Verlichting met LED. Grondbeginselen Opto-elektronica Lichtwerktuigen en hun toepassing

tune the light

E

Verlichting met LED

E

Art.-nr. 10.29467.000 NL 02/2013

Grondbeginselen Opto-elektronica Lichtwerktuigen en hun toepassing

Inhoud

1

De lichtfabriek

2

LED’s: het efficiënte alternatief Het zwaartepunt in de ontwikkeling van de opto-elektronica

De lichtfabriek

4 6 8 14 16 18 20

Technologie Overzicht LED-module LED-optische systemen Warmtemanagement LED-bedrijfsapparaten en EMC Lichtregeling Systeemdesign

Pas bij de combinatie van alle systeemcomponenten samen wordt het ­volledige potentieel van de LED-techniek zichtbaar. Beginnend vanuit de grondbeginselen laten wij u kennismaken met de ­specifieke manieren die ERCO hanteert voor het optimaliseren van afzonderlijke componenten.

24

Lampen vergeleken

26

Planningsgegevens voor efficient ­visual comfort

ERCO LED-lichtwerktuigen sluiten met hun ­systeemdesign ­naadloos aan op het ­bestaande programma. De ­nieuwe technologie vereist echter wel veranderingen in het plannings­proces en bij de interpretatie van planningsgegevens. Hier ligt een groot, extra efficiency­potentieel.

100 % 80 60

V (λ)

40

ERCO's kern­competentie is haar lichttechnische kennis: ook de opto-elektronische systemen en elementen voor innovatieve LED-lichtwerktuigen worden intern ontwikkeld en geproduceerd.

20 0 300

28

Efficient visual comfort Een vergelijking van LED-verlichtingsconcepten

32

Toepassingen

36 38

Lichtwerktuigen Overzicht binnenruimte Overzicht buitenruimte

40

ERCO media en showrooms

400

500

600

700

800 nm

In het ERCO ­programma is een breed assortiment LED-lichtwerktuigen verkrijgbaar voor de meest verschillende toepassingen: van spots via plafond­inbouwarmaturen tot aan armaturen voor buiten.

In het Technisch Centrum van ERCO in Lüdenscheid vindt nauwe samenwerking plaats tussen ont­ wikkelings-, marketingen verkoopafdelingen. In de hoofdvestiging van ERCO worden ­regelmatig seminars voor groepen architecten, lichtplanners, ingenieurs en studenten georganiseerd.

ERCO is specialist in architectuurbelichting. Wij verkopen in de eerste plaats licht en geen armaturen. Dit principe kenmerkt ons werk al vele jaren. Daarom noemen we onszelf: ERCO, de lichtfabriek. Licht geeft een interpretatie aan ruimten, maakt ze waarneembaar waardoor ze beleefd kunnen worden. In die zin zien wij licht als de „vierde dimensie“ van de architectuur. Goede architectuur door het juiste licht nog beter maken is onze culturele bijdrage en de drijfveer achter onze bedrijfsactiviteiten. ERCO ­ niversiteiten, verlicht tegenwoordig musea, u winkelketens, kerken, luchthavens, hotels, bestuursgebouwen, particuliere huizen, parken en nog veel meer. Los van het feit of nu functionaliteit of representatie in het architectonische concept voorop staat, ons doel is altijd een oplossing te vinden die voldoet aan het specifieke gebruik en de architectonische bijzonderheden van ieder afzonderlijk project waarbij net zoveel rekening wordt gehouden met de behoeften van de menselijke waarneming, als met duurzaamheid en gering stroomverbruik. De armaturen voor de binnen- en buitenruimte en de lichtregelsystemen van ERCO vormen een allesomvattend programma van lichtwerktuigen voor algemene en complete lichtoplossingen in de architectuur. De armatuur is een lichtinstrument, een lichtwerktuig voor een speciale toepassing. De doorbraak van de LED-techniek die de architectuurbelichting momenteel doormaakt, vormt wellicht de grootste verandering in de lichttechniek sinds decennia. Bij het vertalen van deze vooruitgang in voor de praktijk geschikte LED-lichtwerktuigen speelt ERCO een leidersrol. De nieuwe technologie opent mogelijkheden het efficient visual comfort op een eerder onhaalbaar niveau te r­ ealiseren. Wij ontwikkelen en produceren ­innovatieve producten en methodes voor een ­bepaalde lichtverdeling, mogelijkheden tot ­aanpassing hiervan en lichtregeling vanuit de filosofie „tune the light“, zodat ontwerpers en gebruikers de voordelen van de LED's optimaal ­kunnen benutten. Deze brochure licht de bijzondere meerwaarde van ERCO op het terrein van LED's toe en biedt hulp en inspiratie om de overgang naar een nieuw tijdperk in de architectuurverlichting op de juiste wijze vorm te geven.

  1

LED’s: het efficiënte alternatief Het zwaartepunt in de ontwikkeling van de opto-elektronica

Opwindende tijden voor de architectuurbelich­ ting: met de doorbraak van LED's als lichtbron op een breder terrein beleven we momenteel een vergaande technologische ommekeer. Deze is vergelijkbaar met de overgang van de analo­ ge langspeelplaat naar digitale muziek op cd, of van analoge naar digitale fotografie. Hun enorme potentieel, zowel in efficiency als in lichtkwaliteit en visual comfort, zorgt ervoor dat de lichtgevende diodes zijn voorbeschikt als lichtbron van de toekomst – en als alterna­ tief voor met name gloeilampen en halogeen­ lampen met hun ongunstige energiebalans. Door dit soort momenten van ommekeer ontstaat er een grotere behoefte aan informa­ tie. Wat zijn de specifieke eigenschappen van LED's voor de architectuurbelichting, wat zijn hun voordelen in vergelijking met conventio­ nele lampen? Hoe werken LED-lichtwerktuigen en welke factoren zorgen voor hun ­efficiency in de praktijk? Welke vormgevingsmogelijk­ heden bieden LED-armaturen voor lichtplan­ ners en in hoever veranderen daardoor de plannings­processen en -paradigma's? Op deze en andere vragen zal deze brochure een ant­ woord geven. Bovendien zal deze de speci­fieke aanpak van ERCO toelichten over het onder­ werp LED. De eerste lichtwerktuigen met LED’s doken al meer dan 10 jaar geleden op in het ERCO programma op als oriëntatie-­armaturen. In onze huidige LED-lichtwerktuigen ­werken lichtgevende diodes niet meer alleen als kleur­rijk effect- of oriëntatielicht. Deze zijn nu bovendien geschikt voor professionele accent2  

en algemene verlichting, evenals voor hoog­ waardige, energiezuinige wallwashing. In het programma voor plafondinbouwarmaturen, Quintessence, maar ook in de nieuwe spot­ series zoals Logotec, Light Board of Opton vor­ men LED’s al de lampen die prevaleren. In de beproefde armatuurassortimenten voor b­ innen en voor buiten staan ze zelfs naast fluorescen­ tie-, halogeen- of hogedruk-gasontladings­ lampen. Onze filosofie „Licht in plaats van armatu­ ren“ waarin lichtkwaliteit op de eerste plaats komt en onafhankelijk van de productietech­ niek wordt bekeken, blijft ook in het tijdperk van de LED's van kracht. Succesvolle concep­ ten, zoals de verticale verlichting en het effi­ cient visual comfort, kunnen met behulp van LED's zelfs naar een nieuw niveau stijgen. Bij planningscategorieën evenals de ­begrippen voor lichtsterkteverdelingen proberen wij de grootst mogelijke continuïteit in acht te nemen: Een downlight-wallwasher blijft een downlight-wallwasher; en een „narrow spot“karakteristiek blijft een „narrow spot“-karak­ teristiek. De interpretatie van armatuurgegevens zal door de nieuwe technologie ­veranderen. ­Wattages, maar ook nominale lichtstromen van lichtbronnen moeten anders worden geïn­ terpreteerd. Om de efficiency van een verlich­ tingsoplossing te beoordelen is het zuivere armaturen­bedrijfsrendement (LOR) niet vol­ doende. Hierbij worden namelijk noch de men­ selijke waarnemingsfactoren, zoals het visual comfort, noch de vraag hoeveel licht daadwer­

kelijk daar terecht komt waar het nodig is, in aanmerking genomen. Het lijkt nuttiger om te kijken naar de verhouding tussen het energie­ verbruik en de verlichtingssterkte die uitein­ delijk het doeloppervlak bereikt. ­Intelligente kwalitatieve lichtplanning is een absolute voorwaarde voor efficient visual comfort met LED-lichtwerktuigen. Met de opkomst van LED's heeft de lichttech­ niek zich verder veranderd in opto-elektronica; een naadloze aansluiting van optische en elek­ tronische elementen. Voor de toekomst van het gebied van opto-­elektronica ziet ERCO nu een kerncompetentie en een zwaartepunt voor ont­ wikkeling. Hier ligt namelijk het potentieel om met op de markt verkrijgbare LED’s lichtwerk­ tuigen te construeren die de ontwerper en de gebruiker een meerwaarde b­ ieden. Het begrip „tune the light“ bundelt deze ­competenties van ERCO bij productie van een ­lichtverdeling, mogelijkheden tot aanpassing hiervan en bij de lichtregeling. ERCO heeft de betreffende ­opto-­elektronische systemen intern ontwikkeld en geproduceerd – van de printplaten van de LED-­module, complexe secundaire en tertiaire optische systemen uit collimator­en Spherolit­ lenzen, tot en met de bedrijfsapparatuur en de softwarehulpmiddelen voor de d­ igitale lichtregeling. Op die manier is het mogelijk het potentieel van de nieuwe technologie ten ­volle te benutten: dat geldt voor een ­geringer stroomverbruik, zoveel mogelijk het milieu ontzien, maar ook voor de creatievere speel­ ruimte in de architectuurbelichting.

Cantax LED-spot tijdens de test in het laboratori­ um: ERCO wil ontwerpers en gebruikers innovatieve techniek aanbieden in de vorm van ­praktijkgerichte, bijzonder functionele werktuigen.

Het aanbod van ­lichtwerktuigen met LED's doordrenkt alle programma­onderdelen van ERCO.

Met de Spherolit-­ technologie bij reflec­toren en lenzen toont ERCO haar leidersrol in de l­ichttechniek en benut ze volledig het efficiency­ potentieel van LED's.

Geen compromis: met decennialange ervaring in wamtemanagement bij armaturen ­construeert ERCO onderhoudsvrije LED-werktuigen die op een betrouwbare ­wijze meeprofiteren van het voordeel van de lange levensduur van de LED's.

DALI gestuurde LEDarmaturen en lichtregel­ installaties vormen een uniform, digitaal licht­ netwerk – voor ­efficient visual comfort en met veel speelruimte in de scenografische vorm­ geving.

  3

Technologie Overzicht Opto-elektronica Met de doorbraak van de LED als lichtbron wordt de focus in de lichttechniek verlegd naar de combinatie van optische en elektronische componenten, in het kort: naar de opto-­ elektronica. Op dit terrein beschikt ERCO over uitgebreide competenties in de ­ontwikkeling en productie. Het gaat ERCO om waarde toe te voegen aan LED's middels ­technologieën en processen die voortdurend verder ont­wikkeld worden om met innovatieve producten het doel van efficient visual comfort te bereiken. Opto-elektronische competentie betekent dat al deze nieuwe uitdagingen op ­voortreffelijke wijze worden beheerst: van het warmtemanagement van de elektronische modules naar de ontwikkeling van nieuwe efficiëntere optische systemen tot aan de optimalisatie van bedrijfsapparatuur, hun digitale interfaces en de ontwikkeling van de betreffende werktuigen in de besturingssoftware.

Systeemdesign Voor een w ­ eldoordacht ontwerp en praktijkgerichte toepassingen ­integreert ERCO de LEDtechniek volledig in het systeemdesign van het bestaande programma. Het brede aanbod aan modellen, lichtsterkteverdelingen, vermogens en kleurtemperaturen laat nauwelijks iets te wensen over.

DALI PLUG+ PLAY

Factoren voor innovatieve LED-technologie LED-module

LED-optische systemen

Warmtemanagement

Bedrijfsapparatuur

Lichtregeling

Systeemdesign

4  

LED-module Met de eigen printplaatlay-out, uitgevoerd met zorgvuldig geselecteerde LED-binnings, garandeert ERCO de optimale lichtstroom en kleurweergave voor de betreffende verlichtingstaak.

Optisch systeem De optische systemen voor LED-lichtwerktuigen verschillen in grote mate van de klassieke armaturen. ERCO ontwikkelt en produceert deze systemen zelf. Door deze o­ ptimale afstemming wordt het volledige potentieel aan efficiency en lichtkwaliteit benut.

