s-Gravenhage, 1 2 A p r i l 1950.
VERTROUWELIJK,
K i e r b i j moge i k de belof'te i n l o s s e n u i t mijn b r i e r van 1 6 Naart om U spoeäig een overzicht van de e e r s t e Conferentie van Iir2inisters t e doen t o ekomen , De tevredenheid over de txjâens aeze Conr"erent i e wederzi jas b e r e i k t e r e s u l t a t e n werd tegen h e t einde van ons v e r b l i j f i n Indonesië wel enigsz i n s getemperd d o o r de meer en meer naar b u i t e n tredende symptomen van inwendige spanningen i n Be RoIoSoe
Met name de a r r e s t a t i e van Sultan H a m i d (en z i J n twee nauwste medewerkers T i e l e n i u s Kmxythoff en Kiers) gaven Idenburg en m i j een gedeprimeerd gev o e l , d a t ons t i j d e n s de t e r u g r e i s i n h e t v l i e g t u i g nu en dan opnieuw bekroop, Pringgodigdo, d i e ons op de morgen na de arr e s t a t i e van Max een vertrouwelijke t o e l i c h t i n g daarop gaf, beschuldigde Hamid van hoog- en lanbverraad en noemde hem "een zwartste Judad'. Deze zou namelijk h e t plan hebben gehad om b i j de opening van h e t garlement i n Februari een coup t e wagen, waarbij Hatta i n s t a n t e l i j k had moeten worden doodgeschoten en h i j z e l f (Xax) i n h e t been had moeten worden g e t r o f f e n , De r e s t van h e t kab i n e t , alsmede President Sukamo hadden gevangen moeten worden genomen ( d a a r deze wel buigBaarn genoeg werden geacht om met h e t nieuwe regiem na n i e t a l t e lange t i j d e mede t e werken), De beide Nederlanders waren gearresteerd "omdat Hamid nu eenmaal n i e t s zonder deze twee doet" en men dus hoopt van hen naûere gegevens t e k r i j g e n , Idenburg en i k hadden enige moeite d i t v e r h a a l , d a t berust o p bekentenissen van andere, e e r ä e r gevangen genomen, personen i n z i j n geheel t e slikken, hetge en Pringgodigdo z i c h t b a a r t e l e u r s t e l d e . Anderziids had Hamid een dag of" twee, d r i e tevoren aan Idenburg verklaard t e verwachten, d a t h i j over e a e l e dagen zou worden gea e s t e e r d , t e r w i j l hij m i j nog Heer enkele dagen dx&voor i n s o o r t g e l i j k e z i n o.a. over de censuur waaraan z i j n corresgondent i e w a s onderworpen e t c , e t c . had gesproken. Z i jner Excellentie dr. J.E. van Roijen, Buit engewoon en Gevoimachtlgd Ambassadeur te OPCTPAVA.
- 2 -
+i
Gij z u l t U kunnen v o o r s t e l l e n hoe h e t adviseurs van de h a k Agung a l s een Hangelbroek t e moede w a s , toen d i e z e l f d e dag de ongeregeldheden i n Nakassar uitbraken ( z o k o r t nadat de h a k A g m g deze p l a a t s had v e r l a t e n ) . En ook w i j vroegen ons ‘ s morgens op h e t v l i e g v e l d meesmuilend a f , o f Mangelbroek C.S. de afgelopen nacht aT”clan n i e t van hun bed waren gelicht.
