VAN DE COMMISSIE. De commissie wenst een ieder sfeervolle feestdagen en een plezierige vakantie

Nieuwsbrief van de Commissie PA-BO van de VGN Redactie: Cees van der Kooij – [email protected]

VAN DE COMMISSIE De commissie wenst een ieder sfeervolle feestdagen en een plezierige vakantie Agenda De eerstvolgende vergadering van de Commissie PA-BO is op woensdag 11:12-01 Heeft u vragen of wilt u iets inbrengen stuur dan een email naar secretaris Ronald Stroo: [email protected]. Op 11:06-04 vindt in de Driestar-pabo in Gouda de volgende zaakvakkenstudiedag (ak-gesch-natuur) plaats, die in het teken zal staan van de kennisbases voor de zaakvakken. Nadere informatie volgt. Commissie De commissie vergaderde op 10:17-11. Helaas kon het plan om afscheid te nemen van Ron Meijer geen doorgang vinden omdat Ron verhinderd was. Misschien gaat het lukken op 11:12-01. Verschillende docenten die benaderd waren, bleken bereid te zijn om zitting te nemen in de commissie. De keuzes van de commissie zijn teruggegespeeld naar de kandidaten en op 11:12-01 hopen we de commissie weer op volle sterkte te hebben. Omdat de verzendlijst van de commissie verre van compleet bleek is de commissie gestart met een nieuwe inventarisatie van geschiedenisdocenten op de pabo’s. Besproken werd de stand van zaken van de Kennisbasis Geschiedenis aan de hand van de reactie van Cees van der Kooij op het concept. De commissie ging akkoord met de plaatsing van de nieuwsbrief van de commissie op www.ivgd.nl. Marjan de Groot berichtte over de noodzaak i.v.m. subsidies van Brussel om Euroclio om te zetten van een stichting in een vereniging. Ook gaf ze vast een indruk van de komende Eurocliobijeenkomsten. Een deel van de vergadering ging over het 4 en 5 mei-comité. Aanwezig was voormalig pabo-docente Yvonne Ahrend, bij het comité werkzaam als educatief medewerker. Aan de orde kwamen de nieuwe taak van het comité op het gebied van voorlichtingsbeleid (overgenomen van het ministerie van VWS), het leermiddelenoverzicht van het comité, het boekje Nationaal aandenken, een speciale aflevering van het schooltv-weekjournaal, het project Adopteer een monument (ook mogelijk voor pabo’s) en de nadruk op het wereldwijde karakter van oorlogen (i.pv. de focus uitsluitend op Nederland). Een interessante uitwisseling van ideeën en plannen, waarbij in de toekomst ook de nieuwsbrief van de commissie ingezet gaat worden als communicatiekanaal naar o.m. de pabo’s.

historie gesignaleerd december 2010

2 Activiteiten Onder deze kop worden activiteiten van commissieleden vermeld, die verwant zijn aan het commissiewerk, maar veelal budgettair neutraal uitgevoerd worden voor het VGNbudget: in het oktobernummer van Kleio stond een artikel van Marjan de Groot en Cees van der Kooij over verhalend ontwerpen op basis van hun workshop Sam’s suitcase tijdens de laatste Euroclioconferentie, op 10:05-11 was Cees van der Kooij aanwezig bij de presentatie in de INHollandpabo in Dordrecht van het boek van Jan de Bas De pabotoets geschiedenis haal je zo. Zie verder hoofdstuk III van deze Nieuwsbrief. Op ongeveer hetzelfde tijdstip werd het door Ton van der Schans samengestelde boek met opstellen van Van deursen de geest is meer dan het lichaam gepresenteerd (zie hieronder). op 10:08-11 was Marjan de Groot aanwezig bij de expertmeeting over de conceptkennisbasis cultuureducatie, op 10:10-11 waren Ton van der Schans en Cees van der Kooij aanwezig op de expertmeeting in Utrecht over het concept van de Kennisbasis Geschiedenis, op 10:27-11 en 10:28-11 was Marjan de Groot in Den Haag voor de bestuursvergadering van Euroclio over de omzetting van de stichting in een vereniging. Nieuwsbrief Wat een geweldige nieuwsbrief was de reactie van een nieuwe nieuwsbrieflezer. De Lerarenopleiding van de Universiteit van Amsterdam heeft gevraagd of Historie Gesignaleerd geplaatst mag worden op www.ivgd.nl. De commissie is hiermee akkoord gegaan. November was de maand van het afscheid nemen van Harry Mulisch. De historische boeken, die in november de meeste aandacht trokken, waren: • David Van Reybroek, Congo, een geschiedens • Koen Koch, Een kleine geschiedenis van de Grote Oorlog • Auke van der Woud, Koninkrijk vol sloppen. Wie nog niet in bezit is van de schitterende boeken van Sebastian Haffner kan zijn boekenkast ruim aanvullen nu vrijwel al zijn werk uit de Mets &Schilt-boedel in de ramsj ligt. Historisch vergelijken kwam ruimschoots in discussie door de vergelijking die Rob Riemen maakte van aspecten van het fascisme met die van de PVV. Op politiek terrein uitgebreide aandacht in november voor de discussie over democratisering van de PVV, over de rol van de Koningin in formaties en over het algemeen in de politiek en over Nederland en de mensenrechten, veelal gekoppeld aan pleidooien voor een constitutionele toetsingsrecht in Nederland. Het ministerie van OCW kondigde voor 2011 een geschiedenispabo-toets aan, Cito kwam met de uitkomsten van de periodieke peiling geschiedenis op basis van gegevens uit 2008 en verder in november veel discussie over het Nationaal Historisch Museum en veel aandacht voor Sint Maarten en Sinterklaas. De volgende nieuwsbrief staat gepland voor begin januari 2011. CvdK

2 historie gesignaleerd december 2010

3

Geschiedenis en Geschiedenisonderwijs in het nieuws in de maand november 2010 Samenstelling Cees van der Kooij - [email protected]

Hoofdstuk I Geschiedenisinhoud - blz. 3 Hoofdstuk II Geschiedenisdidactiek - blz. 83 Hoofdstuk III Geschiedenis in de opleiding - blz. 103 gebruikte afkortingen

AR = artikel ACD = audio-cd BJ = jeugd

BV = volwassenen B(J)R = ramsj TE = tentoonstelling

I GESCHIEDENISINHOUD 1 BRONNEN VAN HET VERLEDEN •

ARCHEOLOGIE

Bijlen Een team van archeologen en neurologen van het Imperial College is tot de conclusie gekomen dat de eerste mens nadat hij geleerd had om scherpe stenen te gebruiken als wapen en gereedschap er twee miljoen jaar over deed om een handbijl te ontwikkelen vanwege een te klein brein en niet vanwege een gebrek aan motorische vaardigheden. De hersencapaciteit zou zo’n 2,5 miljoen jaar geleden onvoldoende zijn geweest om een bijl te bedenken. Die vaardigheid kreeg de prehistorische mens met de ontwikkeling van het hersengebied, waarmee hij tegelijk leerde spreken. Vroege oermens kon bijl niet bedenken in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 3 [Wetenschap].

Archeologen hebben in Australië een stuk van stenen bijl gevonden van 35.500 jaar oud. Volgens archeoloog David het oudste stuk bijl ter wereld. Eerdere vondsten waren niet ouder dan 30.000 jaar. Door deze vondst zou het verhaal over de Europese oorsprong van de bijl dus niet wereldwijd opgaan. De bijl werd gevonden te midden van eeuwenoude rotstekeningen op heilige grond van de Aboriginals. Oudste bijl ter wereld gevonden in Australië in: Dagblad van het Noorden, 10:06-11, blz. 7.

Engelsmanplaat De Stichting Verdronken Geschiedenis heeft een archeologische expeditie ondernomen naar de Engelsmanplaat tussen Ameland en Schiermonnikoog op zoek naar overblijfselen die zouden kunnen bewijzen dat Schiermonnikoog ooit op de huidige plaats van de


4 Engelsmanplaat lag. Ook werd er gezocht naar resten van het kofschip Frederik Hendrik dat in 1856 strandde, waarbij de voltallige bemanning omgekomen is. Zoektocht naar verleden Engelsmanplaat in: Dagblad van het Noorden, 10:06-11, blz. 3.

De oogst van het archeologisch onderzoek bleef beperkt tot restanten van houten palen, die waarschijnlijk ooit gediend hebben als kaap (baken). Dekker, W., De motorzaag ronkt op stille Engelsmanplaat in: Dagblad van het Noorden, 10:08-11, blz. 2-3. Archeologische objecten: van wie? Peru eist van de Amerikaanse Yale-universiteit duizenden archeologische objecten terug, die opgegraven zijn in de Incastad Machu Picchu. Deze stad werd in 1911 ontdekt door Hiram Bingham III van Yale. Overeengekomen werd destijds dat Yale de objecten achttien maanden mocht bestuderen. Het gaat om tombes, grafdecoraties, botten, gewaden en aardewerk. Yale hoopt te kunnen onderhandelen over een verdeling. Peru heeft de hulp van Obama ingeroepen om tot een oplossing te komen. Hoekzema, A., Peru eist schatten van Inca’s terug van Yale in: de Volkskrant, 10:09-11, blz. 12.

Het Metropolitan Museum in New York gaat negentien oudheidkundige objecten afkomstig uit het graf van farao Toetanchamon, gevonden tijdens de ontdekking door Howard Carter in 1922, teruggeven aan Egypte. Sinds het begin van de 20ste eeuw bevinden deze voorwerpen zich in de collectie van het museum. Egypte heeft altijd gezegd dat deze voorwerpen destijds illegaal het land verlaten hebben. Zahi Hawass noemde de teruggave een geweldige geste van het museum. Tot januari 2011 zullen de objecten tentoongesteld worden op een grote Toetanchamon-tentoonstelling in New York. Vanaf juni 2011 zijn ze te zien in het Egyptisch museum in Kairo. De uiteindelijke bestemming zal het nieuwe Egyptische museum in Gizeh zijn, dat vermoedelijk in 2012 open zal gaan. Smallenburg, S., Egypte krijgt 19 objecten terug in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 9.

In de Volkskrant een overzicht van teruggegeven en nog niet teruggegeven erfgoed: Teruggegeven 2004: Aboriginal artefacten van het British Museum terug naar Australië. 2008: Een deel van het Parthenonfries van Italië naar Griekenland. 2008: Euphronios Krater, een grote Griekse vaas, van het Metropolitan Museum in New York naar Italië 2009: Fragmenten van muurschilderingen uit de Vallei der Koningen in Luxor van het Louvre naar Egypte. 2009: Obelisk van Axum van Italië naar Ethiopië. 2010: Hoofd van koning Badu Bonso II van het Anatomisch Museum in Leiden naar Ghana. 2010: Faraokunst van het Metropolitan Museum in New York naar Egypte.

Nog niet teruggeven, opgeëist Elgin Marbles - British Museum, opgeëist door het Akropolis Museum in Athene Steen van Rosetta - British Museum door Egypte Grieks kuras - Rijksmuseum van Oudheden in Leiden zou terug moeten naar ZuidItalië Bronzen beelden uit de collectie van Yves Saint Laurent in Frankrijk zouden terug moeten naar China.

Hoogstraten, D. van, Schatten Toetanchamon naar Egypte in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 6.

Een onbekende Chinese bieder heeft ruim 60 miljoen euro betaald voor een keizerlijke porseleinen vaas. Deze vaas werd in Londen aangetroffen bij het opruimen van een huis.


5 Het gaat om een 40 centimeter hoge Qianlong-vaas uit ongeveer 1740, waarschijnlijk door een Engels officier meegenomen uit het Zomerpaleis in Peking tijdens de plundering door Britse troepen in 1860. In China speculeert men over wie zich in deze als een goede vaderlander gedragen heeft, door geroofd erfgoed terg te brengen naar China. Een aanwijzing kan zijn of de vaas terecht komt in het Paleismuseum of in het museum van de Poly Group. Moleman, H., Zestig miljoen om een vaas terug te halen, Peking kent gulle patriotten in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 7.

De Universiteit van Yale is overeengekomen met Peru om ruim 40.000 voorwerpen terug te geven aan Peru. Yale houdt dan 350 ‘museumwaardige’ voorwerpen in eigen bezit. De onderhandelingen liepen al vanaf 2007. De voorwerpen gaan naar de Universiteit van Cuzco. In Cuzco zal in samenwerking met Yale een speciaal museum en een onderzoekscentrum komen. Toebosch, Th., Alleen de brokstukken uit Machu Picchu gaan terug in: NRC Handelsblad, 10:25-11, blz. 10.

Oudste snijsporen Drei onderzoekers hebben in Proceedings of the National Academy of Sciences (early edition, online) aangegeven dat de twee botten uit Dikika (Ethiopië) uit 3,4 miljoen jaar geleden, waarop volgens andere wetenschappers de oudste snijsporen ter wereld voorkomen, te sterk verweerd zijn om daaruit te concluderen dat de Australopithecus afarensis al dieren slachtte en vlees at. Kritiek op 3,4 mln jaar oude snijsporen in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 11.

Tandenonderzoek Een nieuwe methode om tanden te onderzoeken is met een synchroton, een deeltjesversneller, die een zeer gefocuste röntgenstraal kan opwekken. Daarmee kunnen zeer kleine groeilijnen (soms per dag) van de tanden zichtbaar gemaakt worden. Zo kan in de groeilijnen op de eerste kies (M1) goed het moment van geboorte en bij kinderen ook de sterfteleeftijd vastgesteld worden. Spiering, H., Neanderthaler was al op zijn zestiende volwassen in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 11.

Domplein Utrecht Al eerder werd in Historie Gesignaleerd bekend gemaakt dat het Domplein in Utrecht archeologisch rijksmonument is geworden. Als aanvulling kan nog gelden dat het Domplein opgenomen is in het Odyssee-programma: het programma om onaf archeologisch onderzoek uit de 20ste eeuw nader uit te werken. Schreurs, J., Domplein archeologisch rijksmonumnt. Van Trajectum tot palts in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 8-9.

Citaten In ons vak (archeologie) komt het altijd anders dan je denkt, maar dit heb ik nog nooit meegemaakt. Je graaft naar de dertiende eeuw en je vindt ontaarde kunst. Het is een zeer, zeer spectaculaire vondst. Hermann Parzinger, voorzitter van de stichting Pruisisch cultuurbezit, zelf archeoloog, over de vondst van ontaarde kunstsculpturen in Berlijn, geciteerd in: Vaart, J. van der, Kunstvondst doet denken aan ‘krimi’ in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 11.

Publicaties (BV) Alders, P. e.a., Van bodemvondst tot database. Handboek voor de amateurarcheoloog. Matrijs, € 24,95. Bespreking in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 34.

Tijdschrift ARCHEOLOGIE MAGAZINE - 2010. Nr. 06 is in november nog niet verschenen.


6

•

GESCHIEDENIS

Historici c.s. • Hugh Trevor-Roper Willem Otterspeer bespreekt de biografie over de Britse historicus Trevor-Roper / Lord Dacre - 1914-2003. Trevor-Roper schreef klassiekers over de opkomst van de middenklasse in Engeland en over de algemene crisis in de 17e eeuw. Ook was hij bezig met WO II met als bestseller The Last Day of Hitler, waarvan hij zelf stelde: een eindeloze, gouden fontein van dollars vloeide mijn zakken in. Hij was de essayist van zijn generatie: een onafhankelijke geest die even oorspronkelijk dacht als helder schreef. Een dieptepunt in zijn carrière was in 1983 de aarzelende steun, die hij voor de publicatie van de dagboeken van Hitler in de The Times gaf, dagboeken die later toch vals bleken te zijn. (BV) Sisman, A., Hugh Trevor-Roper. The Biography. Weidenfeld & Nicholson, ca. € 33,00. Bespreking Willem Otterspeer Engelands beste pen in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 5 [Boeken]. Bespreking door Patrick van IJzendoorn Hoffelijk, venijnig, recalcitrant, Brits in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 15 [Boeken].

