VERKOOPPUNTEN TABAK IN DE RETAIL

VERKOOPPUNTEN TABAK IN DE RETAIL Onderzoek onder hoofdkantoren ketens en filialen naar de verkoop van tabak

Perspective: Richard Alker & Markus Leineweber | Alliantie Nederland Rookvrij: Rob Broekstra | 1193 v.2.0 | 28-05-2013

INHOUD Achtergrond & doelstelling Opzet onderzoek

……………… ………………

03 04

Management summary Uitkomsten per kernvraag

……………… ………………

05 09

……………… ……………… ……………… ……………… ……………… ………………

10 12 14 16 19 20

………………

22

1. Stoppen met verkoop 2. Verzet tegen wetgeving 3. Verkoop door en aan kinderen 4. Gezondheid en promotie 5. Afspraken met producenten 6. Economisch belang Overzicht reacties ketens

ACHTERGROND & DOELSTELLING In Nederland zijn er meer dan 60.000 verkooppunten van tabak, waaronder supermarkten, boekhandels en drogisterijen. Om het aantal verkooppunten te verminderen (stoppen met verkoop of ten minste uit het zicht halen) is de steun van het landelijk management van ketens en de aangesloten filiaal- en franchisemanagers cruciaal. In opdracht van de Alliantie Nederland Rookvrij (ANR) heeft Perspective onder deze doelgroep de volgende vragen in kaart gebracht: DOELSTELLING:

INZICHT IN DE ARGUMENTEN VAN RETAIL MANAGERS T.A.V. HET STOPPEN VAN DE (OPENLIJKE) VERKOOP VAN TABAK, DIE DE ALLIANTIE NEDERLAND ROOKVRIJ (ANR) KAN INZETTEN BIJ DE BEÏNVLOEDING VAN BELEIDSMAKERS.

KERNVRAGEN: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Zou men zich verzetten tegen de totstandkoming van wetgeving die de verkoop van tabak in hun branche verder aan banden zou leggen? Is men (en onder welke voorwaarden) uit eigen beweging bereid om te stoppen met de (openlijke) verkoop van tabak? Laat men werknemers jonger dan 18 vanaf 2014 nog wel tabak verkopen terwijl de verkoop aan kinderen van die leeftijd vanaf dan wel verboden is? Ziet men een eigen rol in het niet promoten van tabak (ook in het kader van ander beleid zoals MVO, bijdrage aan gezondheid, etc.)? Welke lange termijn contracten of afspraken heeft men met tabaksproducenten of –leveranciers over afname, schapindeling en zichtbaarheid? Is men qua omzet en marge erg afhankelijk van de verkoop van tabaksproducten?

In dit rapport wordt verslag gedaan van de uitkomsten en reacties.

Richard Alker & Markus Leineweber Perspective, 2013.

3

OPZET ONDERZOEK In dit onderzoek hebben we ons gericht op drie branches: drogisterijen, supermarkten en boekhandels. Hierbinnen is een beperkt aantal retailketens actief. Vandaar dat gekozen is voor een opzet waarin we de hoofdkantoren van alle ketens om een officiële reactie hebben gevraagd. Daarnaast zijn we bij filialen van twaalf ketens persoonlijk langs geweest voor een interview met de filiaalhouder c.q. franchisenemer. We hebben ons gefocused op de grote ketens van drogisterijen, supermarkten en boekhandels waarvan bekend is dat zij bij een groot deel van de filialen tabak verkopen. DROGISTERIJ

Kruidvat, Trekpleister (Beide A.S. Watson; Kruidvat en Trekpleister zijn naar onze informatie de enige grote drogisterijketens die tabak standaard in het assortiment hebben.)

SUPERMARKT

Albert Heijn, Aldi, Coop, Deen, Hoogvliet, Jumbo, Lidl, Plus, Vomar en de Detailresultgroep (Dirk van de Broek/ Bas van de Heijden/ Digros/ DekaMarkt)

BOEKHANDEL

AKO en Bruna

OFFICIËLE REACTIE Alle hoofdkantoren van ketens zijn aangeschreven met het verzoek om een reactie op zes vragen (zie pagina 23). INTERVIEWS MET FILIAALMANAGERS & FRANCHISENEMERS In totaal zijn er 12 filiaalmanagers en franchisenemers gesproken. De verdeling over de ketens ziet er als volgt uit: Kruidvat (2x), Albert Heijn (2x), Dirk van de Broek (1x), DekaMarkt (1x), Plus (1x), Jumbo (1x), Bruna (3x) en Ako (1x).

