Whitepaper
Inkopen van LED verlichting
Thomas Wensma, Ambassador Lighting Yvonne Keijzers, DuurzamerWerken
Maart 2012
1
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1: Uitgangssituatie
Pagina 3
Hoofdstuk 2: Wat is LED?
Pagina 5
2.1 Voor- en nadelen LED 2.2 Hoe LED’s verschillende kleuren en wit licht produceren Hoofdstuk 3: LED als vervanger van huidige verlichting
Pagina 7
3.1 Kantoren 3.1.1 Keuze voor LED 3.2 Retail 3.2.1 Keuze voor LED 3.3 Hospitality 3.3.1 Keuze voor LED 3.4 Outdoor 3.4.1 keuze voor LED 3.4.2 Invloeden op mens en omgeving Hoofdstuk 4: Duurzaamheid van LED en armaturen
Pagina 12
4.1 Energie en CO2 Hoofdstuk 5: Tips, do’s en dont’s
Pagina 13
5.1 Stappenplan Hoofdstuk 6: De toekomst van LED
Pagina 15
6.1 LED 6.2 Problemen met LED 6.3 OLED 6.4 Armaturen en LED: Zhaga 6.5 Informatieve links
2
Hoofdstuk 1: Uitgangssituatie Het doel van dit whitepaper is een aantal onduidelijkheden over LED-verlichting op te heffen, waardoor voor aankoopbeslissers de keuze van de juiste verlichtingsoplossing gemakkelijker wordt. De afgelopen paar jaar heeft LED-verlichting een enorme vlucht genomen en voor heel wat verandering gezorgd binnen de lichtindustrie. Met het geschikt raken van LED-technologie voor grootschalige toepassingen, zijn er ongekende nieuwe mogelijkheden ontstaan voor bedrijven en ondernemers. Denk hierbij aan dynamisch en gekleurd licht, maar ook aan nieuwe mogelijkheden in design van zowel armatuur als inrichting. Daarnaast ontstaan er ook nieuwe mogelijkheden aan kwaliteit en efficiëntie als het gaat om ‘wit licht’ voor algemene licht toepassingen, zoals in de talloze kantoren, ziekenhuizen en scholen die we in ons land hebben. LED heeft een groot aantal voordelen en nieuwe mogelijkheden ten opzichte van de ‘ingeburgerde’ fluorescentie en halogeen oplossingen. LED kent echter ook een aantal essentiële verschillen ten opzichte van andere typen verlichting. Dit, in combinatie met het zeer grote aantal aanbieders dat de markt heeft overspoeld (uit zowel binnen als buitenland), maakt het voor inkopend Nederland niet gemakkelijk om een goede en transparante keuze te maken bij het kiezen van LED als nieuwe of vervangende oplossing voor hun verlichtingsvraagstuk. Onduidelijkheid prestaties De grote groep (nieuwe) aanbieders van LED-verlichting claimen fantastisch klinkende prestaties als het gaat om levensduur, hoeveelheid licht, kleurweergave, kleurtemperatuur, kleurindruk, energieverbruik en claims met betrekking tot het toepassen in bestaande armaturen. Tegelijkertijd bieden veel partijen vaak geen of zeer beperkte garantie. De ‘zo mooie claims’ worden dus niet hard gemaakt. Voor inkopers, facility managers en ondernemers is het dan ook niet makkelijk om goed van slecht te onderscheiden. LED-verlichting is voortdurend in ontwikkeling. Dit whitepaper is een afspiegeling van de huidige stand van zaken. Dit whitepaper biedt:
• • • • • •
een helder en duidelijk beeld van LED; tips voor het inkopen van LED; uitleg over vervanging van huidige verlichting; informatie over duurzaamheid van LED; informatie over de toekomst van LED; enkele concrete en bruikbare tips; 3
Het whitepaper is geschreven door Thomas Wensma, onafhankelijk verlichtingsexpert en Yvonne Keijzers communicatiedeskundige op het gebied van duurzame werkomgevingen. Uiteraard staan wij naar aanleiding van dit whitepaper open voor advieswerk op maat. Voor het laatste nieuws over LED en duurzame Werkomgevingen verwijzen wij graag naar http://www.duurzamerwerken.nl/ Alkmaar en Nijmegen, maart 2012
4
