Vlaams Doelencongres Infertiliteit, Gynaecologie en Obstetrie

P

r

o

g

r

a

m

m

a

19e Nederlands/Vlaams Doelencongres Infertiliteit, Gynaecologie en Obstetrie Rotterdam, de Doelen

17, 18 en 19 april 2013

Twaalf verschillende dagprogramma’s (vier per dag)

INSCHRIJVING UITSLUITEND ONLINE

www.igoandpractice.nl

Ferring, uw partner in gynaecologie, wenst u een prettig en leerzaam congres!

LutrePulse Set ®

gonadoreline

hMG-HP

programma 19e nederlands/vlaams DOELENcongres infertiliteit, gynaecologie en obstetrie

Rotterdam, de Doelen

17, 18 en 19 april 2013

accreditatie

www.jnjm De NVOG heeft het gehele congres (drie dagen) met 18 punten geaccrediteerd. Elk programma apart: 6 punten.

Paritair Comité

Vlaamse gynaecologen Voor de Vlaamse gynaecologen is het volledige congresprogramma voor goedkeuring aan het Paritair Comité voor Gynaecologie en Verloskunde voorgelegd. Verwacht mag worden dat het congres evenals voorgaande jaren maximaal geaccrediteerd wordt. Zodra bericht is ontvangen, zal dat op www.igoandpractice.nl worden vermeld. Het Paritair Comité rubriceert het IGO-Doelencongres onder buitenlandse congressen. Dat betekent voor u dat u met het overleggen van een deelnamecertificaat (wordt uitgereikt bij de registratiebalie) kunt volstaan (geen handtekeningenlijst).

KNOV Accreditatie is toegekend aan: ‘Foetale echoscopie anno 2013’ - 17 april 2013 -; toekenning 6 uur; ‘Obstetrie preconceptioneel en antenataal anno 2013’ - 18 april 2013 -; toekenning 6 uur; ‘Obstetrie perinataal anno 2013’ - 19 april 2013 -; toekenning 6 uur.

NVU De Nederlandse Vereniging voor Urologie heeft het dagprogramma ‘Klinische andrologie anno 2013’ - 18 april 2013 - met 6 punten geaccrediteerd.

BEN Aan het dagprogramma ‘Foetale echoscopie anno 2013’ - 17 april 2013 - zijn 6 punten toegekend.

NVTG Accreditatie voor het dagprogramma ‘Verloskunde en gynaecologie in de tropen anno 2013’ - 19 april 2013 - is aangevraagd. Zodra de accreditatie is verkregen wordt dit op www.igoandpractice.nl vermeld.

Het dagprogramma ‘Seksuele disfuncties; inzichten anno 2013’ - 19 april 2013 - is r in gynaecologie, NVVS geaccrediteerd met 6 punten. n leerzaam congres!

proceedings

De proceedings worden door DCHG uitgegeven. Alleen door deelname aan het congres zal men over de proceedings kunnen beschikken.

hoofdsponsors

hMG-HP

24-10-12 14:25

inhoudsopgave

Voor- en dankwoord

6

Commissies Wetenschappelijk Programma

8

Sprekers, moderatoren en voorzitters

9

Notities bij dagprogramma’s

12, 13, 14, 22, 23, 24, 25, 34, 35

DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2013

15

DAGPROGRAMMA 2 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

16

DAGPROGRAMMA 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2013

19

DAGPROGRAMMA 4 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2013

20

WOENSDAG 17 APRIL

WOENSDAG 17 APRIL 2013

DAGPROGRAMMA 5 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN ANTENATAAL ANNO 2013

26

DAGPROGRAMMA 6 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

28

DAGPROGRAMMA 7 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

30

DAGPROGRAMMA 8 KLINISCHE ANDROLOGIE ANNO 2013

32

DONDERDAG 18 APRIL

DONDERDAG 18 APRIL 2013

DAGPROGRAMMA 9 OBSTETRIE PERINATAAL ANNO 2013

36

DAGPROGRAMMA 10 UROGYNAECOLOGIE ANNO 2013

38

DAGPROGRAMMA 11 SEKSUOLOGIE; INZICHTEN ANNO 2013

40

DAGPROGRAMMA 12 VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE IN DE TROPEN ANNO 2013

42

Inschrijving, kosten en betaling dagprogramma’s

44

Onsite inschrijving is niet mogelijk

44

Congresbalie, congreszalen

45

Hotelaccommodatie, reservering en betaling

45

Aanvullende informatie

47

Notities bij de plattegrond; adres de Doelen; trein of auto?

47

Plattegrond Rotterdam Centrum

48

VRIJDAG 19 APRIL

VRIJDAG 19 APRIL 2013

voor- en dankwoord De Doelencongresreeks Infertiliteit, Gynaecologie en Obstetrie in de Doelen te Rotterdam (IGO-Doelencongresreeks) heeft inmiddels een geschiedenis van bijna 30 jaar; de duur van een generatie derhalve. Velen kennen deze congresreeks sinds korte of langere tijd, een aantal zal er in 2013 voor het eerst kennis mee maken. Voor u allen is dit voorwoord bedoeld: het plaatst het congres 2013 in de geschiedenis van deze reeks, het geeft de oorspronkelijke en huidige doelstelling van deze congresreeks weer en de ontwikkelingen van de afgelopen decennia welke het programma-aanbod van het 19e IGO-Doelencongres hebben bepaald. In 1984 werd het eerste IGO-Doelencongres gehouden. Eén van de doelstellingen van dat congres was de andrologie in de reproductieve geneeskunde te integreren. In de jaren tachtig voltrok zich universitair een toenemende subspecialisatie: vorming van substaven reproductieve geneeskunde, gynaecologie en obstetrie. Deze ontwikkeling vormde in 1990 de reden om de IGO-Doelencongresreeks te starten met als enige doelstelling: de niet universitair werkende Nederlandse en Vlaamse gynaecoloog in staat te stellen het specialisme in de volle omvang te blijven uitoefenen. Tot 2001 werden driedaagse congressen jaarlijks, daarna tweejaarlijks gehouden. Tot 2001 kon er met één dagprogramma per dag worden volstaan, daarna werden het er geleidelijk aan meer vanwege vooral de ontwikkeling binnen de genoemde subspecialismen. Vanwege de nascholingsdoelstelling van de IGODoelencongressen zijn de voordrachten altijd op de praktijk gericht; daarnaast zijn ze bondig en worden ze met een duidelijke conclusie beëindigd. Uitloop van de geplande spreektijd wordt niet toegestaan, zodat de geplande (panel)discussietijd niet in het gedrang komt en de relatief lange duur van de koffie, lunch- en theepauze gehandhaafd kan blijven als de nodige perioden ter ontspanning te midden van de vele voordrachten. Verder zijn ter bevordering van de nascholing de volledige proceedings reeds bij aanvang van het congres voor elke congresdeelnemer beschikbaar. Vanaf 1992 werd de IGO-Doelencongresreeks ook voor verloskundigen opengesteld (toen nog uitsluitend eerstelijns), in de overtuiging dat dit de kwaliteit van de obstetrie in zijn geheel ten goede zou komen. Dat gold temeer toen vanaf rond de eeuwwisseling een groot aantal verloskundigen uit de eerste lijn door de Nederlandse verloskundige klinieken werd aangetrokken. De ‘NVOG werkgroep klinisch verloskundigen’ is recent van start gegaan. In België waren altijd al tweedelijns verloskundigen werkzaam en nauwelijks of geen eerstelijns verloskundigen.

6

Vanaf medio jaren negentig namen de interpretatie­ mogelijkheden vanwege de steeds betere echoscopische beelden sterk toe, met als gevolg dat de echoscopische diagnostiek te veel tijd van de gynaecoloog opeiste. Echoscopisten namen die taak over. Met het steeds verder toenemen van de diagnostische mogelijkheden, het aanbieden van de 11-14-wekendiagnostiek en het SEO aan elke zwangere, zijn de verloskundig echoscopisten een snel groeiende beroepsgroep geworden; in Nederland verenigd in de BEN. Vanaf 2005 wordt door Prof. Katia Bilardo en Dr. Philip Loquet voor het IGODoelencongres steeds een dagprogramma ‘Foetale echoscopie’opgesteld, dat telkenmale door vele echoscopisten wordt bijgewoond. Door de toename van de indicatiestelling om in aanmerking te komen voor artificiële reproductieve therapie, wordt de superspecialist voortplantingsgeneeskunde bijgestaan door fertiliteitsartsen. Ook zij vormen inmiddels een aparte beroepsgroep (VVF). Het dagprogramma ’Reproductieve geneeskunde’ is vanzelfsprekend ook voor hen opengesteld. Bij de gynaecologie/verloskunde in het algemeen, bij de reproductieve geneeskunde, de oncologische gynaecologie en de urogynaecologie in het bijzonder, worden de seksuologische implicaties steeds meer onderkend. Sinds 2009 is het dagprogramma ‘Seksuele disfuncties’ aan het IGO-Doelencongres toegevoegd, dat de mogelijkheid biedt een tekort aan seksuologische kennis in te lopen, alsook kennis te nemen van nieuwe inzichten. Het dagprogramma ‘Verloskunde en gynaecologie in de tropen’, sinds 2009 aan het IGO-Doelencongres toegevoegd, wil een bijdrage leveren aan de opleiding van de aanstaande tropenartsen. De opleiding van de aanstaande tropenartsen vindt grotendeels in de niet universitaire Nederlandse klinieken plaats. Het bieden van structurele geneeskundige hulp aan derdewereldlanden is slechts doelmatig wanneer deze verder reikt dan het alleen lenigen van actuele nood; ook dit aspect zal evenals in 2011 aan de orde worden gesteld. Na 1984 is nu opnieuw ‘Klinische andrologie’ aan het programma toegevoegd. Lang kon de andrologische patiënt weinig worden geboden. Echter, de in 1992

voor- en dankwoord geïntroduceerde ICSI betekende een geweldige doorbraak waar het de voor IVF te uitgesproken oligozoöspermie betrof. Inmiddels zijn veel meer indicaties voor ICSI toegevoegd en overvleugelt ICSI welhaast IVF. In 1998 werd sildenafil geïntroduceerd, ook toepasbaar in gevallen van secundair opgetreden erectiestoornissen bij een kinderwens. Waar staat de andrologie anno 2013? Prof. Herman Tournaye en Dr. Gert Dohle hebben daartoe voor u een programma opgesteld. Bijscholing in de andrologie is voor de gynaecoloog, alsook voor de uroloog, een goede aanvulling op zijn/haar kennis. Andrologie is zowel in Nederland als in België geen erkend specialisme, als gevolg waarvan er geen erkende opleiding is. Wel kan men een examen bij de European Academy of Andrology afleggen, alsook bij de ASRM. Het sterk toegenomen palet van diagnostische en therapeutische mogelijkheden, de gewijzigde opvattingen met betrekking tot een fulltime werkweek en de mogelijkheid om parttime te werken, hebben erin geresulteerd dat de afgelopen paar decennia de gemiddelde grootte van de maatschap meer dan verdubbeld is. Door ziekenhuisfusies is de grootte van de maatschap nog weer meer toegenomen. Een grote maatschap vereist geaccepteerde leiding. Voor leiderschap bestaan opleidingen, gebaseerd op hedendaagse inzichten. Elk maatschapslid heeft zijn/haar verantwoordelijkheid om aan de nascholingseisen te voldoen. Voor welke vormen van nascholing kiest men heden ten dage? Alleen door cursussen en congressen bij te wonen of ook door nascholing m.b.v. ICT, e-learning of social media te volgen? Het dagprogramma ‘Lifelong learning en management’ (sinds 2007 aan de IGO-Doelencongresreeks toegevoegd), zal u ten aanzien van deze aspecten richting wijzen. Deel- en superspecialismen binnen de subspecialismen welke eerder aan het IGO-Doelenprogramma werden toegevoegd vindt men bij dit congres 2013 opnieuw opgenomen, zoals ‘scopieën in de gynaecologie’ en ‘urogynaecologie’. Daarnaast zijn ‘obstetrie preconceptioneel en antenataal’, ‘obstetrie perinataal’, ‘benigne gynaecologie’ en ‘oncologische gynaecologie’ vanzelfsprekend opnieuw in het programma opgenomen. De voortdurende wijziging van inzichten bij zoveel aandachtsgebieden maakt dat het bijhouden daarvan door één persoon hoe dan ook niet meer haalbaar is. De oorspronkelijke doelstelling van de IGO-Doelencongresreeks is daardoor gaandeweg achterhaald. De NVOG heeft het afgelopen decennium voor reeds geregistreerde gynaecologen registers geopend voor superspecialisten: gynaecologische oncologie, perinatologie, voortplantingsgeneeskunde en uro­ gynaecologie. In 2009 werd door de NVOG de commissie BOEG (Bezinnen op Eindtermen voor

7

VERVOLG Gynaecologen) ingesteld, met als doel het opzetten van een duurzame en visionaire opleiding voor de aios die goed aansluit bij de behoeften van de beroepsgroep en de maatschappij. In maart 2012 is het door BOEG ontwikkelde opleidingstraject aanvaard: diagnostisch breed (vier jaar), therapeutisch smal: aandachtsgebied (twee jaar). Het IGO-Doelencongres biedt de aios de unieke gelegenheid, deels door het in bezit komen van de proceedings, kennis te maken met het gehele specialisme. Bij de IGO-Doelencongressen wordt het specialisme altijd in de volle omvang op een gestructureerde wijze aangeboden. Voor dit 19e congres was dat mogelijk dankzij veertien Commissies Wetenschappelijk Programma (CWP), met steeds twee voorzitters; een Nederlander en een Vlaming. Alle 93 commissieleden, verdeeld over de commissies, hebben voorstellen voor het programma ingediend. Vervolgens zijn de ingediende voorstellen gewogen en zijn er prioriteitenlijsten opgesteld, aan de hand waarvan de voorzitters een eerste conceptprogramma opstelden. Aldus zijn de programma’s dankzij de inzet van velen tot stand gekomen. Anno 2013 is voor het handhaven van de kwaliteit in de gynaecologische praktijk niet alleen nascholing van de gynaecoloog voldoende, maar is ook nascholing van de echoscopiste, de verloskundige en de fertiliteitsarts daartoe een vereiste. Al hetgeen in bovenstaande tekst is uiteengezet, vindt u in het programma van dit 19e IGO-Doelencongres terug. Dank aan alle leden van de CWP voor hun inzet om tot een goed programma te komen. Dank aan alle voorzitters voor het intensieve en steeds plezierige overleg; dank ook voor uw notities in dit programmaboek ter inleiding van de programma’s. Dank aan alle beoogde sprekers die de uitnodiging hebben aanvaard en daarnaast ook hun bijdrage aan de proceedings hebben geleverd. Dank aan de moderatoren voor het in goede banen leiden van de (panel)discussies. Dank aan de hoofdsponsors BAYER, FERRING en JOHNSON & JOHNSON; zonder hun bijdrage zou de realisatie van het congres en de proceedings niet mogelijk zijn geweest. Dank aan de exposanten voor hun financiële bijdrage, waardoor mede de realisatie van het congres mogelijk is. Ik wens u een leerzaam en plezierig congres toe. Dr. Evert Slager, gynaecoloog

COMMISSIES WETENSCHAPPELIJK PROGRAMMA Het programma werd door een veertiental commissies opgesteld. Voorzitters: Reproductieve geneeskunde anno 2013: Prof. dr. Th. D’Hooghe en Prof. dr. F.J.M. Broekmans Benigne gynaecologie anno 2013: Prof. dr. M.P.M. Burger en Dr. J. Bosteels Foetale echoscopie anno 2013: Prof. dr. C.M. Bilardo en Dr. Ph. Loquet Lifelong learning en management anno 2013: Prof. dr. F. Scheele en Dr. M.F. Schutte Obstetrie preconceptioneel en antenataal anno 2013: Prof. dr. E.A.P. Steegers en Prof. dr. Y. Jacquemyn Echoscopie in de gynaecologische praktijk anno 2013: Dr. M.H. Emanuel en Dr. F.H.P.L. Dijkhuizen Hysteroscopie anno 2013: Dr. A.L. Thurkow en Dr. R. Campo Laparoscopie anno 2013: Prof. dr. F.W. Jansen en Prof. dr. H.A.M. Brölmann Oncologische gynaecologie anno 2013: Prof.dr. F. Amant en Prof. dr. M.J.E. Mourits Klinische andrologie anno 2013: Prof. dr. H. Tournaye en Dr. G.R. Dohle Obstetrie perinataal anno 2013: Prof. dr. A. Franx en Prof. dr. R. Devlieger Urogynaecologie anno 2013: Dr. J.P.W.R. Roovers en Dr. F. Claerhout Seksuele disfuncties; inzichten anno 2013: Dr. H.W. van Lunsen en Prof. dr. P. Enzlin Verloskunde en gynaecologie in de tropen anno 2013: Prof. dr. J.J.M. van Roosmalen en Dr. K. Roelens Leden (verdeeld over de commissies): I. Aalhuizen Dr. Th. Van den Anker   Dr. C. Blockeel Dr. M.Y. Bongers Dr. A.M.E. Bos Dr. J. Bosteels Prof. dr. C.W. Burger Dr. K. Clasen Dr. B.J. Cohlen Prof. dr. M.C. Cornel Prof. dr. D. De Neubourg Prof. dr. J. Deprest Prof. dr. P. De Sutter Dr. Ph. De Sutter Dr. V. Dietz Drs. M.G.K. Dijksterhuis Dr. J. van Dillen Dr. J. van Disseldorp Dr. E. Dufraimont Dr. H.W.F. van Eijndhoven Dr. J.J. Duvekot Dr. J. van Eyck Dr. P.M.A.J. Geomini Prof. dr. J. Gerris