Warmtemanagement ERCO hecht bijzonder veel waarde aan het warmtemanagement, zodat de LED-modules in het nietkritische temperatuurbereik werken, hun levensduur bereiken, evenals gedurende hun volledige bedrijfsperiode voldoen aan hun gespecificeerde vermogen.

Bedrijfsapparatuur Voor LED's is perfect ­afgestemde ­elektronische bedrijfsapparatuur een vereiste. Het ontwikkelen van elektronicamodules in de fabriek geeft ERCO vrijheid bij het creëren van vorm en functie van innovatieve lichtwerktuigen.

Lichtregeling LED's en digitale licht­ regelinstallaties, zoals Light System DALI, zijn voor elkaar geschapen. Er is geen andere lamp die zo flexibel en efficiënt regelbaar is als de LED. De comfortabele bediening van de lichtregeling maakt een grote vormgevingsspeelruimte mogelijk voor scenografische verlichting in de betekenis van „tune the light“, evenals het ten volle benutten van het energiebesparingspotentieel.

  5

Technologie LED-module LED-printplaat Een LED-module bestaat uit afzonderlijke LED's die op een printplaat worden gesoldeerd. ERCO koopt de LED's wereldwijd in bij vooraanstaande producenten. Deze zijn gespecificeerd volgens lichtstroom, rendement, kleur­weergave, kleurtemperatuur resp. lichtkleur, evenals de uniforme eigenschappen voor standaardproductie. Het selecteren van geschikte LED's én hun opstelling op de printplaat geschiedt afhankelijk van de betreffende verlichtingstaak. Voor de optimalisatie van het totale systeem ontwikkelt ERCO zelf de specifieke printplaten: met passende lay-outs voor de betreffende lichtsterkteverdelingen en nauwkeurige verbindingspunten voor de secundaire lens. Essentieel in het ontwerp is een optimale warmtegeleiding van de LED-chips via de printplaat naar het huis.

Eigenschappen van LED's LED's (Light Emitting Diodes) zijn halfgelei­ derelementen die door elektrolumi­niscentie elektrische energie rechtstreeks omzetten in licht. Robuust, met een lange levensduur, evenals een hoog rendement dat nog ­verder zal toenemen; dat zijn onder meer de uitstekende eigenschappen van de LED's. Wit LEDlicht geeft geen ultraviolette- of infrarode straling. Uit conserveringsoogpunt biedt dit grote voordelen. Daglichtwitte LED's zijn efficiënter, warmwitte LED's bieden daar­entegen een betere kleurweergavekwaliteit. LED's zijn dimbaar en ongevoelig voor frequent schakelen. Daardoor zijn ze bijzonder geschikt voor lichtregeling of additieve kleurmenging. In tegenstelling tot andere lampen ontstaan bij RGB-LED's geen transmissieverliezen door een kleurfilter. Om de lichtstroom van de tempe­ ratuurgevoelige LED's ten volle te benutten is een goed thermisch management onontbeerlijk.

0.7

Kleurrijk licht De verzadigde LED-lichtkleuren maken b­ innen de driehoek rood, groen en blauw ­talloze mengkleuren ­mogelijk.

527 530 Green

510

555 0.6 0.5

575

500

y 0.4

600

White 0.3

Red

490

622 780

0.2 480

0.1

60 40 20 0 300

0.0

0.1

400

B

100 %

500

600

G

R

500

600

G

R

700

800 nm

RGB-LED’s De RGB-LED's zijn geschikt voor het mengen van zeer verzadigd, gekleurd licht. Wit licht van RGB-LED's heeft echter geen bevredigende kleurweergavekwaliteit en is daarom minder geschikt voor kleurkritische verlichtingstaken.

80 60 40 20 0 400

B

100 %

700

800 nm

ww

80 60

Blue

40

465 380

0.0

ww

V (λ)

80

300

0.8

Warmwitte LED’s De relatieve spectrale ­verdeling van de warmwitte LED met lichtconversie komt uitstekend overeen met de relatieve, gevoeligheid voor lichtsterkte van de k­ egeltjes in het menselijk oog. Daaruit volgen een hoog ­rendement alsmede een goede kleurweergave.

100 %

0.2

0.3

0.4 x

0.5

0.6

0.7

0.8

20 0 300

Printplaat voor projectie­optiek De gele ­oppervlaktelaag van de wit stralende LED's is het fluo­rescerende materiaal voor de lichtconversie. Geoptimaliseerde afstanden tussen de LED's ­ondersteunen het wamte­management op de printplaat. De ronde openingen zijn bestemd voor de nauwkeurige en veilige montage van de collimator, als deel van de projectieoptiek.

500

600

700

800 nm

Printplaat strijklicht Strijklicht vereist een lineaire lichtbron. De betreffende printplaten voor façade-washing zijn om die reden bandvormig ontworpen.

Printplaat voor ­reflectieoptiek Bij optische systemen waarbij het licht via een lichtmenger wordt geleid, wordt door een ­hogere reflectiefactor van de printplaat de efficiency verbeterd. Om die reden zijn deze printplaten wit gelakt. Afhankelijk van het optische systeem wordt de LED-­opstelling op de printplaat aangepast.

Neutraalwit en ­warmwit ERCO biedt LED-armaturen in de licht­kleuren neutraalwit (4000K) of warmwit (3000K). ­Ontwerpers kunnen op die manier de lichtkleur aan materiaal­kleuren en sferen in het v­ ertrek ­aanpassen, of met koudwarm-contrasten werken.

400

RGBW-LED’s Door de combinatie van de RGB-LED's met ­warmwitte LED’s gaan de voordelen van beide systemen samen: RGBWarmaturen produceren ­enerzijds variabele witte tonen langs de P­ lanckse ­kromme met een uit­ stekende ­kleurweergave, maar anderzijds ook gekleurd licht van pastel­ tinten tot in het hoog verzadigde gebied.

Binnings Het productieproces van LED's leidt tot bepaalde kleurtoleranties die om die reden in zogenaamde binnings worden gesorteerd. Een uni­forme lichtkwaliteit vereist de strenge selectie van de modules van gedefinieerde binnings.

0.46 0.44 3000K 0.42

2700K

3500K

Planck-curve

4000K

0.40 4500K 5000K

0.38 5700K

0.36 6500K 0.34 0.32

De productie van LED's Net zoals microchips bestaan LED's uit ­halfgeleiderkristallen en worden op vergelijkbare wijze geproduceerd. Laags­ gewijs bouwen de productie-installaties op de wafer de halfgeleiders op. De LEDchip beschikt over een anode en kathode waartussen de lichtproductie plaatsvindt. Ondanks de meest moderne installaties ­ontstaan toleranties en beschikken niet alle zones van de wafer over dezelfde licht­ technische eigenschappen. Daarom is uit­ sortering, de zogenaamde binning, na het snijden van de wafer in afzonderlijke LEDchips van groot belang. ERCO gebruikt voor haar armaturen alleen LED's van de hoogste kwaliteit en met dezelfde eigenschappen.

Productie Korte doorlooptijden en grote aantallen zijn ­tekenend voor ­moderne productie-installaties voor halfgeleidermaterialen. Uit één wafer komen honderden LED-chips voort. (Foto: AIXTRON)

Opbouw van een LED De kleine licht producerende LED-chip is geplaatst op een groot warmtegeleidingselement voor een goed ­thermisch management. De lens zorgt er primair voor dat het licht ergens heen wordt geleid.

Siliconenlens

Kathode/ anode Thermisch contact

LED-chip

0.30 0.28

6  

0.30

0.32

0.34

0.36

0.38

0.40

0.42

0.44

0.46

0.48

0.50

  7

Technologie LED-optische systemen Projectie: collimator De kwaliteit van de optische systemen beïnvloedt in hoge mate de totale efficiency van een LED-armatuur. Om die reden maakt ERCO voor het genereren van gericht licht, bijvoorbeeld in spots, gebruik van zelf ­ontwikkelde projectieoptieken. Een collimator vormt als secundaire lens de schakel tussen de LED-lens op de printplaat en de verwisselbare Spherolitlenzen als tertiaire lens. De collimator richt het licht van de LED's parallel, zodat vervolgens door een tertiaire lens de gewenste lichtsterkteverdeling kan worden gevormd. Het principe van de totale reflectie in de collimator levert een bijdrage aan de ­grote efficiency van het optisch systeem. Decennialange ervaring met polymeer-spuitgietwerk garandeert de hoogst mogelijke kwaliteit in de eigen productie.

Korte lijnen voor opti­ male kwaliteit: lichttechnische laboratoria, ­werktuigbouw en pro­ ductie van de optische systemen zijn bij ERCO op dezelfde locatie gevestigd, zodat computersimulaties, prototypen en onderdelen van series rechtstreeks met elkaar kunnen worden vergeleken.

Spherolit-lens voor varychrome RGBW-spot Een extra niveau in het optische systeem dient voor het volledig mengen van het gekleurde licht nog voordat het door de collimator en Spherolitlens tot de ­gewenste lichtbundel wordt gevormd. Het resultaat: LED-licht met alle mogelijke kleurtonen en -temperaturen, helemaal vrij van irritante kleurschaduwen.

De omvangrijke ­ervaring van ERCO met ­optische simulaties heeft het mogelijk gemaakt ook nieuwe uitdagingen, zoals de ontwikkeling van uiterst efficiënte lenzensystemen, innovatief op te lossen.

Optisch principe Het licht uit een ERCO LED-spot wordt door drie optische e­ lementen bepaald: de primaire lens met de lens direct op de LED-chip voor een halfronde lichtstraling, de secundaire lens als colli­ mator voor het parallel richten van de lichtstralen, evenals de ­tertiaire lens als Spherolit-lens. De keuze van de tertiaire

lens bepaalt de lichtsterkteverdeling die nodig is voor de betreffende toepassing.

Totale reflectie Door de vorm en het materiaal van de collimator voor de narrow spot, werkt deze vrijwel zonder verliezen volgens het principe van de totale reflectie. Daardoor biedt deze optimale efficiency.

8  

Collimator voor ­ narrow spot Bij LED-spots en schijnwerpers met de lichtsterkteverdeling narrow spot wordt een speciale collimator gebruikt, afgestemd op die smalle bundel. De werking berust uitsluitend op het optische principe van de totale reflectie, wat bijdraagt aan de bijzondere efficiency van het lichttechnische systeem.

Collimatoren Voor alle lichtsterkteverdelingen – met uitzondering van narrow spot – is de driedelige collimator geschikt voor de module met drie LED’s. De uitlijning van lichtstralen geschiedt door middel van ­totale reflectie op de zijden en de middel­ste lens. Nauwkeurige verbindingspunten zorgen voor een exacte en effi­ciënte montage op de printplaat.

Spherolit-lens Nadat de collimator de lichtstralen heeft gebundeld, bepaalt de ­tertiaire lens met de Spheroliten de l­ichtsterkteverdeling: van smalle ­lichtbundels, brede lichtbundels, asymmetrische lichtsterkte­ verdelingen tot verticale verlichting.

Projectie en reflectie Traditionele puntlichtbronnen stralen hun licht rondom in een hoek van bijna 360°; LED’s ­daarentegen zijn naar één zijde gericht, onder een hoek van < 180°. Daardoor worden ­verliezen door strooilicht of voor het beheersen van afgestraald licht (op de tekening rood) vermeden. Verder volgt uit de grotere effi­ciency van de transmissie bij lenzen in vergelijking met de reflectie bij reflectoren een beter rende­ ment dat wordt omgezet in de ­daaruit voort­ vloeiende lichtstroom van de ­armaturen. In de praktijk is uiteindelijk van beslissend belang hoeveel licht er op het doeloppervlak terecht komt. Op die manier kan bijvoorbeeld de verlichtingssterkte van spots met ­dezelfde karakteristiek via een gedefinieerde afstand in lx/W worden vergeleken: ook hier maakt het principe van de projectie met LED's indruk.

120

Lamp (lm/W) Armatuur (lm/W) Verlichtings­ sterkte bij 3m (lx/W)

100 80 60 40 20 0 (lm/W) (lx/W) LED nw, 12W

HIT, 20W

Drie spots met vergelijkbare lichtsterkteverdeling en verlichtingssterkte op het doeloppervlak ­vergeleken: het rendement van de lamp toont de ­effi­ciency van de lamp aan. De relatieve lichtstroom per watt geeft aan hoeveel licht van de lamp uit de armatuur wordt geëmitteerd. De ­verlichtingssterkte

QT12, 50W

per watt geeft bij spots aan hoe krachtig het resultaat is van de accentverlichting. Ook hier, bij deze ­efficiencyvergelijking komen de voordelen van de LED's duidelijk tevoorschijn.