Hoofdstuk 2: Wat is LED? Een LED (Light Emitting Diode) is een halfgeleider component dat zichtbaar licht uitzendt van een bepaalde kleur wanneer er een elektrisch stroom doorheen wordt gestuurd. LED is fundamenteel anders dan vele andere licht bronnen, zoals de gloeilamp, fluorescerende lampen en gas-ontladingslampen. Niet op de laatste plaats omdat het een gerichte lichtbron is. Dit in vergelijking met een gloeilamp die een licht distributie in alle richtingen heeft. We onderscheiden twee basistypen LED: 1. indicator-type; 2. illuminatie-type. Indicator-type LED’s zijn laag vermogen LED’s, die als indicatielampje veelal worden gebruikt in displays van bijvoorbeeld computer en auto’s en daarnaast vaak worden gebruikt in consumenten elektronica. Illuminatie-type LED’s zijn hoog vermogen LED’s die in staat zijn tot het tot functionele verlichting voor algemene verlichting toepassingen. Wij zullen in dit whitepaper vooral ingaan op dit type LED. 2.1 Voor- en nadelen LED LED heeft een aantal voordelen ten opzichte van conventionele lichtbronnen, zoals lager energie verbruik, langere levensduur, minder breekbaar, kleiner formaat en ruimere mogelijkheden tot aanstuurbaarheid. Ook is de licht output (lumens) van LED vergelijkbaar of zelfs hoger dan van conventionele licht bronnen. Huidige nadelen zijn onder andere de relatief hoge prijs (vanwege gecompliceerde fabricage), warmte-beheer en grote verscheidenheid in kwaliteit van eindproducten. 2.2 Hoe LED’s verschillende kleuren en wit licht produceren LED’s kunnen licht uitzenden in vrijwel het gehele (zichtbare) licht spectrum. Door gebruik te maken van verschillende materialen waaruit de LED is opgebouwd, produceren LED’s verschillende kleuren. Ze zenden dan namelijk licht uit in verschillende golflengten. Door echter LED’s van verschillende kleuren te combineren in een LED lamp of luminaire, en de intensiteit van de verschillende LED’s te veranderen door middel van een controller, kunnen er miljoenen kleuren geproduceerd worden. We noemen deze full-color producten ook wel RGB LED-verlichting. De grote verscheidenheid aan kleuren komt namelijk tot stand door rode, groene en blauwe LED’s te combineren. Hoeveel verschillende kleuren er precies geproduceerd kunnen worden door een RGB LED 5
product, hangt af van de specifieke kleuren (golflengten binnen het lichtspectrum) van de rode, groene en blauwe LED in de luminaire. De mogelijkheden van RGB LED in verschillende toepassingen zijn, in combinatie met controllers zeer groot. Meer hierover in het hoofdstuk LED als vervanger van huidige verlichting. Er zijn twee methoden om met LED wit licht te produceren: 1. De RGB methode Door de juiste mix van rood, groen en blauwe licht ontstaat wit licht. Voordeel van deze methode is onder andere dat het controle geeft over de precieze kleur. Ook heeft het een hoge efficiëntie en laat het kleuren er meer uitspringen wanneer verlicht. Het grootste nadeel is dat de color rendering index van RGB wit minder goed is. Deze kleurweergave (echtheid van de kleuren die worden verlicht) is minder goed dan bij de tweede methode. 2. De phosphore white methode Wit licht wordt in deze methode geproduceerd door gewoonlijk gebruik te maken van een LED die blauw licht uitzendt, met een (gele) fosfor laag. Een gedeelte van de golflengten van het blauwe licht wordt getransformeerd naar de golflengten van het gele licht. Deze combinatie zorgt voor ‘wit licht’. Wanneer er verschillende phosphorlagen van verschillende kleuren worden gebruikt, wordt het uitgezonden lichtspectrum groter waardoor de CRI waarde (color rendering index) hoger wordt. LED luminaires met een hoge CRI waarde (>90) maken dan ook gebruik van deze methode.