8

Dr. S. Ghesquière Dr. R.J.T. van Golde Prof. dr. C.J.M. de Groot Dr. W. Gyselaers Dr. R.A. Hakvoort Dr. W.A. ter Harmsel Dr. J. Hauspy Prof. Dr. F.M. Helmerhorst Dr. A. Hoek Dr. J.A.F. Huirne Prof. dr. Y. Jacquemyn A. de Jonge Prof. dr. E. de Jonge Dr. P.J.M. van Kesteren Dr. C.D. de Kroon Prof. dr. R.F.P.M. Kruitwagen Dr. E.T.M. Laan Drs. M.G.P. Lagro Prof. dr. C.B. Lambalk Prof. dr. J.S.E. Laven Drs. P. Leusink Prof. dr. J.M.M. van Lith Dr. A. Loccufier Prof. dr. A. Makar Dr. C.A. van Meir Dr. V. Mijatovic Dr. A.L. Milani Dr. E. de Miranda Dr. A. Nap Dr. W. Nelen Dr. Th.E. Nieboer Prof. dr. J.G. Nijhuis Prof. dr. G. Oei Dr. G. Page Prof. dr. J.A.M. van der Post Dr. K. Roelens Dr. F.J.M.E. Roumen Dr. E.J.P. van Santbrink Dr. P. Scholten Dr. B.C. Schoot Dr. E. Sleurs Dr. J.M.J. Smeenk Dr. E.T.M. Tiersma Prof. dr. D. Timmerman Prof. dr. W.A.A. Tjalma Prof. dr. C.H. van der Vaart Dr. Th. Van den Bosch Prof. dr. F.P.H.A. Vandenbussche Dr. T. Vanderheyden Dr. F. Vanderkerckhove Dr. R. Vanspauwen Prof. dr. F. van der Veen Drs. S. Veersema Dr. J. van der Velden Prof. dr. J. Verguts Prof. dr. J. Verhaeghe Prof. dr. R.H.M. Verheijen Prof. dr. G.H.A. Visser Dr. Ph.Th.M. Weijenborg

COMMISSIES WETENSCHAPPELIJK PROGRAMMA Prof. dr. W.C.M. Weijmar Schultz Dr. E. Werbrouck Dr. S. Weyers Dr. M.A.H.M. Wiegerinck Dr. A. Wisanto Dr. M.I.J. Withagen

VERVOLG Dr. C. Wyns Prof.dr. A.G.J. van der Zee Dr. G.G. Zeeman Lid en coördinator: Dr. E. Slager

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS BUITENLANDSE SPREKERS University of Liverpool, Institute of Infection and Global Health (UK) Prof. dr. Janneke van de Wijgert, biologist University College London Hospital (UK) Prof. Lynn Chitty Prof. Martin Widschwendter Hôpital Necker, Parijs (France) Prof. Laurent Salomon Hospital Clinic University of Barcelona (Spain) Prof. Francesc Figueras Universität von Marburg (Deutschland) Prof. dr. Birgit Arabin, gynaecoloog University of Miami Miller School of Medicine (US) Prof. Nancy L. Brackett South Danish University of Odense (Denmark) Prof. Olav Istre Royal Hospital for Sick Children, Edinburgh (UK) Prof. W. Hamish Wallace, consultant paediatric oncologist McMaster University, Hamilton (Canada) Prof. Eileen Hutton University of Oxford (UK) Dr. Marian Knight University of Aberdeen (UK) Dr. Mohamed Abdel-Fattah University of Sheffield (UK) Prof. Sheila MacNeil WHO, Genève (Switzerland) Prof. dr. Marleen Temmerman Katutura State Hospital, Windhoek (Namibia) Prof. Tarek Meguid, gynaecoloog UNIVERSITAIR NEDERLAND Academisch Medisch Centrum Amsterdam Dr. T. Brand, bedrijfsgeneeskundige Prof. dr. M.P.M. Burger, gynaecoloog C.M.W. Gaasterland MSc, psychologische methodologie Dr. M. Goddijn, gynaecoloog Dr. E.T.M. Laan, seksuoloog NVVS L. van Leijden, arts-echoscopist-onderzoeker Dr. H.W. van Lunsen, arts-seksuoloog NVVS Dr. E. Meissner, uroloog Dr. E. de Miranda, verloskundige Prof. Dr. B.W. Mol, gynaecoloog Dr. E. Pajkrt, gynaecoloog Prof. dr. J.A.M. van der Post, gynaecoloog Prof. dr. S. Repping, klinisch embryoloog Dr. J.P.W.R. Roovers, gynaecoloog Dr. A. Timmermans, gynaecoloog

9

Prof. dr. F. van der Veen, gynaecoloog Dr. J. van der Velden, gynaecoloog Dr. B.S. Wanrooij, huisartsgeneeskundige Vrije Universiteit medisch centrum, Amsterdam W. Bakker Msc, onderzoeker C.J. Bax, gynaecoloog Prof. dr. H.A.M. Brölmann, gynaecoloog K. Dreyer, arts-onderzoeker Dr. R.J.F. Felt-Bersma, mdl-arts Prof. dr. A. Girbes, intensivist Dr. W.J.K. Hehenkamp, gynaecoloog Dr. J.A.F. Huirne, gynaecoloog P.F. Jansen, gynaecoloog Prof. dr. C.B. Lambalk, gynaecoloog Prof. dr. E. Meuleman, uroloog Dr. V. Mijatovic, gynaecoloog B. Stoelinga, anios gynaecologie EMGO instituut - VUmc Dr. M.C. de Bruijne, UHD Sociale Geneeskunde, Maatschappij en Gezondheid T. Klomp, Midwifery Science Athena Instituut, VU Amsterdam E. Nelissen, tropenarts Centrum Gynaecologische Oncologie Amsterdam Prof. dr. G.G. Kenter, gynaecoloog Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam H.J. van Beekhuizen, gynaecoloog W.P.M. Boellaard, uroloog-androloog EAA Dr. L.J. Blok, gynaecologisch oncologisch onderzoeker Prof. dr. C.W. Burger, gynaecoloog Dr. T.E. Cohen-Overbeek, arts-echoscopist Dr. M. Dinkelman-Smit, uroloog Dr. G.R. Dohle, uroloog-androloog EAA R. Gaillard, arts-onderzoeker Dr. A.T.J.I. Go, gynaecoloog Prof. dr. J.S.E. Laven, gynaecoloog Prof. dr. H.J. Looijenga, medisch celbioloog H. Pastoor, psycholoog-seksuoloog NVVS Dr. M. Smit, klinisch geneticus Prof. dr. E.A.P. Steegers, gynaecoloog Prof. dr. R.P.M. Steegers-Theunissen Dr. B. Verburg, gynaecoloog Dr. K.P. Wolffenbuttel, kinderuroloog Dr. G.G. Zeeman, gynaecoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Prof. dr. C.M. Bilardo, gynaecoloog Dr. M.F. van Driel, uroloog E. Dul, fertiliteitsarts Drs. F. Fickweiler, psychosomatische gynaecologie

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS Dr. A. Hoek, gynaecoloog Drs. H. Fleurke-Rozema, promovendus Dr. B. van Leeuwen, chirurg Prof. dr. M.J.E. Mourits, gynaecoloog Prof. dr. H.W. Nijman, gynaecoloog Drs. J. Seggers, promovenda Prof. dr. A.G.J. van der Zee, gynaecoloog Leids Universitair Medisch Centrum Dr. Th. Van den Akker, aios gynaecologie J. Beltman, aios gynaecologie S. Dieben, fertiliteitsarts-seksuoloog i.o. L.M. Freeman, aios gynaecologie Dr. K.N. Gaarenstroom, gynaecoloog Dr. P.C. Giordano, hematoloog Dr. J. Goede, aios kindergeneeskunde H.E. de Groot, psycholoog-seksuoloog NVVS Dr. M.C. Haak, gynaecoloog Prof. dr. F.M. Helmerhorst, gynaecoloog Prof. dr. F.W. Jansen, gynaecoloog Prof. dr. J. Kievit, medische besliskunde Dr. C.D. de Kroon, gynaecoloog Prof. dr. J.M.M. van Lith, gynaecoloog Prof. dr. D. Oepkes, gynaecoloog Prof. dr. J.J.M. van Roosmalen, gynaecoloog Prof. dr. A.M. Stiggelbout, medische besliskunde W.M. Vermeer, arts-onderzoeker E.J.T. Verweij, aios gynaecologie Prof. dr. R.G.J. Westendorp, internistouderengeneeskunde Dr. Ph.Th.M. Weijenborg, gynaecoloog-seksuoloog NVVS Universitair Medisch Centrum Nijmegen Dr. R.L.M. Bekkers, gynaecoloog K.W.M. D’Hauwers, uroloog Dr. J. van Dillen, gynaecoloog A. Heinis, verloskundige Dr. K.B. Kluivers, gynaecoloog Prof. dr. J.A.M. Kremer, gynaecoloog Dr. S.A.L. van Leijsen, aios gynaecologie Dr. Th.E. Nieboer, gynaecoloog Prof. dr. M.E. Vierhout, gynaecoloog Dr. M.I.J. Withagen, gynaecoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof. dr. F.J.M. Broekmans, gynaecoloog A.Candido, fertiliteitsarts Dr. J.B. Derks, gynaecoloog Prof. dr. A. Franx, gynaecoloog Prof. dr. A.P.M. Heintz, emeritus Dr. A. Kwee, gynaecoloog J. Labrie, arts-onderzoeker Dr. H.W.R. Schreuder, gynaecoloog K.J. Schweitzer, gynaecoloog Prof. dr. C.H. van der Vaart, gynaecoloog Prof. dr. R.H.M. Verheijen, gynaecoloog University College Utrecht, Humanities Department Prof. dr. O.H.S. Lie, hoogleraar Middeleeuwse Cultuur Maastricht Universitair Medisch Centrum Dr. G. Dunselman, gynaecoloog Prof. dr. R.F.P.M. Kruitwagen, gynaecoloog Prof. dr. M.E.A. Spaanderman, gynaecoloog

10

VERVOLG Prof. dr. G. de Wert, biomedisch ethicus UNIVERSITAIR VLAANDEREN Universitair Ziekenhuis Antwerpen, Edegem Prof. dr. Y. Jacquemyn, gynaecoloog Prof. dr. W. Tjalma, gynaecoloog Dr. B. Verheyden, uroloog Universitair Ziekenhuis Gent Prof. dr. H. Depypere, gynaecoloog Prof. dr. P. De Sutter, gynaecoloog Dr. A. Mahmoud, endocrinoloog – androloog EAA Prof. dr. A. Makar, gynaecoloog Dr. K. Roelens, gynaecoloog Dr. E. Sleurs, gynaecoloog Dr. F. Vandekerckhove, gynaecoloog Dr. G. Vandenberghe, gynaecoloog Dr. D. Vanden Broeck, biochemicus Prof. dr. N. Van Larebeke, emeritus Dr. S. Weyers, gynaecoloog Universitair Ziekenhuis Vrije Universiteit Brussel Dr. F. Belva, kinderarts Dr. C. Blockeel, gynaecoloog Prof. dr. H. Cammu, gynaecoloog Prof. dr. J. De Schepper, kinderendocrinoloog Prof. dr. K. Poppe, endocrinoloog Dr. D. Stoop, gynaecoloog Prof. dr. H. Tournaye, gynaecoloog – androloog Dr. V. Vloeberghs, gynaecoloog Universitair Ziekenhuis Leuven Dr. L. Aerts, gynaecoloog Prof. dr. F. Amant, gynaecoloog Dr. K. Benhalima, endocrinoloog Dr. E.A. Dancet, onderzoeker Prof. dr. L. De Catte, gynaecoloog Prof. dr. J. Deprest, gynaecoloog Prof. dr. Th. D’Hooghe, gynaecoloog Prof. dr. D. De Neubourg, gynaecoloog Prof. dr. R. Devlieger, gynaecoloog Prof. dr. P. Enzlin, orthopedagoog, seksuoloog Prof. dr. P. Neven, gynaecoloog Prof. dr. W. Poppe, gynaecoloog Dr. K. Peeraer, gynaecoloog Dr. A. Pexters, gynaecoloog Dr. C. Tomassetti, gynaecoloog Prof. dr. F. Van der Aa, uroloog Prof. dr. D. Vanderschueren, endocrinoloog Prof. dr. M. Van de Velde, anaesthesioloog Prof. dr. J. Verguts, gynaecoloog UC Louvain, Brussel Prof. dr. M. Degueldre, gynaecoloog Dr. C. Wyns, gynaecoloog NIET-UNIVERSITAIR NEDERLAND Reinier de Graaf Groep, locatie Voorburg/ Diaconessenhuis Dr. E.J.P. van Santbrink, gynaecoloog Reinier de Graaf Groep, locatie Delft Dr. G. Blok, psycholoog/psychotherapeut Dr. A.L. Milani, gynaecoloog

SPREKERS, MODERATOREN EN VOORZITTERS Máxima Medisch Centrum, Veldhoven Dr. M.Y. Bongers, gynaecoloog Dr. P.M.A.J. Geomini, gynaecoloog Prof. dr. G. Oei, gynaecoloog Diaconessenhuis, Utrecht Dr. P.C. Scholten, gynaecoloog Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam Drs. E. ten Kate, onderwijskundige Dr. P.J.M. van Kesteren, gynaecoloog Dr. M.F. Schutte, gynaecoloog n.p./onderwijskundige DDL Diagnostic Laboratory, Voorburg Dr. W.G.V. Quint, moleculair viroloog Rooseveltkliniek, Leiden Dr. W.A. ter Harmsel, gynaecoloog Sint Antonius Ziekenhuis, Nieuwegein J.A. Janse, anios/arts-onderzoeker E.A.P. de Jong-Pley, arts-echoscopist Dr. M. Rijken, aios gynaecologie Spaarne Ziekenhuis, Hoofddorp Dr. M.H. Emanuel, gynaecoloog Dr. R.A. Hakvoort, gynaecoloog R.A. de Leeuw, aios gynaecologie Sint Lucas Andreas Ziekenhuis Prof. dr. F. Scheele, gynaecoloog Dr. J.T.M. van der Schoot, voorzitter RvB A.L. Thurkow, gynaecoloog Amphia Ziekenhuis, Breda Dr. F. Hammiche, aios gynaecologie A.L.M. Kok, gynaecoloog Gelre Apeldoorn, Apeldoorn A.J.M. Huisjes, gynaecoloog Kennemer Gasthuis, Haarlem R.P. Schellart, gynaecoloog Meander Medisch Centrum, Amersfoort Dr. S.E. Schraffordt Koops, gynaecoloog Groene Hart Ziekenhuis, Gouda E. Hallensleben, gynaecoloog Drs. P. Leusink, arts-seksuoloog Martini Ziekenhuis, Groningen J.M. van der Ploeg, gynaecoloog Wilhelmina Ziekenhuis, Assen E. Scheers, gynaecoloog RIVM, Bilthoven Dr. A. Meuwese-Jongejeugd Bureau NVOG, Utrecht K. van Rijn, arts-onderzoeker BosBedrijfsOefentherapie (BBO) i.o.v. Movir, Nieuwegein J.A. Bos-Huizer, bedrijfsoefentherapeut en ergonoom Inspectie voor de Gezondheidszorg, Utrecht Dr. A.C. Ansink, gynaecoloog n.p./Hoofdinspecteur Curatieve Gezondheidszorg Isala Klinieken, Zwolle Dr. B.J. Cohlen, gynaecoloog Sint Elisabeth Ziekenhuis, Tilburg Dr. J.H. van Roijen, uroloog M.C. Vos, gynaecoloog-oncoloog Albert Schweitzer Ziekenhuis, Dordrecht Dr. A.M.J.V. Schyns-van den Berg, anaesthesioloog

11

VERVOLG Atrium Medisch Centrum Parkstad, Heerlen S. Goossens, aios gynaecologie Dr. F.J.M.E. Roumen, gynaecoloog M. Wassen, aios gynaecologie MC Haaglanden, Den Haag Dr. M.D. Bekker, aios urologie Medisch Centrum Leeuwarden Dr. J. Stekelenburg, gynaecoloog Stichting Perinatale Registratie Nederland, Utrecht T. de Neef Inspectie voor de Gezondheidszorg, Den Haag Dr. M.P. Amelink-Verburg, verloskundige n.p./ specialistisch inspecteur perinatale zorg Ziekenhuis Groep Twente, Almelo L. Bergenhenegouwen, gynaecoloog Wacomed BV, Utrecht W.A. Keijser, arts/TeamSTEPPS Mastertrainer Berkel en Rodenrijs Mr. G.M.H. Hoogvliet, voormalig partner advocatenkantoor Rijswijk Dr. B. Haeseker, plastisch chirurg n.p. Leusden Dr. B.E. Kwast, International Consultant Maternal Health and Safe Motherhood Amsterdam L. Dolman, publiciste/journaliste Oisterwijk M. Bemelmans NIET-UNIVERSITAIR VLAANDEREN Imelda Ziekenhuis, Bonheiden Dr. J. Bosteels, gynaecoloog Dr. E. Dufraimont, gynaecoloog R.Z. Tienen, Tienen Dr. Th. Van den Bosch, gynaecoloog A.Z. Sint Jan Brugge-Oostende AV Campus Brugge, Brugge Dr. A. Loccufier, gynaecoloog ZOL Campus St. Jan Dr. W. Gyselaers, gynaecoloog Prof. dr. E. de Jonge, gynaecoloog Prof. dr. W. Ombelet, gynaecoloog Dr. C. Van Holsbeke, gynaecoloog LIFE, Leuven Dr. R. Campo, gynaecoloog Prof. dr. S. Gordts, gynaecoloog O.L.V. Ziekenhuis Aalst, Aalst Dr. K. Traen, gynaecoloog GZA Campus St. Augustinus, Antwerpen (Wilrijk) Dr. J. Hauspy, gynaecoloog Dr. P. Van Dam, gynaecoloog AZ St. Lucas, Brugge Dr. F. Claerhout, gynaecoloog Heilig Hart Ziekenhuis, Lier Dr. C. Maes, uroloog AZ Jan Portaels, Vilvoorde Dr. J. Verbruggen, gynaecoloog AZ Turnhout Campus Sint-Jozef, Turnhout Dr. R. Vanspauwen, gynaecoloog

woensdag 17 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2013 Tijdens dit dagprogramma ‘Reproductieve geneeskunde’ wordt een aantal “state of the art” lezingen aangeboden op basis van de nieuwste internationale kennis en richtlijnen van 2012 en 2013 voor diagnose en behandeling van endometriose, polycysteus-ovariumsyndroom, herhaalde miskraam, luteale insufficiëntie bij medisch geassisteerde voortplanting, en preservatie van fertiliteit bij mannen en vrouwen vooraleer de start van een oncologische behandeling. Vervolgens wordt de waarde van bepaling van de plasmaconcentratie van AMH besproken bij het voorspellen van de kans op spontane zwangerschap en de kans op zwangerschap na ovariële stimulatie bij medisch begeleide voortplanting. Verder wordt een antwoord gegeven op de vraag of endometriose, infertiliteit, behandeling van infertiliteit, en medisch geassisteerde voortplanting (IVF versus ICSI) leiden tot een verhoogde kans op ovariumof mammacarcinoom bij de vrouw en/of tot een verhoogde kans op chromosomale en congenitale afwijkingen bij hun kinderen. Ten slotte wordt in een aantal gezondheidseconomische en ethische lezingen en debatten ingegaan op zeer actuele thema’s. Is het verantwoord om eicelbanking om sociale en medische

