september 2009
VERENIGINGSNIEUWS Bindert Kloosterman Nieuwe secretaris Tijdens de ledenvergadering van 17 juni heeft onze secretaris Egbert Kruize afscheid genomen als bestuurslid van onze vereniging. Egbert verlaat het bestuur om meer tijd krijgen voor de Geothermieprojecten. Meer over deze projecten is leest u elders in deze Wiekenwerk. Egbert heeft mee aan de wieg gestaan van een aantal grote projecten en daar de nodige tijd aan besteed. Egbert, dank daarvoor. In dezelfde ledenvergadering ben ik, Bindert Kloosterman, gekozen als bestuurslid en in de bestuursvergadering van 10 augustus benoemd tot secretaris. In die zin de opvolger van Egbert. Ik had al een half jaartje ‘stage’ gelopen bij het bestuur van Noordenwind. Een organisatie met een prachtig doel en waarvoor ik mij wil inzetten. Ik kan ook direct volop aan de slag met het schrijven van het verenigingsnieuws nu onze voorzitter nog met vakantie is. Nieuwe kansen Jarenlang zijn er voor Noordenwind weinig kansen geweest om nieuwe initiatieven te ontwikkelen op het gebied van windenergie. Daar lijkt nu verandering in te komen. Op korte termijn doet zich een kans voor in Leeuwarden en op de langere termijn in het kader van nieuw beleid van de provincie. Op het industrieterrein De Hemrik in Leeuwarden doet zich een kans voor om als Noordenwind een nieuwe windmolen te exploiteren. We werken in dit project samen met de bedrijvenvereniging. Hoewel er nog veel geregeld moet worden gaat het om een reële kans. Verderop in Wiekenwerk meer informatie over dit project. In 2010 moet de provincie een nieuw beleid vaststellen voor het opwekken van windenergie. Het oude beleid, vastgelegd in Windstreek 2000, loopt dan ten einde. De provincie is inmiddels gestart met de voorbereiding. Zij heeft Atelier Fryslân om advies gevraagd hoe en waar de toekomstige windmolens het beste in het Friese Landschap passen en is zelf begonnen met verkenningen. Hoewel alles nog mogelijk is, is wel duidelijk dat het opgestelde vermogen groter moet worden. Dit te bereiken door opschaling en uitbreiding. Voor Noordenwind een kans, maar ook een taak om actief deel te nemen in de realisatie hiervan. Ons uitgangspunt daarbij is dat we zoveel mogelijk leden, omwonenden, de dorpen en eigenaren van kleine molens willen laten participeren. Op deze wijze is de kans op succes het grootst en komt het rendement aan de streek ten goede. Aan de provincie de taak om de ruimtelijke voorwaarden in overleg met de gemeenten te regelen. Het bestuur is begonnen met het opstellen van een nieuw beleidsplan. Dit vraagt tijd en overleg binnen onze eigen organisatie. In dit beleidsplan willen we vastleggen wat onze ambities (groei) zijn voor de komende jaren en op welke manier we dat willen bereiken. Met ‘op welke manier’ bedoelen we zowel de vormen van opwekking van duurzame energie, de participatie van leden en andere betrokken, de financiering en de eigen organisatie. Het bestuur hoopt tijdens de eerst volgende ledenvergadering een concept versie aan de leden voor te leggen.
Afscheid van Molenaars De ledenvergadering van Noordenwind 17 afscheid genomen van twee oudgediende molenaars. Dhr. Tamme Dijkstra was molenaar van molens 1 en 6. Door de vervanging van deze molens in Windpark A7 is hij nu olenaar af. Ook Jelle de Heer neemt afscheid na 15 jaar molencoördinator voor Noordenwind te zijn geweest. Beide molanaars zijn met applaus en met een originele tuinlamp op zonneenergie bedankt.
