Vertrouwen in de bouw helpt crisis te overwinnen

Februari 2009

Willy Brandtlaan 81 | 6716 RJ Ede (Gld.) | Tel.: (0318) 63 30 26 | Fax: (0318) 63 59 57 | E-mail: [email protected] | Website: www.stabu.org

Vertrouwen in de bouw helpt crisis te overwinnen Vertrouwen in elkaar als ­partners in de ­bouwnijverheid en dat uitRestauratie bestekteksten

10

Besparing kan in de papieren lopen

12 STABU cursusaanbod

23

Communicatieprocessen

stralen naar de ­opdrachtgevers en financiers van de bouw is hét middel om de crisis te lijf te gaan. Hoe kunnen we als samenwerkende ­partijen dat vertrouwen in elkaar vergroten? De Regieraad Bouw en de daarvan afgeleide regionale Regieraden hebben al veel energie gestoken in het ontwikkelen van andere omgangsvormen, andere aanbestedingsmogelijkheden, aangepaste opleidingen, enz. De Stichting STABU, als samenwerkingsverband van de koepelorganisaties en professionele opdrachtgevers draagt ook haar steentje bij in de vorm van haar Project Informatie Managementsysteem (PIM). PIM is ontwikkeld als het instrument om de informatiestromen tussen de betrokken partners bij een bouwproject te optimaliseren. Indien alle betrokken partijen op tijd over de meest recente tekeningen en technische specificaties beschikken en snel met elkaar daarover kunnen communiceren dan is de kans op fouten zeer klein geworden. Jaar in, jaar uit verschijnen onderzoeken die aangeven dat de meeste bouwfouten aan verkeerde informatie te wijten zijn. Maar ook voor het eigen bedrijfsresultaat is het gebruik van PIM onontbeerlijk. Door de inzet van PIM bij de bouwprojecten wordt automatisch een compleet elektronisch dossier opgebouwd dat desgewenst uitgebouwd wordt met zogenaamde workflows (binnen het bedrijf vastgestelde procedures voor besluitvorming, goedkeuring e.d.). Juist nu de economische omstandigheden minder

BouwBeurs STABU is gaarne bereid om haar expertise aan u ter beschikking te ­stellen om u te helpen de interne en externe ­communicatieprocessen te ­optimaliseren. Daarom zijn wij aanwezig op de Internationale ­Bouwbeurs van 9-14 februari 2009 in de jaarbeurs Utrecht stand 10.E002

positief zijn is het bedrijfsmatig zeer verstandig om te investeren in betere interne en externe managementsystemen. De Stichting STABU is gaarne bereid om haar expertise aan u ter beschikking te stellen om u te helpen de interne en externe communicatieprocessen te optimaliseren. Daarom zijn wij aanwezig op zowel de Internationale Bouwbeurs (stand 10.E002) als op de daaraan gekoppelde beurs Bouw

& ICT (standnummer 5.F032). Graag ontvangen wij u op een van onze stands om een nadere toelichting te geven. Gratis toegangskaarten kunt u krijgen via de link op de website www.stabu.org, via een e-mail aan [email protected] of bel (0318) 633026 en vraag naar een gratis toegangskaart voor de beurs. Ook een bezoek van een van de STABU-medewerkers voor een persoonlijke toelichting behoort tot de mogelijkheden. STABU bulletin | 1

BouwBeurs 2009 begint bij BUVA...

9 t/m 14 februar i 2009

HAL 2 stand B 030 Jaarbeu rs Utrecht

1 WM 300

2 BoxStream

2

1

8 3

Type 100 i.c.m. Type 400R

ISO-PLUS 4000

3 8

9 activPilot

draai-kiep beslag

4

7

4 Ergo-Remote 9 5 10 10 BUVA-ISOSTONE®

6

raamdorpel

6 BUVA-ISOSTONE® onderdorpel

7 Atlas scharnier

5 Soft-Line beslag

BUVA beursinnovaties BouwBeurs 2009 Bezoek onze stand van 9 t/m 14 februari tijdens de internationale BouwBeurs 2009 in Jaarbeurs Utrecht. BUVA presenteert hier haar nieuwe serie hardglas, BUVA ISO-PLUS 4000. Het onderscheid met de huidige series is dat de bevestiging van het beslag, zoals scharnieren en sluitingen nu volledig onzichtbaar is. Tevens kunnen de ramen, draaiende delen en vast glas, worden voorzien van prints die aan de binnenzijde worden aangebracht.

Bremen 5 2993 LJ Barendrecht

Kom voor meer informatie over dit en al onze andere producten naar Hal 2, stand B030.

Kijk voor meer informatie op www.buva.nl

Telefoon: 0180 69 75 00 Email: [email protected]

Duurzaam & Doordacht.

Van de redactie In het oudejaar is op de valreep nog een STABU-­

5

Vraag het Stabu

bulletin verstuurd, speciaal gericht op/over fabrikanten terwijl in het nieuwe jaar de deelname van STABU aan de Internationale Bouwbeurs/Bouw en ICT ­(beide in Utrecht) weer vraagt om een uitgave.

Wij zijn net als u benieuwd wat het nieuwe jaar ons

8

Onder ede

gaat brengen. Wij beloven u dat wij er hard aan zullen trekken dit jaar!

In ieder geval kunt u lezen over het Project ­Informatie Management systeem (PIM), Stichting Marktwerking Installatietechniek doet een oproep om de juridisering van de aanbestedingspraktijk een halt toe te ­roepen. ­Daarnaast gaat Otto Sluizer in zijn rubriek

16 Uit de praktijk

­“Onder Ede” in op het tonen van lef!

Speciale aandacht wordt ook besteed aan het Kennis-

inhoud februari

systeem Bouwrecht. Uit de dagelijkse contacten met de STABU-gebruikers komt naar voren dat er een grote

1

­behoefte is aan een hulpmiddel om betreffende alle wet-

3 10

en regelgeving “door de bomen het bos nog te kunnen zien”! Er is een grote diversiteit aan ­informatiebronnen, via publicaties en internet, maar vaak zijn deze òf zeer algemeen òf zeer juridisch getint. Op bladzijde 21 is te lezen hoe STABU hier op in gaat spelen.

12 14 19 20 21 23 28

Vertrouwen in de bouw helpt crisis te overwinnen Van de redactie Restauratie bestekteksten nu ook binnen STABU bereik Besparing kan in de papieren lopen De nieuwe toverformule BIM STABU Leidraad contractvormen Korte Berichten Uitbreiding dienstverlening STABU STABU Cursusaanbod Colofon en Prijsinformatie

Veel leesplezier toegewenst! Uw reacties, suggesties voor de inhoud ontvangen we graag via [email protected]

STABU bulletin | 3

PRODUCTIETIJD 300.000.000 jaar Nuovo Design Vormgevers in natuursteen

NOOIT MEER ONKRUID !!

Nuovo Design is een natuursteen verwerkend bedrijf in Someren dat in heel Nederland een unieke plaats in neemt op het gebied van natuursteen en composiet. Voor de aannemers en bouwmaterialenhandel produceert Nuovo Design o.a. (KOMO Keur) dorpels, vensterbanken, deuromlijstingen, ezelsruggen, etc. in diverse materialen.

®

Epoxy Voegmortels Rejointoyage epoxy pour pavage et pierre naturel

LEVERTIJD 3 weken Lage akkerweg 4 - Someren - T. +31 (0)493 49 63 32 - www.nuovo-design.nl

relatie: formaat: blad: kleur: datum:

Nuovo Design 92(b)x 135(h) mm STABU full colour januari 2009

w w w. r o m e x - b e n e l u x . c o m

Vraag het STABU Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse ­cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek ­worden weergegeven.