  9

Technologie LED-optische systemen Projectie: Spherolit-lenzen Bij LED-lichtwerktuigen voor gericht licht maakt ERCO gebruik van Spherolit-­lenzen als tertiaire lenzen die de bundelbreedte en -vorm bepalen. Zowel uit technisch als uit het oogpunt van lichtsterkteverdeling zijn Spherolit-­lenzen afgestemd op de gepatenteerde ­Spherolit-reflectoren die zich bij de traditio­nele lampen hebben bewezen. Deze bieden naast een uitmuntende lichtkwaliteit ook veel praktische voordelen voor ontwerpers en gebruikers. De Spherolit-­techniek is gebaseerd op het ­verdelen van een groot lensof reflector-­oppervlak in individuele, driedimensionaal gewelfde, individuele ­vlakken die het licht beïnvloeden door het te ­breken resp. te reflecteren. In principe wordt het licht met weinig verliezen als reflectie overgedragen door de Spherolit-lens van polymeer. Aan de basis staan complexe berekeningen en ­computer-simulaties van de precisiewerktuigbouw met als resultaat de vervaardiging in de eigen ERCO fabriek.

Breed stralend Voor een ­energiezuinige verlichting van ­gangen en hallen is de breed stralende versie van de Trion plafondwasher met LED uitermate geschikt.

Collimatoroptiek Spherolit-lens

LED Lenstechniek voor ­plafondwashers Ook plafondwashers, zoals Trion of Parscoop met LED, blinken dankzij de Spherolit-lenstechniek uit door efficiency en zeer goede gelijkmatige lichtsterkteverdeling, zodat grote en daarmee energiebesparende armatuurafstanden mogelijk zijn. Andere voordelen zijn dat ze vrij van strooilicht

Diep stralend Grote ­plafondvlakken kunnen met de diep ­stralende versie met effect worden verlicht.

zijn, met name ook op het montageoppervlak en een zeer goede anti-­ verblinding hebben.

Lichtsterkteverdelingen met Spherolitlenzen Werktuigbouw ERCO heeft een eigen werktuigbouw­kundige afdeling die met decennialange ­ervaring en uiterst moderne ­apparatuur de noodzakelijke nauwkeurigheid ­garandeert, bijvoorbeeld bij het construeren van spuitgietwerktuigen voor optische elementen van polymeren. Narrow spot Als accentuering van ­kleine objecten met een grote lichtsterkte of voor het overbruggen van ­grotere afstanden tussen armatuur en object. Stralingshoek < 10°.

Spot De lichtsterkteverdeling voor accentuerende verlichting van elk type object; vooral voor de modellering van een ­driedimensionale vorm. Stralingshoek 10° – 20°.

De projectiespot met het contouren-­beeldmasker genereert een scherp begrensde lichtbundel. Op die wijze kan bijvoorbeeld het e­ ffect worden gegenereerd dat het lijkt of haarscherp verlichte beelden uit zichzelf oplichten. Bij de LEDprojectiespots m ­ aken de contouren-beeldmaskers van p­ olycarbonaat ook in bedrijf een gemakke-

lijke configuratie van het projectievlak mogelijk. Met het verplaatsen van de afbeeldingslens is de scherpte in te stellen.

10  

Flood Voor de efficiënte accentuering van grotere objecten of het benadrukken van vlakken in ruimte­ lijke zones. Stralingshoek 25° – 35°.

Wide flood Voor een flexibele, breedstralende verlichting van vlakken en ruimte­lijke zones, vooral voor de presentatie van artikelen. Stralingshoek > 45°.

Oval flood De Spherolit-lens oval flood beschikt over een breedstralende, twee­ zijdige lichtsterkteverdeling. Er ontstaat een ­ovale lichtbundel van ca. 30° tot 90°.

Wallwash De lichtsterkteverdeling van de lens-wallwasher is zo ontworpen dat een goede gelijkmatigheid over een verticaal vlak ontstaat.

Spherolit-lenzen Door de individuele vorm van deze s­ pheroliten kunnen de lichtsterkteverdelingen van de lens over een breed oppervlak worden gestuurd. Afhankelijk van de welving van een afzonderlijk deeloppervlak wordt het er parallel op vallend licht meer of minder ver verspreid. Dit resulteert in lenzen die bij dezelfde basisgeometrie verschillende stralingshoeken bezitten: van narrow spot tot wide flood. Asymmetrische spheroliten maken bovendien ovale lichtbundels of wall­washing mogelijk. Samen bieden alle lichtsterkteverdelingen de best mogelijke lichtkwaliteit: de lichtbundels zijn zeer gelijkmatig, zonder onregelmatigheden en hebben een keurige, enigszins lichtgetekende rand.

Spot De Spherolit-lens spot heeft vlakke s­ pheroliten en creëert daardoor geringe verstrooiing voor een kleine stralingshoek.

Thermoplast-­ spuitgietwerk De allermodernste spuitgietwerkapparatuur, gekwalificeerde medewerkers, hoog­waardige ­grondstoffen, ­evenals zorgvuldige inspecties leveren bij ERCO een bijdrage aan de perfecte kwaliteit van collimatoren en Spherolit-lenzen.

Wide flood De welving bij de Spherolit-lens wide flood is het grootst. De brede verspreiding zorgt voor een lichtbundel met een grote stralingshoek.

  11

Technologie LED-optische systemen Reflectie Vooral in LED-armaturen waar een groot ­visual comfort is vereist, gebruikt ERCO optische ­systemen volgens het r­ eflectieprincipe. Een voorbeeld hiervan is het Quintessence programma voor ­plafondinbouwarmaturen met de darklight-reflectoren waarbij voor de optimale antiverblinding het s­ tralende afsluitingsvlak van de diffusor verdiept is ten opzichte van het inbouwvlak. Daardoor ontstaat een exact gedefinieerde cut-off. Darklight-reflectoren met Spherolit-wallwashersegmenten zorgen voor een asymmetrische lichtsterkteverdeling voor downlight-wallwashers of downlightdubbele wallwashers met een gering stroomverbruik. Om te voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen worden ook hier de berekening, constructie, werktuigbouw en productie bij ERCO in de eigen fabriek uitgevoerd.

Projectie: lenzensysteem ERCO had voor het nieuwe LED-­lenzensysteem voor de algemene en kantoorverlichting als ontwikkelingsdoel de factoren compactheid, vlak model, sober systeemdesign, ­efficiency en visual comfort gedefinieerd. Bij downlights voor conventionele armaturen wordt de afscherming meestal verbeterd door een diep terugliggende lamp – die is gecombineerd met een overeenkomstige bouwhoogte van de armaturen. LED-modules hebben al het voordeel van een aanzienlijk lagere ­bouwhoogte van de lamp. In combinatie met het nieuwe lenzensysteem en een beschermingselement tegen verblinding kan daaruit een bijzonder compacte, efficiënte armatuur met een goed visual comfort worden verwezenlijkt. Terwijl de flexibiliteit van de verwisselbare Spherolitlenzen bij spots een beslissend voordeel vormt, kan daarvan worden afgezien bij downlights ten gunste van een grotere efficiency van het eendelige lenzensysteem. Efficiency met ­compacte lichttechniek Een bedrijfsrendement van de armatuur (LOR) tot 0,87 verduidelijkt de prestaties van het ­nieuwe LED-lenzensysteem in vergelijking tot conven­ tionele modellen en plafondinbouwarmatu­ ren. Het optische element, te beginnen bij de ­berekening en de con­ structie van model tot aan de productie, wordt compleet bij ERCO vervaardigd.

Precieze lichttechniek Het eendelige lenzen­ systeem van optisch poly­meer maakt indruk door de hoge efficiency en streepvrije lichtbundel voor de basisverlichting. Het verleent de daarmee uitgevoerde producten een autonoom, aantrekke­ lijk uiterlijk.

Karakteristieken Met twee verschillende lichtsterkte­verdelingen van het lenzensysteem kunnen ­verschillende verlichtingstaken worden ingevuld. De ­brede, ronde lichtbundel is bestemd voor de efficiënte basisverlichting van ­vlakken en ­ruimtelijke zones, bijvoorbeeld voor de presentatie van artikelen. De ovale lichtbundel is daarentegen voor de verlichting van rijen tafels, toonbanken of wegen en daardoor voor energiebesparende armatuurafstanden voorbestemd. Lenzensysteem wide flood De collimator lijnt het licht allereerst parallel uit. De bovenste, ronde lens zorgt vervolgens voor een rotatiesymmetrische lichtsterkteverdeling.

12  

Lenzensysteem oval flood De bovenste, p­ arallelle ­lijnenstructuur van het lenzensysteem buigt de lichtstralen en genereert een ­tweezijdige lichtsterkteverdeling. Door het draaien van het armatuurinzetstuk in de inbouwring kan de ovale lichtbundel vrij worden uitgelijnd.

Lichtmenger De bovenreflector is bij de Quintessence LED-­ downlights achtvoudig gesegmenteerd en is van hoogglanzend aluminium. De reflectie binnen deze lichtmenger zorgt, met name bij de RGBW-LEDmodules, voor de ­beste kleurmenging die maar mogelijk is, vrijwel direct onder de armatuur.

Cut-off en darklight-techniek De ERCO darklight-reflectoren combineren een maximaal visual comfort met een hoog rendement dankzij hun met de computer berekende contouren. Zolang de lamp zich in de afschermhoek bevindt, treedt vrijwel geen luminantie op de darklight-reflector op – het oog wordt niet verblind. Voor optimaal visual comfort is een grotere cut-off aan te raden; bijvoorbeeld voor hoge representatieve ruimtes of voor werkzaamheden aan het bureau. Het UGR-systeem (Unified ­Glare Rating) evalueert op kwanti­tatieve wijze de psychologische verblinding. Een downlight met een cut-off van 40° biedt met een UGR-waarde van 17.3 meer visual comfort dan een lamp die voor het overige ­vergelijkbaar is, maar met een cut-off van 30° en een UGR van 19.0.

Lichtmenger

Diffusor

Spherolit-­ wallwashersegment

Darklight-reflector

Spherolit-wallwashers Om de voor de wall­ washing vereiste, gelijkmatige, verticale verlichtingssterkte te verkrijgen, beschikt de darklightreflector in een segment over spheroliten. De diffu­ sor is op de foto verwijderd om de plaats van de LED-module te laten zien. Door de ­gepatenteerde ­reflectortechnologie be­gint het bovenste beginpunt van het licht ­vrijwel meteen onder het plafond.

Diffusor De diffusortechniek is bestemd voor een optimaal visual comfort. De diffusor van mat glas reduceert de hoge luminantie van de afzonderlijke LED's en verdeelt deze gelijkmatig over zijn oppervlak, zodat verblinding wordt gereduceerd. Bovendien is het door de ­diffusortechniek mogelijk hoogwaardige en energiezuinige downlight-wallwashers te ­construeren.

30° Een cut-off van 30° biedt een goede gelijkmatigheid van de verlichtingssterkte op de vloer en een zeer hoog rendement. Armaturen met een cut-off van 40° beschikken over een hoger visual comfort dat ook kan worden afgelezen aan de UGR-waarden in de productgegevensbladen.

40° Indien het oog zich in de afschermhoek van de lamp bevindt, dan is de reflector verblindingsvrij.

30° /40°

  13

Technologie Warmtemanagement Thermische simulaties De ingenieurs van ERCO voeren al in de ont­ wikkelingsfase van LED-­armaturen thermische simulaties uit om het warmtemanagement te optimaliseren. Tests in het meetlaboratorium tonen bovendien de hoge kwaliteit aan van de gedetailleerde simulaties en garanderen uitmuntende verlichtingsprestaties in de praktijk.

De stroom door de halfgeleider ontwikkelt ook warmte in de hoogvermogen-LED's, net zoals bij andere lampen het geval is. Om de nominale lichtstroom en de levensduur te garanderen is het bij LED's in continubedrijf niet toegestaan de maximale temperatuur van de halfgeleider te overschrijden. ERCO hecht daarom bijzonder veel waarde aan het warmtemanagement in de armatuur, zodat de LED-module onder het kritische temperatuurbereik werkt en g­ edu­ren­de de gehele levensduur haar volle ­vermogen kan leveren. ERCO kiest daarbij voor passieve koelelementen die onderhoudsvrij en betrouwbaar zijn en in tegenstelling tot actieve systemen geen extra energie verbruiken. De thermisch geoptimaliseerde constructie reduceert de optredende lichtstroomafname bij het opwarmen van LED's in principe tot een minimum.