4

# MANAGEMENT SUMMARY Centrale bevindingen onderzoek

TABAK GEZIEN ALS STANDAARD ARTIKEL VERKOOP TABAK VERPLICHT Voor bijna alle filiaalmanagers/franchisenemers geldt dat zij zelf geen zeggenschap hebben over de verkoop van tabak in hun filiaal. De verkoop is verplicht en het hoofdkantoor regelt de afspraken met de tabaksfabrikanten. Filiaalmanagers zijn gebonden aan wat het hoofdkantoor voorschrijft. Zo is men verplicht om tabak zichtbaar te tonen. Zelfs over de plek van de verschillende merken in het schap ontvangt men orders, hetgeen er op zou kunnen wijzen dat er afspraken met de producenten zijn gemaakt. Ketens bieden tabak in alle filialen dan ook op dezelfde wijze aan; doorgaans achter de kassa of bij de servicebalie.

Segmenten

GEEN KLACHTEN OF BEZWAREN Filiaalmanagers/franchisenemers hebben er overigens geen moeite mee om tabak aan volwassenen te verkopen. Men vindt dat volwassenen zelf verantwoordelijk zijn voor hun levensstijl. Men ontvangt ook vrijwel geen klachten van klanten rondom de verkoop van tabakswaren. De verkoop van tabak lijkt het imago van de winkel dan ook niet te schaden, zo wordt gesteld. BIJNA ALLE DROGISTERIJEN TABAKSVRIJ De drogisterijen die geen tabak verkopen vinden de verkoop van rookwaar niet verenigbaar met de rest van hun assortiment. Alleen het Kruidvat en Trekpleister lijken hier anders over te denken. Zij zien zichzelf als een drogisterij in de breedste zin van het woord, en verkopen relatief veel branchevreemde producten. Enkele franchisenemers van DA verkopen ook tabak. Het gaat hier slechts om een klein aantal. Het hoofdkantoor van DA juicht de verkoop van tabak niet toe. Daarom is ervoor gekozen om DA niet mee te nemen in het onderzoek. NIET HET ENIGE ONGEZONDE PRODUCT IN SUPERMARKT Traditionele supermarkt ketens vinden – anders dan ketens als EkoPlaza en Marqt – de verkoop van tabak niet conflicteren met de rest van hun aanbod. Men vergelijkt tabak met andere ongezonde producten als chips, bier en chocolade. De vergelijking van dit product, dat vanaf januari 2014 niet meer aan minderjarigen mag worden verkocht, met sterke drank (ook al verbannen uit de supermarkt) wordt nauwelijks gemaakt. TABAK VOOR BOEKHANDELS BELANGRIJK De boekhandels AKO en Bruna (beide ook lid van de branche-organisatie tabaksdetailhandel NSO) zien de verkoop van tabak meer als hun core business, al profileren ze zich momenteel nog niet als tabakspeciaalzaken. Ze zien zichzelf daarbij6 meer als gemakswinkels dan als boekhandel.

GEEN BELANG BIJ VERANDERING 

SERVICE-ARTIKEL DAT ZORGT VOOR IMPULSAANKOPEN Aan de verkoop van tabak wordt volgens filiaalmanagers/franchisenemers niet heel veel verdiend; de marges zijn klein. Zo klein zelfs dat Jumbo heeft besloten om deze marges geheel aan de Jumbo-ondernemers te laten. Tabak moet dan ook worden gezien als een service-artikel. Men verkoopt sigaretten omdat klanten ze willen kopen als ze toch al in de winkel zijn. Wellicht nog belangrijker is dat het ook andersom werkt. Klanten die voor sigaretten de winkel bezoeken kopen (als impuls) ook andere artikelen waar wel aantrekkelijke marges op zitten. 

ANGST VOOR MINDER KLANTEN Het binnenhouden van klanten is de drijfveer van alle filiaalmanagers/franchisenemers. Daarom zijn velen er fel op tegen als tabak voortaan alleen nog maar in speciaalzaken verkocht mag worden. Men vreest zo klandizie te verliezen, omdat men voorziet dat klanten dan (een deel van) hun boodschappen elders zullen gaan doen. 

