van PALMZONDAG tot PINKSTEREN passieprenten van Johannes Stradanus

persdossier van PALMZONDAG tot PINKSTEREN passieprenten van Johannes Stradanus

TENTOONSTELLING | 01/03/’14 > 15/06/’14

Groeningemuseum, Dijver 12 I B- 8000 Brugge | www.museabrugge.be

Tal van kerkelijke (feest)dagen herdenken fragmenten uit het Passieverhaal van Christus. Deze collectiepresentatie illustreert dit aan de hand van meesterlijk prenten van Stradanus (1523-1605).

p. 2

Van Palmzondag tot Pinksteren. Passieprenten van Johannes Stradanus In ‘t kort ‘Passie’ is verbonden met ‘hartstocht’ en ‘drift’. Niet iedereen zal dit woord vandaag de dag nog associëren met religie. Evenwel vormt de ‘Passie van Christus’ een belangrijk element in het christelijk geloof en zijn er bovendien vele feestdagen waarop deze passie anno 2014 nog altijd wordt herdacht en gevierd. In 2012 verwierf het Groeningemuseum 36 bladen van een prentenreeks met de Passie van Christus ontworpen door de Bruggeling Jan van der Straet, beter bekend als Stradanus (1523-1605). Deze meester, zijn Passie en de feestdagen rond Pasen staan tussen 1 maart en 15 juni 2014 centraal in het Brugse Groeningemuseum in de tentoonstelling Van Palmzondag tot Pinksteren. Passieprenten van Johannes Stradanus.

Meer info De veelzijdig kunstenaar Stradanus had een bloeiende carrière in Florence. Door middel van prenten die in de Nederlanden naar zijn ontwerp werden gesneden en gedrukt, verwierven zijn composities internationale bekendheid. Stradanus’ Passie van Christus, die in 1585 door prentmaker Philips Galle (1537-1612) in Antwerpen werd uitgegeven, behoort tot de meest bekende en geroemde prentontwerpen van zijn oeuvre. Als variant op de gangbare beeldtraditie van passiereeksen componeerde Stradanus aan de hand van passages uit de vier evangeliën een tot dan toe ongekend uitgebreide passiereeks. In de serie is nauwgezet te volgen hoe Christus voorafgaand aan zijn kruisdood wordt beledigd, beschimpt en bespot. Stradanus’ passiereeks is aangevuld met werken van andere 16de-eeuwse kunstenaars uit het prentenkabinet van het Groeningemuseum, waaronder twee gravures van de eveneens Brugse meester Marcus Gheeraerts (1520-1590). Diens Opstanding van Christus en Pinksteren verwierf het museum in 2013. De passievoorstellingen van Stradanus en tijdgenoten tonen composities die verbonden zijn met liturgische feestdagen rond Pasen. Aan het verband tussen de passievoorstellingen en Palmzondag, Witte Donderdag, Goede Vrijdag, Stille Zaterdag, Pasen, Hemelvaartsdag en Pinksteren wordt uitgebreid aandacht besteed.

p. 3

De tentoonstelling wordt aangevuld met een reeks illustraties uit het devotionele boek Den Wech des Eeuwich Levens. In dit boek wordt een parallel tussen de lijdensweg van Christus en die van de vrome ziel, die een plek in de hemel ambieert, getrokken. Met iconografisch inventieve voorstellingen verbeeldde graveur Boëtius Bolswert (ca.1580-1633) hoe de vroegmoderne gelovige aardse en duivelse verleidingen kan weerstaan. Een afsluitende selectie van 16de-eeuwse schilderwerken met passietaferelen uit de collectie van het Groeningemuseum stimuleert de bezoeker om in de vaste presentatie naar meer voorstellingen van de passie op zoek te gaan.

De volgende feestdagen staan centraal in de tentoonstelling Palmzondag Abraham de Bruyn, Intrede van Christus in Jeruzalem (Groeningemuseum, 0000.GRO4350.III)

Een week voor zijn dood trekt Jezus naar Jeruzalem om er Pesach te vieren. Jezus rijdt de stad binnen op een ezeltje, een symbool voor zijn nederigheid. Ze spreiden hun mantels over de weg en wuiven hem toe met palmtakken. De dag van de blijde intocht in Jeruzalem wordt in het christendom Palmzondag, of ook wel Palmpasen genoemd. Palmtakken waren in de oudheid het symbool voor overwinning. De benaming ‘Palmzondag’ verwijst dus naar Christus’ overwinning op de dood. Het is de eerste dag van de ‘Goede Week’, de week waarin Jezus wordt verraden en gekruisigd. ‘Goed’ refereert aan het groothartige offer dat Jezus door zijn vrijwillige dood brengt: hij verlost hiermee de mens van zijn zonden.