Prof. dr. Th. D’Hooghe

Prof. dr. F.J.M. Broekmans

redenen te vergoeden door de verzekering? Hoe kunnen we sociaal en medisch verantwoord besparen in de reproductieve geneeskunde? In welke mate is een meerlingzwangerschap na ART aanvaardbaar? Kan wettelijke beperking van het aantal transfereerbare embryo’s de kans op meerlingzwangerschap per cyclus verminderen met behoud van de cumulatieve kans op levendgeboorte per patiënt?

woensdag 17 APRIL 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 2 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 Anno 2013 blijft de problematiek van uterien bloedverlies een belangrijk aandachtsgebied voor iedere algemene gynaecoloog. Het geneesmiddel ulipristal en de transcervicale thermische destructie onder echoscopische bewaking zijn nieuwe mogelijkheden voor de behandeling van symptomatische myomen. De uitdaging ligt echter niet alleen bij een effectievere of minimaal invasieve behandeling met de nouveautés. Een goede indicatiestelling blijft belangrijk. Structurele afwijkingen (poliepen, myomen, adenomyose) van de uterus zijn niet altijd de oorzaak van klachten en klachten komen vaak voor zonder structurele afwijkingen. En dan hebben we het nog niet gehad over abnormaal uterien bloedverlies na en mogelijk door een behandeling. Het ochtendprogramma brengt u praktische informatie over de nieuwe inzichten. Het middagprogramma kent twee thema’s. Als het over seksuele gezondheid gaat, horen de onderwerpen anticonceptie en seksueel overdraagbare aandoeningen bij elkaar. Dat is ook nu het geval. Hoewel er geen grote paradigma shifts zijn, zijn er wel nieuwe ideeën en is bestaande kennis aangescherpt. Ten slotte is er aandacht voor de ‘lower genital tract’. Ondanks een booming van commerciële HPV-testen en de beschikbaarheid van goede vaccins, bestaan er nog sterk wisselende opinies over mogelijke toepassingen. De opkomst van de vulvapoli heeft de zorg op onderdelen belangrijk verbeterd, omdat gynaecologen de mogelijkheid kregen om expertise

12

Prof. dr. M.P.M. Burger

Dr. J. Bosteels

te ontwikkelen. Daar kunnen de deelnemers aan het programma van meeprofiteren. Ons programma heeft twee uiterst boeiende keynote lectures. Laten we voorop stellen dat zowel geesteswetenschappen als natuurwetenschappen belangrijk zijn voor de gynaecoloog. In de spreekkamer gaat het elke dag ook over de beleving van natuurlijke processen. Recent zijn middeleeuwse teksten over vrouwenziekten vertaald. Het is intrigerend om de werkelijkheid van die tijd te vergelijken met onze wereld. Zijn er echt zoveel verschillen? Tegelijkertijd wordt in de laboratoria gewerkt aan de werkelijkheid van de toekomst. Het moleculaire onderzoek van fluor vaginalis gaat ons denken over normaal en afwijkend (waarom altijd die tegenstellingen?) beïnvloeden. Wij hopen dat de deelnemers aan ons gevarieerde dagprogramma huiswaarts zullen gaan met waardevolle nieuwe inzichten.

Ook het 19e IGO-Doelencongres biedt opnieuw op de eerste congresdag een boeiend programma foetale echoscopie. De bijscholing is bedoeld voor allerlei professionals die zich dagelijks met echoscopie bezighouden en die naar kwaliteit streven. Ondanks het feit dat de echoscopie mogelijk haar hoogtepunt qua technische ontwikkeling heeft bereikt, blijft er ruimte voor aanscherping van bestaande beleidsprotocollen en het tot stand komen van consensus rond nieuwe protocollen. We zijn blij om door landelijke en gerespecteerde internationale experts uw kennis van de verschillende toepassingen van echoscopisch onderzoek in de zwangerschap te laten verbreden. We beginnen met het belang van een nauwkeurige zwangerschapsduurbepaling en met de nieuwe mogelijkheden van (uitgebreid) echoscopisch onderzoek in het eerste trimester als bepaling van het risicoprofiel van de zwangere. Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van nietinvasieve trisomiescreening en de consequenties daarvan met betrekking tot de beslisvorming rond het afbreken van de zwangerschap zullen worden behandeld. Vervolgens zal een keynote lecture het verband tussen echoscopie en MRI in kaart brengen. In de middag zullen de evaluatie van het SEO in het algemeen, en de verandering in de trends van diagnostiek en beleid bij geconstateerde hartafwijkingen in het bijzonder, aan de orde komen. De evaluatie van het in 2007 ingevoerde SEO is een cruciaal punt voor het bepalen van de kwaliteit van het Nederlandse screeningprogramma. Infecties in de zwangerschap en echoscopie bij hoge-BMI-patiënten blijven grote uitdagingen voor

Dr. C.M. Bilardo

Dr. Ph. Loquet

echoscopisten en behandelaars. We zullen tips en tricks horen over hoe we de diagnostiek (en preventie bij infecties) kunnen optimaliseren. Management van de late IUGR en de bijdrage van doppler in het optimaliseren van de opsporing van deze foetussen worden door een expert op dit gebied besproken. Late zwangerschapsafbreking (na 24 weken) is in Nederland niet toegestaan. Uit de ervaring in landen waar deze mogelijkheid wel bestaat, blijkt dat in bepaalde situaties het langer mogen wachten met de beslissing levensreddend kan zijn en per saldo tot minder zwangerschapsafbrekingen leidt. Diagnostiek van aangezichtsafwijkingen blijft lastig. Tip en tricks om meer uit je echo te halen worden aangereikt. Tot slot de ervaring uit een project waar de echoscopie-opleiding in een derdewereldland werd aangeboden. Alles bij elkaar een zeer boeiend en interessant programma dat u niet kunt missen!

woensdag 17 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 4 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2013 Hoe blijft u voldoening uit uw vak halen? Er wordt wat afgezucht en niet alleen in de verloskamer. De artsen zuchten onder wat zij allemaal moeten. De steeds complexere patiënten, het steeds hogere tempo, de steeds meer vragende administratieve rompslomp, de digitalisering, de steeds mondiger wordende patiënten, de steeds meer eisende overheid, de overweldigende hoeveelheid vakliteratuur waar u wat mee moet; het is ook niet gering. Hoe maakt u tijd vrij voor opleiding, bij- en nascholing en onderzoek? Wat voor een professional bent u? Gaat u plichtsgetrouw dagelijks naar uw werk of bent u altijd dokter, dag en nacht? Wat is uw visie op uw beroep en op de plaats van zorgprofessionals in de maatschappij? Gaat het de goede kant op met de gezondheidszorg en met uw ziekenhuis en welke invloed heeft u daarop? Het traditionele beroep van arts is al veranderd en zal nog meer veranderen. Geeft het u toch nog

13

Dr. M.F. Schutte

Prof. dr. F. Scheele

voldoening? De maatschappij lijkt op hol te slaan, internet heeft een onomkeerbare invloed, we worden overspoeld door een onoverzienbare hoeveelheid gegevens, daar moeten wij mee omgaan. Hoe doen we dat, hoe communiceren we met elkaar en met onze patiënten, hoe houden we die ontwikkelingen bij? Hoe doet u dat? Alles moet sneller en wordt vluchtiger, we moeten multitasken, informatie vliegt in en uit,

WOENSDAG 17 APRIL

woensdag 17 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2013

woensdag 17 april 2013 VERVOLG NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 4 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2013 geen tijd meer voor verdieping. Het is een worsteling; geniet u nog wel van uw vak? Een goede dokter zijn voor uw patiënten is als kwalificatie niet meer voldoende om u te kunnen blijven handhaven binnen de gemeenschap van uw collegae en in relatie met de RvB. Situaties waarin het met betrekking tot de communicatie tussen collegae en RvB misgaat, worden door de schrijvende pers en op tv breed uitgemeten en dat tot schade van de betrokkenen en het ziekenhuis als geheel. Over welke eigenschappen moet u beschikken om u te handhaven of om een goede, gekozen leider van uw

14

vakgroep te zijn? Hoe zorgt u ervoor dat de complexe ziekenhuisorganisatie snapt wat er voor patiënten en voor artsen nodig is voor goede patiëntenzorg? Hoe gaat u met de tijd mee en zorgt u ervoor dat u het vak leuk blijft vinden, dat u geïnspireerd blijft en dat het voldoening blijft geven? Hoe vaak vraagt u zich af: en wat ga ik daaraan doen? De uitdagingen anno 2013 zijn niet gering. En ze zullen alleen nog maar toenemen. Dit programma gaat u inspireren. Het staat in het teken van het nieuwe leren en van leiderschap. Het biedt perspectieven om te blijven genieten en om voldoening uit uw vak te halen.

woensdag 17 april 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE Th. D’Hooghe en F.J.M. Broekmans voorzitters dagprogramma

DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2013 SESSIE II INFERTILITEIT EN ONCOLOGIE Moderator:

F. van der Veen

SESSIE I

Moderator:

D. De Neubourg

Deel 1: preservatie fertiliteit bij oncologische patienten 11.32 - 11.44 Fertiliteitspreservatietechnieken bij meisjes en vrouwen D. Stoop

09.00 - 09.12 Diagnostische criteria voor PCOS: de internationale consensus 2013 J.S.E. Laven

11.44 - 11.56 Fertiliteitspreservatietechnieken bij jongens en mannen H. Tournaye

09.12 - 09.24 Behandeling van PCOS anno 2013: wat werkt het best, wanneer en tegen welke prijs? E.J.P. van Santbrink

11.56 - 12.06

09.24 - 09.34 Discussie

12.06 - 12.18 Hebben vrouwen met infertiliteit of vrouwen met endometriose een verhoogd risico op ovariumcarcinoom, met of zonder behandeling? C.W. Burger

Deel 2: ovariële reserve, met speciale aandacht voor amh Moderator:

Discussie

Deel 2: oncologisch risico van reproductieve aandoeningen

J.S.E. Laven

09.34 - 09.46 Kan plasma AMH de actuele en toekomstige spontane zwangerschapskans en de menopauze voorspellen? D. De Neubourg

12.18 - 12.30 Verhoogt infertiliteit de kans op het ontwikkelen van mammacarcinoom? C.B. Lambalk 12.30 - 12.40 Discussie 12.40 - 13.40 LUNCHPAUZE

09.46 - 09.58 Wat is de waarde van plasma AMH ter voorspelling van ovariële respons en optreden van zwangerschap na medisch geassisteerde voortplanting? F.J.M. Broekmans

SESSIE III ENDOMETRIOSE Moderator:

Th. D’Hooghe

09.58 - 10.08 Discussie Deel 3: implantatie Moderator:

P. De Sutter

10.08 - 10.20 Onderzoeken bij en preventie van herhaalde miskraam: huidige richtlijnen A. Pexsters 10.20 - 10.32 Wanneer en hoe dient de luteale fase onderzocht en ondersteund te worden bij geassisteerde voortplanting? C. Blockeel 10.32 - 10.42 Discussie 10.42 - 11.32

15

13.40 - 13.52 Diep infiltrerende endometriose: wanneer en hoe behandelen? C. Tomassetti

KOFFIEPAUZE

13.52 - 14.04 De 2013 ESHRE Guideline voor het management van vrouwen met endometriose G. Dunselman 14.04 - 14.14 Discussie

DAGPROGRAMMA 1

REPRODUCTIEVE ENDOCRINOLOGIE en IMPLANTATIE Deel 1: PCOS

woensdag 17 april 2013 SESSIE IV

VERVOLG DAGPROGRAMMA 1 REPRODUCTIEVE GENEESKUNDE ANNO 2013

PATIENT CENTEREDNESS EN LIFESTYLE INTERVENTIES

Deel 2: gezondheidseconomische aspecten van fertiliteitsbehandeling

Moderator:

J.S.E. Laven

Moderator:

16.47 - 16.59 Wat is het effect van de Belgische wetgeving op de cumulatieve kans op levendgeboorte na ART? K. Peeraer

14.14 - 14.26 Verbeteren anti-oxidantia of vitamines de spermakwaliteit bij subfertiele mannen? F.M. Helmerhorst

Debat: aanvaardbaarheid meerlingzwangerschap na ART

14.26 - 14.38 Verbetert stoppen met roken de kans op succesvolle zwangerschap? J. Bosteels

16.59 - 17.06 Een tweelingzwangerschap is een aanvaardbaar resultaat na ART F. van der Veen

14.38 - 14.50 Verbetert een lifestyle- en gewichtsreductieprogramma bij vrouwen met overgewicht de kans op succesvolle zwangerschap? A. Hoek

17.06 - 17.13 Een tweelingzwangerschap na ART moet absoluut vermeden worden R. Devlieger 17.13 - 17.19

14.50 - 15.02 Hoe kunnen we patient centeredness van zorg in de reproductieve geneeskunde meten? E. Dancet 15.02 - 15.17

Th. D’Hooghe

Discussie

Debat: hoe sociaal en medisch verantwoord besparen in de reproductieve geneeskunde? 17.19 - 17.26

Het Belgisch perspectief P. P. De Sutter

17.26 - 17.33

Het Nederlands perspectief J.A.M. Kremer

17.33 - 17.39

Discussie

Discussie

15.17 - 16.07 THEEPAUZE SESSIE V GEZONDHEIDSRISICO en GEZONDHEIDSECONOMIE BIJ SUBFERTIELE PAREN Deel 1: gezondheid van kinderen van subfertiele paren

Debat: eicelbanking

16.07 - 16.27 Keynote lecture

17.39 - 17.46 Sociaal en medisch geïndiceerd eicel vriezen is een juiste ontwikkeling en valt binnen het terrein van de verzekerde zorg M. Goddijn

Hoe gezond zijn kinderen van subfertiele ouders, ontstaan met of zonder hulp bij voortplanting? J. Seggers

17.46 - 17.53 Sociaal en medisch geïndiceerd eicel vriezen valt volledig buiten het terrein van de verzekerde zorg A. Bos

Debat: ICSI als routine fertilisatiemethode

17.53 - 17.59

Discussie

16.27 - 16.34 ICSI mag enkel uitgevoerd worden op strikte indicaties Th. D’Hooghe

17.59 - 18.00

CONCLUSIE



F.J.M. Broekmans en Th. D’Hooghe

Moderator:

F. Broekmans

16.34 - 16.41 ICSI is de eerstelijns behandeling voor ART F. Vandekerckhove 16.41 - 16.47 Discussie

16

woensdag 17 APRIL 2013 DAGPROGRAMMA 2 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

12.15 - 12.40

M.P.M. Burger en J. Bosteels voorzitters dagprogramma

12.40 - 13.00 Keynote lecture 1

MYOMEN S. Weyers

09.00 - 09.12 Beeldvorming van myomen J.A.F. Huirne 09.12 - 09.24 Nieuwe technieken voor behandeling van myomen H.A.M. Brölmann 09.24 - 09.36 Zwangerschap en partus na myomectomie J. Bosteels 09.36 - 09.48 Medicamenteuze behandeling met ulipristal J. Verguts 09.48 - 10.00 Onderzoek en behandeling van adenomyose V. Mijatovic 10.00 - 10.25 Discussie 10.25 - 11.15

SESSIE III CONTRACEPTIE EN SOA’S Moderator:

J. Verguts

14.00 - 14.12 Contraceptie met natuurlijk oestrogeen H. Depypere 14.12 - 14.24 Bloedverlies/spotting bij continu gebruik gestagenen P.C. Scholten 14.24 - 14.36 De morning-after en nog later pil Y. Jacquemijn 14.36 - 14.48 Zin en onzin van screening op Chlamydia trachomatis in Nederland en België C. Bax

KOFFIEPAUZE 14.48 - 15.00 Richtlijn PID en SOA P.J.M. van Kesteren

SESSIE II ABNORMAAL UTERIEN BLOEDVERLIES Moderator:

13.00 - 14.00 LUNCHPAUZE

J.A.F. Huirne

11.15 - 11.27 One-stop or two-stops outpatients clinic Th. Van den Bosch

15.00 - 15.25 Discussie 15.25 - 15.45 Keynote lecture 2

Medische biologie van fluor vaginalis J. van de Wijgert

15.45 - 16.35 THEEPAUZE 11.27 - 11.39 Nieuwe technieken voor endometriumablatie M.Y. Bongers 11.39 - 11.51

Richtlijn menorragie W.J.K. Hehenkamp

SESSIE IV LOWER GENITAL TRACT Moderator:

W.A. ter Harmsel

11.51 - 12.03 Ambulante resectie endometriumpoliepen A. Timmermans

16.35 - 16.47 HPV-test en HPV-vaccinatie na behandeling van CIN W. Poppe

12.03 - 12.15 Adolescenten met bloedingsproblematiek E. Dufraimont

16.47 - 16.59 Beleid bij contactbloedingen M.P.M. Burger

17

DAGPROGRAMMA 1 + 2

Vrouwengeneeskunde in de middeleeuwen: fysiologie en beeldvorming O.S.H. Lie

SESSIE I

Moderator:

