Veldverkenning inhoudsspecialisatie Biologische landbouw Rosanne van Schriek
30-10-2014
VOORAF Voor deze veldverkenning heb ik een begin gemaakt met het langsgaan van boeren en instanties waar veel kennis zit over biologische landbouw, maar ook waar weinig of geen kennis is van biologische landbouw. Zoals hier boven staat, is dit pas een begin en heb ik nog veel meer afspraken op het programma staan die nuttig zijn voor de veldverkenning, maar die helaas buiten de inleverdatum vallen. Hieronder staat uitgewerkt wat ik tot nu toe heb. Bezoeken/onderzoeken tot nu toe: - Bezoek aan Bionext Netwerk Event – college van Michiel Korthals (7 oktober 2014) - Bezoek aan Warmonderhof – docenten, deeltijdstudenten, voltijdstudenten (13 oktober 2014) - Gangbare boerderij Groot Antink in Groenlo (zachtfruit) (24 oktober 2014) - Biologische boerderij Klein Broekhuizen in Wehl (24 oktober 2014) - Biologische boerderij ’t Schop in Hilvarenbeek (30 oktober 2014) - Biodynamische landbouw - gezonde voeding als bron van levenskracht, Jan JC Saal - Biologische tuinderij De Tuin in Udenhout (11 november 2014) - Gangbare boerderij De Stuifakker (13 november 2014) - Toxicoloog Henk Tennekes (24 november 2014) Bezoeken en onderzoeken die later aan de veldverkenning worden toegevoegd (nog niet alle afspraken zijn gemaakt, dus er volgen er nog meer bij dit rijtje): - Gelders Eiland Lobith in Lobith (nog onbekend) - Iemand die alles van landbouwchemicaliën weet. (nog onbekend) - Met iemand van Bayer (nog onbekend) - De Fruitschuur in Gaanderen (nog onbekend) - Fruitbedrijf Horstink (nog onbekend) - Jos Heijens (nog onbekend)
Ik heb de antwoorden op de deelvragen geordend. De stand van zaken is daardoor goed te zien. Na alle antwoorden heb ik alle instanties, sleutelfiguren, ontwikkelingen, etc., op een rijtje gezet.
Op de laatste pagina heb ik nog een bijlage toegevoegd. Om de citaten die bij de deelvragen staan in de goede context te plaatsen, heb ik wat korte informatie over de betreffende bedrijven en personen opgeschreven.
Hieronder volgen eerst de antwoorden op de deelvragen die ik verzameld heb bij de eerste afspraken en uit de eerste onderzoeken: Deelvraag 1: Waarom spuiten we gif over onze gewassen? Na de Tweede Wereldoorlog is het gebruik van bestrijdingsmiddelen heel erg gegroeid. “Tussen de twee wereldoorlogen in was het crisis. De hele economie stagneerde en het er heerste nog net geen hongersnood. De overheid besloot, na de hongerwinter aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, dat de voedselproductie flink op gang moest komen. De overheid dacht toen dat het aantal mensen in Nederland tot 22 miljoen zou stijgen. Er werd heel veel geld in landbouwonderwijs gestoken en er werd veel onderzoek gedaan”, legt Cees Van Roessel uit. “Van 1948 tot 1960 zat het onderwijs in een stoomversnelling, overal in Nederland werden proefboerderijen neergezet die gesubsidieerd werden door de overheid. Er werd op die manier onderzocht hoe boeren zo veel mogelijk konden produceren. Boeren zetten in op de voedselproductie. Koeien gaven achtduizend liter melk in plaats van vierduizend liter en kippen werden in twee maanden vetgemest in plaats van vier maanden. Er werd zoveel geproduceerd dat er grote overschotten ontstonden. We konden onze producten niet meer verkopen voor de prijs die we ervoor zouden willen krijgen en er werd veel weggegooid.” Na de oorlog is het gebruik van de giffen behoorlijk ingeperkt en zijn er strengere regels gekomen voor het gebruik van de chemicaliën. Op het Warmonderhof in Dronten wijzen ze het gebruik van de stoffen helemaal af. “We zijn even terug in de tijd vergeten hoe we om moeten gaan met de aarde. We wilden alleen maar zorgen voor zoveel mogelijk voeding voor alle mensen op de wereld. Daarom gebruiken we giffen op onze