Verwarming LT en koeling HT betonvloeren en wandverwarming

Verwarming LT en koeling HT betonvloeren en wandverwarming • • • •

Beter comfort Direct aanbrengen ivm inbouwvloeren en wanden Inzet warmte en koude opslag mogelijk Fijnstofbinding door stralingswanden met natuurlijk bindmiddel minimaal 90% minder fijn gevolg klimaatverbetering

WKO met warmtepomp • • • • •

Verwarming reductie 40 % op energie Koeling reductie 95% op energie Product en ontwikkeling van GeoComfort en Duits Terugverdientijd 5/7 jaar excl. fiscaal en sub Inpassing grijswater

PV panelen • •

E-opwekking 100% reductie op totaal verbruik Zichtbare besparingsmaatregel

Waterbesparing HWA opvang • • • •

Reductie verbruik 40-60% Later aan te brengen Zichtbare besparingsmaatregel milieu Alternatief uit WKO bron

Schuttingelementen

Urine opvang • • •

Hergebruik afvalstormen GMB Deel van bouwmateriaal komt uit urine Zichtbare besparingsmaatregel milieu

Schuttingelementen

Alternatieve ventilatie inblaas sokken • • • •

Reductie luchtdebiet 30% Los element in ruimte Tochtvrij inblazen in lage kantoren zonder plafond Verbetering akoestiek

Verlichting duurzaam • • • •

LED vervanging Halogeen lamp

Reductie verbruik 80% Basis LED armaturen met aanwezigheid in flex kantoren Aanbrengen dimbare LEDin zones voor beg grond LED dimbaar in zones voor hoogste verdieping

LED vlucht en nooduit

Bouwkundig maatregelen • • • • • • • •

EPC bouwbesluit nieuwbouw geëist Daglicht gebruik optimalisatie Industriële uitstraling door zichtbare elementen constructie in gebouw Lage verdiepingshoogte efficiënt benutten Houten vloeren vervangen voor beton Kapconstructie handhaven Isolatie schil van RC < 1,5 naar RC > 3,5 dak en dichte gevel EPCpakhuis >0,4 van label G naar label A+

Energie Prestatie Advies voor utiliteitsgebouwen

Lijmerij Zutphen

Figuur 1-1: Foto van opgenomen gebouw

1 Colofon Lijmerij Zutphen

Projectdata Projectnummer:

INNO00114001

Naam van het gebouw:

Pakhuis Noorderhaven

Bouwjaar:

1900

Renovatiejaar: Gebruiker:

Eigenaar

BIK codering:

82

Inspectiedatum:

1 mei 2014

Rapportdatum:

14 mei 2014

Afmeldnummer certificaat:

0

Opdrachtgever Bedrijf:

Innovatiegilde pakhuis Noorderhaven BV

Afdeling: Contactpersoon:

de heer G.W. Kamphuis

Adres:

Rozenstraat 11

Postcode plaats :

7223 KA BAAK

Telefoonnummer : Email

[email protected]

Versie EPA-U software:

3.02

Bedrijf:

Ploos van Amstel Milieu Consulting BV

Software

Adviseur

EPA-adviseur/nr.:

J. Aarts / 21118443

Adres:

Postbus 2682

Postcode en plaats:

6026ZH Maarheeze

Telefoonnummer:

0495 - 59 05 00

Email adres:

[email protected]

Maatwerkadvies energieprestatieadvies INNO00114001 Pakhuis Noorderhaven ZUTPHEN

Pagina 2 van 69

2 Samenvatting In dit rapport wordt een energieprestatieadvies voor uw gebouw beschreven. Dit advies bestaat uit een beoordeling van de huidige staat van uw gebouw met een advies hoe u deze kunt verbeteren. Aan dit energieprestatieadvies ligt een uitgebreid onderzoek ten grondslag. Uw gebouw is door een opgeleide opnemer/adviseur geïnspecteerd, eventuele bouwtekeningen en bestekken zijn bestudeerd en alle benodigde gegevens zijn in een geattesteerd computerprogramma ingebracht en door een adviseur verwerkt tot dit rapport. Voorts is de energetische prestatie van de huidige situatie geanalyseerd en zijn mogelijke verbetermaatregelen doorgerekend en gerangschikt. Het gebouw met het adres Lijmerij te Zutphen heeft op dit moment het energielabel G (EI = 2,58). Hierbij staat een A++ label voor een zeer energiezuinig gebouw en een G label voor een zeer onzuinig gebouw. In het gebouw gaat de energie, omgerekend naar primaire energie, conform de verdeling uit Figuur 2-1 naar de verschillende functies.

Figuur 2-1: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie


Pagina 3 van 69

Op dit moment wordt het gebouw volledig gerenoveerd. Hierbij worden verschillende maatregelen doorgevoerd. In Tabel 2-1 is weergegeven wat de invloed van de onderstaande pakketten met maatregelen is op het energielabel en wat de bijbehorende investering, netto contante waarde, netto contante terugverdientijd, energiebesparing en CO2-reductie is.

Investering [€]

NCW [€]

TVT [jaar]

Label [A++ t/m G]

Energie besparing [€/jaar]

CO2reductie [%/jaar]

Aanpassen comfortinstallatie

337.000

-40.907

17,0

D

13.174

32,6

Toepassen zonnepanelen

50.000

-24.787

29,4

G

791

3,4

Aanpassen comfortinstallatie + zonnepanelen

387.000

-65.694

17,9

C

13.965

36,0

Bouwkundige aanpassingen

159.800

179.109

8,0

A

19.114

60,8

Aanpassen oppervlakten Pakhuis

15.000

80.869

2,5

G

5.729

19,7

Isoleren bouwkundige constructies

130.000

122.424

8,7

C

14.198

43,6

Ramen en deuren vervangen

14.800

12.890

8,3

G

1.493

4,6

Aanpassen verlichting

30.000

17.119

9,8

G

2.464

11,1

Renovatie Pakhuis

576.800

-52.913

16,4

A++

24.135

77,5

Maatregelpakket

Tabel 2-1: Maatregelenpakket


Pagina 4 van 69

3 Ondertekening Het onderliggende rapport is geschreven in opdracht van Innovatiegilde pakhuis Noorderhaven BV door adviseur J. Aarts in dienst van Ploos van Amstel Milieu Consulting BV. Datum : 14 mei 2014 Ondertekening : J. Aarts


Pagina 5 van 69

4 Verwijzingstabellen 4.1 Inhoudsopgave 1

Colofon ................................................................................................................................... 2

2

Samenvatting .......................................................................................................................... 3

3

Ondertekening......................................................................................................................... 5

4

Verwijzingstabellen ................................................................................................................ 6

5

6

4.1

Inhoudsopgave ............................................................................................................6

4.2

Tabellen ......................................................................................................................9

4.3

Figuren......................................................................................................................12

Inleiding ................................................................................................................................ 13 5.1

Doelstelling...............................................................................................................13

5.2

Verantwoording ........................................................................................................13

5.2.1

Adviseurs van Ploos .........................................................................................13

5.2.2

Software............................................................................................................13

5.2.3

Kwaliteitsbeleid ................................................................................................13

5.2.4

Dataverstrekking...............................................................................................14

5.2.5

Data opslag en eigendom..................................................................................14

5.2.6

Missie en Visie Ploos .......................................................................................14

5.3

Randvoorwaarden .....................................................................................................15

5.4

Werkwijze.................................................................................................................15

5.5

Leeswijzer.................................................................................................................17

Aanpak energie- en watergebruik ......................................................................................... 18 6.1

Factoren energiegebruik ...........................................................................................18

6.1.1

Transmissie .......................................................................................................18

6.1.2

Ventilatie ..........................................................................................................18

6.1.3

Conversie ..........................................................................................................18

6.1.4

Apparatuur ........................................................................................................18

6.1.5

Overige aspecten ..............................................................................................19

6.2

Drie stappen strategie – Trias Energetica .................................................................19

6.2.1

Toepassing Stap 1: Beperk de energievraag .....................................................19

6.2.2

Toepassing Stap 2: Gebruik duurzame energiebronnen ...................................21

6.2.3

Toepassing Stap 3: Gebruik eindige bronnen efficiënt.....................................23


Pagina 6 van 69

6.3

7

8

Aanpak watergebruik................................................................................................25

6.3.1

Waterbesparende straalregelaars wastafel toiletten ..........................................25

6.3.2

Waterbesparende maatregelen toilet .................................................................25

6.3.3

Waterbesparende maatregelen douche .............................................................26

6.3.4

Besparing warm tapwater .................................................................................26

6.3.5

Toepassen regenwater.......................................................................................26

Project ................................................................................................................................... 27 7.1

Opdrachtgever ..........................................................................................................27

7.2

Adviseur ...................................................................................................................27

Gebouw ................................................................................................................................. 28 8.1

Inleiding....................................................................................................................28

8.2

Opname ....................................................................................................................28

8.2.1

Stappenplan gebouwindeling ............................................................................28

8.2.2

Bronnen en hulpmiddelen.................................................................................30

8.2.3

Installaties .........................................................................................................31

8.2.4

Opname van de schil.........................................................................................32

8.2.5

Verlichting ........................................................................................................35

8.2.6

Apparaten .........................................................................................................35

8.2.7

Organisatie en openingstijden ..........................................................................36

8.3

Algemeen..................................................................................................................37

8.1

Installaties .................................................................................................................37

8.1.1

Ventilatievoorzieningen....................................................................................37

8.1.2

Ruimteverwarming ...........................................................................................38

8.1.3

Ruimtekoeling ..................................................................................................38

8.1.4

Warm tapwater .................................................................................................38

8.1.5

Bevochtiging.....................................................................................................38

8.1.6

Zonne-energie ...................................................................................................39

8.2

De bouwkundige constructies...................................................................................39

8.3

De energiesector(en) .................................................................................................40

8.3.1

Organisatie en gebruik ......................................................................................41

8.3.2

Afmetingen en constructies ..............................................................................42

8.3.3

Klimatisering ....................................................................................................42

8.3.4

Opgestelde apparatuur ......................................................................................43

8.3.5

Verlichting ........................................................................................................43


Pagina 7 van 69

9

10

11

Energiegebruik huidige situatie ............................................................................................ 44 9.1

Inleiding....................................................................................................................44

9.2

Het energielabel ........................................................................................................44

9.3

Het berekende energiegebruik ..................................................................................45

9.4

Controle met werkelijke meterstanden .....................................................................47

9.5

Thermisch comfort ...................................................................................................48

Advies ................................................................................................................................... 49 10.1

Inleiding....................................................................................................................49

10.2

Onderzochte maatregelen .........................................................................................49

10.3

Getroffen maatregelen ..............................................................................................52

10.4

Aanbevolen maatregelen ..........................................................................................53

10.4.1

Overzicht van maatregelpakketten ...................................................................53

10.4.2

Toelichting op maatregelen en maatregelpakketten .........................................54

10.4.3

Verantwoording van gebruikte investeringen ...................................................61

10.4.4

Verwachte energiebesparing.............................................................................62

10.4.5

Verwachte kostenbesparing ..............................................................................64

Conclusies en aanbevelingen ................................................................................................ 69


Pagina 8 van 69

4.2 Tabellen Tabel 2-1: Maatregelenpakket ....................................................................................................4 Tabel 7-1: Opdrachtgever .........................................................................................................27 Tabel 7-2: Adviseur ..................................................................................................................27 Tabel 8-1: Gebruikte bronnen ..................................................................................................30 Tabel 8-2: Gebruikte hulpmiddelen..........................................................................................30 Tabel 8-3: Verwarming ............................................................................................................31 Tabel 8-4: Koeling....................................................................................................................31 Tabel 8-5: Luchtbehandeling ....................................................................................................31 Tabel 8-6: Warm tapwater ........................................................................................................31 Tabel 8-7: Sectorindeling .........................................................................................................32 Tabel 8-8: Gebruiksoppervlak ..................................................................................................32 Tabel 8-9: Te hanteren energiesectoren....................................................................................32 Tabel 8-10: Inhoud ...................................................................................................................33 Tabel 8-11: Vloeroppervlakte...................................................................................................33 Tabel 8-12: Dakoppervlakte .....................................................................................................33 Tabel 8-13: Geveloppervlakte ..................................................................................................34 Tabel 8-14: Isolatie-eigenschappen schil .................................................................................34 Tabel 8-15: Raamoppervlak .....................................................................................................34 Tabel 8-16: Oppervlakte deuren ...............................................................................................35 Tabel 8-17: Thermische eigenschappen ramen en deuren........................................................35 Tabel 8-18: Opgenomen verlichting .........................................................................................35 Tabel 8-19: Geconstateerde apparatuur ....................................................................................35 Tabel 8-20: Bezetting en gelijktijdigheid .................................................................................36 Tabel 8-21: Openingstijden ......................................................................................................36 Tabel 8-22: Algemene gegevens locaties .................................................................................37 Tabel 8-23:Overzicht klimaatinstallaties in het gebouw ..........................................................37 Tabel 8-24: Ventilatievoorzieningen in het gebouw ................................................................37 Tabel 8-25: Ruimteverwarming in het gebouw ........................................................................38 Tabel 8-26: Ruimtekoeling in het gebouw ...............................................................................38 Tabel 8-27: Warm tapwater bereiding in het gebouw ..............................................................38 Tabel 8-28: Bevochtiging in het gebouw .................................................................................38 Tabel 8-29: Zonne-energie toegepast in het gebouw................................................................39


Pagina 9 van 69

Tabel 8-30: Bouwkundige constructies in het gebouw.............................................................39 Tabel 8-31: Verantwoording ISSO beslisdiagram voor constructies .......................................40 Tabel 8-32: Overzicht energiesectoren met bijbehorende oppervlaktes en gebruiksfuncties...41 Tabel 8-33: Personele bezetting in het gebouw ........................................................................41 Tabel 8-34: Gebruikstijden van de energiesectoren .................................................................41 Tabel 8-35: Gemiddelde binnentemperaturen van de energiesectoren.....................................41 Tabel 8-36: Afmetingen, oriëntaties en begrenzingen van de bouwkundige constructies .......42 Tabel 8-37: Klimatisering van de energiesectoren ...................................................................42 Tabel 8-38: Ventilatiegegevens van de energiesectoren ..........................................................43 Tabel 8-39: Overige apparatuur in de energiesectoren .............................................................43 Tabel 8-40: Basisverlichting in de energiesectoren ..................................................................43 Tabel 8-41: Andere verlichting in de energiesectoren..............................................................43 Tabel 9-1: Het energielabel van het gebouw ............................................................................44 Tabel 9-2: Energiegebruik in de huidige situatie......................................................................45 Tabel 9-3: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie .................................................46 Tabel 9-4: Gemeten vs. berekend energiegebruik ....................................................................47 Tabel 10-1: Onderzochte energiebesparende maatregelen door gedrag en gebruik .................49 Tabel 10-2: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor verlichting ............................50 Tabel 10-3: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor isolatie, tocht- en zonwering 50 Tabel 10-4: Onderzochte energiebesparende maatregelen verwarming en warm tapwater .....51 Tabel 10-5: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor ventilatie en koeling gebouw51 Tabel 10-6: Onderzochte energiebesparende maatregelen apparatuur .....................................52 Tabel 10-7: Overzicht van aanbevolen pakketten met maatregelen .........................................53 Tabel 10-8: Verwarming Renovatie .........................................................................................54 Tabel 10-9: Koeling Renovatie ................................................................................................54 Tabel 10-10: Warm tapwater Renovatie...................................................................................54 Tabel 10-11: Luchtbehandeling Renovatie...............................................................................55 Tabel 10-12: Gegevens luchtbehandeling Renovatie ...............................................................55 Tabel 10-13: Zonnepanelen Renovatie .....................................................................................55 Tabel 10-14: Gebruiksoppervlak Renovatie .............................................................................56 Tabel 10-15: Inhoud Renovatie ................................................................................................56 Tabel 10-16: Te hanteren energiesectoren Renovatie ..............................................................57 Tabel 10-17: Vloeroppervlakte Renovatie ...............................................................................57 Tabel 10-18: Dakoppervlak Renovatie .....................................................................................57


Pagina 10 van 69

Tabel 10-19: Geveloppervlakte Renovatie ...............................................................................58 Tabel 10-20: Raamoppervlak Renovatie ..................................................................................58 Tabel 10-21: Oppervlakte deuren Renovatie ............................................................................58 Tabel 10-22: Isolatie-eigenschappen schil Renovatie ..............................................................59 Tabel 10-23: Thermische eigenschappen ramen en deuren Renovatie ....................................59 Tabel 10-24: Te installeren verlichting Renovatie ...................................................................60 Tabel 10-25: Relatieve energiebesparing t.o.v. huidige situatie...............................................62 Tabel 10-26: Energieverbruik van de maatregelen en de huidige situatie................................63 Tabel 10-27: Energielabel van de maatregelpakketten.............................................................64 Tabel 10-28: Financiële kengetallen voor de maatregelpakketten ...........................................67 Tabel 10-29: Besparing op de energiekosten van de maatregelpakketten ................................67 Tabel 10-30: Gehanteerde energieprijzen voor de financiële berekeningen ............................68 Tabel 10-31: Economische gegevens voor de financiële berekeningen ...................................68


Pagina 11 van 69

4.3 Figuren Figuur 1-1: Foto van opgenomen gebouw ..................................................................................1 Figuur 2-1: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie..................................................3 Figuur 5-1: LOGO van gebruikte softwareleverancier.............................................................13 Figuur 9-1: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie................................................46 Figuur 9-2: Afwijking berekend t.o.v. gemeten energiegebruik ..............................................47 Figuur 9-3: Risico op temperatuuroverschrijding in de energiesectoren..................................48 Figuur 10-1: Relatieve energiebesparing t.o.v. huidige situatie ...............................................62 Figuur 10-2: Energie-index van de maatregelpakketten...........................................................63 Figuur 10-3: Energiekosten per besparingsvariant ...................................................................64 Figuur 10-4: Terugverdientijden van de maatregelpakketten...................................................65 Figuur 10-5: Netto Contante Waarde van de maatregelpakketten............................................65 Figuur 10-6: Eenvoudige terugverdientijd per variant .............................................................66 Figuur 10-7: Gemiddeld boekhoudkundig rendement per variant ...........................................66


Pagina 12 van 69

5 Inleiding 5.1 Doelstelling Het doel van deze rapportage is het komen tot inzicht betreffende het energieverbruik en energiebesparende maatregelen voor het gebouw Pakhuis Noorderhaven gevestigd Lijmerij te Zutphen in opdracht van Innovatiegilde pakhuis Noorderhaven BV.