SPECIAALZAKEN ONDER STRIKTE VOORWAARDEN Enkele filiaalmanagers/franchisenemers die WEL voor verkoop van tabak in uitsluitend speciaalzaken zijn, stellen daarom één hoofdvoorwaarde; dat deze tabakspeciaalzaken geen producten mogen verkopen die ook in hun assortiment zitten. Een herenakkoord binnen een branche om verkoop van tabak te staken is, afgezien van de drogisterijbranche, alleen bespreekbaar als dit akkoord voor alle branches tegelijkertijd wordt afgesloten. Maar de animo om zo’n akkoord af te spreken lijkt op dit moment nog gering.

7

AFWACHTENDE HOUDING 

GEEN ZORGEN OM VERBOD VERKOOP AAN MINDERJARIGEN Bij drogisterijen en supermarkten werken relatief veel minderjarigen. Zij mogen vanaf 1 januari 2014 geen tabak meer kopen, maar nog wel verkopen. Men maakt zich vooralsnog weinig zorgen over mogelijke dilemma’s die dit kan opleveren. Gaat men 16 jarigen wel tabak laten verkopen? Laat men bijvoorbeeld toe dat volwassen medewerkers voor rokende minderjarige collega’s sigaretten kopen? En, hoe worden 16-jarige baliemedewerkers getraind op het weigeren van sigaretten aan klasgenootjes? Officieel willen de ketens niets kwijt over een trainingsprogramma op dat gebied. Filiaalmanagers/franchisenemers steunen de nieuwe wetgeving en gaan er tegelijkertijd vanuit dat de huidige trainingen volstaan. 

GEEN INITIATIEF VAN KETENS TE VERWACHTEN Supermarktketens trekken samen op en nemen een afwachtende houding aan. Het lijkt er op dat vanuit die kant op korte termijn geen ‘beweging’ te verwachten is. Uit de officiële reacties blijkt dat de ketens (vanzelfsprekend!) de wetgeving zullen volgen, maar dat zij zelf niet op veranderingen zitten te wachten. Men voelt zich geenszins geroepen om de huidige situatie vrijwillig aan te passen. 

GEEN OPENLIJK VERZET – WELLICHT WEL LOBBY Mocht in de toekomst tabak alleen nog maar verkocht worden in speciaalzaken dan zullen de meeste filiaalmanagers/franchisenemers zelf geen harde actie gaan voeren. Zij weten niet wat het hoofdkantoor dan gaat doen. Het vermoeden bestaat wel, dat er samen met de tabaksfabrikanten in de politiek gelobbyd zal worden om deze maatregel zo lang mogelijk uit te stellen.

8

# UITKOMSTEN PER KERNVRAAG Reacties van hoofdkantoren, branche-organisaties en filialen

1 STOPPEN MET VERKOOP Vraagstelling:

“Staat u open voor het uit het zicht halen van tabak en tabaksreclame in uw filialen (zogenaamde display ban)? Wanneer, onder welke voorwaarden, bent u daar toe bereid?”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘Supermarkten zijn een belangrijk kanaal in de verkoop van tabaksproducten. Het is een legaal product en de klanten die tabaksproducten kopen, waarderen het feit dat ze in de supermarkt verkrijgbaar zijn.‘ CBL: ‘Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ Boekverkopersbond: ‘Tabak is een legaal product en de klanten die tabaksproducten kopen, waarderen het feit dat ze in de betrokken winkels verkrijgbaar zijn. Overigens zijn deze producten ook niet in alle winkels verkrijgbaar. Dit is een keuze die steeds op locatie en per formule gemaakt wordt.’ A.S. Watson: ’Uit praktische overwegingen zien wij geen mogelijkheden tot verkoop ‘van onder de toonbank’.’ FILIALEN

GEEN ANIMO OM TABAK ONDER DE COUNTER TE VERKOPEN Niemand voelt er wat voor om tabak onder de counter te verkopen. Afgezien dat het niet praktisch is – “waar laat je het of dan?” of “ik zie mij al iedere keer bukken om het ergens onder uit een la vandaan te halen” – is men nu vaak ook verplicht tabak zichtbaar voor kopers te tonen. Bovendien wijst men erop dat ‘zien-kopen-is’ en denkt men dat als tabak uit het zicht staat er minder sigaretten worden verkocht. Dus minder omzet voor het filiaal.