Warmte afvoeren via de behuizing Bij spots bestaat de ­mogelijkheid een efficiënte afvoer van warmte van de LED-module via het huis te realiseren. Door het materiaal van aluminiumgietwerk beschikt de armatuur over een goed warmtegeleidend vermogen en een hoge warmtecapaciteit. Door een groot oppervlak van de achterzijde van de behuizing met de LED-printplaat te verbinden wordt een goede warmteafvoer gegarandeerd.

Warmte afvoeren via een warmtegeleidingplaat Bij bepaalde armatuurontwerpen, bijvoorbeeld bij cilindrische opbouw­ armaturen voor ­buiten, kan het vereist zijn om voor de thermische koppe­ling tussen de LEDmodule en de b­ ehuizing een extra warmtegeleidingsplaat te plaatsen. Constructie en dimensionering hiervan geschiedt eveneens op basis van thermische simulaties tijdens het designproces.

Warmte afvoeren via koelribben De correcte samen­stelling en dimensionering van koelribben ­garandeert ideale thermische om­standigheden bij plafond­ inbouwarmaturen. Plaats, lengte en dikte van de koelribben ­worden in het designproces aan thermi­ sche simulaties onderworpen om door de optimale vormgeving op efficiënte wijze de warmte te kunnen afvoeren.

-56° Drehung

Warmteafstraling van LED-armaturen Hoogvermogen-LED's produceren warmte net zoals bij andere lampen het geval is. Deze w ­ armte wordt via de printplaat en de koppeling aan koelelementen of huizen voor het grootste deel naar achteren afgevoerd. Het licht van de witte LED's bevat daarentegen geen infrarode straling. Dat betekent dat de lichtbundel dus geen warmte aan het object afgeeft. Vooral voor musea is dit aspect van bijzondere waarde, omdat uit conserveringsoogpunt een warmtelast op de museumstukken

ongewenst is. Iets derge­ lijks geldt ook voor de verlichting van voedingsmiddelen die gevoelig zijn voor warmte.

Levensduur (h) 70.000 60.000 50.000 40.000

Thermische koppeling Een vaste verbinding van de LED-module met de behuizing van de spot schept de beste voorwaarden om de warmte af te voeren: dit is het funda­ mentele voordeel van een geïntegreerde LED-­ oplossing ten opzichte van allerlei soorten zogenaamde retro-fit oplossingen.

14  

Koelribben op de behuizing De koelribben aan de achterzijde van het Powercast-huis vergroten het koeloppervlak en maken een ­optimale afgifte van de LED-­ warmte mogelijk door straling en convectie.

30.000 20.000 10.000 0 90

100

110

120

130

140

Warmteafstraling van armaturen met laagspanningshalogeenlampen Laagspannings-halogeen­ lampen produceren als gloeilampen het licht via een gloeiende spiraal. Daardoor wordt de warmte in alle richting­ en a­ fgegeven. In verge­ lijking met LED's bevat het lichtspectrum van de laagspannings-halogeenlampen een hoog infraroodaandeel. Om die reden zijn voor het verlichten van kunst­werken meestal aanvullende infraroodfilters vereist die echter het rendement reduceren.

Levensduur van LED's Door een goed warmtemanagement is het mogelijk het potentieel van de LED gedurende de volledige levensduur naar vol vermogen te benutten. De temperatuur van de isolatielaag die tussen de beide geleiderlagen van de LED wordt gemeten, vormt de kritische factor voor het warmtemanagement. Indien deze hoger is dan een kritische waarde, dan verkort dat allereerst de levensduur. Boven de maximale waarde gaat de LED zelfs kapot. De nominale levensduur is gebaseerd op de mogelijke reductie van de lichtstroom van 70% en de onberispelijke werking van 50% van de LED's. Het warmtemanagement van de ERCO LED-­armaturen is zo ontworpen dat een levensduur van 50.000 uur te verwachten is. (Bron grafiek: Philips)

Temperatuur thermisch contact (°C)

  15

Technologie LED-bedrijfsapparaten en EMC LED-inbouwarmaturen met bedrijfsapparaat In het zelf combineren van LED-inbouwarmaturen met installatie-eenheden van ­andere fabrikanten schuilt een reeks risico’s: verkeerde bedrijfsparameters verminderen het vermogen en verkorten de levensduur van de LED’s door oververhitting eventueel tot volledige uitval. Bovendien treden mogelijk elektromagnetische storingen in de omgeving op die de werking van andere elektronische apparaten kunnen beïnvloeden, zoals computers, mobiele telefoons of medische apparatuur, maar ook gebouwentechnische ­installaties zoals liftregelingen. Inbouwarmaturen met LED van ERCO worden daarom in principe als eenheid met het bijpassende, kant-en-klaar aangesloten bedrijfsapparaat geleverd. Deze eenheid van armatuur en bedrijfsapparaat, zoals bij de armaturen met DALI bedrijfsapparaat al gebruikelijk is, biedt de gebruiker talloze voordelen: de bedrijfsapparaten zijn exact voor de be­treffende, gebruikte LED-­module geoptimaliseerd om de volledige levensduur van de LED’s bij een grote lichtcapaciteit te bereiken. ERCO heeft de armatuur met het bedrijfsapparaat getest en de gebruiker kan erop vertrouwen dat de combinatie een optimale werking en veiligheid biedt. Vooral de navolging van de normen voor EMC (elektromagnetische compatibiliteit) is gewaarborgd. De uitwendige afmetingen van de bedrijfsapparaten, alsmede de lengte van de ­aansluitkabel zijn dusdanig ontworpen dat probleemloze montage door de betreffende plafondopening gewaarborgd is.

Geteste veiligheid ERCO LED-inbouwarmaturen met bedrijfs­ apparaat worden als eenheid ontwikkeld, ge­optimaliseerd en getest. Dat wordt bewezen op de etiketten van de armatuur en het bedrijfsapparaat met artikel- en serienummer. Een ferrietkern aan de aansluitkabel is bestemd voor de optima­ lisatie van de elektromagnetische compatibiliteit (EMC).

Elektromagnetisch compa­tibiliteit (EMC) Wanneer op locatie LEDarmaturen met bedrijfsapparaten van andere ­fabrikanten zijn gecombineerd, kunnen compo­ nenten en kabels als antennes werken. Deze ­kunnen dan met hun elektromagnetische straling andere elektronische ­toestellen of installaties ­storen. ERCO inbouwarmaturen met installatieeenheid worden op de naleving van de ­geldige EMC-normen getest.

Montage ­Gemakkelijk gebruik op de bouwlocatie en een ­efficiënte inbouw zijn andere voordelen van ERCO plafond­ inbouwarmaturen met installatie-eenheid. De uitwendige afme­ tingen van het huis, ­alsmede de lengte van de aansluitkabel zijn op het formaat van de plafond­inbouwopening afgestemd.

Schakelbaar LED-armaturen met schakelbaar bedrijfsapparaat kunnen via schakelaars of actoren naar wens worden in- of uitgeschakeld.

Dimbaar LED-­armaturen met ­dimbaar ­bedrijfsapparaat kunnen via ­gangbare (fase-afsnij)dimmers in de voedingsspanning ­worden aangestuurd.

DALI Bij armaturen met DALI bedrijfsapparaat profiteert u van de ­codering die al in de fabriek is aangebracht. Door deze codering herkent de software Light S­ tudio de armatuur automatisch en stelt armatuurspecifieke informatie en functies beschikbaar. Een gemakke­ lijke ingebruikneming

Codering van DALI-bedrijfsapparaat Een bijzonder kenmerk van ERCO Light Clients, dus DALI-armaturen, is de codering in de fabriek van het DALI-­bedrijfsapparaat. Ze maakt een automatische herkenning ­mogelijk van alle in een Light System DALI-installatie g­ eïnstalleerde Light Clients en biedt daarmee echte Plug and Play. Dit voordeel komt bij varychrome RGBW-armaturen ­bijzonder tot zijn recht: de manuele indeling van de vier kleurkanalen voor DALI adressen valt weg, daarentegen sluiten de v­ arychrome RGBW LED-bedrijfsapparaten aan bij het nieuwe genormeerde DALI type en hebben ondanks hun 4 regelkanalen maar één DALI-adres. De codering van het ERCO DALI-bedrijfsapparaat omvat het artikel- en serienummer en enkele eigenschappen van de armatuur. De Light System DALI-installatie herkent de code en geeft deze weer in de software Light Studio met de betreffende regelelementen: optioneel de door de huidige varychrome RGB-armaturen bekende kleurencirkel ofwel een schuifregelaar voor het regelen van de witte tonen langs de ­Planckse kromme van koudwit tot warmwit. Hiermee is de codering van het ERCO DALI-bedrijfsapparaat de sleutel om verlichtingsinstallaties met RGBW LED-techniek energiezuinig te installeren, veilig in gebruik te nemen en comfortabel te bedienen.

Uitvoering van bedrijfs­apparatuur De bedrijfsapparatuur van armaturen met LED is doorgaans naar keuze schakelbaar, dimbaar via fase-afsnij of gereed voor DALI leverbaar.

16  

waarbij de voordelen van de netwerken ten volle worden benut.

Kleurcompensatie bij LED-varychromearmaturen De productiewijze van LED’s resulteert in toleranties in lichtstroom en in ­dominante golflengte. Zelfs bij de strengste ­selecties door ERCO van de binnings en dezelfde DALI-regelwaarden is het mogelijk dat lichtkleuren die door RGB-kleurmenging worden geproduceerd, van armatuur tot armatuur zichtbaar van elkaar verschillen. Om een betrouwbare kleurprecisie te bereiken wordt iedere op kleur gecompenseerde armatuur bij ERCO in de fabriek individueel g­ emeten en gecompenseerd. Een speciaal softwareprogramma berekent de compensatiefacto­ ren die permanent worden opgeslagen in het bedrijfsapparaat. Op die manier krijgt de gebruiker lichtwerktuigen die alle exact dezelfde lichtkleur produceren.

Armatuur

Bedrijfsapparaat Codering - Artikelnummer - Armaturen-ID - Lampenindex - Besturingsindex - Positie bedrijfsapparaat

Codering voor meer bedieningscomfort De Light Clients krijgen een eenduidige code in het DALI-bedrijfsappa­ raat. Bij de inbedrijf­ stelling herkent het Light System DALI automatisch het armatuurtype met desbetreffende gegevens en functies.

Coderen en controleren Behalve de artikelgegevens schrijft het softwareprogramma volgens de metingen voor kleurcompensatie de individuele compensatiefactoren in het betreffende bedrijfsapparaat. Dit is een belangrijk kenmerk voor de perfecte lichtkwaliteit van RGBW-LED-armaturen.

Het menselijk oog registreert zelfs minimale afwijkingen in de kleur.

Het voordeel van de kleurcompensatie bij varychrome-armaturen komt daarom bij moeilijke toepassingen, zoals bij gekleurde wallwashing, bijzonder tot zijn recht.

  17

Technologie Lichtregeling Regeltechnische eigenschappen van LED's Door een optimaal schakel- en dimgedrag zijn LED's perfect geschikt voor integratie in elektronische lichtregelinstallaties, zoals Light ­System DALI: LED’s zijn absoluut bestand tegen veelvuldig schakelen en zelfs direct een zojuist uitgeschakelde LED weer ­inschakelen is geen probleem, ze kunnen traploos van 100% tot 1% worden gedimd – zonder dat dit invloed heeft op lichtkleur en k­ leurweergave, of levensduur, zoals bij andere lampen het geval is. Om die reden is het grootste deel van de ERCO LED-lichtwerktuigen ook beschikbaar als Light Client, dus met DALI-bedrijfsapparatuur. De combinatie van individueel regelbare armaturen, efficiënte software en talloze interfaces voor schakelaars en sensoren voegt bij Light System DALI de scenografische verlichting samen met efficient visual comfort.

Het werken met varychrome-voegen De Quintessence plafond­inbouwarmaturen met varychrome-voegen zijn g­ econstrueerd voor een eenvoudige instelling via Light ­System DALI. Hoofdlichtbron en ­varychromevoegen vormen bij deze soort armaturen twee lichttechnische systemen die telkens een eigen DALI-bedrijfsapparaat tot hun beschikking ­hebben. Als Light Client heeft de armatuur echter een in de fabriek aangebrachte codering met een eenduidige armaturen-ID, zodat de software Light Studio de armatuur als eenheid automatisch kan herkennen en op overzichtelijke wijze weergeeft. De lichtkleur van de varychrome-voegen kan gemakkelijk in de software worden ingesteld via de kleurencirkel. Bovendien is het met een paar klikken van de muis mogelijk verschillende varianten van het dynamische verloop te programmeren.

