Visie voor het Walkartpark Zeist. Copijn Bruine Beuk

Visie voor het Walkartpark Zeist Copijn Bruine Beuk

COLOFON Visie Walkartpark, Zeist Ontwerpteam Jørn Copijn Lia Copijn-Schukking Luc van Dam Wijnanda van Lynden Copijn Bruine Beuk Groenekanseweg 90 3737 AH Groenekan [email protected] 0346 211256

2

Copijn Bruine Beuk

Visie Walkartpark, Zeist

december 2012

INHOUD pagina Inleiding

4

Historische ontwikkeling Walkartpark

6

Het Walkartpark in 2012: Inventarisatie en Analyse van de huidige situatie

12

Visie en schetsontwerp, toelichting schetsontwerp

16

Ecologie in het Walkartpark

25

Vervolgfasen

26

Literatuur

27

Copijn Bruine Beuk


december 2012

3

INLEIDING

Het Walkartpark

Renovatieplan en beheerplan

Het Walkartpark ligt aan het begin van de Slotlaan, tussen het Slot Zeist en het centrale winkelgebied van Zeist. Het park is een ruim 2 ha. groot openbaar wandelpark in late landschapsstijl aangelegd naar een ontwerp uit 1904 van Hendrik Copijn.

Door de in uitvoering zijnde nieuwbouw van het Gemeentehuis en appartementsgebouwen grenzend aan het park worden de plannen om het park nu te herstellen en een beheerplan te maken voor de toekomst van het park actueel. De dendrologische kwaliteit van de bomen en heesters is in de afgelopen jaren achteruit gegaan. In het renovatieplan wordt ook hier aandacht aan besteed.

Het terrein wordt aan de lange zijden begrensd door de Slotlaan en de Kerkweg en aan de korte zijden door de bebouwing op de 1e Hogeweg en de nog te realiseren nieuwbouw van Gemeentehuis en appartementen aan de 1e Dorpsstraat. De hoofdingang van het park is gelegen aan de Slotlaan naast het Gemeentehuis van Zeist. In 1999 werd het Walkartpark aangewezen als beschermd rijksmonument met de volgende waardering: “Het historische openbare wandelpark Walkartpark is in cultuurhistorisch en architectuurhistorisch opzicht van algemeen belang: − vanwege de historische aanleg in late landschapsstijl in het begin van de 20ste eeuw; − als voorbeeld van een compositorisch geslaagd en goed bewaard gebleven openbaar wandelpark, waarbij op een betrekkelijk klein perceel een besloten park is geschapen met fraaie reliëfwerking; − vanwege de plaats in het oeuvre van tuinarchitect H. Copijn.” De laatste decennia hebben echter slijtage en vervanging van de beplanting, veranderingen in de padenstructuur en in de vorm van de vijver en aantasting op de koppen van het park plaatsgevonden. Alle oorspronkelijke voorzieningen en decoratieve bouwsels zijn uit het park verdwenen. Dit alles heeft voor een verarming van de oorspronkelijke sfeer en beleving in het park gezorgd.

4

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Toekomstvisie Er is noodzaak voor een nieuwe visie die een goede aansluiting van nieuwbouw en park kan verwezenlijken. Tevens is verzocht om onderzoek te doen naar een mogelijke verbindingsfunctie die het park zou kunnen vervullen tussen het Gemeentehuis en het winkelcentrum van Zeist. Het uitgangspunt voor het renovatieplan en de toekomstvisie voor het Walkartpark is een plan dat de oorspronkelijke intenties van het park respecteert maar beter aansluit aan de huidige behoeftes en gewenste beleving van de gebruikers. Dit rapport bevat een overzicht van het ontstaan van en de historische ontwikkelingen van het park, een waardering van de huidige toestand van het park en aansluitend een toekomstvisie voor het Walkartpark. Deze visie bestaat uit een schetsontwerp met een tekstuele toelichting en referentiebeelden voor een aantal aandachtsgebieden. Het stappenplan aan het eind van dit rapport licht het doorlopen van het ontwerpproces toe van het eerste overleg tot een uitgewerkt definitief plan met deeluitwerkingen, klaar voor aanleg.

Afb. 1. Kaart van het centrum van Zeist: in het oranje ovaal het Walkartpark. (Wikipedia)

Afb. 2. Schematische weergave van de ligging van het Walkartpark tussen Slot Zeist en het winkelgebied van Zeist. (Bewerking van kaartje uit rapport Volker Wessels)

Copijn Bruine Beuk


december 2012

5

HISTORISCHE ONTWIKKELING WALKARTPARK Tot de 16e eeuw is Zeist nog een boerendorp op de overgang tussen de zandgronden van de Utrechtse Heuvelrug en de riviergronden van het stroomgebied van de Kromme Rijn. Het kleine dorp bestaat uit niet veel meer dan een kerk en een lint huizen langs de dorpsstraat.

17e en 18e eeuw:

Deel van de Frans Classicistische aanleg van Slot Zeist, ca. 1680 In 1677 laat Willem Adriaan van Nassau Odijk het Slot Zeist bouwen in Frans classicistische stijl naar voorbeeld van Versailles. Als heer van Zeist bezit hij een enorm areaal aan grond rondom het Slot. Dit uitgestrekte domein wordt vanaf ca. 1680 conform de nieuwe Franse stijl ingericht onder leiding van Daniel Marot. Met het huis als middelpunt loopt een uitgebreid stelsel van rechte lanen en lange zichtassen de verte in. Dichter bij het huis komen binnen dit stelsel pleziertuinen te liggen. Verder weg strekken symmetrisch aangelegde sterrenbossen en daarna jacht- en productiebossen zich uit. De inrichting van hoofdassen en kruisende hulpassen bepaalt nog steeds in belangrijke mate de structuur van Zeist. De centrale as vanuit het Slot Zeist (vroeger de Donkerelaan, nu de Slotlaan) doorkruiste in het dorp de oude dorpsstraat. Op de kruising ontstond een rondpoint, ‘Het Rond’. De centrale as werd aan haar uiteinde in de verte ook met zo een rondpoint beëindigd.