Vraag Hoe regel ik in het bestek(boek) dat bijvoorbeeld de werktuigbouw­kundige- en elektrotechnische nevenaannemers van een project moeten vallen onder de CAR-verzekering van de bouwkundig aannemer? Antwoord Door de schraptekst “-de werken…..” te gebruiken in plaats van de schraptekst “- het werk.” onder de aanvullende administratieve bepaling 01 ­“ CAR-VERZEKERING DOOR DE AANNEMER” behorende bij artikelnummer 01.03.10 “CAR-VERZEKERING DOOR DE AANNEMER”.

n­ evenaannemer die de CAR-verzekering dient af te ­sluiten kan dit daarom worden meegenomen bij deze sectie of ­rubriek. In het bestek (of andersoortige aannemingsovereenkomst) van een nevenaannemer waarvan het werk onder de CAR-verzekering dient te vallen moet de STABU ­bepaling 02 ­“CAR-VERZEKERING DOOR DERDEN” behorende bij 01.03.10 “CAR-VERZEKERING DOOR DE AANNEMER” ­worden ­meegenomen. Immers, lid 1 van paragraaf 43b stelt dat de aannemer, dus iedere aannemer van een werk van een project, welke gecontracteerd wordt op basis van de U.A.V. 1989, een verzekering moet aangaan. Dit lid moet dus worden ­uitgesloten bij nevenaanneming! Overigens is het verzekeringsrecht per 1 januari 2006 van het Wetboek van Koophandel overgegaan naar het Burgerlijk Wetboek. Dit is ook in de STABU-teksten bij de uitgave van 2007-2 reeds meegenomen. >>

Verzekering zit onder paragraaf 43b van de U.A.V. 1989. De STABU-bestekssystematiek kent echter geen artikelnummers met toevoeging van een letter zoals bij de korttekstcode wel het geval is. Zodoende is het onderwerp ­verzekering in het bestekboek onder 01.03 en niet onder 01.02.43b geplaatst. Immers de 2 getallen achter 01.02 “ADMINISTRATIEVE BEPALINGEN AANSLUITEND OP DE U.A.V.” volgen de paragrafen uit de U.A.V. 1989. Anticiperen op paragraaf 11, “ONDERHOUDSTERMIJN”, uit de U.A.V. 1989 kan dus in het bestekboek onder 01.02.11. met de gelijknamige artikeltitel. De CAR-verzekering is een zogenaamde parapluverzekering. Daarom dienen, om verzekeringstechnische problemen tijdens de uitvoeringsduur van het ­project te voorkomen, alle werken welke deel uitmaken van het project hieronder te vallen. In het bestekboek van de

ing. H.H.M.(Henny) Miltenburg

STABU bulletin | 5

(Vervolg pagina 5)

Vraag

Vraag

Wat is een goed standaardbedrag voor het “eigen risico bedrag” bij het specificeren van de CAR-verzekeringsteksten in het bestek(boek)?

Wordt de nieuwe grondroerdersregeling nog opgenomen in STABU?

Antwoord Veel voorkomende standaardbedragen zijn €113, €227, €454, €567, €1134, €2269 en €4538 per gebeurtenis. Dit zijn dus ‘oude” afgeronde guldenbedragen omgerekend naar euro’s. Een eigen risico van 0 of nihil schijnt verzekeringtechnisch niet de praktijk te zijn. Aan de andere kant is een eigen risico juist een must want dit zou, zo is de algemene opvatting, nauwgezet werken in de hand werken. ­Immers degene die iets kapot maakt tijdens de uitvoeringsduur van het project moet opdraaien voor het eigen risico en zal er dus baat bij hebben om dit te voorkomen.

Antwoord Uiteraard. De grondroerdersregeling, oftewel de Wet ­Informatie-Uitwisseling ­Ondergrondse Netten (WIUON) is de nieuwe wet om graafschade zoveel mogelijk te ­voorkomen. De wet verplicht zorgvuldiger graven en verplichte ­informatie ­uitwisseling tussen grondroerders (de gravers) en de ­kabel- en leidingbeheerders. Deze ­informatie uitwisseling ­voorafgaand aan de ­graafwerkzaamheden ­verloopt via een digitaal ­loket ­(voormalige KLIC-melding) bij het kadaster. Ook in de U.A.V. 1989 staat iets over dit ­onderwerp bij ­paragraaf 5.1. Daar staat: “Indien de aard van het werk ­hiertoe ­aanleiding geeft, houdt de ­directie vóór de aanvang van het werk een bouwbespreking met de aannemer en de leidingbeheerders, waarbij de aannemer wordt ­ingelicht over de juiste ligging van de zich in of nabij het werk en het werkterrein bevindende ondergrondse kabels en leidingen en waarbij wordt vastgesteld wat daarmee moet geschieden. Indien de directie deze bouwbespreking niet houdt, zal de ­aannemer vóór de aanvang van het werk om het houden van die bespreking verzoeken. De directie zal aan dit verzoek gevolg geven.”. De STABU aanvullende administratieve ­bepaling 05 “ONDERGRONDSE KABELS EN LEIDINGEN” ­behorende bij ­artikelnummer 01.02.06 “VERPLICHTINGEN VAN DE ­A ANNEMER” zal daarom worden aangepast in de ­uitgave 2009-1.

Vraag Krijgen we nog herziene teksten van STABU nu het Bouwstoffenbesluit onlangs gewijzigd is in het Besluit Bodemkwaliteit? Antwoord Ja. Het Bouwstoffenbesluit is de afgelopen jaren geëvalueerd waarbij veel knelpunten naar voren zijn gekomen. In het Besluit Bodemkwaliteit, welke op 1 ­januari 2008 in werking is getreden, is het Bouwstoffenbesluit opgenomen per 1 juli 2008. Daar de STABU-catalogus 30, uitgave 2008-2, van juli 2008 is, heeft dit elkaar net gekruist. In de STABU catalogus 31, uitgave 2009-1, welke in het voorjaar van 2009 beschikbaar zal komen is de desbetreffende tekst hierover gewijzigd. De huidige aanvullende administratieve bepaling 02 “BOUWSTOFFENBESLUIT” onder artikelnummer 01.02.08 “KEURING VAN BOUWSTOFFEN” zal daarom worden aangepast.

Overigens doet de opdrachtgever er verstandig aan om ­ervoor te zorgen (beschikbare tijd en te betalen prijs) dat de ­graafwerkzaamheden die hij via het bestek opdraagt op ­zorgvuldige wijze kunnen worden verricht.

Vraag De STABU handleiding stamt alweer uit 1990. Komt er nog een nieuwe versie? Antwoord Die is (zijn) er al. De klassieke STABU handleiding is, ­behoudens wat kleine zaken, in essentie nog steeds ­correct. De STABU-bestekssystematiek is immers de afgelopen ­jaren niet wezenlijk ­gewijzigd. Toch heeft STABU gemeend om in plaats van deze handleiding twee nieuwe daarvan ­afgeleide producten te maken. ­Enerzijds heeft dit geleid tot een digitale “STABU Handleiding” welke staat op de DVD welke in 2008-2 is verschenen waarop ook de STABU-catalogus e.d. is meegenomen. Anderzijds is er ook een boekje verschenen met de titel “Achtergrond STABU-bestekssystematiek” welke aan alle licentiehouders is verstuurd. In dit boekje is ook de voormalige brochure meegenomen aangaande de aanvullende administratieve bepalingen anticiperend op de UAVTI 1992. Wenst men extra exemplaren van dit boekje dan kan dit besteld worden tegen een geringe vergoeding van €5,- via de ­vernieuwde STABU-website, www.stabu.org, onder het ­onderwerp “Info STABU” bij “STABU uitgaven”.

Vraag Bij een aanbesteding van een STABU-bestek wordt ­uiteindelijk toch gecontracteerd op basis van de AVA ’92. Is dat verstandig? 6 | STABU bulletin

C

Antwoord Vanuit een actieve opdrachtgever bezien niet. Bij de ­Algemene ­Voorwaarden voor Aannemingen in het bouwbedrijf 1992 (AVA 1992) hebben de samenstellers beoogd te komen tot een overzichtelijke en ­evenwichtige standaardregeling voor werken waarbij namens de opdrachtgever geen directie wordt ­gevoerd. In een STABU-bestek is via de “verplichte” ­aanvullende ­a dministratieve bepaling 01 “VAN ­TOEPASSING ZIJNDE VOORWAARDEN” onder artikelnummer 01.01.10 de standaardbepalingen van toepassing, zoals deze zijn ­o pgenomen in de STABU-Standaard 2007, uitgegeven door de Stichting STABU te Ede. Vervolgens wordt vanuit de STABU-Standaard 2007 via artikel 01.0.01 “Van toepassing zijnde voorwaarden, voorschriften en bepalingen” ­o nder bepaling 01 de U.A.V. 1989 op het werk van toepassing verklaard. De U.A.V. 1989 gaat nadrukkelijk wel uit van ­d irectievoering. Zo stelt lid 2 van paragraaf 3 “DIRECTIE” dat: “Indien de opdrachtgever niet een of meer personen wil aanwijzen om als directie op te treden, is hij ­verplicht hiervan vóór de ­uitvoering van het werk schriftelijk ­m ededeling te doen aan de ­aannemer. Indien door het niet aanwijzen of niet ­vervangen van een of meer personen om als directie op te treden meer van de ­a annemer wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan worden gevergd, heeft hij recht op bijbetaling.” De U.A.V. 1989 zijn door de opdrachtgever, veelal vanuit een ­b esteksituatie, ­“opgelegde” voorwaarden richting de aannemer terwijl de AVA 1992 zogenaamde “aangeboden voorwaarden” zijn vanuit de aannemer richting de ­( leek)opdrachtgever, veelal voor werken van ­geringe geldelijke omvang.

w u e i N van Brink Groep

IBIS-STABU Bezoek onze stand tijdens de Bouw & ICT voor een live demo.