5.2 Verantwoording 5.2.1

Adviseurs van Ploos

Alle binnen Ploos geautoriseerde adviseurs hebben een opleiding afgerond onder auspiciën van algemene associatie van energieconsulenten (AEC) en de daarbij behorende schriftelijke toets met goed gevolg afgerond. Deze adviseurs mogen zich volgens de toetsingsnormen van de AEC EPA-adviseur energielabel en maatwerkadvies noemen. Een adviseur kan opnames van een gebouw laten verrichten door een door hem aangewezen opnemer, in dienst van Ploos, maar blijft te allen tijde zelf de verantwoordelijke voor de berekeningen en de rapportage. Een rapportage wordt altijd onder verantwoordelijkheid van de adviseur uitgebracht. 5.2.2

Software

Alle rapportages worden gegenereerd met gecertificeerde software die voldoet aan de eisen die door de Nederlandse overheid stelt in het kader van de European Performance Building Directive (EPBD). Ploos werkt met VABI software, deze rapportage is gemaakt met 3.02.

Figuur 5-1: LOGO van gebruikte softwareleverancier

Opnames die ten grondslag liggen aan de rapportages worden minimaal gedurende de houdbaarheid van de rapportage bewaard door Ploos. 5.2.3

Kwaliteitsbeleid

Het kwaliteitsbeleid van Ploos is erop gericht het bedrijf blijven te laten voldoen aan de eisen van hoofdstuk 5, de interne kwaliteitsbewaking uit te voeren overeenkomstig hoofdstuk 6 en adviezen te leveren die voldoen aan hoofdstuk 3, een en ander conform hoofdstuk 4 uit BRL 9500. De directie van Ploos heeft géén invloed op de uitkomsten van berekeningen welke ten grondslag liggen aan de rapportages die worden uitgevoerd in het kader van een energieprestatieadvies utiliteit. (EPA-U).


Pagina 13 van 69

5.2.4

Dataverstrekking

Energielabels die worden aangemaakt worden afgemeld conform de richtlijnen die Agentschap.nl, in opdracht van het ministerie van VROM, hieraan stelt. Dit betekent dat gegevens uit deze rapportage aan derden worden verstrekt voor zover dit noodzakelijk is om de afmelding van rapportage, dan wel energielabel te formaliseren. Tevens bestaat er de mogelijkheid dat de certificerende instantie een controleonderzoek aan het gebouw zal uitvoeren. Indien van toepassing zal dit bezoek in overleg met de opdrachtgever worden vastgelegd. 5.2.5

Data opslag en eigendom

Rapportages, opnames en alle andere relevante gegevens die ten grondslag liggen aan de rapportages worden minimaal gedurende de houdbaarheid van de rapportage bewaard door Ploos. Ploos is eigenaar van en gebruikt data voortkomend uit deze rapportage op anonieme wijze ter controle van referenties die dienen ter vergelijking van vergelijkbare panden. Dit betekent concreet dat Ploos energieverbruiken per vloeroppervlak en/of energieverbruiken per medewerker branchegericht bijhoudt en onderbouwt. Deze referenties vormen onderdeel van de grootste onafhankelijke energiebenchmark aan energiedata binnen Nederland. 5.2.6

Missie en Visie Ploos

Ploos wil de grootste onafhankelijke particuliere organisatie worden en blijven met de meeste aangesloten locaties van betalende deelnemers aan een energiebenchmark. De missie: ‘Ploos wil integer en onafhankelijk een bijdrage leveren aan het inzichtelijk maken van energiekosten, -gebruik en het terugdringen daarvan middels het aanbieden van integrale online services.’ Ploos wil dit realiseren door gebruik te maken van beschikbare kennis, data en hulpmiddelen zodat klanten tegen minimale kosten en belasting van de organisatie een maximaal resultaat behalen voor milieu en economie. De visie: ‘Ploos wil met haar integrale online services multi-sites ondersteunen bij reductie van energiekosten en –gebruik. Ploos streeft hierbij naar een gezond financieel rendement voor een langdurige klantrelatie.’ In 2012 heeft Ploos het beheer van totaal 5 PJ aan energieaansluitingen (deelnemers), dit komt overeen met een verbruik van ongeveer 83.000 huishoudens of 8.300 gemiddelde MKB bedrijven. Indien gewenst kan Ploos van Amstel Milieu Consulting B.V. u, onder andere, ook ondersteunen bij het inkopen en implementeren van genoemde energiebesparende maatregelen.


Pagina 14 van 69

5.3 Randvoorwaarden De rapportage wordt gevoed door data die wordt opgenomen. De rapportage is daarmee volledig afhankelijk van de data welke wordt verkregen tijdens de opname. Om de hoogst mogelijke kwaliteit te borgen hanteren de adviseurs van Ploos de volgende voorkeuren om data te verwerven: 1.

Bouwfysisch (van hoge naar lage betrouwbaarheid) a. Bestek b. Tekeningen c. Metingen op locatie d. Opgave van gebruiker e. Anders

2. Verbruiken (van hoge naar lage betrouwbaarheid) a. Energiefacturen b. Meterstanden c. Schattingen van gebruiker d. Anders Ploos streeft naar een zo goed mogelijke onderbouwing van de rapportage en geeft de voorkeur aan een zo hoog mogelijke zekerheid.

5.4 Werkwijze Ploos werkt op een objectieve wijze en hanteert de volgende aanpak 1. Intake met opdrachtgever Tijdens de intake wordt een vast formulier gebruikt dat samen met de contactpersoon wordt doorgenomen en zo compleet mogelijk wordt ingevuld. 2. Verzoek om bestekken en renovatie documenten Indien bestekken, renovatiedocumenten en actuele tekeningen beschikbaar zijn wordt een beeld gebruikt van het gebouw dat herleidbaar is en reproduceerbaar. Daar waar deze data niet beschikbaar is zal op andere wijze de onderliggende data moeten worden verzameld. 3. Analyse van gegevens uit bestekken en renovatie documenten Indien de bestekken, renovatiedocumenten en tekeningen beschikbaar zijn kan de data uit deze documenten direct worden gebruikt voor de invoer van de data in de software.


Pagina 15 van 69

4. Gesprekken met installateurs/projectontwikkelaar om missende data te achterhalen Indien de installateurs/projectontwikkelaars nog bekend en zijn en bereid zijn om mee te werken kunnen deze veelal data die niet direct van de opdrachtgever kunnen worden verkregen alsnog aanleveren. Het verzamelen van deze data zit niet in de standaard berijming opgenomen omdat hiervoor regelmatig langere trajecten gewenst zijn om de juiste data te verzamelen en mogelijk ook de betrokken installateurs en projectontwikkelaars een vergoeding wensen voor het zoekwerk. 5. Gesprekken met gebouwbeheerder eigenaar om gemiste gegevens te achterhalen. De volgende stap omvat het doornemen van de data met de gebouwbeheerder, Dit is alleen van toepassing als de opdrachtgever niet de eigenaar van het gebouw is en de beheerder mogelijk aanvullende data heeft die relevant is voor het onderzoek. 6. Opname op locatie Missende gegevens worden verzameld op locatie. Het kan dan mogelijk gewenst zijn middels meetapparatuur data te verzamelen van de vestiging. 7. Onderbouwde aanname Mogelijk zijn er na alle voorgaande stappen nog een aantal zaken zonder invulling. De adviseur zal hiervoor een aanname doen die voor zover mogelijk gebaseerd is op de data uit de energiebenchmark van Ploos, in 2e instantie zal een beroep worden gedaan op de data van Agentschap.nl en vervolgens wordt het een best guess. 8. Controle van gegevens in het veld. Als het formulier is ingevuld neemt Ploos steekproefsgewijs een controle van de data op zich. 5% van alle energieprestatie adviezen vallen onder de interne audit. Dit betekent dat een andere adviseur een controle uitvoert op de data die is verkregen. Dit gebeurt altijd op locatie aan de hand van het concept rapport. Bij een verschil van mening aangaande de opname zullen beide adviseurs in een onderling gesprek hun visie op de data voorhouden. Mochten ze er op deze wijze niet uitkomen wordt het voorgelegd aan de directie van Ploos, die vervolgens een keuze maakt welke visie wordt gevolgd. De keuze van de directie is bindend voor de rapportage.


Pagina 16 van 69

5.5 Leeswijzer In hoofdstuk 8 is de huidige staat van het gebouw beschreven. In dit hoofdstuk vindt u een overzicht van de klimaatinstallaties, de bouwkundige constructies en de energiesectoren voor het energieonderzoek. Voorts komt in hoofdstuk 0 de energieprestatie van het gebouw aanbod. Naast de berekening van het energielabel dat verplicht is bij verhuur en verkoop van het gebouw, wordt ook het elektriciteit-, gas-, warmtegebruik van het gebouw in kaart gebracht. Vervolgens wordt in hoofdstuk 10 het daadwerkelijke energieadvies behandeld. Met behulp van verschillende maatregelpakketten krijgt u inzicht in de mogelijke energiebesparingen, comfortverbeteringen, kosten, baten en terugverdientijden. Tenslotte worden in hoofdstuk 11 de conclusies en aanbevelingen voor energiebesparing gepresenteerd.


Pagina 17 van 69

6 Aanpak energie- en watergebruik 6.1 Factoren energiegebruik1 Het menselijk gedrag is van grote invloed op het energiegebruik: denk aan het instellen van de binnentemperatuur (hoog of laag), apparatuur uitschakelen wanneer die niet nodig is, etc. Daarnaast wordt de energieprestatie van een gebouw zelf bepaald door een aantal factoren. Hieronder worden een aantal factoren beschreven.

6.1.1

Transmissie

Bij de transmissie gaat het om het warmteverlies door de schil van een gebouw. Transmissie wordt, behalve door het temperatuurverschil, mede beïnvloed door het oppervlak van de buitenschil, de isolatiewaarde en de gebouwindeling (zonering en compartimentering). Bij een hogere isolatiewaarde treedt minder warmteverlies op.

6.1.2

Ventilatie

Bij ventilatie gaat het om het vervangen van verontreinigde binnenlucht door verse (buiten)lucht. Ventilatie is nodig om het binnenklimaat gezond te houden. Daarnaast speelt tocht als ongewenste ventilatie een rol. Doordat verse buitenlucht over het algemeen een lagere temperatuur heeft dan binnenlucht, treedt bij ventilatie energieverlies op. Als er goed geïsoleerd wordt, treedt er weinig warmteverlies op via de buitenschil. Het warmteverlies als gevolg van ventilatie vormt daardoor een steeds groter deel van het totale warmteverlies van een gebouw en vraagt daarom ook steeds meer aandacht.

6.1.3

Conversie

Technisch gezien is het niet mogelijk om een (andere) soort energie 100% om te zetten in warmte-energie. Technische apparatuur, zoals CV-ketels, stads- of wijkverwarming, warmtepompen, hebben een groter of kleiner verlies bij de omzetting in warmte-energie of bij het overbrengen van warmte tussen verschillende bronnen. Dit conversieverlies heeft tot gevolg dat het energetisch rendement nooit 100% is. Verder treden ook bij de distributie verliezen op. Het is dus zaak om de opwekking en de distributie van koude of warmte zo efficiënt mogelijk te laten verlopen.

6.1.4

Apparatuur

Onder apparatuur worden zowel de gebouwgebonden als de niet-gebouwgebonden voorzieningen en installaties verstaan. Het energiegebruik van gebouwgebonden apparatuur kan efficiënter worden door hoog-rendement apparatuur toe te passen (HR-ketels, HRventilatie). Een andere energiebesparende maatregel bij gebouwgebonden apparatuur is aanwezigheidsdetectie voor bijvoorbeeld verlichting of bij roltrappen. Bij nietgebouwgebonden apparatuur is er keuze uit meer of minder energiezuinige apparatuur zoals 1

Dit hoofdstuk is gebaseerd op data afkomstig van de website van Agentschap.nl.


Pagina 18 van 69

witgoed met een A-label (of A-+, A-++) of apparatuur die op een energiezuinige stand komt te staan als deze een bepaalde tijdsspanne niet wordt gebruikt zoals bij computers of printers (N.B.: het stand-by laten staan van apparatuur kost ook stroom; de beste optie is om apparatuur uit te schakelen als deze niet wordt gebruikt).

6.1.5

Overige aspecten

Naast bovengenoemde punten zijn gebouwaspecten als oriëntatie ten opzichte van de zon, belemmering van de zontoetreding, indeling en raamverdeling en -ontwerp van invloed op het efficiënt omgaan met het aanbod van energie.

6.2 Drie stappen strategie – Trias Energetica2 Voor het bereiken van een zo duurzaam mogelijke energievoorziening is de Drie Stappen Strategie ontwikkeld, die, toegepast op het onderwerp energie, ook bekend staat onder de term 'Trias Energetica'. Hiervoor worden de volgende stappen gevolgd: Stap 1 Beperk de energievraag Stap 2 Gebruik duurzame energiebronnen Stap 3 Gebruik eindige energiebronnen efficiënt Essentieel voor een duurzaam resultaat van de strategie is de volgorde van de stappen. Neem eerst zoveel mogelijk maatregelen uit stap 1 (dit zijn de meest duurzame maatregelen), zoals: maak een compacte bouwvorm; compartimenteer en zoneer, breng goede warmte-isolatie en zonwering aan, maak optimaal gebruik van gebouwmassa en ventilatiesysteem om mechanische koeling tegen te gaan. Als dit niet meer kan op een verantwoorde manier, neem dan zoveel mogelijk maatregelen uit stap 2, bijv. toepassen van actieve en passieve zonneenergie en andere duurzame energietechnologie. Neem tenslotte maatregelen uit stap 3 als er nog een restvraag is overgebleven (dit zijn de minst duurzame maatregelen), zoals: maak optimaal gebruik van restwarmte (zoals bij warmtekrachtkoppeling), maak gebruik van een warmtepomp, gebruik lage-temperatuurverwarming (LTV), beperk leidinglengtes in verwarming- en ventilatiesystemen, breng zonering aan in gebouwen en installaties zodat per zone optimaal aan de vraag kan worden voldaan. Uiteraard kan de Trias Energetica ook worden toegepast bij de renovatie van een gebouw. In dat geval zijn de mogelijkheden beperkter, doordat bijvoorbeeld de vorm van het gebouw of de oriëntatie reeds bekend zijn. Wel zijn er mogelijkheden op het gebied van isolatie van de schil, de beglazing of de indeling. Verder is het ook bij renovatie mogelijk om acties te ondernemen die passen bij stap 2 en 3.

6.2.1

Toepassing Stap 1: Beperk de energievraag

De eerste stap kan op verschillende manieren worden ingevuld. In de eerste plaats zijn er maatregelen die in principe jarenlang vastliggen, zoals stedenbouwkundige, constructieve en 2

Deze strategie, onder de naam Trias Energica, is ontwikkeld door Novem (voorloper Agentschap NL) in 1996: E.H. Lysen. Later werd deze verder uitgewerkt als Trias Energetica aan de TU Delft: K. Duijvestein.


Pagina 19 van 69

vormgevingstechnische maatregelen. Denk bijvoorbeeld aan de oriëntatie op de zon, de mate van isolatie, de lichttoetreding (raamverdeling, -oppervlak en mate van zontoetreding), de integratie van bouwkundige en installatietechnische elementen (zoals vloersystemen waarin energie-installaties zijn geïntegreerd) of de indeling. In de tweede plaats is het ook mogelijk warmte terug te winnen, bijvoorbeeld uit ventilatielucht of afvalwater, waardoor de energievraag verder beperkt kan worden. Tot slot kan de energievraag beperkt worden door verspilling tegen te gaan. Voorbeelden hiervan zijn: licht uitdoen, deuren dichtdoen, verwarming laag zetten in ruimten die niet gebruikt worden, etc.

6.2.1.1 Isolatie Goede isolatie resulteert in een hoge Rc-waarde (warmteweerstand van de constructie) van gevel, vloer, dak, ramen, panelen en deuren. Dit resulteert in een lage U-waarde (warmtedoorgang-coëfficiënt). Bij de aansluiting van de verschillende onderdelen is het van belang om koudebruggen te voorkomen.