Afb. 3. ‘Generaal gesigt van ‘t Huys, Tuynen en Plantagien van Zeijst’, 1702, Daniel Stoopendaal. Aanzicht van de parkaanleg vanuit het Slot Zeist richting de Heuvelrug. (Zeist door de Tijd)

De grootse aanleg is afgebeeld op een gravure van Stoopendaal uit 1702. Het perceel waar het huidige Walkartpark ligt is afgebeeld als onderdeel van een sterrenbos. Dit is echter niet een ingemeten kaart van de daadwerkelijke situatie, maar een geïdealiseerd beeld van de wenselijke situatie. Behalve het doortrekken van de centrale as vanuit het Slot maakte het toenmalige dorpje van Zeist verder geen onderdeel uit van de nieuwe aanleg. De sterrenbossen begonnen pas ten noordoosten van de 1e en 2e Hogeweg. Dit is goed af te leiden van latere, meer nauwkeurig ingemeten kaarten waar de verkavelingen in de strook tussen de Dorpsstraten en de Hogewegen nog het patroon van de ontginningsverkavelingen, haaks op de bocht in de 1e Dorpsstraat, vertonen (zie afb 4). Het latere Walkartpark bestaat uit een aantal van deze ‘oude’ percelen.

6

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 4. Carte du Camp d' Utrecht, 1805 (ZHG) Op de kaart is te zien dat het dorp Zeist in deze tijd nog aan de Dorpsstraat lag, met akkertjes die tot aan de Hogeweg liepen. Met de aanleg van de centrale as vanuit het Slot is de Dorpsstraat in twee delen gesplitst, de 1e Dorpsstraat en de 2e Dorpsstraat. Verder heeft het dorp gewoon haar oorspronkelijke (door de bocht in de oeverwal bepaalde) verkaveling behouden. Ten noorden van de Hogeweg liggen de symmetrische sterrenbossen en hierna de jacht- en productiebossen. (Walkartpark in ovaal van stippellijnen)

19e eeuw:

Vroege landschappelijke aanleg Op de tekening van C. Forsell uit 1802 (Afb. 5 en 6), is te zien dat het terrein van het huidige Walkartpark bestaat uit een deel bosperceel en een deel met akkertjes en nutstuinen. Door een langwerpige strook bos slingert evenwijdig aan de Donkerelaan een pad in vroege landschapsstijl. Dit pad eindigt in een open perceeltje waar een klein rond vijvertje in ligt, dicht bij de huidige entree van het park. Hier is ook een gebouwtje ingetekend. Wellicht is dit een siertuintje. Rond deze tijd (1832) wordt de beboste strook dan ook in de kadastrale administratie opgenomen als "terrein van vermaak". Er loopt een “watercource” (sloot) aan weerszijden van de Slotlaan tussen Het Rond en de 1e en 2e Hogeweg. Deze is na 1850 gedempt. De verkaveling van de bospercelen en akkers rondom tussen Dorpsstraten en Hogewegen blijft tot lang nog zichtbaar in de indeling van het Walkartpark. Waar de richtingen van de oude verkavelingen op de centrale as uit het Slot samenkomen, ontstaat een driehoekige strook, waar bos in getekend is. De verdeling van oorspronkelijke bospercelen – akkerpercelen is zelfs nu nog herkenbaar in de ruimtelijke opbouw van het Walkartpark.

Afb. 5. Plan Zeist, getekende door C.Forsell, 1802, links het toekomstige terrein van het Walkartpark. (Zeist door de tijd) Zie de formele aanleg van het Slot. Een aantal buitenplaatsen langs de Utrechtseweg tonen een parkaanleg in vroege landschapsstijl.

Afb. 6. Uitsnede: Het Walkartparkterrein als akkers en nutstuinen, met een strook bos. Door het bos loopt een slingerend pad dat uitkomt op een siertuintje met een rond vijvertje.

In 1824 koopt G.L. Walkart uit Amsterdam een in 1790 gebouwde buitenplaats aan Het Rond. Het huis wordt in de volksmond Het Hoekje genoemd omdat het op de zuidoost hoek van Het Rond staat. De familie Walkart koopt in de komende jaren steeds meer van percelen tussen de Montaubanstraat en de Donkerelaan/ Slotlaan op. Zo kopen de dochters van Walkart in 1873 op de veiling het merendeel van de percelen die later het Walkartpark zullen vormen. Vier percelen bos- en tuingrond liggende in het park ontbreken de dames Walkart nog, onder anderen enkele percelen behorende aan de buitenplaatsen Middenhoeve (aan de Donkerelaan/Slotlaan) en Veelzicht (aan de Utrechtseweg). Ook deze percelen kunnen de dames in 1891 en 1895 kopen om het perceel van het park tot één geheel te maken. Het terrein wordt dan het ‘Overbosch/Overtuin/Overplaats’’ van de dames Walkart genoemd.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 7. Militaire kaart 1873, het jaar van aankoop van de eerste percelen van het park door de dames Walkart. De verdeling bos en open groen in het park die we anno 2012 vinden is weinig veranderd t.o.v. 1873. (watwaswaar)

Afb. 8. Militaire kaart 1890 waarop de percelen die nog niet in bezit van de dames Walkart waren te zien zijn. (watwaswaar)