voeding, omdat alles snel moet en zo goedkoop mogelijk moet”, vertelt een van de studenten. Volgens de eigenaar van Groot Antink moeten wet niet vergeten dat er ook geld verdient moet worden. “Zelf spuit ik bijna nooit, maar ik ben niet biologisch omdat als ik het nodig heb, dat ik dan terug kan vallen op de giffen. Grote groente- en fruittelers kunnen het zich niet veroorloven om appels met plekjes te verkopen of te exporteren. Daarnaast geloof ik niet, dat als de wereld volledig biologisch zou zijn, dat we dan voedsel voor alle mensen kunnen garanderen.” Deelvraag 2: Welke giffen worden er gebruikt op onze gewassen? Welke giffen er worden gebruikt op de Nederlandse gewassen, wordt bepaald door het College voor Toelating Gewasbescherming en Biociden. Zij bekijken welke giffen gebruikt mogen worden en zo weinig mogelijk schade aanrichten aan het ecosysteem. Ook kunnen zij chemicaliën weer uit de lijst halen als blijkt dat er andere betere middelen op de markt zijn of als ze zorgen voor ziekten en dergelijke. Een lijst met alle toegestane gewasbeschermingsmiddelen en biociden staat in deze link: http://www.ctgb.nl/toelatingen/download-toegelaten-en-vervallen-middelen . Boer Geerdinck van boerderij Groot Antink spuit zelf af en toe met bestrijdingsmiddelen. “Als ik spuit, dan gebruik ik giffen die onkruid bestrijden of als er bijvoorbeeld een ziekte op de planten zit of een plaag, dan spuit ik daarmee. Ik spuit niet preventief.” Op boerderij Klein Broekhuizen, dat nu biologisch is, gebruikten ze eerder ook landbouwchemicaliën. “We gebruikten de middelen heel zelden, maar als ze we ze gebruikten, dan waren dat middelen voor onkruidbestrijding en gebruikten we kunstmest.” Deelvraag 3: Kunnen mensen ziek worden van het gif dat loonwerkers en boeren op de gewassen spuiten? De meningen over deze kwestie zijn zeer verdeeld. Op het Warmonderhof in Dronten denken een aantal studenten zeker te weten dat mensen ziek worden van de middelen. “Ja, je wordt er zeker ziek van. In Canada mogen meisjes al geen plofkip meer eten vanwege alle hormonen die daar inzitten. Meisjes worden daar al op hun 6e ongesteld. Daarbij hebben 90 procent van de mensen
herbiciden in hun lichaam van de landbouwchemicaliën die op groente en fruit worden gespoten. Dat is niet gezond.” Ook niet-biologische boer Geerdinck denkt te weten dat mensen ziek worden van de stoffen. “We moeten altijd uitkijken met landbouwchemicaliën. Zeker als er veel te veel wordt gebruikt. Er zit een gezondheidsrisico aan, dat is zeker. Je gebruikt giffen en daaraan gaat iets dood, dus het heeft wel zeker gevolgen. Als die giffen zich opstapelen in het menselijk lichaam, dan gaan mensen ook dood.” Zijn mening wordt gedeeld door Erik Smeek van biologische Tuinderij Klein Broekhuizen. “Mensen kiezen voor biologische producten omdat er onder andere een gezondheidsaspect aan vast zit. Door geen giffen te spuiten heb je minder kans op residuen in je lichaam.” Deelvraag 4: Wat is de regelgeving omtrent de giffen op ons eten in Nederland en Europa? Groot Antink: “Zelf heb ik te maken met best veel regelgeving, omdat ik het fruit ook zelf verwerk tot jam. Ik moet me houden aan regels voor voedselveiligheid en daarnaast aan de regels voor het verbouwen van het fruit. Ik moet om de vijf jaar een certificaat halen voor het gebruik van de landbouwchemicaliën.” Klein Broekhuizen: “We worden jaarlijks gecontroleerd door de SKAL (= Nederlandse inspectiedienst voor biologische bedrijven), zij nemen monsters van het groente en fruit en bekijken de hele boerderij. Ook kunnen ze onaangekondigd komen, maar dat hebben ze nog nooit gedaan. Dat zullen ze wel doen als ze iets vinden in de monsters. Ze nemen nooit monsters van de grond. Als we giffen gebruiken, dan zullen ze dat ook vinden in het groente en fruit.”