Armatuur LED’s worden uiteindelijk geïntegreerd in een LED armatuur, ook wel luminaire genoemd. Deze bestaat uit de LED chip(s), (spiegel) optiek, LED driver, voeding en een koellichaam (heat sink). De kwaliteit van de onderdelen, en het armatuur als geheel is van groot belang voor de prestaties en levensduur van het product.
6
Hoofdstuk 3: LED als vervanger van huidige verlichting Tussen conventionele en LED-verlichting zitten (soms grote) verschillen. Hetzelfde geldt voor de armatuur van conventionele verlichting en LED. Conventionele verlichting bestaat over het algemeen uit een armatuur met een lamp (gloei, halogeen, CDM etc.). Bij LEDverlichting gaat het, zoals eerder genoemd, om een product waarbij LED chip(s), (spiegel) optiek, LED driver, voeding en koellichaam geïntegreerd zijn. Enkele overeenkomsten tussen conventionele verlichting en LED zijn: • • • •
verkrijgbaar in verschillende typen, voor verschillende applicaties; vergelijkbare prestaties ; vaak gemakkelijke installatie en dimbaarheid; verkrijgbaar in verschillende kleurtemperaturen en CRI waarden.
Enkele verschillen tussen conventionele verlichting en LED zijn: • • • • • • •
in de basis levert LED gericht licht t.o.v. diffuus licht bij conventionele lichtbronnen; bij LED is er sprake van een armatuur die (alle) onderdelen integreert; LED is over het algemeen duurder in aanschaf dan conventionele verlichting; LED maakt grote energiebesparingen mogelijk t.o.v. conventionele verlichting; LED heeft een veel langere levensduur en heeft vaak zeer weinig onderhoud nodig; LED heeft grotere mogelijkheden tot lichtregeling; RGB LED kent de mogelijkheid om miljoenen verschillende kleuren te creëren zonder gebruik te hoeven maken van kleurenfilters.
Het kennen van de verschillen, de voor en nadelen en mogelijkheden zijn zeer belangrijk om de juiste beslissingen te kunnen maken bij het vervangen en/of toepassen van LEDverlichting. Omdat de informatie over en mogelijkheden van LED per toepassingsgebied verschilt, hebben wij een aantal toepassingen uitgelicht: kantoren, retail, hospitality en outdoor. 3.1 Kantoren Voor kantoren is de kwaliteit en hoeveelheid licht van zeer groot belang. Vooral als het gaat om de verlichting van werkplek gebieden zijn lichtniveau (aantal lux) en ook lichtcomfort (diffuus licht) zeer belangrijk. Om creativiteit en comfort te vergroten speelt ook omgevingslicht (ambient lighting) een steeds grotere rol in moderne kantoor omgevingen. Verreweg de meeste kantoren in ons land zijn verlicht met lineaire TL-verlichting. De T8 variant (ook wel TL-D genaamd). Deze lamp heeft een diameter van 26mm. De 7
energiezuinigere T5 lamp (16mm diameter) wordt steeds vaker toegepast. In enkele gevallen komen we ook nog de oudere T12 (38mm diameter) tegen. De TL lampen zijn er met verschillende kleurtemperaturen (CCT) en kleurweergaven (CRI). Deze worden op de lamp aangeduid met een 3-cijferige code. De eerste geeft de CRI waarde aan en de laatste twee de kleurtemperatuur. Een code 830 betekent een kleurweergave index tussen de 80 en 89 (100 maximaal) en een kleurtemperatuur van 3000 Kelvin (warmwit licht). Code 940 zou dus een CRI van tussen de 90 en 100 betekenen en een kleurtemperatuur van 4000 Kelvin (wit licht). Afhankelijk van de wensen en het type kantoor is een kleurtemperatuur van 3000K of 4000K het meest gangbare. Dankzij LED zijn er tegenwoordig veel nieuwe mogelijkheden om voor betere verlichting te zorgen binnen kantoortoepassingen. Niet alleen een hoger licht comfort, maar ook kwaliteit en uitgebreide mogelijkheden tot lichtregeling of zelfs dynamisch licht zijn mogelijk. Dit met hetzelfde (vaak gewenste) hoge lichtniveau van conventionele verlichting. Enkele belangrijke voordelen van het toepassen van LED in kantoren zijn: • • • •
grote kostenbesparing door lager energieverbruik, langere levensduur en minder onderhoud; zeer goede en flexibele licht regeling door middel van gebruisvriendelijke en innovatieve lichtregelsystemen; RGB mogelijkheden om ‘ambiance’ te creëren; grote vrijheid bij het ontwerp van lichtoplossingen.