6.2.1.2 Ventilatie Hiervoor geldt: voorkom onnodige ventilatie door een goede luchtdichtheid (kierdichting en aansluitdetails) van het gebouw en juiste regeling van ventilatieapparatuur (tijd, tijdstip en hoeveelheid). Optimaliseer ook het ventilatievoud (het aantal malen dat de totale inhoud van een ruimte per uur volledig wordt ververst door buitenlucht). Daarnaast kan met warmteterugwinning (WTW) veel energie uit de af te voeren lucht worden teruggewonnen. Bij gebalanceerde ventilatie wordt precies evenveel lucht mechanisch aangezogen als afgevoerd. De nieuwste gebalanceerde ventilatiesystemen met een tegenstroomwisselaar halen inmiddels een rendement van 90 tot 97%. Daarbij kan de lucht worden opgewarmd of afgekoeld van -10°C tot +17°C. Doordat de ventilatoren bovendien gebruikmaken van gelijkstroommotoren is het elektriciteitsverbruik relatief laag.

6.2.1.3 Licht Veel daglicht, lichte kleuren en reflecterende oppervlakten beperken het energiegebruik voor kunstlicht. Daarnaast heeft daglicht in de woon- en werkomgeving een positief effect op het welzijn en functioneren van de bewoner of gebruiker. Let hierbij wel op voor verblinding.

6.2.1.4 Indeling: zonering en compartimentering Ook de manier waarop ruimten gegroepeerd, gescheiden en geplaatst zijn, beïnvloedt de energiebehoefte van een gebouw: situeer koelere of warmere ruimten bij elkaar (zoneren) en aan de juiste zijde van het gebouw. Dit beperkt de onnodige warmteverliezen tussen ruimten onderling. Een voorbeeld is: situeer 'koelere' vertrekken, zoals keuken, entree en berging, aan de niet-zonzijde (noordzijde) van het gebouw. Door een gebouw te compartimenteren worden functies van elkaar gescheiden. Voorbeelden hiervan zijn: isoleren van vloeren en wanden van koelere ruimten zoals archiefruimten, computerruimten, onverwarmde zolders of kelders.

6.2.1.5 Gebouwmassa en nachtventilatie Opslag van energie kan plaatsvinden in de gebouwmassa, bijvoorbeeld in steenachtige vloeren. Door nachtventilatie kunnen de vloeren dusdanig worden afgekoeld dat er overdag geen koeling nodig is. In de winter kan zonnewarmte in diezelfde gebouwmassa worden opgeslagen.


Pagina 20 van 69

6.2.1.6 Tegengaan van verspilling Vaak blijft apparatuur op de stand-by stand staan. In sommige gevallen is een stand-by stand handig, bijvoorbeeld bij apparatuur met een lange opstarttijd. In veel gevallen is de stand-by stand (van televisies, printers) echter niet echt nodig en gebruikt een dergelijk apparaat toch energie. Dit wordt sluikstroom genoemd. Soms gaat het maar om een paar watt per uur (bijvoorbeeld de transformator voor de deurbel), in andere gevallen kan het oplopen tot enkele tientallen watts per uur (de meeste televisietoestellen). Door de lange tijdsduur kan het totale gebruik toch flink oplopen. Voor het voorzien in sluikstroomverbruik in Nederland zijn twee grote elektriciteitscentrales nodig. Het voordeel van een lage energievraag is dat voor de verwarming volstaan kan worden met LTV. LTV bespaart op zich ook weer energie doordat de verwarmingsketel met een veel hoger rendement kan werken, tijdens de distributie en bij de afgifte. LTV is met name geschikt voor vloeren wandverwarming en kan gecombineerd worden met een zonneboiler en/of warmtepomp. LTV is ook goed te combineren met betonkern-activering.

6.2.2

Toepassing Stap 2: Gebruik duurzame energiebronnen

Duurzame energie, die op gebouwniveau kan worden toegepast, valt onder te verdelen in: •

Toepassingen om zonne-energie op te vangen;

•

Toepassingen om windenergie op te vangen.

Daarnaast biedt de opslag van warmte en koude in een aquifer (WKO) mogelijkheden om het verschil tussen aanbod en vraag te overbruggen. Duurzame energie is op gebouwniveau een goede optie als warmtebron.

6.2.2.1 Zonne-energie De zon is van de meeste energievormen de oerbron. Fossiele energie, zoals steenkool, aardolie en aardgas, is van oorsprong een product van fotosynthese van plantaardig materiaal, dat met behulp van de zon tot stand komt. Zonne-energie kan op twee manieren direct worden ingezet: a. Passieve zonne-energie Passieve zonne-energie (PZE) is het directe gebruik van zonnewarmte en zonlicht in gebouwen. PZE is met name in de koude jaargetijden gewenst. Daarom zijn maatregelen, zoals zonwering en dakoverstekken, nodig om oververhitting in de warmere perioden te voorkomen. Serres en atria zijn geschikte voorzieningen om PZE toe te passen en zijn in het voor- en najaar aangename verblijfsruimten. Serres en atria fungeren in de winter als warmtecollectoren, als de ventilatielucht via die ruimten het gebouw in komt. In de zomer wordt bij serres en atria oververhitting voorkomen door zonwering en ventilatie toe te passen. Het weghalen van de wand tussen serre en verblijfsruimte is uit oogpunt van energieverlies niet wenselijk. b. Actieve zonne-energie Met zonthermische energie wordt directe en indirecte zonnewarmte omgezet in warm (tap)water. Een zonthermisch systeem bestaat uit een zonnecollector die de warmte opvangt, afgeeft aan een stromend medium (meestal een oplossing van water met glycol om bevriezing


Pagina 21 van 69

te voorkomen) en vervolgens wordt opgeslagen in een goed geïsoleerd buffervat. Deze zonthermische installaties kunnen goed met warmtepompen worden gecombineerd. Bij fotovoltaïsch (PV) wordt zonne-energie direct omgezet in elektriciteit. Een PV-systeem bestaat uit fotovoltaïsche cellen die het zonlicht opvangen, waarbij door absorptie van fotonen een spanning ontstaat waarmee elektriciteit kan worden opgewekt. PV-cellen leveren gelijkstroom van meestal 12V, maar soms ook 6 of 24V. Over het algemeen wordt de 'zonneelektriciteit' in wisselstroom van 230 V omgezet. Niet-gebruikte elektriciteit kan terug worden geleverd aan het elektriciteitsnet. Bij zonthermische energie en PV-cellen is de oriëntatie op de zon en de helling van het dak van belang voor het rendement. De meest gunstige oriëntatie van een gebouw is tussen de +30° en de -30° ten opzichte van het zuiden met een hellingshoek van de collector, tussen 15° en 55°. Schuine daken verdienen de voorkeur boven platte daken om zonnecollectoren en PVcellen te kunnen integreren in de architectuur van het gebouw. Er bestaan ook transparante PV-panelen door een deel van het glaspaneel niet van de PV-cel te voorzien. Deze panelen kunnen goed als dak bij serres en atria worden toegepast en fungeren als een zonwering, doordat ze ongeveer 20% van het zonlicht doorlaten. Een nieuwe ontwikkeling is een combinatie van zonthermische en PV-cellen in één systeem, zogenaamde PVT-technologie. Voordeel van deze twee-in-een constructie is dat de panelen het oppervlak dubbel benutten en daardoor een hogere energieopbrengst hebben dan afzonderlijke zonne-energiesystemen. Deze systemen werken vaak ook bij diffuus zonlicht en de combinatie kan zorgen voor een koeleffect (door afgifte warmte) waardoor het probleem van oververhitting van PV-panelen wordt tegengegaan.

6.2.2.2 Windenergie Bij windenergietoepassingen wordt met behulp van door de wind aangedreven generatoren elektriciteit opgewekt. Deze vorm van duurzame energie wordt nog nauwelijks toegepast op gebouwniveau, hoewel er meerdere systemen bestaan. Hierbij zijn turbines te onderscheiden met horizontale en verticale rotoren. Deze laatste turbines zijn klein van omvang en produceren nauwelijks geluidshinder, waardoor ze goede perspectieven bieden voor installatie op gebouwniveau. Op het gebied van kleine windturbines zijn volop ontwikkelingen en onderzoek gaande om meer efficiënte en betaalbare windturbines te ontwikkelen die toepasbaar zijn op gebouwniveau.

6.2.2.3 Warmte-Koude Opslag Bij het toepassen van duurzame energie zijn vraag en aanbod van warmte en koude niet altijd goed op elkaar afgestemd. 's Winters moeten gebouwen worden verwarmd, terwijl utiliteitsgebouwen ‘s zomers moeten worden gekoeld. Dit is op te lossen met tijdelijke opslag van energie, warmte-koude opslag (WKO). Dit gebeurt veelal in een aquifer. Een aquifer is een watervoerende laag in de bodem; dit water wordt als opslagmedium gebruikt voor warmte. Via warmtewisselaars wordt de energie uitgewisseld; deze uitwisseling kan zowel ondergronds als bovengronds gebeuren. De opslag van warmte of koude werkt in principe als volgt: -

-

In de zomerperiode wordt koud water uit de bodem opgepompt, waarmee het gebouw wordt gekoeld. Het opgewarmde water wordt op een andere plaats in de aquifer geïnfiltreerd; In de winterperiode wordt het opgewarmde water gebruikt als warmtebron voor een warmtepomp. Het afgekoelde grondwater wordt weer in de aquifer geïnfiltreerd op de


Pagina 22 van 69

plek waar in eerste instantie het koude grondwater werd opgepompt. Hiermee is de cirkel gesloten.

6.2.3

Toepassing Stap 3: Gebruik eindige bronnen efficiënt

Stap 3 is qua duurzaamheid de laagste stap van de Trias Energetica. Als alles is gedaan aan energiebesparing en duurzame energie toepassing, is het zaak om de installaties (voor verwarming, warm tapwater, koude, ventilatie, maar ook liften, niet gebouwgebonden apparatuur, etc.) en verlichting zo efficiënt mogelijk te laten werken.

6.2.3.1 Verwarmingsinstallaties Er kunnen verschillende technologieën worden toegepast om een gebouw van verwarming en warm water te voorzien. Eerst komen standaard verwarmingsketels aan bod en vervolgens worden nieuwere, meer efficiënte technologieën beschreven: a. VR/HR-installaties In verwarmingsketels wordt fossiele energie omgezet in warmwater (conversie). Een mogelijkheid hiervoor zijn Verbeterd Rendement (VR) ketels. Vanuit efficiëntie oogpunt, zowel milieutechnisch als economisch, moet het rendement zo hoog mogelijk zijn. Daarom zijn VR-ketels verder verbeterd en zijn Hoog Rendement (HR) systemen ontwikkeld. Deze HR-ketels winnen extra energie door de warmteterugwinning uit verbrandingsgassen. Op deze manier wordt efficiënter gebruik gemaakt van eindige energiebronnen. Met HRinstallaties (cv-ketels, cv-warmwater-combinaties) en systemen voor LTV (lage temperatuur verwarming) kan het rendement aanzienlijk worden verhoogd. HR-ventilatoren maken gebruik van energiezuinige voorzieningen zoals motoren, transformatoren of elektriciteit van een laag voltage. b. Warmtepompen Een warmtepomp werkt volgens een natuurkundige wet: bij verhoging van druk (compressie) stijgt de temperatuur van een vloeistof of een gas. Door dit principe te gebruiken in combinatie met warmtewisselaars kan warmte worden onttrokken aan een bron (lucht, water bodem), vervolgens opgewaardeerd (temperatuur verhogen) en tot slot afgestaan aan gebouwen. Een koelkast werkt volgens hetzelfde principe: deze onttrekt warmte aan de binnenzijde en staat de warmte aan de achterzijde weer af. Een warmtepomp heeft een externe bron nodig om warmte aan te onttrekken. Deze bron kan de bodem, water (afval-, grond- of oppervlaktewater) of lucht zijn. Hoewel de bron in de regel een relatief lage temperatuur heeft (grondwater ca. 12ºC) kan door de compressie de temperatuur aan de afgiftekant toch gemakkelijk op 35ºC worden gebracht. Ter vergelijking: bij een normale koelkast kan de lucht aan de achterzijde een temperatuur bereiken van wel 50ºC. Verder gebruikt de warmtepomp aandrijfenergie voor de compressor. Deze aandrijfenergie is meestal van fossiele oorsprong, maar er kan ook biogas of groene stroom worden gebruikt (in dit geval past de warmtepomptechniek onder stap 2 van de Trias Energetica). Hoe efficiënt een warmtepomp omgaat met de aandrijfenergie in verhouding tot de geleverde energie (warmte), wordt uitgedrukt met de term Coëfficiënt of Performance (COP). Warmtepompen voor ruimteverwarming leveren energie van een lage temperatuur en zijn daardoor met name geschikt voor LTV-systemen, zoals vloeren wandverwarming. Er zijn verschillende typen warmtepompen en ook de warmtebron kan variëren.


Pagina 23 van 69

c. WKK Een andere, nog steeds in ontwikkeling zijnde techniek is de gelijktijdige productie van warmte en kracht (elektriciteit), zogenaamde Warmte-Kracht-Koppeling of WKK. Deze techniek gebruikt aandrijfenergie om warmte te produceren en tegelijkertijd zal de WKKinstallatie elektriciteit produceren (of andersom, afhankelijk of men wil sturen op warmteof op stroomproductie). Gecombineerde productie is veel efficiënter dan de inzet van een conventionele verwarmingsketel. Met WKK kan aanzienlijk bespaard worden op energiekosten en kan een flinke reductie van de CO2-uitstoot worden gerealiseerd. De meeste, in gebruik zijnde installaties maken gebruik van fossiele aandrijfenergie, maar er kunnen, net als bij de warmtepomp, ook groene energievormen, zoals biogas, worden gebruikt.

6.2.3.2 Energie-efficiënte apparatuur en verlichting Verdere energiebesparing en daardoor vermindering van het gebruik van eindige (fossiele) energiebronnen kan worden bereikt door het gebruiken van energie-efficiënte apparatuur en verlichting: a. Apparatuur Op het gebied van kantoorapparatuur kunnen flatscreen beeldschermen bijdragen aan een lagere warmtelast, waardoor de behoefte aan koeling afneemt. Indien daarnaast veel daglichttoetreding is (waardoor er minder lichtbronnen zijn die warmte produceren), kan de koelingsbehoefte zo afnemen dat nachtkoeling door nachtventilatie afdoende is. De daglichttoetreding kan ook bijdragen aan een verminderde behoefte aan kunstlicht en op die manier bijdragen aan een verminderde energievraag. Andere voorbeelden van energieefficiënte apparatuur zijn: energiezuinige computers en beeldschermen, energiezuinige printers en dergelijke en energiezuinige keukenapparatuur. b. Verlichting Bij de toepassing van kunstlicht kan ook efficiënt gebruik worden gemaakt van energie. Dit kan met energiezuinige verlichting zoals hoogfrequente, regelbare en dimbare verlichting. Met aanwezigheidsdetectie, tijdschakelaars en daglichtregeling kan onnodig lichtgebruik worden voorkomen. Bij daglichtregeling wordt de verlichtingssterkte van het kunstlicht afgestemd op de hoeveelheid dagen zonlicht dat een ruimte binnenkomt. Vaak is daglichtregeling gecombineerd met een zonweringsysteem. Ook de opstelling van meubilair en apparatuur kan het gebruik van kunstlicht beïnvloeden. Door beeldschermen zo op te stellen dat het daglicht niet reflecteert op het scherm, is het niet nodig om de reflectie met kunstlicht weg te nemen. Kasten, die halverwege een ruimte haaks op de muur staan, maken donkere hoeken, waardoor de gebruiker van de ruimte eerder geneigd is om kunstlicht te gebruiken.

6.2.3.3 Energie beheerssystemen Er zijn volop ontwikkelingen gaande om verlichting en energie in gebouwen efficiënter te gebruiken. Er zijn systemen ontwikkeld waarmee de verschillende apparaten en verlichtingspunten in een gebouw gezamenlijk worden beheerd. Met deze gebouwbeheerssystemen of energiemanagement systemen worden de verschillende energievragers aan elkaar gekoppeld zodat verbruik beter kan worden gemonitord, systemen beter op elkaar kunnen worden afgestemd en onnodig verbruik kan worden vermeden. Met behulp van een kleppensysteem kan de verluchting en verwarming nog beter afgestemd worden op individuele gebruikers en/of ruimtes. Met deze gebouwbeheerssystemen kunnen


Pagina 24 van 69

de verschillende klimaatonderdelen worden geïntegreerd. Er kan flexibeler omgegaan worden met veranderingen in de gebouwindeling. Hierdoor kunnen kosten en energie bespaard worden en kan een optimalere werkomgeving worden gecreëerd.

6.3 Aanpak watergebruik Er zijn verschillende mogelijkheden om het watergebruik te beperken. Er kunnen waterbesparende technieken worden toegepast voor wastafels en toiletten. Er kunnen douches met doorstroombegrenzers worden geïnstalleerd en er kan worden bespaard op warm tapwater gebruik. Verder is ook mogelijk om regenwater toe te passen voor bijv. toiletspoeling.