Witte Donderdag Johannes Stradanus, Laatste Avondmaal, (Groeningemuseum, 2012.GRO0011.III)

Op de avond voor zijn dood deelt Jezus voor de laatste keer het avondmaal met zijn leerlingen. Stradanus toont de commotie die ontstaat wanneer Jezus aankondigt dat één van zijn leerlingen hem zal verraden. De verrader Judas zit als enige aan de overkant van de tafel. Hij is herkenbaar aan de flinke geldbeurs die hij voor zijn verraad heeft ontvangen. Jezus deelt het brood en wijn met zijn leerlingen. Hij spoort hen aan om dit te blijven doen om hem te herdenken: het brood symboliseert zijn lichaam, de wijn zijn bloed. Tot op vandaag vormen deze twee handelingen, eucharistie genaamd, de essentie van een katholieke misviering. De dag waarop Jezus zijn laatste avondmaal nuttigt, wordt Witte Donderdag genoemd. Het ‘wit’ verwijst naar de liturgische kleur van Pasen en heeft verschillende positieve connotaties, waaronder hoop op verlossing door het offer van Christus en de blijvende verbondenheid door het instellen van de eucharistie.

Goede Vrijdag Stradanus, Kruisiging (Groeningemuseum, 2012.GRO0036.III)

p. 4

Jezus sterft vrijdagnamiddag aan het kruis. Deze dag wordt in de christelijke kalender ‘Goede Vrijdag’ genoemd. De term ‘goed’ verwijst hier naar het feit dat Jezus’ dood de mens eindelijk verlost van zijn zondige staat. Volgens het christelijk geloof rust er een erfzonde op de mens sinds de ongehoorzaamheid van het eerste mensenpaar, Adam en Eva. Door zijn onschuldige leven op te offeren, boet Jezus vrijwillig voor de zonden van de anderen. Hij stelt hiermee de grootst mogelijke daad van liefde en opoffering. God is hierdoor eindelijk bereid de mens te vergeven en een nieuw verbond aan te gaan. De oorsprong van het idee van Christus als ‘zoenoffer’ voor God ligt in de toenmalige joodse offertraditie. Het was gebruikelijk om een lam te slachten om God vergeving te vragen voor de zonden. Net als een offerdier, verzoent ook Jezus’ offer God met de mens. In deze context spreekt men ook wel over Jezus als het ‘Lam Gods’.

Stille Zaterdag Johannes Stradanus, Christus in het voorgeborchte, (Groeningemuseum, 2012.GRO0045.III)

Stille Zaterdag is de dag tussen de dood van Jezus en zijn verrijzenis. Het is een etmaal van stilte en rouw. Deze dag symboliseert de noodzakelijke verwerkingstijd tussen de confrontatie met een hard lot en het opbrengen van nieuwe hoop, het geloven in een nieuw leven. Christus zou op dit moment zijn afgedaald naar het voorgeborchte of limbo. Op deze plaats zouden de zielen van mensen verblijven die voor de opstanding van Christus gestorven waren. Christus bevrijdt deze zielen, zodat zij kunnen opstijgen naar de hemel.

Pasen Marcus Gheeraerts, Wederopstanding (Groeningemuseum 2012.GRO0006.III)