3.1.1 Keuze voor LED Bij de keuze voor LED in plaats van TL zijn er twee mogelijkheden. 1. een retrofit oplossing, waarbij men in de bestaande TL armatuur een LED buis plaatst; 2. een volledige nieuwe LED-oplossing, waarbij een LED armatuur wordt toegepast. Er zijn veel aanbieders op de markt die de eerste optie aanbieden en daarbij (soms) stevige claims maken. Deze retrofit oplossing kan echter een aantal nadelen hebben, die het veelal een kwalitatief niet gewenste oplossing maken: • • • • • • •
lager lumen output; lager aantal Lux op werkbladniveau; TL-D armaturen met spiegeloptieken en reflectoren zijn ongeschikt voor TL-LED buis; verblindingseffect is mogelijk; eventuele armatuurgaranties zijn niet meer geborgd; vaak onduidelijkheid over levensduur, kwaliteit, licht-uniformiteit; vaak onduidelijk op welke testmethoden kwaliteit claims berusten.
De tweede optie wordt de hele armatuur door een hoge kwaliteit LED armatuur vervangen. 8
3.2 Retail In winkels draait alles om (merk) beleving. Met verlichting kan de juiste sfeer worden gecreëerd, kunnen verschillende belevingsscenario’s worden ontworpen en wordt er een extra dimensie aan producten en hun presentatie gegeven. Het type conventionele verlichting dat in de praktijk gebruikt wordt, is zeer verschillend en divers. Dit kan variëren van lineaire TL verlichting tot fluorescentie ‘downlighters’, de veel gebruikte halogeen CDM lampen en halogeen spotjes van bijvoorbeeld het type MR16. CDM lampen worden vooral gebruikt vanwege: • • • •
hoge kleurweergave; uitstekende kleurkwaliteit; hoog rendement; lange levensduur.
Deze producteigenschappen gelden ook voor vervangende LED-oplossingen. LED vervangende producten bieden daarnaast extra voordelen, zoals: • • • • •
voldoen aan doelen op het gebied van duurzaamheid; lagere kosten en minder onderhoud; betere lichtregel mogelijkheden; flexibele installatie mogelijkheden; dynamisch RGB, ter bevordering van merkbeleving en het scheppen van de juiste sfeer.
3.2.1 Keuze voor LED Verlichtingsoplossing binnen retail zijn belangrijk. Ze worden gebruik om producten te accentueren, kleuren goed weer te geven en zorgen bovendien voor een prettige winkelbeleving. Aan deze eisen en wensen is zeer goed te voldoen met LED. Wat het juiste product is, hangt af van de specifieke eigenschappen die voor de toepassing gewenst en nodig zijn. LED-oplossingen bieden veel flexibiliteit en een scala aan (product) opties. Voor bijna elke toepassing is er een goed LED alternatief beschikbaar ten opzicht van conventionele lichtoplossingen. Investeringen kunnen hoog zijn, maar verdienen zich uiteindelijk terug in zowel energie- en onderhoudskosten, als een verbeterd lichtscenario in de winkel. Om extra aantrekkingskracht en dynamiek te creëren zijn er vele RGB LED producten op de markt waarmee in combinatie met een lichtregelsysteem zeer uiteenlopende lichtscenario’s 9
zijn te creëren. Belangrijk bij het kiezen van de ‘fixtures’ is dat het lichtregelsysteem hiermee verenigbaar is. Zo hebben producten met DALI aansturing dus een DALI lichtregelsysteem nodig. DALI is een technische standaard voor netwerk gebaseerde lichtregelsystemen voor het aansturen van verlichting via elektronische ballast, dimmers en/of transformatoren. Hetzelfde geld voor de veel voorkomende DMX aansturing, of bijvoorbeeld ELV dimbaarheid. DMX is net als DALI een digitaal protocol voor netwerk gebaseerde lichtregelsystemen. Heel kort gezegd biedt het nog grote mogelijkheden voor lichtregeling dan DALI. 3.3 Hospitality Nog meer dan bij retail, speelt binnen de hospitality industrie “beleving” een zeer belangrijke rol. Architectuur, lichtdesign en service van personeel zijn hierbij waarschijnlijk de belangrijkste factoren. Door middel van een goed lichtdesign met een grote dynamische flexibiliteit kan dit worden gecreëerd. 