• David van Reybrouck Na de Libris Geschiedenis Prijs en de Jan Greshoff-prijs heeft David Van Reybrouck voor zijn boek Congo, een geschiedenis ook de AKO Literatuurprijs gewonnen, een prijs van 50.000 euro. Papa Maurice Mbwiti, Congolees schrijver, is blij met deze prijstoekenning aan Van Reybrouck en hoopt dat het boek nu snel in het Frans vertaald gaat worden, zodat de Congolezen het boek ook kunnen lezen: opdat onze geschiedenis hier in alle universiteiten en scholen kan worden onderwezen. Daar hebben wij behoefte aan. (…) David heeft ons een nu eindelijk op papier en in stemmen bewaard gebleven verleden gegeven, een verleden met een kloppend hart. Dat is een mooi geschenk voor een volk. Peters, A., Van Reybrouck wint AKO Literatuurrijs met ‘Congo’ in: de Volkskrant, 10:0911, blz. 2. Luyten, A., ‘Een mooi geschenk voor het volk’ in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 10.

Elsbeth Etty interviewde Van Reybrouck voor NRC Handelsblad. Citaten uit dit interview zijn verspreid door deze nieuwsbrief te vinden. Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].

• Eva Rovers Eva Romers promoveerde op een studie over het leven en het werk van Helene KröllerMüller (1869-1939). Rovers had als eerste toegang tot uniek bronnenmateriaal: 3400 brieven uit het archief van Sam van Deventer, een vertrouwensman van Kröller-Müller. De handelseditie van haar proefschrift verschijnt onder de titel De eeuwigheid verzameld. Biografie van Helene Kröller-Müller in: Dagblad van het Noorden, 10:10-11, blz. 2.

• Johan Huizinga De Britse historica Lisa Jardine, University of London, stelt dat Johan Huizinga in zijn eigen land onvoldoende op waarde geschat wordt. Zij pleit voor een herwaardering van Huizinga, gezien de invloed van zijn Herfsttij der Middeleeuwen (1919) en Homo Ludens (1938) op de internationale cultuurgeschiedenis. Jardine geeft aan dat Nederland altijd al een probleem had met Huizinga, omdat hij zijn tijd ver vooruit was. In december houdt Jardine de Huizinga-lezing: The afterlife of homo ludens, from Huizinga to Zemon Davis and beyond? ‘Johan Huizinga wordt niet op waarde geschat’ in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 1. Donker, B., Huizinga is een deel van mij in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 4-5 [Cultureel Supplement].


7

Huizinga-biograaf Anton van der Lem heeft een oproep geplaatst in het bulletin van de Leidse Universiteitsbibliotheek Omslag. Hij wil graag weten welke titels deel uitmaakten van de bibliotheek van Huizinga. Aan de hand van zo’n reconstructie is mogelijk te traceren door wie Huizinga beïnvloed is. Eén van Huizinga’s studenten heeft aangegeven dat deze bibliotheek bescheiden afmetingen had: een wandje in een studeerkamer. Gezocht: Huizinga’s boeken in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 4 [Boeken].

Eén van Huizinga’s beroemdste werken Homo Ludens (1938) is door Amsterdam University Press opnieuw uitgegeven, voorzien van foto’s van Vincent Mentzel. (BV) Huizinga, J., Homo ludens. Amsterdam University Press, € 39,50. Persbericht Amsterdam University Press, 10:29-11.

• Auke van der Woud Robert Slagt interviewde Auke van der Woud voor het Geschiedenis Magazine o.m. over zijn publicaties, waaronder Koninkrijk vol sloppen: (AR) Slagt, R., Land van krotten en knechting in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 28-31.

• Theo Spek Theo Spek, snior onderzoeker historische geografie bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed en deeltijd bijzonder hoogleraar aan de RUG is benoemd tot gewoon hoogleraar Landschapsgeschiedenis in Groningen. Hij gaat een nieuw universitair Kenniscentrum Landschap oprichten, dat o.m. éénen tweejarige masteropleidingen landschapsgeschiedenis gaat verzorgen en vernieuwend wetenschappelijk landschapsonderzoek gaat verrichten. Nieuw Kenniscentrum Landschap in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 3. Vergeten

[vervolg, zie Historie Gesignaleerd, november 2010] Suzanne Weusten interviewde Douwe Draaisma over zijn Vergeetboek aan de hand van Draaisma’s centrale vragen: Waarom vergeten we? Waardoor? En: Hebben we er zelf iets over te zeggen? Allereerst wijst Draaisma op ouderdomsklachten: niet op namen kunnen komen. Dat noemt hij slijtage van de associatie. Omdat delen van het geheugen afhankelijk zijn van associatie en namen van zichzelf geen associatie hebben, wordt het moeilijk om namen als eerste naar boven te halen. Draaisma, nu 57, merkt dat er ook in zijn hersenen veel gewist wordt. Met de toename van de middelen om ons geheugen te ondersteunen, realiseren we ons steeds vaker wat er uit ons natuurlijk geheugen is verdwenen. Hij ergert zich aan metaforen voor het geheugen, zoals de computer. De beste metafoor voor het geheugen is volgens Draaisma een palimpsest, een hergebruikt stuk perkament. Na hergebruik kon je de oude tekst weer door de nieuwe heen zien schemeren, een beeld voor de gelaagdheid van het geheugen: er komt nieuwe informatie bij, oude informatie wordt gewist, maar in wezen komt de oude herinnering door de nieuwe heen te zitten. Volgens Draaisma wordt het geheugen gedomineerd door het vergeten. Het vergeten heeft een beschermende functie. Alle informatie dagelijks opnemen en bewaren zou leiden tot een grote blur. Draaisma koppelt de selectiviteit van het geheugen aan onze evolutionaire geschiedenis. Sommige dingen zijn voor het leven in je geheugen gegrift, andere zijn er bijna niet in te krijgen. Het geheugen is ongezeglijk, het gaat zijn eigen gang.(…) de ongezeglijkheid van het geheugen biedt een excuus. Je kunt niet persoonlijk verantwoordelijk gesteld worden voor wat je bent vergeten. Weusten, S., ‘Het geheugen is ongezeglijk’ in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 48-49.

In zijn recensie van Draaisma’s Vergeetboek gaat Guus Middag bij zichzelf te rade: Ik heb vreemde ervaringen met mijn geheugen… volledig verkeerd opgeslagen herinneringen, volledig vergeten gebeurtenissen en personen. Maar ook: haarscherp en tot in alle details herinnerde episodes die alleen ik me herinner, en niemand anders.


8 Middag sluit zijn recensie af: Dat is dan misschien een punt van kritiek: er staat te veel in. En: er had daarom ook wel een zaakregister in opgenomen mogen zijn. Verder niets dan lof voor dit leerzame boek met zijn mooie titel. Middag, G., Graven in het eerste vergeten in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 3 [Boeken].

Tomas Vanheste interviewde Douwe Draaisma voor Vrij Nederland. Enkele citaten uit het interview: • Niet kunnen vergeten is een handicap. • Het kladschrift van ons geheugen wordt aangepast, lijdende vorm, we herschrijven onze herinneringen niet zelf, dat wordt voor ons gedaan. • Het geheugen heeft een ontwerper en een bezitter. Wij zijn de bezitter, maar het gehoorzaamt aan de ontwerper. • Filosofen hebben een veel grotere beheersing ten opzichte van andere competenties dan neurologen. Vanheste, T., Douwe Draaisma: ‘Het geheugen gehoorzaamt de evolutie - niet ons’ in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 56-59.

Non-fictie gids Vrij Nederland publiceerde de Non-fictie gids, de beste non-fictie van 2010 volgens VNrecensenten. Hieronder de boeken, die betrekking hebben op geschiedenis of aanverwante zaken, en die kort gerecenseerd worden: • Achterhuis, H., De utopie van de vrije markt. Lemniscaat, € 19,95. • Blom, Ph., Het verdorven genootschap. De Bezige Bij, € 29,90 [over radicale Verlichters). • Boom, J., Als een nacht met duizend sterren. Podium, € 21,50 [over Uruzgan]. • Buijnsters, P.J., Geschiedenis van de Nederlandse bibliofilie. Boek- en prentverzamelaars 1750-2010. Vantilt, € 45.00. • Hagen, P., Politicus uit hartstocht. Biografie van Pieter Jelles Troelstra. Arbeiderspers, € 39,95. • Hannam, J., Gods Filosofen. Hoe in de Middeleeuwen de basis werd gelegd voor de moderne wetenschap. Nieuw Amsterdam, € 29,95. • Kloek, E., Vrouw des huizes. Balans, € 19,95. • Lemaire, T., De val van Prometheus. Ambo, € 24,95 [over de keerzijde van de vooruitgang]. • Panhuysen, L., Een Nederlander in de wildernis. De ontdekkingsreizen van Robert Jacob Gordon in Zuid-Afrika. Nieuw Amsterdam, € 18,95. • Rajchman, C., Een van de laatsten. Meulenhoff, € 18,95 [overlevende van Treblinka]. • Reinders, M., Gedrukte chaos. Populisme en moord in het Rampjaar 1672. Balans, € 19,95. • Reybrouck, D. Van, Congo. Een geschiedenis. De Bezige Bij, € 24,90. • Schuyt, K., Het spoor terug. J.B. Charles/W.H. nagel 1910-1983. Balans, € 24,95. • Scott, M., Het wrede ontwaken van een nieuwe wereld. Ondergang en herrijzenis van het antieke Griekenland. Bert Bakker, € 29,,95. • Woud, A. van der, Koninkrijk vol sloppen. Bert Bakker, € 29,95. • Zondergeld, G., Ons Socialisme uw Toekomst. Henk Woudenberg en het Nederlandse Arbeidsfront (1942-1945). Spinhuis Uitgevers, € 39,50. • Zeeman, M., Aan mijn voormalig vaderland. De Bezige Bij, € 29,90. Non-fictie gids in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 64-70.

Kamerstukken Op 10:11-11 heeft Tweede Kamervoorzitter Verbeet de website www.statengeneraaldigitaal.nl symbolisch geopend. De website bevat twee eeuwen officiële Kamerstukken (Handelingen, Kamerbrieven en aanhangsels) van zowel de Tweede als de Eerste Kamer. Het is een project van de Tweede Kamer en de Koninklijke Bibliotheek, waaraan zes jaar gewerkt is.


9 Tweehonderd jaar Kamerstukken op internet in: Dagblad van het Noorden, 10:05-11, blz. 4.

Gebouwd Indisch erfgoed Het Haags Historisch Museum en Monumentenzorg gaan het gebouwde Indische erfgoed uit de periode 1853-1945 in Den Haag in kaart brengen. Het project heet Sporen van Smaragd en startte op 10:19-11. Den Haag brengt Indisch erfgoed in kaart op: http://erfgoedstem.nl, 10:05-11.

Geschiedenis als beleidsinstrument Dirk Vlasblom benaderde een aantal historici over het Nederlands verleden als politiek beleidsinstrument. De teneur is: het Nederlands verleden bindt niet. Er was altijd ruzie. De eensgezindheid is een mythe. Dat kennis van het verleden een band schept tussen Nederlanders is een misverstand, zeggen historici uit binnen- en buitenland. Enkele citaten uit het betoog van historicus Frijthoff: • De Nederlandse staat is een staat die zichzelf steeds opnieuw uitvindt en die zijn identiteit in het heden zoekt. • Geschiedenis is voor ons een verhaal van verdeeldheid, soms zelfs van haat en nijd. We hebben geen duidelijke gecanoniseerde staatsidee: we kennen onze eigen Onafhankelijkheidsverklaring en Magna Charta niet eens. Vlasblom, D., Niets dan tweedracht in: NRC Handelsblad, 10:08-11, blz. 8-9 [Wetenschap].

Verleden, heden, toekomst Het architectuurcentrum Arcam en het Nederlands Architectuur Instituut hebben UAR ontwikkeld: urban augmented reality, een applicatie voor een smartphone. Met deze applicatie kun je een reis door de tijd maken aan de hand van foto’s en bouwtekeningen ter plaatse. Je richt de telefoon op een bepaalde plek en op het scherm zijn van die plek verleden, heden en toekomst te zien. Voor Amsterdam zijn er vijf routes, waarin een paar honderd Amsterdamse gebouwen opgenomen zijn. Voor Rotterdam is er ook al zo’n opzet en later volgen Den Haag, Utrecht en mogelijkerwijs Almere en Den Bosch.. Architectuur-applicatie in: de Volkskrant, 10:10-11, blz. 42. Metz, T., App maakt van de iPhone een wichelroede van de stad in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 9.

In Experimental Psychology, 2010, nr. 6, doen Italiaanse onderzoekers verslag van onderzoek naar hoe mensen zich toekomstige gebeurtenissen voorstellen. Conclusie: meestal verzinnen ze die niet vanuit het niets, maar baseren ze zich grotendeels op hun herinneringen van gebeurtenissen, die ze al meegemaakt hebben. Ze herinneren zich dus als het ware de toekomst. Bruin, E. de, Mensen herinneren zich hun toekomst zo als hun verleden in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 7 [Wetenschap].

European Holocaust Research Infrastructure (EHRI) Op 10:16-11 is in Brussel het European Holocaust Research Infrastructure gelanceerd, een online platform van zo’n twintig onderzoeksinstellingen uit dertien landen, die hun archieven gaan koppelen. Via deze samenwerking moet er gekomen worden tot standaardisering en het samenbrengen van de versnipperde Holocaustarchieven. De leiding van het project is in handen van NIOD in de persoon van Conny Kristel. Zij verwacht dat op deze manier het Holocaustonderzoek een echt Europees karakter krijgt. Tot op heden was het genocide-onderzoek toch vooral lokaal gericht. Het project wordt vanwege de Europese dimensie ondersteund door de Europese Unie met 7 miljoen euro voor de eerste vier jaar. Het is voor het eerst dat historici geld uit Brussel ontvangen om Europees te gaan samenwerken. Naast de wetenschappelijke wens voor het project is er ook een politieke: het borgen van het collectieve geheugen inzake de Holocaust en mensen eraan herinneren dat Europa uit de as van Auschwitz is opgekrabbeld. Het gaat overigens niet alleen om de Holocaust van de treinen, maar ook om de Holocaust van de kogels. Kristel hoopt dat via het project de


10 slachtoffers duidelijker in beeld zullen komen: je kunt geen geschiedenis schrijven zonder de stemmen van de slachtoffers. De EHRI bundelt archieven, maar voor onderzoek zal de onderzoeker zelf erop uit moeten gaan, want de documenten staan niet on line. EHRI zal onderzoekers de weg wijzen welke archieven van belang zijn voor het onderzoek. Geest, M. van der, Alle Holocaust onder één knop in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 7 [Wetenschap].

Identiteit In haar column in NRC Handelsblad worstelt Marjolijn Februari met het begrip identiteit, naar aanleiding van de stellingname van de Staatscommissie Grondwet dat in de Grondwet geen lofzang op de identiteit hoort. Februari: Enerzijds heb je een maatschappelijk proces, waarin mensen een identiteit aannemen, vormgeven, verfijnen en uitdragen, en aan de andere kant een afgeleid proces waarin die identiteit wordt vastgelegd en gebruikt voor allerlei zeer uiteenlopende doelen. Ze verwijst naar Amartya Sen die stelt dat identiteit een dynamisch begrip is, dat je niet moet willen bevriezen. Het betekent bijvoorbeeld dat de overheid je niet automatisch moet aanspreken als woordvoerder van je gemeenschap en je zo voor altijd opsluiten in je profiel. En zou ik eraan willen toevoegen, het betekent ook dat de overheid ons profiel niet moet bevriezen in databestanden en uitleveren aan kwade krachten. Februari, M., Je identiteit is alleen van jezelf in: NRC Handelsblad, 10:15-11, blz. 9.