10

STOPPEN MET VERKOOP (VERVOLG) FILIALEN VOLWASSENEN ZIJN ZELF VERANTWOORDELIJK Voor filiaalmanagers/franchisenemers is de bottom line toch dat zij vinden dat volwassenen zelf mogen beslissen of zij er voor kiezen om te roken. “Roken is ieders eigen verantwoordelijkheid.” Geen enkele geïnterviewde is dan ook voornemens om zijn/haar klanten ervan te weerhouden om een pakje sigaretten te kopen. Een aantal laat wel weten dat zij klanten die gestopt zijn met roken in persoonlijk contact wel stimuleren om dit vol te houden. GEEN SCRUPULES Niemand, zelfs een zelfbenoemde ‘anti-roker’, heeft er moeite mee om tabak te verkopen. Daarin is men vrij duidelijk. Men juicht het toe dat de leeftijdsgrens wordt verhoogd naar 18 jaar want dat vergroot de kans dat jongeren niet gaan roken, maar zodra het gaat om volwassenen dan vinden de filiaalmanagers/franchisenemers dat die oud en wijs genoeg zijn om zelf hun eigen verantwoordelijkheid te nemen.

ENKELE CITATEN “Ik rook en drink zelf niet maar ik zie voor mijzelf geen rol weggelegd om anderen te weerhouden om deze producten te kopen en ik heb er ook geen moeite mee om het te verkopen. Bovendien is tabak overal te koop. Zou ik principiële bezwaren hebben dan zou ik een ander vak moeten kiezen.” “Aan mensen die gestopt zijn, vertel ik over de elektronische sigaret en dat als zij in dipje zitten beter een paar trekjes van een elektronische sigaret kunnen nemen dan een pakje sigaretten kopen.”

11

2 VERZET TEGEN WETGEVING Vraagstelling:

“Zou u zich verzetten tegen wetgeving die de verkoop van tabak alleen nog toestaat in tabakspeciaalzaken? Vergelijkbaar zoals nu al gebeurt met de verkoop van sterke drank.”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘De leden van het CBL voldoen aan de regels die op dit moment gelden voor tabaksproducten; bij toekomstige wijzigingen zal dat niet anders zijn, ongeacht wat de strekking van die regels wordt. ` CBL: ‘Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ A.S. Watson: ‘Wij respecteren de wetgeving.’ A.S. Watson: ‘Wij willen hier op dit moment niet op vooruit lopen.’ Boekverkopersbond: ‘Natuurlijk zullen onze leden voldoen aan de regels die op dit moment gelden voor tabaksproducten maar maken vanzelfsprekend ook gebruik van de mogelijkheden die de wet biedt. Bij toekomstige wijzigingen zal dat niet anders zijn, ongeacht wat de strekking van die regels wordt.’ FILIALEN VERKOOP TABAK VERPLICHT Op een enkeling na zijn alle filiaalmanagers/franchisenemers verplicht om tabak te verkopen. Zoals een filiaalmanager aangeeft: “Tabak is een onderdeel van onze formule.” DEEL IS FALIEKANT TEGEN SPECIAALZAAK Met name de filiaalmanagers/franchisenemers van de boekhandels, maar ook van een aantal supermarkten/drogisterijen, zouden er fel op tegen zijn als tabak alleen nog maar verkocht mag worden in tabaksspeciaalzaken. De belangrijkste reden is, dat men daardoor omzet gaat mislopen. Niet alleen missen zij dan de omzet op tabak zelf, maar zij verwachten dan ook omzet te verliezen op producten die klanten dan gaan kopen in winkels waar wel sigaretten verkocht mogen worden. Met name de boekhandels betwijfelen het of zij het zonder de verkoop van sigaretten financieel nog wel zouden redden (!). Voor hen is de verkoop van tabak naar eigen zeggen essentieel.