De regelgeving voor gewasbeschermingsmiddelen en biociden in Nederland kun je vinden door op deze link te klikken: http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bestrijdingsmiddelen/gewasbeschermingsmiddelen Deelvraag 5: Wat is biologisch eten? Warmonderhof: “Biologisch eten is voedsel dat niet bespoten is met landbouwgiffen en dat met respect voor de aarde is verbouwd.” Deelvraag 6: Heeft de gezondheid van de mens baat bij biologisch eten? Michiel Korthals: “We zitten nog in de middeleeuwen over wat we weten wat voedsel met ons lichaam doet. We weten daar bijna niets over. We moeten dan ook niet in de ‘gezondheidsval’ trappen. Daar bedoel ik mee dat we niet moeten geloven dat groen voedsel bijvoorbeeld kanker geneest. Dat weten we helemaal niet.” Warmonderhof: “Ja, het is gezonder. Kijk, als jij hier een courgette van het land haalt, en je eet hem op, dan heb je geen landbouwchemicaliën in de lichaam. Als jij een gangbare courgette van het land haalt, dan heb je die wel in je lichaam. Groente en fruit bestaan voor negentig procent uit water. Water neemt andere stoffen op, ook landbouwchemicaliën. Uit monsters die genomen zijn van gangbaar groente en fruit, blijkt dat die giffen er echt in zitten. Dat is niet gezond. Klein Broekhuizen: “Ja, ik weet het niet. Doordat er geen giffen in het eten zit, is de kans op residuen kleiner. Uit onderzoek blijkt ook dat er vele meer antioxidanten zitten in biologische voeding. Biologisch groente en fruit is langzamer gegroeid dan gangbaar groente en fruit. Dat wordt opgejaagd door kunstmest. Ik hoor vaker van mensen dat biologische groenten ook lekkerder zijn en sommige mensen die bij ons groente kopen zeggen zich fitter voelen. ’t Schop:
Jan JC Saal in Biodynamische landbouw: “Voedingsmiddelen bezitten het vermogen om het levensproces van de mens voort te laten gaan. We noemen dat vermogen ‘levenskrachten’. Zodra deze levenskrachten vrij komen, worden ze beschikbaar voor de levensprocessen van de mens, waardoor onze levensprocessen gevoed worden en voort kunnen gaan. De biodynamische landbouw zorgt er voor dat de producten meer levenskracht bevatten dan gangbaar geteelde producten. Wanneer de planten en dieren, die als voedingsmiddel gebruikt worden, zelf gezond en energiek zijn, kun je er vanuit gaan dat ze zelf voldoende levenskracht bezitten. Vaak ervaren we producten met meer levenskracht ook als lekkerder of voedzamer. Planten die zonder kunstmest of chemische hulpmiddelen niet of niet goed kunnen groeien en zonder gifstoffen niet kunnen overleven, bevatten minder levenskracht. Je kunt stellen dat deze producten, ook minder geschikt zijn als voedingsmiddel.” Deelvraag 7: Wat is het ecosysteem? Deelvraag 8: Heeft het ecosysteem er baat bij dat mensen biologisch eten? Warmonderhof: “Ja, zeker. Bij gangbare groente- en fruitteelt wordt de grond uitgeput, er wordt geen rekening gehouden met de bodem en de stoffen die daar in zitten. Bij biologische-dynamische landbouw wordt daar erg over nagedacht en willen we ervoor zorgen dat ook de bodem de kans krijgt uit te rusten en de goede stoffen te behouden. Kijk bijvoorbeeld naar de trekker banden op het land. Op de stukken waar de trekker met al het gewicht overheen rijdt groeit de groente minder snel, die aarde is platgestampt en is niet meer in staat om er voor te zorgen dat de groenten goed kunnen groeien. Daar moeten we rekening mee houden, we moeten goed met het ecosysteem omgaan. Groot Antink: “Ja, dat denk ik wel. Neem het voorbeeld van de bijensterfte. Sommige landbouwchemicaliën die op de gewassen worden gespoten, doden ook bijen. Ik weet niet hoe we nog gewassen moeten laten groeien als we geen bijen meer hebben. We hebben de bijen nodig voor bestuiving. In dat opzicht heeft het ook gevolgen voor het ecosysteem. Er gaan organismen dood.” Hieronder volgt een lijst met belangrijke instanties, personen, ontwikkelingen, etc., die te maken hebben met biologische groente en fruitteelt.