I
Nen s t a a t e c h t e r t o t op zekere hoogte voor een ra-idsel, wai.irom de z a k e l i j k e en r u s t i g e elementen i n h e t R.1.S.-Kabinet a l s Hatta, Bjuanda, Sjafrmdin Prawiranegara (om de drie s t e r k e r e s l e c h t s t e noemen) n i e t scherper s t e l l i n g t r a c h t e n t e nemen tegen h e t onverantwoordelijk g e d r i j f van de Djokja-fanatici, I k vrees i n d i t verband e c h t e r , d a t mijn oprnerkingen o v e r de p o s i t i e van h e t Leger i n de R.I.S. i n mijn b r i e f van 1 6 Maart h e l a a s nog meer waarheid bevatten dan i k toen durfde vermoeden. Met Oost-Indonesie immers had men j u i s t o p grond van de machtsverhoudingen daar en i n betrekking met en R.I. h e t compromis b i j u i t s t e k ( d a t naar R.I.S. goed-lndonesische t r a n t a l l e gezichten had kunnen redden) kunnen toepassen, waamee men tevens n i e t s l e c h t s i n t e r n ook voor andere gebieden een oploss i n g zou hebben aangegeven, doch m e i , ook n a a r buit e n een d u i d e l i j k en s t e r k begin had kunnen maken met de vormgeving aan een gedecentraliseerde eenh e i d s s t a a t conform Hatta’s ideeBn. De plannen voor h e t “driehoeks-ges~sek” R.1.S.R.1,-N,I.T. (hoe vreemd ook sommige Pomialisten i n Nederland de aunwezigheiii van de tweede deelnemer daarbij vinäen, welke een gevolg is van de r e a l i t e i t n i e t s l e c h t s van h e t ogenblik, maar vanaf 1945) gaven sommigen van ons hoop, d a t men h e t toen over de boeg van r e d e l i j k overleg en een constructieve oplossing zou gooien en op de vorming van een s t e r ke autonome provincie Oost-Indonesië aanstuurde. D i t zou als model en plechtanker voor regionaal chauvinisme e l d e r s kunnen dienen, waardoor afscheidingsbewegingen i n de toekomst (wanneer h e t nieuwtje van de denzen weer eenheidsstaat af i s en c an en der&ozpen) van “g%FX” ind u i t de z e i l e n kon worden genomen, omd a t men i n een d e r g e l i j k e autonone eenheid eigen l e ven voldoende t o t uitdrukking zou kwrnen brengen om loyaal i n h e t g r o t e r e geheel samen t e werken. De d o o r m i j voorgestane gedachte, d a t , hoe e e r d e r des t e b e t e r , de R . I , S , i n een - geëvolueerde ( = Geer s t e r k gedecentraliseerde) R.T. zou dienen over t e gaan (waarbij men de Diokjase wijn m e t een f l i n k e
-
-
s cheu.1;
. I
- 3 scheut- D j a k a r t a ' s water zou moeten aanlengen, oftewel: de b e s t e m i n i s t e r s u i t h e t R.1.S.-kabinet zou moeten zien t e behouden voor h e t volgende % a t i o n a l e t f , IlechtIndonesische" k a b i n e t ) , l i j k t i n t u s s e n d o o r een en and e r verder van de mogelijkheid t o t verwezenlijking af dan o o i t tevoren. Toch moet i n deze buurt de s l e u t e l l i g g e n ook voor de Nederlandse houding tegenover de Uniepartner, Liggen de kaarten i n Indonesië n i e t 26, d a t welke reger i n g of systeem men ook k r i j g t , men (noodgedwongen) a l t i j d b i j een zeer beperkt a a n t a l personen t e r e c h t komt, op grond van de twee simpele f e i t e n , d a t e r geen anderen e i jn en verscheidene van hen uitemnate tlsoepeltf z i j n i n hun p o ï i t i e k e opvattingen? Het aankweken van goede betrekkingen met en h e t opkweken van deze en derg e l i j k e f i g u r e n v i a conrerenties e t c , waardoor z i j hun "kopschuwheidft voor Nederland en Nederlanders verZiezen en h e t (nog a l t i j d bestaande) D j o k j a ' s i s o l e ment l a t e n varen, w i l m i j äa..abij een e e r s t e v e r e i s t e voorkomen. Vandaar ook, &at van Nederlandse z i j d e voorshands zowel i n de breedte als i n de ä t e p t e z a l moeten worden gewerkt. Men z a l met name de huiaige R.1.S.