7

Kort na de aankoop van het eerste deel van het park laten de dames het terrein opschonen en als privé wandelpark in landschapsstijl inrichten, waarschijnlijk door Nicolaas Johannes Kamperdijk. Een aantal losse bouwsels die op het terrein staan wordt afgebroken. De orangerie, die pas in 1885 gebouwd was door de eigenaar van Middenhoeve, blijft evenals een koepeltje op een heuveltje midden in het park. Er komt een waterpartij en het terrein wordt een glooiend reliëf gegeven. De hoog opgaande bomen van de bosstrook langs de Donkerelaan/Slotlaan en een opgeworpen aarden wal met dichte beplanting rondom het park zorgt voor een grote beslotenheid. Wij hebben geen tekeningen van dit ontwerp kunnen vinden maar baseren dit op beschrijvingen van de staat van het park in 1904. Het plan van 1904 In 1904 overlijdt de laatste van de dames Walkart. Zij schenkt het ruim 2 ha. grote ‘Overbosch’ aan de gemeente Zeist onder voorwaarde dat het een openbaar park zal worden. In de bepalingen staat dat er op het terrein niet gebouwd mag worden. Toch wordt er kort hierna besloten, na overleg met de erven Walkart, om op de hoek van Het Rond een deel van het terrein te onttrekken aan het park voor de bouw van een nieuw Raadshuis aan Het Rond. Twee tuinarchitecten worden door het gemeentebestuur gevraagd om een voorstel te doen voor het nieuwe park en de aansluiting op Het Rond, met een plein vóór het nieuwe Raadshuis. Dit zijn Hugo Poortman en de firma Hendrik Copijn en zoon. Hugo Poortman had eind negentiende eeuw onder anderen gewerkt aan Kasteel Amerongen, Kasteel Weldam, Kasteel Twickel en Kasteel Middachten. Hendrik Copijn was een telg uit de sinds 1750 al als boomkwekers- en tuinarchitecten werkzame familie uit de Groenekan (nabij Utrecht) en aan veel butienplaatsen en landgoederen van de Utrechtse Lustwarande gewerkt. Hendrik Copijn en zoon krijgen de opdracht. Copijn schrijft het volgende in zijn rapport van november 1904: om de illusie ‘dat men […] in een groot bosch wandelt te behouden moet de wal tusschen de Donkerelaan en het bosch weer met sorg worden bijgeplant. In het midden van het bosch is een open

8

Copijn Bruine Beuk


Afb. 9. Plantekening voor het Walkartpark, H. Copijn, 1904. (Archief Copijn) Copijn meldt dat hij de paden in het bos enigszins verlegt. Er loopt nog steeds een slingerpad langs de Donkerelaan/Slotlaan, maar de bochten zijn wat verlegd t.o.v. het vroeg landschappelijke slingerpad uit 1804. De verdeling bos- open ruimte is herkenbaar van de tekening uit 1804 maar het park heeft een mooie randbeplanting gekregen. Er is in dit plan nog geen sprake van het nieuwe Raadshuis.

ruimte gedacht, met het oog op een talrijk publiek, bij warm en zonnig weder. De paden zijn eenigzins verlegd om de verleiding weg te nemen, groote bochten af te snijden’. Voor het meer open deel van het park stelt Copijn meer verbeteringen voor. Het vijvertje bij de ingang van het park wordt vergroot, onregelmatiger van vorm gemaakt. Aan de kop wordt het water doorgetrokken voorbij een groep heesters zodat zij niet meteen geheel te overzien is. Mooiere doorzichten worden gemaakt door het verwijderen van beplanting. De gazons rondom de orangerie krijgen meer reliëf. Het prieeltje dat op een heuveltje midden in het park lag wordt verplaatst naar de westhoek van het park. Een beplantte Laube bij de orangerie maakt het gebouw minder streng.

december 2012

Langs de Kerkweg en de tuinen aan de Dorpsstraat moeten een aantal hoge bomen geveld worden opdat de onderbeplanting zich beter kan ontwikkelen voor een dichtere rand van het park. Copijn versterkt zo het besloten karakter van het park. Door een zeer intensief padenpatroon, afwisselende open en gesloten gedeeltes met mooie doorkijkjes, een mooi reliëf en gevarieerde beplanting van hoge bomen en (sier)heesters krijgt men de indruk niet in een stadsparkje maar in heel groot bos te wandelen. C. Smitskamp (opzichter der gemeenteplantsoenen Zeist) mag de directie voeren over de aanleg, R. Pul (tuinbaas) krijgt de dagelijkse leiding. Op 24 mei 1905 wordt het nieuwe ‘Walkartpark’ geopend.

Copijn tekent ook het plein vóór het nieuwe Raadshuis. Hier staan al een aantal grote bomen. Copijn staat er op dat het nieuwe gebouw niet in de rooilijn van de 1e Dorpstraat komt, maar meer naar achteren, om maat aan Het Rond te geven en de twee grote lindebomen op de hoek bij Het Rond te sparen. De lindebomen komen in een verhoogd rond perk met een bank eromheen. Het plein wordt een langwerpige ruimte met een aantal grote bomen voor de bescheiden ingang van het park. Het Raadshuis wordt in 1908 officieel geopend.

Afb. 10. Het bos, met de langs de Donkerelaan gelegen wal, ca. 1910 (HUA)

De grote lindebomen bepalen het beeld op het plein, tot zij in 1919 in een storm geveld worden. Zij worden vervangen door twee Italiaanse populieren tot deze in 1963 gekapt worden. Tegenwoordig is het plein voor het Gemeentehuis zeer open en tamelijk kaal, zonder bomen.

Afb. 11. De vijver vanuit de ingang van het park, ca. 1910 (HUA)

Afb. 13. De 1e Dorpsstraat in 1895, met de grote lindebomen aan Het Rond. Rechts het voorterrein van het privépark van de dames Walkart. Het eerste huis rechts aan de Dorpsstraat werd voor de bouw van het Raadshuis gesloopt. (ZHG)

Afb. 12. De orangerie met Laube, ca. 1915 (picturesfrom.nl)

Afb. 14. Het Rond met het nieuwe Raadshuis en de grote lindebomen, ca. 1915 (HUA)

Copijn Bruine Beuk


december 2012

9

Het Walkartpark in de 20e eeuw Aan het eind van de 20e eeuw is de basisstructuur volgens het ontwerp van H. Copijn nog wel aanwezig, maar de kenmerkende beslotenheid, de afwisselende beplanting en het verfijnde padenbeloop zijn sterk versoberd. Eind jaren ‘30 werden de hekken rond het park vervangen door haagjes. Er kwamen twee extra entrees aan de Kerkweg en de entree aan de noordzijde langs de Donkerelaan/Slotlaan werd verlegd. Later kwam er nog een derde entree aan de Kerkweg bij en in 2004 werden de entrees aan de Donkerelaan/Slotlaan veel breder gemaakt. In de jaren 30 werd de wal langs de Slotlaan afgegraven en het pad dat hier langs liep werd verhoogd. Zo is de oorspronkelijke beslotenheid van het park flink aangetast. De orangerie en Laube werden in de jaren 30 verwijderd. De orangerie verhuisde naar de Choisyweg, waar zij nog steeds staat en goed gebruikt wordt. Het open karakter van de langgerekte open binnenruimte wordt zo wel versterkt. Het koepeltje op de heuvel in de westhoek van het park verdween. Begin 20e eeuw kwam er een muziektent in het bosgedeelte. Ook deze verdween in de loop der jaren weer. De fundering hiervan doet thans dienst als zandbak. De paden werden in de naoorlogse jaren geasfalteerd waardoor de belijning minder vloeiend loopt, en enkele paden zijn verschoven of komen te vervallen. Tussen de ‘60er jaren en 2008 werd ‘s zomers het parkbeeld sterk beïnvloed door de poffertjestent ‘Parklust’ die tijdens het seizoen in het open gedeelte van het beukenbos stond.