Discussie

woensdag 17 APRIL 2013 16.59 - 17.11 Nieuwe HPV-testen en -vaccins W. Quint 17.11 - 17.23 Richtlijn lichen sclerosus en lichen planus W.A. ter Harmsel 17.23 - 17.35 Dyspareunie na partus en/of vaginale operaties S. Weyers 17.35 - 17.55

Discussie

17.55 - 18.00

BESLUIT



M.P.M. Burger en J. Bosteels

18

VERVOLG DAGPROGRAMMA 2 BENIGNE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

woensdag 17 april 2013 DAGPROGRAMMA 3 FOETALE ECHOSCOPIE ANNO 2013 14.05 - 14.15 Discussie 14.15 - 14.35 Evaluatie SEO; preliminaire resultaten Groningen H. Fleurke-Rozema (Hanneke)

09.00 - 09.10  Herdefiniëring van het begrip ‘prenatale diagnose’ C.M. Bilardo

14.35 - 14.40 Discussie

SESSIE I

14.40 - 15.00  Echoscopie bij hoge BMI: hoe haalt u het beste eruit? E. Pajkrt (Eva)

EERSTE TRIMESTER Deel 1 09.10 - 09.25 Nieuwe protocol datering van de zwangerschap; een evaluatie L. van Leijden (Larisa)

15.00 - 15.05 Discussie 15.05 - 15.35 Keynote lecture 3 Echoscopie en foetale infecties L. De Catte (Luc)

09.25 - 09.35 Discussie 15.35 - 16.25 THEEPAUZE 09.35 - 10.05 13 weken echo: meer dan screening voor trisomieën; de Nederlandse ervaring C.M. Bilardo 10.05 - 10.15

Discussie

10.15 - 10.40

Keynote lecture 1

Non-invasive diagnosis: the future today  L. Chitty (Lynn) 10.40 - 11.30 KOFFIEPAUZE Deel 2 11.30 - 11.55  Changed attitude towards termination of pregnancy for trisomy 21 with noninvasive prenatal diagnosis  E.J.T. Verweij (Joanne) 11.55 - 12.00

SESSIE III DERDE TRIMESTER 16.25 - 16.45  Late IUGR: how to screen, how to deal with? F. Figueras (Francisc) 16.45 - 16.50 Discussie 16.50 - 17.05 Late zwangerschapsafbreking, een optie die levens kan redden; de Belgische ervaring R. Devlieger (Roland) 17.05 - 17.10

Discussie

17.10 - 17.25 Het foetale aangezicht in 3D: meer dan pretty faces E. de Jong-Pley (Els)

Discussie 17.25 - 17.30

Discussie

17.30 - 17.50

Echoscopie in de derde wereld T.E. Cohen-Overbeek (Titia)

17.50 - 17.55

Discussie

12.00 - 12.30 Keynote lecture 2 US and fetal MRI in prenatal diagnosis: a happy marriage? L. Salomon (Laurent) 12.30 - 12.40 Discussie

17.55 - 18.00 TAKE HOME MESSAGES EN AFSLUITING

12.40 - 13.40 LUNCHPAUZE SESSIE II TWEEDE TRIMESTER 13.40 - 14.05 Foetale hartafwijking bij SEO: en dan? M.C. Haak (Monique)

19

Ph. Loquet en C.M. Bilardo

DAGPROGRAMMA 2 + 3

C.M. Bilardo (Katia) en Ph. Loquet (Philip) voorzitters en moderatoren dagprogramma

woensdag 17 april 2013 DAGPROGRAMMA 4 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

F. Scheele (Fedde) en M.F. Schutte (Maarten) voorzitters dagprogramma

SESSIE I E-LEARNING EN SOCIAL MEDIA Moderator:

C.D. de Kroon (Cor)

09.00 - 09.15 De aios vertelt over het leren m.b.v. ICT R.A. de Leeuw (Robert) 09.15 - 09.30 Hoe regel je e-learning voor het ziekenhuis? E. ten Kate (Elsbeth) 09.30 - 09.45 Leren met behulp van social media C.D. de Kroon 09.45 - 10.00 Paneldiscussie 10.00 - 10.25 KEYNOTE LECTURE 1 De film in het medisch onderwijs vanuit historisch perspectief B. Haeseker (Barend) 10.25 - 11.15

KOFFIEPAUZE

deze tekortkoming willen we u kennis laten maken met het gedachtegoed van Stephen Covey. Hij schreef het boek ‘The 7 Habits of Highly Effective People’, waarvan meer dan 15 miljoen exemplaren zijn verkocht en dat in 38 talen is vertaald. Van de Nederlandse vertaling hiervan ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’ zijn inmiddels meer dan 250.000 exemplaren verkocht. Op basis van dit boek worden in het bedrijfsleven vele workshops voor managers georganiseerd. Inmiddels heeft Stephen Covey nog een achtste eigenschap toegevoegd en hierover een boek geschreven. Stephen Covey wordt door velen gezien als dé autoriteit op het gebied van modern management, of zoals hij het zelf noemt: persoonlijk leiderschap. Geloof in eigen kunnen, eerlijkheid, verantwoordelijkheid en samenwerking zijn daarbij sleutelbegrippen. Het gaat erom om in uw werk én in uw persoonlijk leven uw volledige potentie te ontplooien en daarnaast anderen te inspireren om hetzelfde te doen. Daar heeft u een werkomgeving voor nodig waarin u uw talenten en passie kwijt kunt, waarin u zichtbaar bijdraagt aan de missie en de doelen van uw organisatie. Het gaat er dus om de perfecte match te vinden (of te maken). Keuzes zijn alleen ijzersterk als u er volledig achter staat, een duidelijke missie heeft en weet welke weg u wilt bewandelen. In deze workshop krijgt u de gelegenheid actief kennis te maken het gedachtegoed van Stephen Covey en na te gaan op welke wijze de acht principes van persoonlijk leiderschap u kunnen inspireren om ijzersterke keuzes te maken.

SESSIE II IJZERSTERKE KEUZES MAKEN

12.45 - 13.45 LUNCHPAUZE 13.45 - 14.25 KEYNOTE LECTURE 2

Vorm:

Workshop (8 habits of Covey)

Moderatoren: G.A. Blok (Geke) en A.J.M. Huisjes (Anjoke) G.A. Blok, klinisch psycholoog/ psychotherapeut en hoofd medische opleidingen en wetenschap, Reinier de Graaf Groep, Delft A.J.M. Huisjes, gynaecoloog, plv opleider en opleidingscoördinator, Gelre Ziekenhuis, Apeldoorn Een kennismaking met de principes van Stephen Covey Centraal in de opleiding tot specialist staat het verwerven van medische kennis en vaardigheden en een aantal generieke competenties die u nodig heeft om als professional beslagen ten ijs te komen. Hoe u richting geeft aan uw (verdere) carrière, een goede werk/privé-balans vindt, en in de maatschap en medische staf managementtaken uitvoert, komt in de opleiding niet expliciet aan de orde. Vanwege

20



De kracht van lichaamstaal A. Girbes (Armand)

SESSIE III SUCCESVOL ONDERHANDELEN Moderator:

F. Scheele

14.25 - 14.40 Onderhandeling vanuit het perspectief van de RvB J.T.M. van der Schoot (Hans) 14.40 - 14.45 Discussie 14.45 - 16.05 Workshop (aan de hand van een casus)

woensdag 17 april 2013

VERVOLG DAGPROGRAMMA 4 LIFELONG LEARNING EN MANAGEMENT ANNO 2013

Casus U heeft een extra arts-assistent nodig en dat gaat u echt geld kosten. Wat is er aan de hand? Uw ziekenhuis vindt de verloskunde een speerpunt. U heeft uw ziel en zaligheid daarvoor gegeven en er is flinke groei gekomen. Er is een klinische verloskundigengroep die de voorwacht regelt. In de zomer is er door ongelukkige planningen een niet in te vullen dienstenprobleem bij de verloskundigen. Sluiten van de verloskamers zou alle inspanningen van de laatste jaren om een goede naam te krijgen op het spel zetten. U kunt wel een ervaren anios vinden die bij u wil komen werken. Een anios moet u volgens de afspraken in het ziekenhuis echter zelf betalen. Dan bent u toch zelf de voorwacht? Zo erg is dat niet, zou je zeggen. De omvang van de praktijk is echter in 10 jaar tijd verdrievoudigd en uw leeftijd zorgt voor een hernia die net niet ontspoort en u heeft inslaapproblemen rond diensten. Toch maar die anios betalen? Of is het tijd voor een onderhandeling? In deze workshop leert u de geheimen van effectief onderhandelen. Er wordt een combinatie gebruikt van de Harvard-methode voor redelijk onderhandelen (Fisher en Ury) en de 6 evidence based methoden om mensen te beïnvloeden (Cialdini). Die combinatie is een sterk recept om bij dit soort situaties het hoofd boven water te houden, en dan met een glimlach! 16.05 - 16.55 THEEPAUZE SESSIE IV VAN GROTE MAATSCHAP TOT SUCCESVOL TEAM Moderator:

A.L.M. Kok (Angela)

16.55 - 17.10 Ervaring uit de maatschap Breda (SWOT) A.L.M. Kok 17.10 - 17.25

Zakelijker in de advocatenmaatschap G.M.H. Hoogvliet

17.25 - 17.40

Wie wordt de maatschapvoorzitter? J.L.M. van der Schoot

17.40 - 17.55

Paneldiscussie

17.55 - 18.00

TOT SLOT



M.F. Schutte en F. Scheele

21

DAGPROGRAMMA 4

Moderatoren: F. Scheele en M.F. Schutte F. Scheele, gynaecoloog SLAZ en hoogleraar VUmc in het bijzonder voor onderwijs en opleiding M.F. Schutte, Gynaecoloog n.p. en directeur teaching hospital OLVG

donderdag 18 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 5 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN ANTENATAAL ANNO 2013 De relatief hoge perinatale sterfte en ziektecijfers hebben in Nederland geresulteerd in een opvallende ambitie in de gehele keten om in gezamenlijkheid de zorg te verbeteren. In de afgelopen jaren is meer kennis gegenereerd over het belang van de embryonale en placentaire groei en ontwikkeling in de jonge zwangerschap. Embryonale gezondheid is van invloed op de foetale groei en ontwikkeling in de tweede helft van de zwangerschap en daarmee medebepalend hoe gezond een kind wordt geboren. Als men iets wil doen aan risicofactoren ten aanzien van de jonge zwangerschap, dan moet die zorg reeds voorafgaand aan de zwangerschap worden gegeven; anders is men simpelweg te laat. Desondanks komen de meeste zwangerschappen in Nederland en België tot stand zonder dat preconceptiezorg aan mensen is aangeboden. De beroepsgroepen hebben hierin een belangrijke eigen verantwoordelijkheid. Onderwerpen betreffende de vroege en late antenatale periode vormen het grootste deel van dit dagprogramma. Diverse ontwikkelingen vergroten de mogelijkheden van embryonale

Prof. dr. E.A.P. Steegers

Prof. dr. Y. Jacquemyn

prenatale diagnostiek en de vroege predictie van zwangerschapscomplicaties. Dit laatste zal gaan bijdragen aan het toenemend aanbieden van antenatale zorg op maat. Dit betreft een scala aan hoogrisico patiënten, zoals in het geval van foetale structurele afwijkingen (foetale MRI en invasieve therapie), obesitas en een gecompliceerde obstetrische voorgeschiedenis. Het programma zal aan diverse nieuwe ontwikkelingen aandacht geven.

donderdag 18 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 6 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGISCHE PRAKTIJK ANNO 2013 Het (vaginale) echoscopische onderzoek is niet meer weg te denken uit de hedendaagse gynaecologische praktijk. Deze bron van informatie is van onschatbare waarde bij de uitoefening van ons vak. Voortdurend verbeteren apparatuur en technieken, waardoor nieuwe toepassingsmogelijkheden hun intrede doen in ons dagelijks handelen. Het programma dat gepresenteerd zal worden bevat wederom uitdagende voordrachten en prikkelende stellingnames. Het vergrote adnex blijft een diagnostische uitdaging waarbij beeldvorming in de ruimste zin des woords ons op het juiste therapeutische pad kan zetten. Tevens is er aandacht voor geheel nieuwe technieken als elastografie en schuimcontrastechoscopie. Zullen deze technieken ook binnenkort uw diagnostisch arsenaal uitbreiden?

Dr. M.H. Emanuel

F.H.P.L. Dijkhuizen

HYSTEROSCOPIE ANNO 2013 Nu de hysteroscopie in Vlaanderen en Nederland een vast onderdeel geworden is van het gynaecologisch palet en van de basisopleiding tot gynaecoloog, lijkt de tijd rijp om een aantal specifieke aspecten van de hysteroscopie nog eens kritisch onder de loep te nemen. Goede training wordt een steeds belangrijker onderdeel van het verkrijgen van endoscopische vaardigheden. Het tot voor kort gebruikelijke “leren op patiënten” wordt anno 2013 in toenemende mate niet langer geaccepteerd. Twee veel gebruikte en

22

A.L. Thurkow

Dr. R. Campo

donderdag 18 april 2013 VERVOLG NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 6 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

De ambulante hysteroscopie was al eerder onderwerp van een sessie op het IGO-Doelencongres 2011 (door ieder ander dan Evert Slager zelf steevast Slagercongres genoemd); nu zullen de resultaten van een SWOT- (Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats) analyse van deze aanpak worden gepresenteerd. Adenomyosis is waarschijnlijk een van de meest onderschatte diagnoses in ons vak; in deze sessie zullen de huidige mogelijkheden van hysteroscopie aan de kaak worden gesteld, niet alleen voor de diagnostiek, maar tevens zullen de hysteroscopische behandelingsmogelijkheden worden besproken. Laparoscopie anno 2013 De kwaliteit van ons werk moet anno 2013 niet alleen voor de patiënt zichtbaar zijn, ook de zorgverzekeraar, de ziekenhuisdirecteur, de collegae, de overheid, etc. willen weten hoe wij ons werk afleveren. Ondanks het streven de kwaliteit van de minimaal invasieve chirurgische ingrepen hoog te houden is de klinische praktijk grilliger. De risico’s van het laparoscopisch opereren kunnen worden ingeschat, maar is converteren naar een conventionele laparotomie dan een schande? En is het zo dat elke gynaecoloog elke ingreep laparoscopisch moet kunnen? Zo zijn er geluiden dat de gynaecoloog na zijn/haar opleiding alsnog moet worden geaccrediteerd en gecertificeerd voor bepaalde ingrepen. Aantallen spelen daarin een rol, maar wie zegt dat dat een garantie is voor kwaliteit? En resulteert de individuele opbouw van al die laparosocopische ervaring straks niet in de nekhernia van de operateur? Naast het hoog houden van de beoogde kwaliteit dient de gynaecoloog anno 2013 ook rekening te houden met de ergonomie tijdens de operatie. Of zal verder geïmplementeerde

Submuceuze myomen vormen een van de belangrijkste indicaties voor hysteroscopische chirurgie, maar er zijn hierbij grenzen aan de grootte en het aantal en aan de mate van intramurale uitbreiding. Waar anno 2013 deze grenzen liggen is onderwerp van discussie. In deze sessie zullen deze grenzen worden besproken, evenals de voorwaarden waaronder deze grenzen opgezocht kunnen worden. Tenslotte zal de Keynote Lecture worden verzorgd door Prof Olav Istre, werkzaam geweest in het Ullevåll Ziekenhuis in Oslo en als visiting professor aan de Harvard Medical School in Boston en momenteel in de Hamlet Private Clinic in Kopenhagen, tevens hoogleraar aan de South Danish University van Odense in Denemarken. Hij is bekend van vele publicaties op endoscopisch gebied, onder andere het baanbrekende onderzoek met CT-scan na hysteroscopische resecties om hersenoedeem vast te stellen.