In Frankrijk is een nieuwe regering samengesteld. Het Ministerie van identiteit, integratie en immigratie komt niet meer voor. Immigratie is verhuisd naar Binnenlandse Zaken en identiteit is verdwenen. De minister van identiteit, integratie en immigratie is nu minister van energie en digitalisering. Korteweg, A., En weg is het ministerie van nationale identiteit in: de Volkskrant, 10:1611, blz. 14.

Immaterieel erfgoed De UNESCO heeft op een vergadering in Nairobi de lijst met beschermd immaterieel erfgoed uitgebreid. Het gaat om erkenning van gebruiken die een volk wil doorgeven aan volgende generaties. Van de 51 voordrachten zijn er 22 goedgekeurd, waaronder de Italiaanse mediterrane keuken, de Peking-Opera, het ritueel van de Franse maaltijd, de Spaanse flamenco, acupuntuur in China, de springprocessie in Echternach, de scharendans in Peru, de Iraanse vechtkunst Sport voor Helden, de tonnekensbrand in het Vlaamse Geraardsbergen en het Turkse olieworstelen. Nederland had geen voordrachten gemaakt, want Nederland heeft het Verdrag voor de Bescherming van Immaterieel Cultureel Erfgoed niet geratificeerd. Chin-A-Fo, H., Flamenco. De Franse keuken. De Peking Opera. Wat staat er op de lijst van immaterieel cultureel erfgoed? in: NRC Handelsblad, 10:17-11, blz. 2. Zweeden, C. van, Franse gastronomie als werelderfgoed in: Dagblad van het Noorden, 10:17-11, blz. 7.

Historisch vergelijken Ten aanzien van het opereren van de PVV worden door Rob Riemen en door CDA-Tweede Kamerlid Biskop historische vergelijkingen gemaakt. Zie daarvoor verderop in de Tijd van Televisie en Computer, het onderdeel Politiek Nederland/actueel/PVV. CvdK. De geschiedenis leert Sander Donkers en Robert van de Griend ergerden zich in Vrij Nederland over de terughoudende recensies van de memoires van Bush vanwege het feit dat het nog te vroeg was om te bepalen hoe ‘de geschiedenis’ over zijn presidentschap zou oordelen. Irritant is dat. Alsof de geschiedenis een scheidsrechter is die, terwijl de hele wereld heeft gezien dat het meters buitenspel was, jaren later alsnog ijskoud een doelpunt kan toekennen. Verderop stellen ze: We hádden van de geschiedenis kunnen leren dat een explosief groeiende populistische partij nou eenmaal een onweerstaanbare


11 aantrekkingskracht uitoefent op non-valeurs, fantasten, freaks en vechtersbazen. En dat enige voorzichtigheid in het stemhokje dus geboden was. Donkers, S. en R. van de Griend, De Week Waarin …de geschiedenis haar eigen oordeel vormde en we er weer niets van leerden in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 9.

Foto’s Hollandse Hoogte Hollandse Hoogte is de grootste Nederlandse fotoleverancier aan kranten en tijdschrften. Het bureau in Amsterdam vertegenwoordigt 300 fotografen en zo’n honderd internationale fotobureaus. Op de website Hollandse-hoogte.nl kan gezocht worden in een beeldbank van 7,5 miljoen foto’s. Ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan stelde directeur Zaal een top tien van de best verkochte foto’s samen met op nummer 1 topcrimineel Klaas Bruinsma en op nr. 3 Ayaan Hirsi Ali. De top tien staat met toelichting van Zaal afgedrukt in NRC Weekblad. Zaal constateert dat er eigenlijk nauwelijks nog echte nieuwsfotografen zijn. Vergeleken met twintig jaar geleden zie je nauwelijks meer harde nieuwsfoto’s in kranten. De foto’s van branden en ongelukken op nu.nl zijn veelal gemaakt door amateurfotografen. Ribbens, A., 10 foto-bestsellers in: NRC Weekblad, 10:27-11, blz. 16-20.

Versnelling In NRC Handelsblad een uitgebreid interview met Hartmut Rosa, hoogleraar aan de universiteit van Jena met als specialisatie tijdsociologie, over zijn ideeën over de versnelling in de maatschappij en de gevolgen ervan. Rosa waarschuwt dat mensen op een dag een hoge prijs betalen voor het steeds moordende tempo waarin ze leven. In 2005 schreef hij een wetenschappelijke studie Beschleunigung. Die Veränderung der Zeitstrukturen in der Moderne. Daarin beschrijft hij hoe de versnelling mede door de economische en financiële liberalisering van de laatste decennia zo’n vlucht heeft genomen, dat burgers en politici hun greep op de samenleving zijn kwijtgeraakt. Rosa reist de wereld rond om lezingen te geven en krijgt overal de hamvraag: hoe kan in een samenleving die schreeuwt om instantbeslissingen nog ruimte gemaakt worden voor de reflectie die nodig is voor beleid op langere termijn. De versnelling komt voort uit technologische ontwikkelingen, die aangedreven door het kapitaal, elkaar steeds sneller opvolgen. Vroeger zorgde innovatie ervoor dat het leven elke twee generaties structureel veranderde. Nu begrijpen sommige ouders de wereld van hun kinderen al niet meer: binnen één generatie voltrekken zich meerdere radicale transformaties. De versnelling die er altijd is geweest gaat harder dan ooit. Financiële markten hebben een ander tempo dan de echte economie. De connectie tussen die twee is verbrokenen; die mismatch veoorzaakte de kredietcrisis en daarna de economische crisis. Sinds de Verlichting is ‘versnelling’ als iets positiefs gezien. Het bracht dynamiek en de economieën groeiden ervan. Van groei kwam welvaart. Snelheid leidde tot goede dingen en vormde de kern van ons vooruitgangsdenken. Maar: we zijn de slaaf geworden van de versnelling. Overal in de samenleving zijn uitvalsverschijnselen. Versnelling is geen belofte meer, maar een dreiging. Competitie - op zich goed - is te ver doorgeslagen. Wetenschappers worden beoordeeld op het geld dat ze binnenhalen in plaats van op onderzoek en publicaties. Dat noemt Rosa gevaarlijk. Rosa ziet geen mogelijkheden voor individuen zich hiertegen te verzetten: het systeem is krachtiger dan jij, stelt hij. Zijn advies: mee laten drijven en goede prioriteiten te kiezen om niet aan stress ten onder te gaan. Rosa vindt zijn werk fascinerend en dankbaar. Hij houdt mensen die geen tijd meer hebben een spiegel voor voor reflectie. Tegelijkertijd is hij pessimistisch omdat uiteindelijk de maakbaarheid van de samenleving een illusie blijkt. In plaats van een steeds beter leven en een steeds vrijere mens is het krachtige leven uiteindelijk een vorm van totalitarisme. Gruyter, C. de, Permanent opgejaagde slaven van de versnelling in: NRC Handelsblad, 10:30-11, blz. 16.


12 Zie ook: www.zeit.de/2006/05/ST-Beschleunigung en www.zeit.de/2007/52/interview Rosa. Rosa’s boek Beschleunigung. Die Veränderung der Zeitstruktur in der Moderne verscheen in2005 bij Suhrkamp Verlag en kost € 17,00 (538 blz.). CvdK.

Genealogie Het septembernummer van het kwartaalblad Genealogie van het Centraal Bureau voor Genealogie, Centrum voor Familiegeschiedenis, is gratis te downloaden van de website www.cbg.nl. In het nummer o.m. uitgebreid aandacht voor de tv-serie Verborgen Verleden. http://194.171.109.12/news/634/ septembernummer+Genealogie+beschikbaar+op+internet, 10:22-11.

Grenzen in het verleden De Duits-Amerikaanse cultuurhistoricus Mosse creëerde een overgangsperiode van 1870 tot 1900 om duidelijk te maken hoe de wereld veranderde. In 1900 was veel niet meer hetzelfde als in 1870. Martijn van Lieshout filosofeert op basis hiervan over grenzen in het verleden en komt o.m. uit bij Virginia Woolf die stelde: In of nabij december 1910 veranderde de menselijke aard… Lieshout, M. van, December 1910: begin van de moderne tijd in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 6-7.

Citaten De geschiedenis in een land als Oeganda wordt, in elk geval de afgelopen halve eeuw, steeds opnieuw uitgevonden. Als er weer een nieuwe dictator aantreedt, wordt veel van wat daarvoor gebeurde ontkend. Geschiedschrijving is er daardoor niet of nauwelijks. De enige stabiele versie die er is, is de westerse. Kadu Wasswa in: Bos, K. en A. Stultiens, Afrikaans archief. Een Oegandese duizendpoot in: Vrij Nederland, 10:30-10, blz. 45.

Het is goed dat de tijd van de koloniale trots voorbij is, maar die moet niet enkel vervangen worden door postkoloniale schaamte als die niet gepaard gaat met nieuwe vormen van betrokkenheid. David Van Reybrouck in: Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].

De politieke en historische gebeurtenissen in Nederland van de afgelopen decennia schreeuwen om duiding, om toelichting, om standpuntbepaling en zouden gefundenes Fressen moeten zijn voor elke auteur, die zijn deur open heeft staan, maar ik zie daar maar heel weinig van terechtkomen. David Van Reybrouck in: Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].

Sterk aan Philip Roths historische fictie is hoe hij daarin een vervlogen tijd aanraakbaar en nabij maakt en tegelijkertijd het verschil met nu laat uitkomen. Jeroen Vullings in: Vullings, J., Philip Roths ‘Nemesis’: We weten het niet in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 56.

Ik schrijf over de toekomst omdat het zo’n fantastische manier is om over het heden te schrijven. De narratieve afstand die de toekomst biedt, geeft mij de ruimte om stil te staan bij alle hoop en angst die ik heb over vandaag. Cory Doctorow, geciteerd in: Martijn, M., Het idee van Cory Doctorow: ‘Vermijd de iPad als de pest’ in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 59.

Het belang van geschiedenis is dat je patronen uit het verleden gebruikt om het heden te begrijpen. Lisa Jardine, geciteerd in: Donker, B., Huizinga is een deel van mij in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 4-5 [Cultureel Supplement].


13 Films/dvds • Verborgen verleden Op 10:07-11 was er op Nederland 2 weer een aflevering van de serie Verborgen verleden, waarin ditmaal de familiegeschiedenis van actrice Carry Tefsen centraal stond. Tefsen bleek een unieke naam: alle Tefsens zijn familie. Verborgen verleden in: Dagblad van het Noorden, 10:06-11, blz. 53. CvdK.

De aflevering van 10:14-11 was gewijd aan het verleden van Jouri Mulder, die van vaderskant terecht kwam bij Oost-Groningse dagloners en van moederskant bij schippers en handelaren in scheepsbenodigdheden in de Kop van Overijssel. Verborgen verleden in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 55. CvdK.

Publicaties (BV) Bod, R., De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de humaniora. Bert Bakker, € 24,90. Bespreking door Geertje Dekkers Alfa’s aan zet in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 9 [Wetenschap].

(BV) Deursen, A. Th. van, De geest is meer dan het lichaam. Opstellen over geschiedenis en cultuur. Bert Bakker, € 19,95 [ selectie van artikelen en toespraken, gemaakt door Ton van der Schans]. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 4 [Boeken]. Bespreking door Wim Berkelaar Van Deursen hamert op het geloof. God had een betere boodschapper verdiend in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 81-82.

(BR) Köbben, A.J.E., De tijdgeest en andere ongemakken. Mets & Schilt, van € 19,90 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Roelstraete, J., Je stamboom, je familiegeschiedenis. Stap voor stap. Davidsfonds, van € 25,95 voor € 7.90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Sense and Sensitivity. The Dutch and Delicate Heritage Issues. ICOM Nederland en Erfgoed Nederland, € 21,75 [een bundel artikelen over gevoelige kwesties (ethische vragen) in de museum-/erfgoedsector]. www.erfgoednederland.nl/publicaties. (BR) Stokvis, P., Geschiedenis van een Privéleven. Bronnen en benaderingen. SUN, van € 42,40 voor €12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Winkler, J. en J. Nijen Twilhaar, Achternamen in Nederland & Vlaanderen. SdU, van € 49,95 voor € 19,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(ADC) Zijlmans, K., Wat is kunstgeschiedenis? De geschiedenis van de kunst als moderne wetenschap. Home Academy, vier cd’s, 0128 34,95. Bespreking door Joep van Ruiten Gauguin als vroege sekstoerist in: Dagblad van het Noorden, 10:24-11, blz. 39.

Tentoonstellingen (TE) Monumentalisme - Geschiedenis, nationale identiteit en hedendaagse kunst - Stedelijk Museum - Amsterdam - t.e.m. 11:09-01. Catalogus € 19,50. Zie ook www.stedelijk.nl. Bespreking Marina de Vries Stedelijk wacht een rijk oogstjaar in: de Volkskrant, 10:03-09, blz. 53: uit de selectie blijkt een wijd uitwaaierende belangstelling voor de verre of nabije geschiedenis, die van invloed is op het heden.


14 Bespreking door Lucette ter Borg Hallucinerend mooie zandcirkels van Job Koelewijn in: NRC Handelsblad, 10:14-09, blz. 9: Alles wat naar establishment, vaderlandsliefde, traditie of nationalisme ruikt is verdacht geworden in de moderne kunst.

(TE)

Wereldverbeteraars! 75 jaar IISG – Universiteit Amsterdam – Bijzondere Collecties – t.e.m. 11:30-01 [topstukken uit het IISG-archief, o.m. een pagina van het Communistisch Manifest, de Utopia van Thomas More en een kunstwerk van Robert Jasper Grootveld].

Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 97. Bespreking door Peter Giesen Parels van de mestvaalt van de geschiedenis in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 2-3 [Wetenschap]: een prachtige tentoonstelling

Tijdschriften GESCHIEDENIS MAGAZINE - 2010 - november-december In het gecombineerd november-december 2010-nummer van Historie Gesignaleerd zijn de belangrijkste artikelen: • Baar, H. van, Ultieme Europeanen [over de Roma in de Europese geschiedenis] • Clerinx, H., Lucy, twintig en tweebenig [over Lucy, Australopithecus afarensis] • Slagt, R., Land van krotten en knechting [interview met Auke van der Woud over zijn nieuwste boek Koninkrijk vol sloppen] • Smits, I., Een eeuwigheid voor Jacob de Zoet. Nederlanders in Japan rond 1800 • Offenberg, G., De tuinbaas op de tocht [over het verdwijnende beroep van tuinbaas bij buitenhuizen] • Damme, L. van, De decembermoorden als excuus. De ontwikkelingsrelatie tussen Nederland en Suriname • Blom, Ph., Snakkend naar gezelschap en uitdagende ideeën. Thiry d’Holbach, mentor van de radicale Verlichting [voorpublicatie uit Bloms nieuwste boek Het Verdorven Genootschap. De vergeten radicalen van de Verlichting [Amsterdam, 2010, € 29,90]. Het centrale thema in dit nummer is Tolstoj met de volgende artikelen: • Lieshout, M. van, Tolstoj schrijver profeet. Inleiding. • Runia, E., Een oorlogsverklaring aan de geschiedenis • Staaij, A. van de, Soldaatjes-kameraadjes. Het Russische leger ten tijde van Oorlog en Vrede • Kluveld, A., Vrede in Blaricum. Een Tolstojaans experiment. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen en de agenda met de tentoonstellingen. CvdK HISTORISCH NIEUWSBLAD – 2010 - november In het Historisch Nieuwsblad van november 2010 zijn de belangrijkste artikelen: • Lavèn, A., Geen gezeik, iedereen rijk. In beeld: populisme [fotoreportage]. • Welgraven, C., Hoe het leger kon oprukken [dossier Suriname]. • Welten, A., Misleide migranten [dossier Suriname: Hindoestanen]. • Blessing, M., Eigenzinnige hoogvlieger [Fokker, 1890-1939]. • Hartmans, R., Revolutionair in dienst van Rome [Copernicus] • Tames, I. en J. Withuis, ‘Stilte na de oorlog? [WO II na WO II]. En verder de gebruikelijke columns, boekbesprekingen, signalementen en een beknopte tentoonstellingsagenda. CvdK.