3.3.1 Keuze voor LED Door de grote flexibiliteit, het effectief kunnen creëren van gekleurd licht en compacte vorm, is het (gedeeltelijk) kiezen voor LED, in bijna alle gevallen de meest logische keuze. Door het toepassen van LED kan zelfs aan persoonlijke wensen van de gast worden voldoen. Dat kan door gebruik te maken van LED in combinatie met lichtregelsystemen, waarmee gasten hun eigen sfeer kunnen creëren. Met het kiezen van LED kan er binnen de hospitality industrie veel energie, en dus kosten worden bespaard. Verlichting in bijvoorbeeld hotels staat vaak 24/7 aan. Door het kiezen voor LED zullen de kosten sterk gereduceerd kunnen worden. Met lichtregelsystemen en aanwezigheidsdetectie kan nog meer worden bespaard. Ook bij deze combinatie is het belangrijk om er op te letten dat alle producten verenigbaar met elkaar zijn. 3.4 Outdoor Het verlichten van onze steden en architectonische ruimten is zeer omvattend. Naast de vele praktische doeleinden, zorgt daglicht en kunstmatig licht in de nacht voor het natuurlijke dag- en nachtritme. Naast deze invloed op ons als mens, speelt licht vooral in de nacht een cruciale rol bij het veilig verlichten van onze steden, een aantrekkingspunt creëren voor architectuur (gebouwen, bruggen, etc.) en architectonische ruimten (parken, openbare pleinen etc.). Licht zorgt voor sfeer, aantrekkingskracht, maar ook minstens net zo belangrijk: het zorgt voor veiligheid.
10
3.4.1 keuze voor LED Met de komst van LED-verlichting kan er voor outdoor toepassingen grote vooruitgang worden geboekt op het gebied van duurzaamheid. Door de grote energiebesparingsmogelijkheden kunnen kosten sterk verlaagd worden. Daarnaast kan de CO2 uitstoot worden verlaagd en de kwalitatieve leefbaarheid worden vergroot. Een ander belangrijk voordeel van het toepassen van LED is het verminderen van ‘lichtvervuiling’. LED is namelijk gericht licht. Het stelt ons in staat alleen datgene te verlichten wat nodig en gewenst is. Licht dat verloren gaat, naar boven de lucht in, kan voorkomen of beperkt worden. 3.4.2 Invloeden op mens en omgeving We kennen allemaal het gele licht van hogedruk natrium lampen. Voordelen van deze lampen zijn de relatief lange levensduur met beperkte afname van de lichtopbrengst. Het grote nadeel van deze lampen is de slechte kleurweergave door een concentratie van de spectrale emissie rond de 600nm (geel – oranje kleur). LED echter geeft ‘wit’ licht. De kleurweergave wordt hiermee veel beter, maar ook de omgeving wordt als lichter en beter zichtbaar ervaren. Het zorgt daarnaast voor een groter gevoel van veiligheid. Mensen en obstakels zijn beter van elkaar te herkennen en te onderscheiden zijn. Het energierendement is hierbij vergelijkbaar of zelfs beter dan bij het gebruik van hogedruk natrium lampen. Licht heeft daarnaast een zeer directe invloed op hoe we ons voelen. Voor ons als mens is dit vooral merkbaar via onze ‘biologische klok’. Licht regelt namelijk ons ‘circadian rhythm’. Simpel uitgelegd is dit de invloed van licht op onze hormonen waarmee geregeld wordt of we ons ‘wakker’ voelen of ‘slaperig’. Uit onderzoek is gebleken dat licht in het diep blauwe spectrum hierbij zeer belangrijk is. Dit blauwe licht activeert ons namelijk. Het remt de aanmaak van het hormoon melatonine. Via bepaalde receptoren in het netvlies van het oog wordt de aanmaak van dit hormoon geregeld. Wanneer de blootstelling aan licht (vooral dit blauwe licht) afneemt, maakt ons lichaam meer melatonine aan, waardoor we in ons slaapritme komen. Naast de voordelen van meer veiligheid en een efficiënter gebruik van licht, is meer onderzoek en een kritisch blik naar het gebruik van ‘wit’ licht belangrijk.