Christus verrijst drie dagen na zijn kruisdood. De prent van Marcus Gheeraerts toont Jezus die opstaat uit zijn graf. In de evangeliën leest men echter alleen dat het graf op de derde dag leeg was; de opstanding zelf wordt niet beschreven. Desondanks is dit cruciale moment in de christelijke leer een populair onderwerp in de beeldende kunsten. Pasen is de belangrijkste christelijke feestdag. Met de wederopstanding van Christus wordt gesteld dat de dood niet het einde is: er is een mogelijkheid om het sterfelijke bestaan in te ruilen voor het eeuwige leven. De term ‘Pasen’ komt van Pascha, het Aramese woord voor Pesach. Volgens de traditie spelen Jezus’ laatste levensdagen zich af in de periode rond dit herdenkingsfeest. Het christelijke paasfeest kent dus haar oorsprong in haar joodse voorganger. Net als bij het joodse feest staat ook bij de christenen ‘verlossing’ centraal, namelijk de verlossing van de zonden. Aan de term ‘Pasen’ wordt ook nog een tweede betekenis verbonden: ‘paschein’ betekent ‘lijden’ in het Grieks, ‘passio’ in het Latijn. Men spreekt in deze context ook wel over de ‘passie’ of het ‘lijden’ van Christus. Pasen betekent dus zowel lijden als verlossing: twee kernbegrippen van het christelijk geloof.

Hemelvaartsdag Adriaen Collaert, Hemelvaart (Groeningemuseum, 0000.GRO4501.III)

Na een periode van veertig dagen waarin de herrezen Jezus enkele malen aan zijn leerlingen verschijnt, neemt hij definitief afscheid. Hij belooft zijn leerlingen de komst van de Heilige Geest om hen te helpen bij het verkondigen van het Woord van God. Vervolgens stijgt hij op naar de hemel. De leerlingen blijven alleen en ontmoedigd achter. Ze moeten nu zonder zijn leiding verder.

p. 5

Ten-hemel-opnemingen waren een courant fenomeen in de oudheid. Biografieën uit die tijd verhalen over uitzonderlijke mensen die hun leven eindigen met een apotheose: een verheffing van de persoon tot de rang der goden. De hemelvaart van Jezus moet in deze context gezien worden.

Pinksteren Marcus Gheeraerts, Pinksteren (Groeningemuseum, 2012.GRO0007.III)

De benaming ‘Pinksteren’ is afkomstig van pentèkostè, wat ‘vijftig’ betekent in het Grieks. Welgeteld tien dagen na zijn hemelvaart, en dus vijftig na Pasen, komt Jezus zijn belofte na: de Heilige Geest daalt neer uit de hemel om de apostelen te helpen. De bijbel beschrijft hoe een hevige windvlaag door het huis waait waar de apostelen en Maria verblijven. Een vlam verspreidt zich over alle aanwezigen. Door de komst van de Heilige Geest vinden de apostelen eindelijk de moed om Gods Woord te verkondigen en de mensen te overtuigen om zich te laten bekeren. Pinksteren wordt daarom ook wel het ‘feest van de vurige tongen’ genoemd. Diezelfde dag nog laten drieduizend mensen zich dopen. Dit moment wordt traditioneel beschouwd als de geboorte van de Kerk.

Meer info | Interviews Afspraak kan geregeld worden via [email protected] of T +32 50 44 87 08

Beeldmateriaal > Afbeeldingen kunnen enkel voor promotionele doeleinden ten gunste van dit museum gedownload worden op volgende link: www.flickr.com/MuseaBrugge > De persmap kan ook online geraadpleegd worden en teksten kunnen overgenomen worden via www.museabrugge.be, rubriek ‘pers’.

p. 6

> Copyrights: voor alle afbeeldingen: © Lukas - Art in Flanders vzw, foto: Dominique Provost

Praktische info tentoonstelling Titel:

Van Palmzondag tot Pinksteren. Passieprenten van Johannes Stradanus

Locatie:

Groeningemuseum, Dijver 12, Brugge

Data:

van 1 maart tot en met 15 juni 2014

Openingsuren: van dinsdag tot zondag van 9.30 tot 17 uur, gesloten op maandag. Tickets:

[incl. permanente collectie] € 8 (26-64 j.) / 6 3 (>65 j. en 12-25 j.) / gratis t/m 11 jaar

Meer info: www.museabrugge.be

Verzoek Wij verzamelen alle mogelijke recensies betreffende onze musea en evenementen. Daarom vragen wij u een kopie van het door u gepubliceerde artikel, of een cd met de desbetreffende uitzending, op te sturen naar Sarah Bauwens, hfd pers & communicatie Musea Brugge, Dijver 12, B- 8000 Brugge. U kunt de bestanden ook digitaal bezorgen (ftp of url doorgeven) t.a.v. [email protected].

p. 7

Met dank voor uw medewerking en belangstelling.

p. 8

dankt zijn bijzondere begunstigers