Light Server

DALI

Bedrijfsapparaat varychrome-voeg Armatuur Bij de armaturen met varychrome-voegen kan het licht voor de voegen gescheiden van het basislicht worden ingesteld, bijvoorbeeld gedimd licht voor de basis­verlichting en een gekleurde voeg als decoratieve blikvanger.

Uit de nauwe samenwerking tussen t­ echnici en designers bij ERCO ontstaat een pakket van hardware en software met grote prestaties voor comfortabele lichtrege­ ling.

Dimmen De hoeveelheid licht uit LED-armaturen kan traploos worden ingesteld. Met de functie m ­ asterdimmen in de Light Changer+ kan ook een geselecteerde lichtscène voor wat betreft de totale lichtsterkte worden afgesteld. In tegenstelling tot andere lampen veranderen kleurtemperatuur en kleurweergave bij LED’s niet door dimmen.

Kleurtemperatuur Light Clients met de RGBW-LED-module krijgen in Light Studio het attribuut varychrome 4kanaals. Via de betreffende schuifregelaar in de software is het mogelijk de kleurtemperatuur over een groot bereik traploos in te stellen.

Gekleurd licht Voor DALI armaturen met varychrome-techniek voor traploze RGBkleur­menging biedt Light Studio met de kleurencirkel een duidelijk en ­vertrouwd bedieningselement. Via dit wiel ­kunnen op intuïtieve en inter­ actieve wijze ­lichtkleuren worden geselecteerd. Bovendien neemt het van de gebruiker het omslachtige invoeren van ­afzonderlijke dimwaarden voor de afzonderlijke kleurcomponenten over.

DALI PLUG+ PLAY DALI Plug and Play Iedere Light Client, dus iedere DALI armatuur van ERCO, krijgt in de fabriek een digitale code in het DALI-bedrijfsapparaat. De individuele armaturen-ID wordt gecodeerd met een artikel- en serienummer voor de bijzondere comfortfuncties bij de ingebruikneming, programmering en bediening van Light System DALI:

18  

de software Light Studio herkent automatisch het armatuurtype met desbetreffende informatie en functies.

Light Studio software Kenmerkend voor de software Light Studio is de eenvoud van programmeren en configureren van verlichtingsinstallaties met Light System DALI. Zelfs complexe functies zijn zonder technische kennis eenvoudig toegankelijk. Met de Light Master-­module zijn de lichtscènes te bewerken en te programmeren. Light Book is bedoeld voor de configuratie van de installatie. Met behulp van de timermodule kunnen op vastgestelde tijdstippen scènes worden opgeroepen. De Light Sequencer is een stuk gereedschap waarmee lichtscènes aan de hand van hun tijdsverloop kunnen worden gedefi­nieerd. De functies in de module Light Keeper ondersteunen ten slotte bij het onderhoud en de benutting van het besparingspoten­ tieel in energieverbruik.

Bedrijfsapparaat armatuur

Om de helderheid en lichtkleur gescheiden te kunnen instellen beschikt deze soort armaturen over twee DALI-bedrijfsapparaten. Door de gecodeerde bedrijfsapparatuur wordt de armatuur door het systeem automatisch als eenheid herkend, wat de programmering vergemakkelijkt.

Voor­geprogrammeerde scènes maken het de installateur gemakkelijk de correcte werking van de verlichtingsin­stallatie te controleren. De overzichtelijke gebruikers­ interface van de s­ oftware Light Studio maakt het snel configureren van lichtscènes mogelijk tot en met tijdgeregelde lichtsequenties.

De PC-software Light Changer+, met hetzelf­de bedieningsscherm als een Light Changer+, maakt bediening via een PC mogelijk.

Met de speciale ­functie Light Keeper kan de gebruiker het gehele energiebesparingspotentieel van zijn verlichtingsin­stallatie op uiterst comfortabele wijze benutten.

  19

Technologie Lichtregeling Energie besparen via lichtregeling Door sensoren aan te sluiten op Light System DALI-installaties is de verlichting automatisch aan de veranderende omgevingscondities aan te passen. Via de software Light Studio kunnen op comfortabele wijze bepaalde licht­scènes worden geprogrammeerd die afhankelijk van wat de sensor meet, worden afgeroepen. In deze context leveren LED-lichtwerktuigen voor DALI een bijdrage aan lichtoplossingen met efficient visual comfort; zowel door hun hoge rendement, als door hun optimale regelmogelijkheden.

De functies van Light Studio voor energiebesparing visualiseren het aansluitvermogen van de lichtscènes. Op die manier is het potentieel van de energiebesparing ­duidelijk te herkennen.

Buitensensor

Verlichting

0

Binnensensor

Buitenlichtsensor

6

12

18

24

Gebruikersafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt aan de persoonlijke behoeften aangepast.

0

6

12

18

24

Gebeurtenisafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt aangepast aan de activiteit in de ruimte.

0

6

12

18

24

Tijdsafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt door timers aangestuurd, gebaseerd op vaste tijden of op kalendergebeurtenissen. Automatisering middels timers maakt besparing mogelijk.

0

6

12

18

Daglichtafhankelijke aansturing Een typische toepassing voor de analoge ingangen is de daglichtafhankelijke aansturing, waarbij een buitensensor al naar gelang de daglichtomstandigheden een analoge waarde uitgeeft. Binnen het waardenbereik van de sensor kunnen in Light Studio maximaal 12 schakelniveaus worden ingesteld. Afhankelijk van de a­ naloge meetwaarde wordt bij het overschrijden van een schakelniveau de betreffende scène of sequentie geactiveerd.

Sensorica en energiebesparings­ voorschriften Vele delen van de wereld ­hebben tegenwoordig voorschriften voor energiebesparing in gebouwen. Dikwijls worden in d­ ergelijke voorschriften al standaard het gebruik van aanwezigheidssensoren en constante lichtregelingen genoemd. Ook worden lichtregelinstallaties in de voorschriften verondersteld. Efficient visual comfort door intelligente lichtregeling wordt daarmee een verplicht onderdeel van de lichtplanning.

0

6

Totale energie

12

18

24

Lichtsterkteafhankelijke lichtregeling Het verlichtingsniveau wordt, rekening houdend met de natuurlijke en kunstmatige verlichting, op een constant niveau geregeld.

20  

0

6

12

18

24

Aanwezigheidsafhankelijke ­lichtregeling De verlichting wordt via een aanwezig­ heidssensor of bewegingsmelder gedimd of geschakeld.

0

6

Daglicht gebruiken, energie en kosten besparen: met de constante lichtregeling van het Light System DALI.

24

Daglichtafhankelijke lichtregeling Verlichting wordt aan het beschik­bare daglicht aangepast via een buitenlichtsensor.

Verbinding met mediatechniek Light System DALI kan op ethernetniveau met in de handel verkrijgbare audiovisuele besturingen worden verbonden. Vele f­ uncties van Light System DALI kunnen daartoe via een ­gedocumenteerde programma-interface worden aangestuurd. Besturingen van de producent AMX zijn zelfs al op de koppeling met Light Studio voorbereid. Binnenlichtsensor Verlichtingsniveau

Een mogelijke toepassing voor buitensensoren: daglichtafhankelijke regeling van museumverlichting.

Light Source selector Projector

additional functions VCR control panel DVD control panel Audio Foyer

END

Audio Controls

MIC

mute

Temperatuursensor

12

18

24

Verbruiksafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt afhankelijk van het totale energieverbruik gedimd om piekbelastingen te reduceren.

0

6

12

18

24

Temperatuurafhankelijke lichtregeling De verlichting wordt temperatuurafhankelijk gedimd om de warmte-invoer ten gunste van de klimaatregeling te reduceren.

  21

Technologie Systeemdesign Lichtsterkteverdelingen Een ruime keuze aan l­ichtsterkteverdelingen vormt de basis voor de kwalitatieve licht­ planning en het efficient visual comfort. De LED-armaturen van ERCO beschikken daarom over alle lichtsterkteverdelingen die van belang zijn: verticale verlichting met ver­schillende types wallwashers, algemene verlichting met downlights, evenals accentverlichting door richtbare spots.

Kenmerkend voor het ERCO programma is een consequent doorgevoerd systeemdesign. Om die reden zijn LED-armaturen nooit solitaire producten, maar zijn deze volledig in de ­systematiek van het totaalprogramma geïntegreerd. Op deze manier is de ontwerper in staat lichtwerktuigen met LED's voor talloze verlichtingstaken te gebruiken en zonder problemen met conventionele producten te combineren. Uniforme programmastructuren met vergelijkbare lichtsterkteverdelingen en een eenduidige terminologie, maar ook gedefi­ nieerde interfaces, zoals de adapter voor spots op spanningsrails, zorgen voor een efficiënt en rationeel ontwerp. De DALI-technologie voegt aan ons productsysteem een extra, virtueel softwareniveau toe. Hierop kunnen alle ERCO Light Clients gemakkelijk in een netwerk worden ondergebracht.

Downlight-dubbele wallwasher Om in gangen parallel lopende wanden en vloeren gelijkmatig te kunnen verlichten zijn er downlight-dubbele wall­ washers. Het licht wordt via de darklight-­reflector met twee geïnte­greerde Spherolit-reflectorsegmenten naar beide wanden gestraald. Lichtsterkteverdelingen De lichtsterkteverdelingen van de LED-armaturen met lichtsterkteverdelingen van narrow spot tot wide flood volgen de beproefde begrippen in het ERCO programma en bieden grote speelruimte voor de lichtplanning. Andere lichtsterkteverdelingen voor LED-breedstralers en wallwashers zijn in ontwikkeling. Verwissel­bare Spherolitlenzen bieden extra flexibiliteit in bepaalde armaturen.

Al decennialang wordt de productvormgeving van ERCO gekenmerkt door het systeemdesign. Het ontwikkelings- en designproces omvat integraal naast de lichttechnische constructie en de productvormgeving ook het ontwerp van product­ families en -systemen, van productieprocessen, van digitale interfaces, evenals de uitgebreide

22  

Kleurtemperatuur en kleurrijk licht Door warmwit of neutraalwit licht bewust toe te passen kan de ontwerper subtiele contrasten opbouwen, sferen ­scheppen en materiaalsoorten benadrukken. Met LED-varychrome-­ armaturen zijn bovendien lichtwerktuigen beschikbaar voor krach­ tige ­effecten met verzadigde ­kleuren.

Lumenklassen Op grond van het hoge, steeds stijgende rendement van de LED's is het denken in lumenklassen bij ontwerpen van groot belang. De LED-armaturen in het ERCO programma zijn beschikbaar in meerdere lumenklassen en bieden op die manier een maatwerkoplossing voor talloze verlichtingstaken.

technische documenta­tie van elk product.

Gedifferentieerde lichtplanning vereist ver­ schillende lichtwerktuigen voor de optimale combinatie voor lichtkwaliteit en efficiëntie.

Richtbare spots Accentverlichting wordt gecreëerd middels richtbare spots. De lichtbundels kunnen vanuit de verticale richting tot 30° worden gezwenkt en 360° gedraaid.

Lens-wallwasher Speciale lens-reflectorsystemen zorgen voor een gelijkmatige wandverlichting. De aan de onderkant zichtbare ­darklight-reflectoren zijn antiverblindend.

Systemen De principes van systeemdesign maken niet alleen qua vormgeving een overtui­ gende indruk, maar ook op technisch vlak. Spots op ERCO spanningsrails ­kunnen gewoon met LED-spots worden ­aangevuld of volledig worden vervangen voor een grotere ­efficiency. Binnen een ERCO productfamilie k­ unnen LED-spots ook vanuit het ­oogpunt van design probleemloos met gangbare spots worden gecombineerd. Het programma met plafondinbouw­armaturen, Quintessence, is dankzij de uniforme montageringen al net zo flexibel. ­Modernisering met efficiënte LED-techniek of ­wijzigingen naar andere ­lichtsterkteverdelingen zijn dankzij het modulaire systeem op eenvou­ dige wijze mogelijk.

Spot en spanningsrail Innovatieve LED-spots kunnen zonder enig ­probleem in ­bestaande installaties met ERCO spanningsrails worden ingevoegd.