Afb. 15. Restauratieplan uit 1938/1939. Zie de veranderingen in padenbeloop en de vele nieuw gemaakte doorkijkjes in de randen, vooral langs de Donkerelaan/Slotlaan. (Archief Copijn)

Tussen 1945 en 2002 zijn er drie oorlogsmonumenten in het park geplaatst. In 1993 is aan Copijn Utrecht Groenadviseurs gevraagd een advies-/renovatieplan te maken voor het Walkartpark. In dit plan wordt aandacht besteed aan de verarming in het park. Een aantal, maar niet alle adviezen in dit plan zijn destijds uitgevoerd.

Afb. 16. Aanpassingen ten behoeve van het plaatsen van het Oorlogsmonument in 1945. Er zijn inmiddels een aantal paden die op de tekening van 1938/9 staan verdwenen en de belijning van de paden is minder vloeiend. Het monument wordt aan het eind van de zichtas die door de open ruimte loopt geplaatst. (Archief van de Gemeente Zeist)

10

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 17, 18. Het Oorlogsmonument en het Joods monument

Afb. 19. Asfalteren van de paden, 1965 (Archief van de Gemeente Zeist)

Copijn Bruine Beuk


december 2012

11

HET WALKARTPARK IN 2012

Afb. 20. De huidige situatie (groen, met grijze paden); hieronder het ontwerp van H. Copijn uit 1904 in rood; de ligging van het vroeg landschappelijk slingerende pad uit 1804 in paars.

12

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Inventarisatie en Analyse

Zone 1: Open ruimte: glooiend gazon Zone 2: Dichte massa: heesters Zone 3: Holle massa: bos zonder onderbegroeiing

Ruimtelijke structuur en opbouw beplanting: Basis van het park: Rand: een gesloten rand van opgaande bomen met een onder- en randbegroeiing van heesters Kern: twee gebieden: donker bosgedeelte van hoge bomen en heesters open, glooiend gazon met een vijver en enkele solitaire bomen De vijver heeft een folie bodem + punten: • veel van bomenbestand uit 1904 en zelfs ouder nog aanwezig(beuken, eiken, linden, kastanjes en enige esdoorns) • uit de aanlegtijd in 1904: naaldbomen, coniferen en enkele rhododendrons en andere heesters. • enkele plekken met fraaie, contrastrijke beplantingsopbouw - punten: • water weinig beleefbaar vanaf entree: te diep, vol met riet • heester assortiment veelal te moderne, eentonige soorten • beplanting op veel plekken uitgehold en transparant Aandachtspunten: Versterken van de drie zones in de beplanting Terugbrengen van een gevarieerder beplantingsbeeld. Bosbeeld interessanter: stinzenplanten. Waterspiegel meer beleefbaar maken vanaf ingang

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 21.

Zone 1 Open ruimte: glooiend gazon

Afb. 22.

Zone 2 Dichte massa: heesters

Afb. 23.

Zone 3 Holle massa: bos zonder onderbegroeiing

Zichtlijnen en elementen in het park: Twee assen van open ruimte, waarin de drie belangrijkste zichtlijnen liggen: Vanaf de ingang van het park over de vijver richting de ingang aan de Kerkweg Over de vijverpartij richting het hoogste punt van het park Langgerekt open gebied: verdiept gelegen grasveld met enkele solitaire bomen loopt evenwijdig aan de Kerkweg. Elementen in en buiten het park: Oude muur langs grens met nieuwbouw - verstopt 3 Oorlogsmonumenten - 2 hiervan staan mooi in de zichtlijnen Fontein in de vijver - in de zichtlijn Zandbak en klimtoestel in het beukenbos - erg donker Bunker op hoogste punt (west hoek) - zeer opvallend en lelijk, staat in de zichtlijnen Witte kerkje aan de Kerkweg - mooi, in een zichtlijn + punten: • aanwezige zichtlijnen zijn erg fraai, veel dieptewerking • ook veel kleinere zichtlijnen met contrasten donker-licht aanwezig vanuit bos naar open ruimte - punten: • zichtlijn over de vijver gaat tot gevels Kerklaan (open grens) Aandachtspunten: Oude muur (deels) zichtbaar maken/hergebruiken in ontwerp Gepaste speelgelegenheid maken Bunker verwijderen/camoufleren/ benutten

13

Randen:

Afb. 24

Rand langs de Slotlaan: zeer transparante delen

Zeer fraai is het nog intacte glooiende reliëf.

Deze bestaan uit aarden wallen en bomen met onderbegroeiing van veelal groenblijvende heesters. + punten: • op veel plekken is er nog wel sprake van de oorspronkelijke dichte rand - punten: • ook veel transparante / geheel open randen van het park vanwege aanpassingen in het oorspronkelijk ontwerp (aanbrengen extra entrees, verbreden entrees, maken van doorkijkjes) en door uitholling van beplanting (gebrekkig onderhoud) • In de zuidgrens van het park zijn een aantal grote bomen uitgevallen in de zuidgrens van het park. Hierdoor vertoont deze rand zeer open plekken waardoor de toekomstige bebouwing zeer zichtbaar zal zijn.

Reliëf:

+ punten: • Reliëf voor veel dieptewerking, mooie doorkijken en een spannende wandeling. - punten: • Bosgedeelte: veel reliëf verdwenen - gebied ontbreekt aan intimiteit en spanning • Midden in het beukenbos is een grote, lege vlakte (met zandbak en klein klimtoestel)

Afb. 25.

Rand langs de Kerklaan: delen geheel open

Afb. 26.

Rand noordkant: dichte grens, veel groenblijvers

Aandachtspunten: Reliëf herstellen/versterken in het bos: wal restaureren langs de Slotlaan en glooiingen langs het slingerpad terugbrengen.