15

2 TIJD VAN JAGERS EN BOEREN TOT 50 VOOR CHRISTUS

•

ALGEMEEN: voor de tijd van de mens

American Museum of Natural History H.J.A. Hofland doet in NRC Handelsblad verslag van een bezoek aan het American Museum of Natural History in New York: Zo kom je onvermijdelijk aan het prachtstuk, de Tyrannosaurus Rex. Telkens weer niet te geloven.(…) Daar staat dit geraamte, altijd weer groter dan ik het in mijn geheugen had bewaard… Nog meer fauna uit de prehistorie, allemaal van een geweldige vervaarlijkheid. Maar dit wezen slaat alles. En het wordt omringd door opgewonden kinderen. dat is het eigenaardige met de prehistorische wereld: vooral kinderen worden erdoor aangesproken. (…) De prehistorie (en de geschiedenis van de ontdekkingsreizen) horen tot de onvergetelijke herinneringen en het plezier van mijn jeugd. De opwinding van de kinderen in dit museum doet me vermoeden dat ze over vijftig, zestig, zeventig jaar over dezelfde ervaringen zullen vertellen. Zo’n zorgvuldig ingericht museum is geen linkse hobby. Het geeft je een kostbare en onvergetelijke ervaring. H.J.A. Hofland, Prehistorisch geraamte in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 19 [Cultureel Supplement].

Tentoonstellingen (TE) Ptero’s boven Rotterdam – Natuurhistorisch Museum – Rotterdam – t.e.m. 11:06-03 - zie ook www.nmr.nl. Gratis boekje. Nieuwstadt, M. van, Vliegend reptiel gehuld in nepbont in: NRC Handelsblad, 10:21-09, blz. 8. Zweefvliegers op platvoeten in: de Volkskrant, 25-09, blz. 9 [Wetenschap] [foto].

Quetzalcoatlus op jacht - impressie Mark Witton (www.nmr.nl)

•

ALGEMEEN: de mens

Eerste boeren De eerste bewoners van het Duitse landbouwdorpje Derenberg (ca. 7100 voor Chr.) blijken genetisch verwant met de huidige bevolking van Centraal-Europa én met de huidige bevolking van Turkije, Syrië en Irak. Vooral die laatste verwantschap is een


16 belangrijke aanwijzing voor de theorie dat de eerste landbouw in Europa (de ‘Bandceramiek’) zich verspreidde door volksmigratie en niet door culturele invloed. Het onderzoek is gepubliceerd in PLos Biology en is gebaseerd op DNA onderzoek van 21 individuen, afkomstig uit de prehistorische begraafplaats bij Derenberg. Eerste boeren uit Midden-Oosten in: NRC Handelsblad, 10:11-11-, blz. 8.

Neanderthalers Onderzoek met een röntgenlaser - zie de rubriek Archeologie hierboven onder Tandneonderzoek - van tanden van Neanderthalers, vroege Homo sapiens en moderne mensen heeft uitgewezen dat de Neanderthalers zo’n twee à drie jaar vroeger volwassen werden dan de latere mens. Conclusie: in de evolutie werd de jeugd steeds langer. De Neanderthaler maakte duidelijk een iets snellere jeugd door dan de later mens. Die langere kindertijd van de latere mens zal ontstaan zijn om kinderen de tijd te geven om de rijke mensencultuur te leren: taal, jachttechnieken, omgevingskenmerken en sociale gewoonten. Spiering, H., Neanderthaler was al op zijn zestiende volwassen in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 11 [met tabel over de jeugdjaren van chimpansee tot en met Homo sapiens].

Tussen 2000 en 2003 onderzocht het Archeologisch Centrum van de Vrije Universiteit het Rosveld bij Nederweert. Archeologen troffen menselijke sporen aan uit de periode 1500 voor tot 1500 na Chr. Daartussen bleken bewerkte vuurstenen werktuigen van Neanderthalers. Maar die werden gevonden in een zandlaag die 20.000 jaar jonger is dan de laatst levende Neanderthalers. Aan de hand van de dateringstechniek optical stimulated luminescense is het nu beter mogelijk dan voorheen om zandlagen te dateren. Nieuw onderzoek wees uit dat het hier moet gaan om cryoturbatie: strenge vorst en dooi verstoorden de natuurlijke gelaagdheid van de ondergrond, waardoor de vuurstenen werktuigen naar de oppervlakte zijn gekomen. Müller, A., Vuurstenen werktuigen in foute grond in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 14-15.

Jagers-verzamelaars Sophie Derkzen bespreekt in Vrij Nederland de ideeën van Sarah Blaffer Hrdy, o.m. uit haar boek Een kind heeft vele moeders. Daarin stelde Hrdy dat jagerverzamelaargemeenschappen samenwerkten om hun kinderen te verzorgen en eten te geven. Niet de jagervader die af en toe met wat vlees thuiskwam was cruciaal. Nee, de moeder zorgde samen met de vrouwen van haar familie, al verzamelend voor een continue voedselvoorziening. Let wel, zo stelt Hdry, jagers en verzamelaars waren coöperatief ingesteld, omdat ze zich aan steeds veranderende omstandigheden moesten aanpassen. Maar sinds mensen zich op vaste plekken gingen vestigen, is onze samenleving weer veel competitiever geworden. De chimpansee in ons kwam weer boven. Derkzen, S., Zorg delen moet! in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 84-87.

Stonehenge In Engeland is besloten om de omgeving van Stonehenge op te knappen. Het uitzicht op de steencirkel wordt bedorven door twee drukke wegen, waarvan er één vlak langs het monument voert. Ook worden de faciliteiten voor bezoekers uitgebreid. Momenteel komen jaarlijks ongeveer 1 miljoen bezoekers naar Stonehenge. Stonehenge voor miljoenen opgeknapt in: Dagblad van het Noorden, 10:22-11, blz. 50.

Witte Revolutie van de Prehistorie Dertien onderzoeksinstituten in Europa hebben vastgesteld dat de relatief snelle verspreiding van de landbouw in Europa deels te danken is aan het drinken van melk. Genetisch onderzoek wees uit dat de eerste groep boeren opvallend veel mensen telde met het gen dat melkdrinken mogelijk maakte. Daarmee hadden ze een evolutionair voordeel omdat dank zij de koeienmelk de kindersterfte daalde. Antropoloog Joachim Burger van de universiteit van Mainz noemt de verspreiding van de landbouw dan ook de witte revolutie van de prehistorie.


17 Melk hielp landbouw te verspreiden in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 5.

IJstijden In het kader van het 40-jarig bestaan van Arctisch Centrum in Groningen worden er allerlei activiteiten georganiseerd, o.m. ijstijdenexcursies, waar getoond wordt hoe de ijstijden het Nederlandse landschap gevormd hebben. Esther van der Meer doet daarvan verslag: drie ijstijden hebben hun sporen in (Noord)Nederland duidelijk nagelaten: Nederland deels onder ijs of Nederland als poolwoestijn. Nadere informatie: www.depoolnacht.nl. Meer, E. van der, ‘Voor geologen is ijstijd kort geleden’ in: Dagblad van het Noorden, 10:27-11, blz. 10.

Citaat De vroegste verwijzingen naar een wereld na de dood stammen uit de oude steentijd ofwel het Vroeg-Paleolithicum (60.000 tot 10.000 jaar geleden). In deze tijd kregen de doden al grafgiften mee, zoals sieraden en werktuigen. Citaat uit Geïllustreerde Atlas van het Hiernamaals van Guido Derksen, Martin van Mousch en Jop Mijwaard [Nieuw Amsterdam, € 24,95], geciteerd in: Eerste zin in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 4 [Boeken].

Publicaties (AR) Clerinx, H., Lucy, twintig en tweebenig [over een in 1974 ontdekt menselijk wezen, Austalopithecus afarensis, dat de naam Lucy kreeg] in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 27. (AR) Lindert, H. van, Op de rots geblazen ossen [70 jaar geleden werden de grotschilderingen van Lascaux ontdekt - zie www.lascaux.culture.fr] in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 16 [Wetenschap] De Kleine Wetenschap.

Tentoonstellingen (TE) Expeditie Steentijd. Vlaardingencultuur: jagers worden boeren – Museum Het Valkhof – Nijmegen – t.e.m. 11:23-01. Aankondiging in Archeologie Magazine – 2010, nr. 4 – blz. 42.

•

HUNEBEDDEN

vroege landbouwers Hunebed Highway Hein Klompmaker, directeur van het Hunebedcentrum in Borger, heeft voorgesteld om de N34 vanaf de A28 (De Punt) naar Coevorden in navolging van Route Napoleon en Route 66 om te dopen in Hunebed Highway, een toeristische route met internationale allure. Daarbij verwijst hij niet alleen naar het project Geopark de Hondsrug - de Hondsrug was in feite de A1 van de prehistorie -, naar de aftocht van Bommen Berend in 1672 van Groningen naar Coevorden en naar de vele cultuurhistorische monumenten langs de route, maar ook naar de vele andere toeristische attracties langs de route als o.m. Plopsaland, het Boomkroonpad, het Sprookjeshof en Kabouterland. Pomp, W., De N34: Hunebed Highway in: Dagblad van het Noorden, 10:03-11, blz, 33.

Publicatie (BJ) Roux, F. le en R. Wijtsma, De schedel van Mag-Hun. Meppel/Borger:


18 Edu’Actief/Hunebedcentrum, 2010, € 6,95. Deel 5 van de serie Arin en het volk van de Hunebedbouwers. Tentoonstelling (TE) Spaanse Steentijd in Borger. Mysterieuze dolmens van Antequera (Spanje) - Hunebedcentrum - Borger - t.e.m. 11:28-02, www.hunebedcentrum.nl en www.dolmenvanantequera.nl, catalogus (€ 19,95) en dvd (€ 7,95). Informatie Hunebedcentrum. Aankondiging Spaanse Steentijd in Borger in: Dagblad van het Noorden, 10:23-10, blz. 52.

Dolmen Menga in Antequera Foto: www.juntadeandalucia.es/cultura.

Spaanse Steentijd in Borger Het Hunebedcentrum besteedt in een overzichtelijke tentoonstelling aandacht aan de dolmens van Antequera in het Spaanse Andalusië. Dicht bij elkaar liggen daar twee ganggraven, de Menga en de Viera, en een (vals) koepelgraf (tholos) El Romeral. De tentoonstelling begint met een maquette van het gebied, waar ook nog een rots lijkend op een slapend vrouwengezicht op voorkomt: de Peňa. De prehistorische monumenten stammen uit ongeveer 5000 jaar geleden. De Menga en de Viera zijn langgraven opgebouwd uit grote wandstenen (orthostaten) en enorme dekstenen uit de nabijheid van de dolmens. El Romeral bestaat uit gestapelde stenen. De tentoonstelling toont een aantal bodemvondsten als fraai geslepen bijlen, maar ook stampers, mokers en maalstenen. Op veertien panelen wordt verteld over de ontdekkingsgeschiedenis van de dolmens, die doorloopt tot op heden met opgravingactiviteiten van de universiteiten Granada en Sevilla. De dolmens zijn gebouwd door vroege landbouwvolken op de overgang van de nieuwe steentijd naar de kopertijd. Ze waren centra van rituelen, mogelijkerwijs gebaseerd op voorouderverering. De dolmens zijn de meest bijzondere overblijfselen van de ZuidSpaanse megalithische cultuur. Ze trekken dan ook veel bezoekers: in 2009 82.968 mensen. Voor de tentoonstelling is een aparte website ingericht met enige achtergrondinformatie en foto’s: www.dolmenvanantequera.nl. Een Engelstalig gids met achtergrondinformatie is in het museum te koop, evenals de dvd Menga, proceso de construccion. Op deze dvd van de Junta de Andalucía - Nederlands gesproken - wordt het landschap beschreven en komen in de vorm van een animatie de eerste bewoners, die het langgraf Menga gaan bouwen, in beeld. Dat bouwproces wordt in animatievorm stap voor stap boeiend in beeld gebracht, wat je voortdurend doet vergelijken met de theorieën over de bouw van de hunebedden. Opvallend is dat men in Spanje in de 17de eeuw ook - net als in Drenthe - dacht aan reuzen als bouwers en dat aangenomen wordt dat de dolmens een markeringsfunctie hadden (aanwezigheid en vestiging). Trouwens aangenomen wordt ook dat het niet alleen grafheuvels waren, maar cultusplaatsen, die tot in de Middeleeuwen in gebruik waren! Een echte aanrader deze dvd. CvdK


19

3 TIJD VAN GRIEKEN EN ROMEINEN 3000 voor tot 500 na Chr. Voor de Lage Landen:50 voor tot 500 na Chr.

•

ALGEMEEN

Publicaties (BR) Armstrong, K., De Bijbel. Mets & Schilt, van € 18,00 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Blackburn, S., Politeia van Plato. Mets & Schilt, van € 18,00 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Manguel, A., De Ilias en de Odyssee van Homerus. Mets & Schilt, van € 18,00 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BJ)

Moeyaert, B. en W. Erlbruch, Het paradijs. Querido, € 22,50 (10+).

Bespreking door Joukje Akveld Fictie in: Vrij Nederland, 10:27-11, blz. 62 (1 ster).

(BV) Pfeijffer, I. L., De Griekse mythen. Prometheus, € 19,95 [naverteld voor lezers van nu]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 7.

(BV) Singor, H., De komst van Alexander. Alexander de Grote en zijn nalatenschap. Ambo, € 15,00. Aankondiging door Frank Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 80-81.

(BV) Vergeer, Ch., Marcus. De man met de verminkte vingers. Damon, € 18,90 [aanzet tot een biografie van evangelist Marcus] Bespreking door Job van Schaik Op zoek naar Marcus in: Dagblad van het Noorden, 10:02-11, blz. 39.

Tentoonstellingen (TE) MegaGrieken - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - t.e.m. 11:02-01, zie ook www.rmo.nl [speciale jeugdtentoonstelling 6 tot 12 jaar over de betekenis van de klassieke Grieken]. Op de website www.rmo.nl bevindt zich de game MegaMythen, waar je het kunt opnemen tegen de Griekse goden en helden in een strijd om als eerste op de top van de Olympus te komen. Voorbeschouwing RMO Klassieke Grieken blijken springlevend. Mega-Grieken in Leiden in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 1, blz. 56-57. MegaGrieken, tentoonstelling Leiden in: de Volkskrant, 10:20-04, blz. 42.

(TE)

Egyptische magie - Rijksmuseum van Oudheden - Leiden - t.e.m. 11:1303 [met topstukken uit het Louvre en het British Museum].

Bespreking door Anne Versloot, Magie bij de oude Egyptenaren in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 52-56 [afbeeldingen]. Bespreking door Marieke Prins de Egyptenaren geloofden in toveren in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 95.


20 (TE)

De onsterfelijke Alexander de Grote. De mythe, de werkelijkheid, zijn reis, zijn erfenis - Hermitage - Amsterdam – t.em. 11:18-03. Zie ook www.hermitage.nl.

Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:15-06, blz. 37. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 4, blz. 42. Bespreking Pieter Steinz Alexander is de mooiste wereldveroveraar in: NRC Handelsblad, 10:22-09, blz. 11. Bespreking Wieteke van Zeil Mens in een tijd van goden in: de Volkskrant, 10:24-09, blz. 44. Zie ook hierboven: Publicaties: Overbeek. Bespreking Fik Meijer Alexander de Grote. Held of god? in: Vrij Nederland, 10:18-09.

Bespreking De onsterfelijke Alexander de Grote. Zijn mythe, werkelijkheid, reis en erfenis in Hermitage Amsterdam in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 24-25. Bespreking Marieke Prins Wat een man! De magie van Alexander de Grote in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 95: Lees liefst voor uw bezoek het levensverhaal van Alexander de Grote, bijvoorbeeld op de site van de Hermitage, dan is alles beter te plaatsen. (TE)

Alexanders Erfenis – Grieken in Egypte – Allard Pierson Museum – Amsterdam – t.e.m. 11:20-03.

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 4, blz. 42. Bespreking Wieteke van Zeil Mens in een tijd van goden in: de Volkskrant, 10:24-09, blz. 44. Bespreking Jurriaans-Helle, G., Alexanders erfenis. Tentoonstelling in Allard Pierson

Museum over Grieken in Egypte in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 26-29. Bespreking Marieke Prins Wat een man! De magie van Alexander de Grote in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 95: Lees liefst voor uw bezoek het levensverhaal van Alexander de Grote, bijvoorbeeld op de site van de Hermitage, dan is alles beter te plaatsen. (TE)

De Etrusken in Europa - Jubelparkmuseum - Brussel - t.e.m. 11:24-04.

Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57,

•

ROMEINEN

Pompeï De Schola Armatuarum Juventutis Pompeianae, de wapenschool voor de jeugd van Pompeï, is ingestort. Mogelijk is de fundering aangetast door een waterlek. De Schola was niet toegankelijk voor publiek, maar wel zichtbaar vanaf de straat. Vermoedelijk was de Schola vroeger een onderkomen voor de gladiatoren, die zich hier voorbereidden op de strijd. Op de muren wijzen wandschilderingen in deze richting. Door de instorting groeit de discussie over het gebrekkig onderhoud in Pompeï. De Italiaanse president Napolitano sprak van een schande voor Italië. Slecht onderhoud: gebouw gladiatoren Pompeii ingestort in: Dagblad van het Noorden, 10:08-11, blz. 7.

Hoogleraar Klassieke Archeologie aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, Eric Moormann, noemt de situatie in Pompeï buitengewoon ernstig. Er is de afgelopen tweeëneenhalve eeuw veel te veel opgegraven, terwijl er geen geld is voor onderhoud. Het zou hem niet verbazen als er meer instort. De ingestorte schola is de enige in zijn soort die overgebleven is uit de antieke oudheid en betekent dus een groot verlies. Pompeï wordt jaarlijks door twee miljoen mensen bezocht en is zo een van de grootste attracties van Italië. Maar het geld dat verdiend wordt moet ingeleverd worden bij het ministerie. Rijghard, R., ‘Toestand Pompeï is zeer ernstig’ in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 9.

De Italiaanse oppositie heeft een motie van wantrouwen aangekondigd tegen minister Bondi van Cultuur vanwege de instorting van het Huis van de Gladiatoren in Pompeï. Bondi geeft toe dat er meer gebouwen in Pompeï op instorten staan. Hij stelde dat hij daar niets aan kon doen aangezien de problemen al jaren spelen. Volgens staatsecretaris


21 Cecchi van Cultuur was het Huis van de Gladatoren al in 50 jaar niet onderhouden. Pompeï staat op de Werelderfgoedlijst van de Unesco. Minister onder vuur na instorting in Pompeï in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 14 [foto].

Publicaties (BV) Icks, M., Heliogabalus. Een denkbeeldige biografie. Bert Bakker, € 24,95. Bespreking door Fik Meijer De smerigste van alle viervoeters in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 15 [Boeken].

(BR) Laes, C., Kinderen bij de Romeinen. Zes eeuwen dagelijks leven. Davidsfonds, van € 24,95 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580

(BV) Meijer, F., De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis. Athenaeum-Polak & Van Gennep, € 29,95. Zie ook www.fikmeijer.nl. Mail uitgeverij d.d. 10:10-11. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 4 [Boeken]. Korte bespreking door Anne Versloot in Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 58 [2,5 ster].

(BV) Schiff, S., Cleopatra. Een vrouwenleven. Ambo, € 24,95. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 7 [Boeken].

Tentoonstellingen (TE) Kelten, Romeinen en Merovingers - Gemeentemuseum Het Land van Thorn - Thorn - t.e.m. 11:10-01. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57.

•

DE ROMEINSE LIMES

op de grens van de Romeinse wereld Tentoonstellingen (TE) Romeinen in Maasdal en Peel - Streekmuseum Peel & Maas - Helden t.e.m. 10:31-12. De gouden Peelhelm op: www.museumpeelenmaas.nl.

4TIJD VAN MONNIKEN EN RIDDERS 500-1000

•

Algemeen

Vikingen Wetenschappers berichten in het American Journal of Physical Anthropology dat DNA onderzoek op IJsland uitgewezen heeft dat Vikingen vrouwen uit de Nieuwe Wereld mee


22 naar Europa hebben genomen en dat dus niet Columbus de eerste Europeaan was, die indianen mee naar huis nam. http://194.171.109.12/news/633 d.d. 10:18-11.

Omwalling bij Appel bij Nijkerk Nader onderzoek naar een omwalling in het landschap bij Appel in de buurt van Nijkerk wees uit dat het gaat om een omwalling uit de 10de eeuw na Christus. Onder de omwalling zijn paalsporen gevonden uit de 3de tot en met de 5de eeuw, die wijzen op bewoning voordat de omwalling aangebracht is. Binnen de omwalling is moerasijzererts verwerkt zoals blijkt uit de vondsten van brokken moerasijzererts en ijzerslakken. Ook zijn binnen de omwalling resten van meerdere houten gebouwen gevonden. In een hutkom werden sporen van bronsgieten gevonden. Deze walburg van Appel vertoont duidelijk overeenkomsten met de Hunneschans, eveneens uit de 10de eeuw. Doesburg, J. van, Spoorzoeken in Appel in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 26-28.

Publicaties (BR) Ferguson, R., The Vikings. Viking, 2009, van € 28,95 voor € 11,95. Selexyz/Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

Tentoonstellingen (TE) Kelten, Romeinen en Merovingers - Gemeentemuseum Het Land van Thorn - Thorn - t.e.m. 11:10-01. Aankondiging in Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 57.

•

WILLIBRORD

verbreiding van het christendom Springprocessie De Sprangprëssioun (Springprocessie), die op de dinsdag na Pinksteren in het Luxemburgse Echternach gehouden wordt, is geplaatst op de UNESCO-lijst van immaterieel erfgoed. De processie wordt gehouden ter ere van Willibrord, de genezer van epilepsie. Jaarlijks zijn er ruim tienduizend deelnemers. ¡ Olé! Voor het werelderfgoed in: NRC Handelsblad, 10:17-11, blz. 2.

•

KAREL DE GROTE

keizer van het avondland Publicatie (BV) Camps, R. e.a., Het grote geschiedenisboek van Nijmegen. Waanders, € 29,95 [met o.m. bezoek van Karel de Grote aan Nijmegen]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 58-59.


23

5 TIJD VAN STEDEN EN STATEN 1000-1500

•

Algemeen

Slot Loevestein Zie hoofdstuk II de rubriek (School)omgeving. Rogier van der Weyden Omstreeks 1460 schilderde de Vlaamse schilder Rogier van der Weyden een tweeluik: Madonna met Kind enerzijds en anderzijds de aanbidder Laurent Fromont (uit de opdrachtgeverfamilie). Het Madonna-deel bevindt zich in een museum in Caen (Frankrijk), het andere deel in het Museum voor Schone Kunsten in Brussel. De Belgische en de Franse posterijen hebben de twee helften van het tweeluik samengebracht op een postzegelvelletje. DV, Tweeluik Rogier van der Weyden in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 11 [afbeelding].

Publicaties (BR) Boodt, R. de en U. Schäfer, Vlaamse Retabels. Een internationale reis langs laatmiddeleeuws beeldsnijwerk. Davidsfonds, van € 64,50 voor € 25,00. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Herwaarden, J. van, Opgelegde bedevaarten. Van Gorcum, 1978, van € 58,00 voor € 24,50. Antiquariaat De Keerkrng - Malden - tel. 024 - 3239340.

(BR) Langner, S. en J. Seefeld (red.), Der Meister von Flémalle. Städel Museum, van € 59,95 voor € 25,00 [anonieme schilder die tussen 1410 en 1440 in Doornik werkte]. Premsela - Amsterdam - tel. 020 6624266. Parimar/De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

Tentoonstelling (TE) Toernooiridders - Legermuseum - Delft - t.e.m. 11:02-01. Zie ook www.legermuseum.nl. Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, maart 2010, blz. 97.

•

HEBBAN OLLA VOGALA

het Nederlands op schrift


24

De Graal van Rochefoucauld Eén van de belangrijkste manuscripten van de middeleeuwse literatuur De Graal van Rochefoucauld uit de veertiende eeuw, rijk versierd met illustraties en algemeen beschouwd als een van de mooiste middeleeuwse werken, wordt door eigenaar Joost Ritman verkocht om geld vrij te maken voor het behoud van zijn bibliotheek in Amsterdam met zo’n 27.000 handschriften en boeken. De Graal is een ridderroman waarin o.m. de legenden van Koning Arthur, Merlijn en de Ridders van de Ronde Tafel worden besproken. Uitzonderlijk is dat de afbeeldingen in het manuscript vrijwel allemaal seculier zijn: riddertoernooien, steekspelen e.d. Kok, V., Joost Ritman verkoopt middeleeuws topstuk in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 54 [afbeelding Guinevere begeleidt de gewonde Lancelot]. Rijghard, R., De Graal van Rochefoucauld wordt geveild in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 8 [afbeelding strijdende Walewein].

Publicaties (BR) Oostrom, F. van, Stemmen op schrift. Bert Bakker, van € 39,40 voor € 19,95 [geschiedenis van de Nederlandse literatuur tot 1300]. Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

(BJ)

Kruijssen, A., Afscheid van Arthur. Lannoo, € 15,95 [vanaf 11 jaar].

Bespreking door Pjotr van Lenteren De minnemantel groeit en krimpt in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 9 [Boeken]: Afscheid van Arthur is de kroon op Kruijssens werk, hoewel ze zich er wel bijna aan vertilde.

Citaten De meeste Arthurromans zeggen meer over de tijd waarin ze zijn geschreven dan over de Middeleeuwen. Agave Kruijssen, geciteerd in: Lenteren, P. van, De minnemantel groeit en krimpt in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 9 [Boeken].

6 TIJD VAN ONTDEKKERS EN HERVORMERS 1500-1600

•

ALGEMEEN

Publicaties (BV) Bax, M., Reis door Nederlanden. Bekking & Blitz, € 9,90. Miniaturenreeks [zakelijke notities van Albrecht Dürer an zijn reis door de Nederlanden in 1521]. Bespreking door Arjan Peters Egodocument in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 3 [Boeken].

(BR) Sellink, M., Bruegel. The Complete Paintings, Drawings and Prints. Ludion, van € 110,00 voor € 49,90. Premsela - Amsterdam - tel. 020 6624266.

Tentoonstellingen (TE) France 1500, entre Moyen Âge et Renaissance - Grand Palais - Parijs t.e.m. 11:10-01. Zie ook www.grandpalais.fr.


25 Bespreking door Mark Beunderman Weelde aan stijlen in France 1500 in: NRC Handelsblad, 10:1711, blz. 11: de curatoren verzetten zich tegen het ‘foute’ idee van een ‘breuk’ tussen de Middeleeuwen en de Renaissance rond 1500.

(TE)

Jan I Moretus en de strijd om de Plantijnse drukkerij - Museum PlantinMoretus - Antwerpen - t.e.m. 11:16-01.

Jan I Moretus en de strijd om de Plantijnse drukkerij in: Archeologie Magazine, 2010, nr. 05, blz. 46.

•

ERASMUS

een internationaal humanist Erasmusprijs 2011 De belangrijkste Nederlandse onderscheiding op het gebied van wetenschap en cultuur, de Erasmusprijs 2011, is toegekend aan de Catalaanse architect Joan Busquets (1946), beroemd door zijn aanpak van de openbare ruimte. Hij vindt pleinen belangrijker dan gebouwen: niet het gebouw is zijn vertrekpunt, maar de straat. Beroemd werd hij door de aanpak van de openbare ruimte in Barcelona (waar hij stadsarchitect is), maar hij werkt ook in Nederland aan stedenbouwkundige projecten in o.m. Delft (Spoorzone), Helmond (centrum) en Den Haag (Grotiusplaats en Beatrixlaan). Voormalig Rijksbouwmeester Rijnboutt: De humaniteit van zijn stedenbouw en de sterke sociale dimensie van zijn werk zie ik als zijn grootste bijdrage aan de architectuur. De prijs, groot 150.000 euro, wordt in 2011 uitgereikt. Witman, B., Busquets vindt pleinen belangrijker dan gebouwen in: de Volkskrant, 10:1111, blz. 54.

Tentoonstellingen In 2011 is het 500 jaar geleden dat Erasmus’ Lof der Zotheid verscheen, het boek waarin Erasmus alle geledingen van de Europese samenleving op de hak nam, ook het onderwijs en de onderwijzers. Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam stelt een tentoonstelling samen over Erasmus’ ideeën over onderwijs en toetst deze aan de hedendaagse werkelijkheid: Tegen de Barbarij. Erasmus en het onderwijs. De tentoonstelling start op 10:18-12 en loopt door tot 12:08-01. Vooraankondiging Onderwijsmuseum

(TE)

De wereld van Lucas Cranach - Paleis voor de Schone Kunsten - Brussel t.e.m. 11:23-01. Zie ook www.bozar.be.

Bespreking door Lucette ter Borg Iedereen is deze vrouw in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 17 [Cultureel Supplement].


26 •

WILLEM VAN ORANJE

van rebelse edelman tot vader des vaderlands Brieven Er zijn vierhonderd brieven gedigitaliseerd en toegevoegd aan de bronnenwebsite van Willem van Oranje. Het gaat om brieven afkomstig uit archieven in Frankrijk en Duitsland over o.m. het eerste jaar van de Opstand tegen Spanje in 1568 en over Willems inkomsten en uitgaven tussen juni 1572 en maart 1573. Zie www.inghist.nl/Onderzoek/projecten/WvO. Oranje-brieven in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 4.

7 TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN 1600-1700

•

ALGEMEEN

1678 Bij de presentatie van het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2010 greep Cees Fasseur voor een voorbeeld van het waarheidsgehalte van de communicatie met de StatenGeneraal terug op de aanval van Willem III op de Franse stellingen bij Saint-Dénis in 1678 op 14 augustus. Maar op 10 augustus was in Nijmegen vrede gesloten. Wist de prins dit? De prins ontkende, de Fransen waren ervan overtuigd dat hij loog. Deze kwestie was in 1877 in een vergadering van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen onderwerp van debat tussen generaal Knoop en historicus Fruin. De laatste was een groot bewonderaar van Willem III en nam het voor hem op. Maar in een aantekening van Constantijn Huygens op 13 augustus bleek dat prins en secretaris op de hoogte waren van de vredesluiting. De Fransen hadden gelijk. Fruins geïdealiseerde geschiedbeeld van Willem de Derde stortte in elkaar. Fasseur, C., Doorbreek stilzwijgen over aanbevelingen van Davids in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 20-21.