Stand C.045, hal 5

www.ibis.nl of bel 070-301 53 01

M

Y

CM

MY

CY CMY

K

Onder ede In deze rubriek geeft de auteur zijn visie op wet- en regelgeving in de bouw

Risico’s zijn er om te Alweer enige tijd geleden kwam ik een bericht uit Cobouw (07-06-2008) tegen waarin gesteld werd dat grond-, water- en ­wegenbouwers bij aanbestedingen nauwelijks de ruimte krijgen om eigen ideeën aan te dragen. Ik citeer: “Bij maar liefst 92 procent van de aanbestedingen was het indienen van alternatieven door inschrijvende bouwbedrijven streng verboden”. ­Volgens de brancheorganisatie draaien opdrachtgevers met die opstelling innovaties in de GWW-sector hardhandig de nek om.

‘Innovatief aanbesteden hoeft niet beperkt te blijven tot enkele pilots van een paar grotere aanbesteders’, vond Bouwend Nederland-voorzitter Elco Brinkman. En ik in mijn onschuld maar geloven dat het de bedoeling van de overheid was om het ­zogenaamde “innovatief aanbesteden” te stimuleren om opdrachtnemers de gelegenheid te geven het eigen creatief vermogen aan te boren! Juist in de GWW-sector waar praktisch alle opdrachten van overheidswege plaatsvinden heeft die overheid dus de mogelijkheid, zoniet de macht, om innovatief aanbesteden door te voeren, dan wel door te drukken. Als naïeve waarnemer probeer je dan na te gaan wat de achtergrond van dit gebrek aan innovatief aanbesteden zou kunnen zijn. En het bericht geeft een duidelijk antwoord: uit analyse blijkt dat opdrachten nog steeds, zoals vanouds, gegund worden op basis van de laagste prijs. Maar waarom toch niet voor een betere prijs-kwaliteit-verhouding gekozen in plaats van alleen het prijscriterium? Naar mijn mening moet het antwoord daarop gezocht worden in het risicomijdend gedrag van (overheids)opdrachtgevers die een broertje dood ­hebben aan “verrassingen” en wiens devies schijnt te zijn “alles liever dan het ­nemen van risico’s”. Met name gaat het om de risico’s die verbonden zouden ­kunnen zijn aan het ruimte geven aan inschrijvers om met eigen oplossingen te komen. Risico’s horen bij het leven: een afgezaagd cliché zou je denken. Maar in de ­o nderhandelingen over bouwcontracten vormen zij daar geen onbelangrijk ­o nderdeel van. In het streven naar beperking en beheersing van de onvermijdelijke risico’s wordt niet zelden getracht de contracten zo dicht te timmeren dat de mogelijkheden voor innovatie gefrustreerd raken en de daarvoor benodigde creativiteit gesmoord wordt. Ook de zogenaamde indek-cultuur heeft daar iets mee te maken. Enigszins vergelijkbaar heeft het ministerie van Economische Zaken in zijn streven om grip te krijgen op het aanbestedingsproces (zeker voor overheidsopdrachten) een nieuwe Aanbestedingswet geproduceerd die jammerlijk is getorpedeerd door de Eerste Kamer. Ik heb de 650 bladzijden die blijkbaar nodig zijn om bedoelde grip te krijgen op het proces gelukkig niet gelezen. Maar het blote feit dat je zoveel bladzijden nodig hebt om een normaal proces – dat in essentie toch minder ­ingewikkeld is dan sommige partijen ons willen doen geloven - te beheersen, betekent dat je per definitie fout zit. 8 | STABU bulletin

Het streven naar veiligheid en naar het uitbannen van ­r isico’s is strijdig met het eveneens streven naar innovatie. Dit laatste moet overigens geen doel op zichzelf zijn, maar kan het gevolg zijn van creatieve oplossingen voor nieuwe problemen. Innovatie niet als motor maar als gevolg van creatief denken. Er ontstaat een natuurlijke spanning ­t ussen de tegengestelde doeleinden van veiligheid of zekerheid enerzijds en innovatie en creativiteit anderzijds. De kunst is dan de juiste balans te vinden. Maar helaas worden al te vaak beide doeleinden tegelijkertijd klakkeloos nagestreefd en gestimuleerd zonder voldoende de spanning daartussen te onderkennen. In een lofwaardige poging lering te trekken - in het kader van KING (Kennis IN het Groot) - uit de ervaring met ­grote projecten, constateren Pro Rail en Rijkswaterstaat dat in de onderhandelingsfase geruzie over de risicoverdeling bij al deze megaprojecten aan de orde is geweest. Zonder ­s tatistisch materiaal ter ondersteuning, lijkt het mij echter niet onwaarschijnlijk dat ook bij kleinere projecten, zowel in de GWW- als in de B&U-sector, dit geruzie ook te vaak zal voorkomen. Discussies zullen plaatsvinden niet alleen over de aard van de risico’s maar ook over het zich al of niet voordoen van die risico’s. Zo zijn er drie soorten risico’s: vermijdbare risico’s die te voorkomen zijn, bijvoorbeeld door degelijke bestekken samen te stellen, onvermijdbare risico’s, bijvoorbeeld door tegenvallende weersgesteldheid, en beheersbare risico’s, bijvoorbeeld door de juiste toewijzing van risico’s aan relevante partijen en transparante procedures. Met behulp van risico-analyse en risicomanagement (zie ook de recent verschenen brochure van CROW: “Risico’s & Aanbesteden”) zou het mogelijk moeten zijn om het eerder genoemde geruzie flink te beperken.

nemen...

ir. Otto

Sluizer

Ratio (planning, techniek, normering procedures) weegt nu meer dan creativiteit (ideeën, emoties, ­bevlogenheid). Het wordt tijd om risico te nemen wat betreft het innovatief aanbesteden

Maar wie trekt zich ogenschijnlijk niets aan van ­b ovengenoemde redelijke overwegingen? Dat is de heer Daan Quakernaat, vroeger ICT-consultant, nu ­“ beroepsspreker” op symposia en dergelijke, die de bouwwereld wakker wil ­schudden en ons toeroept: “Maak fouten, neem risico!” Hij onderscheidt twee werelden, de zwarte en de witte, ongeveer overeenkomend met hetgeen zich in onze twee ­h ersenhelften afspeelt: de rechterhelft voor het gevoel, de verbeelding, de creativiteit (witte wereld) en de linker voor de ratio, de ­normen, de regels (zwarte wereld). Ik citeer weer: “De zwarte wereld is de wereld van de planning, de techniek, de ­normering en de procedures. De witte wereld is die van de ideeën, emoties en bevlogenheid…. We controleren, ­reguleren, certificeren en vergooien onze creatieve energie. Niks mis met procedures, maar pas die toe op zaken waar je niet over hoeft na te denken. Kathedralenbouwers volgden vooral hun gevoel. Dat zouden wij ook vaker moeten doen”. De architecten onder ons zullen beamen dat bevlogen ­o pdrachtgevers die bereid zijn bepaalde risico’s – op ­verstandige wijze - te trotseren, een doorslaggevende ­s timulans betekenen voor het genereren van creatieve

o­ plossingen. Maar ook uitvoerende partijen die zich geconfronteerd zien met lastige technische problemen raken enthousiast en boren hun creativiteit aan als de opdrachtgevers zich openstellen voor gedurfde alternatieven. Dus waar gaat het uiteindelijk om? Wat de ­aanbestedingswet betreft, moge herinnerd worden aan wat Montesquieu, ­befaamde schrijver van “De l’esprit des lois”, beweerde: “Met wetten verander je geen mores”. Wat risico’s betreft, moet je niet proberen deze volledig te beheersen en een ­schijnzekerheid te creëren waar die niet kan bestaan, en moet je soms risico’s nemen om grotere risico’s te vermijden, of om meerwaarde te scheppen die je anders niet zou kunnen ­realiseren. En zolang mensen van vlees en bloed zich bemoeien met het bouwproces, valt de niet-cijfermatige werkelijkheid niet te verwaarlozen. Vakmanschap, in welk ambacht of discipline dan ook, is nog steeds het fundament voor ­creatieve oplossingen, maar het tonen van lef is geen onbelangrijke factor voor succes. STABU bulletin | 9

Restauratie bestekteksten... ...nu ook binnen STABU-bereik

Professioneel restauratiewerk vraagt om een goed bestek en dat was een groot gemis in de restauratiewereld. In het kort, een noodkreet ­vanuit het Neerlandsch Stucgilde moest worden ­gehoord. Niet alleen vanuit de uitvoering maar ook de ­Vereniging van Architecten Werkzaam in de ­Restauratie (VAWR) hadden behoefte aan goede bestekteksten voor restauratiewerk. In navolging op deze prangende vraag werd onder leiding van het ­“Bedrijfschap Afbouw” het initiatief genomen voor het maken van een plan voor de ontwikkeling van een restauratiebestek voor stukadoorswerk. Bij dit initiatief werd een advies- en werkgroep s­amengesteld. Hiermee was de eerste stap gezet voor de ontwikkeling van

Foto: W. Freling

een serieus restauratieplan.