1
HYPOTHEKEN VERZEKERINGEN PENSIOENEN SPAREN FINANCIERINGEN
U voordelen: • • • • •
persoonlijke aandacht en service snelle en persoonlijke schade-afhandeling scherpe tarieven en prima voorwaarden onafhankelijk maatwerkadvies door onze samenwerking met vele verzekeraars en andere financiële instellingen zowel voor bedrijven als particulieren deskundig advies
Dus, waarom nog wachten? Neem vrijblijvend contact met ons op: Zuiderbolwerk 47, 9101 NE Dokkum (bij Woudpoort), tel. 0519-293594,
www.hellingasoepboer.nl,
email:
[email protected]
EGBERT KRUIZE PIONIERT IN GEOTHERMIE Na ruim tien jaar in secretaris nam Egbert Kruize in juni afscheid van het bestuur van Noordenwind. Dat betekent niet dat hij met zijn 69 jaar achterover gaat leunen. Egbert is al een kwart eeuw een bevlogen ondernemer voor duurzame oplossingen. Met zijn bedrijven Duurzame Energie Systemen Nederland en Geothermie Nederland Holding BV werkt aan energieoplossingen met toekomst. Met drie geothermie projecten realiseert hij de eerste grootschalige toepassing van geothermie in Duitsland en het eerste geothermieproject in Nederland. Pionier in windenergie Egbert zit al sinds het begin in de windenergie. ‘Ongeveer 25 jaar geleden installeerde ik bacteriedodende lampen op veehouderijen, als extraatje bood ik de boeren een kleine windmolen met korting aan. Toendertijd praatten we nog over molentjes met 15 tot 18 meter masthoogte. 25 tot 50 kW was heel wat. Het ging toen nog niet om hele grote bedragen en het was voor de boer een boeiend avontuur.’ Ook in Indonesië is hij betrokken bij een windmolenproject.
2
Zonne-energie Egbert stapte met Duurzame Energie Systemen Nederland (www.zon-panelen.nl) over op zonne-energie. Hij heeft energiesystemen met 500 panelen gerealiseerd. ‘Het probleem met solarsystemen is op het moment dat sommige bedrijven de serviceverlening vergeten of zelfs niet meer bestaan waardoor de continuïteit niet meer gewaarborgd is. Ook bij mensen die hiermee te maken krijgen helpen wij en heel vaak doen wij de service om hen zo te helpen voor niets. Zo kom ik regelmatig installaties tegen, waarvan de omvormers kapot zijn. De oorspronkelijke verkoper kan de onderdelen soms niet meer leveren. Op het Gemeentearchief van Rotterdam hebben we 500 omvormers vervangen. Toen we aan het werk begonnen bleken de panelen heel te vies te zijn. De oorzaak, ze waren gewoon te plat opgesteld en werden zo niet schoon gespoeld door de regen. Ook dat soort rendementsverbetering voeren we uit, als we het tegen komen en vaak nog gewoon als service die onze collega had moeten leveren.’ Er
komen op het moment ook nieuwe soorten collectoren op de markt, zoals de collector met lichtverdampende vloeistof voor de zonneboiler of voltaïsche zonnepanelen bestaand uit buizen en dit vooral voor platte daken. De laatste hebben een buizensysteem en worden geplaatst op een witte achtergrond die het licht reflecteert. Daarmee zijn dit type zonnebuizen systemen minder gevoelig voor vervuiling. Aardwarmte Sinds 3 jaar is Egbert bezig met geothermie – aardwarmte. In een wetenschappelijke opstelling is het systeem in Duitsland al beproefd. De projecten van Geothermie Nederland Holding BV worden de eerste grootschalige toepassing. Hoe werkt het? Je haalt warmte met water diep uit de aardschors. Het komt met 170°C naar boven en drijft een turbine aan. Daarna is het afgekoeld tot 70°C. Daarmee kun je kasverwarming in de tuinbouw of stadsverwarming voorzien. Uiteindelijk wordt het afgekoelde water weer terug gepompt. En nu de techniek nog. Je boort schuin 5 km diep 1 km zijwaarts de aardschors in. Er zijn twee boorgaten nodig naar links en naar rechts. Je pompt vervolgens koud water in. Door de hitte en opwarming zet het water uit en veroorzaakt scheuren in de rots. De twee boorgaten komen daardoor met elkaar in verbinding en krijg je een kringloop voor het water. Met geothermie kun je het hele land van groene stroom voorzien. Zo een boring kost 30 miljoen maar daar staat de energieproductie tegenover. Het ondernemingsplan rekent met 10MW per uur. Geothermie heeft