Publicatie (BV) Beek, P. van, The First Female University Student: Anna Maria van Schuurman (1632). Igitur Utrecht Publishing.` Aankondiging door Maartje Hermans Eerste vrouwelijke studente in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 23.

(BV) Cohen, H. F., How Modern Science Came Into The World. Amsterdam University Press, € 65,00 [over het ontstaan van de moderne wetenschap in het zeventiende-eeuwse West-Europa]. Persbericht van de uitgeverij, d.d. 10:10-11.


27 (BV) Descartes, R., Regels om richting te geven aan het verstand. En ander vroeg werk. Boom, € 34,90: deel 1 van de Bibliotheek Descartes.

Op 10:10-11 werd in het Maison Descartes in Amsterdam de eerste band van de Bibliotheek Descartes gepresenteerd. De Bibliotheek gaat bestaan uit acht delen en zal vrijwel het hele oeuvre van Descartes omvatten. Uitnodiging uitgeverij Boom - 10:01-11. Bespreking door Ger Groot De geboorte van het denken in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 8-9 [Boeken]. (BV) Hobbes, Th., Leviathan. Boom, € 54,50. Advertentie van de uitgever in Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 16.

•

VOC

overzeese expansie Publicaties (BR) Breet, M., Strijd om de VOC-miljoenen. Slag in de haven van het Noorse Bergen, 12 augustus 1665. Walburg Pers, van € 19,50 voor € 5,00. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BJR) Kerkwijk, H. van, Komplot op volle zee. Sjaloom, van € 11,95 voor € 3,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(AR) Smits, I., Een eeuwigheid voor Jacob de Zoet. Nederlanders in Japan rond 1800 in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 32-35.

(BV) Tinniswood, A., Pirates of Barbary. Corsairs, Conquests and Captivity in the 17th-Century Mediterranean Jonathan Cape, € 28,00. Bespreking door Auke Hulst Op zee-jihad naar het Westen in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 14.

Tentoonstellingen (TE) Georg Marcgraf. Ontdekkingsreiziger in Nederlands-Brazilië - Museum Boerhaave - Leiden - t.e.m. 11:10-01 [in dienst van Johan Maurits van NassauSiegen].


28 Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 63.

•

DE GRACHTENGORDEL

stadsuitbreidingen in de zeventiende eeuw Werelderfgoed

Ben de Vries gaat in het Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in op de aanwijzing van de grachtengordel als werelderfgoed. Naast het stadsdeel Centrum en Bureau Monumenten & Archeologie van de gemeente Amsterdam heeft ook de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zich sterk gemaakt voor de nominatie van dit stedenbouwkundig en architectonisch kunstwerk. Vries, B. de, Grachtengordel Amsterdam werelderfgoed. Wereldklasse! in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 20-23.

•

REMBRANDT

de grote schilders •

Rembrandt

Publicaties (BR) Rembrandts etsen. Waanders, van €12,95 voor € 3,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

Tentoonstellingen (TE) Kabinet van een kenner. Prenten uit de collectie Frits Lugt - Museum Het Rembrandthuis - Amsterdam - t.e.m. 11:09-01 [werk van o.m. Rembrandt, Bruegel, Van Leyden en Goltzius] Aankondiging in Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 81.

•

Tijdgenoten

Vermeerprijs 2010 Alex van Warmerdam, schilder, decorateur, theaterman en filmmaker, kreeg op 10:1511 de Johannes Vermeerprijs 2010 (groot 100.000 euro). De Vermeerprijs is een staatsprijs voor de kunsten, ingesteld door de regering in 2008, om uitzonderlijk artistiek talent te eren en verder te stimuleren. De prijs is bestemd voor de realisatie van een speciaal project. De prijs kan toegekend worden aan in Nederland werkende kunstenaars uit alle disciplines. Bij de prijs verschijnt een boek: (BV) Ramaer, J., Afgemeten en uitgebeend. Leven en werk van Alex van Warmerdam. Boekmanstichting. Pontzen, R., Het is niet broeierig, het is explosief in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 38-40. www.johannesvermeerprijs.nl.


29 Publicaties (BV) Liedtke, W., Vermeer. The Complete Paintings. Ludion, van € 100,00 voor € 49,90. Premsela - Amsterdam - tel. 020 6624266.

Tentoonstellingen (TE) Made in Holland. Oude Meesters uit een Amerikaanse privéverzameling – Mauritshuis – Den Haag – t.e.m. 11:30-01 [17de eeuwse toppers als Avercamp, Hals, Dou, Wouwerman, Van Mieris en Rembrandt]. Interview van Bob Witman met hoofdconservator Quentin Buvelot ‘Deze collectie bevat louter topstukken’ in: de Volkskrant, 10:29-10, blz. 41. Aankondiging Made in Holland in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 49. Bespreking Wieteke van Zeil ‘Ze passen zo mooi bij elkaar’ in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 44. Bespreking door Gijsbert van der Wal Kraakheldere meesters van superbe kwaliteit in: NRC Handelsblad, 10:10-11, blz. 9. (TE)

Een meester herontdekt - Rijksmuseum - Amsterdam - t.e.m. 11:20-03 [opening op 10:16-12, over Gabriel Metsu].

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 62.

•

DE STATENBIJBEL

het boek der boeken Herziene Statenvertaling Nog voordat de Herziene Statenvertaling in de boekhandel ligt is de eerste oplage van de Bijbelvertaling, groot 44.000 exemplaren, al besteld door boekhandelaren. Uitgeverij Jongbloed werkt nu aan een herdruk. Herziene Statenbijbel al bijna uitverkocht in: Dagblad van het Noorden, 10:19-11, blz. 4.

•

MICHIEL DE RUYTER

zeehelden en de armslag van de Republiek Zeven Provinciën In de Volkskrant is er even discussie over de werf waar Michiel de Ruyters vlaggenschip Zeven Provinciën gebouwd is. Er blijken twee Zeven Provinciën geweest te zijn: De Ruyters vlaggenschip is in 1665 gebouwd op de werf van de Admiraliteit op de Maze aan het Haringvliet in Rotterdam, daarna vaarklaar gemaakt in Hellevoetsluis. Met dit schip maakte De Ruyter de tocht naar Chatham. De Admiraliteit van Amsterdam bouwde in 1643 een oorlogsschip met de naam Zeven Provinciën, dat was echter een heel ander schip. Oosterwijk, B., De Zeven Provinciën in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 23.


30 •

SPINOZA

op zoek naar de waarheid Bene agere ac laetari A. Kosters citeert Spinoza in een brief in NRC Handelsblad: Doe wat nuttig is en geniet. Brieven in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 2 [Boeken].

Publicaties (BR) Goldstein, R., De onbekende Spinoza. Atlas, van € 22,50 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

8 TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES 1700-1800

•

ALGEMEEN

Bastille De Bastille in Parijs is het symbool voor de Franse Revolutie, in juli 1789 veroverd en gesloopt. Nu rest een plein met een zuil met een gouden engel en een herinneringsbordje. De Bastille was een gevangenis, waar vele prominenten verbleven als markies De Sade, Diderot, Mirabeau en Voltaire. Er werd zelfs een werkwoord voor ingevoerd: embastiller, een activiteit waar Lodewijk XIV goed in was: vrijdenkers, jezuïeten, libertijnen, astrologen of dwarsliggers die mogelijk een gevaar vormden voor zijn alleenheerschappij. Markies De Sade was zo gewelddadig dat hij in 1781 niet meer gelucht werd. Hij bleef 27 jaar achter de tralies. Voltaire zat er elf maanden in een appartement met hemelbed en schone lakens. Hij dineerde met de gouverneur, mocht gasten ontvangen en werkte er aan zijn boeken. Blijkens inventarislijsten hadden gevangenen recht op twee flessen wijn per dag. Lodewijk XVI had het plan om de Bastille af te breken en zo ruimte te creëren voor een Place de Louis XVI. In Parijs is er een tentoonstelling over te zien: (TE) La Bastille ou l’enfer des vivants - Bibliotheek de l’Arsenal - Parijs - t.e.m. 11:11-02. Bij de bestorming is veel archiefmateriaal verloren gegaan, maar de commune heeft al snel besloten om al het papiermateriaal te verzamelen in de kerk Saint-Louis-la-Culture. Dank zij deze actie is er veel bekend over de Bastille als gevangenis. Bespreking door Ariejan Korteweg Een hemelbed in de Bastille in: de Volkskrant, 10:2511, blz. 16.

Stadhouderskamer - Binnenhof - Den Haag Tot de belangrijkste monumenten in ons land behoort de Stadhouderskamer van het Binnenhof in Den Haag. Het schilderwerk is van een topniveau, buitengewoon verfijnd en moet uit 1790 zijn. Maar wie de schilder was? Nader onderzoek heeft uitgewezen dat het


31 gaat om Antoine Plateau, peintre des fleurs et décorations, geboren in 1759 in Doornik. Anna Bergmans deed verslag van de speurtocht naar de schilder in: Bergmans, A., Geheim van het Binnenhof ontrafeld in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 30-31.

Publicaties (BV) Blom, Ph., Het Verdorven Genootschap. De vergeten radicalen van de Verlichting. De Bezige Bij, € 29,90. Een fragment uit dit boek van Blom onder de titel Snakkend naar gezelschap en uitdagende ideeën in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 52-55.

(BV) Calasso, R., ‘Het roze van Tiepolo’. Wereldbibliotheek, € 29,90 [biografie van de schilder 1696-1770]. Bespreking door Lex ter Braak Giambattista Tiepolo Grasduinen in het verleden in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 60-61.

(BR) De Ambassadeur, de Sultan en de Kunstenaar. Op audiëntie in Istanbul. Waanders, van € 12,95 voor € 3,90 [1727 ambassadeur Calkoen op audiëntie bij sultan Achmed III]. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Voltaire. Briefwisseling met Catharina de Grote 1763-1778. Van Gennep, € 39,95. Bespreking door Carel Peeters Dikke vriendschap in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 62-63.

•

SLAVERNIJ ca. 1637-1863

mensenhandel en gedwongen arbeid Negerhut van Oom Tom In 2006 was de negerhut van oom Tom wereldnieuws: de hut was ontdekt vlakbij Washington en gered van projectontwikkelaars. Bij nader onderzoek blijkt de aangekochte hut geen slavenhut, maar een keuken te zijn. De echte slavenkwartieren van de plantage waren al lang verdwenen. Wel origineel is het landhuis en de grond van de vroegere plantage, waar Josiah Henson gewerkt heeft als slaaf. Henson stond model voor oom Tom. Kools, F., Negerhut niet van oom Tom in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 25.

•

BUITENHUIZEN - 17de en 18de eeuw

rijk wonen buiten de stad Publicaties

(BV) Boetzelaer, L. van e.a., Eykenstein. Op de grens van zand en veen. Matrijs, € 14,95 [buitenplaats ten zuiden van Hilversum]. Bespreking in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 35.


32

(AR) Offenberg, G., De tuinbaas op de tocht [over het belang van tuinbazen bij buitenhuizen] in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 38-41.

•

EISE EISINGA

de Verlichting in Nederland Werelderfgoed Het Koninklijke Eise Eisinga Planetarium in Franeker is door de commissie LeemhuisStout op de voorlopige kandidatenlijst Werelderfgoed van Nederland geplaatst. Kandidaten Erfgoedlijst in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 3.

•

DE PATRIOTTEN

crisis in de republiek Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) In 1785 bestelden vrienden van de overleden Nederlandse patriottenleider Van der Capellen tot den Pol bij de Italiaanse kunstenaar Ceracchi een beeldengroep voor Capellens graf in de Oude Kerk in Zwolle. Het werd een beeldengroep met Van der Capellen als Romeins senator, twee godinnen en een Nederlandse leeuw. Er was 45.000 gulden voor het beeld betaald, maar er was niet betaald voor het vervoer. Van het vervoer kwam het niet meer omdat de patriottenbeweging de kop in gedrukt werd door de Pruisen. Het familiegraf van Van der Capellen - zonder de beeldengroep - werd in 1788 door Oranjeklanten opgeblazen. In 1839 ging de beeldengroep over in handen van de familie Borghese, die de beelden in het park bij hun villa plaatste. Park en villa werden in 1903 eigendom van de gemeente Rome. In 1993 werd de beeldengroep onder een afdakje geplaatst achter het Museum Canonica. Daar vond een journalist van De Stentor de beeldengroep. Zwolle probeert nu de beeldengroep terug te krijgen. Heering, A., Zwolle en Rome ruziën om standbeeld in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 24 [afbeelding].


33 •

NAPOLEON BONAPARTE

de Franse tijd Toneel Op 11:20-01 gaat in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag het nieuwe Nederlandse toneelstuk Napoleon adieu in première. Het gaat over de ballingschapjaren van Napoleon op Sint Helena, waar hij bewaakt werd door een Engels garnizoen van 4000 man. Het stuk is geschreven door Laurens Spoor, regisseur is Ursul de Geer. Napoleon wordt gespeeld door Huub Stapel. Mensen in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 42. Huub Stapel doet nu ook Napoleon in: Dagblad van het Noorden, 10:22-11, blz. 52.

Publicaties (BR) Kagan, F., The End of the Old Order. Napoleon and Europe 1801-1805. Da Capo Press, van € 37,00 voor € 17,50. De Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

(AR) Staaij, A. van de, Soldaatjes-kameraadjes. Het Russische leger ten tijde van Oorlog en Vrede in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 19-21.

9 TIJD VAN BURGERS EN STOOMMACHINES 1800-1900

•

ALGEMEEN

Beste reisverhaal In 1892 reisde theoloog en politicus Herman Bavinck, één van de grondleggers van de Gereformeerde Kerken van Nederland, door Noord-Amerika. In zijn archief zijn notities van die reis teruggevonden en deze zijn in 1998 voorzien van aantekeningen uitgegeven. In het kader van het verschijnen van het boek De Nederlandse reisliteratuur in 80 en enige verhalen hebben de Koninklijke Bibliotheek en uitgeverij Prometheus Bavincks verslag van de Amerikaanse reis uitgeroepen tot het beste reisverhaal van Nederland. Het verhaal is na te lezen op www.kb.nl/bestereisverhaal. ‘Beste reisverhaal Herman Bavinck’ in: Dagblad van het Noorden, 10:27-11, blz. 23 [foto].

Publicaties (BV) Figes, O., Crimea. The last Crusade. Penguin, € 35,99 [over de Krimoorlog]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in de Volkskrant, 10:25-09, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Henk van Renssen De vergeten oorlog in: Vrij Nederland, 10:30-10, blz. 59. Bespreking door Olaf Tempelman God strijdt aan onze zijde in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 5 [Boeken].


34

Op 10:13-12 verschijnt van dit boek een Nederlandse vertaling onder de titel De Krimoorlog of de vernedering van Rusland [Nieuw Amsterdam]. Op die dag zal Figes optreden in Spui 25 in Amsterdam.

(BR) Poëzie der werkelijkheid. Nederlandse schilders van de negentiende eeuw. Waanders, van € 22,95 voor € 9,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Veen, A. van, De eerste foto’s van Amsterdam 1845-1875. Thoth, € 34,50. Bespreking in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 34.

(BV) Woud, A. van der, Koninkrijk vol sloppen. Achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw. Prometheus, € 29,95 [ met nadruk op de tweede helft van de eeuw]. Aankondiging in Pas Verschenen Non-Fictie in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door Bernard Hulsman Poep op de stoep, slop op het erf in: NRC Handelsblad, 10:1911, blz. 7 [Boeken]. Interview van Robert Slagt met Auke van der Woud o.m. over Koninkrijk vol sloppen: Land van krotten en knechting in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 28-31. Bespreking door Gert J. Peelen Gehecht aan vuil en drek in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 5 [Boeken]. Bespreking door Bastiaan Bommeljé Beerputten, poeptonnen en stinkende privaten. Van der Woud blijft steken in historische anekdotes in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 79-80.