‘Nu de restauratieteksten voor stukadoorswerk zijn geplaatst heeft de ­Stichting STABU besloten uitbreiding van

In een aantal sessies heeft de werkgroep zowel de ­onderzoeksmethode alsmede de bestekmodule ontwikkeld. Deze ­ontwikkeling is periodiek teruggekoppeld aan de adviesgroep die vanuit de ­verschillende invalshoeken een positieve inbreng heeft gehad op het ontstaan van het product.

­restauratiewerk voort te zetten.’ De onderzoeksmethode is samengesteld in de vorm van een ­schade-atlas met een indeling naar schade-oorzaken en ­oplossingen. De schade-atlas is daarmee bedoeld voor het leveren van een juiste analyse per schadegeval. De rapportage hieruit geeft de bestekschrijver de benodigde ­gegevens om nauwkeurige bestekteksten te beschrijven.

STABU-systematiek

Foto: W. Freling

10 | STABU bulletin

Belangrijk voor de stukadoorsbranche was om de beschrijvingen van het werk geheel onder hoofdstuk 40 van STABU te kunnen plaatsen. Dit gaf de doorslag na door het bedrijfschap afbouw gehouden deelnemers enquête waarbij meer dan 90% van de

bestekschrijvers en gebruikers het noodzakelijk en gewenst acht van de STABUsystematiek gebruik te kunnen maken.

Frans G ou

w

Restauratiebestek Inmiddels kunnen we melden dat voor het vakgebied stukadoorswerk dit naar tevredenheid is gelukt. Het restauratiewerk heeft voor dit onderdeel een plaats gekregen onder paragraaf 40.21. van hoofdstuk 40 STUKADOORSWERK. Vanuit de korttekst 40.21.11 kunnen nu de besteksposten voor ­binnen- en buitenwerk worden vervaardigd en worden voorzien van de juiste bouwdelen met verfijnde detailinvullingen. Belangrijk is te melden dat in de nieuwe Resultaatrubriek (R432111) meerdere variant specificaties zijn opgenomen met als belangrijke uitschieter de specificatie met als titel “voorbereiding restauratie stukadoorwerk”. De reden om deze variant op te nemen is van belang voor het specifieke werk, het heeft namelijk een grote ­samenhang met de voorbereiding, het registreren en het restaureren binnen het specialisme van professioneel vakmanschap. Een reden voor STABU om hier extra aandacht aan te schenken.

Voor een afspraak of aanvullende informatie kunt u zich wenden tot: Frans Gouw, Projectcoördinator bouwkunde. Telefoon 0318 633026, E-mail [email protected] www.stabu.org www.bedrijfschapafbouw.nl www.stucgilde.nl

Hoe verder? Nu de restauratieteksten voor stukadoorswerk zijn geplaatst heeft de Stichting STABU besloten uitbreiding van restauratiewerk voort te zetten. Zo zijn onder meer timmerwerk, metselwerk, natuursteen, glas in lood gewaardeerde onderwerpen voor uitbreiding in de systematiek, dit kan echter niet zonder de professionele inbreng vanuit de bouwbranches. STABU zoekt daarom restauratoren, uitvoerende en ontwerpende professionals werkzaam in het restauratiewerk.

Literatuur: Van schade tot bestek d.d. 15 december 2008, versie 08 Foto: W. Freling

De adviesgroep die dit ontwikkeltraject heeft begeleid, bestond uit:

De werkgroep waar het bestek is ontwikkeld, bestond uit:

W.V.J. Freling, rasp-stuc adviseurs W.F. Bielderman, Bielderman Stucadoors- en afbouwbedrijf (de NOA) S.J.K.M. Linssen, Stucadoorsbedrijf Linssen (Neerlandsch Stucgilde) D.B.M. Hermans (RACM) H.J.P. Brocken, Gevelsupport H.G. Geerken (Bedrijfschap Afbouw) F. Gouw, (STABU)

A.J. van Delden, Delstuc , (het Neerlandsch Stucgilde) J.S. Poortvliet, stucadoorsbedrijf Poortvliet , (Neerlandsch Stucgilde) Mw. M. Prins, Architectenbureau Fritz, (VAWR) P.C. Broekema Architektenburo Verlaan & Bouwstra, (VAWR) A.A.M. Hagen (Bedrijfschap Afbouw) F. Gouw, (STABU)

STABU bulletin | 11

Besparing kan in de papieren lopen...

Waar in het verleden nog wel eens onnodige kosten werden gemaakt, wordt tegenwoordig elke euro omgedraaid. Daarnaast is in de markt een duidelijke verschuiving naar milieubewust werken te zien. Waren kostenbesparing en efficiencyverbeteringen in het verleden de grootste argumenten om papierstromen te digitaliseren, ook gaat het milieu een grotere rol spelen in het beslissingsproces. Met de website www.aanenuitbesteden.nl wordt op al deze argumenten ingespeeld. Desgevraagd geeft initiatiefnemer Erik Nieuwenhuis een toelichting.

12| STABU bulletin

alles heeft als doel: op tijd de juiste offertes ontvangen. “Een besparing op de papierwinkel van €25.000,-- op jaarbasis is geen unicum”, aldus Erik Nieuwenhuis. In deze tijden zijn dat zeker interessante bedragen om te besparen!

Meer informatie is te vinden op ­ www.aanenuitbesteden.nl.

Aannemers kunnen nu via internet onderaannemers selecteren en aanbestedingsdocumenten uitwisselen. De website aanenuitbesteden.nl biedt een digitale oplossing om offerteaanvragen met bijbehorende bouwte-

‘Aannemers kunnen nu via ­internet onderaannemers selecteren en aanbestedingsdocumenten uitwisselen’ keningen bij onderaannemers onder de aandacht te brengen. Wanneer de offerteaanvraag per e-mail wordt verstuurd, kan de ­onderaannemer eenvoudig op de door de verzender als relevant ­geselecteerde documenten klikken om deze direct te openen in de internet browser. Wanneer de onderaannemer papier wil, kan hij klikken op een speciaal hiervoor bedoelde button in de e-mail. Voor de onderaannemers die geen e-mail willen of kunnen ontvangen is direct per post de offerteaanvraag met bijbehorende projectdocumenten toe te sturen. Door enkele projectgegevens in te voeren en het toevoegen van ­projectdocumenten is een nieuw project eenvoudig aan te maken. Vervolgens zijn hiervoor onderaannemers te zoeken en uit te nodigen via een database met (vaste) aannemers. Hierbij is ook de specifieke specialisatie op de STABUbestekshoofdstukken terug te voeren. Per werkonderdeel kan aangegeven worden welke projectdocumenten relevant zijn en de offerteaanvraag opgesteld worden. Een grip op de communicatie kan worden gehouden doordat het mogelijk is om in te zien of de aanvraag is ontvangen en welke documenten zijn gedownload en/of besteld bij de reprodienst. Dit

NIEUW IN STABU VOOR BESTEKBUREAU’S PANASONIC BUSINESSPRODUCTS!

Panasonic security systemen en airco... zijn vanaf nu opgenomen in het Stabu bestand. Hierdoor is het mogelijk om Panasonic fabrikant product specificaties gemakkelijk in uw bestekteksten te kunnen kopieren. Mocht u meer informatie willen ontvangen over Panasonic dan kunt u bellen met 073-64025577. Onze accountmanagers maken graag een afspraak met u! Of kijk op onze website www.panasonic.nl

STABU bulletin | 13

De nieuwe tover De nieuwste ontwikkeling van dit objectgeoriënteerde CAD noemen we BIM.

Het heeft even geduurd maar nu dringt het toch door in de burelen van de partners: “BIM” leert de totale oplossing voor de bestaande communicatieproblemen! Is dat waar en wat is BIM dan precies? Om met het laatste te beginnen, blijkt dat de definitie van BIM verschuift van het oorspronkelijke “Building Information Modelling” naar het “ge(Bouwwerk) Informatie Model”.

14 | STABU bulletin

formule van BIM 3D-CAD systeem

Is het de oplossing waar we op wachten?