6.3.1

Waterbesparende straalregelaars wastafel toiletten

De wastafels bij de toiletten worden gebruikt voor het wassen van de handen. Uit onderzoek is gebleken dat het aantal liters per minuut dat uit de kraan stroomt nauwelijks tot geen invloed heeft op de duur van het handenwassen. Met andere woorden: als men de handen wast met 12 liter per minuut in plaats van met 3 liter per minuut is men niet eerder klaar. Door de toepassing van een straalregelaar (o.a. perlator) kan de hoeveelheid water op een eenvoudige wijze worden beperkt. Waterbesparende straalregelaars kunnen snel en eenvoudig in de bestaande wastafelkranen worden ingebouwd. Hierdoor kan er tot wel 60% op water bespaard worden, zonder dat dit ten koste van het comfort gaat.

6.3.2

Waterbesparende maatregelen toilet

Bij het toiletgebruik worden aanzienlijke hoeveelheden water gebruikt. Dit kan oplopen tot 9 à 12 liter per toiletbezoek. Een standaard nieuw toilet spoelt tegenwoordig zes liter per keer door. Dat is al een-derde minder dan een traditioneel toilet.

6.3.2.1 Toiletbags Voor uitwendige toiletten zijn waterbesparende toiletbags op de markt, waarmee op een eenvoudige wijze het waterverbruik van het toilet is te reduceren. De toiletbag wordt simpelweg in het waterreservoir geplaatst, waardoor er per spoelbeurt 1,5 tot 2 liter water wordt bespaard. Hierbij verandert het waterniveau in de spoelbak niet, zodat de spoelkracht/spoeldruk gelijk blijft. Het systeem behoeft vrijwel geen onderhoud en de gebruiker hoeft geen extra handelingen uit te voeren. Ook voor toiletten met inbouwreservoirs geldt dat door middel van het gebruik van een toiletbag water kan worden bespaard. Waterbesparing bij toiletten met inbouwreservoirs is echter niet rendabel en interessant. Dit te meer omdat het zeer lastig is om bij het reservoir te komen en tevens omdat de uitbreekkosten dermate hoog zijn dat het niet opweegt tegen de besparingen die eventueel te halen zijn. Daarbij moet ook nog de kanttekening gemaakt worden dat deze inbouwtoiletten al dermate door ontwikkeld zijn (zie 6.3.2.2). Dit betekent dat er geen grote besparingen meer mogelijk zijn.


Pagina 25 van 69

6.3.2.2 Waterbesparende toilettypes Een modern toilet kan uitgevoerd zijn met een spoelkeuzeknop of spoelonderbreker. Bij een spoelkeuzeknop (bestaande uit 2 delen) kan gekozen worden om met een grotere hoeveelheid water, 6 liter, of met een kleinere hoeveelheid, 3 liter, door te spoelen. Bij een spoelonderbreker kan op elk moment het spoelen onderbroken worden. Als snel onderbroken wordt, kan minder dan een halve liter water worden gebruikt voor het spoelen. Andere waterbesparende toilettypes zijn o.a. Gustavsberg-toiletten die respectievelijk 4 en 2 liter gebruiken, scheidingstoiletten (4 en 0 liter) en vacuümtoiletten (minder dan 1 liter, maar wel wat energiegebruik)

6.3.3

Waterbesparende maatregelen douche

Voor douches geldt dat door middel van een doorstroombegrenzer het waterverbruik kan worden gereduceerd. Door het plaatsen van een doorstroombegrenzer tussen de douchekraan en doucheslang wordt de hoeveelheid water gereduceerd van 12 liter per minuut tot 8 liter per minuut. Een andere mogelijkheid is de toepassing van een waterbesparende douchekop met ingebouwde doorstroombegrenzer.

6.3.4

Besparing warm tapwater

Mogelijkheden om warm tapwater te besparen zijn onder meer schuimstraalmondstukken (beter bekend onder de merknaam Perlator) en volumestroom begrenzers. Een andere besparingsmaatregel bestaat erin de aanvoerleidingen kort te houden en ze te isoleren. Naast de waterbesparing kunnen de maatregelen ook een gunstig effect (besparend) hebben op het energiegebruik.

6.3.5

Toepassen regenwater

Een andere waterbesparende maatregel voor een gebouw is het gebruik van regenwater. Aan het gebouw kan een systeem van regenwateropvang en een apart regenwaterleidingnet worden toegevoegd. Dit opgevangen regenwater kan worden toegepast voor toiletspoeling en mogelijk voor bewatering van planten en schoonmaak. Afhankelijk van de plaatsing van het opvangreservoir moet pompenergie worden gebruikt.


Pagina 26 van 69

7 Project 7.1 Opdrachtgever In Tabel 7-1 vindt u de gegevens van de opdrachtgever. De opdrachtgever hoeft niet per definitie de gebruiker dan wel de eigenaar te zijn van de locatie. Wel zal er altijd toestemming nodig zijn van of gebruiker of eigenaar om de rapportage uit te voeren.

Bedrijf

Innovatiegilde pakhuis Noorderhaven BV

Contactpersoon

de heer G.W. Kamphuis

Adres

Rozenstraat 11 7223 KA

BAAK

Telefoon Email

[email protected]

Tabel 7-1: Opdrachtgever

7.2 Adviseur In Tabel 7-2 vindt u de gegevens van de opgeleide adviseur, die de rapportage heeft gemaakt en onder wiens verantwoordelijkheid de rapportage is uitgebracht.

Bedrijf

Ploos van Amstel Milieu Consulting BV

Adviseurnummer

21118443

Contactpersoon

J. Aarts

Adres

Postbus 2682 6026ZH Maarheeze

Telefoon

0495 - 59 05 00

Email

[email protected]

Tabel 7-2: Adviseur


Pagina 27 van 69

8 Gebouw 8.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de technische gegevens beschreven van het gebouw. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de klimaatinstallaties, de bouwkundige constructies en energiesectoren. Deze drie onderdelen bepalen samen de energetische kwaliteit van uw gebouw.

8.2 Opname 8.2.1

Stappenplan gebouwindeling

Een gebouw wordt aan de hand van de gebruikte software (VABI) ingedeeld in gebruiksfuncties. Het bouwbesluit heeft 12 gebruiksfuncties gedefinieerd3, zoals kantoor-, bijeenkomst-, of industriefunctie. Voor de opname van een gebouw moeten de volgende zes stappen4 worden doorlopen. Stap 1: Bepaal de grenzen van het gebouw Het uitgangspunt bij het bepalen van de gebouwgrenzen is dat gebouwen niet onnodig vaak in afzonderlijke gebouwen worden gesplitst. Dit wordt bepaald aan de hand van (in volgorde van belangrijkheid): Waarde Onroerende Zaakbelasting; Eigendomsverhouding; Gebouwen los van elkaar te verkopen; Eigen adres; Eigen entree. Stap 2: Bepaal het labelplichtige deel van het gebouw Er geldt een labelplicht voor dat gedeelte van het gebouw waarin zich gebruiksfuncties (niet ‘industriefunctie’ of ‘overige gebruiksfunctie’) bevinden. Indien het gebouw uit zowel labelplichtige als niet-labelplichtige delen bestaat, moet het worden opgesplitst. Deze stap is onderverdeeld in drie deelstappen: a. Bepaal de verschillende gebruiksfuncties in het gebouw b. Bepaal de gebruiksoppervlakte van het gebouw c. Verdeel het gebouw in een labelplichtig en niet-labelplichtig deel Indien de gebruiksoppervlakte van een gebruiksfunctie kleiner is dan 25% van de totale gebruiksoppervlakte van het labelplichtige deel van het gebouw, moet deze gebruiksfunctie toegevoegd worden aan de hoofdgebruiksfunctie van het gebouw. Stap 3: Bepaal of de niet-labelplichtige delen van het gebouw verwarmde of onverwarmde ruimten zijn Deze stap is nodig om te bepalen of een labelplichtig gebouwdeel grenst aan een verwarmde dan wel onverwarmde ruimte. Alle gebruiksfuncties die labelplichtig zijn, worden als verwarmd beschouwd. Van de niet-labelplichtige gebouwgedeeltes moet worden bepaald of 3

Zie tabel 6.1, p. 71, ISSO-publicatie 75.1 ‘Handleiding Energieprestatie Advies Utiliteitsgebouwen – Energieprestatiecertificaat en algemeen deel’, herziene versie 2011, oktober 2011 4

Dit hoofdstuk is gebaseerd op hoofdstukken 6.3 en 6.4 van de ISSO-publicatie 75.1 ‘Handleiding Energieprestatie Advies Utiliteitsgebouwen – Energieprestatiecertificaat en algemeen deel’, herziene versie 2011, oktober 2011.


Pagina 28 van 69

ze verwarmd of onverwarmd zijn. Dit is van belang bij de thermische schil voor het al dan niet meenemen van de scheidingsconstructies tussen het labelplichtige en niet-labelplichtige deel. Stap 4: Bepaal de gebouwdelen Gebouwdelen zijn delen in het gebouw die eigen verwarmings-, koelen/of ventilatieinstallaties hebben die los van elkaar functioneren. Indien de gebruiksoppervlakte van een gebouwdeel kleiner is dan 10% van de gebruiksoppervlakte van het labelplichtige deel van het gebouw, mag dit niet als afzonderlijk gebouwdeel worden beschouwd, maar moet het worden toegevoegd aan het grootste gebouwdeel. Stap 5: Bepaal per gebouwdeel de energiesectoren Distributiesystemen voor warmte en koude kunnen aanleiding geven het gebouw op te splitsen in meerdere energiesectoren. Gebouwdelen met één warmteof koudedistributiesysteem bestaan uit één energiesector. Indien er sprake is van verschillende warmteof koude-distributiesystemen binnen het gebouwdeel, is de indeling in energiesectoren afhankelijk van de oppervlakte. Indien meer dan 90% van de totale gebruiksoppervlakte van het gebouwdeel dezelfde combinatie van warmte- en koude-distributiesystemen heeft, krijgt dit gebouwdeel het hoofddistributiesysteem en bestaat dit gebouwdeel uit één energiesector. Stap 6: Bepaal per energiesector de gebruiksfuncties In deze stap wordt de gebouwindeling (stap 2) vergeleken met de indeling in energiesectoren. In deze stap wordt het aantal gebruiksfuncties per energiesector bepaald. Indien er sprake is van één gebruiksfunctie binnen een energiesector, geldt deze gebruiksfunctie voor de volledige energiesector. Indien er verschillende gebruiksfuncties binnen een energiesector zijn, is de indeling in gebruiksfuncties afhankelijk van de oppervlakte. Indien meer dan 90% van de totale gebruiksoppervlakte van de energiesector dezelfde gebruiksfunctie heeft, krijgt de totale energiesector de functie die het meeste voorkomt in het labelplichtige deel, m.a.w. de energiesector heeft één gebruiksfunctie.


Pagina 29 van 69

8.2.2

Bronnen en hulpmiddelen

Voor het nauwkeurig uit kunnen voeren van een EPA-U maatwerkadvies zijn bronnen van belang. Daarom wordt voorafgaande aan de opname gevraagd een aantal bronnen/documenten ter beschikking te stellen. In Tabel 8-1 is weergegeven welke bronnen zijn aangevraagd en gebruikt voor de opname. Naast deze bronnen is de opname uitgevoerd met gebruik van hulpmiddelen (Tabel 8-2). Aspect

Documenten

Gebruiksoppervlak

Plattegrondtekeningen

Geveloppervlak Gebouwhoogte

Aangevraagd Ontvangen Specificatie

Gevelaanzichten Doorsnede tekeningen

X

X X

X

Plattegrond BEGANE GROND - bestaand / nieuw

X

Plattegrond 1e VERDIEPING - bestaand / nieuw

X

Plattegrond 2e VERDIEPING - bestaand / nieuw

X

Plattegrond ZOLDER - bestaand / nieuw

X

BESTAANDE SITUATIE

X

NIEUWE SITUATIE

X

BESTAANDE SITUATIE - langs- en dwarsdoorsnede

X

NIEUWE SITUATIE - langs- en dwarsdoorsnede

Schil eigenschappen Isolatiegegevens (detailtekeningen)

X

X

Mail Gerrit Kamphuis dd 28-04-2014

EPC berekening Bestekgegevens - Luchtbehandeling Bestekgegevens - Verwarming Bestekgegevens - Koeling Bestekgegevens - Bevochtiging E- bestek Verlichtingsplan

X

X

Mail Gerrit Kamphuis dd 28-04-2014

X

X

Opzet WTB en E-installaties (16-10-2014).

X

X


X

X


X

X


Glasgegevens Luchtbehandeling Verwarming Koeling Bevochtiging Apparaten Verlichting

X X

E100: Verlichting installatie Pakhuis Noorderhaven

Tabel 8-1: Gebruikte bronnen

Apparatuur Digitale afstandsmeter Fotocamera

Functie Controle afmetingen tekeningen Aanzichten vastleggen

Tabel 8-2: Gebruikte hulpmiddelen


Pagina 30 van 69

8.2.3

Installaties

Op basis van de aanwezige verwarmings- koel- en ventilatiesystemen, alsmede de wijze waarop de warmte en koude door het gebouw wordt gedistribueerd, wordt het gebouw in sectoren ingedeeld. Alvorens het gebouw in sectoren in te delen wordt er bekeken welke installaties er aanwezig zijn.

Verwarming Sector

Aantal

Totaal

Toestel

1: Pakhuis 1 Ketelhuis: Conventionele CV-ketel Totaal Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE

Vermogen

Vermogen

Onbekend

Onbekend Onbekend

Tabel 8-3: Verwarming

Voor de verwarming van het gebouw werd gebruik gemaakt van het nabij gelegen ketelhuis. Het ketelhuis is momenteel gesloopt en de aanwezig installatie verwijderd. Omdat niet te achterhalen is wat voor type ketels er waren geïnstalleerd, is aangenomen dat het gebouw werd verwarmd met behulp van een conventionele verwarmingsketel. Met behulp van deze verwarmingsketel werden de radiatoren gevoed voor de afgifte van warmte. Deze radiatoren waren voorzien van een thermostaatkraan.

Sector

Aantal

Koeling Toestel

Totaal Vermogen

vermogen

0,0 kWth 0,0 kWth

Niet aanwezig Totaal Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE

Tabel 8-4: Koeling

Er is geen koeling aanwezig om het gebouw te koelen; er is geen centraal koelsysteem aanwezig om het gebouw te koelen en ook geen airco’s om individuele ruimtes te koelen. Voor de ventilatie van het gebouw wordt geen gebruik gemaakt van een mechanisch ventilatiesysteem. Dit betekent dat er mechanisch geen lucht wordt toegevoerd en/of afgevoerd. Het gebouw wordt op een natuurlijke wijze geventileerd door middel van val/klepramen.

Luchtbehandelingsinstallatie Identificatie Type Sector Natuurlijke ventilatie Val-/klepramen

1: Pakhuis

Aantal 1

Tabel 8-5: Luchtbehandeling

Warm tapwater Sector

Aantal

Toestel

Totaal

Distributie

Niet aanwezig Totaal Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE

Verm ogen

Vermogen

0,0 kWth 0,0 kWth

Tabel 8-6: Warm tapwater

Er is op dit moment geen warm tapwater voorziening aanwezig.


Pagina 31 van 69

Op basis van de hierboven weergegeven installaties en de beschreven distributiesystemen is het gebouw in sectoren ingedeeld. In Tabel 8-7 zijn de voor deze vestiging van toepassing zijnde sectoren weergegeven.

Sectorindeling Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Sector: 1: Pakhuis

Verwarming Koeling Ventilatie Opwekker Distributie Koelmachine Distributie Systeem Ketelhuis Water Geen koeling Natuurlijke ventilatie: val-/klepramen

Tabel 8-7: Sectorindeling

Bij de hierboven weergegeven sectorindeling is nog niet gekeken naar de gebruiksoppervlakte van de sectoren. De indeling van het gebouw in labelplichtige en niet-labelplichtige delen is wel al bepaald.

8.2.4

Opname van de schil

Gebruiksoppervlak Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE

Omschrijving Sector

Lengte

Begane grond 1: Pakhuis 1e verdieping 1: Pakhuis 2e verdieping 1: Pakhuis 3e verdieping 1: Pakhuis Totaal gebruiksoppervlak

9,45 m 9,45 m 9,45 m 9,45 m

Netto Breedte oppervlakte

21,73 m 21,73 m 21,73 m 21,73 m

205,3 205,3 205,3 205,3 821,3

m² m² m² m² m²

Vide

0,0 0,0 0,0 0,0 0,0

m² m² m² m² m²

Technische Verticale ruimte verkeersruimte 0,0 m² 0,0 m² 0,0 m² 3,0 m² 0,0 m² 3,0 m² 0,0 m² 3,0 m² 0,0 m² 9,0 m²

Gebruiksoppervlakte 205,3 m² 202,3 m² 202,3 m² 202,3 m² 812,3 m² 800 m² 812,3 m²

Hele pand (CFV) Te hanteren oppervlakte

Tabel 8-8: Gebruiksoppervlak

In Tabel 8-8 vindt u het vastgestelde oppervlakte. De oppervlakte is bepaald op basis van de aangeleverde bouwkundige tekeningen. Op basis van de hierboven weergegeven oppervlaktes en de te hanteren stappenplan worden in het vervolg de volgende energiesectoren gebruikt.