Inbouwring

Downlight

Wallwasher

Richtbare spot

Quintessence Het modulaire systeem van Quintessence dat is gebaseerd op eenduidige inbouwringen of -frames, geeft vrijheid te kiezen uit armaturen met verschillende lichtsterkteverdelingen. Wijzigingen achteraf, bijvoorbeeld vervanging van een downlight met laagspanningshalogeenlamp door een

LED-richtbare spot, vormt met Quintessence geen probleem.

  23

Lampen vergeleken

Lampvermogen P (W) Lichtstroom (lm) Max. rendement (lm/W) Lichtkleur Kleurtemperatuur T (K) Kleurweergave-klasse Kleurweergave-index Ra Levensduur t (h) Dimgedrag Sprankeling Startgedrag

LED ww 2–48 160–3840 80 ww 3000 1b 90 50000 + + +

Lichtstroom (lm) De lichtstroom is de totale door een ­lichtbron afgegeven lichtcapaciteit in het zichtbare gebied. Daarbij wordt rekening gehouden met de verschillen in de spectrale gevoeligheid van het oog volgens de V(λ)-curve. Een uitstraling in frequentiebereiken met een lagere ooggevoeligheid resulteert dan ook in kleinere lichtstromen. De LED's ontwikkelen zich verder tot steeds hogere aansluitvermogens en lichtstromen, zodat ze in toenemende mate ook bij ­verlichtingstaken met grote lichtstroombehoefte kunnen worden gebruikt. Voor een eerste selectie van de geschikte lamp en het ­wattage is het aan te raden een schema te maken in lumenklassen.

Lumenklassen < 50lm Oriëntatieverlichting in een donkere omgeving, aanduiding van architectuurlijnen, aanwijzingsverlichting

24  

Lumenklassen < 500lm Accentverlichting van kleine objecten bij zeer geringe verlichtings­ afstanden, strijklicht, ­oriëntatieverlichting

LED nw 2–48 200-4800 100 nw 4000 1b 80 50000 + + +

LED QT HIT TC F (lm)

LED varychrome 10–28 375–960 44 verschillend 1700–10000 1b 90 50000 + + +

100

200

QT 12V 20–100 320–2200 22 ww 3000 1a 100 4000 + + +

500

HIT 20–400 1800–35000 114 ww, nw 3000–4200 1b 81–90 5000–15000 + -

2000

5000

TC / T 9–54 600–4450 94 ww, nw, tw 2700–6500 1b 80–89 12000–20000 + +

10000 20000

50000

De breedte van het bereik van de lichtstroom komt door de ­verschillende aansluit­ vermogens van lampen resp. LED-­modules. LED ww

QT

100 %

100 %

ww

V (λ)

80

80

60

60

40

40

20

20

0

V (λ)

0 300

400

500

600

700

800 nm

Lumenklassen < 2.000lm Accentverlichting van middelgrote objecten bij gemiddelde verlichtingsafstanden, wallwashing tot 3m, strijklicht, projectie

300

400

500

600

700

800 nm

Lumenklassen < 5.000lm Accentverlichting van grotere objecten, wall­ washing tot 4m, washing, strijklicht, projectie

Een reden voor het hogere rendement van LED's in vergelijking met halogeenlampen is dat hun stralingsspectrum beter met de gevoeligheid van het menselijk oog overeenkomt, gemarkeerd op de V(λ)-curve.

Lumenklassen < 10.000lm Algemene verlichting, washing en accentverlichting van grote objecten, of over grote afstanden, washing tot 6m, strijklicht, projectie

Economische efficiency: rendement en levensduur De economische efficiency van een lamp is afhankelijk van zijn rendement en levensduur. Het rendement is als maatstaf van de ­efficiency van een lamp de verhouding van de uitgestraalde lichtstroom in lumen tot het daarbij verbruikte vermogen in Watt. Voor een planning met een gering stroomverbruik zijn LED's met hun rendement en ­lange ­levensduur een belangrijke optie. In tegen­stelling tot de traditionele lampen is er bij de LED bovendien nog veel ontwikkelingspoten­tieel waarbij het rendement nog verder zal toenemen. Bij berekeningen voor de lichtstroom of verlichtingssterkte zou om die reden het ­telkens actuele rendement van LED's het criterium moeten zijn en niet het wattage van de LED-module.

Kleurweergave Het spectrum van de lichtbron bepaalt de kleurweergave. Een continu spectrum zorgt voor een optimale kleurweergave. Band­spectra verslechteren daarentegen de kleurweer­gave. Gloeilampen behalen een zeer goede kleurweergavekwaliteit. Warmwitte LED's bieden een vergelijkbare kleurweergavekwaliteit als ­halogeen-metaaldamplampen.

20

LED QT HIT TC

60

20000

80

30000

100

LED QT HIT TC

20

40

LED ww

60

LED nw

100 %

100 %

ww

80

80

60

60

40

40 20 0 300

LED QT HIT TC

400

500

600

700

2000

800 nm

300

400

500

600

700

3000

800 nm

4000

n (lm/W)

40000

Het rendement (boven) wordt gemeten in lumen per Watt (lm/W). Door de spectrale ­gevoeligheid van het menselijk oog, waarmee in de lichtstroom al rekening wordt gehouden, is het rende-

0

Schadefactor De relatieve schadefactor wordt gebruikt voor het beoordelen van geschikte lichtbronnen voor conserveringseisen zoals in musea. Hij beschrijft de verhouding van de schadeveroorzakende stralingsintensiteit ten opzichte van de verlichtingssterkte. De warmwitte LED verlichting is meer geschikt voor kwetsbare objecten dan laagspannings-halogeenlampen met of zonder UV-filter.

40

10000

20

Lichtkleur De lichtkleur van een lamp is afhankelijk van de spectrale verdeling van het ­afgegeven licht. In de praktijk worden de lichtkleuren gecategoriseerd in warmwit, neutraalwit of daglichtwit. Warmwitte lampen benadrukken het rode en gele golflengtegebied, terwijl bij ­daglichtwit-licht blauwe en groene kleuren op de voorgrond treden, d.w.z. koele kleuren.

Lumenklassen > 10.000lm Algemene verlichting en wallwashing van zeer hoge ruimtes, washing en accentverlichting van zeer grote objecten, over zeer grote afstanden

LED QT HIT TC

80

50000 t (h) ment een voor waarneming geschikte ­maatstaf voor de efficiency van een lamp. De ­informatie over de levensduur (onder) wordt gegeven in bedrijfs­ uren (h).

100 Ra

Warmwitte LED's w ­ ekken een betere kleurweergavekwaliteit op; neutraalwitte LED's hebben daarentegen een hoger rendement.

5000

6000

T (K)

Witte LED's zijn verkrijgbaar in warmwit en neutraalwit. Bij ­varychrome 4-kanaals-armaturen kan de lichtkleur van de RGBW-LED-module traploos worden gevarieerd via het Light System DALI.

Lichtbron Relatieve schade factor f (mW/lm) 0.149 LED warmwit, Ra 90 QT12-RE met UV-filter 0.159 QT12-RE 0.169 HIT 930 0.182

  25

Planningsgegevens voor efficient visual comfort

Efficiënte lichttechniek ERCO stelt alle gegevens beschikbaar die nodig zijn voor de gedifferentieerde analyse en ­planning van efficiënte verlichting: eigenschappen van lampen, lichttechnische gegevens over armaturen, evenals planningsgegevens voor de betreffende verlichtingstaak met informatie over het visual comfort.

Er zijn drie aspecten die in feite de efficiency van verlichting bepalen: in kwantitatieve zin zijn dat het rendement van de lamp, evenals het bedrijfsrendement van de armatuur; daarnaast ook de kwalitatieve vraag hoe effectief een armatuur zijn verlichtingstaak vervult.

Efficiënte armaturen voor verschillende verlichtingstaken De efficiency van een armatuur voor een bepaalde verlichtingstaak vereist individuele analysecriteria, aangezien de eisen verschillen: een goede, gelijkmatige rasteropstelling voor horizontale algemene verlichting, lineaire uniforme wallwashing of een hoge verlichtingssterkte voor accentverlichting.

Lamp Armatuur Toepassingen

Vermogen (W) en lichtstroom (lm) De elektrische energiebehoefte kan aan de hand van het vermogen worden ­vergeleken. In de aanduiding van de lamp wordt het ­opgenomen vermogen omschreven; de lichtstroom daarentegen beschrijft de uitgestraalde hoeveelheid licht. Het effectief vermogen beschrijft het daadwerkelijke energieverbruik dat bijvoorbeeld bij gedimde werking lager kan zijn.

In vergelijking tot laagspannings-halogeenlampen hebben LEDarmaturen bij dezelfde lichtstroom aanzienlijk minder vermogen nodig. Op die manier heeft een LED-module van 28W voor circa 1800lm slechts een derde van de energie nodig van een laagspannings-halogeenlamp van 90W. In de productgegevens wordt altijd

Rendement (lm/W) Aangezien het rendement is gedefinieerd als de verhouding van de afgegeven lichtstroom tot het verbruikte elektrische vermogen van een lamp, is het mogelijk via deze grootte de efficiency van lampen met elkaar te vergelijken.

Door de enorme technische ontwikkeling van LED’s neemt hun rendement continu toe. Meer gedetailleerde informatie over lampen treft u aan in de Guide van ERCO Light Scout:

het nominaal vermogen vermeld. Bij de LEDarmaturen volgt het vermogen uit het aantal en de soort LED's op de printplaat.

Lamp LED 4000K, 24W LED 3000K, 24W HIT, 20W QT12, 100W

47812.000 Cut-off: 40°

Antiverblindingswaarde (UGR) UGR (Unified Glare Rating) is een techniek om het visual comfort van een armatuur te kwantificeren. Dit houdt rekening met de psychologisch directe verblinding door armaturen. De UGR-referentiewaarde wordt berekend voor een standaardruimte. De waarde met de ­gradenweergave toont aan vanaf welke grenshoek de armatuur rondom een luminantie van < 1000cd/m² of lager bezit. Voor efficient visual comfort wordt een balans nagestreefd tussen een hoog bedrijfsrendement van de armatuur en een goede antiverblindingswaarde.

47812.000 Cut-off: 40°

26  

LOR 0.70

47826.000 Cut-off: 30° LOR 0.71

UGR 16.3 55° < 200cd/m2

47826.000 Cut-off: 30° UGR 17.4 65° < 200cd/m2

Een hogere LOR-­waarde duidt op een hoger bedrijfsrendement. Deze resulteert echter vaak in een lagere UGR-waarde, dus minder bescherming tegen verblinding en minder ­visual comfort. De LOR doet geen u ­ itspraken over hoe effectief een armatuur haar licht naar een gedefinieerd doeloppervlak stuurt. Gegevens over LOR en UGR Een lagere UGR-­waarde betekent minder verblin­ ding. Armaturen met een cut-off van 40° hebben in principe een betere UGRwaarde dan armaturen met 30°. Voor de planning geldt dat de UGR-waarden betrekking moeten hebben op de betreffende ruimte en dat niet alleen de referentie­waarde voor de standaard­ruimte moet worden gebruikt.

lm/W 100 80 90 22

Algemene verlichting Als planningsgegevens voor downlights worden met P*, het aansluitvermogen per m2 en 100lx aangegeven voor een standaardruimte.

62

77

LOR 0,70 0,70 0,60 0,64

UGR 17,1 16,3 17,7 18,4

P*

P* 1,57 1,96 1,40 6,76

De waarde van P* laat nu al bij het energieverbruik een duidelijke voorsprong zien van de efficiënte lampen, zoals LED of HIT, ten opzichte van laagspannings-halogeenlampen.

De richtwaarden ­kunnen in de praktijk met apart te berekenen ­correctieen onderhouds­factoren ­worden omgerekend om de geometrie en het materiaal van de ruimte, evenals vervuiling in acht te nemen. Gegevens ­hiervoor worden op de productgegevensbladen vermeld.

100

lm/W

80

37

2008 2009 2010 2012 2013

Lamp LED 4000K, 24W LED 3000K, 24W HIT, 20W QT12, 100W

www.erco.com/guide

Bedrijfsrendement van de armatuur (LOR) Om de lichttechniek van armaturen te vergelijken wordt vaak het bedrijfsrendement van de armatuur gebruikt (LOR, uit het Engels: Light Output Ratio). Een hogere LOR zegt echter slechts in zeer beperkte mate iets over de geschiktheid van een armatuur, omdat hierbij niet het visual comfort, noch de vraag in aanmerking wordt genomen hoe effectief de armatuur haar licht naar het doeloppervlak stuurt.

lm 2400 1920 1800 2200

van armaturen treft u aan in de ERCO catalogus, evenals op de productgegevensbladen in Light Scout.