toekomst. Je kunt om de drie kilometer een centrale bouwen. Met één project bespaar je jaarlijks de CO2 uitstoot van een kolentrein van 60 kilometer lengte. Voor Geothermie Nederland Holding BV heeft hij de beste wetenschappers in het vak aangetrokken. In een drietal projecten aan deze en de Duitse kant van de grens zijn de onderhandelingen in een ver gevorderd stadium. Bij één project in Duitsland kunnen we bovengronds ook nog een paar windmolens realiseren. Het project in Nederland staat vlak voor de ondertekening van een convenant met een stad, die een eigen gemeentelijk energiebedrijf wil realiseren. ‘Het is ontzettend veel werk. Je moet de beste mensen hebben in het vak. Die heb ik. Daarnaast heb je een breed netwerk en een beetje mazzel nodig.’ Ook in de politiek heeft hij een breed netwerk. ‘Ik ben sociaal bewogen, christen en houd van de natuur. Ik ben een mens die van mensen houdt.’ Dat verklaart zijn diverse loyaliteiten. Hij was een periode bij de Partij van het Noorden voorzitter voor Drenthe, maar als Christen ben ik lid van de ChristenUnie en steun Groen Links of de SP om bij de andere partijen de spirit er in te houden sociaal bewogen te blijven.‘Mijn politieke keuze ligt bij wat er op dat moment het meest nodig is.’ ‘Voor mij telt dat eerst de mens komt, direct daarna de natuur. De economie mag alléén ten dienste van de eerste twee worden gestimuleerd. Wij als mensen moeten veel meer naar onze naasten kijken en of ze nu wel of niet door eigen schuld in de problemen zijn geraakt, wij moeten ze helpen het zijn onze medemensen.’
LEDENVERGADERING BIJ WINDPOWERCENTRE
- Ursi Frehner
De ledenvergadering woensdag 17 juni was op locatie in Harlingen bij Windpowercentre. Gastheer en spreker was ons lid Lammert Soet. Hij is eigenaar dit uniek faciliterend bedrijf op het gebied van windenergie in de haven van Harlingen. Het is een warme zomeravond. De ramen staan open en Waddengeluiden begeleiden ons, de wind, meeuwen en het geluid van de molen op het terrein. Lammert ondersteunt zijn bevlogen verhaal met een professionele presentatie. In Duitsland zijn er 20,000 banen in de windsector. De windsector verwerkt er meer staal dan de scheepsbouw. Mijn ambitie hij 10% van het werk naar Nederland te halen. Windpowercentre werkt merkonafhankelijk. Soet faciliteert producenten ter plaatse. Vooral voor de offshore Windsector is de locatie in de haven van Harlingen ideaal. De ruime bedrijfhal wordt ingezet voor assemblage en revisie in Nederland en op het terrein liggen een paar tweedehands molens opgeslagen. Soet doet ook onderzoek naar een intelligente windmeter. Nederland – Molenland De Nederlandse economie drijft Sinds 1500 op wind. Dankzij windmolens kon de VOC goedkoop aan hout komen voor
haar koopvaardijvloot. Kolen en fossiele brandstoffen zijn een intermezzo van de laatste honderd jaar, en het eind is al in zicht. Er zitten enorme kansen in de windsector. 300 grote windturbines is voldoende om heel Fryslân van windenergie te voorzien! Er staan nu 300 kleine. ‘Wist U dat we op de Noordzee meer windenergie kunnen oogsten dan de volledige olieproductie die uit het midden oosten komt.’
