,71 259

0,32 115

0,87 316

3890

1727

4736

2175

4350

15

10 332 3315


4350


208165 210662

208987


2498

1675


83


3.8 3.8.1

Financiering van een brijvoerinstallatie VLIF steun

Een brijvoerinstallatie is in tegenstelling tot een CCM-installatie slechts beperkt subsidiabel. Voor bedrijven die willen overschakelen op brijvoeding is er voor 20% van de investering een financiële tussenkomst door het VLIF. Deze tussenkomst is enkel van toepassing voor bedrijven die niet uitbreiden in productiecapaciteit. Er is zowel steun voor verrichtingen gefinancierd met leningen als voor verrichtingen gefinancierd met eigen middelen. Investeringssteun wordt toegekend onder de vorm van een rentesubsidie aangevuld met een kapitaalpremie indien er voor de investering een krediet afgesloten wordt. Wanneer de investering volledig gefinancierd wordt met eigen middelen wordt de steun uitsluitend verleend onder de vorm van een kapitaalpremie. Wanneer rentesubsidie verleend wordt, kan de bank voor de kredieten een aanvullende borgstelling krijgen. Dit betekent dat eerst de zekerheden van de kredietnemer maximaal uitgeput worden. Voor deze borgstelling moet een bijdrage betaald worden. In theorie zou het mogelijk zijn 40% subsidie te krijgen bij de omschakeling naar brijvoeding. Volgens de VLIF-wetgeving zijn installaties en materieel die op bedrijfsniveau specifiek noodzakelijk zijn voor de bereiding van samengestelde voeders op basis van zelf geteelde basisproducten en ter vervanging van krachtvoeders 40% subsidiabel. Het is echter noodzakelijk dat de samengestelde voeders een drogestofgehalte hebben van minstens 60%; eindmengsels die in de praktijk gebruikt worden hebben echter drogestofgehaltes tussen vijftien en dertig procent.

3.8.2

Opinie van erkende kredietinstellingen

Kredietinstellingen staan algemeen gezien positief tegenover maatregelen die de kostprijs op een varkensbedrijf kunnen drukken. Goedkoper produceren gaat gepaard met stijgende winsten en dalende liquiditeitsmoeilijkheden in tijden van lage verkoopsprijzen. Banken beschouwen voerkostbesparende maatregelen in dat opzicht dan ook als een bijkomende garantie naar kredietverlening. Een minimale eigen inbreng (via venootschap of natuurlijk persoonlijk) bij de financiering vormt voor de bank echter een extra zekerheid. Algemeen kan wel gesteld worden dat financieringen voor brijvoerinstallaties enkel verleend worden aan ondernemers die uitstekende technische resultaten kunnen voorleggen. Verschillende kredietinstellingen nemen dan ook volgend standpunt in ; “Indien een positief bedrijfssaldo halen met droogvoeding moeilijk is, kan een overschakeling naar brijvoeding leiden tot nog lagere bedrijfssaldo’s”. De belangrijkste verantwoording van deze stelling is de praktijkervaring die kredietinstellingen hebben op brijvoerbedrijven met een ondermaats bedrijfsmanagement. Op dergelijke bedrijven wordt vaak weinig aandacht geschonken aan hygiëne, voerstrategie en voermanagement waardoor de verliezen behoorlijk oplopen en zowel technische als economische resultaten een dalende trend vertonen.