Wallwashing Wallwashers voor verticale verlichting kunnen op de wand worden vergeleken via de gemiddel­ de verlichtings­sterkte Ev. Voorwaarden zijn een regelmatige armaturenindeling en de ­correcte verhouding tussen de minimum- en maximumverlichtingssterkte.

lm/W 100 80 90 22 1/3 h

h (m)

Ev (lx) 80 63 57 61

lx/W

lx/W 3,3 2,6 2,9 0,6

Uit de planningsgegevens van de catalogus kan voor analyse de verlichtingssterkte per Watt worden afgeleid. Ook bij de verticale verlichting zijn de gunstigere gegevens van de LED of HIT herkenbaar.

Bij grotere hoogtes van het vertrek of bij grotere montageafstanden neemt de gemiddelde verlichtingssterkte Ev af, aangegeven in lx.

1/3 h

Lamp LED 4000K, 8W LED 3000K, 8W HIT, 20W QT12, 50W Accentverlichting De eigenschappen van spots of schijn­werpers kunnen via de factoren ­verlichtingssterkte en doorsnede bij een bepaalde afstand worden beschreven.

lm 2400 1920 1800 2200

lm 800 640 1800 1250

lm/W 100 80 90 25

h (m)

E (lx) D (m)

D (m) 0,37 0,37 0,47 0,47

Hoek 7 7 9 9

Er kunnen alleen zin­volle vergelijkingen tussen spots worden gemaakt, wanneer de stralingshoek dezelfde is. Bij een smalle­re lichtbundel concentreert de lichtstroom zich op een kleiner oppervlak en dit heeft een ­hogere verlichtingssterkte tot gevolg.

E (lx) 3657 2926 2352 2394

lx/W 457 366 118 32

lx/W

De grotere efficiency van de LED-lichttechniek die berust op projectie, leidt in vergelijking met de reflectorsystemen van HIT- of halogeenlampen tot een gunstigere verhouding van op­gewekte verlichtingssterkte ten opzichte van energieverbruik (lx/W).

  27

Efficient visual comfort Verlichtingsconcepten

Laagspannings-halogeenlampen Als gedifferentieerde ­verlichting van een representatieve ontvangstruimte worden downlights voor algemene ­verlichting gebruikt, wallwashers voor de ruimtelijke beleving en ­richtbare spots voor het accentueren van de kunstwerken. Tot dusver was dit een typisch toepassingsgebied voor laagspannings-halogeenlampen om te voldoen aan criteria, zoals sprankeling, een warme lichtkleur, een uitstekende kleurweergave en de mogelijkheid tot dimmen.

28  

Vloer 150lx Wand  80lx Balie 260lx 1725W 16,7W/m2

LED Armaturen met LED-­modules van 28W in warmwit zijn voor wat betreft de lichtstroom vergelijkbaar met laagspannings-­ halogeenlampen van 90W. Bovendien bieden deze ook sprankelend licht met een goede kleurweergave. Met identieke lichtconcepten en vergelijkbare verlichtingssterktes realiseren LED's een energiebesparing van 67%. Onderhoudskosten vervallen eveneens: bij gebruik gedurende 10 uur op werkdagen mag de gebruiker bij LED-armaturen uitgaan van een levensduur van ca. 20 jaar, waarbij de helft van de armaturen nog minstens 70% van de lichtstroom afgeeft.

Vloer 190lx Wand   100lx Balie 320lx 510W 4,9W/m2

Lamp

Lichtstroom Rendement

Plannings­gegevens

Aantal

Aansluit­ vermogen

QT12 75W

1575lm

21lm/W

P* 7,9W/m2 LOR 0,58 UGR 19,1

4

300W

QT12 75W

1575lm

21lm/W

Wandhoogte 3m Afstand 0,9m Ev 86lx

12

900W

QT12 75W

1575lm

21lm/W

h 3m E 284lx D 1,55m

7

525W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

P* 2,0W/m2 LOR 0,7 UGR 16,3

4

96W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

Wandhoogte 3m Afstand 0,9m Ev 116lx

12

LED ww 18W

1440lm

80lm/W

h 3m E 399lx D 1,39m

7

-70%

Laagspannings-halogeen­ lampen: horizontale algemene verlichting Een conventionele licht­planning, bijvoorbeeld voor een ontvangstruimte, is in eerste instantie gericht op voldoende ­horizontale lichtsterkte op de vloer. Een dergelijke verlichting die op de vloer of het werkvlak is gericht, draagt vanwege de verticale vlakken van de omgeving in mindere mate bij aan de kwaliteit van de ruimtelijke werking, terwijl deze toch een groot deel vormt van de visuele ruimte en een bijdrage levert aan de indruk van de lichtsterkte.

Vloer 270lx Wand  90lx Balie 500lx 3025W 27,7W/m2

LED: gedifferentieerde lichtplanning met wallwashing Indien er middels een kwalitatieve, op de waarneming ­gerichte lichtplanning rekening wordt ­gehouden met het menselijk oog en indien het potentieel van verticale verlichting wordt benut voor een krachtige indruk van de ruimte, dan zijn wallwashers resp. downlight-dubbele wallwashers voor vloeren bij uitstek geschikt. Richtbare spots accentueren de balie om de werkplek op aangename wijze te verlichten. Op die manier is het met LED's mogelijk een hogere lichtkwaliteit te combineren met een lager energie­ verbruik.

Vloer 200lx Wand  100lx Balie 540lx 690W 6,3W/m2

Lamp

Lichtstroom Rendement

Plannings­gegevens

Aantal

Aansluit­ vermogen

QT12 100W

2200lm

22lm/W

P* 7,1W/m2 LOR 0,64 UGR 18,4

28

2800W

QT12 75W

1575lm

21lm/W

h 3m E 599lx D 1,0m

3

225W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

P* 2,0W/m2 LOR 0,7 UGR 16,3

6

144W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

Wandhoogte 3m Afstand 0,9m Ev 115lx

10

240W

288W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

Wandhoogte 3m Afstand 0,9m Ev 158lx

9

216W

126W

LED ww 18W

1440lm

80lm/W

h 3m E 399lx D 1,39m

5

90W

ERCO vermeldt afhankelijk van de karakteristiek specifieke criteria voor de planning: bij downlights zijn dat richtwaarde P* voor het aansluitvermogen, het bedrijfsrende­ ment van de armatuur (LOR) en de anti-verblindingswaarde (UGR). Voor de downlight-wallwashers wordt de gemiddelde verticale verlichtingssterkte genoteerd en bij richt­bare spots de verlichtingssterkte afhankelijk van de afstand en de lichtbundeldoorsnede.

-77%

De optimalisatie van deze lichtplanning geschiedt in twee richtingen: verandering van lamp, LED's in plaats van laagspanningshalogeenlampen, evenals gedifferentieerde, kwali­ tatieve lichtplanning in plaats van het lichtconcept van ­horizontale algemene verlichting. Als werktuigen voor de verticale verlichting voor efficient visual comfort komen downlight-dubbe­ le wallwashers en lens-­ wallwashers met LED's in aanmerking.

  29

Efficient visual comfort Verlichtingsconcepten

Compacte fluorescentie­lampen: horizontale algemene verlichting Op het eerste gezicht is een r­ aster uit downlights met compacte fluo­ rescentielampen een efficiënt, ­rationeel verlichtingsconcept voor een wachtruimte. Hier is het echter ook nog mogelijk een aanzienlijk efficiencypotentieel te benutten met behulp van kwalitatieve lichtplanning en gedifferentieerd toegepaste LED-lichtwerktuigen.

Lamp

30  

Efficient visual comfort Relighting met LED-licht

Vloer 230lx Wand  90lx Loket 310lx 2704W 7,8W/m2

Lichtstroom Rendement

LED: gedifferentieerde lichtplanning met wallwashing LED-armaturen maken bij gediffe­ rentieerde lichtplanning, ook in vergelijking met klassieke lichtoplossingen met compacte fluorescentielampen, een ­overtuigende indruk. De wallwashers ­versterken de ruimtelijke indruk en het gevoel. Er wordt bovendien geprofiteerd van de hoge reflectie­factor van de lichte wanden in vergelijking tot de donkerste delen van de vloer. Een groot raster van downlights zorgt voor voldoende basisverlichting in het zitgedeelte. Bovendien kan het aantal armaturen worden geminimaliseerd.

Plannings­gegevens 2,53W/m2

Aantal

Voor veel mensen is de vraag ­actueel geworden wanneer het juiste moment is gekomen om in LED-licht te investeren. Voor de LED-verlichting zal de toekomst nog wel veel meer ontwikkelingsfases brengen – maar de beschikbare techniek biedt nu al een enorm potentieel voor kostenverlaging zonder compromissen als het gaat om veiligheid en lichtkwaliteit. Eenieder die het vernieuwen van de verlichting in zijn planning heeft opgenomen moet daarom ERCO LED-techniek in zijn overwegingen betrekken. De

directe winst aan efficiency bij het ­overstappen van bijvoorbeeld laagspannings-halogeentechniek op LED-techniek laat het lx/W-onderzoek zien waarbij de verlichtingssterkte in verhouding met de vermogensopname wordt vergeleken. Onder het aspect van „Total Cost of Ownership“ blijken er nog meer voordelen te zijn, bijvoorbeeld door lagere onderhoudskosten en besparingen bij de klimaatrege­ lingen of bij lokale energie/CO2belastingen.

National Gallery, Londen Oude situatie Voor de vergelijking wordt een typische zaal met 227,5m² grondoppervlak bekeken. De toename van de efficiency van de nieuwe ten opzichte van de oude spotverlichting kan via de bereikte verlichtingssterkte per watt w ­ orden vastgesteld. In de oude situatie zijn Eclipse spots voor 100W laagspannings-­ halogeenlampen met floodreflectoren voor de verlichting van kunstwerken gebruikt. Door het geringe rendement van 22lm/W ontstaat een ongunstige efficiënte waarde van 5lx/W. Met het UV-filter – bij laagspannings-halogeenlampen nodig voor het beschermen van de tentoongestelde stukken – wordt ­hierbij nog geen rekening gehouden: Door de transmissieverliezen wordt de effi­ciency nog eens 8% minder.

Lichtinstallatie: 40 Eclipse spots met laagspanningshalogeenlampen 100W (conventionele transformatoren, PL=120W)

Vloer 240lx Wand 120lx Loket 330lx 1992W 5,8W/m2 -26%

Aansluit­ vermogen

TC 26W

1800lm

70lm/W

P* LOR 0,56 UGR 19

104

2704W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

P* 2,0W/m2 LOR 0,7 UGR 16,3

48

1152W

LED ww 24W

1920lm

80lm/W

Wandhoogte 3m Afstand 0,9m Ev 158lx

35

840W

De reductie van het aantal downlights ten ­gunste van lens-wallwashers zorgt bij de LED-­oplossing niet alleen voor een meerwaarde in vormgeving, maar levert ook een bijdrage aan energiebesparing.

Aansluitvermogen: 4800W (21W/m2) Verlichtingssterkten: 150lx gemiddeld op een 1m hoge, omlopende lichtstrook op de wanden, het midden van de strook op 1,70m hoogte (ooghoogte).

National Gallery, Londen Relighting 2011 De nieuwe LED-spots met Spherolitlens bereiken bij een ­vergelijkbare stra­ lingshoek een efficiency van 26lx/W. Deze ongeveer vijf maal hogere waarde is het gevolg van het hogere rendement van de warmwitte LED’s van 62lm/W en de effectieve Spherolit-technologie. Extra besparingen zijn gerealiseerd op basis van de beslissing om de verlichtingssterkten op het doelvlak van 150lx tot 120lx te verminderen.

Uitrusting: 40 Optec spots LED 14W (PL=17W) Aansluitvermogen: 680W (3W/m2) Verlichtingssterkten: 120lx gemiddeld op een 1m hoge, omlopende lichtstrook op de wanden, het midden van de strook op 1,70m hoogte (ooghoogte). Energiebesparing: 85,8% Met de nieuwste versie van Logotec met 12W zou de energiebesparing rond 90% zijn.

Floodreflector QT12-ax, 100W

Spherolit-lens flood LED 3000K, 13W

Lichtstroom 2200lm Rendement 22lm/W Verlichtingssterkte 3m 754lx Doorsnede lichtbundel 1,39m

Lichtstroom 870lm Rendement 67lm/W Verlichtingssterkte 3m 365lx Doorsnede lichtbundel 1,44m

Efficiency 5lx/W

Efficiency 28lx/W

  31

LED-toepassingen

Beursstand en galerie ­Leica, Photokina 2012, Keulen. Architectuur en lichtplanning: Leica Marketingteam, Solms.