Aandachtspunten: Herstellen reliëf langs Slotlaan waar mogelijk. Verjongingssnoei en aanvullen beplanting in randen. Zuidgrens van park is te herstellen en ruimtelijk in te richten. Aandacht aan entrees in ontwerp: beslotenheid behouden. Grote taxussen en rhododendrons die moeten wijken vanwege herstelmaatregelen van de randen kunnen waar mogelijk elders in het park worden herplant.

14

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 27.

Kale, bestrate vlakte in het beukenbos.

Entrees en padenstructuur:

Afb. 28.

Entree aan de Slotlaan (hoofdentree)

Ten opzichte van het oorspronkelijk plan zijn er een veelvoud aan entrees verspreid over de lange zijden van het park.

Het park wordt voornamelijk gebruikt: • door omwonenden voor een dagelijkse wandeling met hond of kinderwagen • incidenteel voor jaarlijkse evenementen zoals “Walkart”, een kunstfair in het park

+ punten: • goed onderscheid tussen de entrees aan de Slotlaan die breder zijn, met aan weerszijden lange banken, en de simpelere entrees aan de Kerklaan. • oorspronkelijke slingerende padenpatroon is vereenvoudigd maar bestaat nog steeds uit een rondwandeling langs de randen van het park met enige doorsteken. - punten: • niet alle entrees komen buiten het park uit op een logische plek in omgevende infrastructuur, in het bijzonder de ingang aan de Kerkweg aan de noordkant van het park. • nieuwbouw van het Gemeentehuis: vóór de hoofdentree komt straks een inrit voor een parkeergarage. • geen onderscheid tussen hoofd- en nevenpaden • alle paden zijn geasfalteerd - rondingen wat verloren en beeld niet fraai Aandachtspunten: Er zal gezocht moeten worden naar een geschikte vormgeving en aansluiting van de hoofdentree op het plein vóór het Gemeentehuis. Bekeken moet worden of de vormgeving entrees geschikt is en of er meer/ander onderscheid tussen hoofd- en nevenentrees zal moeten komen in verband met routing en gebruik van het park in de toekomst.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Gebruik:

Afb. 29.

Entree aan de Kerkweg (noordwest kant)

+ punten: • gewaardeerd park als wandelpark, volgens de oorspronkelijke gedachte van Copijn. - punten: • er is sprake van overlast van hangjeugd en sporadische vernielingen, vooral 's avonds, in het park • geen zitgelegenheid binnen in het park (wel zijn er door het park heen afvalbakken geplaatst). Dit is om hangjeugd tegen te gaan. Aandachtspunten: Een park dat op deze locatie in het centrum ligt zou met enige aanpassingen en toevoegingen meerdere functies in zich kunnen opnemen en zo een meer kunnen betekenen voor niet alleen direct omwonenden. Wel is belangrijk dat de oorspronkelijke sfeer van een introvert wandelpark niet verdwijnt want deze sfeer wordt onder Zeistenaren zeer gewaardeerd.

15

VISIE

Geef het Walkartpark terug aan de hele bevolking van Zeist In 1904 schonk Jonkvrouw M.H. Walkart het park aan de bevolking van Zeist zodat het opengesteld zou worden voor 'publieke wandeling'. Meer dan 100 jaar later is het Walkartpark helaas een voor veel Zeistenaren weinig bekend perceel groen in het centrum. Laten we dit bijzondere park teruggeven aan de hele bevolking van Zeist. Het bestuderen van de historische ontwikkelingen van het terrein tot en met de huidige situatie, in combinatie met de wensen van de gemeente, hebben geleid tot de volgende vier thema's die als leidraad dienen voor de toekomst van het Walkartpark. De vier thema's in de visie voor het Walkartpark geven aanleiding tot een aantal herstelmaatregelen en aanpassingen in en aangrenzend aan het park. Deze zijn in beeld gebracht in het schetsontwerp (Afb. 31) afgebeeld op p17.

1. HERSTEL van het WANDELPARK van H. COPIJN

H. Copijn ontwierp in 1904 een besloten wandelpark met een verassend glooiend reliëf en slingerende paden. Het park was niet in een keer te overzien. De wandelaar werd steeds verast door mooie doorkijkjes, afwisselende beplantingssfeer en contrast van licht en donker. Hierdoor leek het park veel groter dan het is. Deze kenmerken zijn nog terug te vinden in het park anno 2012, echter is in de tussentijd op veel plekken in het park de oorspronkelijke afwisseling verloren gegaan.

2. CULTUURHISTORIE ZICHTBAAR MAKEN

Met de huidige ingrijpende bouwplannen, waarbij één van de oudste buurtjes van Zeist naast de Oude Kerk vrijwel geheel onder de sloophamer verdwenen is, is het belangrijk de nog bestaande elementen van cultuurhistorisch belang te koesteren en waar mogelijk zichtbaar te maken. Op het terrein van het park bevinden zich zulke elementen: de bakstenen muur die langs de zuidrand van het park loopt en het pad dat door het bos loopt langs de rand aan de Slotlaan zijde.

16

Copijn Bruine Beuk


Afb. 30. Visie voor het Walkartpark: vier thema's

3. VERBLIJFSFUNCTIES TOEVOEGEN

Het park wordt nu voornamelijk gebruikt door de direct omwonenden voor een dagelijks wandelingetje met hond of kinderwagen. Om een bredere groep bezoekers naar het Walkartpark te trekken zodat het park de rol op zich neemt van een centraal gelegen 'stadspark', waar mensen graag komen ook om langere tijd in te verblijven, zijn er nieuw elementen aan het park toe te voegen die voor deze aantrekkingskracht zorgen.

december 2012

4. GROENE ROUTE

Door haar centrale ligging kan het park een sleutelrol spelen in het stedelijke weefsel van Zeist. Nu is er weinig aansluiting van park op de omgeving. Het park ligt als los element in het stedelijke weefsel van Zeist. Door een relatie te leggen tussen Het Rond en het Gemeentehuis enerzijds en het centrumgebied voor winkelen anderzijds kan het park een vitaal onderdeel gaan vormen van de stedelijke structuur van Zeist. Dit wordt bereikt door een Groene hoofdroute door het park heen die voor deze verbinding zorgt.