12

VERZET TEGEN WETGEVING (VERVOLG) FILIALEN ANDEREN WEL VOOR SPECIAALZAAK MITS Er zijn ook filiaalmanagers/franchisenemers van supermarkten en drogisterijen die hier wel voor open staan, maar zij stellen wel de voorwaarde dat dan ook alle supermarkten, benzinepompen, drogisterijen en gemakswinkels, etc. moeten stoppen met de verkoop van tabak. Daarnaast eist men ook dat deze speciaalzaken dan geen producten mogen verkopen die zij ook verkopen. Want als dat niet het geval is, dan zijn zij net zo overtuigd als de tegenstanders van dit plan, dat er een reële kans is dat hun klanten voortaan (een deel van) hun boodschappen gaan doen bij winkels waar wel tabak verkocht mag worden. TABAK IS EEN LASTIG PRODUCT Men staat hier vooral voor open omdat de marge laag is en omdat tabak een ‘lastig’ product is. Tabak is niet alleen diefstalgevoelig maar de controle op leeftijd neemt ook tijd in beslag. Bovendien leveren leeftijdscontroles soms vervelende situaties op, omdat sommige jongeren agressief worden als caissières naar hun id vragen. “Wij zien verkoop van tabak als een dure diepte-investering en het levert alleen maar problemen op. Ik sprak hier laatst over met mijn directeur en die kan zich er ook in vinden als wij hier mee zouden stoppen. Dat hebben we in het verleden trouwens ook met Breezers gedaan.” ACTIE ONDUIDELIJK De meesten zullen zelf geen actie gaan voeren als zij geen tabak meer mogen verkopen. Zij hebben er weinig zicht op wat het hoofdkantoor in dit geval zou gaan doen. Meerderen verwachten wel, dat “zij het er niet bij laten zitten” en vermoeden dat er samen met de tabaksfabrikanten gelobbyd zal worden in de politiek. HERENAKKOORD Over het sluiten van een herenakkoord om binnen de branche de verkoop van tabak te staken, hebben de geïnterviewden dezelfde mening als wat betreft de verkoop in tabaks-speciaalzaken. Deels tegen en deels vindt men het een goed initiatief mits ook de andere branches stoppen met verkoop van tabak.

13

3 VERKOOP DOOR EN AAN KINDEREN Vraagstelling:

“Vanaf 1 januari 2014 is het wettelijk verboden tabak te verkopen aan personen jonger dan 18 jaar. Welke maatregelen neemt u hiervoor? Laat u werknemers jonger dan 18 wel tabak verkopen?”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ Boekverkopersbond: ’Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of die bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ Watson: ‘Onze winkelmedewerkers worden hier via hun leidinggevende en onze interne communicatiemiddelen over geïnformeerd. Wij conformeren ons wat betreft de verkoop aan de wettelijke regelgeving.’ FILIALEN GEEN INGRIJPENDE NIEUWE MAATREGELEN Bijna iedereen weet dat per 1 januari 2014 de minimumleeftijd om tabak te verkopen verhoogd wordt van 16 naar 18 jaar. Het merendeel gaat er vanuit dat het huidige beleid, waarbij jongeren tot 16 jaar (streng) gecontroleerd worden op het kopen van tabak, wordt voortgezet en dat alleen de leeftijd wordt aangepast naar 18 jaar. PERSONEEL WORDT (AL) GETRAIND Sinds een aantal jaar krijgen personeelsleden een training hoe zij moeten omgaan met jongeren die tabak of alcohol willen kopen. Bij sommige supermarktconcerns is dat een online cursus bij het CBL en bij andere concerns worden er interne workshops georganiseerd. Bij drogisterijen en de boekhandels wordt het personeel vaak door de filiaalmanager/franchisenemer geïnstrueerd.

14

VERKOOP DOOR EN AAN KINDEREN (VERVOLG) FILIALEN INTERNE CONTROLE Het beeld dat in de perspublicatie van 27 mei door Stichting Rookpreventie Jeugd wordt geschetst is dat jongeren onder de 16 jaar makkelijk aan tabak kunnen komen. Dat komt niet overeen met de uitkomsten van dit onderzoek. In het persbericht wordt onder andere gemeld dat er relatief weinig controles door de overheid plaatsvinden in winkels. Wellicht vinden deze controles inderdaad weinig plaats, maar uit de interviews wordt duidelijk dat iedereen wel degelijk met een eventuele controle rekening houdt. Het beleid is om een boete te voorkomen, vooral ook omdat 3 boetes leidt tot een verbod op verkoop van tabak. Daarom wordt het personeel goed geïnstrueerd dat zij geen tabak mogen verkopen aan jongeren. In sommige ketens verschijnt na het scannen van tabak of alcohol zelfs een pop-up op het scherm van de kassière, waarin gevraagd wordt of de koper ouder is dan 16 jaar. Daarnaast vinden er bij meeste supermarktconcerns regelmatig mystery-shoppings plaats. Jonge personeelsleden worden dan op pad gestuurd om in andere filialen tabak te kopen. Mocht dit hen lukken dan wordt de desbetreffende kassière op het matje geroepen en daarop aangesproken. Bij sommige bedrijven wordt zelfs standaard aan alle jongeren onder de 20 jaar om een id gevraagd. Sommigen denken wel dat het lastiger gaat worden, omdat er nu vaker om een id gevraagd moet worden. Het is nu eenmaal makkelijker om te zien of iemand jonger is dan 16 jaar, dan om te zien of iemand jonger is dan 18 jaar. VERANTWOORDELIJKHEID Meerderen hebben opgemerkt dat sinds de invoering van de leeftijdscontrole op tabak de verantwoordelijkheid op handhaving is neergelegd bij de winkelier. Dat vindt men onterecht want in hun optiek zijn ouders meer verantwoordelijk over hun kinderen dan zij dat zijn. Enkelen vinden dan ook dat de overheid zich meer zou moeten richten op de doelgroep zelf (jongeren) door bijvoorbeeld voorlichting te geven op scholen. Dat zou volgens hen effectiever zijn dan een ontmoedigingsbeleid in te stellen dat bestaat uit leeftijdscontrole door aanbieders van tabak. ONDUIDELIJK OF PERSONEEL ONDER 18 TABAK MAG VERKOPEN Minder consensus is er over of personeel onder de 18 jaar straks tabak mag verkopen. Een deel denkt van wel maar een ander deel denkt van niet. “Ik neem aan dat als je het niet mag kopen dat je het dan ook niet mag verkopen”.