Belangrijke organisaties Op het gebied van biologische landbouw zijn een aantal organisaties actief. Dat geldt ook voor de gebruikers en makers van landbouwchemicaliën. Hieronder een rijtje met organisaties op nationaal en internationaal niveau, met daarbij een korte beschrijven van wie zij zijn en wat ze doen. Nationaal Bionext : Bionext is de belangenbehartiger van de biologische sector iin Nederland, Brussel via de IFOAM. Het is opgericht door biologische boeren, tuinders, handel en verwerking en winkels. Het is de woordvoerder en het aanspreekpunt voor iedereen in de biologische sector. Skal Biocontrole: Skal houdt toezicht op de hele biologische keten uit opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Skal controleert werkenden in de biologische sector of ze de regels goed naleven en kan een keurmerk uitdelen. LTO Nederland: Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland is niet zo zeer bezig met biologische landbouw, maar behartigt wel de belangen van de hele land- en tuinbouw van Nederland. Louis Bolk Institute: Het Louis Bolk Institute is een onafhankelijk instituut dat onderzoeken uitvoert voor verschillende opdrachtgevers die te maken hebben met duurzame landbouw, voeding en gezondheid.
Internationaal Demeter International: Demeter International is een netwerk of de hele wereld. Bij het netwerk zijn certificatie-instellingen aangesloten. IFOAM: IFOAM is de enige internationale organisatie die de belangen behartigt van de biologische sector over de hele wereld. Organic Europe: Deze website houdt de toestand op het gebied van biologische landbouw van alle Europese landen bij. National Institute of Environmental Health Sciences: NIEHS is een onderzoeksinstituut dat onderzoekt wat de omgeving van de mens doet met de gezondheid.
Sleutelfiguren In de biologische sector en in de niet-biologische sector zijn enkele personen belangrijk voor de ontwikkelingen op beide terreinen. Net als onder het kopje ‘organisaties’, hier weer een lijst met korte beschrijvingen. Dit keer een lijst van de sleutelfiguren. Boeren -> biologisch: boeren die op biologische wijze hun gewassen verbouwen.. -> niet-biologisch: boeren die hun gewassen verbouwen met landbouwchemicaliën. Makers van landbouwchemicaliën -> Bayer -> Monsanto -> Syngenta -> Luxan -> Dupont -> Belchim -> BASF -> Agrichem Onderzoekers -> National Institute of Environmental Health Sciences: NIEHS is een onderzoeksinstituut dat onderzoekt wat de omgeving van de mens doet met de gezondheid. -> Louis Bolk Institute: Het Louis Bolk Institute is een onafhankelijk instituut dat onderzoeken uitvoert voor verschillende opdrachtgevers die te maken hebben met duurzame landbouw, voeding en gezondheid. Wetenschappers -> Universiteit van Groningen (bio-afdeling) -> Universiteit van Wageningen Toxicologen -> Henk Tennekes Verwerkers -> Frumarco Beesel Vruchtenbewerkers -> Bio+ Trading Company b.v., Driel Verpakkers -> Novapac Kunststof Verpakkingen -> Biofutura Sustainable Disposables -> Biohart B.V.