Prof. dr. H.A.M. Brölmann

Prof. dr. F.W. Jansen

technologie de dokter verlossen van dit euvel? Zal de robot de gewenste verlichting brengen en zal deze technologie de patiënt ten goede komen? Het meten van werkhervatting van de patiënt en de preventie van de uitval van de dokter zijn hierbij belangrijke items. Kortom: de kwaliteit van de geleverde zorg in de vorm van de minimaal invasieve chirurgie voor de patiënt, en de mogelijke keerzijde die dit voor de dokter oplevert, zullen van diverse kanten worden belicht.

donderdag 18 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 7 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 De wetenschappelijke commissie ‘Gynaecologische oncologie’ heeft een programma samengesteld dat vertrekt vanuit de klinische situatie. Daarom hebben we gekozen om te starten met een state of the art presentatie van de belangrijkste tumortypes, waarbij de voorbije 2 jaar veranderingen in het beleid zijn doorgevoerd. Daarnaast staan we stil bij nieuwe ontwikkelingen in ons domein. Deze behelzen onder meer de recente inzichten met betrekking tot het ontstaan van het ovariumcarcinoom, maar ook nieuwe inzichten over individualiseren van behandeling en

23

Prof. dr. F. Amant

Prof. dr. M.J.E. Mourits

DONDERDAG 18 APRIL

gevalideerde methoden van hysteroscopische training zullen met elkaar worden vergeleken: de HYSTTmethode van de European Academy of Gynaecological Surgery (gelieerd aan de EGSE) met virtuele computersimulatie voor hysteroscopie.

donderdag 18 april 2013 VERVOLG NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 7 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 keuzes in de zorg wat betreft kosten-effectiviteit. De behandeling van jonge patiënten met kanker van de reproductieve organen blijft een uitdaging wanneer de kinderwens niet vervuld is. Aan de andere kant van de levenslijn worden we in toenemende mate geconfronteerd met (hoog)bejaarde patiënten. We hechten veel belang aan dit thema, met betrekking tot leeftijdsgrens voor heelkunde en kankerbehandeling in het algemeen. In de klinische praktijk worden we overladen met nieuwe diagnostische onderzoeken, maar voor welke patient is er meerwaarde van bijvoorbeeld een PET-CT-onderzoek? Laparoscopie is onmisbaar in de routine van de klinische praktijk. Naast technische instructies voor het uitvoeren van een laparoscopie bij obese vrouwen, staan we ook stil bij het ergonomisch laparoscopisch opereren. De intrede van de robotchirurgie kent grote landelijke verschillen, ook in België en Nederland. Daarom willen

we een objectief debat over de pro’s en con’s van robotchirurgie in de klinische praktijk. Verschillende studies wijzen op de betere overleving van patiënten die behandeld worden in oncologische centra ten opzichte van algemene ziekenhuizen, maar hoe pakken we dat aan in Nederland en in België? We besteden met z’n allen veel tijd aan nazorg, maar hoe nuttig is dat nu in feite? En als de situatie uitzichtloos wordt, hoe herkennen we dan het scharniermoment waar we moeten overschakelen van actieve therapie naar palliatieve zorg, waarbij we kwaliteit van leven voorop moeten stellen? Naast deze bijdragen uit en voor de klinische praktijk, werpen we ook een blik op de toekomst tijdens de keynote voordracht. Ongetwijfeld vormen de huidige samenwerkingsverbanden en zorgketens de basis voor toekomstige betere zorg!

donderdag 18 april 2013 NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 8 KLINISCHE ANDROLOGIE ANNO 2013 Hoewel de klinische andrologie noch in Nederland, noch in België een erkend specialisme is, komen tal van specialisten toch dagelijks in contact met andrologische problemen. Het dagprogramma ‘Klinische andrologie anno 2013’ tracht tegemoet te komen aan een betere verspreiding van de kennis inzake diagnostiek en behandeling van deze andrologische problemen en de opvang, de zorg en de begeleiding van patiënten met een andrologisch probleem te optimaliseren. Prof. dr. H. Tournaye De doelgroep voor het dagprogramma ‘Klinische andrologie’ bestaat daarom uit zowel gynaecologen en urologen, als internist-endocrinologen en seksuologen. In de eerste ochtendsessie ligt de focus op diagnostiek, waarbij de vraag gesteld wordt welke bijkomende tweedelijns onderzoeken bij een man met een vruchtbaarheidsprobleem dienen te gebeuren. We denken hier aan de scrotale echografie, de karyotypering, de bepaling van DNA-schade op zaadcellen en het opsporen van urogenitale infecties en geassocieerde zuurstofradicalen. De tweede ochtendsessie staat stil bij de invloed van de levensstijl op de mannelijke vruchtbaarheid. In hoeverre is obesitas een probleem? Moet iedereen nu aan de antioxidanten en de vitamines? Wat kan een rookstop betekenen voor de vruchtbaarheid en in hoeverre spelen drugs en alcohol een rol? Verder wordt er stil gestaan bij de rol van seks bij de mannelijke vruchtbaarheid. De lijn levensstijl wordt doorgetrokken bij de twee keynote lectures, waarbij de associatie tussen sport en vruchtbaarheid belicht wordt en de impact van dwarslaesie op de mannelijke vruchtbaarheid en de behandeling daarvan.

24

Dr. G.R. Dohle

In het eerste deel van het namiddagprogramma staat de azoöspermie centraal. De vraag wordt gesteld of de combinatie ICSI met chirurgisch gewonnen zaad bij mannen met een primair testiculair falen echt tot een doorbraak heeft geleid. Vervolgens wordt stilgestaan bij het syndroom van Klinefelter, omdat deze frequente genetische aandoening meer en meer aandacht krijgt, zowel in de fertiliteitskliniek als daarbuiten. Vervolgens zal besproken worden of de nieuwe technologieën om azoöspermie via ICSI te omzeilen veilig zijn voor de nakomelingen. Deze sessie wordt afgesloten met de vraag wanneer men een vasectomie als geslaagd kan beschouwen. In een derde keynote lecture wordt de in-vitrocultuur van testiculaire stamcellen toegelicht, een nieuwe ontwikkeling die mogelijk in de toekomst ook een gevolg kan hebben voor de behandeling van ernstige mannelijke onvruchtbaarheid. Ten slotte wordt in een vierde klinische keynote lecture teruggeblikt op wat de Europese ‘male ageing study’ ons heeft geleerd.

donderdag 18 april 2013 VERVOLG NOTITIE BIJ DAGPROGRAMMA 8 KLINISCHE ANDROLOGIE ANNO 2013 De laatste sessie van de dag gaat over de gevolgen van ontwikkelingsstoornissen van de testis en de mannelijke genitale tractus.

DONDERDAG 18 APRIL

De afsluiter van de dag is de vijfde keynote lecture, die de impact van kanker en de behandeling ervan op de mannelijke vruchtbaarheid voor u opfrist.

Omdat voor velen onder ons de klinische andrologie deel uitmaakt van het dagelijks takenpakket, denken we dat het dagprogramma ‘Klinische andrologie anno 2013’ een welkome aanvulling zal kunnen vormen op de kennis die u reeds heeft.

25

donderdag 18 april 2013

DAGPROGRAMMA 5 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN ANTENATAAL ANNO 2013

08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

12.10 - 12.30

E.A.P. Steegers en Y. Jacquemyn voorzitters dagprogramma

Invasieve foetale therapie; stand van zaken anno 2013 D. Oepkes

Keynote lecture 1

SESSIE I PREVENTIE VOOR CONCEPTIE Moderatoren: E.A.P. Steegers en E. Sleurs 09.00 - 09.14 Leefstijl, vruchtbaarheid en zwangerschap: bestaan zinvolle interventies? R. Steegers-Theunissen 09.14 - 09.28 Reproductie en werk: beter thuisblijven? T. Brand 09.28 - 09.42 Toolkit preconceptiezorg A. Meuwese-Jongejeugd

12.30 - 12.50 Keynote lecture 2 Niet-invasieve prenatale screening/ diagnostiek A. Go 12.50 - 13.00 Discussie (Keynote lecture 1 en 2) 13.00 - 14.00 LUNCHPAUZE 14.00 - 14.20 Keynote lecture 3 Het transparante embryo: hoe ver willen/kunnen/mogen we gaan (ethiek) G. de Wert SESSIE III

09.42 - 09.56 Een lang leven gezond: alle wijze raad in 14 minuten H. Cammu

GEWICHTIGE PROBLEMEN Moderatoren: A. Franx en R. Devlieger

09.56 - 10.10 Geriatrische verloskunde: wat zijn de preconceptie consequenties van uitstelgedrag? E. Sleurs 10.10 - 10.30

Paneldiscussie

10.30 - 11.20

KOFFIEPAUZE

SESSIE II VROEG ANTENATAAL

14.20 - 14.32 Maternaal gewicht, gewichtstoename in de zwangerschap en outcome R. Gaillard 14.32 - 14.44 Zorgpad obesitas M. Spaanderman 14.44 - 14.56 Screenen naar diabetes in de zwangerschap: Vlaamse consensus K. Benhalima 14.56 - 15.10

Paneldiscussie

15.10 - 15.30

Keynote lecture 4

Moderatoren: Y. Jacquemyn en B.W. Mol 11.20 - 11.32 Hemoglobinopathiescreening in een multi-etnische samenleving P.C. Giordano 11.32 - 11.46 Eerste trimester predicties van complicaties later in de zwangerschap A. Loccufier 11.46 - 11.58 Embryonale gezondheid E.A.P. Steegers 11.58 - 12.10 Paneldiscussie Moderator:

26

J.M.M. van Lith

Echo bij obesitas en diabetes E. Pajkrt 15.30 - 16.20 THEEPAUZE SESSIE IV LAAT ANTENATAAL Moderatoren: J.M.M. van Lith en J.A.M. van der Post 16.20 - 16.32 Cervixlengte en FFN: apart of samen en wat dan? W. Gyselaers

donderdag 18 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 5 OBSTETRIE PRECONCEPTIONEEL EN ANTENATAAL ANNO 2013 16.32 - 16.44 Foetale MRI B. Verburg 16.44 - 16.56 De waarheid over progesteron B.W. Mol 16.56 - 17.08 Cerclage en Arabin-pessarium: wanneer, bij wie? B. Arabin 17.08 - 17.20 Magnesium zonder pre-eclampsie Y. Jacquemyn 17.20 - 17.32 Corticosteroïden: weten we eindelijk hoe vaak? J.B. Derks 17.32 - 17.55

Paneldiscussie

17.55 - 18.00 SLUITING Y. Jacquemyn en E.A.P Steegers

DAGPROGRAMMA 5



27

donderdag 18 april 2013

DAGPROGRAMMA 6 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

12.10 - 12. 25 Discussie

M.H. Emanuel, R. Campo en F.W. Jansen

12.25 - 12.45 Keynote Lecture

ECHOSCOPIE IN DE GYNAECOLOGISCHE PRAKTIJK ANNO 2013 Voorzitters en tevens moderatoren: M.H. Emanuel en F.H.P.L. Dijkhuizen

Extreme hysteroscopy a life time experience O. Istre 12.45 - 13.45 LUNCHPAUZE LAPAROSCOPIE ANNO 2013

09.00 - 09.15  Assessment van het vergrote adnex, alleen met de echo of is er ruimte voor de MRI en CT? K. van Rijn 09.15 - 09.30 Voldoet de Risk of Malignancy Index (RMI) nog voor de differentiatie tussen benigne en maligne ovariumtumoren of is het tijd om over te stappen naar geavanceerde logistische modellen? C. Van Holsbeke  

Voorzitters:

F.W. Jansen en H.A.M. Brölmann

SESSIE I COMPLICATIES & KWALITEIT: ONLOSMAKELIJK MET ELKAAR VERBONDEN OF ZIJN HET TWEE APARTE ENTITEITEN? Moderatoren: F.W. Jansen en S. Weyers Deel 1

09.30 - 09.45 De waarde van elastografie als aanvulling op conventionele 2D echoscopie in de diagnostiek van uteriene pathologie B. Stoelinga 09.45 - 10.00 Hysterosalpingo-foam sonografie en HSG; een vergelijk betreffende pijnbeleving bij de patiënt K. Dreyer 10.00 - 10.20 Discussie 10.20 - 11.10

13.45 - 13.57 Hoe gaan we om met verwikkelingen in de laparoscopische chirurgie? J. Bosteels 13.57 - 14.09 Ureterletsel: gewoon pech of de onkunde van een enkeling? P.F. Janssen 14.09 - 14.21 Complicaties, conversies en vaardigheden: één entiteit of aparte factoren? F.W. Jansen

KOFFIEPAUZE 14.21 - 14.35 Paneldiscussie

HYSTEROSCOPIE ANNO 2013 Deel 2 Voorzitters en tevens moderatoren: A.L. Thurkow en R. Campo 11.10 - 11.25 Training in de hysteroscopische chirurgie virtual simulator versus HYSTT methode J.A. Janse 11.25 - 11.40 SWOT analyse ambulante hysteroscopische chirurgie J. Bosteels 11.40 - 11.55 Hysteroscopische diagnose en behandeling van adenomyosis S. Gordts 11.55 - 12.10 Hysteroscopische myoomresectie: waar liggen de grenzen? A.L. Thurkow

28

14.35 - 14.47 Registreren: wat doen we ermee en wat leren we ervan? P.M.A.J. Geomini 14.47 - 14.59 Centraliseren: komt dit de kwaliteit ten goede? M.Y. Bongers 14.59 - 15.11 Het Europese certificatieprogramma voor laparoscopie (ESGE) R. Campo 15.11 - 15.25

Paneldiscussie

donderdag 18 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 6 SCOPIEËN IN DE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 15.25 - 15.45 Keynote lecture Van complicatieregistratie naar een kwaliteitsinstituut in de zorg J. Kievit 15.45 - 16.35 THEEPAUZE SESSIE II ERGONOMIE: HOE KOMT DIT NIET ALLEEN DE DOKTER, MAAR OOK DE PATIËNT TEN GOEDE? Moderatoren: H.A.M. Brölmann en J. Bosteels Deel 1: de dokter

16.47 - 16.59 De obese patiënt: een laparoscopische hurdle? M. Degueldre 16.59 - 17.11 Preventie van uitval: adviezen voor de gynaecoloog J. Bos Deel 2: de patiënt 17.11 - 17.23 Positionering: een ondergeschoven positie? P.J.M. van Kesteren 17.23 - 17.35 Werkhervatting: waarom halen we er niet uit wat er in zit? J.A.F. Huirne 17.35 - 17. 47 De Robot: dé oplossing voor alle ergonomische ellende? H.W.R. Schreuder 17.47 - 18.00

Paneldiscussie

18.00

SLUITING DAGPROGRAMMA



F.W. Jansen

29

DAGPROGRAMMA 6

16.35 - 16.47 Ergonomie van de dokter: hoe erg kan het zijn? B. Nieboer

donderdag 18 april 2013

DAGPROGRAMMA 7 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2013

08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

12.10 - 12.15

F. Amant en M.J.E. Mourits voorzitters dagprogramma

SESSIE III

SESSIE I STATE OF THE ART: ONTWIKKELINGEN IN DE AFGELOPEN TWEE JAAR Moderator:

F. Amant

09.00 - 09.12 Ovariumcarcinoom anno 2013 A.G.J. van der Zee 09.12 - 09.24 Cervixcarcinoom anno 2013 J. van der Velden 09.24 - 09.36 Endometriumcarcinoom anno 2013 R.F.P.M. Kruitwagen

Discussie

MINIMAAL INVASIEVE TECHNIEKEN IN DE GYNAECOLOGISCHE ONCOLOGIE Deel 1 Moderator:

W. Tjalma

12.15 - 12.27 Laparoscopie in de obese populatie K. Traen 12.27 - 12.39 Ergonomie in de laparoscopie J. Hauspy 12.39 - 12.50 Discussie 12.50 - 13.50 LUNCHPAUZE Deel 2

09.36 - 09.48 Familiaal ovariumcarcinoom anno 2013 M.J.E. Mourits

Moderator: A.G.J. van der Zee

09.48 - 10.00 Kanker en zwangerschap anno 2013 F. Amant

Debat over robotchirurgie in de gynaecologische oncologie

10.00 - 10.25 Paneldiscussie

13.50 - 13.58 Argumenten tegen P. Van Dam

SESSIE II CAPITA SELECTA Deel 1

13.58 - 14.06 Argumenten voor R.H.M. Verheijen 14.06 - 14.15

Moderator:

Debat

M.J.E. Mourits SESSIE IV

10.25 - 10.39 Oorsprong epitheliaal ovariumcarcinoom L. Blok

GERIATRIE IN DE ONCOLOGIE Moderator:

C.W. Burger

10.39 - 10.45

Discussie

10.45 - 11.35

KOFFIEPAUZE

14.15 - 14.27 Chirurgie bij ouderen (70-80+) B. van Leeuwen

A. Makar

14.27 - 14.39 Behandelen of stoppen: waar ligt de (leeftijds)grens? R.G.J. Westendorp

Deel 2 Moderator:

11.35 - 11.47 Overzicht van technieken en indicaties voor vruchtbaarheidssparende behandeling cervixcarcinoom R.L.M. Bekkers 11.47 - 11.55

Discussie

11.55 - 12.10 Nut van PET CT bij gynaecologische tumoren: tailoring stadiëring of betere overleving? E. de Jonge

30

14.39 - 14.50 Paneldiscussie

donderdag 18 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 7 ONCOLOGISCHE GYNAECOLOGIE ANNO 2013 SESSIE V

C. EUROPA

NAZORG Moderator:

G.G. Kenter

14.50 - 15.02 Scharniermoment in de nazorg: wanneer overschakelen op palliatieve zorg? B.S. Wanrooij 15.02 - 15.14 Nazorg na oncologische heelkunde: praktische punten en aandachtspunten tijdens de nazorg, in het bijzonder na cervixcarcinoom K.N. Gaarenstroom

17.30 - 17.45 Centralisatie van gynaecologische oncologie zorg in Europees perspectief P. Neven 17.45 - 17.55

Discussie

17.55 - 18.00

BESLUIT



M.J.E. Mourits en F. Amant

15.14 - 15.25 Discussie 15.25 - 15.45 Keynote lecture

15.45 - 16.35 THEEPAUZE SESSIE VI OVER CENTRALISATIE VAN GYNAECOLOGISCHE ONCOLOGIE ZORG Moderatoren: M.J.E. Mourits en P. Neven A. NEDERLAND 16.35 - 16.49 Inspectie van de Gezondheidszorg: organisatie van centralisatie voor de behandeling van ovariumcarcinoom A.C. Ansink 16.49 - 17.01 Logistieke problemen bij volgen richtlijnen Inspectie van de Gezondheidszorg H.W. Nijman 17.01 - 17.10

Paneldiscussie

B. BELGIË 17.10 - 17.24 Centralisatie van behandeling ovariumcarcinoom: triage door middel van echografie C. Van Holsbeke 17.24 - 17.30

31

Discussie

DAGPROGRAMMA 7

Future of gynaecologic oncology M. Widschwendter

donderdag 18 april 2013

DAGPROGRAMMA 8 KLINISCHE ANDROLOGIE ANNO 2013

08.50-09.00 INTRODUCTIE

12.25 - 12.45 Keynote lecture 2

H. Tournaye en G.R. Dohle voorzitters dagprogramma

Treatment of infertility in men with spinal cord injury N.L. Brackett

SESSIE I MANNELIJKE (IN)FERTILITEIT

12.45 - 13.45 LUNCHPAUZE SESSIE III

Moderatoren: A. Mahmoud en K.W.M. D’Hauwers 09.00 - 09.12 Een scrotale echografie bij elke man? B. Verheyden 09.12 - 09.24 Een karyotype bij elke man? E. Dul 09.24 - 09.36 Zin en onzin bij de bepaling van DNA-schade op zaadcellen M. Dinkelman-Smit 09.36 - 09.48 MAGI (Male Accessory Gland Infection): wat de fertiliteitsarts moet weten G.R. Dohle 09.48 - 10.10