3
WINDPARK A7 PRESTEERT SUPER Windpark A7 vergeleken met andere parks Het is altijd spannend of een project houdt, wat het belooft. Met Windpark A7 kunnen we alleen maar tevreden zijn. Om de prestaties van de turbines goed te kunnen inschatten hebben we een paar vergelijkbare referentieprojecten ernaast gelegd. De gegevens van de molens komen van de WindUnie. De eerste vier maanden van 2009 was Windpark A7 in bouw. Vanaf mei, zeker juni is het volledig in bedrijf. We kunnen na twee, drie volledige maanden draaien al concluderen dat alle vergelijkbare projecten in productie achter blijven ten opzichte van Windpark A7 en dat we op één van de mooiste windlocaties van Nederland zitten. Met een maandproductie van 2 tot 2,5 miljoen kWh komt de jaarproductie in de buurt van 30 miljoen kWh. Windpark A7
Camperwind
Beabuorren
Hagenwind
/Zeeuwind
IN GEEN 21 JAAR ZO WEINIG WIND
4
bron: Wind Service Holland - 26 juli 2009 Sinds 1988 was het windaanbod in het eerste halfjaar niet zo laag als dit jaar. In "De WindMaand", een uitgave van Windunie met molenproducties van juni, wordt voor juni wederom een zeer laag aanbod van 83% van normaal berekend. Daarmee komt het totaal voor het eerste half jaar op 77% van het normale aanbod. Dat is nog eens 7% lager dan in 2003, het slechtste halfjaar tot nu toe sinds 1988. De boosdoeners van 2009 zijn vooral januari, februari en april. Mei was de enige maand met wat meer aanbod dan normaal.
Witmarssum
Kats-II
Tjerkwerd
Aalten
merk
Enercon
Vestas
Siemens
Enercon
ashoogte
78
80
65
98
rotordiameter
82
90
62
82
9 MW
10,4 MW
16 MW
opg. vermogen 8 MW
Windpark A7 met 8 MW opgesteld vermogen staat ca. 6 km van de Afsluitdijk. Kats-II staat in Noord-Beveland, Zeeland aan de Oosterschelde met 9MW opgesteld vermogen. Beabuorren staat 4km ten oosten van Windpark A7 met 10,4 MW opgesteld vermogen. Het moet dus vergelijkbare windsterktes hebben. Toch blijft de productie achter op WP A7. Hier speelt zeker de lagere masthoogte een rol. Het is een feit, dat vanaf 90 meter hoogte de windsterkte constanter is. Hagenwind in Aalten (Gld.) heeft dezelfde molens als Windpark A7 met dezelfde rotordiameter, hogere masten, maar staat helemaal in het binnenland. Met het dubbele vermogen produceert Hagenwind hetzelfde als Windpark A7. Ook hun verwachtingen zijn 30 miljoen kWh per jaar. Een optimale windlocatie maakt 100% verschil in productie blijkt hieruit.
WINDTURBINEPROJECT INDUSTRIETERREIN DE HEMRIK IN LEEUWARDEN Bedrijfsvereniging Hemrik Leeuwarden is al geruime tijd bezig met het realiseren van een windmolen op het bedrijven terrein de Hemrik te Leeuwarden. Er is inmiddels toestemming van de gemeente voor het plaatsen van één windturbine. In februari van dit jaar is Noordenwind benaderd met de vraag om mee te werken bij de realisatie. Het project heeft inmiddels de status van voorbereiding (bijna eindfase) Kijkrichting voor realisatie is het jaar 2010. De theoretische jaarproductie wordt gesteld op 1.524 MWh en wordt mede bepaald door de locatiekeuze (hieronder aangegeven), de ashoogte van 50 meter en de plaatsing van een Enercon E48 / 800 kW turbine. Is het project rendabel? De investering betreft een post van één miljoen euro, en de terugverdientijd is afhankelijk van de inkomsten uit de SDE –vergoeding en de grijsstroom gelden. Een eerste financiële berekeningen geven een minder positief beeld dan verwacht, wat aanleiding geeft tot een nader financieel onderzoek. De lage grijsstroom vergoeding in de markt is hier voor een belangrijk deel debet aan. Wordt vervolgd!
Locatie : Leeuwarden, Planetenlaan Turbine gegevens: - type E-48 (Enercon) - as-hoogte 50 meter - nominaal verm. 800 kW - jaarproductie: 1.524 MWh
GROEN GLOBAAL Onderweg op vakantie komen onze leden allerlei duurzame energieprojecten tegen. Hierbij een paar vakantiekiekjes.
TERSCHELLING
- Henk Kiewit
Henk Kiewiet stuurt een foto van de brandweer- en ambulancepost in Midsland op Terschelling. Het nieuwe gebouw is op 27 juni j.l. in gebruik genomen. Vakantiegangers in nood zijn in goede handen op Terschelling. Het PV-systeem is geplaatst door zijn bedrijf, Kienergie BV te Meppel. Het gaat om 40 panelen SANYO 230 Wp elk. Het totaal opgesteld vermogen is 9200 Wp. De te verwachten jaaropbrengst zal 10.000 kWh bedragen.