Belangrijke vraagstukken op dit moment Maken landbouwchemicaliën ziek? Is biologisch eten gezonder dat niet-biologisch eten? Waarom is biologisch eten duurder?
Belangrijke ontwikkelingen op de lange en de korte termijn Korte termijn -> Nederlands onderzoek naar landbouwchemicaliën -> Meer biologische producten in de winkels Lange termijn -> Nieuwe regelgeving (n.a.v. het Nederlandse onderzoek) -> Meer controles op keurmerken en biologisch voedsel -> Meer biologische producten in de winkels (op alle vlakken, kleding etc.)
Invloedrijke factoren op dit moment Regelgeving -> Wereldwijd -> Europa -> Nederland Situatie in de wereld -> Boycot van Rusland Gedachten van de consument -> Biologisch eten is duur -> Biologisch eten is niet anders dan ander eten Nieuwe onderzoeken die bewijzen voor of tegen leveren -> Verschil tussen biologisch en niet-biologisch is er niet -> Biologisch eten is echt gezonder -> Landbouwchemicaliën hebben geen invloed op eten Economie -> Biologisch eten is duur -> Wat wil de consument -> Financiële toestand van boeren -> Willen supermarkten de producten verkopen Keurmerken -> Verzuim of oplichting met keurmerken -> Goede omgang met keurmerken
BIJLAGE A: Korte achtergrondinformatie over de betreffende bedrijven, instanties en onderzoeken die antwoord geven op de deelvragen. Bionext Netwerk Event/Michiel Korthals: Bionext is de belangenorganisatie binnen de biologische sector. Ook houdt deze instantie alle ontwikkelingen bij op dat gebied. Op het Bionext Netwerk Event, waren meer dan tweehonderd mensen die iets te maken hebben met biologisch voeding. Op deze middag sprak de heer Michiel Korthals. Hij is hoogleraar toegepaste filosofie aan de Wageningen Universiteit. Daar houdt hij zich onder andere bezig met biologische voeding en wat dat betekent voor de wereld. Biologische Tuinderij Klein Broekhuizen: Op deze boerderij werken Erik en Wilma iedere dag met hun biologische groente en fruit. In 2000 besloten zij over te stappen op biologische producten en vanaf 2001 voeren zij dit uit. De producten worden verkocht in hun eigen winkel aan huis en aan Willem en Drees. Warmonderhof: Het Warmonderhof in Dronten is een school dat haar studenten opleidt tot biologisch-dynamische boeren. (Het verschil tussen biologisch-dynamisch en biologisch wordt bovenstaand uitgelegd) De school heeft een voltijd en een deeltijd opleiding. Groot Antink: De tuinderij in zachtfruit en jammakerij van de familie Geerdinck is niet biologisch, maar spuit zelden. Ze willen graag terug kunnen grijpen op bestrijdingsmiddelen mocht dat echt nodig zijn. Naast de jammakerij, waarvan de jam door de hele achterhoek wordt verspreid, kunnen mensen ook hun eigen groente komen plukken. Biodynamische Landbouw van Jan JC Saal: Het boekje van Jan Saal is uitgegeven door het Centrum Sociale Gezondheidszorg en is een van de Gezichtspunten. In Biodynamische landbouw – Gezonde voeding als bron van levenskracht, gaat Saal in op alle aspecten van de BD landbouw en ook op de verschillen tussen BD landbouw en de biologische landbouw. Jan Saal is antroposoof en houdt zich nu 35 jaar bezig met Biodynamische landbouw.
