Voeding bij de ziekte van Crohn en Colitis Ulcerosa
Ginette van Lienen, diëtist
De diagnose en dan? • Nog niet wetenschappelijk aangetoond dat voeding een rol speelt bij ontstaan IBD • Er is géén specifiek dieet dat de ernst van de ziekte beïnvloedt
Programma De diagnose en dan? Wat dan wel! Voedingsproblemen: • ondervoeding • diarree en winderigheid • lactose intolerantie • ongewenste gewichtstoename Supplementen: • pre- en probiotica • visolie • vitamines en mineralen Vragen beantwoorden
Wat dan wel? Leefstijl! • • • •
Gezonde voeding (incl. regelmaat) Dagelijks bewegen (min. 30 minuten) Stoppen met roken Voldoende slaap
Gezonde voeding • Elke dag: gezonde, volwaardige voeding • Variatie • Ruim gebruik van belangrijke voedingstoffen: eiwit, vet, koolhydraten (en voedingsvezel)
Voedingsstoffen • Koolhydraten en vetten: energie • Eiwitten: bouwstof • Mineralen: opbouw en onderhoud spieren, botten, weefsels • Vitamines: o.a. beschermen tegen bepaalde ziekten en aandoeningen • Vezels: darmfunctie en stoelgang • Vocht: circulatie en afvoer
Rol voeding bij IBD Voor: • Goede conditie tijdens behandeling • Herstel van de behandeling • Beter afweersysteem
Oorzaak tekorten? eetlust, buikpijn, kramp, koorts, stenosering ziekteactiviteit
energiebehoefte
fistels, littekenweefsel
vertering bij ZvC
Ongewenst gewichtsverlies inname minder dan verbruik
inname
Gevolgen tekorten • Bij opvlamming: risico op voedingstekorten en gewichtsverlies • Alert zijn op tekorten van: div. vitamines, o.a. foliumzuur, B12 en D div.mineralen, o.a. calcium, ijzer
Ondervoeding Bij opname screenen op ondervoeding: Onbedoeld gewichtsverlies van > 10% in 6 maanden of > 5% in 1 maand Of Body Mass Index (BMI (gewicht / lengte2)) < 18,5 Poliklinisch: Combinatie van SNAQ en BMI Voorbeeld: Crohn, G 80 kilo, L 1.70 (BMI = 28). Binnen 1 maand: 75 kilo! Na 6 maanden 71 kilo! ! = ondervoed
Gevolgen ondervoeding Afname gewicht en spiermassa
Verminderde wondgenezing/ toename kans decubitus
Ondervoeding
Afname kwaliteit van leven
Meer kans op infecties (verminderde darmwerking en verlaagde weerstand)
Langere opnameduur
Meer kans op complicaties
Adviezen bij ongewenst gewichtsverlies • Voldoende kcal (energie) voor een stabiel gewicht • Voldoende eiwit (voor instandhouding en opbouw van o.a spieren, organen en bloed); voornamelijk in dierlijke producten (vlees, vis, kaas, ei en zuivel), vegetarische vervangers (tahoe, tempeh e.d.), peulvruchten en noten
Praktische adviezen bij onbedoeld gewichtsverlies • Gebruik vaak kleine maaltijden (6 x per dag) • Zachte en vloeibare voeding gaat vaak beter • Gebruik ruim vet en suiker: – volle zuivel, kaas, boter, room – dubbel beleg op brood – zoete en hartige snacks
• Dieetvoeding kan helpen: vraag de diëtist
Diarree Oorzaak: (opvlamming van de) ziekte Advies: • volwaardige, gezonde voeding • voldoende vocht (ca. 15 glazen) • vaak kleine maaltijden • voedingsvezel (indikken van ontlasting) • aandacht voor extra zout • evt. gebruik ORS ter voorkoming uitdroging • langdurig diarree: attentie gewicht (maat voor voedingstoestand)
Voldoende vocht • 15 kopjes / glazen • Alles telt mee: – – – – – –
thee, koffie, sap, fris, limonade melk, zuiveldrank bouillon, soep vla, pap, yoghurt (mineraal)water
Winderigheid • Gemiddeld laat iedereen 10-15 winden per dag • Bij verminderde darmwerking door IBD toename van winderigheid • Let op lucht inslikken (praten, frisdrank, slagroom, omelet, vers brood, kauwgom, roken) • Voedingsmiddelen die extra gasvorming geven: koolsoorten, ui, prei, paprika, meloen, nieuwe aardappelen, peulvruchten, (te) veel fruit en/of vruchtensap. • Let op zoetstoffen sorbitol en xylitol • Bij uitbreiden vezels in voeding: stapsgewijs
Lactose intolerantie bij IBD? • Primaire lactose intolerantie
• Secundaire lactose intolerantie: t.g.v chronische darmontsteking (meestal tijdelijk!)