6 KIENERGIE K KIEN NERG GIE BV Een energieprestatieadvies Een energieprestatieadvies ((EPA) EPA) iiss eeen en aadvies dvies o op pm maat aat vvoor oor eeigenaren igenaren vvan an bbestaande estaande w woningen oningen ((bouwvergunning bouwvergunning aafgegeven fgegeven llanger anger dan dan 10 10 jaar) jaar) h oe eenergie nergie ttee b esparen. hoe besparen. , $)*+ +! ($+#!+$$#+# $)$*+ )+$$#+&$$)%($$) $+ ! ($)+!#+ ,+*)('&%+$$#+"!!% +*)('&%+$$#+"!!% $)*+ +! ($+#!+$$#+# $)$*+ )+$$#+&$$)%($$) $+ ! ($)+!#+ K ienergie BV. V. De adviseur V adviseur komt komt bij bij u thuis thuis een n kkijkt ijkt nnaar aar d solatie vvan an vvloeren, loeren, rramen, amen, m uren een n Kienergie dee iisolatie muren d ak èèn n nnaar aar dde e aapparatuur pparatuur vvoor oor vverwarming, erwarming, vventilatie entilatie een nw arm w ater vvan an uuw ww oning. dak warm water woning. D dviseur kkomt omt m et zzeer eer ggerichte erichte aadviezen, dviezen, zzet et o p eeen en rrijij w aar u eenergie nergie kkunt unt bbesparen esparen een n Dee aadviseur met op waar h oeveel u d aarvoor m oet iinvesteren nvesteren een no pw elke ttermijn ermijn u d nvestering kkunt unt tterugverdienen. erugverdienen. hoeveel daarvoor moet op welke dee iinvestering )+$$#+ + #$)&($+ )$%!%($+ ($+ ) %+++ +(#+)$*$#(#&+&$ )! % + )+$$#+ + #$)&($+ )$%!%($+ ($+ ) %+++ +(#+)$*$#(#&+&$ )! % + $+$) $( + ( ($$)%+%(' $('*+ $%+"!!% $$)*! ($+)+$$#+"!("!!+ $ )!&+%%++ )*! ($+)+$$#+"!("!!+ $ )!&+%%++ $+$) $( + ( ($$)%+%(' $('*+ $%+"!!% U w eeigen igen bbijdrage ijdrage w ordt o pd eze w ijze vvolledig olledig vvergoed. ergoed. Uw wordt op deze wijze V oor rreisafstanden eisafstanden ggroter roter d an 225 5 kkm mw ordt pper er kkm m € 00,35 ,35 oopgevoerd. pgevoerd. Voor dan wordt G enoemde pprijzen rijzen zzijn ijn iinclusief nclusief 119% 9% B TW. Genoemde BTW.
Wilt u direct beginnen met meer duurzaamheid, kijk dan op www.zonnestroom.nl $ %++!+$$#+$#%$)#$"+ $ (**(#&+)+ $+!!%(#&+!#+##$$#$)&($ +)!!&+ !#+$$#+ offerte aan via: Kienergie BV te Meppel via
[email protected] of 0522 - 242578
DUITSLAND
- Ursi Frehner
Campings met uitzicht op gloeiende avondstemming met windmolens vind je veel in Duitsland. Vooral in het Noorden en Oosten. In Duitsland werpt het ruimtelijke ordening beleid zijn vruchten af. Duitsland regelt de medeverantwoordelijkheid van iedere gemeente voor de energietransitie in de bouwet. De nuloptie voor windenergie binnen je gemeentegrensen is uitgesloten. De gemeenten mogen wel zelf regels stellen, waar en hoe. Dat zie je in het landschap. Om de paar kilometer staat een cluster. Daartussen is open landschap. Dat komt wat prettiger over dan het onoverzichtelijke, onlogische, windmolenbos van Flevoland. Windmolens zijn niet in te schatten. Enorm zijn ze altijd, als je eronder staat. Pas bij het nameten van de foto blijkt dat deze turbines 120 meter masthoogte en 80 meter rotordiameter hebben. De helft hoger dan Windpark A7.