Sectorindeling Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Gebruiksoppervlak Sector: 1: Pakhuis 356,7 m² 1: Pakhuis 455,7 m² Totaal 812,3 m²

Inhoud 799,7 m³ 1.343,8 m³ 2.143,5 m³

Ventilatievoud 0,00 [-/h] 0,00 [-/h]

Gebruiksfunctie Kantoor Bijeenkomst

Tabel 8-9: Te hanteren energiesectoren

In Tabel 8-9 is tevens weergegeven welke gebruiksfuncties er in de energiesectoren aanwezig zijn. Indien we de oorspronkelijke gebruiksfunctie van het pand hanteren, Pakhuis, dan is het volledige pand niet labelplichtig en wordt het energielabel A++ (0,00). Omdat het EPA-U maatwerkadvies er op is gericht aan te tonen wat de invloed van de genomen maatregelen is


Pagina 32 van 69

op het energielabel en het bijbehorende energieverbruik van het pand, is aangenomen dat de huidige gebruiksfunctie overeenkomt met de gebruiksfunctie van het nieuw te realiseren kantoorpand. In onderstaande tabel is weergegeven op welke wijze de inhoud van de verschillende sectoren is bepaald.

Inhoud Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Hoogte Inhoud Omschrijving Sector Oppervlakte Begane grond 1e verdieping 2e verdieping 3e verdieping Totaal

205,3 m² 202,3 m² 202,3 m² 202,3 m² 812,3 m²

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis

3,10 m 2,21 m 2,21 m 3,06 m

636,5 m³ 452,8 m³ 452,8 m³ 601,5 m³ 2.143,5 m³

Tabel 8-10: Inhoud

Vloeroppervlakten Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Locatie Type Sector Grenst aan Lengte Breedte Oppervlakte BG

Vloer begane grond

1: Pakhuis Kruipruimte

9,45 m

21,73 m

Totaal vloer sector 1: Pakhuis Kruipruimte

205,3 m² 205,3 m² 205,3 m²

TOTAAL

Tabel 8-11: Vloeroppervlakte Dakoppervlak Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Helling Fdak Sector Grenst aan Oriëntatie

Locatie

Type

3e 3e 3e 3e

Hellend Hellend Hellend Hellend

verd. verd. verd. verd.

dak dak dak dak

Totaal dak sector Totaal dak sector Totaal dak sector Totaal dak sector


Buitenlucht Buitenlucht Buitenlucht Buitenlucht

Oost Horizontaal West Horizontaal


Buitenlucht Buitenlucht Buitenlucht Techniek

Horizontaal Oost West Horizontaal

47 graden 10 graden 47 graden 10 graden

1,47 1,02 1,47 1,02

Lengte

21,73 m 21,73 m 21,73 m 21,73 m

Breedte Oppervlakte

1,64 m 3,09 m 1,64 m 3,09 m

136,3 m² 52,2 m² 52,2 m² 0,0 m² 240,6 m²

TOTAAL

Tabel 8-12: Dakoppervlakte

In Tabel 8-11 en Tabel 8-12 zijn de vloeren dakoppervlakten van het gebouw boven een ruimte weergegeven. De vloeren dakoppervlakten zijn binnenmaats gemeten. Dit betekent dat luifels en dakconstructies die buiten het gebouw uitsteken niet zijn meegenomen.


52,2 m² 68,1 m² 52,2 m² 68,1 m²

Pagina 33 van 69

Geveloppervlakten Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Lengte Omschrijving Sector Grenst aan Metselgevel (voor/achter) Voorgevel (N) Metselgevel (voor/achter) Achtergevel (Z) Mestelgevel (zijgevel) Zijgevel links (O) Mestelgevel (zijgevel) Zijgevel rechts (W) TOTAAL

Hoogte

Oppervlakte

1: Pakhuis

Buitenlucht

10,30 m

11,95 m

1: Pakhuis

Buitenlucht

10,30 m

11,95 m

1: Pakhuis

Buitenlucht

22,65 m

9,19 m

1: Pakhuis

Buitenlucht

22,65 m

9,19 m

114,6 m² 114,6 m² 114,6 m² 114,6 m² 208,2 m² 208,2 m² 208,2 m² 208,2 m² 645,7 m²

Tabel 8-13: Geveloppervlakte

Voor het maatwerkadvies en het energielabel zijn de gevels die grenzen aan een verwarmde ruimte niet relevant, omdat via deze gevels er geen warmteoverdracht plaats zal vinden. In onderstaande tabel is weergegeven welke eigenschappen zijn gebruikt voor het bepalen van de isolatie-eigenschappen van het gebouw en de bijbehorende sectoren.

Isolatie-eigenschappen Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Constructie Schilgegeven Metselgevel (voor/achter) Mestelgevel (zijgevel) Vloer begane grond Tussenvloer Hellend dak

Niet geïsoleerd, geen spouw Niet geïsoleerd, geen spouw Niet geïsoleerd, geen spouw Niet geïsoleerd Niet geïsoleerd, geen spouw

Tabel 8-14: Isolatie-eigenschappen schil

Uit bovenstaande gegevens blijkt dat het gebouw niet is geïsoleerd en er ook geen spouw aanwezig is om de warmteweerstand van de constructie te verhogen.

Nivo

Raamoppervlakten in buitengevels Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Aantal Lengte Hoogte Type Sector Gevel

BG-2e 1e-3e 3e 3e BG-2e 1e-3e 3e 3e

Enkel glas, hout Paneel, hout Enkel glas, hout Enkel glas, hout Enkel glas, hout Paneel, hout Enkel glas, hout Enkel glas, hout

Totaal Voorgevel (N) Totaal Achtergevel (Z) TOTAAL

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis

Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z)

6 2 2 1 6 2 2 1

1,80 m 1,55 m 1,35 m 1,35 m 1,80 m 1,55 m 1,35 m 1,35 m

1,20 m 0,15 m 1,30 m 0,85 m 1,20 m 0,15 m 1,30 m 0,85 m

Oppervlakte

13,0 m² 0,5 m² 3,5 m² 1,1 m² 13,0 m² 0,5 m² 3,5 m² 1,1 m² 18,1 m² 18,1 m² 36,2 m²

Tabel 8-15: Raamoppervlak

Voor de beglazing van het bankgebouw wordt gebruik gemaakt van enkel glas in houten kozijnen. Daarnaast zijn er verschillende houten deuren/luiken aanwezig die fungeren als deur of raam.


Pagina 34 van 69

Nivo

Type

BG 1e-3e BG 1e-3e

Houten deur Pakhuisdeur Houten deur Pakhuisdeur

Deuroppervlakten in buitengevels Aantal Sector Gevel

Lengte

Hoogte

Oppervlakte

1 3 1 3

2,35 m 1,55 m 2,35 m 1,55 m

3,10 m 2,25 m 3,10 m 2,25 m

7,3 m² 10,5 m² 7,3 m² 10,5 m²


Voorgevel (N) Voorgevel (N) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z)

17,7 m² 17,7 m² 35,5 m²


Tabel 8-16: Oppervlakte deuren

In Tabel 8-17 zijn de thermische eigenschappen van de waargenomen ramen, deuren en panelen weergegeven.

Glaseigenschappen Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE Constructie Schilgegeven Enkel glas, hout Paneel, hout Pakhuisdeur Houten deur

Enkel glas, houten kozijn Houten paneel, niet geïsoleerd Houten deur (niet geïsoleerd) Houten deur (niet geïsoleerd)

Tabel 8-17: Thermische eigenschappen ramen en deuren

8.2.5

Verlichting

Sector

Ruimte

Verlichting Schakeling Soort verlichting

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis Totaal

Begane grond 1e verdieping 2e verdieping 3e verdieping

Centraal Centraal Centraal Centraal

aan/uit aan/uit aan/uit aan/uit

Conventionele TLD-verlichting Conventionele TLD-verlichting Conventionele TLD-verlichting Conventionele TLD-verlichting

Vermogen 16 W/m² 16 W/m² 16 W/m² 16 W/m²

Tabel 8-18: Opgenomen verlichting

Voor de verlichting van de verschillende verdiepingen werd gebruik gemaakt van conventionele TLD-verlichting die centraal aan en uit werd geschakeld. Omdat deze verlichting reeds is verwijderd, is niet duidelijk hoeveel en welke verlichtingarmaturen er zijn geïnstalleerd. Voor het geïnstalleerd vermogen van de verlichting dient daarom te worden aangenomen dat deze overeenkomt met het standaard geïnstalleerde vermogen van 16 W/m2 voor kantoor- en bijeenkomstfuncties.

8.2.6

Apparaten

Apparaten Sector

Omschrijving

1: Pakhuis Kantoorapparatuur

Aantal

15 W/m²

Tabel 8-19: Geconstateerde apparatuur


Pagina 35 van 69

Ook voor de aanwezige apparatuur geldt dat deze tijdens de opname niet aanwezig was. Om het energieverbruik van de verschillende (elektrische) apparaten mee te nemen in het totale energieverbruik van het pand is aangenomen dat deze gelijk is aan 15 W/m2.

8.2.7

Organisatie en openingstijden

Bezetting Sector

Fte Totaal

1: Pakhuis

Aantal

Gelijktijdigheid

25

75% 25

Tabel 8-20: Bezetting en gelijktijdigheid

Het aantal personen dat per sector aanwezig is, is geschat op basis van het bruto vloeroppervlak en het aantal werkplekken dat op de inrichtingstekeningen, van de nieuwe situatie, is weergegeven en de functie van de betreffende sectoren.

Openingstijden Pakhuis Noorderhaven HUIDIGE SITUATIE algemeen Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

van

tot

08:00 uur 08:00 uur 08:00 uur 08:00 uur 08:00 uur

18:00 uur 18:00 uur 18:00 uur 18:00 uur 18:00 uur Gesloten Gesloten

Tabel 8-21: Openingstijden

De in Tabel 8-21 opgenomen gebruikstijden zijn de standaard gebruikstijden en -dagen die voor kantoren worden gehanteerd bij het berekenen van het energieverbruik van het pand.


Pagina 36 van 69

8.3 Algemeen In Tabel 8-22 vindt u de algemene gegevens van de locatie zoals deze zijn vastgesteld door de adviseur. Lijmerij

Adres

Zutphen BIK-code

82

Bouwjaar

1900

Renovatiejaar Inspectiedatum

1 mei 2014

Type gebruiker

Eigenaar

Tabel 8-22: Algemene gegevens locaties

8.1 Installaties Eén of meerdere klimaatinstallaties hebben als taak het gebouw behaaglijk te houden. Voor dit energieonderzoek is het gebouw in één of meerdere energiesectoren onderverdeeld. Elke energiesector is aangesloten op een klimaatinstallatie. De kwaliteit van de klimaatinstallatie bepaalt voor een belangrijk deel uw energiegebruik. In de Tabel 8-23 wordt een overzicht gepresenteerd van de klimaatinstallaties in het gebouw. In de volgende subparagrafen worden deze installaties nader omschreven.

Klimaatinstallatie

Opp. [m2]

Vent

Verw

Installatie Pakhuis

812,3

Natuurlijke ventilatie

X

Koel

Tap

Bev

Zon

Tabel 8-23:Overzicht klimaatinstallaties in het gebouw

8.1.1

Ventilatievoorzieningen

Ventilatie is noodzakelijk voor een gezond gebouw. Naast aanvoer van verse lucht, kan de ventilatielucht ook worden gebruikt om het gebouw te verwarmen, koelen of bevochtigen. Ventilatie kan op natuurlijke wijze bijvoorbeeld met te openen ramen of luchtroosters plaatsen. Daarnaast kunnen ook ventilatoren worden ingezet, men spreekt dan van een mechanisch ventilatiesysteem. Wanneer sprake is van zowel mechanische toevoer als afvoer, dan is er warmteterugwinning mogelijk: de warmte uit de afvoerlucht kan worden gebruikt om de toevoerlucht voor te verwarmen. In Tabel 8-24 wordt het ventilatiesysteem van het gebouw samengevat.

Klimaatinstallatie

Systeem

Voorziening in gevel

Warmteterugwinning

Installatie Pakhuis


Val/klepramen

Geen

Tabel 8-24: Ventilatievoorzieningen in het gebouw


Pagina 37 van 69

8.1.2

Ruimteverwarming

Om de ruimtes in het gebouw te verwarmen, is er een warmte-opwekker nodig. Voorts moet de warmte naar de ruimtes worden gedistribueerd, waar het doormiddel van bijvoorbeeld radiatoren, convectoren of luchtroosters wordt afgegeven. In Tabel 8-25 vindt u de belangrijkste gegevens van de verwarmingsinstallatie.

Klimaatinstallatie

Opwekking

Distributie

Pompregeling

Installatie Pakhuis

CR-gasketel

Water

Zonder reg./anders

Tabel 8-25: Ruimteverwarming in het gebouw

8.1.3

Ruimtekoeling

In veel utiliteitsgebouwen is koeling aanwezig om te voorkomen dat het gebouw in de zomer te warm wordt. Net als bij ruimteverwarming, moet voor ruimtekoeling de koude worden opgewekt en getransporteerd naar de gekoelde ruimtes (zie Tabel 8-26).

Klimaatinstallatie

Opwekking

Installatie Pakhuis

Geen koeling

Distributie

Pompregeling

Tabel 8-26: Ruimtekoeling in het gebouw

8.1.4

Warm tapwater

Voor het bereiden van warm tapwater kunnen allerlei opwekkers worden gebruikt. Hoe verder de tappunten van deze opwekker verwijderd zijn, hoe meer energie verloren gaat in de warmwaterleidingen. In Tabel 8-27 wordt de warm tapwater installatie beschreven.

Klimaatinstallatie

Opwekking

Installatie Pakhuis

Geen tapwater

Distributie

Tabel 8-27: Warm tapwater bereiding in het gebouw

8.1.5

Bevochtiging

In sommige gebouwen vindt bevochtiging van de lucht plaats. Hiervoor zijn verschillende systemen beschikbaar. In Tabel 8-28 worden gegevens voor de eventuele bevochtiging van het gebouw weergegeven.

Klimaatinstallatie

Systeem

Installatie Pakhuis

Geen bevochtiging

Distributie

Vochtterugw.

Tabel 8-28: Bevochtiging in het gebouw


Pagina 38 van 69

8.1.6

Zonne-energie

Het laatste onderdeel van de klimaatinstallatie is zonne-energie. Hieronder worden zonnecollectoren (thermisch) en zonnepanelen (elektrisch) beschouwd. In Tabel 8-29 worden de zonnesystemen van het gebouw opgesomd.

Klimaatinstallatie

Opp. [m2]

Systeem

Specificatie

Tabel 8-29: Zonne-energie toegepast in het gebouw

8.2 De bouwkundige constructies Gevels, ramen, vloeren, daken, panelen en deuren zijn allemaal bouwkundige constructies. De isolatiewaarde, warmteweerstand van een constructie, bepaalt voor een aanzienlijk deel hoeveel warmte uit het gebouw naar buiten kan ontsnappen. Bij een hogere warmteweerstand is minder verwarmingsenergie benodigd, maar kan wel de koelbehoefte vergroten. In Tabel 8-30 vindt u de thermische eigenschappen van de bouwkundige constructies van het gebouw. De Rc-waarde wordt gebruikt voor dichte constructies: hoe hoger de waarde, hoe hoger de warmteweerstand. Voor ramen (en soms voor dichte constructies) wordt de Uwaarde gehanteerd: hoe lager de U-waarde, hoe hoger de isolatiegraad. Tenslotte staat de ZTA-waarde voor het percentage zonlicht dat door een raam naar binnen kan komen.

Constructie

Type

Rc [m2K/W]

Metselgevel (voor/achter)

Wand

0,19

Metselgevel (zijgevel)

Wand

0,19

Vloer begane grond

Vloer

0,15

Dak

0,22

Hellend dak Enkel glas, hout

Raam

Paneel, hout

Paneel

0,04

Pakhuisdeur

Deur

0,12

Houten deur

Deur

0,12

U [m2K/W]

ZTA [%]

5,20

80

Tabel 8-30: Bouwkundige constructies in het gebouw


Pagina 39 van 69

Voor het bepalen van het energiecertificaat voor het gebouw, moet het ISSO beslisdiagram worden toegepast op de bouwkundige constructies. In Tabel 8-31 worden de beslissingen per constructie samengevat.

Constructie

Beslissingen


Geen isolatie


Geen isolatie

Vloer begane grond

Geen isolatie

Hellend dak

Geen isolatie

Enkel glas, hout

Hout of kunststof

Paneel, hout

Geen isolatie

Pakhuisdeur

D01 Deur

Houten deur

D01 Deur

Enkel glas

Tabel 8-31: Verantwoording ISSO beslisdiagram voor constructies

8.3 De energiesector(en) Energiesectoren zijn groepen van ruimtes in het gebouw. Een gebouw kan worden onderverdeeld in één of meerdere sectoren. In een energiesector komt alles samen. Elke sector heeft zijn eigen gebruiksfuncties, is aangesloten op een klimaatinstallatie, heeft allerlei bouwkundige constructies, apparaten en verlichting. Het aantal energiesectoren voor dit gebouw(deel) is gelijk aan het aantal combinaties van warmte- en koude-distributiesystemen. Bij een gebruiksoppervlakte, met dezelfde combinatie, van meer dan 90% van de totale oppervlakte, bestaat dit gebouwdeel uit één energiesector (zie 8.2, stap 5). Per energiesector wordt vervolgens bepaald wat de gebruiksfunctie is. Indien verschillende gebruiksfuncties aanwezig zijn, bepaalt de gebruiksoppervlakte of er sprake is van meerdere gebruiksfuncties per energiesector. Indien meer dan 90% van de totale gebruiksoppervlakte van de energiesector dezelfde gebruiksfunctie heeft, geldt deze gebruiksfunctie voor de volledige energiesector (zie 8.2, stap 6)


Pagina 40 van 69

8.3.1

Organisatie en gebruik

De organisatie en het gebruik van het gebouw bepalen in belangrijke mate het energiegebruik van het gebouw. Bij een hoge personele bezetting, lange gebruikstijden, en hoge temperatuurinstellingen zal het energiegebruik hoog zijn. In Tabel 8-32 wordt de indeling in energiesectoren met de bijbehorende netto gebruiksoppervlaktes en gebruiksfuncties gepresenteerd.