15

4 GEZONDHEID EN PROMOTIE Vraagstelling:

“Roken is zoals u weet zeer schadelijk voor de gezondheid (jaarlijks sterven bijna 20.000 mensen in Nederland aan de directe gevolgen van roken). Heeft u voor uw gevoel een rol in het niet promoten van tabak (ook in het kader van ander beleid zoals MVO, bijdrage aan gezondheid, etc.)?”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘We zijn ons uiteraard bewust van de speciale status van tabak. Er zijn dan ook bij wet extra eisen gesteld aan de verkoop en de presentatie ervan.’ Boekverkopersbond: ‘Wij zijn ons ervan bewust dat tabak wel een bijzonder product is en daarom zijn er bij wet extra eisen gesteld aan de verkoop en de presentatie ervan.’ A.S. Watson: ‘Wij verkopen in onze winkels een zeer beperkt assortiment rookwaren. Deze producten staan opgesteld achter één van onze kassa’s. Het zicht van consumenten op deze producten is beperkt. Wij hebben geen tabaksreclame in onze winkels. A.S. Watson: Wij voeren geen promotionele acties m.b.t. de verkoop van rookwaren. Daarentegen brengen wij regelmatig anti-rookproducten, zoals Niquitin, Nicorette en ons eigen merk Kruidvat Nicotine Kauwgom, bij onze klanten onder de aandacht.’

16

GEZONDHEID EN PROMOTIE (VERVOLG) FILIALEN

VERKOOP TABAK IN WINKEL OP VERPLICHTE PLEK Tabak wordt binnen een keten in elk filiaal op dezelfde wijze aangeboden. Deze plek is doorgaans verplicht. In supermarkten is dat meestal bij de servicebalie (counter) en in de andere winkels in een schap achter de kassa. GEEN DISPLAYS IN SUPERMARKTEN EN DROGISTERIJEN Displays en andere promo-acties voor tabak ontbreken in supermarkten en drogisterijen. In het verleden was dat bij supermarkten anders. Niemand weet precies wat de reden is waarom dit niet langer gebeurt. Volgens sommigen omdat er alleen nog maar reclame in tabakszaken gemaakt mag worden en volgens anderen omdat fabrikanten er niet langer voor betalen. FRANCHISENEMERS KIEZEN VOOR COMMERCIEEL AANTREKKELIJKE DISPLAYS Filiaalmanagers van de boekhandels mogen naar eigen zeggen zelf beslissen of zij reclame willen maken voor sigaretten. Zij krijgen hiervoor geen vergoeding van fabrikanten. Bij de meeste van deze filialen ontbreken echter displays of ander toonmateriaal van tabaksfabrikanten en wordt er vooral reclame gemaakt voor producten, vaak loterijen, die commercieel meer aantrekkelijk zijn.

DISPLAYS IN SOMMIGE GEMAKSWINKELS WEL VERPLICHT Filiaalmanagers van de boekhandels zijn naar eigen zeggen wel verplicht om displays en ander promo-acties te tonen. Overigens laten ook zij weten dat dit nauwelijks invloed heeft op klanten. “Vroeger kregen we geld voor het plaatsen van displays op de counter. Omdat ik er nu niets meer voor krijg, houd ik mijn counter liever vrij.” “Ik heb op mijn toonbank weinig ruimte en displays die ik plaats moeten voor mij commercieel aantrekkelijk zijn. Dat geldt meestal niet voor tabaksdisplays.”