Afb. 31. Schetsontwerp voor het Walkartpark, Zeist

Copijn Bruine Beuk


december 2012

17

SCHETSONTWERP

THEMA 1. HERSTEL VAN HET WANDELPARK VAN H.COPIJN:

Op de voorgaande bladzijde is het schetsontwerp afgebeeld (Afb. 31). Hier volgt een toelichting op het schetsontwerp aan de hand van de vier thema's in de toekomstvisie voor het Walkartpark. Tevens wordt een beeldende indruk gegeven van de voorgestelde situatie of sfeer van een aantal aandachtsgebieden door middel van referentiebeelden.

Om de oorspronkelijke beleving van het park te herstellen moet de beslotenheid versterkt worden en moet de wandelaar een verscheidenheid aan sferen en beplantingen tegenkomen. De vijver moet weer als ''eyecatcher'' van het park ervaren worden.

Beslotenheid:

Het reliëf en de dichtere beplanting van de randen van het park worden hersteld om het oorspronkelijke gesloten karakter te herstellen. Ook wordt een aantal toegangen verschoven of aangepast zodat er niet meer langs de hele lengte van de twee lange zijden van het park ingangen verspreid zijn, maar drie duidelijke hoofdingangen (twee aan de Slotlaan en één aan de Kerkweg) en drie kleinere neveningangen.

Verassende wandelroutes:

Het reliëf draagt bij aan de dieptewerking in het park. In combinatie met mooie slingerende paden en veel contrasten in sfeer en beplanting zorgt dit voor een verassende wandeling. Al deze aspecten zijn toe aan enig herstel. Paden: • herstel waar nodig van de oorspronkelijk vloeiende lijnen van de paden en afwalsen van de geasfalteerde paden met fijne halfverharding (b.v. parelgrind of schelpengrit). • herstel van een padenstructuur waarbij de wandelaar optimaal door de verschillende sferen in het park geleid wordt.

Afb. 32. Bos: reliëf terugbrengen zoals op deze foto van 1918 met verdiepte paden en de wal langs de Donkerelaan/Slotlaan. (Gemeentearchief Zeist)

Het bos: • het oorspronkelijke reliëf in het bos en in de bosrand langs de Slotlaan wordt hersteld met aanvulling van bladaarde met zavelgrond. Dit reliëf wordt beplant en de paden tussen de glooiingen lopen verdiept waardoor een intiemere sfeer ontstaat. • snoei en dunning toepassen voor de gewenste sfeer in het bos: een ‘kathedraal’ van hoge bomen met gesloten kronen. • op de glooiingen in het bos een onderbeplanting aanplanten van schaduw minnende heesters, bodembedekkers (klimop) en stinzenplanten (sneeuwklokjes, narcissen, bluebells, bosanemoon, Salomonszegel).

18

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 33. Bos: reliëf tussen de bomen beplanten met voorjaarsbloeiende stinzenplanten

De open ruimte en heesterranden:

Hamamelis

• assortiment door het hele park heen herstellen tot een meer gevarieerd assortiment (bomen, heesters, vaste planten en bodembedekkers). Aandacht wordt besteed aan blad- en bloemkleur, textuur, bladvorm, bloeiwijze. Dit om de oorspronkelijke beleving van het park voor de wandelaar te herstellen. • waar nodig het toepassen van hedendaags assortiment met de zelfde belevingskarakteristieken als het vroegere assortiment indien de oude soorten niet voldoende beschikbaar zijn of onvoldoende sterk of makkelijk in beheer zijn. • aanwezig boom- en heesterassortiment waar nodig vitaliseren d.m.v. snoei en dunning. • een aantal aanwezige rhododendrons en taxusstruiken kan in het park zelf verplant worden voor een betere verdeling van beplanting.

Acer palmatum

Water: De vijver met haar mooie lavarots als fontein was een hoogtepunt van de beleving in het oorspronkelijke ontwerp. Het element water moet weer meer beleefbaar gemaakt worden, vooral vanaf de hoofdingang van het park.

Prunusassortiment

Amelanchier lamarckii

Rhododendron Aesculus parviflora Afb. 34. Referentiebeelden van soorten in de open ruimte en heesterranden.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

• herstellen van de lavarots met fontein als cultuurhistorische verwijzing. • de vijver doortrekken in noordelijke richting zodat het water deels zichtbaar is vanaf het pad bij de ingang aan de Kerkweg aan de noordkant van het park. Zo worden bezoekers door het park heen geleid. • de vijver kan als opvang en zuivering dienen voor het HWA van de daken van de nieuwbouw met gebruik van een helofytenfilter.

Afb. 35. De lavarots fontein in 1907 (Gemeentearchief Zeist)

19

Het hoogste punt van het park in de zuidwest hoek: • op het hoogste punt van het park, waar ooit een prieeltje heeft gestaan, staat nu de lelijke koepel van de bunker langs de Kerkweg. Deze wordt zorgvuldig aangeaard zodat dit weer een mooie heuvel wordt. Ter voorkoming van erosie door betreding stellen wij voor een trap van simpele treden naar boven te maken en de heuvel verder te beplanten met bodembedekkers (struikklimop). In deze fase zien wij af van andere voorstellen voor deze plek.

Hoofdingang van het park en het plein vóór het Gemeentehuis: De inrichting rondom de hoofdingang tot het park moet de aansluiting van park op haar omgeving versterken. Ook kan de aansluiting van de bebouwing op de omgeving hier verbeterd worden. Wij grijpen terug op het ontwerp van H. Copijn voor het plein voor het Raadshuis. De twee grote lindes op de hoek bij Het Rond die toen het beeld bepaalden zorgden, samen met een aantal andere grote bomen, voor ruimtelijke verankering van het imposante Raadhuis aan Het Rond. Nu staat het Raadshuis op een kaal, open plein. • een aantal grote bomen worden als solitairboom en kleine boomgroepen geplant op het plein vóór het Gemeentehuis weerszijden van het oude Raadshuis. • om de inrit voor de parkeergarage onder het nieuwe Gemeentehuis als wandelaar te omzeilen is de hoofdingang van het park een aantal meters richting de Slotlaan verschoven. Dit zorgt voor veiligheid van voetgangers die naar het park lopen. • de inrichting rondom de inrit van de parkeergarage moet duidelijk aangeven dat auto’s te gast zijn op het plein vóór het Gemeentehuis.