11
Hoofdstuk 4: Duurzaamheid van LED en armaturen Duurzaamheid is een container begrip dat zeer veel omvat. Het is dan ook niet eenvoudig om kort en bondig een definitief antwoord te geven op de vraag hoe duurzaam LEDverlichting is. Hoe duurzaam een LED product is af hangt in de breedste zin van het woord af van zeer veel factoren: gebruikte materialen, productie methode, invloed van productie op mens en milieu, manier van transport, verpakkingsmateriaal, energieverbruik, levensduur, recyclebaarheid, Co2 uitstoot en de hoeveelheid te gebruiken armaturen voor een project ten opzichte van conventionele verlichting. Het moge duidelijk zijn dat het dus niet eenvoudig is om snel een goed beeld en antwoord te krijgen op de vraag ‘hoe duurzaam een LED product is’ bij de inkoop hiervan. Fabrikanten beperken zich over het algemeen tot energieverbruik en Co2 afdruk. Het meer algemene ‘verbetering voor planeet’ is ook een vaak gehoord argument dat nog moeilijker te kwantificeren is. 4.1 Energie en CO2 Uitgaan van energieverbruik en Co2 uitstoot is de meest duidelijke manier om meetbaar te maken hoe duurzaam een LED product precies is. In de praktijk kan men op dit moment (en de komende paar jaren) het best uitgaan van het feit dat LED module en armatuur één geheel zijn en niet als losstaand kunnen worden gezien. De verenigbaarheid van LEDmodules en armaturen van verschillende fabrikanten is er nog niet. De komende jaren zal dit zich wel gaan ontwikkelen. Hierdoor kunnen LED-modules bijvoorbeeld vervangen worden aan het eind van de levensduur, met behoud van het armatuur dat een langere levensduur heeft. Het vervangen van LED-modules in armaturen is vandaag de dag ook bij gebruik van producten van één en dezelfde fabrikant nog nauwelijks mogelijk. De belangrijkste ‘duurzame’ eigenschap van LED is de mogelijkheid tot enorme energiebesparingen en het reduceren van co2 uitstoot. Energie besparingen variëren van 10% tot 90%, waarbij besparingen van meer dan 50% vaak zeer goed haalbaar zijn. Verlichting verbruikt ongeveer 19% van alle elektriciteit in de wereld. In gebouwen is dit zelfs gemiddeld 40%. Door het relatief lage energie gebruik van LED-verlichting, kan hiermee dus veel energie worden bespaard. Besparingen kunnen variëren van TL oplossingen die efficiënter zijn (TL Eco of T5), tot het toepassen van volledig vervangende LED armaturen en het gebruik van LED in combinatie met (dag)lichtregeling en aanwezigheidsdetectie.
12
Hoofdstuk 5: Tips, do’s en dont’s En dan de praktijk. Hoewel ontwikkelingen snel gaan, en er steeds nieuwe producten ontwikkeld worden zijn er wel enkele algemene richtlijnen te geven die gevolgd kunnen worden bij de aanschaf van LED-verlichting. Hieronder vindt u een aantal tips en richtlijnen. Checklist switch duurzame verlichting: • • • • • •
vervang conventionele verlichting voor een LED-oplossing wanneer mogelijk; kies voor een geïntegreerde LED-oplossing of voor een retrofit oplossing waarbij deugdelijkheid en garanties duidelijk worden aangegeven; kies voor een ‘duurzame’ fabrikant wanneer het voor een specifiek product niet duidelijk is; maak gebruik van aanwezigheidsdetectie en daglichtregeling; kies waar mogelijk voor producten van duurzaam/recyclebaar materiaal en producten die zo weinig mogelijk schadelijke bestandsdelen bevatten; Switch van conventioneel voorschakelapparaat (VSA) naar elektronische VSA. Dit scheelt energie verbruik.