Paneldiscussie

10.10 - 11.00

KOFFIEPAUZE

SESSIE II LIFESTYLE EN MANNELIJKE (IN)FERTILITEIT

AZOÖSPERMIE Moderatoren: C. Wyns en A. Meissner 13.45 - 13.57 Hoe succesvol is TESE-ICSI bij niet-obstructieve azoöspermie? P. Vloeberghs 13.57 - 14.09 Syndroom van Klinefelter: is preventie van infertiliteit mogelijk? J. De Schepper 14.09 - 14.21 It is not all about the testis: medische aspecten van het Klinefelter syndroom K. Poppe 14.21 - 14.33 Azoöspermie: hoe gezond zijn de kinderen? F. Belva 14.33 - 14.45 Semenanalyse na vasectomie: is oligozoöspermie OK? J.H. van Roijen

Moderatoren: E. Meuleman en W.P.A. Boellaard

14.45 - 15.05 Paneldiscussie

11.00 - 11.12 Te dik en dus minder fertiel? F. Hammiche

15.05 - 15.25 Keynote lecture 3

11.12 - 11.24 Iedereen anti-oxydantia ? B. J. Cohlen

Testicular stem cell culture S. Repping 15.25 - 15.45 Keynote lecture 4

11.24 - 11.36 Roken, alcohol, drugs en mannelijke fertiliteit K.W.M. D’Hauwers 11.36 - 11.48 Sex en (in)fertiliteit? H. Pastoor

The European male aging study D. Vanderschueren 15.45 - 16.35 THEEPAUZE SESSIE IV

11.48 - 12.05

Paneldiscussie

12.05 - 12.25 Keynote lecture 1 Sport en (in)fertiliteit M. F. van Driel

TESTICULAIRE DYSGENESIE, INFERTILITEIT EN MALIGNITEIT Moderatoren: W. Ombelet en K.P. Wolffenbuttel 16.35 - 16.47 Testiculaire dysgenesie en testistumoren H.J. Looijenga

32

donderdag 18 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 8 KLINISCHE ANDROLOGIE ANNO 2013 16.47 - 16.59 Langetermijngevolgen van cryptorchisme J. Goede 16.59 - 17.11 Milieu en mannelijke (in)fertiliteit N. Van Larebeke 17.11 - 17.25

Paneldiscussie

17.25 - 17.45

Keynote lecture 5

Cancer and male (in)fertility H. Wallace SLUITING



G.R. Dohle en H. Tournaye

DAGPROGRAMMA 8

17.45 - 18.00

33

VRIJDAG 19 april 2013 NOTITIE bij DAGPROGRAMMA 9 OBSTETRIE PERINATAAL ANNO 2013 Een actueel, gevarieerd en evenwichtig programma met uitmuntende sprekers is samengesteld, dat zowel de algemene gynaecoloog als de obstetrische subspecialist in Nederland en Vlaanderen zal aanspreken. Stuitligging is 13 jaar na de Term Breech Trial (Hannah ME, Lancet 2000) nog steeds brandend actueel. Uitwendige kering, beleid bij meerlingen en bij premature stuit blijven onderwerp van controverse. De resultaten van een groot internationaal multicentrisch onderzoek naar de partusmodus bij meerlingen worden dit jaar verwacht en het zal interessant zijn deze te toetsen aan de praktijk van de Nederlandse en Vlaamse gynaecologen (in opleiding) en de Vlaamse en Nederlandse cijfers. De discrepantie tussen Vlaanderen en Nederland in het gebruik van pijnstilling bij de partus wordt zienderogen kleiner. Hoog tijd om hierbij stil te staan. Wat zijn de gevolgen op de perinatale uitkomst, voor de organisatie van de zorg? Welke technieken zijn te verkiezen? Verschillende Nederlandse onderzoeksgroepen zullen in 2013 hun resultaten voorstellen (RAVEL, DELIVER, TREAT) en hierop een genuanceerd antwoord kunnen formuleren. Na de lunch komt o.a. de foetale bewaking aan bod. Deze is de laatste jaren veranderd. Is er nog plaats voor het microbloedonderzoek? Wat is de meerwaarde van ST-analyse en foetaal ECG? Wat is het effect hiervan op het aantal obstetrische interventies?

vrijdag 19 april 2013 Het programma urogynaecologie omvat diverse aspecten van het vakdomein, variërend van basiswetenschap, klinische praktijk tot organisatie van de bekkenbodemzorg. Een goede kennis van de anatomie is essentieel bij de diagnose en de behandeling van bekkenbodemproblemen. In de eerste sessie zullen we dieper ingaan op de functionele anatomie van het kleine bekken en de beeldvorming hiervan door middel van trans-perineale echoscopie. In de tweede sessie zullen we stilstaan bij de nieuwe inzichten bij de behandeling van urine-incontinentie. Hierbij wordt de plaats van fysiotherapie en het urodynamisch onderzoek bij stress-incontinentie besproken alsook de plaats van Botox en neuromodulatie bij overactieve blaasklachten. In deel twee over urine-incontinentie wordt de evidence rond mini-slings toegelicht aan de hand van twee gerandomiseerde onderzoeken. Mohamed Abdel-Fattah uit Aberdeen zal tijdens de eerste keynote lecture zijn visie geven op de beste operatieve procedure bij prolaps van het middelste compartiment. In de namiddag zullen we verder gaan met twee interessante debatten over chirurgische technieken bij prolapscorrectie. In het eerste debat wordt de rol van de robot bij sacrocolpopexie kritisch bekeken en in het tweede debat worden de degens gekruist over het plaatsen van vaginale mesh via trans-obturator toegang of via single incision techniek. Zoals we allen weten is de discussie rond de synthetische meshes weer in alle

34

Prof. dr. A. Franx

Prof. dr. R. Devlieger

Tijd voor een update. Ook de organisatie en kwaliteit van de zorg mochten niet in het programma ontbreken. Hoe werken we multidisciplinair samen? Hoe leiden we de (toekomstige) obstetricus op? Hoe registreren we complicaties? In navolging van de Lemmon-studie in Nederland en het Britse UKOSS werd in 2012 in België een systematische registratie van ernstige obstetrische complicaties opgestart (BOSS). Na een goed jaar registreren wordt uitgekeken naar de eerste resultaten. ‘Making a team of experts into an expert team’, de keynote lecture waarmee dit dagprogramma wordt beëindigd, zal voor ons allen stimulerend zijn. De actuele onderwerpen zorgen ongetwijfeld voor een boeiende congresdag.

notitie bij DAGPROGRAMMA 10 UROGYNAECOLOGIE ANNO 2013

Dr. J.P.W.R. Roovers

Dr. F. Claerhout

hevigheid losgebarsten. De vraag naar alternatieve materialen is momenteel meer dan actueel. Sheila MacNeil uit Sheffield heeft een bijzondere interesse in tissueengineering van “connective-tissue”, en in het bijzonder in het gebruik van kunstmatige mucosa bij reconstructieve urethrachirurgie. Zij zal tijdens de tweede keynote lecture toelichten wat de rol van tissue engineering kan zijn bij de behandeling van vaginale prolaps. Tijdens de vierde sessie wordt ingegaan op de organisatie van de bekkenbodemzorg, namelijk hoe de zorg rond een patiënte met een complex bekkenbodemprobleem het best wordt georganiseerd. We sluiten af met een sessie over de functionele gevolgen van prolapschirurgie. Zoals u ziet, belicht het programma verschillende aspecten van de bekkenbodemzorg met bijzondere aandacht voor praktisch bruikbare kennis.

vrijdag 19 april 2013 Sinds een aantal edities van het IGO-Doelencongres heeft de seksuologie (terecht) een vaste plaats gekregen in het programma. De Nederlandse en Vlaamse seksuologie heeft in wetenschappelijk opzicht een voortrekkersrol en levert mondiaal gezien een aantal opinion leaders. Deze opinion leaders hebben hun positie vooral verworven op basis van het feit dat ze consequent het bio-psychosociaal model van seksualiteit hebben toegepast in hun wetenschappelijk onderzoek en voorstelling van patiëntenzorg rond seksuele disfuncties. Uit de reacties van deelnemers aan vorige edities hebben we geleerd dat de gynaecoloog het vooral waardeert dat nieuwe wetenschappelijke inzichten worden vertaald naar handvatten voor de dagelijkse praktijk; handvatten die het mogelijk maken om zorg voor seksualiteit – een belangrijk aspect van kwaliteit van leven – in de gynaecologische praktijk de plaats te geven die het verdient. Voor het programma van dit jaar hebben we ervoor gekozen om een aantal thema’s centraal te stellen waarbij niet seksualiteit ‘an sich’ het eerste punt van zorg is. Het gaat daarbij wel om thema’s waarbij het seksueel functioneren en/of de seksualiteitsbeleving mogelijk door het gynaecologisch ziekteproces en/of de gynaecologische behandeling worden beïnvloed: wat betekent een behandeling voor een gynaecologisch oncologische aandoening voor het seksueel functioneren en de seksualiteitsbeleving én (vooral) vinden patiënten het belangrijk dat daar

notitie bij DAGPROGRAMMA 11 SEKSUOLOGIE; INZICHTEN ANNO 2013

Dr. H.W. van Lunsen

Prof. dr. P. Enzlin

aandacht voor is? Wat zijn seksuologische oorzaken en gevolgen van vruchtbaarheidsproblemen? Wat is het effect op seksualiteitsbeleving van fertiliteitsonderzoek en geassisteerde voortplanting? Heeft bekkenbodemchirurgie gevolgen voor seksueel functioneren? Wat zijn de gevolgen van aangeboren aandoeningen zoals het syndroom van Mayer-Rokitansky-KüsterHauser? Daarnaast zal tevens aandacht worden besteed aan een aantal maatschappelijk aspecten van seksualiteit. Hoe zit het nu met die jeugd van tegenwoordig? Tussendoor willen we u bovendien onderwerpen aan een test en uw kennis over seksualiteit op een interactieve en ludieke manier bevragen (niet bedreigend: stemkastjes). Als het op seks aankomt, hoe bij de tijd bent u dan eigenlijk?

De aanstaande tropenarts zal dagelijks verloskunde en gynaecologie beoefenen. Niet alleen zijn/haar vakinhoudelijk kennis bepaalt het niveau van zorg, maar ook de van nature in de tropen aanwezige beperkende factoren. Niettegenstaande deze beperkende factoren, die uiteraard opgelost dienen te worden, is het voor de tropenarts een uitdaging een maximaal resultaat te behalen. Het is niet verwonderlijk dat twee van de acht milleniumdoelen gaan over het reduceren van de kinder- en de moedersterfte. De twee belangrijkste interventies om moedersterfte in de tropen te verminderen zijn toegang tot ‘Emergency Obstetric Care’ en toegang tot anticonceptie. De kwaliteit en de verschillende aspecten van ‘Emergency Obstetric Care’ zullen uitgebreid worden belicht. Met een keynote lecture komt het belang van anticonceptie zeker aan bod. Maternale sterfte en/of maternale ernstige morbiditeit zijn nauw gelinkt met kindersterfte en derhalve zullen veel interventies rond verbeterde obstetrische zorg ook een impact hebben op de perinatale morbiditeit en mortaliteit. Gynaecologische en oncologische onderwerpen, en problemen/aandoeningen die vaker in de tropen voorkomen (zoals infibulatie, myomen en cervixpathologie), worden besproken. Verder wordt aandacht gegeven aan audit en onderwijs

35

Prof. dr. J.J.M. van Roosmalen Dr. K. Roelens als strategieën om de zorg te verbeteren. Iedereen heeft recht op medische zorg, althans zo werd reeds in 1948 verklaard in ‘the Universal Declaration of Human Rights’. Deze benadering vanuit het mensenrechtenperspectief zou ook tot verbetering van maternale zorg kunnen leiden. De keynote lecture hieromtrent hangt nauw samen met het laatste deel van het programma, namelijk het debat over de samenwerking Noord-Zuid, met als uitgangspunt de IGO-Doelenverklaring 2011. Een bijzonder gevarieerd programma dus, met een keur van Belgische en Nederlandse experts en gegarandeerd interessante discussies.

VRIJDAG 19 APRIL

vrijdag 19 april 2013 NOTITIE bij DAGPROGRAMMA 12 VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE IN DE TROPEN ANNO 2013

VRIJDAG 19 april 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE A. Franx en R. Devlieger voorzitters dagprogramma

DAGPROGRAMMA 9 OBSTETRIE PERINATAAL ANNO 2013 SESSIE III PIJNBESTRIJDING Moderator:

A. Franx

SESSIE I PREMATURE STUIT Moderator:

K. Roelens

09.00 - 09.14 Preterm external cephalic version for breech pregnancies and risk on caesarean section and preterm delivery E. Hutton 09.14 - 09.28 Modus partus bij premature stuitbevalling, een systematische review L. Bergenhenegouwen 09.28 - 09.40 Paneldiscussie

TWEELING

09.52 - 10.04 Wijze van geboorte van tweelingen vanaf 32 weken en neonatale morbiditeit en mortaliteit in Vlaanderen Y. Jacquemyn 10.04 - 10.16 Factoren die van invloed zijn op de keuze voor sectio dan wel vaginale partus: een nationale enquête onder Nederlandse en Vlaamse gynaecologen i.o. S. Goossens

KOFFIEPAUZE

11.39 - 11.51 De TREAT studie: een gerandomiseerd onderzoek onder vrouwen die pijnstilling naar behoefte krijgen (Nederlandse manier) versus vrouwen die vanaf het begin van de baring epiduraal analgesie krijgen (Belgische manier) M. Wassen

F.J.M.E. Roumen

09.40 - 09.52 Wijze van geboorte van tweelingen vanaf 32 weken en neonatale morbiditeit en mortaliteit in Nederland F.J.M.E. Roumen

10.16 - 10.30

11.27 - 11.39 Moderne neuraxiale technieken van pijnbestrijding tijdens de ontsluitingsfase M. van de Velde

11.51 - 12.03 Alternatieve strategieën voor pijnbestrijding: lachgas weer in de mode? A.M.J.V. Schyns-van den Berg

SESSIE II

Moderator:

11.20 - 11.27 Cijfers en trends van pijnbestrijding tijdens de baring in Nederland T. de Neef

Paneldiscussie

12.03 - 12.15 The RAVEL trial: Remifentanil patient controlled analgesia versus epidural analgesia during labor L.M. Freeman 12.15 - 12.27 Deliver studie: welke pijnbestrijding willen en krijgen vrouwen? T. Klomp 12.27 - 12.55 Paneldiscussie 12.55 - 13.55 LUNCHPAUZE 13.55 - 14.20 Keynote lecture 1 Uterine rupture by intended mode of delivery in the UK: a national casecontrol study M. Knight SESSIE IV FOETALE BEWAKINGSTECHNIEKEN Moderator:

R. Devlieger

14.20 - 14.32 De toekomst van het MBO A. Heinis

36

VRIJDAG 19 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 9 OBSTETRIE PERINATAAL ANNO 2013 14.32 - 14.44 STAN, goed of niet? A. Kwee 14.44 - 14.56 Foetaal ECG G. Oei 14.56 - 15.10

Paneldiscussie

15.10 - 15.30

Keynote lecture 2

Shared Decision Making A.M. Stiggelbout 15.30 - 16.20 THEEPAUZE SESSIE V PATIËNTVEILIGHEID Moderatoren: G.G. Zeeman en E. de Miranda 16.20 - 16.34 Determinanten van calamiteiten in de verloskundige zorg in Nederland M.P. Amelink-Verburg 16.34 - 16.48 Belgian Obstetric Surveillance System (BOSS): eerste resultaten en vergelijking met de LEMMON-studie G. Vandenberghe

17.04 - 17.18 Verbetering van technische vaardigheden van verloskundigen en gynaecologen met behulp van een serious game G. Oei 17.18 - 17.35

Paneldiscussie

17.35 - 17.55

Keynote lecture 3

TEAMSTEPPS: making a team of experts into an expert team W. Keijser 17.55 - 18.00 BESLUIT A. Franx en R. Devlieger

37

DAGPROGRAMMA 9

16.48 - 17.04 Verbetering van samenwerking in de verloskundige keten door teamtrainingen, van 0e t/m 3e lijn M.C. de Bruijne

vrijdag 19 april 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

J.P. Roovers en F. Claerhout voorzitters dagprogramma

DAGPROGRAMMA 10 UROGYNAECOLOGIE ANNO 2013 Deel 2 Moderator:

F. Van der Aa

Een debat over mini-slings SESSIE I NIEUWE INZICHTEN IN DE FUNCTIONELE ANATOMIE VAN HET KLEINE BEKKEN Moderator:

C.H. van der Vaart

09.00 - 09.14 Functionele anatomie in beeld gebracht met trans-perineale echoscopie van de bekkenbodem K.B. Kluivers

11.40 - 11.52 Mini-arc versus Monarc; eerste resultaten van een RCT R.P. Schellart 11.52 - 12.04 Adjust versus TVT-O; eerste resultaten van een RCT K.J. Schweitzer 12.04 - 12.15

Discussie tussen sprekers en zaal

12.15 - 12.35

Keynote lecture 1

09.14 - 09.28 Functionele anatomie van het ano-rectum R.J.F. Felt-Bersma



Apical prolaps; what is the best surgical procedure M. Abdel-Fattah

09.28 - 09.42 Functionele anatomie van het kleine bekken; seksuele functie E.T.M. Laan

12.35 - 13.35 LUNCHPAUZE SESSIE III

09.42 - 10.05

Paneldiscussie

SESSIE II NIEUWE INZICHTEN BIJ BEHANDELING VAN URINE INCONTINENTIE Deel 1 Moderator:

F. Claerhout

10.05 - 10.17

 erbetert urodynamisch V onderzoek de uitkomst van stress incontinentiechirurgie? S.A.L. van Leijsen

10.17 - 10.29 Primaire behandeling van stress incontinentie; fysiotherapie of TVT? J. Labrie 10.29 - 10.41 Als medicamenteuze therapie niet helpt voor overactieve blaas (OAB): botox of neuromodulatie? F. Van der Aa