Tentoonstellingen (TE) Neoclassicisme en Biedermeijer uit de collecties van de Vorst van Liechtenstein - Museum De Fundatie - Zwolle - t.em. 11:08-05 [vanaf 10:19-12]. www.museumdefundatie.nl.

•

Koning Willem I

Het koninkrijk van Nederland en België Tentoonstellingen (TE) Op reis met prinses Marianne - Paleis Het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 11:0901 [prinses Marianne, 1810-1883, dochter van koning Willem I, reisde o.m. naar Egypte, Jordanië, het Heilige Land en Syrië]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 65.

(TE)

Prinses Marianne, een leven van liefde en kunst - Stadsmuseum Leidschendam-Voorburg - Voorburg - t.e.m. 11:30-01.


(TE)

Een wintertuin herleeft. De exotische plantenwereld van koning Willem II - Paleis Het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 11:20-02.



35

•

DE EERSTE SPOORLIJN

De versnelling Eerste trein in Duitsland Op 7 december 1835 om 9 uur vertrok de stoomloc Adler van Neurenberg naar Fürth, een rit van zes kilometer met een snelheid van 35 km/u en met 200 passagiers. Op 10:11-11 heeft Duitsland 175 jaar spoorwegen herdacht met een postzegel van 55 eurocent met daarop een beeld van het vertrek van de Adler. Wit, H., Decemberzegels stralen gezelligheid uit in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 22 [afbeelding].

•

MAX HAVELAAR

aanklacht tegen wantoestanden in Indië Tentoonstellingen (TE) Jan Kruis’ Woutertje Pieterse - Stadsarchief - Amsterdam - t.e.m. 11:0301. Aankondiging in: Joep van Ruiten Hoe het verder ging met de Woutertje Pieterse van Jan Kruis in: Dagblad van het Noorden, 10:14-10, blz. 47.

•

VINCENT VAN GOGH

de moderne kunstenaar • Van Gogh Linkse hobby’s In haar column in de Volkskrant stelt Nazmiye Oral dat kunst voor haar emancipatie gezorgd heeft en haar deed inzien dat alles mogelijk is. Een belangrijke rol in dat ontwikkelingsproces speelden de schilderijen van Van Gogh. Bij het zien van zijn schilderijen in het echt stelt ze dat ze aangeraakt werd en begreep dat er hele andere werelden waren, dat er licht was aan het einde van de tunnel. Dat er schoonheid bestond, dat er vrijheid bestond. Dat er mensen waren die ook ergens niet in pasten, die zich ergens aan hadden ontworsteld, die een eigen blik op de wereld hadden en dat ook terug konden geven aan diezelfde wereld. Goede kunst voedt.


36 Oral, N., Linkse hobby’s in: de Volkskrant, 10:15-11, blz. 40.

Tentoonstellingen Een tentoonstelling van meer dan 70 werken van Van Gogh in Rome heeft in het eerste weekeinde meer dan 15.000 bezoekers getrokken. De tentoonstelling in Rome loopt tot 11:05-02. Van Gogh in: Spits, 10:12-10, blz. 8.

(TE) Dossier Van Gogh: gek of geniaal – Museum Het Dolhuys – Haarlem – t.e.m. 11:27-02. Catalogus. Zie ook www.hetdolhuys.nl Advertentie in de Volkskrant, 10:20-08, blz. 34. Bespreking door Kees van der Linden Van Gogh: geniaal of toch gek? in: Dagblad van het Noorden, 10:24-08, blz. 28. Bespreking door Joost Zwagerman Gek of geniaal. Patiënt Van Gogh in: Vrij Nederland, 10:09-10, blz. 68-71: Waar eindigt de ademloze bewondering voor het oeuvre van een gekweld genie en begint het huiverende ramptoerisme voor een stereotiep krankjorum schilderbeest?

• Tijdgenoten Publicaties (BR) Maris, J., Ik denk in mijn materie. Waanders, van € 27,50 voor € 12,50 [Jacob Maris, 1837-1899]. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580

•

ALETTA JACOBS

vrouwenemancipatie Amsterdams Instituut voor Vrouwengeschiedenis Aletta 75 Het Amsterdams Instituut voor Vrouwengeschiedenis Aletta, genoemd naar Aletta Jacobs, bestaat 75 jaar en heeft daarvoor vrouwen met de naam Aletta uitgenodigd naar Groningen te komen voor een groepsfoto voor het Academiegebouw. In de 20ste eeuw hebben 2800 vrouwen de naam Aletta gekregen. In verschillende gevallen verving de naam Aletta de naam Aaltje uit de familiestamboom met als duidelijk inspiratiepunt Aletta Jacobs. Vandaag in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 3. Aletta’s uit het hele land in Groningen in: Dagblad van het Noorden, 10:15-11, blz. 1 en 3.

Tentoonstellingen (TE) Uit het dagboek van een vrije vrouw. Frederike van Uildriks 1854-1919 Universiteitsmuseum - Groningen - t.e.m. 11:15-01. Aankondiging Inki de Jonge Frederike, een heel gewone feministe in: Dagblad van het Noorden, 10:22-09, blz. 12-13.


37

10 TIJD VAN WERELDOORLOGEN EN HOLOCAUST 1900-1950 •

ALGEMEEN

Louis Davids (1883-1939) Nederlands Komedie Theater trekt door Nederland met het programma Liedjes van Louis Davids: sketches en liedjes door Mirthe Bron, Danny van Zuijlen en Janneke Rinzema onder regie van Theun Plantinga en aan de piano Gert-Jan Naus. Een groot aantal klassiekers passeren als ‘Zandvoort aan zee’, ‘Een reisje langs de Rijn’, ‘De Kleine Man’ en liedjes uit ‘De Jantjes’. Zie ook www.liedjesvanlouisdavids.nl. Gezien op 10:06-11 in De Winsinghhof in Roden.

Menno ter Braak (1902-1940) Vierduizend brieven van en aan Menno ter Braak - o.m. van Thomas Mann - zijn online geplaatst op www.mennoterbraak.nl, als tekst en als manuscript. Tevens zijn al zijn gepubliceerde teksten opgenomen. Ook is een verslagje van de dertienjarige Ter Braak over de Eerste Wereldoorlog opgenomen. De bedoeling is te komen tot een complete Ter Braak. Het idee voor de website is ontstaan toen besloten werd het Verzameld Werk niet te herdrukken. Het initiatief is van Ter Braaks neef Krijn ter Braak. Hij maakte ook de bibliotheek van Menno met o.m. werken van Nietzsche en Huizinga, vol met aantekeningen, inzichtelijk. Uitgeverij Van Oorschot heeft besloten de 3800 pagina’s Verzameld Werk van Ter Braak als e-book te publiceren. Tijdmachine met oeuvre Menno ter Braak nu online in: NRC Handelsblad, 10:22-11, blz. 17.

Publicaties (AR) Blessing, M., Eigenzinnige hoogvlieger [over Anthony Fokker] in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 50-57.

(BV) Çetin, F., Het geheim van mijn grootmoeder. Van Gennep, € 9,90 [een vertelling op het grensgebied van roman en memoires over de Armeense genocide in 1915]. Bespreking door Margot Dijkgraaf Resterend van de slacht in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 12 [Boeken].

(BV) Fergusson, A., When Money Dies. The Nightmare of the Weimar HyperInflation. Old Street, € 15,90 [herdruk van oorspronkelijke uitgave uit 1975]. Bespreking door Dominic Lawson Currency’s house of cards in: Sunday Times, 10:01-08, blz. 54. Bespreking door Caroline de Gruyter Een munt is een sociaal contract in: NRC Handelsblad, 10:1511, blz. 13.

(BR) Haffner, S., Duitsland 1939: Jekyll & Hyde. Mets & Schilt, van € 29,50 voor € 12.50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Haffner, S., Het verhaal van een Duitser 1914-1933. Mets & Schilt, van € 30,00 voor € 12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.


38

(BV) Linden, B. L.T. van der, Nou … tabé dan! De ‘bootreis’ naar Indië met de Rotterdamsche Lloyd en de ‘Nederland’ tussen 1899 en 1949. Verloren, € 19,00. Advertentie uitgeverij in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 68.

(BR) Perron, E. de, Brieven. G.A. van Oorschot, 9 delen, van € 325,00 voor € 39,50 [4038 brieven die De Perron schreef tussen 1922 en 1940] Het Martyrium - Amsterdam - tel. 020-6732092. Donner - Rotterdam - tel. 010-2175274.

Films/dvd’s • Vaarwel / Farewell Documentairefilm van Ditteke Wensink uit 2009 over de wereldreis van de Graf Zeppelin in 1929 van New York, via Friedrichshafen naar Berlijn, Siberië, Tokio, Los Angeles en weer terug naar New York. Veel authentiek beeldmateriaal bijeengezocht door beeldresearcher Gerard Nijssen en een verhaal eromheen, gebaseerd op de dagboekaantekeningen van Lady Craze Hay, de enige vrouw aan boord, die ingehuurd was door krantenmagnaat Hearst om verslag te doen van de reis. De Zeppelin vloog op een hoogte van 300 meter en met een snelheid van 120 km. per uur. De documentaire film - volgens Nijssen een fictiefilm - werd op het Nederlands Filmfestival Utrecht bekroond met een Gouden Kalf voor de beste lange documentaire in 2009. Uitzending op de televisie was op Nederland 2 in Het uur van de wolf op 10:23-11. Koetsenruijter, B., Filmtips in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 52. Boer, N. de, De adembenemende reis van de zwevende sigaar in: Dagblad van het Noorden, 10:23-11, blz. 43. Waardenburg, A., Overspel in de zeppelin in: NRC Handelsblad, 10:23-11, blz. 31.

Tentoonstellingen (TE) Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix & Co - Museum voor Moderne Kunst - Arnhem - t.e.m. 11:09-01. Werken over de afschuw van de oorlog na 1918. Zie ook www.mmkarnhem.nl. Aankondiging Otto Dix in: de Volkskrant, 10:14-10, blz. 49. Aankondiging Kritisch realisme in: NRC Handelsblad,10:15-10, blz. 14 [Cultureel Supplement].

(TE)

Berlage Totaal! - Gemeentemuseum - Den Haag - t.e.m. 11:27-01 [naar aanleiding van 75 jarig bestaan van het door Berlage ontworpen gebouw]

Aankondiging Berlage in Gemeentemuseum van Berlage in: Dagblad van het Noorden, 10:23-11, blz. 37. Aankondiging Berlage Totaal! in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 49. Bespreking door Tracy Metz Meubels als gebouwen in het klein in: NRC Handelsblad, 10:27-11, blz. 9.

Berlage’s Gemeentemuseum - Den Haag 75 jaar


39

Tijdschrift WERELD IN OORLOG - 2010 - nr. 20 De belangrijkste artikelen in nummer 20 zijn: • Wils, E. R. J., Parijs onder vuur in 1918. • Ruis, E., Spion in Rotterdam. De Veilige Haven van Henry Landau [over de internationale spionage in Rotterdam 1914-1918, met name over de Britse inlichtingenofficier Henry Landau]. • Schaap, I., De Silbertannemoorden 1943-1944. • Kortholt, B., NSB’ers op de vlucht naar het onbekende [05-09-1944: 8000 NSB’ers vluchten naar … kamp Westerbork]. • Hetzler, J., Het mysterie van U-Who [voor de kust van New Jersey wordt het wrak van een U-boot ontdekt, maar welke?]. En verder de gebruikelijke boekbesprekingen. Middenin het blad een reprint van de affiche die oproept W.A. man te worden. Voor abonnees is bij dit nummer gevoegd de dvd Interneringskamp Westerbork. Verhalen van een vergeten verleden 1945-1948 [RTV Drenthe]. CvdK

• DE EERSTE WERELDOORLOG

oorlog en neutraliteit Herdenking 11-11-1918 Op 10:11-11 werden in Groot-Brittannië om 11 uur twee minuten stilte gehouden ter herdenking van het einde van WO I: Remembrance Day. Er worden dan ook gesneuvelde Britten in andere oorlogen herdacht. Foto van de herdenking bij Lloyd’s of London. Dodenherdenking: twee minuten stilte bij Lloyd’s of London in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 13.

Duits munitiedepot Een inwoner van het Noord-Franse dorp Coucy-sur-Eppes ontdekte in zijn tuin een Duits munitiedepot. Een weeklang is het dorp vrijwel geëvacueerd geweest om explosievenexperts het depot op te laten ruimen. Het gaat om 1652 granaten en 30 ton springstof. Publicaties (BV) Bulte, M., Gewapende Vrede. Zuidoost-Drenthe tijdens de Eerste Wereldoorlog. Uitgeverij Drenthe, € 24,90. Bespreking door Jan Wierenga Gewapende vrede aan de grens in: Dagblad van het Noorden, 10:16-11, blz. 27.

(BV) Geurts, J., Cemeteries of the Great War by Sir Edwin Lutyens 010 Publishers, € 39,50 [140 Britse oorlogsgraven ontworpen door de classicistische architect Lutyens in Frankrijk en België]. Bespreking door Bernard Hulsman Allemaal met het hoofd naar het oosten in het graf in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 12 [Boeken].

(BR) Haffner, S., De Duitse Revolutie. 1918-1919: de nasleep van de Eerste Wereldoorlog. Mets & Schilt, van € 29,90 voor € 12,50.


40 Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Hanley, J., De Duitse gevangene & Passie in het aangezicht van de dood. Dulce et Decorum, € 17,50 [twee verhalen van de Britse schrijver Hanley, spelend tijdens WO I]. Bespreking door Herien Wensink In de loopgraven van de geest in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 13 [Boeken].

(BV) Jünger, E., Kriegstagebuch 1914-1918. Klett-Cotta, € 32,95. Besprkeing door Allard Schröder De onverschillige. Jünger genoot van oorlog in: Vrij Nederland, 10:27-11, blz. 64-65.

(BV) Koch, K., Een kleine geschiedenis van de grote oorlog. Ambo/Manteau, € 24,95 Aankondiging in Pas Verschenen non-fictie in: de Volkskrant, 10:28-08, blz. 7 [Boeken]. Bespreking door John Jansen van Galen Nieuw licht op WO I in: Dagblad van het Noorden, 10:3108, blz. 31. Bespreking door Willem Melching De oorlog was niet zinloos. Klassiek overzicht van WO I door Koen Koch in: Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 80-82. Bespreking door Paul Depondt Alles dreunt en fluit en jankt in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 6 [Boeken]. Bespreking door Bernard Hulsman Mensenwerk voert naar catastrofe in: NRC Handelsblad, 10:1211, blz. 12 [Boeken].

(BR) March, W., Compagnie K [geschreven door een Amerikaanse soldaat uit WO I in 1933] in kartonnen doos met zeven andere delen uit de Bibliotheek van de Eerste Wereldoorlog, Dulce en Decorum, van € 152,50 voor € 49,90. De Bengel - Dordrecht - tel. 078 6399291.

(AR) Ruis, E., Spion in Rotterdam. De Veilige Haven van Henry Landau [over de internationale spionage in Rotterdam 1914-1918, met name over de Britse inlichtingenofficier Henry Landau] in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 14-19. (AR) Wils, E.R.J., Parijs onder vuur in 1918 in: Wereld in Oorlog, 2010. nr. 20, blz. 7-13. Films/dvd’s • The Last Voices of World War One: Horror in the Mud Documentaire, waarin veteranen uit WO I vertellen over hun ervaringen in 1917 bij de veldslagen bij Arras en Passendale, afgewisseld met authentieke filmbeelden. Aankondiging in: Dagblad van het Noorden, 10:30-11, blz. 43.