Energiesector Sector 1: Pakhuis

NVO [m2]

Gebruiksfunctie

356,6

Kantoor

455,7

Bijeenkomst

Tabel 8-32: Overzicht energiesectoren met bijbehorende oppervlaktes en gebruiksfuncties

In Tabel 8-33 wordt de personele bezetting per energiesector opgesomd. De bezettingsgraad staat voor het gemiddelde percentage van de personen die tijdens de gebruikstijden (zie Tabel 8-34) daadwerkelijk aanwezig zijn.


Personen [-]

Bezettingsgraad [%]

25

75

Tabel 8-33: Personele bezetting in het gebouw


Weken/jaar

Dagen/week

Uren/dag

Onderbreking

52

5

8.00 tot 18.00 uur

geen

Tabel 8-34: Gebruikstijden van de energiesectoren

In Tabel 8-35 worden de gemiddelde binnentemperaturen getoond. De gemiddelde binnentemperatuur tijdens gebruikstijd liggen veelal rondom de ingestelde temperaturen (setpoints) van de klimaatinstallatie. Voor ruimteverwarming wordt ook rekening gehouden met de temperatuur buiten gebruikstijd. Deze temperatuur kan afwijken van de ingestelde temperatuur van de klimaatinstallatie. Wanneer de nachttemperatuur op 15 °C staat ingesteld, betekent dat niet dat het ’s nacht ook altijd gemiddeld deze temperatuur is.


Tijdens gebruik verwarming [°C]

Buiten gebruik verwarming [°C]

Tijdens gebruik koeling [°C]

19,0

19,0

24,0

Tabel 8-35: Gemiddelde binnentemperaturen van de energiesectoren


Pagina 41 van 69

8.3.2

Afmetingen en constructies

In Tabel 8-36 vindt u alle afmetingen van de bouwkundige constructies in het gebouw met de bijbehorende oriëntaties en begrenzingen. De isolerende eigenschappen van deze constructies kunt u vinden in paragraaf 8.2 (De bouwkundige constructies).

Energiesector

Opp. [m2]

Constructie

Oriëntatie

Begrenzing

205,3

Vloer begane grond

Horizontaal

Kruipruimte

136,3

Hellend dak

Horizontaal

Buitenlucht

52,2

Hellend dak

Oost

Buitenlucht

52,2

Hellend dak

West

Buitenlucht

78,8


Noord

Buitenlucht

17,6

Enkel glas, hout

Noord

Buitenlucht

0,5

Paneel, hout

Noord

Buitenlucht

10,5

Pakhuisdeur

Noord

Buitenlucht

7,3

Houten deur

Noord

Buitenlucht

78,8


Zuid

Buitenlucht

17,6

Enkel glas, hout

Zuid

Buitenlucht

0,5

Paneel, hout

Zuid

Buitenlucht

10,5

Pakhuisdeur

Zuid

Buitenlucht

7,3

Houten deur

Zuid

Buitenlucht

208,3


Oost

Buitenlucht

208,3


West

Buitenlucht

Sector 1: Pakhuis

Tabel 8-36: Afmetingen, oriëntaties en begrenzingen van de bouwkundige constructies

8.3.3

Klimatisering

Elke energiesector is aangesloten op een klimaatinstallatie. Tabel 8-37 biedt een overzicht van de energiesectoren en klimaatinstallaties. In dit overzicht wordt ook vermeld van welke installatieonderdelen de energiesector gebruikmaakt.

Energiesector

Klimaatinstallatie

Verw

Sector 1: Pakhuis

Installatie Pakhuis

X

Koel

Tap

Bev

Tabel 8-37: Klimatisering van de energiesectoren

Tabel 8-38 geeft het ventilatiesysteem en de bijbehorende ventilatievouden per energiesector weer. Een ventilatievoud van bijvoorbeeld 2,0 betekent dat in een uur evenveel verse lucht wordt ingeblazen als twee keer de inhoud van de energiesector. Het getal tussen haakjes geeft het ventilatievoud buiten gebruikstijden weer.


Pagina 42 van 69

Zon


Systeem

Natuurlijke ventilatie [-/h]

Mechanische ventilatie [-/h]

Warmte terugwinning


0,50 (0,00)

0,00 (0,00)

Geen

Tabel 8-38: Ventilatiegegevens van de energiesectoren

8.3.4

Opgestelde apparatuur

Naast de klimaatinstallatie bevindt zich ook andere apparatuur in het gebouw. Voorbeelden zijn computers, kopieermachines, telefooncentrales, etc. Deze apparaten verbruiken veelal elektriciteit, maar soms ook gas of stoom. Voorts geven deze apparaten ook warmte af in het gebouw. In Tabel 8-39 wordt de opgestelde apparatuur per energiesector weergegeven.


Apparaat

Type

Jaarlijks verbruik

Kantoorapparatuur

Elektrisch apparaat

15,0 W/m2 (tijdens gebruik)

Tabel 8-39: Overige apparatuur in de energiesectoren

8.3.5

Verlichting

Tenslotte is het gebouw voorzien van verlichting. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen drie typen verlichting: •

•

•

Basisverlichting (zie Tabel 8-40), dit is de verlichting van de werkplekken, gangen, kantines en dergelijke. Deze verlichting staat aan tijdens gebruikstijden en geeft warmte af in het gebouw. Accentverlichting (zie Tabel 8-41), deze verlichting wordt bijvoorbeeld voor decoratieve doeleinden gebruikt, zoals spotjes in winkeletalages. Deze verlichting kan ook buiten de gebruikstijden aan staan. Overige verlichting (zie Tabel 8-41), deze verlichting kan net als accentverlichting afwijkende branduren hebben dan de gebruikstijden. Daarnaast bevindt overige verlichting zich niet in de verwarmde ruimtes van het gebouw. Voorbeelden zijn buitenverlichting en verlichting in parkeergarages.


Verlichtingsgroep

Perc. sector

Vermogen

Regeling

Conventionele TLD-verlichting

100,0 %

16,0 W/m2

Centraal aan/uit

Tabel 8-40: Basisverlichting in de energiesectoren

Energiesector

Verlichtingsgroep

Type

Vermogen

Tabel 8-41: Andere verlichting in de energiesectoren


Pagina 43 van 69

Branduren

9 Energiegebruik huidige situatie 9.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiegebruik van het gebouw in de huidige situatie behandeld. Hiervoor is het geattesteerde EPA-U programma van Vabi Software BV gebruikt. Als eerste komt het energielabel in het kader van de Europese richtlijn (EPBD) aan bod. Vervolgens krijgt u een overzicht van de totale energiegebruiken per energiedrager en per deelpost. Voorts wordt het berekende energiegebruik afgezet tegen het werkelijk gemeten energiegebruik. Tenslotte krijgt u een indicatie van het thermische comfort van het gebouw.

9.2 Het energielabel De Europese richtlijn ‘Energieprestatie voor gebouwen' (EPBD 2002/91/EC) stelt dat voor elk gebouw bij verandering van huurder of eigenaar transparantie over de energetische kwaliteiten gegeven moet worden. In Nederland is hiervoor het energiecertificaat opgesteld. Het energiecertificaat geeft de energetische kwaliteit van het gebouw weer met de energieindex en het bijbehorende energielabel. Het energielabel heeft een vergelijkbare vormgeving als de labels voor witgoed en auto's. Met behulp van de geattesteerde EPA-U software van Vabi Software BV is het energielabel voor het gebouw berekend (zie Tabel 9-1). Hierbij is ook een lijst met standaard maatregelen opgenomen, waarmee het energielabel verbeterd zou kunnen worden. Het energielabel geeft een overzicht van mogelijke energiebesparende maatregelen. Deze maatregelen worden automatisch door de gehanteerde software aangegeven en kunnen derhalve afwijken van de aangegeven energiebesparende maatregelen in dit rapport.

Energielabel

G

Energie-index

2,58

Totaal primair verbruik

1.436.881,13 MJ/jaar

Totaal primair verbruik per oppervlakte eenheid

1.768,90 MJ/m2/jaar

Standaard maatregelen

- Toepassen isolatie of extra isolatie bij vloeren - Toepassen isolatie of extra isolatie bij gevels en/of panelen - Toepassen isolatie of extra isolatie bij daken - Toepassen HR-beglazing - Toepassen zonwering - Toepassen HR-ketel - Toepassen spaarlampen en/of HF-verlichting met spiegeloptiekarmaturen - Toepassen veegschakeling, daglichtschakeling en/of aanwezigheidsdetectie voor verlichting • - Toepassen kierdichting

Tabel 9-1: Het energielabel van het gebouw


Pagina 44 van 69

9.3 Het berekende energiegebruik Naast het energielabel is met de EPA-U software ook het energiegebruik berekend. Hierbij is het referentieklimaat TRY De Bilt gebruikt, zodat de berekende verbruiken onafhankelijk zijn van de verschillen in het weer per jaar. In Tabel 9-2 wordt het totale gebruik per energiedrager (gas, elektriciteit en warmte) samengevat. Daaronder worden voor het gas-, elektrisch- en warmteverbruik samen het totale primaire energiegebruik en de CO2-emissie getoond. Daarbij zijn de totalen ook per vierkante meter netto gebruiksoppervlak weergegeven. Zo kunt u het energiegebruik van verschillende gebouwen met elkaar vergelijken.

Energiedrager

Totaal

Per m2 NVO

Eenheid

Gasverbruik

31.827

39,2

m3/jaar

Elektriciteitsverbruik

67.276

82,8

kWh/jaar

Warmteverbruik

0,0

0,0

GJ/jaar

Primaire energie

1.740.386

2.142,5

MJ/jaar

94.731

116,6

kg/jaar

CO2-emissie

Tabel 9-2: Energiegebruik in de huidige situatie

Voorts wordt in het cirkeldiagram in Figuur 9-1 en in Tabel 9-3 het primaire energiegebruik per deelpost gepresenteerd. Dit geeft een goed beeld welke post het meeste energiegebruik omvat. In de tabel vindt u ook de eventuele energiebijdrage van zonnepanelen (PV) en warmtekrachtinstallaties (WKK).


Pagina 45 van 69

Figuur 9-1: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie

Totaal

Per m2 NVO

Eenheid

1.119.373

1.378,0

MJ/jaar

Koeling

0

0,0

MJ/jaar

Tapwater

0

0,0

MJ/jaar

Bevochtiging

0

0,0

MJ/jaar

Verlichting

311.923

384,0

MJ/jaar

Apparatuur

292.428

360,0

MJ/jaar

Ventilatoren

0

0,0

MJ/jaar

16.663

20,5

MJ/jaar

PV-cellen

0

0,0

MJ/jaar

Warmtekracht

0

0,0

MJ/jaar

1.740.386

2.142,5

MJ/jaar

Deelpost Verwarming

Pompen

TOTAAL

Tabel 9-3: Energiegebruik per deelpost in de huidige situatie


Pagina 46 van 69

9.4 Controle met werkelijke meterstanden Het gemeten energiegebruik voor de periode Januari 2013 t/m December 2013 is met behulp van de EPA-U software vergeleken met het berekende energiegebruik. Hierbij is in de berekening gerekend met de klimaatgegevens van het KNMI voor de genoemde periode met locatie DE BILT. De resultaten zijn samengevat in het staafdiagram in Figuur 9-2 en in Tabel 9-4.

Figuur 9-2: Afwijking berekend t.o.v. gemeten energiegebruik

Energiedrager

Gemeten

Berekend

Eenheid 3

Afwijking

Gasverbruik

31.236,00

31.236

m

0,0 %

Elektriciteitsverbruik

66.976,00

66.976

kWh

0,0 %

0,00

0,0

GJ

0,0 %

Warmteverbruik

Tabel 9-4: Gemeten vs. berekend energiegebruik

Op dit moment wordt het pand niet gebruikt en is er dus ook geen werkelijk energieverbruik van het pand voorhanden. Derhalve is aangenomen dat het werkelijke energieverbruik overeenkomt met het berekende energieverbruik.


Pagina 47 van 69

9.5 Thermisch comfort Naast energiegebruik speelt het thermisch comfort een belangrijke factor in een energiebesparingsonderzoek. Een goed geïsoleerd gebouw kan dan wel een laag energiegebruik voor verwarming hebben, maar levert wel risico’s op te hoge binnentemperaturen in de zomerperiode. In het staafdiagram in Tabel 9-3 wordt dit risico weergegeven. U vindt hier het aantal energiesectoren met een laag, een matig en een hoog risico op temperatuuroverschrijdingen.

Figuur 9-3: Risico op temperatuuroverschrijding in de energiesectoren


Pagina 48 van 69

10 Advies 10.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het energiebesparingsadvies voor het gebouw gepresenteerd. Allereerst wordt een inventarisatie gegeven van de reeds getroffen en onderzochte maatregelen voor het gebouw. Vervolgens komen de mogelijke maatregelen aan bod. Hierbij ziet u direct per maatregel de financiële en energetische consequenties. Wanneer meerdere maatregelen worden toegepast, hebben deze maatregelen veelal invloed op elkaar. Daarom wordt vooral aandacht besteed aan de aanbevolen pakketten van maatregelen. Hierbij worden de energetische, financiële en comfortgevolgen van de pakketten uitgebreid toegelicht. Tenslotte komen enkele praktische tips over het uitvoeren van maatregelen aan de orde. Het energielabel geeft een overzicht van mogelijke energiebesparende maatregelen. Deze maatregelen worden automatisch door de gehanteerde software aangegeven en kunnen derhalve afwijken van de aangegeven energiebesparende maatregelen in dit rapport.

10.2 Onderzochte maatregelen Naast specifieke maatregelen zijn standaard een aantal maatregelen onderzocht welke conform de ISSO standaard 75-2 dienen te worden geëvalueerd. 1. Gedrag en gebruik (zie Tabel 10-1) Code XE01 XE02 AE00_1 AE01 AE00_2 AE00_3 KE02 ME01 KE04 KE00

Maatregel Verbeteren van het energiezorgsysteem Aanwijzen van een energiezorgcoördinator Apparaten uit Apparaten uit i.p.v. stand-by Radiatorkraan dicht Onnodig licht uit Radiatoren niet afschermen Thermostaat koeling, hoog instellen Thermostaat verwarming, laag instellen Was- en vaatwasmachine vol

Tabel 10-1: Onderzochte energiebesparende maatregelen door gedrag en gebruik

Er is geen sprake van een energiezorgsysteem. Ondanks de afwezigheid van dit managementsysteem is het zinvol om energiemanagement toe te passen.. Met behulp van een goed lopend systeem wordt verspilling van energie voorkomen en worden op natuurlijke momenten energiebesparende maatregelen tijdig meegenomen. Het beste kan dit centraal worden opgestart. Het is verstandig om dit in te richten conform de richtlijnen van Agentschap.nl.


Pagina 49 van 69

2. Verlichting (zie Tabel 10-2) Code AE05 AE06_1 AE07 AE08 AE10 AE12 AE34 AE09 XE03 KE7b KE11 KE13

Maatregel Spaarlampen Tijdschakelklok Aanwezigheidsdetectie Energiebesparende buitenverlichting Meerdere lichtschakelgroepen Hoogfrequente verlichting met spiegeloptiekarmaturen Gebouwbeheersysteem Daglichtafhankelijke regeling van verlichting PV cellen Afwezigheidsensoren Halogeen accentverlichting Sleutelkaart voor het uitschakelen van energie

Tabel 10-2: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor verlichting

Voor de verlichting zal gebruik worden gemaakt van energiezuinige LED-verlichting. Deze verlichting zal worden geschakeld met behulp van aanwezigheidssensoren. Dit betekent dat de verlichting van de verschillende ruimtes automatisch aan en uit zal worden geschakeld zodra iemand in de betreffende ruimte aanwezig is. Voor de centrale (trappen-)hallen is deze schakeling niet gewenst daar deze verlichting continu dient te branden. Voor deze verlichting wordt gebruik gemaakt van daglichtsensoren, waarmee het vermogen van de verlichting kan worden verlaagd indien er voldoende daglicht in de betreffende ruimte aanwezig is. 3. Isolatie, tocht- en zonwering (zie Tabel 10-3) Code E23b AE23c AE21 IE15 AE23d AE22 AE23e AE23a AE30 XE05 GE33

Maatregel Beter isolerende beglazing Dakisolatie Deurdrangers Draaideur/tochtsluis Muurisolatie Tochtwering Vloerisolatie Warmteschild bij radiator Zonwering Zonwerend glas Isolatie koelcel

Tabel 10-3: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor isolatie, tocht- en zonwering

Het gebouw is slecht geïsoleerd en voorzien van slecht isolerende ramen en deuren. Door middel van na-isolatie van de vloeren, daken en gevels en het toepassen van HR++ glas en geïsoleerde deuren zal aanzienlijk worden bespaard op de energiekosten, daar er minder energie verloren gaat.