84


Besluit Beperken van kosten om saldo’s aan te reiken is ongetwijfeld één van de grootste uitdagingen in de hedendaagse varkenshouderij. Zoals ik in mijn inleiding verduidelijkte is de gemiddelde voederkost op een bedrijf vaak een parameter die aangeeft of bedrijven al dan niet rendabel kunnen blijven functioneren. In dit eindwerk heb ik een kritische blik geworpen op het inmengen van bijproducten in varkensrantsoenen en analyseerde ik de rendabiliteit op verschillende types bedrijven. Uit de gemaakte economische analyses kan ik besluiten dat brijvoeding voornamelijk op bedrijven waar heel wat vleesvarkens gehuisvest worden rendabel in te passen is in de bedrijfsvoering. Op deze bedrijven worden grote hoeveelheden voer verbruikt, waardoor de meerkost van een brijvoerinstallatie makkelijk terugverdiend kan worden. De gebruikte brijvoerinstallatie op deze bedrijven is vaak eenvoudig opgebouwd zodat installatie- en materiaalkosten beperkt worden. Automatische registratie van zowel opzet- en aflevergegevens, maar ook van berekende technische kengetallen zijn extra troeven die de varkenshouder-vleesproducent in staat moeten stellen resultaten te optimaliseren. Op vermeerderingsbedrijven is gebleken dat enkel bedrijven met meer dan duizend zeugen moeten overwegen over te schakelen naar brijvoeding met inmenging van bijproducten. Installaties op dergelijke bedrijven zijn vaak gesofisticeerd vanwege de noodzakelijke voerprecisie bij het voederen van gespeende biggen en zeugen. Brijvoerinstallaties zijn op deze bedrijven bijgevolg duurder waardoor de behaalde voerwinst op kleinere bedrijven niet volstaat om de meerkost van de installatie terug te verdienen. De instabiliteit van sommige bijproducten zorgt bovendien voor wisselende rantsoenen die nefast kunnen zijn voor zowel dragende als lacterende zeugen. In dit eindwerk heb ik proberen duidelijk maken dat men zich als varkenshouder niet mag blind staren op voorgeschotelde voerwinstcijfers. Een kritische analyse met behulp van het bijgevoegde excelbestand is een noodzaak bij overschakeling. Verder is het belangrijk in te zien dat brijvoeding heel wat meer aandacht vraagt dan traditioneel droogvoer. Zo moeten monsternames, drogestofmetingen, aanzurenprocedures en hygiënemanagementstechnieken volgens strikte protocollen uitgevoerd worden om grote financiële verliezen te vermijden en de behaalde voerwinst daadwerkelijk te behouden. De rendabiliteit van brijvoeding is tot slot sterk afhankelijk van krachtvoeder- en bijproductenprijzen. Zo is in dit eindwerk rekening gehouden met marktprijzen van 2005. Op dit moment ligt de bijproductenmarkt sterk onder vuur door de mogelijkheid reststromen ook op alternatieve manieren te kunnen verwerken. Anderzijds is uit de voorbeeldrantsoenen gebleken dat ook inmengen van granen een interessante optie kan zijn als vervanging voor energierijke bijproducten. Hopelijk kan ik met dit werk mensen uit de sector aanzetten om het voeraspect op verschillende bedrijven kritisch te bekijken. Vleesvarkenshouders en grote zeugenhouders die bereid zijn tijd te besteden aan rantsoenen moeten beslist overwegen bijproducten in te mengen. Voor mijzelf was de materie alvast heel interessant en ongetwijfeld zal de opgedane kennis nog van pas komen in mijn beroepscarrière.


85


Literatuurlijst BELGAPOM / VEGEBE, 2002a. Productsteekkaart GMPAardappelstoomschillen. Niet-gepubliceerde fiche, Brussel, Belgapom en VeGeBe, 9 p. BELGAPOM / VEGEBE, 2002b. Productsteekkaart GMP Wortelstoomschillen. Niet-gepubliceerde fiche, Brussel, Belgapom en VeGeBe, 8 p. BELGISCHE BROUWERS, 2002c. Sector steekkaart biergist. Niet-gepubliceerde fiche, Brussel, Belgische Brouwers, 23 p. BEUKER. Productmatrixen van natte bijproducten. http://www.beuker.nl/ (12 januari 2006) BONDA. Brijvoeding in de praktijk. http://www.bonda.nl/ (11 maart 2006) Brijwaaier (2004). Verkregen na een gesprek met Jos Van Dingenen (Sondag voeders bv) op 11 april 2006. De Leeuw, M., Vanwagenberg, V. (2002). Zonne-energie is bruikbaar; verwarmen van brijvoer als nieuwe toepassing. Gevonden op 2 maart op het internet: http://www.pv.wageningen-ur.nl Vraag bijproducten blijft, aanbod daalt. (2005, 31 mei). Boerderij, 90 (11). Bijproducten voeren blijft interessant.(2005, 31 mei). Boerderij, 90 (11). Werk efficiënt met aangezuurd water. (2005, 14 juni). Boerderij, 90 (37). Genoeg bijproducten met lage prijzen. (2005, 12 juli). Boerderij, 90 (14). Slordige gang van zaken in brij. (2005, 15 november). Boerderij, 91 (7). Energie duurder, eiwit ruim voorhanden. (2005, 15 november). Boerderij, 91 (23). Bijproducten geen bijzaak. (2006, 14 maart), Boerderij, 91 (24), 6. Brijvoeren volgens Fancom, Fancom. Informatiefolder verkregen na een gesprek met Hay Reinders (Fancom) op 21 november 2005. FANCOM. Informatie inzake verschillende brijvoerconcepten. http:/www.fancom.nl/ (12 januari 2006) Gewenste watervoerverhouding in een brijrantsoen, Hendrix-Haeck. Onuitgegeven nota’s verkregen na een gesprek met Kurt Notteboom (Hendrix-Haeck) op 15 september 2005. Investeren in de land-en tuinbouwsector, KBC. Informatiefolder verkregen na een gesprek met Linda de Smet (KBC) op drie december 2005.