Afb 36,37. Boven: De bunker op het hoogste punt van het park wordt afgedekt met aarde en bodembedekkers. Onder: Voorbeeld van een simpele trap naar het hoogste punt

20

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 38. Het plein voor het Raadshuis ca 1910 met een aantal bomen (HUA)

THEMA'S 3 en 4. VERBLIJFSPARK met een GROENE ROUTE: Het Walkartpark wordt nu voornamelijk gebruikt door omwonenden voor een dagelijks wandelingetje met hond of kinderwagen. Om een bredere groep bezoekers het park in te trekken zijn er in het schetsontwerp een aantal nieuwe functies ingebracht waarvoor men naar het park zal komen om ook langere tijd te verblijven op een mooie dag: een groot plein bij de ingang en vijver, een theehuis en een mooie speelplek voor kinderen. Midden in het park kan opnieuw een orangerie komen te staan waar ook iets te zien of te beleven valt. Een nieuwe wandelroute dwars door het park zoekt verbinding en aansluiting met de voetgangersroutes in de omgeving om het park als groene schakel in te bedden in het stedelijke weefsel van Zeist.

Plein bij de ingang van het park met een theehuis en waterspeelplek: • een nieuw plein komt bij de ingang van het park te liggen, groot genoeg voor middelgrote festiviteiten en evenementen. • aan de rand van dit plein staat een theehuis, met de mogelijkheid voor terrastafeltjes die buiten op het plein zullen staan bij mooi weer. • aan de noordwestkant van het plein, dicht bij het theehuis, komt een waterspeelplek voor kinderen.

Afb. 39. Referentiebeelden voor het plein met theehuis, waterspeelplaats en bedriegertjes.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Dit plein en de waterspeelplek moeten nog in details uitgewerkt worden, maar te denken valt aan het volgende: • een aantal grotere bomen op het plein zorgt voor intimiteit en licht schaduw. • tussen het plein en de vijver loopt het gazon in taluds af naar het de waterkant. • een cascade van watergeultjes en verschuifbare dammetjes biedt speelgelegenheid. Het water loopt over stenen en rotsen de heuvel af de vijver in. • een wandelpad kruist deze ondiepe cascade met een stalen looprooster. • bedriegertjes in de vijverrand tussen de ingang en de fontein bieden extra speelgelegenheid en versterken tevens het thema water als men vanaf de ingang van het park over de vijver heen kijkt. • een scheidingsrand tussen een zeer ondiep deel (10 - 20cm) en het dieper deel van de vijver maakt dat men kan pootje baden.

21

De Groene Route: Vanwege haar centrale ligging kan het park een sleutelrol spelen in het stedelijke weefsel van Zeist. Nu is er weinig aansluiting van park op de omgeving.

Deze route is duidelijk te onderscheiden van de andere paden in het park. De hele route is duidelijk één gebaar door een eenheid aan inrichtingselementen en types materiaal en beplanting.

Met de aanleg van de nieuwe route is het nodig voor een logische verdeling een aantal bestaande routes en entrees te laten vervallen of aan te passen:

Het schetsontwerp streeft naar een betere aansluiting met de omgeving door de ligging van de entrees en de routing in het park aan te sluiten op de verwachte looproutes van gebruikers van het park.

Het deel van de Groene Route dat van de Kerkweg tot het plein aan de Hogeweg loopt zal in een later fase nog verder uitgewerkt moeten worden maar zal een aparte vorm-kwaliteit krijgen dat aansluit op het toekomstige centrum winkelgebied.

Een nieuwe hoofdroute loopt met een brede slinger door de hele lengte van het park. Deze route loopt van het parkje aan de Hogeweg dwars door het park naar het nieuwe plein bij de ingang van het park. De Groene Route creëert een logische verbinding voor wandelaars tussen het winkelgebied van het Centrum van Zeist en Het Rond met haar restaurants en het Gemeentehuis en daar voorbij tot het Slot Zeist.

De nieuwe hoofdroute wordt begeleid door een brede strook van stoere, robuuste bloeiende vasteplanten. Deze beplanting zet zich voort rond het plein bij de ingang van het park en in het parkje aan de Hogeweg. Deze sierbeplanting brengt de detailbeplanting terug die op vroege foto’s van het park te zien is.

• het aantal routes en de ligging van enkele wandelroutes is aangepast maar de karakteristieke slingers van het ontwerp van H. Copijn blijft kenmerkend • de twee grotere ingangen (nu beiden langs de Slotlaan) worden heringedeeld. Er is nu één grotere ingang (hoofdingang) langs de Slotlaan en een andere grotere ingang aan de overzijde van het park bij de kruising Kerkweg/Hogeweg. Dit zijn de ingangen aan weerszijden van de Groene Route • de huidige ingang in het midden van de Slotlaan komt aan te sluiten op het nieuwe plein, in het verlengde van de Jufferstraat • deze herverdeling van entrees zorgt dat de beslotenheid die men binnen in het park ervaart behouden blijft terwijl de toegankelijkheid van buitenaf toch bevorderd wordt.

Het bestratingsmateriaal van de hoofdroute sluit aan op het materiaal van de twee pleinen.

Afb. 40. Referentiebeelden voor de beplanting die de Groene Route begeleidt

22

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Nieuwe Orangerie: Een nieuwe te bouwen orangerie wordt halverwege het park geplaatst ter vervanging van de verdwenen orangerie. De orangerie ligt langs de nieuwe Groene Route door het park. Vóór de orangerie komt een open grasveldje waar men zitgelegenheid zou kunnen maken voor kleinschalige evenementen. • in de orangerie kan een bloembinderij, kunstenaarsatelier of expositieruimte gehuisvest worden. • in de oorspronkelijke orangerie werden onder anderen kuipplanten overwinterd. Dit zou ook in de nieuwe orangerie kunnen, waarbij deze kuipplanten ’s zomers op het plein bij de ingang, rondom het theehuis en op het plein vóór het Gemeentehuis kunnen staan. •zoals in het oorspronkelijk ontwerp van H. Copijn komt er een pergola over het pad heen dat langs de orangerie loopt. Deze wordt begroeid met klimplanten die zich voegen in het weelderige beeld van de beplanting langs deze nieuwe hoofdroute.