• Klachten: opgeblazen gevoel, winderigheid, diarree, buikpijn, krampen
Advies bij lactose intolerantie • kleine hoeveelheden lactose en zure melkproducten meestal wel verdragen • harde NL kaas: geen lactose • Wanneer geen zuivel in voeding: tekort aan calcium, vit B2 en eiwit
Botontkalking • Langdurig gebruik van prednison: risico op botontkalking Zeker in combinatie met onvoldoende inname van zuivel Suppletie calcium en vitamine D Zonlicht op onbedekte huid Vrouwen boven 50: +10 mcg vitamine D (ook zonder IBD)
Ongewenste gewichtstoename • • • •
Gevolg van gebruik prednison Blijf alle basisproducten dagelijks gebruiken Zorg voor regelmaat en variatie Beperk gebruik van vet en suiker – magere en halfvolle zuivel – halvarine op brood – 20+ of 30+ kaas – mager vlees of vleesbeleg – zoetstof, light frisdrank • Geniet, maar gebruik met mate: – alcohol – zoete en hartige snacks
Pre- en probiotica • Prebiotica: koolhydraten/vezels) verbeteren condities in de darm dus geen levende bacteriën • Probiotica: (voedingsmiddelen met) levende micro-organismen waaraan een gezondheids-bevorderende werking wordt toegeschreven
Prebiotica en darmflora • Belangrijk voor spijsvertering • Onverteerbare voedselresten (voedingsvezels) voedsel voor darmbacteriën • Bij afbraak ontstaan: Korte keten vetzuren zuurder darmmilieu ziekteverwekkende bacteriën brandstof voor cellen van de darm stimuleert groei van nieuwe darmwandcellen 10% v.d. energieleverantie! Melkzuur voedingsbron voor andere darmbacteriën zuurder darmmilieu Vitamines (B12 en K)
Probiotica: toekomstmuziek? • Interactie probiotica en cellen immuunsysteem. • Onderzoek naar rol van probiotica in preventie en behandeling van IBD. • Niet mogelijk om remissie te bewerken bij actieve IBD. • Enige aanwijzingen dat remissieperiode verlengd kan worden bij IBD door gebruik probiotica.
Probiotica: stand van zaken? ZvC: waarschijnlijk geen effect CU:
proberen waard: LGG (Vifit) of een combinatie-supplement, tijdens actieve fase snelst waarneembaar wel/niet effect. Tijdens remissie: langdurige inneming remt mogelijk exacerbatie. Pouchitis: voorkoming en behandeling: klinisch wetenschappelijk bewijs voor werking VSL#3 en LGG (Vifit)
IBD en visolie (omega 3 vetzuren) • CU: geringe aanwijzingen dat omega-3 vetzuren geassocieerd is met lager prednisongebruik • ZvC: geen consistent klinisch effect bij behandeling met omega-3 vetzuren CONCLUSIE: onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor aanbeveling algemeen gebruik
IBD en vitamines/mineralen • Tekorten van ijzer, magnesium, zink en foliumzuur gerapporteerd (m.n. ZvC) • Bij operatie van ileocoecaalhoek attentie tekort vitamine B12 • Gebruik van prednison: attentie calcium en vitamine D
Gebruik vitamines en mineralen • Kunnen goede voeding niet vervangen • ‘ Baat het niet dan schaadt het niet’ gaat NIET op • Bij problemen: dagelijks 1 multivitamine-mineraalpreparaat • Veilige dosis: 100% van de ADH (aanbevolen dagelijkse hoeveelheid); lees het etiket:
Voorbeeld van een etiket
Praten over verwijzing naar diëtist met arts of verpleegkundige • Ik ben meer dan 3-6 kg ongewenst afgevallen • Ik heb moeite om voldoende basisproducten te gebruiken • Ik kan of mag niet alles eten door ziekte of behandeling • Ik heb vragen over speciale producten of een dieet
De diëtist Persoonlijk advies Uitgangspunt voeding patiënt Mogelijk aanpassen aan klachten Elk advies is maatwerk
Verdere informatie www.olvg.nl
www.crohnjuwelen.nl/
Bedankt voor uw aandacht! Vragen??