5.1 Stappenplan Bij het specificeren van de juiste lampen/armaturen kan het helpen om enkele stappen aan te houden: 1. kies de producten op basis van de applicatie waarin ze worden toegepast; 2. specificeer de producten vervolgens op basis van de typen verlichting: - algemene verlichting - architectonische verlichting - taakverlichting - accentverlichting - omgevingsverlichting 3. vervolgens kan er worden gekozen voor de typen armatuur: - pendelarmaturen - opbouwarmaturen - decoratieve armaturen - vrijstaande armaturen - inbouwarmaturen - downlights - uplights - spots/projectors - lichtlijnsystemen 13
4. op basis van de gewenste en/of geëiste specificaties van armatuur en lichtkwaliteit kunnen de juiste producten gekozen worden; 5. let bij het specificeren van eventuele lichtregelsystemen dat deze gebruik maken van protocol dat overeenkomt met dat van de armaturen/lampen.
AgentschapNL AgentschapNL ontwikkelde enkele handige scans om te berekenen wat de beste optie is voor verlichting in gebouwen: 1. 2. 3. 4.
Stappenplan Slim licht in bestaande bouw Stappenplan Slim licht in nieuwbouw Slim Licht Scan Utiliteitsgebouwen Split Incentive: een probleem bij de aanschaf van verlichting is de zogenaamde Split Incentive, de ontwikkelaar of eigenaar niet kan meeprofiteren van de duurzaamheidsinvesteringen in het pand. Agentschap NL publiceert de ‘Leidraad Green Lease’, een handvat met aantal richtlijnen voor een duurzaam huurcontract. De leidraad is ontwikkeld door vastgoedadviseur Jones Lang LaSalle op initiatief van het Platform Duurzame Huisvesting. Klik hier voor meer informatie
14
Hoofdstuk 6: De toekomst van LED 6.1 LED LED is sinds de ontdekking van elektrisch licht, de technologie binnen verlichting die de grootste ontwikkeling laat zien en tevens de grootste impact heeft. Een van de belangrijkste eigenschappen van LED verlichting is natuurlijk de grote energie besparing die LED verlichting mogelijk maakt en de veel langere levensduur. In de komende jaren zullen er nog veel stappen gezet worden om LED’s en hun toepassingen te verbeteren. Een ander voordeel van LED is dat het niet de schadelijke stoffen bevat die fluorescentie (zoals TL) verlichting wel heeft. Hiermee kan een belangrijke stap worden gemaakt, wereldwijd, op het gebied van duurzame doelstellingen. Een van de grootste nadelen zijn de relatief hoge kosten die de technologie met zich mee brengt. Oorzaak hiervan zijn vooral de materialen die gebruikt dienen te worden en het gebrek aan schaalbaarheid. De markt adoptie van LED producten gaat namelijk nog trager dan wenselijk is. Met het beschikbaar zijn van kwalitatief zeer goede producten, zal er vanuit de markt steeds sneller en vaker voor LED worden gekozen. De kosten van LED nemen al jaarlijks af, wat gunstig is voor de economische schaalbaarheid van LED. Uit de studie 'The Chicago Region’s Green Economic Opportunities' van de Universiteit van Chicago bleek onlangs dat LED-verlichting in de komende 10 jaar ongeveer 60 procent van de wereld zal verlichten. In hoeverre LED de beste optie is voor klanten hangt af van het toepassingsgebied en de combinatie van wensen, eisen, financiële mogelijkheden en doelstellingen. Lichtkwaliteit, eigenschappen en de standaardisatie van LED producten en onderdelen maken een constante ontwikkeling door die er voor zorgen dat LED uiteindelijk, voor zo goed als elke toepassing, de beste optie zal zijn. 6.2 Problemen met LED Een probleem dat in de praktijk naar voren komt, is dat energiezuinige lampen ervoor