Wat verschilt het BIM met het 3D-CAD-systeem? Het doel van een CAD-systeem is het meer automatisch tekenen met behulp van een computer waarin de 2D geometrie wordt ­weergegeven met grafische elementen als lijnen en bogen. Op deze manier wordt een muur weergegeven door twee eenvoudige lijnen. Om hier meer waarde aan te geven is het begrip “layering” geïntroduceerd om elementen samen te voegen. De meer ­ingewikkelde relaties ­tussen deze elementen kunnen in 2D niet getoond worden. De opkomst van 3D-CAD legde zich eerst toe op het creëren van geometrie als steun voor de visualisatie van een ontwerp, maar nu nemen objectgeoriënteerde ­3D-CAD systemen de rol van 2D-symbolen over met bouwobjecten en elementen. Deze ­objecten kunnen op verschillende manieren worden weergegeven en, nog belangrijker, kan ­niet-grafische informatie (technische specificaties en waarden) er aan worden ­toegevoegd. Deze toegevoegde informatie geeft deze objecten een bepaalde “intelligentie”. Voorbeeld: een wand kan langer of dikker gemaakt worden, een ­bepaalde hoogte krijgen, een aan het Bouwbesluit gerelateerde brandwerendheid en/of isolatiewaarde krijgen. Ook kunnen de meer abstracte begrippen als “ruimte” nu goed worden gedefinieerd. Dit bij elkaar opgeteld zorgt ervoor dat er veel meer data kan worden verzameld; informatie over de akoestiek, verwarming, bezettingsgraad, etc.

buildingSMART is ervan overtuigd dat het grootse probleem tussen de architecten, de ingenieurs, de aannemers, de toeleveranciers en de facility managers zit in de bestaande onmogelijkheid om ­bestaande informatie via de computer onderling uit te wisselen. Vergeleken met andere industrieën heeft de bouwnijverheid internationaal een ­reputatie van matige kwaliteit op het gebied van producten, ­processen of “waar voor je geld”!

De nieuwste ontwikkeling van dit objectgeoriënteerde CAD noemen we BIM. Achter deze ­ontwikkeling staat een wereldwijde organisatie “buildingSMART” geheten en gelukkig ­hebben we sinds kort ook een afdeling “buildingSMART Benelux” waarin de Nederlandse softwarehuizen zich voorbereiden op deze nieuwe toepassingen van CAD-technologie. De voorbereidingen voor deze toepassing worden ondersteund door de Regieraad Bouw, de Bouw Informatie Raad en de belangrijkste opdrachtgevers in Nederland. De nu twee maal georganiseerde BIM-CaseWeek, gedurende welke vele partijen samen ­proberen met BIM-technologie in 5 dagen een groot project compleet te ­ontwikkelen, geeft aan dat we op de goede weg zijn maar nog een aantal zaken missen. De ­vooraanstaande internationale softwareleveranciers zoals Autodesk (Revit), Graphisoft ­(Archicad), Bentley (Triforma) en Nemetschek (Allplan) hebben hun eigen interpretatie van BIM op de markt gebracht. De Stichting STABU draagt al een lange periode bij aan deze ontwikkeling door de ­ontwikkeling van de nog ontbrekende standaarddefinities van alle ­gebouwonderdelen. Als we deze ­definities ontberen is een BIM niet mogelijk. Deze langdurige ­inspanningen ­hebben ertoe geleid dat deze activiteiten nu onder de naam “IFD Library for ­buildingSMART” een integraal onderdeel van de wereldwijde buildingSMART ontwikkeling ­uitmaken.

De bouwnijverheid is een van de sloomste toepassers van nieuwe ICTtechnologie en kent zeer veel kleine bedrijven; kortom een ­industrie zonder een duidelijk gestuurde visie op de toekomst en een lage ­innovatiegraad. De uitdagingen die momenteel op het bord liggen als de energiecrisis en de financieringscrisis vragen om een nieuwe aanpak! Deze nieuwe druk op de gebouwde omgeving (met alle CO2 beperkende maatregelen), de planningsmethodieken, de steeds grotere ­nadruk op duurzaamheid en energiebesparing vragen om een ­nieuwe aanpak en de inzet van nieuwe methoden in de communicatie in de bouwnijverheid. De overheden wereldwijd beginnen steeds meer het voordeel van BIM te zien. Ze gebruiken het om het “automatisch toetsen aan de regelgeving” te ondersteunen en er daardoor zeker van te zijn dat de gebouwen voldoen aan de gestelde milieu- en energie-eisen en om er zeker van te zijn dat de kwaliteit- en managementinformatie te allen tijde beschikbaar is voor verschillende belangen van de overheid zoals onderhoud, fiscale en strategische planning. De Nederlandse overheid verricht momenteel strategisch ­onderzoek om haar standpunt inzake BIM definitief te kunnen bepalen. De ­invoering van BIM als nieuwe standaard in Nederland vraagt om een grote inspanning van het bedrijfsleven. Naast de investeringen in hard- en software zit de grootste inspanning in het veranderen van onze gebruikelijke positie in het proces. Dit vraagt om veranderingen binnen de organisaties met ­bijbehorende opleidingen en ­verschuiving van taken en verantwoordelijkheden. De Stichting STABU, het samenwerkingsverband tussen de grote ­koepelorganisaties in de bouw en de professionele opdrachtgevers, stelt haar kennis en ervaring ter beschikking om dit proces te begeleiden. Het aanbieden aan de markt van haar Project Informatie Management systeem (PIM) kan voor bedrijven de start betekenen om de nieuwe technologie binnen hun organisatie te introduceren. Onder het moto “PIM sala BIM” biedt STABU aan bedrijven, die niet willen afwachten maar nu al met de nieuwe technieken die veel kosten kunnen besparen, willen starten om goed voorbereid te zijn op de toekomst. ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik, algemeen directeur STABU

STABU bulletin | 15

Uit de praktijk

van

Stop juridisering aanbestedingspraktijk Is Kennisloket aanbesteding de oplossing? De afgelopen 10 jaar is het aanbestedingsrecht een steeds meer ­prominente rol gaan spelen bij overheidsinkopen. Vele ­aanbestedingsadvocaten verdienen een meer dan goed ­betaalde boterham met dit vak; anderzijds noopte het een groot ­aantal ­gemeentes tot het in dienst nemen van één of meerdere ­aanbestedingsspecialisten. Is dat nu wel nodig? Natuurlijk is in de loop der jaren het aanbesteden er niet makkelijker op geworden. Daarbij werkt de regelgeving ook niet echt mee. Wat is nu transparant, objectief en niet discriminatoir; de drie beginselen van het Europees aanbestedingsrecht. Een mooi voorbeeld van deze problematiek is de klucht rond de aanbesteding van de schoolboeken. Gevolg van deze regelgeving is mede dat bedrijven zodra zij het ­gevoel hebben dat hun onrecht is aangedaan, sneller geneigd zijn om naar de rechter te stappen. En op hun beurt willen ­opdrachtgevers risico’s vermijden en proberen hun (aanbestedings)procedures 100% juridisch waterdicht te krijgen. Kortom, de ingrediënten voor ­overjuridisering zijn aanwezig. Een van de problemen die ondernemers steeds vaker en sterker ­ervaren is hoe zij gehoor vinden voor hun klachten over aanbestedingsprocedures van aanbestedingsplichtige diensten. De aard van die klachten loopt uiteen en betreffen alle fases van de aanbesteding: van onredelijke selectiecriteria tot ongelijke behandeling van ­inschrijvers etc. In de praktijk kan, afhankelijk van de aard van de klacht, het bedrijf zich tot de aanbestedende dienst richten of zal hij meteen naar de rechter moeten gaan. Vanuit de praktijk merkt SMI dat klagen bij de aanbestedende dienst vaak niet tot het gewenste effect leidt, omdat ­aanbestedende diensten zeer terughoudend zijn om veranderingen in een lopende aanbestedingsprocedure aan te brengen. En een rechtszaak is ook niet altijd het juiste middel, bijvoorbeeld tegen een onjuiste selectiemethode, gezien de tijd die gemoeid is met het verkrijgen van de uitspraak. Andere nadelen aan een rechtszaak voeren zijn het feit dat zo’n zaak de relatie met je toekomstige opdrachtgever kan verstoren. Het kost tijd en geld en last but not least: de bewijslast ligt bij de klagende partij. Terwijl de informatie en bewijsstukken juist bij de aanbesteder liggen. Daartegenover staat dat geen recht op inzage in de aanbestedingstukken is. Het is dus heel moeilijk te bewijzen dat de aanbestedende dienst fouten gemaakt heeft. Dan is het aanspannen van de zaak al bij voorbaat kansloos. 16| STABU bulletin

Kennisloket? Ruim een jaar geleden is in de 2e kamer gesproken over de mogelijkheden van een aanbestedingsautoriteit. Maar hierbij bleek dat er bij de politiek onvoldoende draagkracht was voor zo’n waakhond met formele bevoegdheden. Toch is er wel degelijk behoefte aan enige vorm van laagdrempelige klachtbehandeling. Een andere mogelijkheid is een Kennisloket Aanbesteden, dat tegemoet komt aan een laagdrempelige klachtbehandeling. En als zaken zo vroeg mogelijk bespreekbaar gemaakt worden en daar waar mogelijk gecorrigeerd, beperkt dit tevens onnodige en kostbare juridische procedures. Duidelijk is dat een dergelijk loket geen orgaan moet zijn met een formele bevoegdheid. Maar een orgaan dat op basis van zijn expertise een oordeel geeft over een betreffende klacht. Wat de betreffende partijen met zo’n klacht doen is aan hun. De kracht van het oordeel moet liggen in de expertise van het Kennisloket. Belangrijk daarbij is dat zo’n kennisloket samengesteld is uit vertegenwoordigers van aanbesteders- én inschrijverzijde. Zij dienen ter zake deskundig te zijn. Snelheid van handelen is

SMI

Stichting Marktwerking Installatietechniek (SMI)

Wie?