NIEUWE INZICHTEN BIJ PROLAPSCHIRURGIE Deel 1 Moderator:

J. Deprest

Een debat over conventionele laparoscopie versus robot bij sacrocolpopexie 13.35 - 13.47 Sacrocolpopexie; laparoscopisch gaat het prima M.Y. Bongers 13.47 - 13.59 Sacrocolpopexie; wat is de meerwaarde van de robot? S.E. Schraffordt Koops 13.59 - 14.10 Discussie tussen sprekers en zaal over conventionele laparoscopie versus robot bij sacrocolpopexie Deel 2 Moderator:

J. Deprest

10.41 - 10.50 Discussie 10.50 - 11.40 KOFFIEPAUZE

Een debat over trans-obturator benadering versus single-incision 14.10 - 14.22 Vaginale mesh; transobturator benadering A.L. Milani

38

vrijdag 19 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 10 UROGYNAECOLOGIE ANNO 2013 14.22 - 14.34 Vaginale mesh; single-incision C. Maes

17.55 - 18.00

SLUITING



J.P. Roovers en F. Claerhout

14.34 - 14.45 Discussie over single incision versus trans-obturator benadering 14.45 - 15.05

K  eynote lecture 2

Tissue engineering for the pelvic floor Sheila MacNeil 15.05 - 15.55 THEEPAUZE SESSIE IV NIEUWE INZICHTEN IN ORGANISATIE VAN DE BEKKENBODEMZORG Moderator:

J.P. Roovers

15.55 - 16.10 Hoe organiseren we optimale zorg voor de complexe patiënt? E. Hallensleben 16.10 - 16.25 Leercurves; hoe beïnvloeden ze de organisatie van zorg? J. Deprest 16.25 - 16.40 Eén of drie compartimenten per persoon; wanneer ben je een specialist? C.H. van der Vaart 16.40 - 16.55 Paneldiscussie

NIEUWE INZICHTEN IN GEVOLGEN VAN PROLAPSCHIRURGIE Moderator:

A.L. Milani

16.55 - 17.07 Seks na prolapschirurgie M.I.J. Withagen 17.07 - 17.19 Pijn na prolapschirurgie R. Vanspauwen 17.19 - 17.31 Mictiestoornissen na prolapschirurgie R.A. Hakvoort 17.31 - 17.43 Risico’s van gecombineerde prolapsingrepen J.M. van de Ploeg 17.43 - 17.55

39

Paneldiscussie

DAGPROGRAMMA 10

SESSIE V

vrijdag 19 april 2013 08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

H.W. van Lunsen en P. Enzlin voorzitters dagprogramma

SESSIE I Seksualiteit en Gynaecologische Oncologie

DAGPROGRAMMA 11 SEKSUOLOGIE; INZICHTEN ANNO 2013 11.30 - 11.44 Kinderwens als coïtus niet mogelijk is S. Dieben 11.44 - 11.50

11.50 - 12.10 Kinderwens, kinderloosheid en seksualiteit: casuïstiek P. Enzlin 12.10 - 12.20

Moderator

Discussie

Discussie

Ph. Th. M. Weijenborg SESSIE III

09.00 - 09.20 Keynote lecture 1 Seksuele problemen van patiënten met gynaecologische maligniteiten L. Aerts

Dyspareunie en Vulvodynie Moderator:

S. Weyers

12.20 - 12.50 Keynote lecture 3 09.20 - 09.30 Discussie 09.30 - 09.44 Seksualiteit bij patiënten na behandeling van gynaecologische oncologie; de praktijk anno 2013 W.M. Vermeer

Geïntegreerde bio-psychosociale diagnostiek en multifocale behandeling bij vulvodynie en seksuele pijnproblemen E.T.M. Laan

09.44 - 09.50 Discussie

12.50 - 13.00 Discussie

09.50 - 10.04 Seksuele revalidatie na gynaecologische kanker. Wat kan en moet de gynaecoloog en wat kan de seksuoloog? H.E. de Groot

13.00 - 14.00 LUNCHPAUZE

10.04 - 10.10

SESSIE IV Wat gynaecologen (hadden moeten) weten over seks

Discussie Moderator:

P. Leusink

SESSIE II SEKS EN Fertiliteit Deel 1 Moderator:

E.T.M. Laan

10.10 - 10.30

Keynote lecture 2

14.00 - 15.00 Interactieve seksquiz met aandacht voor anatomie, fysiologie, levensloop, relatie en cultuur H.W. van Lunsen SESSIE V

Seksuele oorzaken en gevolgen van vruchtbaarheidsproblemen; gevolgen van onderzoek en behandeling voor seksueel functioneren A. Candido 10.30 - 10.40

Discussie

10.40 - 11.30 KOFFIEPAUZE

Bekkenbodemchirurgie EN SEKSUALITEIT Moderator:

H.W. van Lunsen

15.00 - 15.20 Keynote lecture 4 The somatic and autonomic innervation of the clitoris; preliminary evidence of sexual dysfunction after minimal invasive slings M.D. Bekker

Deel 2 15.20 - 15.30 Discussie Moderator:

E.T.M. Laan 15.30 - 16.20 THEEPAUZE

40

vrijdag 19 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 11 SEKSUOLOGIE; INZICHTEN ANNO 2013 SESSIE VI VARIA Moderator:

P. Enzlin

16.20 - 16.34 De seksuele gezondheid van geneeskundestudenten F. Fickweiler 16.34 - 16.40 Discussie 16.40 - 16.54 De effectiviteit van multifocale behandeling van vulvodynie C.M.W. Gaasterland 16.54 - 17.00

Discussie

17.00 - 17.14 De impact van het syndoom van Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser Ph. Th. M. Weijenborg 17.14 - 17.20

Discussie

17.20 - 17.34 Resultaten van een multidisciplinair dilatatieprotocol bij vaginale agenesie S. Weyers 17.34 - 17.40

Discussie

17.40 - 18.00 SAMENVATTING VAN DE DAG EN SLUITING H.W. van Lunsen en P. Enzlin

DAGPROGRAMMA 11



41

vrijdag 19 april 2013

DAGPROGRAMMA 12 VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE IN DE TROPEN ANNO 2013

08.50 - 09.00 INTRODUCTIE

J.J.M. van Roosmalen en K. Roelens voorzitters dagprogramma

12.08 - 12.20 Samenwerking op gynaecologischoncologisch gebied in Indonesië A.P.M. Heintz 12.20 - 12.50 Paneldiscussie

SESSIE I EMERGENCY CARE IN UNDERRESOURCED SETTINGS Moderator:

J.J.M. van Roosmalen

09.00 - 09.12 Waarom is het werken met een partogram zo ingewikkeld? B.E. Kwast 09.12 - 09.24 De vergeten of verleerde kunst van de vaginale kunstverlossing J. Beltman 09.24 - 09.36 Hoe blaasfistels te voorkomen? J. Verbruggen 09.36 - 09.48 Is misoprostol van waarde bij het voorkómen van een manuele placentaverwijdering? Een gerandomiseerd onderzoek in Tanzania H.J. van Beekhuizen 09.48 - 10.00 Hoe te handelen bij neglected obstructed labor en een dood kind in utero? J.J.M. van Roosmalen

12.50 - 13.10

Keynote lecture 1

Top priority for Family Planning: creating the demand M. Temmerman   13.10 - 14.10 LUNCHPAUZE SESSIE III SEPSIS IN DE GYNAECOLOGIE EN VERLOSKUNDE Moderator:

K. Roelens

14.10 - 14.22 HIV en maternale sterfte in Zuidelijk Afrika J. van Dillen 14.22 - 14.34 Global Fund a global disaster? M. Bemelmans 14.34 - 14.46 Obstetrische sepsis en de rol van HIV in Malawi Th. van den Akker 14.46 - 14.58 Malaria in de zwangerschap M. Rijken

10.00 - 10.30 Paneldiscussie

14.58 - 15.20 Paneldiscussie

10.30 - 11.20

15.20 - 15.40 Keynote lecture 2

KOFFIEPAUZE

SESSIE II ALGEMENE GYNAECOLOGIE EN ONCOLOGIE IN DE TROPEN Moderator:

J. Stekelenburg

11.20 - 11.32 Prolapschirurgie in Nepal M.E. Vierhout 11.32 - 11.44 Myomectomie in underresourced settings: hoe doe je dat? Y. Jacquemyn 11.44 - 11.56 Kan een infibulatie eigenlijk wel worden hersteld? C. Vos 11.56 - 12.08 Screening op cervixcarcinoom in underresourced settings D. Vanden Broeck

42

Is het denken in human rights termen effectief voor de verbetering van de maternale zorg? T. Meguid 15.40 - 16.30 THEEPAUZE SESSIE IV AUDIT EN ONDERWIJS Moderator:

Y. Jacquemyn

16.30 - 16.42 Is de WHO-near miss approach bruikbaar in underresourced settings? E. Nelissen 16.42 - 16.54 Simulatie-onderwijs in Nicaragua E. Scheers

vrijdag 19 april 2013 VERVOLG DAGPROGRAMMA 12 VERLOSKUNDE EN GYNAECOLOGIE IN DE TROPEN ANNO 2013 16.54 - 17.06 Hoe kijken gezondheidswerkers aan tegen audit in de dagelijkse praktijk? W. Bakker 17.06 - 17.15

Paneldiscussie

SESSIE V DISCUSSIE OVER SAMENWERKING NOORD-ZUID OP UNIVERSITAIR NIVEAU, OP HET NIVEAU VAN DE BEROEPSVERENIGING, ETC. UITGANGSPUNT VOOR DEZE SESSIE IS DE IGO-DOELENVERKLARING 2011 Moderator:

T. Meguid

Inleiding, gevolgd door een aantal korte statements, reactie daarop (een andere mening) en ten slotte panel-/zaaldiscussie 17.15 - 17.22 Inleiding T. Meguid 17.22 - 17.27 Statement J. Stekelenburg 17.27 - 17.32 Statement A.P.M. Heintz 17.32 - 17.37 Statement J.J.M. van Roosmalen

17.47 - 18.00

Panel-/zaaldiscussie

18.00

SLUITING

J.J.M. van Roosmalen en K. Roelens

43

DAGPROGRAMMA 12

17.37 - 17.47 Een andere mening L. Polman

INSCHRIJVING, KOSTEN EN BETALING DAGPROGRAMMA’S Inschrijving uitsluitend online U kunt zich online inschrijven via http://www.igoandpractice.nl. Uw beroepsvereniging, en indien van toepassing uw BIG-registratienummer, bij inschrijving vermelden. Kosten MCI Amsterdam Office verbonden aan uw inschrijving en registratie De eenmalige niet-variabele inschrijvings- en registratiekosten zijn bij dit congres losgekoppeld van de deelnamekosten, omdat men - in tegenstelling tot de meeste andere meerdaagse congressen - ook per dag kan inschrijven. De werkzaamheden samenhangend met uw inschrijving, verwerking betaling, bevestiging inschrijving, registratie en aanmelding nascholing worden evenals voorgaande jaren uitgevoerd door MCI Amsterdam Office. De daaraan verbonden kosten van 45 euro worden éénmalig (onafhankelijk van de mate waarin u aan het congres deelneemt) in rekening gebracht. Deelname dagprogramma’s U kunt voor één, twee of drie dagen inschrijven. Per dag kunt u aan één dagprogramma deelnemen. Bij inschrijving maakt u een keuze. Bij de deelnamekosten zijn inbegrepen: • deelname aan het dagprogramma/de dagprogramma’s waarvoor u zich heeft ingeschreven; • congrestas; • koffie ’s morgens voorafgaand aan het programma, alsook alle pauzedranken; • rijk gevarieerde lunch, verzorgd door Maison van den Boer; • alle garderobekosten; • de proceedings van het volledige congres; • deelnamecertificaat en aanmelding van uw bijscholing (afhankelijk van uw beroepsvereniging); • relatief kleine bijdrage aan de hoge niet variabele kosten van het congres. Belangrijke data • 19 maart 2013: Met het toenemend aantal deelnemers aan de IGO-Doelencongresreeks wordt ernaar gestreefd de inschrijvingen meer gelijkmatig in de tijd te laten verlopen. Een financieel voordeel wordt daarom gegund aan hen die zich uiterlijk vrijdag 19 maart 2013 inschrijven en de betaling moet dan ook uiterlijk 19 maart 2013 zijn ontvangen.

Onsite inschrijving is niet mogelijk Vanwege meerdere logistieke redenen is onsite inschrijving bij dit congres niet mogelijk.

44

• 10 april 2013: Op woensdag 10 april 2013 sluit de inschrijvingstermijn. Ook de betaling moet dan zijn ontvangen. Kosten deelname dagprogramma’s Tot en met 19 maart 2013 zijn de deelnamekosten per dagprogramma 225 euro; na 19 maart 2013 zijn de kosten per dagprogramma 245 euro. Kosten bij deelname gehele congres Bij inschrijving voor de drie opeenvolgende congresdagen betaalt men tot en met 19 maart 2013 een gereduceerd tarief van 620 euro; na 19 maart 2013 685 euro. Gereduceerde kosten deelname voor aios, anios, rustende NVOG- en VVOG-leden, fertiliteitsartsen, echoscopisten, 2e lijnsverloskundigen en tropenartsen i.o. Voor aios, anios, rustende NVOG- en VVOG-leden, fertiliteitsartsen, echoscopisten, 2e lijnsverloskundigen en tropenartsen i.o. is een gereduceerd tarief van toepassing tot en met 19 maart 2013: 195 euro per dagprogramma, 545 euro bij deelname voor drie dagen; na 19 maart 2013 zijn deze bedragen respectievelijk 220 euro en 595 euro. Betaling De betaling moet uiterlijk woensdag 10 april 2013 zijn ontvangen. Betaling op ABN-AMRO bankrekeningnummer 51.75.17.809 van de Stichting Fertiliteit en Praktijk te Rotterdam, met vermelding “IGO-2013”. Bij buitenlandse overboekingen de IBAN- en BIC-code vermelden: IBAN: NL95ABNA0517517809, BIC: ABNANL2A. De inschrijving geschiedt in volgorde van binnenkomst van betaling. De betaling wordt na binnenkomst schriftelijk bevestigd. Bij annulering wordt na aftrek van de administratiekosten, de helft van de deelnamekosten teruggestort, indien het annuleringsbericht vóór 19 maart 2013 is ontvangen. Bij annulering op en na 19 maart 2013 vindt geen restitutie plaats.

congresBALIE, congreszalen Teneinde u in staat te stellen niets van het congresprogramma te missen is voorzien in een ruime congresbalie waar u uw congresdocumentatie en badge ontvangt. Bij de congresbalie zal een zaaloverzicht worden geplaatst, welke u ook in uw congrestas vindt.

De congresbalie is elke congresdag vanaf 08.00 uur geopend. Uw tijdige aankomst blijft echter van belang. Wellicht is daartoe een hotelovernachting in Rotterdam te overwegen.

HOTELACCOMmODATIE, RESERVERING EN BETALING HORECA Korte karakteristieken Voor de hotelaccommodatie is voor een vijftal gebieden gekozen, van waaruit de Doelen makkelijk te bereiken is, met uw auto, te voet dan wel met openbaar vervoer.

I. In de directe omgeving van de Doelen (A), in het hart van Rotterdam (zie plattegrond Rotterdam Centrum). 1. The Manhattan Hotel (vijf sterren), Weena 686 Het hotel is gevestigd in de indrukwekkende Millennium Tower, op de hoek Weena-Kruisplein, pal naast de Doelen, daarmee verbonden via een luchtbrug (over de Kruisstraat). Het Manhattan Hotel is tot dusverre het enige 5-sterrenhotel van Rotterdam; het biedt alle faciliteiten en services die je daarvan mag verwachten. Parkeergarage in de Kruisstraat (Plaza Casino garage). 2. Hilton Rotterdam (vier sterren), Weena 10 Aan het Weena, bij het Hofplein en vlakbij het Centraal Station gelegen. Het hotel is het afgelopen jaar in zijn geheel gerenoveerd. De ruime entreehal ademt een ontspannen sfeer uit. Boekt u de executive kamer, dan hebt u toegang tot de executive lounge, alwaar elke ochtend het ontbijt geserveerd wordt en waar u ‘s avonds terecht kunt voor hapjes en drankjes zonder extra kosten. Parkeergelegenheid: in de Q-park parkeergarage op de Kruiskade (aan de achterkant van het Hilton; Kruiskade is een straat zonder gracht). In de directe omgeving van het hotel bevinden zich talrijke restaurants, o.m. aan de Kruiskade en het Schouwburgplein. 3. NH Hotel Atlanta (vier sterren), Aert van Nesstraat 4 Het hotel ademt een authentieke sfeer uit en heeft art-deco-elementen, marmeren vloeren en imposante kroonluchters. De kamers zijn sfeervol en van alle moderne comfort voorzien. Het ontbijt gebruikt u op het grotendeels overdekte dakterras.

45

II. Wijnhavengebied (B), geheel door water omgeven, onder meer de Wijn- en Glashaven. In dit gebied zijn tot dusverre zes woontorens gerealiseerd. 4. H2OTEL (drie sterren), Wijnhaven 20a Dit drijvend hotel in de Wijnhaven heeft een bar/ brasserie en lounge. De diverse kamers zijn karakteristiek ingericht. Het hotel ligt op 15 à 20 minuten loopafstand van de Doelen. Parkeergelegenheid: in de parkeervakken van de openbare weg voor het hotel. Eetcafé ‘Het gesprek’, gevestigd aan de Glashaven (5 minuten loopafstand), kan van harte worden aanbevolen: betaalbaar en met uitzicht op het water. In de iets verder gelegen Witte de Withstraat vindt u nog veel meer restaurants.