-Regering moeten bewegen (hetgeen n i e t zo m o e i l i j k i s , j u i s t ook d o o r de daarmee reeds bestaande persoonlijke goede r e l a t i e s ) om i n commissies als bedoeld i n a r t i k e l 9 van h e t Uniestatuut en straks b i j h e t parlementaire contact, vooral de tldiehardsttu i t Djokja e.d. t e benoemen, teneinûe ook van deze Saulussen door een r e i s naar Nederland Paulussen t e maken! Djuanäa e.s. z i j n de mening toegedaan, dat Indonesië omstreeks Juni-Juli h e t dieptepunt z a l hebben b e r e i k t ; ' l w i j g l i j d e n s n e l a i t f etc.. Z i j zeggen d a a r b i j erop t e rekenen, d a t dus medio i950 de nood zo hoog zal z i j n , d a t zulks dan ook de f a n a t i c i van Djokja z a l duit o t inkeer gekomen hun d e l i j k z i j n , waarop deze "' s e n t b e n t en emoties opbergend, zullen instemmen met de d o o r de R , I . S , s t e e d s voorgestane p o l i t i e k van zelfstandige constructieve samenwerking met de Nederlanders. Wij hopen ? d a t i n J u l i nog n i e t a l l e Rederlanders z u l l e n z i j n vertrokkenff, zodat w i j d v e e n nieuwe gagina van Samenwerking zullen kunnen beginnen". E r z i j n inderdaad verscheidene symptomen en f e i t e n aan t e wijzen, welke h e t bovenstaande schijnen t e bevestigen. I n de eers-be p l a a t s h e e f t b.v. een Abu Hanifah (&Tin i s t e r van Onderwijs i n de R.I.S.) begin A p r i l t i j d e n s een bijeenkomst van + 300 studenten b i j President Sukarno i n h e t p a l e i s Gambir ( z o a l s h e t Koningsplein thans h e e t ) deze jongelui aangespoord om thans v o o r h e t sentiment geen p l a a t s meer i n t e ruimen etc.. Kortom een speech ook van Sukarno trouwens ditmaal van
,
-
,
-
-
-
-
-
blood
-4b l o o d , sweat and t e a r s . Laatstgenoemde l i e t a l l e e n de
tranen weg, maar h e e f t inderdaad de beide e e r s t e elementen woordelijk genoemd. Indien men bedenkt, d a t dezelfde Abu Hanifah i n Januari z e l f s een noodwet h e e f t uitgevaardigd om toch maar s n e l h e t Nederlands i n t e perken c.q. af' t e schaffen en u n i v e r s i t e i t e n ingrijpend t e l*indianiserenl', en men h o o r t thans u i t dezelfde monâ, dat men o middelbare scholen Nederlands ondemvi js z a l (moeten ontvangen, waarbij bovendien w o r d t gezegd, dat Nederlandse onderwijskrachten zo goed z i j n e t c . , dan ontkomt men n i e t aan de indruk, d a t i n deze regionen de gedurende de argelopen maanden g e t o r s t e verantwooraeli jkheid t o t ín-, z i c h t i n de werkelijkheid en mogelijkheden van h e t ogenblik leidt. ook een v e r k l a r i n g waarom de e e r s t e Hierin l i g t n.b.m. M i n i s t e r s Conferentie zo bevredigend kon verlopen. Toen wiJ aankwamen ruim een week v o o r de opening zeide D r . Hirschfeïd ons, dat h e t absoluut o n j u i s t w a s en inopportuun om op d i t ogenblik een Unie Conferentie t e houden. lYíiJn s t e l l i g e overtuiging i s thans, d a t h e t een u i t s t e kende gedachte is geweest, om j u i s t nu een clergelijk e e e r s t e smerispraak tussen d e m i n i s t e r s van b e i d e deelgenoten t e houden. De p e s s i m i s t i s c h e b i j d r a g e van Dr. Hirschfeld was d a a r b i j e c h t e r onmisbaar om h e t t e zware en ui%bundige Nederlandse program a a n z i e n l i j k a r t e dempen, zodat men-uiteindelijk, doch j u i s t op t i j d - met bescheiden agenäa en verwachtingen en een vodx Indones i s c h e i n t e r n e moeilijkheden v a t b a a r gemoed v a n u i t Den I3aag naar Djakarta is ge-bogen. Met weerzien w a s toen e c h t e r h a r t e l i jlr en de besprekingen u i t e m a t e openii jk. Het was van belang en zulks i s ook i n de oxl'îciale redevoeringen d u i d e l i j k t o t uitdrukking gekomen aat men nu i n een souverein l a n d en met een souverefne Reger i n g s p r a k (welke a.h.w. neen Iron zeggen zonder d a t z i j als d e l e g a t i e terugkerend een d o d e l i j k échec in eigen k r i n g zou l i j d e n ) . U i t nieuwe (en i k zou b i j figuren a l s een Djuanda b i j n a willen spreken van een s t r a l e n d ) eelYbewust;zijn gaf een nieuwe rust en waardigheid a m de besprekingen, welke inderdaad van een "equal partnership" getuigden en daardoor onclanlcs de Unie-materie de eigen zelfstandigheid r e l i e f gaven. D e r e s u l t a t