SMI is een stichting die in de eerste plaats aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen. Daarnaast ondersteunt SMI - met kennis, expertise en praktisch (juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatiebedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de dagelijkse praktijk. Ir. Pieter van den Eijnden en mr. Margreet van Deurzen

‘Vanuit de praktijk merkt SMI dat ­klagen bij de aanbestedende dienst vaak niet tot het gewenste effect leidt, omdat ­aanbestedende diensten zeer terughoudend zijn om veranderingen in een lopende aanbestedingsprocedure aan te brengen.’

vanwege de termijnen die bij een aanbesteding gelden en de belangen om projecten niet onnodig te vertragen van zeer groot belang. Vanwege de gewenste slagvaardigheid is het zinvol om zo’n loket voor alleen de bouwpraktijk op te richten. Eventueel later kan dit uitgebouwd worden voor bijvoorbeeld ICT en overige inkoop producten.

Wat is de werkwijze van een Kennisloket? Een bedrijf dient een klacht in bij het loket. Het Kennisloket kan informatie bij de opdrachtgever opvragen en moet deze kunnen bekijken. Op basis hiervan en overige informatie wordt door de deskundigen van het Loket een oordeel gegeven en als advies aan betrokkenen medegedeeld. In principe zullen er een drietal adviezen mogelijk zijn: - klacht is onterecht. - klacht is (gedeeltelijk) terecht en geadviseerd wordt aanbesteding aan te passen. - klacht is terecht en geadviseerd wordt aanbesteding te stoppen.

Benadrukt wordt dat de uitspraak van het loket niet-bindend is. Betrokken partijen kunnen deze negeren. Belangrijk is dat het Kennisloket een initiatief van overheid en bedrijfsleven gezamenlijk is. Het is immers ook de verantwoordelijkheid van de overheid dat de aanbestedingsregelgeving juist en adequaat wordt nageleefd. Pianoo als kennisorganisatie van de overheid zou hierin een belangrijke rol kunnen spelen. Als wij in de bouwkolom slagen in de opzet van een professioneel Kennisloket Aanbestedingen, zal dit leiden tot een verdere, zo broodnodige, professionalisering van aanbestedingen en dus een verbetering van het aanbestedingsklimaat. De rechterlijke macht zal minder belast worden met aanbestedingszaken. Kortom: een stop op de verdere juridisering van het aanbesteden. STABU bulletin |17

Brighten up yo u r l i f e

Online bestekservice voor ventilatiesystemen De bestekservice van J.E. StorkAir maakt het bestekschrijvers

in een aangepast systeem toe te voegen. J.E. StorkAir biedt

met een Stabu-licentie mogelijk om via deze online service

de bestekservice voor nieuwbouw woningbouw én utiliteit

ventilatiesystemen te selecteren en toe te voegen aan het

(standaard kantoorgebouwen).

bestek. Daarnaast biedt de service de mogelijkheid de Stabu-

Ga naar www.jestorkair.nl, klik op service en maak gebruik

bestekken in pdf formaat te bekijken. Naast het selecteren van

van de online bestekservice. Eenvoudig, snel en gratis!

complete bestekken is het ook mogelijk om alleen een FPS (Fabrikanten Product Specificatieblad) van het toegepaste product te selecteren. Hierdoor is het eenvoudig om producten

www.jestorkair.nl adv stabu bulletin 012009

15-01-2009

16:15

Pagina 1

48190019_StorkAir_adv190x135.indd 1

18-01-2008 10:13:42

Uw partner voor warmte-, water-, gas- en elektrameting

Voor alle meetvraagstukken op het gebied van warmte, water, gas en elektra Van woningen, winkels en kantoren tot warmtepompprojecten

Bel voor advies voor alle meetsystemen en dienstverlening 010 245 58 97

Radiatormeting

Watermeting

Warmtemeting

Radio/Mbus

ista Nederland B.V. Postbus 179 3100 AD Schiedam T. 010 2455700 F 010 2455728 [email protected] www.istanederland.nl

€3 9,5 0

Hulp bij keuze contractvorm :

Leidraad contractvormen De keus aan contractvormen in het bouwrecht is groot en niet altijd gemakkelijk. STABU komt de gebruiker van contracten tegemoet met de publicatie van het boek: Leidraad Contractvormen. Schrijver Joop van Kuijen was jarenlang bij VROM werkzaam en stond daar steeds weer voor de keuze ‘welk contract past het best bij deze opgave?’. Door juist een ervaringsdeskundige dit boek te laten schrijven, heeft STABU de praktijk een grote dienst bewezen. In goed leesbare taal, voorzien van veel schematische weergaven wordt de lezer meegenomen door onderwerpen als soorten contractvormen, soorten opdrachtgevers en heel belangrijk: overwegingen bij de keuze van de contractvorm. De auteur onderscheidt gecoördineerde contractvormen en geïntegreerde contractvormen. Met gecoördineerde contractvormen wordt gedoeld op de contractvorm, waarbij de opdrachtgever afzonderlijk contracten sluit met ontwerpende en uitvoerende partijen. Deze term zegt meer dan de term traditionele contractvorm, aldus Van Kuijen, want het woord traditioneel zegt inhoudelijk nog niets. Welke factoren bepalen de keuze voor een contractvorm? Allereerst de rol die de opdrachtgever zich zelf toebedeelt: wil hij actief meedoen of alleen op de achtergrond? Is het eerste het geval ligt het voor de hand om voor het gecoördineerde model te kiezen. Zo’n keuze verlangt wel dat de opdrachtgever over kennis en ervaring beschikt, zich realiseert dat hij verantwoordelijk is voor nevencoördinatie van de betrokken partijen en dat hij ook verantwoordelijk is voor bijvoorbeeld het ontwerp in de relatie met de aannemer. Wie daarvoor terugschrikt, kan beter kiezen voor het geïntegreerde model. Ook het tijdstip van contracteren is van belang bij de keuze voor een model. Van Kuijen gaat in op het dilemma dat wie vroeg in het proces wil contracteren, geconfronteerd wordt met het feit dat er nog maar weinig projectgegevens be-

kend zijn. Wie in dat vroege stadium toch al wil contracteren moet met die onzekerheden rekening houden. Mogelijk is dan wenselijk te kiezen voor een gecoördineerd model, omdat dat in fasen kan worden gecontracteerd. Van Kuijen schreef dit handzame boek niet alleen. Een begeleidingscommissie bestaande uit H. Miltenburg, J. Swagers en G. van de Goot stond hem bij. Het is een goed gebruik in de bouwrechtwereld om studies en publicaties tot stand te laten komen met begeleiding van mensen die een bepaalde expertise hebben. Uit ervaring weet ik dat deze commissies onmisbaar zijn, hoezeer de schrijver soms denkt dat ze ‘lastig’ zijn. Het is daarom goed ook de begeleiding in de lof voor deze publicatie te betrekken. Prof.mr.dr. M.A.B. Chao-Duivis, Directeur Instituut voor Bouwrecht (IBR) en hoogleraar Bouwrecht aan de TU Delft Leidraad contractvormen. Auteur Joop van Kuijen, uitgever STABU ISBN 978 90 6450 558 4 Bron: Cobouw, 4-12-2008

OPTIMALE VEILIGHEID BIJ WINTERSE GLADHEID FREEWAY

WWW.FREEWAY-SYSTEMS.NL wordt exclusief geleverd door:

LUITJE BROEKEMASTRAAT 5 1447 GB PURMEREND TEL: 0299 - 462734

©

elektrische wegdekverwarming

FREEWAY © Elektrische wegdekverwarming kan worden toegepast in: - hellingbanen bij parkeerkelders en parkeerdekken - op- en afritten van parkeergarages - laadplatforms - wegdekken - bruggen en viaducten - laadkuilen en andere vergelijkbare objecten - autowasstraten FREEWAY © Verwarmingssystemen kunt u ook toepassen als: - dakverwarming - bordes, terras en/of tuinpadverwarming - sportveldverwarming - en in alle andere situaties waar gladheid de veiligheid in gevaar brengt. FREEWAY

©

Het beste alternatief voor het sneeuwvrijhouden van dakdelen

Helpt voorkomen dat dakconstructies instorten door sneeuwgewicht.

l i m@

Korte berichten

Mail van PIM Interesse om op de hoogte te worden gehouden van allerlei informatie, specifiek rondom PIM? Voor dit doel is een PIM-nieuwsbrief opgezet met achtergronden bij nieuwe releases, evenementen, uitgebreide functionaliteit en dergelijke. Stuur een e-mail aan [email protected] met als ­onderwerp “nieuwsbrief PIM” en ontvang deze per e-mail op regelmatige basis.