86


Rendabiliteitsberekening brijvoeding op een gesloten varkensbedrijf, Hendrix-Haeck. Onuitgegeven nota’s verkregen na een gesprek met Kurt Notteboom (Hendrix-Haeck) op 15 september 2005. Veel gemaakte fouten bij het gebruik van een brijvoerinstallatie, Hendrix-Haeck. Onuitgegeven nota’s verkregen na een gesprek met Kurt Notteboom (Hendrix-Haeck) op 16 januari 2006. Verschillende types brijvoersystemen (ppt-vooorstelling), Hendrix Haeck. Onuitgegeven nota’s verkregen na een gesprek met Kurt Notteboom (Hendrix- Haeck) op 16 januari 2006. Hoofs, A. (1995). The prospects of a stainless steel trough with an elevation and a slanting frontside for fattening pigs. Gevonden op 2 maart op het internet: http://www.pv.wageningen-ur.nl Mul, M., Bokma-Bakker, M., van der Gaag, M. (2003). Hygiëne is sleutel bij aanpak Salmonella (proefbedrijf voor de veehouderij te Sterksel). Gevonden op 2 maart op het internet: http://www.pv.wageningen-ur.nl PROFARM. Productmatrixen en productinfo over verschillende natte bijproducten. http://www.profarm.nl/index_producten.html (30 december 2005) Rijnen, M., Scholten, R. (2005). Fermentatie van vochtrijke bijproducten en brijvoeders tijdens opslag. Gevonden op 2 februari 2006 op het internet: http://www.pv.wageningenur.nl/ Prevention of pathogenic bacteria in drinking water, Selko. Onuitgegeven nota’s verkregen na een gesprek met Jos Hendriks (Selko) op 11 januari 2006. Medium chain fatty acids: a novel group of bacteria killers, Selko. Onuitgeggeven nota’s verkregen na een gesprek met Jos Hendriks (Selko) op 11 januari 2006. Smolders, M., Hoofs, A. (december 2000). Onbeperkte drinkwaterverstrekking naast een brijrantsoen met bijproducten bij vleesvarkens (onderzoek varkensproefbedrijf te Sterksel). Gevonden op 2 maart op het internet: http://www.pv.wageningen-ur.nl Van der Peet-schwening, C., Plagge, G. (2005). Effect van multifasevoedering op de technische resultaten en het waterverbruik van borgen en zeugen (onderzoek varkensproefbedrijf te Raalte). Gevonden op 12 februari 2006 op het internet: http://www.pv.wageningen-ur.nl Hygiëne cruciaal bij gespeende biggen. (2005, 1 oktober), Varkens, p. 22-23. Monstername protocol voor natte bijproducten. Gevonden op 12 januari 2006 op het internet: http://www.voeders.nl Richtlijn pH van natte bijproducten. Gevonden op 12 januari 2006 op het internet: http://www.voeders.nl WEDA. Flussingfüttering bei fleishferkel. http://www.weda.de/ (12 januari 2006)

Voerkostbesparing in de varkenshouderij Inmengen van bijproducten in een rantsoen

Recommend Documents