17

GEZONDHEID EN PROMOTIE (VERVOLG) FILIALEN

TABAK IS EEN GEWOON PRODUCT Voor filiaalmanagers/franchisenemers van supermarkten en de boekhandels is tabak een gewoon onderdeel van het assortiment. Klaarblijkelijk vinden hun klanten dat ook want niemand heeft het ooit meegemaakt dat een klant hierover een negatieve opmerking heeft gemaakt. Een aantal filiaalmanagers/franchisenemers windt zich er erg over op dat er zoveel negatieve aandacht is voor de verkoop van tabak. In hun optiek verkopen supermarkten/ boekhandels wel meer ongezonde producten zoals bv energy-drinks, chips of snoep. “Maar daar hoor je de politiek nooit over. Het is echt rokertje pesten”. SIGARETTEN HOREN NIET IN EEN DROGISTERIJ Filiaalmanagers van drogisterijen vinden zelf (ook) dat tabak binnen hun assortiment een vreemde eend in de bijt is. Een van hen laat zelfs weten er fel op tegen te zijn dat een gezondheidszorgwinkel tabak verkoopt. Een filiaalmanager noemt het rookbeleid van het nationale hoofdkantoor ‘dubbel’. In het land waar het bedrijf vandaan komt is er immers een strikt anti-rookbeleid. MVO EN TABAK Op de drogisterijen na (“Een vitaminepilletje naast een pakje sigaretten kan natuurlijk niet.”) maken de meesten zich niet zo druk over het MVO-beleid en verkoop van tabak. Want er worden ook andere ongezonde en niet duurzame producten verkocht en daarnaast is het aan klanten zelf om te bepalen of zij een bepaald product willen kopen. “Zo lang ik weet, verkopen supermarkten sigaretten en kopen klanten hier sigaretten. Het hoort nu eenmaal bij een supermarkt.” “Ik ben weleens op het internationale hoofdkantoor geweest. Het viel mij op dat daar een heel streng rookbeleid is. Je mag bijna nergens roken. Ik snap dan ook niet waarom het hoofdkantoor hier in Nederland in drogisterijen sigaretten verkoopt. Vooral ook omdat wij de enige keten zijn die dit product verkoopt.” “Wij verkopen ook niet duurzaam gevangen paling en plakken daar een sticker op dat het geen duurzame vis is. Net als bij sigaretten moeten mensen dan maar zelf beslissen of ze het willen kopen.”

18

5 AFSPRAKEN MET PRODUCENTEN Vraagstelling:

“Heeft u lange termijn contracten/afspraken met tabaksproducenten of -leveranciers? Bent u vrij om zelf te beslissen de verkoop van tabak te staken? Bent u vrij om tabak en tabaksreclame uit het zicht te halen?”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ Boekverkopersbond: ’Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of die bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ A.S. Watson: ‘Binnen de kaders van de wet bepalen wij zelf het productieaanbod en de promotionele acties in onze winkels, dit geldt ook voor rookwaren.’

FILIALEN GEEN INVLOED Telkens wordt verwezen naar het hoofdkantoor. Het hoofdkantoor bepaalt het assortiment en de plek waar het wordt aangeboden. De meesten weten wel dat sigarettenfabrikanten het hoofdkantoor betalen voor een goede plek voor hun product in het sigarettenschap maar over de duur van die contracten is hen niets bekend. Enkelen hebben wel het vermoeden dat tabaksfabrikanten met sommige concerns bepaalde prijsafspraken hebben gemaakt. “Ik ga ervanuit dat ook de tabaksleveranciers werken met een afnamebonus. En dat sommige concerns dus een bonus krijgen als zij een bepaalde hoeveelheid sigaretten afnemen.” Sommige franchisenemers van gemakszaken hebben over bepaalde zaken wel enige zeggenschap. Bijvoorbeeld of zij een nieuw product (bv een nieuw type sigaret of andere verpakking) in het assortiment willen opnemen. Zij mogen ook zelf bepalen hoe de schapindeling er uitziet. Zij maken hierover ook zelf afspraken met de fabrikanten. “De grootste partijen komen bij mij langs en afhankelijk van het geld dat zij mij bieden ga ik daar wel of niet op in.”

19

6 ECONOMISCH BELANG Vraagstelling:

“Hoe belangrijk is de verkoop van tabak voor uw keten? Wat is het percentage van uw omzet? Wat is de marge op tabaksproducten?”