e n , welke i k U met g e l i j k e k o e r i e r onder a f z o n d e r l i j k couvert moge doen toekomen i n g e s t e n c i l d afschrix't (een en ander w o r d t thans i n druk VerZOrgd) omvatten i n t u s s e n een v i j f en t w i n t i g - t a l b e s l u i t e n en gewisseïue brieven, hetgeen voor een week coniferererr quanci-eatler. zeker nie-t g e r i n g is t e noemen en overigens ooir q u a i l t a t l e i : ctoor beiae p a r t n e r s bevredigend werd geacht. De r o l van h e t U n i e s e c r e t a r i a a t b i j een en ander was wel u i t e r s t bescheiden en met weemoed dacht i k nu en dan-
P
-
-
-
-
-
-
t emq
t e m g aan de dagen van de West-Indische Conferentie van Januari-Maart 1946, toen i k a l s secretaris-genera:Ll i n g r i j p e n d met de materie d e r conferentie had t e maken i n s t e d e van s l e c h t s t e zorgen, dat de s t e n c i l s op t i j d gereed waren! ! Enfin, de i n s t r u c t i e v o o r h e t s e . c r e t a r i a a t i s thans aanvaard en e r l i g g e n d u i d e l i j k e mogelijkheden voor int e r e s s a n t werk i n . Een d e r objecten, welke i k n z i j voorzou kunnen u i t p l u i z e n s t e l d a t h e t s e c r e t a r i a a t t.z.t. i s de Nederlands-Indonesische Unie, geprojecteerd tegen de bestaande i n t e r n a t i o n a l e veerbanden van Nederland, a l s Benelux, Vijflandenpact e.d., v o o r a l ook i n haar economische asgecten. I k meen namelijk, d a t de opvatting, welke nogal eens i n Indonesische k r i n g vaak onuitgespoken h e e r s t , als zou de Nederlands-Indonesische Unie e e n z i j d i g v o o r Nederland van voordeel z i j n , d o o r h e t U n i e s e c r e t a r i a a t op onopvallende wijze (zonder z e l f s deze gedachte t e noemen) zou kunnen worden weerlegd, door eens na t e gaan, w a t de Unie v o o r beide p a r t n e r s op grond van de f e i t e n van d i t ogenblik zou kunnen betekenen, geheel los van de vraag, o f de d a a r b i j acn h e t l i c h t tredende mogelijkheden z i c h ( a l dan n i e t zonder meer) v o o r onmiddellijke verwezenlijking zouden lenen, Ook een oude hobby van Hatta (om namelijk de thans inc i d e n t e e l bestaande samenwerking tussen Indonesi& en Nederland u i t t e bouwen t o t een meer organische, waarb i j Hatta met name denkt a m h e t voorzien van Indonesie d o o r Nederland van industrie-, z e l f s zware indus%rieproducten) i s i n d i t verband belangwekkend. Tijdens h e t afscheidsbezoek anige dagen geleden roerde de Heer IIatta opnieuw dit thema. aan, w a a r b i j h i j accoord ging met de gedachte d a t w i j geheel informeel eens mogelijlsheden en moeilijkheden op d i t ogenblik van een en ander zouden onder zo eken De moeilijkheid e c h t e r b l i j f t i n t u s s e n de ''gevoeligheid" van v e r s c h i l l e n d e departementen h i e r t e l a n d e , waarb i j v o o r a l van techiech-economische en -2lnanciele z i j d e h e t U n i e s e c r e t a r i a a t met a r aan w o r d t beschouwa. i s e c h t e r een Een goede verstandhouding a% de*&.V.I. conditio s i n e qua non voor het- U n i e s e c r e t a r i a a t , en dus z u l l e n w i j t a c t i s c h tussen S c y l l a en Charybdis moeten doorvaren, hetgeen b l i jlrens de mythologie mogelijk moet zijn! Anderzijds v e r v u l t Pringgodigdo Idenburg en m i j met g r o t e zorg. Pringgo i s namelijk t e l e u r g e s t e l d over h e t f e i t , d a t de f u n c t i e van Secretaris-Generaal n i e t i s geï i j k g e s t e l d met d i e van ambtenaar van de Buitenlandse Dienst e e r s t e k l a s s e , doch met d i e van de tweede k l a s s e , alsmede d a t het- s a l a r i s i s g e l i j k g e s t e l d met d a t van een secretaris-generaal van een departement van h e t betrokken land. " A l l e r l e i jongelui worden t h a n s i n Indon e s i 8 t o t ambassadeurs gepromoveerd" en s t r e v e n P r i n g o en i n sommige gevallen zeker n i e t t o t zijn grote onbegrijpelijke e r g e r n i s v o o r b i j. Hatta d r i n g t op z i j n
-
-
-
.