Afb. 41. De oude orangerie en sierbeplanting in het open deelvan het park op foto's uit ca. 1910 (Gemeentearchief Zeist en HUA); Referentiebeeld voor rondom de orangerie: kuipplanten

Copijn Bruine Beuk


december 2012

23

THEMA 4. ZICHTBAAR MAKEN VAN ELEMENTEN VAN CULTUURHISTORISCHE WAARDE:

Oude muur:

Het oudste pad van het park:

De oude muur langs de zuidkant van het park is de oorspronkelijke achtergrens van de huizen langs de Dorpsstraat en zodoende zeer oud. Met de nieuwbouw zijn deze oude huisjes verdwenen. De muur wordt behouden om de historische gelaagdheid van de plek onder de aandacht te brengen.

• door de bochten in het pad te versterken zodat het pad haar oorspronkelijke belijning meer benadert, en tevens meer verschilt van de andere wandelpaden, wordt de cultuurhistorie van deze plek beter leesbaar gemaakt in het terrein.

• op een tweetal plekken wordt de muur over een lengte van ca. 2m doorbroken en vervangen met een sierlijk hekwerk zodat er meer visueel contact ontstaat tussen de gebieden weerszijden van de muur. Verder blijft de muur staan als een grens van het park. • ter hoogte van de hoek in de muur wordt de bestaande poort vervangen met een transparante poort (eenzelfde sierlijk hekwerk) als (nieuwe) ingang tot het park vanaf de nieuwbouw.

Dit is het slingerende pad dat door het bos langs de Slotlaan loopt. Dit pad in vroege landschapsstijl bestond al in de 18e eeuw. Hendrik Copijn neemt het bestaande oude pad op in zijn ontwerp.

poort

openingen

Afb 42. Boven: het slingerpad door het bos is het oudste pad van het terrein Onder: detail van de tekening van C. Forsell, 1804 met ingetekende slingerpad in vroege landschapsstijl

24

Copijn Bruine Beuk


december 2012

Afb. 43. Referentiebeelden voor de oude muur: voorbeeld van een sierhekwerk van smeedwerk

ECOLOGIE IN HET WALKARTPARK Elk stuk stadsgroen kan een waardevolle stapsteen, rust- en broedplek voor fauna tussen de bebouwde omgeving zijn. Het Walkartpark heeft verschillende milieus die potentie bieden voor het ontwikkelen van een verblijfsgebied waar amfibieën, kleine zoogdieren, insecten en vogels kunnen leven. Belangrijke punten hierbij zijn 1) geen gebruik van herbiciden voor paden, gazons, oeverranden, oppervlaktewater. Vooral Neonicotienen zijn daarbij het gevaarlijkst, zoals Roundup en Imidagloprit tegen emelten. 2) De lichtintensiteit in het park moet in de nacht afnemen, om nachtvogels, –vlinders en –insecten niet te storen. Hier moet bij een eventueel verlichtingsplan rekening mee gehouden worden. 3) Honden moeten aan de lijn, zodat vogels en kleine zoogdieren zo veel mogelijk in rust gelaten worden. 4) Schuilgelegenheid en broedgelegenheid voor nestbouwers zijn te stimuleren door middel van stevige bodemvegetatie en struikbeplanting. 5) Voor de diverse soorten holenbroeders (bijvoorbeeld mezensoorten, boomklever en boomkruiper) zijn voldoende nestkasten op te hangen, evenals voor vleermuizen. 6) Voor trekvogels en overwinterende standvogels (bijvoorbeeld de merel en lijster) zijn besdragers te planten. 7) Nectar en stuifmeel dragende bomen, struiken en klimop zijn in voldoende mate te planten voor bijen, hommels en diverse andere insecten. 8) Gladheidbestrijding mag alleen met zand gebeuren.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

25

VERVOLGFASEN Een ontwerptraject zal alle of een aantal van de volgende stappen doorlopen. Iedere fase wordt afgerond met een gesprek of presentatie. Vooroverleg Schetsontwerp Programma van wensen Inventarisatie en inmeting Analyse van de plek en haar ontstaansgeschiedenis Visievorming Voorlopig schetsontwerp en kostenraming Definitief ontwerp Definitief ontwerp Detaillering en technische uitwerking Beplantingsplannen Definitief bestek en kostenbegroting Aanleg Openbare of onderhandse aanbesteding Directievoering Toezicht Begeleiding van beheer en onderhoud

26

Copijn Bruine Beuk


december 2012

LITERATUUR Beumer, J.T.A., et al, ‘Zeist, levende parel van de Stichtse Lustwarande’, Katern in Monumenten 24 (2003) nr 10 ‘Groen van Toen en Nu’, Seijst : bulletin ter bevordering van de kennis van de geschiedenis van Zeist, (2012), nr. 3 Groningen, van, C.L., ‘Het Walkartpark in Zeist’, Cascade Bulletin voor tuinhistorie, 17 (2008) nr. 2 Oldenburger, C.S., Backer, A.M., Blok, E., Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, Deel Oost en Midden, Rotterdam: Uitgeverij de Hef, 1996 Rhoen, R.P.M., ‘Een Buitenplaats aan Het Rond: de invloed van de Amsterdamse familie Walkart op de stedebouwkundige ontwikkelingen van het centrum van Zeist’, Seijst : bulletin ter bevordering van de kennis van de geschiedenis van Zeist, jg. 25 (1995), nr. 4, p. 77-108 Volkers, K., ‘Zeist door de Tijd’, Amsterdam: Stokerkade, 2011

DIGITALE BRONNEN HISTORISCH KAARTMATERIAAL en OUDE FOTO'S Oude aanzichten: www.picturesfrom.nl Het Utrechts Archief (HUA) Archief van de Gemeente Zeist Archief Zeister Historisch Genootschap (ZHG) Oude kaarten: www.watwaswaar.nl

Wij zijn dhr. R.P.M. Rhoen zeer dankbaar voor de hulp met het vinden van oude beelden van het Walkartpark en Het Rond.

Copijn Bruine Beuk


december 2012

27

Visie voor het Walkartpark Zeist. Copijn Bruine Beuk

Recommend Documents