HOOFDKANTOOR (letterlijke reacties) CBL: ‘Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of bedrijfsgevoelige informatie betreffen’ Boekverkopersbond: ’Wij gaan niet in op vragen over situaties die op dit moment niet aan de orde zijn of die bedrijfsgevoelige informatie betreffen.’ A.S. Watson: ‘Vanuit concurrentieoverwegingen verstrekken wij geen cijfermatige informatie m.b.t. de verkoop van onze producten.’

FILIALEN ECONOMISCH GEWIN De belangrijkste reden om tabak te verkopen is, zoals met name de boekhandels expliciet melden, dat het goed is voor de omzet. Anderen, met name filiaalmanagers/franchisenemers van supermarkten en drogisterijen, noemen de verkoop vooral klantenbinding of een service naar de klanten toe. Ook hier echter is de achterliggende gedachte omzet draaien. Door tabak aan te bieden kopen klanten naast de (dagelijkse) boodschappen hier hun pakje sigaretten en dat levert “een extra kassatik” op. Maar misschien nog wel belangrijker is, dat zo voorkomen wordt dat klanten bij concurrenten die wel tabak aanbieden hun dagelijkse boodschappen gaan doen. Voor filiaalmanagers/franchisenemers van de boekhandels is tabak vaak een ‘lokkertje’.

20

ECONOMISCH BELANG (VERVOLG) FILIALEN VERKOOP TABAK LOONT Ondanks de lage marge op sigaretten is volgens de meesten de verkoop van tabak op jaarbasis uiteindelijk toch (zeer) interessant. Dat komt niet alleen omdat er veel tabak wordt verkocht - “De wet van de grote getallen.” - maar vooral ook omdat verkoop van tabak de verkoop van andere producten genereert.

“De verkoop van sigaretten is hier best wel gigantisch. Ik schat zo’n 20 tot 25% van onze omzet.” “Kijk, als wij stoppen dan bestaat de kans dat mijn klanten naar de concurrent gaan omdat die wel sigaretten verkopen. Klanten willen toch graag bij voorkeur hun boodschappen in één keer doen.”

21

# OVERZICHT REACTIES KETENS Reacties hoofdkantoren ketens en reacties branche-organisaties

OVERZICHT REACTIES De tabel getoond of en op welke manier de ketens gereageerd hebben op het verzoek tot stellingname. A.S. Watson (Kruidvat en Trekpleister) heeft direct gereageerd. De overige ketens verwijzen naar het CBL en, in het geval van Bruna, naar de NSO. Al met al zijn de reacties zeer terughoudend.

Branche

Organisatie

Reactie

Drogisterijen

Kruidvat

Ja, direct

Trekpleister

Ja, direct

Albert Heijn

Via CBL

Coop

Via CBL

Deen

Via CBL

Dirk

Via CBL

Hoogvliet

Via CBL

Aldi

Geen

Jumbo

Geen

Lidl

Geen

Plus

Geen

Vomar

Geen

AKO

Via CBL

Bruna

Via Koninklijke Boekverkopersbond

Supermarkten

DROGISTERIJEN A.S. Watson is eigenaar van de enige twee ketens die standaard sigaretten verkopen. Men heeft zelfstandig schriftelijk gereageerd op onze vragen. SUPERMARKTEN De helft van de supermarkten wil officieel alleen reageren via de koepelorganisatie Centraal Bureau Levensmiddelen (CBL). Individueel gaat men niet in op vragen. De andere helft heeft – ook na herhaald aandringen niets van zich laten horen.

BOEKHANDELS AKO heeft eveneens via CBL gereageerd. Bruna heeft meerdere malen toegezegd dat men (via de Koninklijke Boekverkopersbond) een reactie zal geven. Deze reactie is – ook na herhaald aandringen – niet bij ons binnen gekomen (stand 20 mei 2013).

Boekhandels

23

24

VERSTUURDE MAILING

DROGISTERIJEN

25

SUPERMARKTEN (1)

26

SUPERMARKTEN (2)

27

BOEKHANDELS

BOEKHANDELS (2)

29

CONNECTING COMPANIES TO CUSTOMERS Markus Leineweber M: +31 (0)6 184 758 50 E: [email protected] Sarphatistraat 634 1018 AV Amsterdam T: +31 (0)20 777 40 71 www.perspective-research.nl

Jorrit Lang M: +31 (0)6 188 740 76 E: [email protected]

Richard Alker M: +31 (0)6 180 937 78 E: [email protected]