-
-
-
aanblijven
- 6 -
aanblijven b i j h e t U n i e s e c r e t a r i a a t a-n, Sukarno op het a l l e e n vervullen van h e t directeurschap van h e t kabinet van de p r e s i d e n t , zodat Pringgo met een zwaarmoedig gez i c h t enige malen d i t dilemma aan ons h e e f t uiteengezet met de mededeling, äat h i j na de E i n i s t e r s c o n f e r e n t i e een b r i e f zou r i c h t e n aan President en Premier, waarin h i j hen zou vragen terzake z e l f (dan maar) een b e s l i s s i n g t e nemen! Waar het Uniesecretariaat i n Djakarta behalve u i t Pringgo nog s l e c h t s b e s t a a t u i t een zeer onbetekenende f l g u u r (Jahja) u i t Oost-Indonesië, z u l t Ge begrijpen, d a t het p r i l l e bouwsel van h e t Uniesec r e t a r i a a t kraakt t o t i n z i j n f'undamenten. De monetaire maatregelen hebben i n t e r n i n Indónesig' u i t e r a a r d enige opschudding veroorzaakt. Onder de eenvoudige bevolking l i e t e n verschillenden zich w a t cynisch uit- over de zegeningen van tlkedaulatanrfen 'lkemerdelraan", welke e r t o e l e i d ä e n , dat men moest overgaan tot h e t "potong oeang" (halveren van h e t geld) Een manipuiatie, welke psychologisch even rnoeili jk t e verwerken w a s ; men pleegt nu eenmaal n i e t ttzomaar't een t i e n t j e of e a b r i e f j e van v i j f en t w i n t i g i n tweeën t e scheuren ( " a l s o f h e t n i e t s is"! ) D a t v e l e k l e i n e p a r t i c u l i e r e n ( v o o r a l ) gedupeerd e i j n behoeft geen betoog, a ï i s h e t evenzeer d u i d e l i j k , dat een ingrijpende muntsanering dringend geboden was, waarb i j u i t e r a a r d a l t i j d bepaalde categorieën gedupeercl worden. Indien men e r i n zou slagen om uitzonäerlngsgew i j s sommige aspecten van de consequenties dezer op z i c h z e l f verantwoorde maatregel ( n a a r deskmdigen zeggen) wat t e verzachten, z a l d i t e c h t e r verder w e l zond e r a i t e v e e l gerucht aflopen. So.mígen beschouwen intussen h e t ontbreken van een ook maar enigszins voldoende goederenvoorraad i n Indonesië als een z e e r slechte b a s i s om b i j deze f i n a n c l e l e manipulaties h e t loon- en p r i j s p e i ï . i n d e hand t e houden, zodat Men v r e e s t , d a t deze kunstmatige ingreep a l s er n i e t spoedig een algemene v e r b e t e r i n g i n Indonesië z e l r i n t r e e d t zodat een s t e r k e export kan pïaatsvinaen h e t volgend jaar z a l moeten worden herhaaîä, Deze economische beschouwingen l a t e n d voor w a t ze z i j n , -bemeer waar i k m i j ä a a r a l t i j d enigszins onzeker i n v o e l t moge i k eindigen met U t e verzoeken wel de respecten van mijn vrouw en m i j aan .Mevrouw t e w i l l e n overbrengen ,
.
-
-