De huidige stand van de LED-techniek, zoals ERCO deze in haar lichtwerktuigen met LED's gebruikt, maakt een breed spectrum ­mogelijk van toepassingen in de architectuur; zowel binnen als buiten. Succesvolle projecten met LED-armaturen van ERCO bevestigen de fundamentele technische en planmatige concepten: efficient visual comfort wordt realiteit die kan worden beleefd.

Galleria Nazionale di Arte Moderna (GNAM), Rome. Tentoonstellingsdesign en lichtplanning: larderArch studio di architettura, dott. arch. Federico Lardera, Rome.

Schoenenwinkel Stiefel­ könig, Wenen. A ­ rchitect: Mag. Hans Michael Heger, Graz. Lichtplanning: ­Vedder Lichtmanagement, München/Mitterberg.

Worthing Museum & Art Gallery, Worthing, Sussex.

Filiaal Pizza Hut, Solihull. Architectuur en licht­ planning: Checkland Kindleysides, Leicester.

BSH Bosch Siemens Hausgeräte Verkoophoofdkantoor ­Nederland, Hoofddorp. ­Masterplan en ontwerp: William McDonough + Partners. Uitvoerende ­architecten: KOW, Den Haag. Binnen­ huisarchitectuur: D/Dock, Amsterdam. Landschaps­ architectuur: Nelson Byrd Woltz, Charlottesville/ New York.

32  

Filiaalconcept „Superflash“ voor de bank Intesa Sanpaolo, Milaan. Architect: aMDL Architetto Michele De Lucchi S.r.l.

Hoofdkantoor Mace, 155 Moorgate, Londen. Architectuur en licht­ planning: Mace, Londen.

Dior c/o Selfridges, Londen. Lichtplanning: Speirs + Major, Londen.

  33

LED-toepassingen

Benetton Megastore, Kärtner Straße, Wenen. Architectuur: Marc & Tino Wieser, MTM Textil­ handel GmbH, Wenen; MVD ­Austria, frank, ­rieper architekten, Wenen/Graz. Interior & CI Designer: Vincenzo De Cotiis, Milaan.

Pleinverlichting Konsert­ hus Stavanger. Licht­ planning: Zenisk AS, Oslo.

Enscenering ­buitenruimte van de BI Norwegian Business School, Bergen. Architectuur en licht­ planning: Smedsvig Landskapsarkitekter AS.

Oseana Art & Culture Center, Os (Bergen). Architect: Grieg ­Arkitekter, Bergen. Lichtplanning: Multiconsult AS.

Installatie voor trappen, Haugesund (Noorwegen).

Hoofdkantoor Statoil, Stavanger.

34  

Particulier huis, ­Dortmund. Architect: Heiderich Architekten, Lünen. Lichtplanning: LDE Kober, Dortmund.

  35

Lichtwerktuigen Overzicht binnenruimte

Om op een snelle manier het juiste lichtwerktuig voor een bepaalde verlichtingstaak te vinden, is het ERCO programma ingedeeld in binnen- en buitenruimten, soorten armaturen en armatuurfamilies. De volgende pagina’s geven een overzicht van alle soorten en productfamilies met LED-techniek, hun ­vermogensniveaus en de beschikbare lichtsterkteverdelingen. Gedetailleerde, a­ ctuele

productinformatie vindt u in onze ERCO ­catalogus en online in ERCO Light Scout: www.erco.com/products

Spots, breedstralers en wallwashers

Logotec 4,5W - 13W 290lm - 1080lm

Cantax 9W - 27W 580lm - 2160lm

Pollux 2W - 6W 160lm - 600lm

Optec 2W - 24W 160lm - 2400lm

Optie: DALI, varychrome

Optie: DALI

Optie: DALI, varychrome

Light Board 5,4W - 54W 290lm - 4320lm

Opton 9W - 27W 580lm - 2160lm

Optie: DALI, varychrome

Optie: DALI, varychrome

Light Board 27W 1740lm - 2160lm

Quintessence 2,2W - 20W 145lm - 1620lm

Optie: DALI, varychrome

Optie: DALI

Quintessence rond 6,7W - 40W 435lm - 3240lm

Quintessence vierkant 6,7W - 40W 435lm - 3240lm

Compact LED

Quadra

Cilinder

8W - 40W 640lm - 4000lm

8W - 24W 640lm - 2400lm

13W - 34W 870lm - 2700lm

Optie: DALI, varychrome

Optie: DALI, varychrome

Optie: DALI

Optie: DALI

Optie: DALI, varychrome-voeg

Spots

Breedstralers

Lens-wallwashers

Spots

Breedstralers

Lens-wallwashers

Projectiespots

Inbouwspots

Logotec 4,5W - 13W 290lm - 1080lm

Compar 9W - 20W 580lm - 1620lm

Plafondinbouwen plafondopbouwarmaturen

Downlights

Downlightwallwashers

Vloerwashers

Plafondwashers

Strijklichtwallwashers

Richtbare spots

Lens-wallwashers Downlightdubbele wallwashers

Richtbare spots

Wandarmaturen

Vloerwashers 3,2W - 6,7W 240lm - 540lm

Trion 12W - 24W 960lm - 2400lm

Vloerinbouw­ armaturen

Nadir IP67 3,2W 240lm - 300lm

36

Vloerinbouwarmaturen

37

Lichtwerktuigen Overzicht buitenruimte

Schijnwerpers en breedstralers

Powercast 13W - 54W 870lm - 4320lm

Grasshopper 9W - 20W 580lm - 1620lm

Beamer 4,5W - 54W 290lm - 4320lm

Parscoop 24W - 48W 1920lm - 4800lm

Optie: DALI, varychrome

Lens-wallwashers

Schijnwerpers Breedstralers

Wall-/plafondwashers

Façadearmaturen

Kubus 3,2W - 6,7W 240lm - 540lm

Axis Walklight 1,7W - 3W 64lm - 90lm

Cilinder 6,7W - 20W 435lm - 1620lm

Optie: varychrome

Focalflood 22W 1450lm - 1800lm Optie: DALI, varychrome

Façadearmaturen

Vloerwashers, Walklights

Bolderarmaturen

Kubus 3,2W - 6,7W 240lm - 540lm

Midipoll 9W 580lm - 720lm Optie: DALI

Vloerwashers

Plafondarmaturen

Lightcast plafondinbouwarmaturen 13W - 27W 870lm - 2160lm

Compact LED 8W - 40W 640lm - 4000lm

Compact LED 16W - 24W 1280lm - 2400lm

Cilinder 6,3W - 27W 480lm - 2160lm Downlights

Lens-wallwashers

Richtbare spots

Lens-wallwashers

Oriëntatie-armaturen

Vloerwashers

Optie: DALI

Vloerinbouw­ armaturen

38

Tesis IP68 27W 1740lm - 2160lm

Tesis IP68 27W 1740lm - 2160lm

LED-oriëntatie-armaturen IP68 0,3W - 0,8W 1lm - 24lm

Optie: DALI

Optie: DALI

Optie: varychrome

39

ERCO media

ERCO showrooms Licht ervaren, service gebruiken – wereldwijd

Om planners in elk stadium van hun werk ­optimaal te ondersteunen biedt ERCO een veelzijdig systeem van netwerken en ­digitale media aan. Ons uitgebreide digitale aanbod varieert van informatie over producten, refe­ rentieprojecten en didactische thema's. Alle ERCO documenten zijn zo opgesteld dat ze elkaar voor de planning van logische en algemeen geldende lichtconcepten perfect aanvullen: vormgeving, structuur en termino­ logie van de verschillende programmasegmen­ ten zijn op elkaar afgestemd, zodat de gebrui­ kers zich heel eenvoudig kunnen oriënteren.

Didactiek Interactieve kennismodu­ les zorgen in de G ­ uide van Light Scout voor de over­ dracht van basisprincipes van vormgeving met licht en kennis van gebruikers over lichtwerktuigen. In diverse brochures treft u informatie aan over vak­ onderwerpen, zoals LEDtechniek of licht in de buitenruimte. ERCO Catalogus Het papieren exemplaar van de catalogus biedt alle belangrijke informa­ tie en alle planningsge­ gevens – zwart op wit, compact en altijd binnen handbereik.

Productgegevens­bladen De documenten zijn online beschikbaar in pdf-format en bevatten alle informatie over een bepaald product.

Producten Ons veelomvattende aan­ bod aan ­lichtoplossingen voor de architectuur kan worden verdeeld in de programmasegmenten lichtregelingen, armatu­ ren voor de binnen- en buitenruimte. Deze struc­ tuur treft u in Light Scout net zo aan als in de gedrukte catalogus.

Digitale plannings­ gegevens In Light Scout zijn voor elk ERCO artikel uitgebrei­ de digitale planningsge­ gevens aanwezig voor het gebruik in CAD-, lichtbe­ rekenings- en lichtsimula­ tiesoftware. Deze ­kunnen worden gedownload. Aan de hand daarvan is het bijvoorbeeld ­mogelijk in

40 

Events en seminars Zij maken van de ERCO showrooms ontmoe­ tingsplaatsen voor de lokale licht- en archi­ tectuurscene. Door de infrastructuur wordt de betekenis van „tune the light” duidelijk: vorm­ geving van licht in zijn kwaliteiten van ­ruimte en tijd.

ERCO ziet zichzelf als een internationaal ge­oriënteerde, mondiaal opererende onder­ neming. Op alle belangrijke markten bestaan lokale ERCO showrooms en kantoren. Daar zijn onze eersteklas, speciaal opgeleide mede­ werkers als lichtadviseur werkzaam. Met dit wereldwijde netwerk staan wij garant voor een betrouwbare service en vakbekwame bege­ leiding ter p­ lekke. Dit geldt vooral bij interna­ tionale, grensoverschrijdende projecten: van advisering in de o­ ntwerpfase, aanbesteding, bemonstering, projectuitvoering en leveringslo­ gistiek tot en met klantenservice en scholing. „Consultant to the consultant“, adviseur van de adviseurs – zo omschrijven de lichtadviseurs van ERCO hun rol in het bouwtraject: ze bie­ den professionele ondersteuning aan ­planners bij elke lichttechnische vraagstelling in elke projectfase. Met op het project gerichte vak­ informatie en op maat gesneden product­ documentatie helpen ze de besluitvorming voor de goede lichtwerktuigen optimaal voor te ­bereiden. De showrooms en kantoren bieden optima­ le ruimte voor werkoverleg in de project­fase. Er is een mock-up-ruimte beschikbaar voor het tonen van lichtoplossingen of product­ demonstraties. Bovendien zijn er in de ­meeste showrooms ook voorbeelden van buitenver­ lichtingstoepassingen van de ERCO lichtwerk­ tuigen. De ERCO service eindigt echter niet met de stipt op de dag afgesproken levering van de gewenste artikelen: ook na de oplevering van de installatie staan de lichtadviseurs u met raad en daad terzijde, wanneer bijvoorbeeld bij het onderhoud, een aanpassing of de uit­ breiding van een lichtinstallatie hulp nodig is.

www.erco.com ERCO Light Scout op internet is een toonaan­ gevend medium als het om actuele productin­ formatie gaat. Het pro­ ductassortiment op Light Scout en de productge­ gevensbladen in pdf-for­ maat ­worden periodiek bijgewerkt. Met product­ informatie in 10 talen en ­regionale versies, alsme­ de 5 navigatietalen vol­ doet Light Scout aan de eisen van internationale markten.

DIALux of Autodesk 3ds Max indrukwekkende visualisaties te maken.

Projecten Aan de fascinatie voor licht in een architecto­ nische toepassing wordt een belangrijke plaats toegekend in de commu­ nicatie van ERCO – bij­ voorbeeld op het gebied van de Projects van ERCO Light Scout, maar ook in ons tijdschrift ERCO Lichtbericht.

Lichtkwaliteiten Beleef de talloze produc­ ten van het ERCO pro­ gramma in de praktijk: de ERCO showrooms bieden daarvoor de ideale ruim­ te: van de vormgeving van de buitenruimte tot aan de mock-up binnen. Op de bouwplaats Veel vragen komen pas in de loop van het bouw­ proces aan het licht en dan is advies op locatie nodig. ERCO medewerkers bieden hulp bij het orga­ niseren van bemonste­ ring en het verlenen van ondersteuning bij licht­ technische vakproble­ men en lossen logistieke vraagstukken op.

www.erco.com/contact

tune the light

E

Verlichting met LED

E

Art.-nr. 10.29467.000 NL 02/2013

Grondbeginselen Opto-elektronica Lichtwerktuigen en hun toepassing