Pagina 50 van 69

4. Verwarming en warm tapwater (zie Tabel 10-4) Code AE17 AE34 AE23f AE18 AE16 AE15 AE02 AE14 AE20 XE03 AE19 GE25 GE44 OE19 OE00_3 ZE28 KE13

Maatregel Conventionele gasketel vervangen door VR of HR Gebouwbeheersysteem Isoleren van leidingen en appendages Optimaliseringregeling verwarmingsinstallatie Pompschakelaar verwarmingsinstallatie Radiatorafsluiters met thermostaat Verbeterde warmteafgifte radiatoren Waterzijdig inregelen CV installatie WKK PV-cellen Zonneboiler Warmtedistributie/stadsverwarming HR doorstroom apparatuur warm tapwater Lage temperatuur verwarming (LTV) Regelapparatuur, onderhoud en controle instellingen Warmtepomp Sleutelkaart voor het uitschakelen van energie

Tabel 10-4: Onderzochte energiebesparende maatregelen verwarming en warm tapwater

Door voor de verwarming van het pand gebruik te maken van een elektrische warmtepomp met bijbehorende warmte/koude-opslag (WKO) wordt het pand op een energiezuinige manier verwarmd. 5. Ventilatie en koeling gebouw (zie Tabel 10-5) Code AE3 AE25 AE26 AE27 AE28 AE29 AE31 AE32 AE34 XE06 ZE28 XE10 XE05 E13

Maatregel Nachtventilatie bij mechanisch geventileerde gebouwen Tijd-/aanwezigheidsschakelaar op ventilatoren en andere apparatuur Toerenregeling ventilator Hoog Rendement ventilatoren Warmte terugwin-unit (WTW) Pompschakeling/toerenregeling koud waterpompen Seizoenopslag van koude in de bodem Adiabatische koeling Gebouwbeheersysteem Absorptiekoelmachine Warmtepomp Nachtventilatie bij natuurlijk geventileerde gebouwen Glas met lage ZTA waarde Sleutelkaart voor uitschakelen van energie

Tabel 10-5: Onderzochte energiebesparende maatregelen voor ventilatie en koeling gebouw


Pagina 51 van 69

Door de verschillende ruimtes op een mechanische wijze te ventileren en de toepassing van warmteterugwinning wordt er warmte gewonnen uit de ventilatielucht, hetgeen resulteert in energie besparing aangaande de verwarming en koeling. Voor de koeling zal gebruik worden gemaakt worden van de in de WKO aanwezige koude.

6.

Apparatuur (zie Tabel 10-6)

Code AE06_2 AE34 OE01 KE33a KE33b

Maatregel Tijdschakelklok Gebouwbeheersysteem Energie monitoring systeem Energiezuinige kantoorapparatuur Powermanagement

Tabel 10-6: Onderzochte energiebesparende maatregelen apparatuur

Dit dient te worden meegenomen met het energiemanagement.

10.3 Getroffen maatregelen Het huidige pakhuis is in 1900 gebouwd en wordt volledig gerenoveerd.


Pagina 52 van 69

10.4 Aanbevolen maatregelen 10.4.1 Overzicht van maatregelpakketten

In deze paragraaf worden de voorgenomen pakketten met maatregelen voor het gebouw behandeld. In de verschillende subparagrafen vindt u gegevens over de samenstelling van de pakketten, de verwachte energiebesparing, de financiële gevolgen en de gevolgen voor het thermische comfort. In Tabel 10-7 wordt de samenstelling van de pakketten weergegeven met de bijbehorende kosten en subsidie per maatregel.

Maatregel

D

Energie besparing [€/jaar] 13.767

CO2 reductie [%/jaar] 35,2

G

-91

-0,4

999,0

G

-212

-0,9

99,3

G

89

-0,3

Investering [€] 50.000

NCW [€] 183.867

TVT [jaar] 3,4

Label

Koeling

75.000

-57.706

999,0

Warm tapwater

2.000

-4.906

210.000

-156.071

Verwarming

Ventilatie

0

211.513

0,0

D

13.154

32,6

Correctie ventilatievoud Pakhuis & PV

387.000

-66.042

17,9

C

13.943

36,0


50.000

-24.805

29,5

G

790

3,4

Aanpassen gebruiksoppervlak/-inhoud

2.500

17.814

2,0

G

1.224

5,9

Correctie ventilatievoud Pakhuis

Aanpassen gebruiksfuncties

2.500

-1.875

999,0

G

0

0,0

Aanpassen geometrie

10.000

64.328

2,2

G

4.467

13,7

Isoleren metselgevel (zijgevel)

90.000

69.229

9,5

F

8.886

27,3

Isoleren vloer begane grond

24.000

-4.980

18,5

G

880

2,7

Isoleren hellend dak

16.000

62.295

4,0

G

4.688

14,4

Enkel glas vervangen door HR++ glas

5.600

10.597

5,4

G

920

2,8

200

402

6,1

G

35

0,1

Pakhuisdeur vervangen door deur HR++ glas

6.000

-348

15,9

G

258

0,8

Houten deur vv door glazen deur, HR++ glas

1.500

3.345

4,9

G

278

0,9

Toevoegen glaspui, HR++ glas Aanpassen verlichting

1.500 30.000

-1.125 17.039

999,0 9,8

G G

0 2.459

0,0 11,1

Isoleren paneel, hout

Tabel 10-7: Overzicht van aanbevolen pakketten met maatregelen


Pagina 53 van 69

10.4.2 Toelichting op maatregelen en maatregelpakketten

10.4.2.1


Door het kantoorpand te ventileren, verwarmen en koelen met behulp van energiezuinige installaties, kan er aanzienlijk worden bespaard op het energieverbruik van het pand. Hieronder zal worden weergegeven uit welke installaties deze comfortinstallatie zal worden opgebouwd.

10.4.2.1.1

Verwarming Verwarming

Sector 1: Pakhuis

Aantal

Totaal

Toestel

1

Warmtepomp Geoholland Aquamaster 45i-2013 Bron: grondwater/aquifer temp.niveau: <35°C Totaal Pakhuis Noorderhaven

Vermogen

Vermogen

17,4 kWth

17,4 kWth

17,4 kWth

Tabel 10-8: Verwarming Renovatie

Voor de verwarming van het gebouw wordt gebruik gemaakt van een elektrische warmtepompinstallatie, met bijbehorende warmte- en koude-opslag (monobron) in de bodem. De elektrische warmtepomp heeft een nominaal vermogen van 17,4 kWth. Met behulp van deze warmtepomp worden de wanden vloerverwarming gevoed voor de afgifte van warmte.

10.4.2.1.2 Sector

Koeling Aantal

Koeling Toestel

Totaal Vermogen

vermogen

WKO: GeoComfort GML (10 m³/h) 105,0 kWth 105,0 kWth laden met warmtepomp 105,0 kWth Totaal Pakhuis Noorderhaven 1: Pakhuis

1

Tabel 10-9: Koeling Renovatie

De aanwezige warmte/koude-opslag installatie verzorgt in de zomermaanden de koeling van het gebouw. Met behulp van de WKO-installatie worden de aanwezige luchtbehandelingskast en wanden vloerkoeling voorzien van koude.

10.4.2.1.3

Warm tapwater Warm tapwater

Sector

Aantal

Toestel

Totaal

Distributie

1: Pakhuis 1 Buffet: Close-in boiler 10 liter Tappunten binnen 3 meter 1: Pakhuis 1 Keuken: Close-in boiler 10 liter Tappunten binnen 3 meter Totaal Pakhuis Noorderhaven

Vermogen

Vermogen

2,2 kWth 2,2 kWth

2,2 kWth 2,2 kWth 4,4 kWth

Tabel 10-10: Warm tapwater Renovatie

Voor de levering van warm tapwater wordt gebruik gemaakt van elektrische close-in boilers. Deze boilers zijn direct bij de tappunten geplaatst waardoor alle tappunten binnen 3 meter van de boiler zijn.


Pagina 54 van 69

10.4.2.1.4

Ventilatie

Luchtbehandelingsinstallatie Identificatie Type Sector LBK Pakhuis LAK Keuken

Sweegon Gold type 12 Stork boxventilator

1: Pakhuis 1: Pakhuis

Aantal 1 1

Tabel 10-11: Luchtbehandeling Renovatie Capaciteiten luchtbehandeling Identificatie Benaming LBK LBK LBK LBK LBK LAK

Pakhuis Pakhuis Pakhuis Pakhuis Pakhuis Keuken

Debiet [m³/h]

Toevoerventilator 3.000 m³/h Type warmteterugwinning Verse lucht Koelen Afvoerventilator 3.000 m³/h Afvoerventilator 600 m³/h

Aantal

Vermogens

1 1,3 kW Roterende warmtewisselaar Debietreg. tot 40% 1 20,0 kWth 1 1,3 kW 1 0,2 kW

Tabel 10-12: Gegevens luchtbehandeling Renovatie

Voor de ventilatie van het Pakhuis wordt gebruik gemaakt van een luchtbehandelingskast, waardoor een mechanische balans ontstaat. Dit betekent dat er zowel ventilatielucht wordt aangevoerd als afgezogen. De luchtbehandelingskast is aangesloten op de WKO-installatie, waarmee de toegevoerde lucht gekoeld wordt. De luchtbehandelingskast is uitgerust met een roterende warmtewisselaar om warmte of koude uit de afgevoerde lucht terug te winnen. Tevens is de luchtbehandelingsinstallatie voorzien van een debietregeling, waarmee het luchtdebiet van de installatie kan worden ingesteld. Het maximum debiet van de luchtbehandelingsinstallatie bedraagt 3.000 m3/h. Wat betekent dat het maximum ventilatievoud van de installatie 1,57 keer per uur bedraagt (zie Tabel 10-16). Daarnaast zal er nog een aparte afvoerventilator voor de keuken worden geïnstalleerd. Omdat deze afzuiging wordt geplaatst voor lokale afzuiging zal deze installatie niet separaat worden opgenomen als installatie. De luchtbehandelingsinstallatie wordt niet voorzien van een stoombevochtiger om in de wintermaanden de droge toevoerlucht te bevochtigen.

10.4.2.2 Sector


Aantal Soort

Zonne-energie Specificatie Type

1: Pakhuis 33 PV-cellen Multikristallijn OSDA Landscape poly 290 W-36-P 1: Pakhuis 33 PV-cellen Multikristallijn OSDA Landscape poly 290 W-36-P Totaal Pakhuis Noorderhaven

Totaal

Oriëntatie

Hoek

Oost West

18 graden 18 graden

Oppervlakte

Oppervlak

1,85 m² 1,85 m²

61,00 m² 61,00 m² 122,00 m²

Tabel 10-13: Zonnepanelen Renovatie

Bij zonne-energie valt een onderscheid te maken in het actief gebruik van zonne-energie, waarbij gebruik wordt gemaakt van systemen om het zonlicht om te zetten in elektriciteit of warmte. Elektrische omzetting vindt plaats met zonnecellen ofwel PV (photovoltaic). De omzetting naar thermische energie geschiedt middels zonnecollectoren. Bij fotovoltaïsche zonne-energie wordt zonlicht opgevangen op zonnepanelen en direct omgezet in elektriciteit. PV-systemen zijn er in vele soorten en maten. In dit geval zullen er in


Pagina 55 van 69

totaal 66 multikristallijne zonnepanelen worden geïnstalleerd op het hellend dak van het Pakhuis.

10.4.2.3


Buiten een compleet nieuwe comfortinstallatie wordt ook de indeling van het Pakhuis gewijzigd. Daarnaast worden de vloeren, daken en gevels geïsoleerd en worden de ramen en deuren vervangen. Hieronder is weergegeven welke bouwkundige wijzigingen er worden doorgevoerd.

10.4.2.3.1 10.4.2.3.1.1

Aanpassen oppervlakten Pakhuis Aanpassen gebruiksoppervlak/-inhoud Gebruiksoppervlak Pakhuis Noorderhaven

Omschrijving Sector

Lengte

Begane grond 1: Pakhuis 1e verdieping 1: Pakhuis 2e verdieping 1: Pakhuis 3e verdieping 1: Pakhuis Totaal gebruiksoppervlak

9,45 m 9,45 m 9,45 m 9,45 m

Netto Breedte oppervlakte

21,73 m 21,73 m 21,73 m 21,73 m

205,3 205,3 205,3 205,3 821,3

m² m² m² m² m²

Vide

0,0 23,4 31,9 4,5 59,8

m² m² m² m² m²

Technische Verticale ruimte verkeersruimte 0,0 m² 16,2 m² 0,0 m² 30,1 m² 0,0 m² 29,9 m² 0,0 m² 29,9 m² 0,0 m² 106,2 m²

Gebruiksoppervlakte 189,1 m² 151,9 m² 143,5 m² 170,8 m² 655,3 m² 800 m² 655,3 m²

Hele pand (CFV) Te hanteren oppervlakte

Tabel 10-14: Gebruiksoppervlak Renovatie

In Tabel 10-14 vindt u het vastgestelde oppervlakte. De oppervlakte is bepaald op basis van de aangeleverde (bouwkundige) tekeningen. Voor het trappenhuis aan de voorzijde van het gebouw geldt dat deze in open verbinding staat met de rest van het gebouw. Dit betekent dat dit trappenhuis voor de bepaling niet buiten beschouwing gelaten mag worden, maar dient te worden meegenomen in de berekening van het gebruiksoppervlak.

Inhoud Pakhuis Noorderhaven Hoogte Omschrijving Sector Oppervlakte Begane grond 1e verdieping 2e verdieping 3e verdieping Totaal


189,1 m² 151,9 m² 143,5 m² 170,8 m² 655,3 m²

2,86 m 2,21 m 2,26 m 3,06 m

Inhoud

540,8 m³ 412,4 m³ 417,6 m³ 534,2 m³ 1.905,0 m³

Tabel 10-15: Inhoud Renovatie


Pagina 56 van 69

10.4.2.3.1.2

Aanpassen gebruiksfuncties

Op basis van de hierboven weergegeven oppervlaktes en de te hanteren stappenplan worden na de Renovatie de volgende energiesectoren gebruikt.

Sectorindeling Pakhuis Noorderhaven Gebruiksoppervlak Sector: 1: Pakhuis 247,4 m² 1: Pakhuis 407,9 m² Totaal 655,3 m²

Inhoud 723,0 m³ 1.182,1 m³ 1.905,0 m³

Ventilatievoud 1,57 [-/h] 1,57 [-/h]

Gebruiksfunctie Kantoor Bijeenkomst

Tabel 10-16: Te hanteren energiesectoren Renovatie

10.4.2.3.1.3

Aanpassen geometrie

Als gevolg van de nieuwe indeling van het pakhuis en de plaatsing van nieuwe ramen en deuren wijzigt de schil van het gebouw. Hieronder wordt weergegeven wat de afmetingen van het nieuwe Pakhuis is.

Vloeroppervlakten Pakhuis Noorderhaven Sector Grenst aan Lengte

Locatie Type BG

Geïsoleerde vloer BG 1: Pakhuis Kruipruimte

9,45 m

Breedte Oppervlakte

21,73 m

Totaal vloer sector 1: Pakhuis Kruipruimte

189,1 m² 189,1 m² 189,1 m²

TOTAAL

Tabel 10-17: Vloeroppervlakte Renovatie

Locatie Type BG 3e verd. 3e verd. 3e verd. 3e verd.

Tussenvloer Hellend dak (geïsoleerd) Hellend dak (geïsoleerd) Hellend dak (geïsoleerd) Hellend dak (geïsoleerd)

Dakoppervlak Pakhuis Noorderhaven Helling Sector Grenst aan Oriëntatie

Fdak

0 graden 47 graden 10 graden 47 graden 10 graden

1,00 1,47 1,02 1,47 1,02

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis

Totaal dak sector 1: Pakhuis Totaal dak sector 1: Pakhuis Totaal dak sector 1: Pakhuis

Trappenhuis Buitenlucht Buitenlucht Buitenlucht Buitenlucht

Horizontaal Oost Horizontaal West Horizontaal

Lengte

3,03 19,53 19,53 19,53 19,53

m m m m m

Breedte Oppervlakte

2,20 m 1,64 m 3,09 m 1,64 m 3,09 m

Buitenlucht Horizontaal Buitenlucht Oost Buitenlucht West

Tabel 10-18: Dakoppervlak Renovatie

In Tabel 10-17 en Tabel 10-18 zijn de vloeren dakoppervlakten van het gebouw boven een ruimte weergegeven. De vloeren dakoppervlakten zijn binnenmaats gemeten. Dit betekent dat luifels en dakconstructies die buiten het gebouw uitsteken niet zijn meegenomen.