III. In de omgeving van de Witte de Withstraat (C), een straat die leeft, ook ’s avonds; veel horeca. 5. Parkhotel (vier sterren), Westersingel 70 Dit hotel is bij veel congresdeelnemers reeds bekend; een hotel om steeds naar terug te keren, op loopafstand van de Doelen aan de groene en rustige Westersingel gelegen. Beide aangeboden kamertypes zijn modern, smaakvol ingericht en bieden de faciliteiten passend bij een viersterrenhotel. De prijs waarvoor u de ruime en fraaie executive kamer wordt aangeboden is laag. Aan de grote bar/annex ruime lounge van het hotel is het goed toeven. Parkeergelegenheid: het hotel heeft een eigen afgesloten beperkte parkeergelegenheid.

IV. Rond de Erasmusbrug (D). Deze brug, sinds de oplevering ervan in 1996 het beeldmerk van Rotterdam, is het middelpunt waaromheen het nieuwe centrum van Rotterdam op de Noord- en Zuidoever van de Nieuwe Maas zich ontwikkelt. 6. Inntel Hotels Rotterdam-Centre (vier sterren), Leuvehaven 80 Het hotel is op de Noordoever aan de voet van de Erasmusbrug en aan de Leuvehaven gelegen. Vanwege deze ligging maakt u uw verblijf tot een echt Rotterdamse belevenis. De Design Panorama

HOTELACCOMmODATIE, RESERVERING EN BETALING VERVOLG HORECA Waterfront kamer is een ruime, luxe designkamer met uitzicht op de Leuvehaven. Wanneer u zich echt wil verwennen, dan kiest u voor de Hästens Junior Suite met privésauna, tropische regendouche en een whirlpool bad. De suites bieden door het grote hoekraam een onbelemmerd uitzicht op de Leuvehaven en op de Erasmusbrug. Ontbijtbuffet, met onder meer ook champagne. Het hotel heeft een fraai zwembad/annex sauna, waar zonder extra kosten gebruik van kan worden gemaakt. Het gehele hotel is rookvrij. Parkeergelegenheid: onder het hotel. De Doelen bereikt u met het openbaar vervoer (tram en metro voor de deur) binnen ongeveer 7 minuten. Loopafstand ongeveer 15 minuten. 7. Hotel Quartier du Port (vier sterren), van Vollenhovenstraat 48-50 Dit hotel is gevestigd in het centrum van het Scheepvaartkwartier, een wijk die over zijn volledige lengte aan de Nieuwe Maas is gelegen. Het hotel kenmerkt zich door moderne kamers, een gehandhaafde authentieke gevel en een restaurant waar men betaalbaar heel goed kan dineren (ook vele niet hotelgasten maken daar gebruik van). Het Scheepvaartkwartier is een kleine wijk met vele karakteristieken, onder meer: een eigen haventje (de Veerhaven), monumentale panden langs de brede Parklaan, het fraaie Park (ontwerp Zocher, rijksmonument), drie woontorens grenzend aan de oprit van de Erasmusbrug en het Wereldmuseum/ annex zeer goede restaurant (reserveren is noodzakelijk). Kenmerkend voor het kwartier is ook de verdere vele en gevarieerde horeca. Zo kunt u voor een uitstekende steak terecht bij El Gaucho (enkele panden van het hotel verwijderd); voor ‘Fruits de Mer’ en andere visgerechten bij de eigentijdse Harbour Club Rotterdam in het Park of restaurant Zeezout aan de Westerkade. Parkeergelegenheid hotel: in de parkeervakken van de openbare weg of in de parkeergarage onder de oprit van de Erasmusbrug (te bereiken via de Gedempte Zalmhaven).

V. Aan de noordelijke ingang van de stad (E), met de auto of openbaar vervoer op 5 - 10 minuten afstand van de Doelen. 8. Hotel Rotterdam Blijdorp (vier sterren), Energieweg 2 (buiten het centrum) Dit moderne hotel, geopend in 2008, beschikt over 189 moderne kamers, gesitueerd rond een atrium. Het hotel is op slechts enkele minuten van de A13/A20 gelegen, direct naast Diergaarde Blijdorp en naast een hypermodern fitnesscentrum (David Lloyd, voor wie met deze keten bekend is). Als gast van het hotel kan men voor een gereduceerd tarief van alle faciliteiten van het fitnesscentrum - inclusief zwembad - gebruik

46

maken. Het hotel beschikt over een ruime eigen gratis parkeerplaats. Afstand tot de Doelen: 5 - 10 min, met eigen auto of openbaar vervoer (bus 33) De kamerprijzen en wijze van kamerreservering Hieronder volgen de kamerprijzen, inclusief ontbijt, inclusief BTW, inclusief stadsbelasting. Alle hieronder genoemde prijzen betreffen een tweepersoonskamer bij gebruik door één persoon. Prijs per kamer bij gebruik door twee personen vindt u op de hieronder vermelde website met congreslink, alsook de betalings- en annuleringsvoorwaarden. Tot uiterlijk 19 maart 2013 kunt via de bij het hotel vermelde website met congreslink tegen genoemde gereduceerde tarieven een kamer reserveren. Tijdige reservering is gewenst, als u over de door u gewenste kamer wilt beschikken. Reserveren bij Hotel Quartier du Port en Hotel Blijdorp door verzenden van een e-mail. The Manhattan Hotel www.manhattanhotelrotterdam.com/IGO2013 Superior Room 179 euro Rotterdam Hilton Hotel www.hilton.nl/IGO2013 Deluxe kamer 145 euro Executive kamer 167 euro NH Hotel Atlanta http://www.nh-hotels.com/events/en/ event-detail/16668/igo2013.html Standaard kamer 110 euro Junior Suite 150 euro H2OTEL www.h2otel.nl/IGO2013.html Diverse kamertypes 80 euro Parkhotel www.bilderberg.nl/igo Standaard kamer 145 euro Executive kamer 166 euro Inntel Hotels Rotterdam Centre www.inntelhotelsrotterdamcentre.nl/IGO2013 Design Panorama Waterfront kamer 165 euro Hästens Junior Suite met privésauna 195 euro Hotel Quartier du Port Reservering voor dit hotel door verzending van een e-mail naar: [email protected] Vermelden dat u een kamer boekt vanwege IGO2013, het gewenste kamertype, uw naam, adres en uw creditcardgegevens. Het hotel beantwoordt uw e-mail. Deluxe kamer 122 euro 132 euro Executive Hotel Rotterdam Blijdorp Reservering voor dit hotel door verzending van een e-mail naar: [email protected] Vermelden dat u een kamer boekt vanwege IGO2013, uw naam, uw adres en uw creditcardgegevens. Het hotel beantwoordt uw e-mail. Superior kamer 109 euro

aanvullende informatie Congresbureau t.b.v. de inschrijving en registratie MCI AMSTERDAM OFFICE Jan van Goyenkade 11 1075 HP Amsterdam Tel: 020 679 3411 Fax: 020 673 73 06 E-mail: [email protected] www.mci-group.com

Organisatie Dr. E. Slager Willemsplein 552 3016 DR Rotterdam E-mail: [email protected] Programma www.igoandpractice.nl

notities bij de plattegrond; adres de doelen; trein of auto? De letters A t/m E en de getallen 1 t/m 8 (zie bij hotelaccommodatie) zijn op de plattegrond aangegeven. De Doelen (Kruisplein 40) is op 2 minuten loopafstand van het Centraal Station gelegen: u steekt het Weena over en u bent op het Kruisplein. Het is sterk te overwegen per trein naar het congres te komen: het voorkomt fileleed en parkeerkosten, maar bovenal: u arriveert op tijd. Komt u met de auto naar de Doelen,

47

dan volgt u in de stad de borden ‘Centrum’; u komt dan uit bij het Hofplein (met vijver); daar gaat u het Weena op (aan beide zijden hoge gebouwen); u gaat niet de tunnel in, maar houdt rechts aan tot het Stationsplein, daar linksaf (goed opletten i.v.m. bouw) het Kruisplein op. De Doelen ziet u links; ter hoogte daarvan linksaf naar de parkeergarage onder het Schouwburgplein.

����������������������������������������������� ����������������������������������������������� ����������������������������������������� ����������������������������������������� �������������������������������������� ��������������������������������������

������������������������������������������������������

PLATTEGROND ROTTERDAM CENTRUM Best Western Crown Hotel Rotterdam

Station Hofplein 30 Jeugdtheater Hofplein

1

59 Centraal Station

c

2

VVV Rotterdam Info Café

F

de Doelen

8

38

62 Stadhuis

13 Nationaal 20 Schoolmuseum

52

Eden Savoy Hotel

33

3

50 Orange Flagship Store

58

A

51

27 25 39 Stadhuisplein

F

c

54

F

c

Openbaar Vervoermuseum 21

Splashtours

34 Off Corso 49

c

40

48 22

12 Oude Luxor Theater 35

c Holland Casino

28

Rotterdam Store

24

The Westin Rotterdam

6

44

3

Hilton

1

Rotterdam Bycycle Fietspoint Rotterdam CS F Engels Grandcafe Restaurant 9 10

Groothandelsgebouw

d 15

PLASWI FAMILY

c F

Sleep-in Mafkees Use-It

17

29 Hollywood Music Hall

UNDER CONSTRUCTION

5

18 Gemeentearchief Rotterdam

29-01-2008 17:02:13 29-01-2008 17:02:13

park wijck Plas

Waterbus 80x66.indd 1 Waterbus 80x66.indd 1

Experience Rembrandt t

������������ ������� ������ ����� ��� ������ ������ ����������������������������� ����������������������������������������������� ������������������������������������������������ ���������������������������������������� � ������������������������������

F

26

2

31

Dudok

164 32 Bibliotheek 60

NH Atlanta 4

Bibliotheektheater 23 11 St. Laurenskerk

36

Pathé De Bijenkorf 43

45

WATT

72

Beurs WTC

7

Schouwburgplein

37 Rotterdamse Schouwburg

c

55

74

F

89

Beurstraverse 56

66

Stayokay

Kijkkubus 14

41

De Unie

46

57

162 Oude Haven

161

149 Tapasboot / Indian Curry Boot

61

Selexyz Donner

154 Mariniersmuseum

City Informatiecentrum

53

19 Schielandshuis

157

c

47 Paradijskerk

c

73

77 Skatepark

F

109

79

5

85

105

88

4

153 Havenmuseum

16 110 116

82

78

102

115

Hotel Emma 63

F

65 80

67

Rotown

c 75 Theater Lantaren/Venster

F

155 Maritiem Museum

42

5

106 99

Bilderberg Parkhotel

111

Home Hotel 87 92 Huis Sonneveld 90 Arminius

76 91

NAi 96

C

97

98

108 101

117 Bazar

113

94 Museum Boijmans Van Beuningen

103

156 Blits

146 Rederij Halfland

A Small Hotel 86 Eurohotel

Chabotmuseum

69

159 Walk of Fame 152

114

83

Willemsbrug 166

F

112

84

100

163

c

B

107 148 Rebus Varende Evenementen

147 Hulstkampgebouw

151 Vlaggenparade 89

Stayokay

6

144

De H Golden Tulip Rotterdam Centre

104

141 Natuurhistorisch museum

95

140 158

93 Kunsthal Rotterdam

Villa Zebra 171

7

Westelijk 129 Handelsterrein

120

Grand Hotel Philadelphia

132 134 Lulu Room 119

136

122 Tulip Inn

124 Spido

D

143 121 Maritime Hotel / Zeemanshuis

Fast Ferry Erasmusbrug 179

133 Noorse Zeemanskerk 135 Museumtheater De Evenaar 130 Wereldmuseum 142 Watertaxi

128 Belasting & Douanemuseum

123

172 Nieuwe Luxor Theater

138 175 180

131

118

Euromast

Montevideo 181

139

Het Park

169 Cruise Terminal Rotterdam Las 177 Palmas 170 Nederlands Fotomuseum

174

173 Humphrey’s 125

oot 126

137

Hotel New York 167

176 Odyssee

127

48

ROTTERDAM ZUID ROTTERDAM ZUID

2 Maassilo 224

c

220 214

F

Art Hotel

www.jnjmedical.nl

49

Verkorte productinformatie Mirena® Samenstelling Mirena is een hormonaal intra-uterien systeem met een depot van 52 mg levonorgestrel. Gedurende een periode van vijf jaar wordt hieruit per 24 uur gemiddeld 12 microgram levonorgestrel afgegeven. Indicaties Anticonceptie; behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies of menorragie (bij deze indicaties vervangen na 5 jaar); progestageen adjuvans ter voorkoming van endometriumhyperplasie tijdens oestrogeentherapie in de peri- en postmenopauze (na 3 jaar vervangen). Contra-indicaties Zwangerschap of het vermoeden ervan; acute, subacute of chronische ontstekingen in het kleine bekken, ook in de anamnese; genitale infecties; soa; in de afgelopen 3 maanden: een abortus gecompliceerd door een infectie; endometritis post partum; cervicitis; cervixdysplasie; bevestigde maligniteit van het corpus uteri of van de cervix, of het vermoeden daarvan; aanwezigheid of vermoeden van mammacarcinoom of andere geslachtshormoonafhankelijke maligne aandoeningen; abnormale vaginale bloeding waarvan de diagnose (nog) niet is vastgesteld; congenitale of verworven anatomische afwijkingen van de uterus, waaronder myomen, indien het cavum uteri hierdoor wordt vervormd; aandoeningen die chronisch met een verminderde weerstand gepaard gaan of die als gevolg van bacteriëmie kunnen verergeren (klepafwijkingen, aangeboren hartafwijkingen); acute aandoeningen van de lever of levertumoren; actieve tromboflebitis of trombo-embolische processen; overgevoeligheid voor een van de bestanddelen. Waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik Wanneer bij de behandeling van versterkt menstrueel bloedverlies de bloeding niet tot staan komt, of wanneer er sprake is van zware doorbraakbloedingen, moet met een andere (bijvoorbeeld organische) oorzaak van de bloeding rekening worden gehouden. Onregelmatige bloedingen kunnen sommige symptomen en aanwijzingen voor endometriumpoliepen of -carcinoom maskeren. Bij 20% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd ontwikkelt zich tijdens het gebruik geleidelijk een oligomenorroe of amenorroe. Bij recidiverende endometritis of ontstekingen in het bekken, of als een acute infectie niet binnen enkele dagen op een behandeling reageert, moet het IUD worden verwijderd. Bloedingen en pijn kunnen symptomen van partiële of volledige expulsie van een IUD zijn. Een IUD dat zich niet meer op de juiste plaats bevindt, moet worden verwijderd en vervangen. De kans op perforaties kan verhoogd zijn bij inserties post partum, bij vrouwen die borstvoeding geven en bij vrouwen met een uterus in retroflexie. Het IUD in geval van perforatie zo snel mogelijk verwijderen. Als een insertie moeilijk is verlopen en/of bij ernstige pijn of bloedverlies tijdens of na de insertie, moet door middel van lichamelijk onderzoek en echografie een perforatie worden uitgesloten. De mogelijkheid van een ectopische zwangerschap moet worden overwogen in geval van lage abdominale pijn, en met name als de menstruatie uitblijft of als een vrouw met amenorroe begint te bloeden. Het absolute risico van ectopische zwangerschap bij Mirena-gebruiksters is klein. Echter, als een vrouw met Mirena in situ zwanger raakt, is het relatieve risico van ectopische zwangerschap verhoogd. In de eerste maanden na het inbrengen kan het IUD buik- of rugklachten veroorzaken. Tijdens het inbrengen resp. verwijderen kan de patiënte als gevolg van een vasovagale reactie flauwvallen tijdens de ingreep en bij epilepsiepatiënten kan er een insult optreden. Bijwerkingen Menstruele klachten (amenorroe, spotting, onregelmatig bloedverlies), goedaardige ovariumcysten, depressieve stemming, zenuwachtigheid, verminderd libido, hoofdpijn, buikpijn, misselijkheid, acne, rugpijn, pijn in het bekken, dysmenorroe, vaginale secretie, vulvovaginitis, gevoelige borsten, pijnlijke borsten, expulsie van het IUD, gewichtstoename, stemmingswisselingen, migraine, opgeblazen gevoel, alopecia, hirsutisme, pruritus, eczeem, ontstekingen in het bekken, endometritis, cervicitis/ Pap-smear normaal (klasse II), oedeem, huiduitslag, urticaria, uteriene perforatie. Handelsvorm Verpakking met 1 IUD. Registratienummer RVG 16681. Naam en adres van de registratiehouder Bayer B.V., Energieweg 1, 3641 RT Mijdrecht, tel. 0297 280 666. Datum van goedkeuring / herziening van de SmPC 19 december 2011. Afleveringsstatus UR. Uitgebreide informatie (SmPC) is op aanvraag beschikbaar. Referenties 1 SmPC Mirena® 19 dec 2011

www.mirena.nl

Mirena 900245 Bijsluiter Evo Inserter_Pharmaceutisch Weekblad_90x133_0812 1

50

07-08-12 13:19

Meiden willen steeds vaker een Mirena®

uwo r v a r t x e nu lijk e d n e i r v s t r én a

Mirena® evolueert mee met de EvoInserter TM

Mirena® bevindt zich al in horizontale positie makkelijk afleesbaar door dubbelzijdige schaalverdeling1

dunner smallere insertiebuis

sneller eenvoudig laden door de schuiver naar voren te duwen1 draadjes weggewerkt in het handvat van de inserter

L.NL.WH.02.2012.0026

de anticonceptie van vandaag

19e Nederlands/Vlaams Doelencongres Infertiliteit, Gynaecologie en Obstetrie Rotterdam, de Doelen



MAART 2013

17, 18 en 19 april 2013 APRIL 2013

MA

4

11

18

25

1

8

15

22

29

DI

5

12

19

26

2

9

16

23

30

WO

6

13

20

27

3

10

17

24

DO

7

14

21

28

4

11

18

25

VR

1

8

15

22

29

5

12

19

26

ZA

2

9

16

23

30

6

13

20

27

ZO

3

10

17

24

31

7

14

21

28

19 maart 2013: met inschrijving en betaling vóór of op deze datum worden euro’s bespaard 10 april 2013: uiterste datum van inschrijving en betaling 17, 18 en 19 april 2013: 19e IGO-Doelencongres; onsite inschrijving is niet mogelijk

52