kunnen zorgen dat in kantoorgebouwen zekeringautomaten soms uitschakelen. Als er veel lampen tegelijk worden aangezet, bestaat de kans op een te hoge piekbelasting, waardoor deze automaten de stroom uitschakelen. Gloeilampen hadden dit probleem niet, en tlbuizen in mindere mate, doordat bij deze lampen het stroomverbruik geen hoge piekwaarden bereikt. De eenvoudigste oplossing is minder lampen op een groep aansluiten. Een andere oplossing is het maken van een schakelaar die pas inschakelt op het juiste moment van de spanningscurve. De onderzoekers hebben een prototype van zo’n schakelaar gebouwd en getest. Ook de klassieke ‘stoppen’ zijn een oplossing, doordat de piek te kort duurt om de
15
smeltpatroon te laten smelten. Maar de onderzoekers verwachten niet dat de ouderwetse stop terugkeert in moderne kantoorgebouwen. 6.3 OLED OLED is een lichtbron die licht uitstraalt vanuit een oppervlak. Dit in tegenstelling tot LED, dat een punt lichtbron is. Aangezien OLED een oppervlakte lichtbron is, geeft het een comfortabele en uniform verlichting. OLED geeft een ‘zacht’ lichtbeeld, zonder schaduw en verblinding. OLED werkt door elektriciteit door een of meerdere extreem dunne lagen organisch materiaal halfgeleider materiaal te laten stromen. Het is dus gemaakt van een natuurlijk en dus duurzaam materiaal. De toplaag is op dit moment nog van glas, maar in de toekomst zullen ook flexibele materialen gebruikt kunnen worden. Osram, dochterbedrijf van Siemens, ontwikkelde bijvoorbeeld onlangs een flexibel OLED scherm van 11 X 3 cm. Osram en Philips (onder het Lumiblade ‘brand’) zijn de twee belangrijkste spelers op de OLED markt. Net als LED is OLED dimbaar en is het mogelijk om licht van verschillende kleuren te produceren. Met de eigenschappen van OLED worden de grote voordelen en design mogelijkheden ook meteen duidelijk. In plaats van gebruik te moeten maken van armaturen om oppervlakken te verlichten, geven de oppervlakken zelf licht. Uiteraard geeft OLED een ander licht beeld wat niet in elke situatie het gewenste lichtbeeld en effect heeft. OLED moet dan ook vooral gezien worden als een techniek die naast LED toegepast zal worden, waarbij naar verwachting LED zal de meest prominente van de twee zal zijn. 6.4 Armaturen en LED: Zhaga Het hoge tempo dat het LED tijdperk kenmerkt, stelt ook armatuurfabrikanten voor nieuwe uitdagingen: vanwege de grote sprongen in de prestaties van LED en de daarmee samenhangende technische veranderingen, moet er voor elke LED generatie een compleet nieuw armatuurontwerp komen. Niet echt duurzaam. Normen voor LED modules Om ervoor te zorgen dat deze standaardisatie toekomstbestendig is, heeft een groot aantal fabrikanten de krachten gebundeld in het Zhaga-consortium. Dit consortium ontwikkelt normen voor LED modules die door vele fabrikanten worden ondersteund. Meer informatie hierover is te vinden op www.zhagastandard.org
16
6.5 Informatieve links:
http://www.lichtassociatie.nl/ http://www.iald.org/ http://www.mondoarc.com/ http://lighting.com/professional/ http://www.zhagastandard.org http://www.lighting.co.uk/ http://www.lif.co.uk/ http://light-building.messefrankfurt.com http://www.enlight-project.eu/
Wilt u begeleiding of advies bij de keuze van uw LED-verlichting?
Thomas Wensma Ambassador Lighting Willem kalfstraat 47 1816 KA Alkmaar tel. 06 21800548
[email protected] twitter.com/thomaswensma
Yvonne Keijzers DuurzamerWerken Krayenhofflaan 39 6541 PN Nijmegen tel. 06 21896986
[email protected] twitter.com/duurzaamkantoor
17