INNO00114001 Pakhuis Noorderhaven ZUTPHEN

m² m² m² m² m²

120,3 m² 46,9 m² 46,9 m² 214,1 m²

TOTAAL

Maatwerkadvies energieprestatieadvies

6,7 46,9 61,2 46,9 59,1

Pagina 57 van 69

Geveloppervlakten Pakhuis Noorderhaven Omschrijving Sector Grenst aan Metselgevel (voor/achter) Voorgevel (N) Metselgevel (voor/achter) Metselgevel (voor/achter) Achtergevel (Z) Mestelgevel (geïsoleerd) Mestelgevel (geïsoleerd) Zijgevel links (O) Mestelgevel (geïsoleerd) Mestelgevel (geïsoleerd) Mestelgevel (geïsoleerd) Zijgevel rechts (W) TOTAAL

Lengte

Hoogte

Oppervlakte

Buitenlucht

10,30 m

11,70 m

1: Pakhuis Buitenlucht Trappenhuis Buitenlucht

3,46 m 10,30 m

3,30 m 11,70 m

Trappenhuis Buitenlucht 1: Pakhuis Buitenlucht

2,63 m 20,02 m

8,94 m 8,94 m

1: Pakhuis Buitenlucht 1: Pakhuis Buitenlucht Trappenhuis Buitenlucht

20,02 m 2,63 m 2,63 m

8,94 m 3,30 m 5,65 m

112,0 m² 112,0 m² 11,4 m² 100,6 m² 112,0 m² 23,5 m² 179,1 m² 202,6 m² 179,1 m² 8,7 m² 14,8 m² 202,6 m² 629,2 m²

1: Pakhuis

Tabel 10-19: Geveloppervlakte Renovatie

Voor het maatwerkadvies en het energielabel zijn de gevels die grenzen aan een verwarmde ruimte niet relevant, omdat via deze gevels er geen warmteoverdracht plaats zal vinden. Om deze redenen worden de gevels, en de bijhorende ramen en deuren, die grenzen aan het verwarmde trappenhuis aan de achterzijde niet opgenomen in de Vabi-software.

Raamoppervlakten in buitengevels Pakhuis Noorderhaven Aantal Lengte Sector Gevel

Nivo

Type

BG BG BG 1e-2e 1e-3e 3e 3e BG BG BG BG BG 1e-2e 1e-3e 3e 3e

HR++ glas, hout HR++ glas, hout Glaspui, HR++ glas HR++ glas, hout Paneel HR++ glas, hout HR++ glas, hout HR++ glas, hout HR++ glas, hout HR++ glas, hout HR++ glas, hout Glaspui, HR++ glas HR++ glas, hout Paneel HR++ glas, hout HR++ glas, hout

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis Trappenhuis Trappenhuis Trappenhuis Trappenhuis Trappenhuis Trappenhuis Trappenhuis

Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Voorgevel (N) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z)

2 2 1 4 2 2 1 1 1 1 1 1 4 2 2 1

1,80 m 1,80 m 2,35 m 1,80 m 1,55 m 1,35 m 1,35 m 1,80 m 1,80 m 1,80 m 1,80 m 2,35 m 1,80 m 1,55 m 1,35 m 1,35 m

Hoogte

Oppervlakte

1,65 m 1,20 m 2,85 m 1,20 m 0,15 m 1,30 m 0,85 m 1,65 m 1,20 m 1,65 m 1,20 m 2,85 m 1,20 m 0,15 m 1,30 m 0,85 m

5,9 m² 4,3 m² 4,4 m² 8,6 m² 0,5 m² 3,5 m² 1,1 m² 3,0 m² 2,2 m² 3,0 m² 2,2 m² 4,6 m² 8,6 m² 0,5 m² 3,5 m² 1,1 m²


28,4 m² 28,6 m² 57,0 m²

Tabel 10-20: Raamoppervlak Renovatie Nivo

Type

BG 1e-3e BG 1e-3e

Glazen deur, HR++ glas Pakhuisdeur HR++ glas Glazen deur, HR++ glas Pakhuisdeur HR++ glas

Deuroppervlakten in buitengevels Aantal Sector Gevel

Lengte

Hoogte

Oppervlakte

1 3 1 3

1,00 m 1,55 m 0,93 m 1,55 m

2,30 m 2,25 m 2,30 m 2,25 m

2,3 m² 10,5 m² 2,1 m² 10,5 m²

1: Pakhuis 1: Pakhuis Trappenhuis Trappenhuis


Voorgevel (N) Voorgevel (N) Achtergevel (Z) Achtergevel (Z)

12,8 m² 12,6 m² 25,4 m²

Tabel 10-21: Oppervlakte deuren Renovatie


Pagina 58 van 69

10.4.2.3.2


Warmte die zo naar buiten of de kruipruimte kan verdwijnen, is verloren energie. Om dit te voorkomen dienen de vloeren, daken en gevels voorzien te zijn van de juiste soort isolatie. Ook in de zomer heeft dit voordelen doordat de warmte minder snel het gebouw binnendringt. De huidige isolatiewaarde van de vloeren, daken en gevels is slecht, waardoor er veel warmte verloren gaat. Bij de renovatie van het Pakhuis worden de verschillende constructies geïsoleerd. In onderstaande tabel is weergegeven wat de isolatie eigenschappen van de nieuwe constructies wordt. Voor de afmetingen van de nieuwe constructies zie Tabel 10-17 tot en met Tabel 10-19.

Isolatie-eigenschappen Pakhuis Noorderhaven Constructie Schilgegeven Metselgevel (voor/achter) Mestelgevel (geïsoleerd) Geïsoleerde vloer BG Tussenvloer Hellend dak (geïsoleerd)

Niet geïsoleerd, geen spouw Isostuc: Rc = 3,6 m²K/W (isolatiedikte: 130 mm) PS schuim: Rc > 3,6 m²K/W (isolatiedikte: 140 mm) Niet geïsoleerd Kingspan: Rc > 3,6 m²K/W (isolatiedikte: 140 mm)

Tabel 10-22: Isolatie-eigenschappen schil Renovatie

10.4.2.3.3


Voor de beglazing van het gebouw geldt dat ze zijn voorzien van ramen met enkel glas. Als gevolg van het enkel glas is de warmte-isolatie slecht en zal er warmte (energie) door deze ramen verloren gaan. Bij de renovatie van het Pakhuis worden de ramen vervangen door ramen met HR++ glas. Het warmteverlies wordt dan flink beperkt. HR++ glas is dubbelglas waar een onzichtbare flinterdunne metaallaag op één van de ruiten is aangebracht. Door deze metaallaag wordt de warmteweerstand van het glas verhoogd. Hoe hoger de warmteweerstand is, hoe beter het glas isoleert. Dit geldt voornamelijk in de zomer tegen warmte instraling. Isolatie door HR++ glas bespaart energie en verhoogt het comfort. Tochtklachten verminderen en geluidshinder wordt beperkt. Ook voor de deuren geldt dat deze worden vervangen door nieuwe beter isolerende deuren. In onderstaande tabel is weergegeven wat de thermische eigenschappen van de nieuwe ramen en deuren zijn. Voor de afmetingen van de nieuwe ramen en deuren zie Tabel 10-20 en Tabel 10-21.

Constructie

Glaseigenschappen Pakhuis Noorderhaven Schilgegeven

Glaspui, HR++ glas HR++ glas, hout Paneel Glazen deur, HR++ glas Pakhuisdeur HR++ glas

HR++ glas, thermisch onderbroken metalen kozijn HR++ glas, houten kozijn Geïsoleerd (Rc = 2,5 W/m²K) HR++ glas, thermisch onderbroken metalen kozijn Houten deur, HR++ glas

Tabel 10-23: Thermische eigenschappen ramen en deuren Renovatie


Pagina 59 van 69

10.4.2.4


Voor de verlichting van het Pakhuis werd gebruik gemaakt van conventionele TLDverlichting. Door de toepassing van energiezuinige LED verlichting kan het geïnstalleerde vermogen aan verlichting en het bijbehorende energieverbruik worden verlaagd. Daarnaast kan door de toepassing van aanwezigheidssensoren en daglichtdetectie het aantal branduren van de verlichting worden verminderd. In onderstaande tabel is weergegeven welke LED verlichting er zal worden geïnstalleerd en op welke wijze deze nieuwe verlichting wordt geschakeld.

Noodverlichting LED

Vluchtwegaanduiding LED

2

42

4

1

72

6 4

4 2

X X X X X X X X X X

X

2 4 2 2 1 2 5

5 2

X

2 7 1 9

X X X

Straatverlichting LED 30W

LED spot 6W

LED 16,3W, plafonniere

LED downlighter 25W

LED downlighter 15W

LED paneel 45W 6 21

LED downlighter 10W

Aanwezigheidsdetectie X X X

LED 20W, plafond-/wand

X

Daglichtdetectie

Vergaderruimte (bg) Vergaderruimte (1e/2e) Centrale ruimte (1e/2e) Bijeenkomstruimte (3e) Kantoren (bg) Kantoren (1e/2e) Kopieerruimte (1e/2e) Keuken (bg) Koffiecorner (bg) Toiletten (bg) Toiletten (2e) Opslag (bg) Werkkast (bg) Hal (bg) Hal (1e-3e) nvt: Trappenhal (bg) nvt: Trappenhal (1e-3e) Buiten

Vertrekschakelaar

Ruimte

1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis 1: Pakhuis Overig Totaal

Veegpulsschakeling

Sector

Centraal aan/uit schakeling

Verlichting

X X 33

7

7

4

19

12

1

1

4

1

126

4 4

14

9

Tabel 10-24: Te installeren verlichting Renovatie


Pagina 60 van 69

10.4.2.5

Renovatie Pakhuis

In het maatregelenpakket Renovatie Pakhuis zijn alle maatregelen opgenomen die tijdens de renovatie van het Pakhuis worden doorgevoerd. Dit pakket bestaat uit de volgende maatregelen: •


•


•


•


•


•


In het vervolg van dit hoofdstuk wordt bekeken wat de totale besparing en gevolgen zijn van de renovatie van het Pakhuis.

10.4.3 Verantwoording van gebruikte investeringen

Investeringsbedragen in dit rapport zijn afkomstig van verschillende bronnen. Voor de investeringen is gebruikt gemaakt van 1. Overhandigd overzicht Gerrit Kamphuis


Pagina 61 van 69

10.4.4

Verwachte energiebesparing

In Figuur 10-1 vindt u de primaire energiebesparing in procenten ten opzichte van de huidige situatie. Bij de energieberekeningen is uitgegaan van het referentieklimaat TRY De Bilt om de weersinvloed van verschillende jaren te voorkomen.

Figuur 10-1: Relatieve energiebesparing t.o.v. huidige situatie

Voorts wordt in Tabel 10-25 de energiebesparing in procenten voor gas, elektriciteit en warmte afzonderlijk gepresenteerd. Gas besparing 0,0

Elektriciteit besparing 0,0

Warmte besparing 0,0

100,0 %

-67,6 %

0,0 %

0,0 %

8,3 %

0,0 %


100,0 %

-59,3 %

0,0 %


88,3 %

19,9 %

0,0 %


20,0 %

19,3 %

0,0 %


72,7 %

0,4 %

0,0 %

Maatregelpakket Huidige situatie Aanpassen comfortinstallatie Toepassen zonnepanelen


7,7 %

0,0 %

0,0 %


-8,5 %

40,3 %

0,0 %

100,0 %

44,0 %

0,0 %

Renovatie Pakhuis Tabel 10-25: Relatieve energiebesparing t.o.v. huidige situatie


Pagina 62 van 69

Om een indicatie te geven van de besparingen, worden de berekende energiegebruiken voor zowel de huidige situatie als de maatregelpakketten in Tabel 10-26 weergegeven. Gas [m3/jaar] 31.827

Elektriciteit [kWh/jaar] 67.276

Warmte [GJ/jaar] 0,0

0

112.766

0,0

31.827

61.669

0,0

0

107.159

0,0


3.721

53.909

0,0


25.462

54.273

0,0

Maatregelpakket Huidige situatie Aanpassen comfortinstallatie Toepassen zonnepanelen Aanpassen comfortinstallatie + zonnepanelen


8.697

66.976

0,0


29.388

67.276

0,0


34.537

40.139

0,0

0

37.660

0,0

Renovatie Pakhuis

Tabel 10-26: Energieverbruik van de maatregelen en de huidige situatie

De maatregelpakketten hebben ook invloed op het energielabel. In het staafdiagram in Figuur 10-2 en in Tabel 10-27 wordt hiervan een samenvatting gegeven.

Figuur 10-2: Energie-index van de maatregelpakketten


Pagina 63 van 69

Figuur 10-3: Energiekosten per besparingsvariant

Maatregelpakket Huidige situatie

EI [-] 2,58

E.label G


1,36

D


2,49

G


1,27

C


1,02

A


2,52

G


1,29

C


2,44

G


2,25

G

Renovatie Pakhuis

0,29

A++

Tabel 10-27: Energielabel van de maatregelpakketten

10.4.5 Verwachte kostenbesparing

Met behulp van de EPA-U software zijn financiële berekeningen voor de maatregelpakketten uitgevoerd. In Figuur 10-4 worden de terugverdientijden per pakket weergegeven. Bij deze terugverdientijden is rekening gehouden met inflatie, stijging van energieprijzen en een rente op de investering.


Pagina 64 van 69

Figuur 10-4: Terugverdientijden van de maatregelpakketten

Voorts vindt u in Figuur 10-5 de netto contante waarde, in Figuur 10-6 de eenvoudige terugverdientijd en in Figuur 10-7 het boekhoudkundig rendement van de pakketten met maatregelen.

Figuur 10-5: Netto Contante Waarde van de maatregelpakketten

Een waarde boven nul euro betekent een positieve investering.


Pagina 65 van 69

Figuur 10-6: Eenvoudige terugverdientijd per variant

Figuur 10-7: Gemiddeld boekhoudkundig rendement per variant


Pagina 66 van 69

In Tabel 10-28 worden diverse financiële kengetallen voor de pakketten opgesomd. De eenvoudige terugverdientijd (ETVT), de terugverdientijd verdisconteerd met rente, inflatie en stijging van energieprijzen (TVT), de netto contante waarde (NCW), de interne rentabiliteit (IR) en de gemiddelde boekhoudkundige rentabiliteit (GBR). ETVT [jaar] 25,6

TVT [jaar] 17,0

NCW [€] -40.907,0

IR [%] 2,0 %

GBR [%] 15,9 %

63,2

29,4

-24.786,6

-7,0 %

8,4 %

27,7

17,9

-65.693,5

1,0 %

14,9 %


8,4

8,0

179.108,8

18,0 %

41,8 %


2,6

2,5

80.869,4

78,0 %

126,2 %


9,2

8,7

122.424,1

15,0 %

38,5 %


9,9

8,3

12.889,5

17,0 %

35,8 %


12,2

9,8

17.118,9

13,0 %

29,8 %

Renovatie Pakhuis

23,9

16,4

-52.912,8

3,0 %

16,8 %

Maatregelpakket Aanpassen comfortinstallatie Toepassen zonnepanelen Aanpassen zonnepanelen

comfortinstallatie

+

Tabel 10-28: Financiële kengetallen voor de maatregelpakketten

Voor de kostenbesparing per energiedrager biedt Tabel 10-29 een overzicht. De genoemde kostenbesparingen zijn berekend op basis van het referentieklimaat en kunnen in het werkelijke klimaat per jaar afwijken.

Maatregelpakket Aanpassen comfortinstallatie

Gas [€/jaar] 19.588

Elektr. [€/jaar] -6.414

Warmte [€/jaar] 0

Totaal [€/jaar] 13.174

0

791

0

791


19.588

-5.623

0

13.965


17.229

1.885

0

19.114


3.895

1.833

0

5.729


14.156

42

0

14.198


1.493

0

0

1.493


-1.658

4.122

0

2.464

Renovatie Pakhuis

19.588

4.546

0

24.135


Tabel 10-29: Besparing op de energiekosten van de maatregelpakketten


Pagina 67 van 69

Voor de financiële kengetallen is met de energieprijzen volgens Tabel 10-30 gerekend. Voor de economische gegevens is gerekend met de waarden volgens Tabel 10-31. Gas [€/m3] 0,47

Elektr. [€/kWh] 0,13

Warmte [€/GJ] 21,00

Stijging [%/jaar] 8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%

Renovatie Pakhuis

0,47

0,13

21,00

8,0% | 8,0% | 8,0%


Tabel 10-30: Gehanteerde energieprijzen voor de financiële berekeningen

Investering [€] 337.000


EIA [€] 0,00

Looptijd [jaar] 15,00

Inflatie [%/jaar] 2,0 %

Disconto [%/jaar] 5,0 %

Belasting [%] 25,0 %

50.000

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %

387.000

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %


159.800

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %


15.000

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %


130.000

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %


14.800

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %


30.000

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %

Renovatie Pakhuis

576.800

0,00

15,00

2,0 %

5,0 %

25,0 %

Toepassen zonnepanelen Aanpassen zonnepanelen

comfortinstallatie

+

Tabel 10-31: Economische gegevens voor de financiële berekeningen


Pagina 68 van 69

11 Conclusies en aanbevelingen Het gebouw dateert uit 1900 en heeft het energielabel G (EI = 2,58). Het gebouw kan als energie onzuinig worden beschouwd. Op dit moment wordt het gebouw volledig gerenoveerd. De maatregelen die bij deze renovatie worden doorgevoerd zijn: •

Aanpassen comfortinstallatie o Toepassen elektrische warmtepomp voor verwarming gebouw o Warmte/koude-opslag voor koeling gebouw o Installeren mechanische luchtbehandelingsinstallatie warmtewisselaar en debietregeling

•

Installeren 66 m2 zonnepanelen voor opwekken elektrische energie

•


met

roterende

o Isoleren metselgevel (zijgevel) o Isoleren vloer begane grond o Isoleren hellend dak o Toepassen ramen en deuren met HR++ glas o Herindeling gebruik pakhuis •

Verlichting o Toepassen LED-verlichting o Toepassing van aanwezigheids- en daglichtsensoren voor schakeling verlichting

Indien alle maatregelen van de renovatie worden doorgevoerd kan het gebouw Energielabel A++ (0,29) krijgen.


Pagina 69 van 69

Verwarming LT en koeling HT betonvloeren en wandverwarming

Recommend Documents