TANZANIA - Jos Duindam Ik kreeg deze foto’s van Stichting WakK in Karagwe Tanzania. De stichting, waarover ik u eerder heb bericht, bouwt bij twee scholen een windturbine met zonne-energie. Tot nu toe was er bij deze middelbare kostscholen geen electriciteit. Naast deze projecten zetten zich al 823 boeren in om met bosbouw en biobrandstoffen de CO2 uitstoot te verminderen.
7
VERENIGINGCOLLECTIEFBEZITWINDMOLENS
NOORDENWIND kantoor
windmolenvereniging NOORDENWIND Van Haersmasingel 4 9201 KP Drachten 0512-511713 fax 0512-545261
e-mail website
[email protected] www.noordenwind.org
postadres
Postbus 577 9200 AN Drachten
Frieslandbank Postbank KvK BTW-nr. molenbeheer
2962.37.108 48 69 353 40004153 81.46.895.B.01
NOORDENWIND projecten WINDturbines Molen Molen Molen Molen Molen Molen Molen Molen Molen
2 3 4 5 8 9 10 11 12
Holwerd Herbayum Holwerd Burdaard Ternaard Hallum RUG Groningen Hornhuizen ons aandeel van 12% in opschalingscluster Windpark A7 vervangt sinds begin 2009 molens 1 en 6 bij Zurich
ZON pv-projecten
Harry Slagter, Drachten
bestuurssecretaresse Klaske Hoekstra, Nijbeets
WIE, WAT, WAAR? bestuur voorzitter
Sicco Boorsma Rinbank 1 9103 PB Dokkum
0519-296673
secretaris
Bindert Kloosterman Reidingweg 7 9203 KR Drachten
0512-520582
penningmeester
Marcel Driessen Zwelerbrink 74 7812 JM Emmen
0591-659911
Peter Rodenburg Leppedyk 57 8491 GK Akkrum
0566-652738
Keimpe Fink Krûdikker 7 9148 BD Hiaure
0519-292615
Jan Huizinga Stationspleini 20 8441 AT Heerenveen
0513-620609
Ursi Frehner Middenweg 123 8538 RB Bantega
0514-551290
PR
public relations & Sinne Rinner Riet du Pré Boskwei 57 9299 HS Zwagerbosch (standbeheer)
1 2 3 4 5
Informatiecentrum Mar & Klif, Oudemirdum 2200 Watt-piek (20x110Wp) Noordenwind kantoor, Drachten, 600 Watt-piek (3-150Wp) Solarboot Sinne Riner, t.g.v. Frisian Nuon Solar Challenge 2006 Bouw nieuwe Solarboot Sinne Rinner 2 voor FSC-race 2008, ism FMF Steun educatieve opstelling Dockinga College, Dokkum.
DOELSTELLINGEN De productie van duurzame energie * Noordenwind plaatst en exploiteert al 20 jaar windturbines, om zo een bijdrage te leveren aan de opwekking van duurzame energie. * De vereniging wil actief meewerken aan de transitie naar hernieuwbare energiebronnen, om goede voorwaarden te scheppen voor projecten voor schone, hernieuwbare energie. Beïnvloeding van (overheid)beleid
0511-444669
Doede Boon It Skûtsje 30 9001 HJ Grou
0566-622231
Joke del Grosso Mounewei 1 9111 HB Birdaard
0519-332833
Andries Tadema Torenlaan 42 9261 VZ Eastermar
0512-471883
*Noordenwind wil overheden positief informeren en beïnvloeden bij het uitwerken van streek-, structuur- en bestemmingsplannen om het plaatsen van o.a.windturbines te bevorderen. * Verder neemt de vereniging deel aan regionaal overleg om zo invloed uit te oefenen op het beleid. Promotie ter beïnvloeding van de publieke opinie en t.a.v. ledenaanwas * Dit doet Noordenwind door met de promotiestand deel te nemen aan beurzen en markten om duurzame energie positief in beeld te brengen. Verder door met publicitaire acties te trachten een groter aantal mensen voor duurzame energie te interesseren. * De vereniging wil hiermee leden en inleggingen verwerven o.a. door het beschikbaar stellen van windmolencertificaten. Door middel van het verenigingsorgaan Wiekenwerk, vergaderingen en excursies worden de leden op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen op het gebied van hernieuwbare energie.