m@il van PIM

Tentoonstellingen in het NAi Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) is méér dan een museum. Het is een voor iedereen toegankelijke culturele instelling waar op verschillende manieren aandacht wordt besteed aan de ontworpen ­omgeving. Het NAi is sinds 1993 gehuisvest in een markant gebouw, ontworpen door Jo Coenen, gelegen aan de rand van het Museumpark in het ­centrum van Rotterdam. In het NAi worden belangrijke archieven en collecties bewaard en toegankelijk gemaakt voor het publiek. Het instituut voorziet in ­mogelijkheden voor onderzoek en biedt een platform voor discussie. Door middel van tentoonstellingen en publicaties wil het NAi zowel het professionele werkveld als het grote publiek informeren, inspireren en stimuleren. Het NAi bezit een van de meest belangrijke collecties van interieur, architectuur, stedenbouw en landschap ter wereld. Komende tijd zijn diverse tentoonstellingen in het NAi te bekijken waaronder: “Maak ons Land” van 11 oktober 2008 – 3 mei 2009 Gedurende de manifestatie ‘Maak ons land’ is de Grote Zaal van

het Nederlands Architectuurinstituut een ‘werkplaats voor de ruimtelijke inrichting’. Elke maand, van november tot en met april, wordt een specifiek thema zoals mobiliteit, wonen, werken, vrije tijd en groen en water met bijbehorende ambities centraal gesteld. Met behulp van een spel, lezingen, workshops en discussies nodigt het NAi iedereen uit om zijn of haar ­mening te geven over de ruimtelijke inrichting van Nederland. Zes maanden lang worden deze ­meningen, ideeën of frustraties over de ruimtelijke inrichting verwerkt in een tentoonstelling en een ­theatrale voorstelling. Aan het eind maakt het NAi de balans op en maakt het ­instituut zich met zijn directe achterban hard voor het helpen realiseren van de meest innovatieve ideeën die uit de manifestatie naar voren komen “Wie maakt ons land: tentoonstelling” van 22 november 2008 - 22 februari 2009 Wie maakt ons land? Architecten, projectontwikkelaars en stedenbouwkundigen? Dat zijn degenen die vaak het eerst worden genoemd. Zij denken na over wat waar moet staan, en hoe het eruit moet zien. Maar er is een andere benoeming voor de groep die haar ­stempel drukt op de gebouwde wereld om ons heen. Eén die doorgaans onderbelicht blijft: de ­opdrachtgevers. Via voorbeelden van projecten wordt duidelijk gemaakt met welke problemen opdrachtgevers te maken kunnen krijgen, en wat goed opdrachtgeverschap eigenlijk is. Wat bij elk project t­erugkeert, is een visie bij de opdrachtgever en een vaak complex proces om deze visie om te zetten in een concreet resultaat. Een resultaat dat uiteindelijk niet alleen voor de ­opdrachtgever belangrijk is, maar voor ons allemaal.

E-mailnieuws Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op  uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, www.stabu.org.

Stabum@il

20 | STABU bulletin

Uitbreiding dienstverlening Uit de dagelijkse contacten met de STABU-gebruikers komt naar voren dat er een grote behoefte is aan een ­hulpmiddel om betreffende alle wet- en regelgeving “door de bomen het bos nog te kunnen zien”! Er is een grote diversiteit aan ­informatiebronnen, via publicaties en internet, maar vaak zijn

december 2008 haar fiat gegeven aan de verdere ontwikkeling van dit ­systeem dat nu de titel “De Bouw Meester” heeft gekregen. In het voorjaar 2009 zal het bestuur zich verder buigen over de voorgestelde marktaanpak. Het projectleiderschap is overgedragen aan een fulltime kracht, de nieuwe juridische medewerker van STABU, Sebastiaan Brands. Voor de inhoudelijke beoordeling van de kwaliteit van het systeem zal het Instituut voor Bouwrecht zorgdragen.

deze òf zeer algemeen òf zeer juridisch getint.

Herman Walta >

Kennissysteem Bouwrecht Onder deze werktitel is door STABU begin 2008 een onderzoek gestart met als projectleider ir. H. (Herman) Walta naar de mogelijkheden om voor de professionals in de bouw (niet zijnde de juristen) een systeem te ontwikkelen dat antwoorden geeft op de dagelijkse praktijkvragen inzake wet- en regelgeving, juridische processen en procedures, taken en vereisten. Als belangrijke voorwaarde heeft het algemeen bestuur van de Stichting STABU geformuleerd dat het een echte praktijkhulp moet worden en geen theoretische softwaretool. Het tweede belangrijke onderdeel is dat ook de bestaande opleidingen op dit gebied geïnventariseerd worden en desgewenst beter op elkaar worden afgestemd. Om deze ambitieuze doelstelling te kunnen realiseren is een breed draagvlak nodig en een heel duidelijke inbreng uit de dagelijkse beroepspraktijk. Het draagvlak is in 2008 verkregen door de instelling van de coördinatiecommissie bestaande uit vertegenwoordigers van BNA, BOB Opleidingen Bouwcentrum, BRIS Bouw Regelgeving Informatie Systemen bv, CUR Bouw & Infra, Instituut voor Bouwrecht IBR, Ministerie VROM/Rijksgebouwendienst, ONRI, Prorail, Provincie Zuid-Holland, Rijkswaterstaat, SBR, CROW, UNETOVNI, Vereniging Stadswerk Nederland, Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Dienst Vastgoed Defensie. Met de start van de werkgroep “markt en contracten”, bestaande uit ervaren bouwtechnische en civiele adviseurs is de inbreng van de dagelijkse beroepspraktijk gewaarborgd.

De Bouw Meester Het algemeen bestuur van de Stichting STABU heeft in haar vergadering van 10­

< Sebastiaan Brands



Het systeem wordt via het internet ontsloten en zal de volgende onderdelen gaan bevatten: •bestuur en besluiten; •kwaliteit en verklaringen; •markt en contracten; •omgeving en toestemmingen.

In 2009 ligt de prioriteit bij de opbouw van de informatie bij de laatste twee onderwerpen. Naast deze vier elementen ­worden ­tevens een “Vraagbaak”, een “Forum” en een “Opleidingen” ­categorie ontwikkeld ter aanvulling op de vier categorieën die ­bouwjuridische informatie bevatten omtrent de stadia die doorlopen dienen te worden bij een bouwproject. De “Vraagbaak” wordt verbonden aan het project dat gekozen is door de gebruiker en zal algemene informatie bevatten over het projectonderwerp. De categorie “Opleidingen” geeft aan welke aanbieder in Nederland cursussen verzorgt (uiteraard inclusief STABU zelf!) met betrekking tot het projectonderwerp. De categorie “Forum” is bedoeld om de gebruikers eigen praktijkinformatie te laten delen en te bediscussiëren zodat het systeem voortdurend input krijgt. In het komend STABU-bulletin zal weer meer informatie over dit nieuwe STABU-product worden gegeven.

Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met Herman Walta of Sebastiaan Brands, tel. (0318) 633026. STABU bulletin | 21

Mapei werd in 1937 opgericht in Milaan en is vandaag de dag de grootste producent ter wereld van lijmen en producten voor de bouw. In de jaren zestig maakt Mapei een begin met de internationalisering om zo goed mogelijk aan de lokale eisen te kunnen voldoen en de transportkosten tot een minimum te beperken. Tot op heden, bestaat de industriële groep van Mapei thans uit 51 zustermaatschappijen met 47 fabrieken verdeeld over 5 continenten in 24 verschillende landen. Daarnaast heeft Mapei een uitgebreid technisch-commercieel netwerk gerealiseerd in de belangrijkste landen ter wereld, dat zorgt voor een krachtige klantenservice en advies ter plaatse op de bouwplaats. Deze service wordt met name gewaardeerd door architecten en bouwvakkers.

PRODUCTEN VOOR KERAMIEK EN NATUURSTEEN

PRODUCTEN VOOR ELASTISCHE EN TEXTIELE BEKLEDING

BETONHULPSTOFFEN

1,7 miljard euro omzet 53 vestigingen wereldwijd meer dan

1150 producten

lijmen - kitten - herstellingsmiddelen chemische producten voor de bouw

6000 werknemers van wie er 720 in onze PRODUCTEN VOOR DE BOUW

PRODUCTEN VOOR HET LEGGEN VAN PARKET

VLOEREN OP CEMENT- EN HARSBASIS

Onderzoeks- en Ontwikkelingscentra werken meer dan

17000 ton aan producten per dag WANDAFWERKING

MAALADDITIEVEN

PRODUCTEN VOOR ONDERGRONDSE WERKEN

meer dan

50000 klanten wereldwijd

STABU

Cursusaanbod Stichting STABU biedt een breed pakket cursussen aan, gericht op de dagelijkse bestekspraktijk. Het aanbod varieert van een introductie in de STABU-systematiek tot en met een volledige opleiding tot bestekschrijver. Een korte opsomming is hieronder vermeld. Een volledig overzicht is op de website van STABU (www.stabu.org) ­opgenomen in een vernieuwde indeling.  

Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u ­volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 24 februari 2009; 1 september 2009 7 april 2009; 13 oktober 2009; 19 mei 2009; 24 november 2009.

Cursus STABU Bestekken lezen De Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico’s zitten erin verborgen? In een ochtend en een middag worden deze belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die ­grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en ­aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico’s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 3 februari 2009; 22 september 2009; 17 maart 2009; 3 november 2009; 28 maart 2009; 8 december 2009 9 juni 2009;

>> lees verder op pagina 24 STABU bulletin |23

(vervolg p23)

Cursus Actualiteit in wet- en ­r egelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal ­bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in weten regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor ­gebruikers,direct en indirect, van de ­STABU-besteks systematiek zoals architecten- en ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 19 maart 2009; 20 mei 2009; 24 september 2009; 26 november 2009.

Opleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van ­projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel “bestekken” maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft de Stichting STABU daarom deze ­opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de ­kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De ­opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch ­georiënteerd. De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ­ingespeeld op ­veranderingen in de praktijk. Tot op heden ­hebben ruim 750 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is €3150,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief diners, syllabi, overig ­studiemateriaal en examengelden. Op de volgende data is nog plaats: 8 september 2009; 10 september 2009; 25 november 2009.

Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal bedoeld voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over de meest ­recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de ­grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe ­regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe 24 | STABU bulletin

staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde ­Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz. enz.? Deze cursus bestaat uit vier dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, inclusief lunch). De prijs van deze cursus bedraagt €640,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 10 en 11 maart 2009 6 en 7 oktober 2009.

Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-­exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 9 april 2009; 22 juni 2009; 15 oktober 2009; 10 december 2008.

Cursus Verzekeringen in de bouw Op 1 januari 2006 is het nieuwe verzekeringsrecht, opgenomen in Titel 7.17 van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek, in werking getreden. Het huidige verzekeringsrecht in het Wetboek van Koophandel bestond namelijk al ruim 160 jaar en was volgens de wetgever hard aan vernieuwing toe. Het nieuwe verzekeringsrecht zal de relatie verzekeraar en verzekerde, zo is de verwachting, in sterke mate beïnvloeden. Om u wegwijs te maken in het nieuwe verzekeringsrecht en de gevolgen hiervan voor de bouw, wordt door de ­Stichting STABU een ééndaagse cursus ­georganiseerd. ­Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het ­fenomeen ­verzekeringen in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt €365,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), i­nclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 26 februari 2009; 29 april 2009; 3 september 2009; 10 december 2009.

Cursus UAVgc in de B&U-sector Geïntegreerde contractvormen in de B&U sector zijn niet ­langer exclusief het domein van rijksopdrachtgevers. Om u wegwijs te maken in geïntegreerde contracten in de ­B&U-­sector, wordt door de Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig ­vertrouwd met het fenomeen geïntegreerde contracten in de B&U-sector. De prijs van deze cursus bedraagt €420,-- ­exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief ­lesmateriaal en lunch. >> lees verder op pagina 26 STABU bulletin | 25

(vervolg p23)

Op de volgende data is nog plaats: 26 of 28 mei 2009; 15 of 17 september 2009; 17 of 19 november 2009.

Bedrijfsgerichte cursussen Alle voornoemde cursussen en opleidingen zijn ook mogelijk “ín-company” en compleet af te stemmen op de wensen van ùw organisatie.

Meer informatie •Neem voor meer informatie over welke cursus het meest aansluit op uw behoeften, contact op met het hoofd ­opleidingen ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg. •Informatie over beschikbaarheid van plaats e.d. kunt u verkrijgen bij mevrouw E. (Evelien) van der Tuuk tel: (0318) 633026 / e-mail: ­[email protected] De meest actuele stand van zaken kunt u ook op de website van STABU vinden: www.stabu.org.

NIEUW AAN CURSUSAANBOD TOEGEVOEGD

Cursus Dé (rol van) standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI etc.) bij aanneming van werk in de B&U-sector Standaardvoorwaarden spelen in de bouw een belangrijke rol. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van standaardvoorwaarden in bouwcontracten, wordt door de Stichting STABU een driedaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dagen raakt u inhoudelijk geheel vertrouwd met het fenomeen standaardvoorwaarden in het algemeen en dé (rol van) standaardvoorwaarden (UAV/UAVTI etc.) bij aanneming van werk in de B&U-sector specifiek. De prijs van deze cursus bedraagt €915,-- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2009), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats: 21, 22, 23 april 2009; 27, 28, 29 oktober 2009.

 

   

  

  

  

 





      



Altijd en overal data en elektra met de Gyproc Cable Stud®wand De behoefte aan flexibiliteit in data en elektra wordt steeds groter. Gyproc Cable Stud wanden bieden daar een ideale oplossing voor. Dankzij de blijvend toegankelijke ruimte onder in de wand, kunnen elektrische installaties eenvoudig achteraf aangebracht worden; zonder freeswerk, zonder nieuwe wandafwerking. Gyproc Cable Stud wanden zijn ook zeer geschikt voor domotica oplossingen. Meer weten? Bel 0347-325100 of kijk op www.gyproccablestud.nl

Gyproc, uw gids in gips.

De wand als één grote kabelgoot!

colofon Februari 2009 Vierentwintigste jaargang no.1

Prijsoverzicht STABU-producten

Het STABU-bulletin is het viermaal per jaar ­verschijnende huisorgaan van de ­Stichting STABU over de voortgang van het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. Het ­STABU-kantoor is gevestigd aan de Willy Brandtlaan 81, 6716 RJ Ede.

 e STABU-bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw D bestaat uit:

Teksten: mr. M.C.A. van Deurzen ir. P.A.A. van den Eijnden ir. M.L.A.M. van Hezik ing. H.H.M. Miltenburg ir. O. Sluizer

Dit blad wordt geproduceerd en geredigeerd door: Mevr. D.B. Kervel Postbus 36 6710 BA EDE Telefoon: (0318) 63 30 26 Telefax: (0318) 63 59 57 E-mail: [email protected] Website: www.stabu.org



• STABU-bestanden op dvd; • STABU-Standaard 2007 (boekvorm); • 1 Wachtwoord voor het beveiligde gedeelte van de STABU-website.

De STABU-bestekssystematiek wordt geleverd na afsluiting van een licentie-overeenkomst waaraan een abonnement gekoppeld is. Deze licentie-overeenkomst wordt aangegaan voor een tijdvak van drie kalenderjaren alsmede het jaar waarin de licentie-overeenkomst wordt afgesloten. De genoemde prijzen zijn inclusief leverings- en administratiekosten en zijn exclusief de verschuldigde BTW. De STABU-Standaard 2007 is tevens separaat te verkrijgen. De tarieven voor 2009 zijn d.d. 10 december 2009 door het Algemeen Bestuur van de Stichting STABU vastgesteld op: Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPLEET (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 930,-e 697,50 e 465,-e 232,50

Aanschaf Licentie STABU in de periode

STABU COMPACT (t/m 5 werkplekken*)

januari t/m maart april t/m juni juli t/m september oktober t/m december

e 390,-e 292,50 e 195,-e 97,50

Inlichtingen over advertentietarieven bij STABU. Overname van de inhoud: graag na overleg met de redactie. Hoewel uiterste zorg is nagestreefd, staan wij niet in voor eventuele (druk)fouten en/of onvolledigheden en aanvaarden auteurs en redactie deswege geen aansprakelijkheid. ISSN: 1384-7872

Vormgeving: skerp functionele communicatie, Doetinchem

Drukker: Drukkerij Hooiberg Salland, Deventer

*Per vijf werkplekken wordt de prijs verdubbeld.

De gelieerde systeemhuizen hebben speciaal voor het “STABU-Compact” gebruik ook hun STABU-programma tegen gereduceerde prijzen beschikbaar gesteld. De STABU-Standaard 2007; dit is het boek waarin de basis kwaliteitseisen staan omschreven waaraan een werk moet voldoen op zowel technisch als administratief gebied: STABU-Standaard 2007

e 75,--

Project Informatie Management (PIM) De prijs wordt bepaald door het soort organisatie, grootte van de organisatie, gebaseerd op totaal aantal werknemers. Een rekenmodel is opgenomen op www.werkenmetpim.nl Het GB CAD-Afsprakenstelsel (GB CAS) is primair bedoeld voor gestructureerd tekenwerk van 2D CAD-tekeningen en informatie-uitwisseling. Geïntegreerd Bouwen (GB), als eigenaar/­ beheerder/uitgever van het GB CAS, heeft werkzaamheden uitgevoerd die hebben geleid tot een nieuwe en geheel herziene uitgave, versie 4. De Stichting GB is met de Stichting STABU overeengekomen dat deze laatste de distributie, de promotie en het onderhoud van het GB CAS 4.0 ter hand neemt. Distributie vindt plaats via internet: www.gbcas.nl

28 | STABU bulletin

GB-CAS

e 145,--