Fascinerend om naar oude mannen te kijken, die herinneringen ophalen aan hun deelname aan WO I en te weten dat ze allen al niet meer in leven zijn, al blijkt uit de aftiteling dat het stuk voor stuk mannen waren die ouder dan 100 jaar werden! Zo is er een veteraan, die na een Duitse mosterdgasaanval te horen kreeg dat hij nog maar kort zou leven, maar toch ook over de 100 werd. Ruim aandacht voor het vele water en de modder in de loopgraven en op het strijdtoneel, maar ook voor de strijd in de lucht met fraaie authentieke opnamen. Eén van de veteranen: wie zegt dat hij geen angst had als hij de loopgraaf uit moest om te vechten, die liegt. Je ziet hem nog rillen… CvdK, gezien op Canvas op 10:30-11.

Website Maarten Muns bespreekt in het Historisch Nieuwsblad een aantal websites over WO I: (AR) Muns, M., Langs de grens liep een dodendraad. De Grote Oorlog op het web in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 93.


41

• DE STIJL

revolutie in vormgeving Publicaties In NRC Weekblad een foto van een Rietveldbungalow in Best, gebouwd in 1957 met ook in het huis verschillende stukjes Rietveld als keukenkastjes, schoorsteenmantel, wastafels en spiegels. Vraagprijs € 1.375.000. NRC Weekblad, 10:20-11, blz. 35 [foto].

Tentoonstellingen (TE) Rietvelds universum - Centraal Museum - Utrecht - t.e.m. 11:30-01. Uitnodiging Centraal Museum

Bespreking door Hilde de Haan Altijd op zoek naar ruimtelijkheid in: de Volkskrant, 10:20-10, blz. 45. Bespreking Bernard Hulsman Rietveld ontwierp voor de gewone man in: NRC Handelsblad, 10:22-10, blz. 9: Rietveld was een begenadigd modernist die ontwierp voor gewone mensen. In het kader van de tentoonstelling in Utrecht is het ook mogelijk zelf in miniatuur Rietveldstoelen te maken. Volgens het museum biedt dat een diep inzicht in de werkwijze van de architect. Zie ook www.centraalmuseum.nl. Meubeltjes maken tot eind januari in Rietveld museum in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 42.

Kinderstoel van Rietveld - 1921 - ANP.


42

•

DE CRISISJAREN

samenleving in depressie Publicaties (BV) Braber, H. de en J. Gielkes (red.), In 1934. Nederlandse cultuur in internationale context. Querido, € 44,95. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2010, blz. 58.

Bespreking door Lisa Kuitert 1934: ‘Bint’, ‘Het huwelijk’ en ‘Kwik de fascistenjongen’ in: Vrij Nederland, 10:14-08, blz. 66-67. Bespreking door Rob Hartmans Nederland was juist klaarwakker in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 84-85.

•

DE TWEEDE WERELDOORLOG

bezetting en bevrijding Berechting oorlogsmisdadigers • Kunz Op 89-jarige leeftijd is overleden Samuel Kunz. Hij werd verdacht van medeplichtigheid aan de moord op 430.000 Joden in het concentratiekamp Belzec in de periode januari 1942 tot juli 1943. Hij was daar bewaker. Daarnaast zou hij tien gevangenen standrechtelijk geëxecuteerd hebben. Kunz was een etnische Duitser, die in het begin van WO II voor de Sovjet-Unie vocht en krijgsgevangene werd van nazi-Duitsland. Na de oorlog vestigde hij zich in Bonn en werd conciërge in het Duitse ministerie van VROM. Hij trad in meerdere processen tegen oud-nazi’s als getuige op, maar werd uiteindelijk zelf aangeklaagd. Hij was nummer 3 op de lijst van meest gezochte nazi’s van het Simon Wiesenthalcentrum. Het centrum is teleurgesteld dat het niet tot een rechtszaak gekomen is maar ziet in de aanklacht toch nog iets van gerechtigheid. http://nos.nl/artikel 199987 d.d. 10:22-11. Ex-nazi sterft vlak voor proces in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 14.

• Faber Nederland wil dat Duitsland Klaas-Carel Faber arresteert en uitlevert. Het Openbaar Ministerie heeft een Europees arrestatiebevel uitgevaardigd. Faber woont in Ingolstadt. Hij was lid van het executiepeleton in kamp Westerbork, lid van de Waffen-SS en lid van het Sonderkommando Feldmeijer. Hij werd in 1947 ter dood veroordeeld wegens de dood van zeker elf mensen in Westerbork, razzia’s en martelingen in het Scholtenhuis in Groningen. In 1948 werd deze straf omgezet in levenslang. In 1952 ontsnapte hij naar Duitsland. Eerdere pogingen Faber naar Nederland te krijgen liepen op niets uit. Ook in Duitsland loopt een herzieningsprocedure. Als Duitsland meewerkt aan de Europese procedure dan moet hij binnen 90 dagen overgedragen worden. Hij wordt echter in Duitsland beschermd door de Führererlass, een door Hitler uitgevaardigde wet die


43 buitenlanders in het Duitse leger de Duitse nationaliteit toekende. Duitsland weigerde onderdanen uit te leveren van daar dat Faber vanaf 1952 ongestoord in Duitsland kon leven. Sligter, A., Nederland vraagt uitlevering van oorlogsmisdadiger Faber in: de Volkskrant, 10:26-11, blz. 10.

• Priebke SS-Hauptsturmführer Priebke - nu 97 - in Italië in 1997 na uitlevering door Argentinië tot levenslang veroordeeld vanwege zijn aandeel in de moord op 335 Italianen in Rome in 1944 - zit zijn straf uit in de vorm van huisarrest. Italiaanse Joden hebben boos gereageerd toen bekend werd dat Priebke toch zijn huis uit mag om een kerk en winkels te bezoeken. Priebkes advocaat vindt dat dit valt onder de noodzakelijke levensbehoeften. Joden boos over soepeler huisarrest in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 4.

Kampen • Amersfoort In Kamp Amersfoort is gestart met de eerste officiële opgraving in een Nederlands concentratiekamp. Uit luchtfoto’s uit 1943 is duidelijk dat er op een recentelijk verworven stuk grond van het kampterrein loopgraven en aarden stellingen waren. Onbekend is wie die aangelegd hebben en wat hun functie is geweest. Daarom heeft directeur Harry Ruijs archeologen ingeschakeld. Bureauonderzoek heeft uitgewezen dat de loopgraven er in 1939 nog niet waren. Mogelijk is dus dat ze aangelegd zijn door de Nederlanders tijdens de mobilisatie, maar de vondsten tot nu toe wijzen in de richting van Duitsers. Zo is een kogelhuls gevonden van Franse makelij, een voorbeeld van hergebruik van door de Duitsers buitgemaakte wapens. De huls verwijst naar een Lebel-geweer uit de jaren dertig, een wapen dat de Duitsers niet aan de gevechtstroepen gaf, maar aan bewakingstroepen. Misschien was het gebied Duits oefenterrein. Maar directeur Ruys denkt ook aan luchtafweergeschut ter bescherming van vliegveld Soesterberg omdat hier het hoogste punt van de omgeving was. Nader onderzoek volgt. Toebosch, Th., Oorlogskamp is archeologie geworden in: NRC Handelsblad, 10:04-11, blz. 8.

• Auschwitz In Duitsland is commotie ontstaan over een nieuwe Duitse speelfilm over concentratiekamp Auswitz van regisseur Uwe Boll. De film toont tot in detail de gruwelijkheden van de nazi’s in het vernietigingskamp. Duitse critici hebben aangekondigd de film, als deze volgend jaar uitkomt, te boycotten. Boll verdedigde zich in het Duitse weekblad Stern: het publiek heeft al veel te lang de softe beelden gekregen door films als Schindler’s List en La Vita è bella. Zo was het niet. het was de hel op aarde en dat laat ik zien. Volgens Boll dringen dergelijke ‘softe films’ niet meer door tot de huidige jeugd. Ik wil er vooral aan bijdragen dat de Holocaust nooit wordt vergeten. Auschwitzfilm leidt tot ophef in Duitsland in: Dagblad van het Noorden, 10:16-11, blz. 9.

De drie mannen, een Zweedse neonazi en twee Polen, die bekend hebben eind vorige jaar de tekst Arbeit macht frei in Auschwitz gestolen te hebben, krijgen waarschijnlijk 2,5 jaar celstraf. Volgens het Poolse Openbaar Ministerie hebben de drie een schikking getroffen met de aanklagers. Schikking in zaak diefstal Auschwitz in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 6.

• Westerbork Barak Juf Poetsje Karst neemt na ruim veertig jaar afscheid van het onderwijs. Zij begon in 1968 als hoofdleidster op een kleuterschool in Oldeberkoop, waar ze aan veertig kleuters les gaf in een barak uit Westerbork. ‘Kleuters vind ik verreweg het leukst’ in: Dagblad van het Noorden, 10:04-11, blz. 25. (BV)

Elzinga, S., De Commandantwoning kamp Westerbork. Herinneringscentrum Kamp


44 Westerbork, € 17,50 [fotoboek van hoe het huis er nu uitziet met inleiding van Dirk Mulder]. www.kampwesterbork. nl.

WO II op toneel • Adres onbekend. De ondergang van een gezworen vriendschap Huib Rooymans en Hans van Veggel reizen langs Nederlandse theaters met het stuk Adres onbekend, gebaseerd op een boek van Katherine Kressman. Peter Tuinman heeft de regie. Beide spelers, in de rollen van de Amerikaanse Jood met Duitse wortels Max Eisenstein en de Duitser Martin Schulze, galeriehouders in San Francisco, zitten elk achter een tafel en lezen de brieven, die ze aan elkaar sturen, nadat Martin teruggekeerd is naar Duitsland. Martin komt in de ban van Hitler en diens nazi-ideologie. Een zus van Max komt in Berlijn in de problemen, maar Martin weigert vanwege angst voor zijn eigen positie, haar te helpen. Max neemt dan op een subtiele manier wraak, waaruit blijkt dat woorden ook daden kunnen zijn en zelfs kunnen doden. Zie www.ntk.nl. Gezien op 10:21-10 in theater De Winsinghhof in Roden.

• Soldaat van Oranje, de musical [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, november 2010] Hein Jansen stelt in zijn recensie van Soldaat van Oranje, de musical dat de producenten Fred Boot en Robin de Levita en regisseur Theu Boermans met dank aan hun technische staf en ontwerpers het genre musical verrijkt hebben met een vorm van totaaltheater, die ongekend is. Soldaat van Oranje is spectaculair zonder pretparkkitsch te worden, en indrukwekkend in zijn technisch vernuft en vernieuwingsdrang. Het publiek - zo’n 1100 per voorstelling met bij de galapremière koningin Beatrix en prinses Irene - zit op een draaischijf en wordt zo als het ware langs de scène gevoerd. Verder wordt er gebruik gemaakt van projecties en oude archiefopnamen uit de oorlog. Minder te spreken is Jansen over het matige zangtalent van de acteurs. Boermans wilde voornamelijk werken met acteurs en niet met musicalsterren, die prachtig zingen, maar vaak niet zo goed acteren. Nog minder is hij te spreken over de nogal platte vertalingen van de liedteksten van de Amerikaanse Pamela Philips Oland. Samenvattend: Soldaat van Oranje, de musical is informatief, educatief, spannend en ook nog eens grensverleggend muziektheater. Jansen, H., Goed en fout als spektakel in een draaischijf in: de Volkskrant, 10:01-11, blz. 10 [foto’s].

Recensent Henk van Gelder noemt de musical Soldaat van Oranje in zijn recensie een overweldigend schouwspel. Een voorstelling als een tot leven gebracht Panorama Mesdag. Hij noemt de bewerking tot musical realistisch en af en toe - vooral in de contacten tussen Wilhelmina en de Engelandvaarders - ook geestig. De songs zijn organisch opgenomen in de handeling. Van Gelder is net als Jansen (zie boven) niet te spreken over de vertalingen, die ontsierd worden door te veel platitudes. De hangarlocatie op het vroegere militaire vliegveld Valkenburg, waarvan de startbaan in de slotscène meedoet, maakt deze voorstelling des te meer tot een belevenis. Gelder, H. van, ‘Soldaat van Oranje’ is technisch verbluffend in: NRC Handelsblad, 10:0111, blz. 8.

Neonazisme De Duitse politie heeft een einde gemaakt aan het neonazi internetradiostation Widerstands Radio. Deze radiozender zond 24 uur per dag neonazistische muziek en fascistisch ideologische talkshows uit. Bij invallen in tien deelstaten werden 23 presentatoren en redacteuren opgepakt. De meeste verdachten zijn afkomstig uit de deelstaten Rijnland-Palts en Noord-Rijnland Westfalen. De leeftijden zitten tussen 20 en 37 jaar. De Federale recherche van Duitsland heeft bericht dat het aantal gevaarlijk geachte extreemrechtse Duitsers de afgelopen tien jaar is verdubbeld tot 9000. Politie in Duitsland ontmantelt nazizender in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 16.


45 Een 67-jarige man, die in 2004 afbeeldingen van Balkenende bewerkte met hakenkruizen en Hitlersnorren en deze op internet plaatste, heeft een werkstraf gekregen van 50 uur en een voorwaardelijke celstraf van een week met een proeftijd van twee jaar. Werkstraf maker nazi-afbeeldingen in: Metro, 10:17-11, blz. 03.

Verzet Op 89-jarige leeftijd is Tiny Mulder overleden, Fries schrijfster o.m. onderscheiden met de Gysbert Japiksprijs voor haar hele oeuvre. Landelijk bekend door haar roman Tin iis uit 1981, in 1987 in het Nederlands uitgebracht onder de titel Gevaarlijk ijs. Het boek gaat over de oorlogsjaren, waarin haar ouders een Joodse onderduikster verborgen hielden. Op 10:10-11 zou Mulder namens haar ouders de Yad Vashemprijs in ontvangst nemen. Dat gebeurt nu postuum op de dag van haar begrafenis. Mulder was zelf actief in het verzet als koerierster, als helper van Joden aan onderduikadressen en als helper van Britse en Amerikaanse piloten. Na de oorlog maakte ze zich boos over het beeld dat het verzet alleen werk was van mannen en jongens. Zonder vrouwen en moeders was dat verzet volslagen onmogelijk geweest. Ze zag de Duitse benaming van terroriste als een geuzennaam. Mik, K. de, Autonoom, kritisch en strijdbaar in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 8.

In Vrij Nederland schreef Peter Brusse een levensbericht van Tiny Mulder. Eén van haar uitspraken was Dat verzetswerk was helemaal niet zo spectaculair. Het was vooral saai en droog, ik vond er niets aan. Ze was nooit bang, maar reageerde haar spanningen thuis wel af. Van haar verzetsgroep heeft slechts een derde deel de oorlog overleefd. Als journalist bij het Friesch Dagblad versloeg ze het proces tegen Mussert. Haar motto was: niet zeuren, maar doen. Brusse, P., Tiny Mulder 1921-2010. Verzetsvrouw en schrijfster in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 95.

De ouders van Hannie Schaft hebben postuum de Yad Vashem-onderscheiding gekregen omdat tijdens WO II zij hun huis hebben opengesteld voor onderduikers. Mensen in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 58.

In Haarlem is in de Groenmarktkerk de moord op Hannie Schaft herdacht met een toespraak door Job Cohen. Er waren tweehonderd aanwezigen. Hannie Schaft werd in november 1944 opgepakt en op 17 april 1945 geëxecuteerd. Op 27 november 1945 werd zij herbegraven op de Erebegraafplaats in Overveen. Traditioneel wordt ze herdacht op de laatste zondag van november. Verzetsheldin Hannie Schaft herdacht in: Dagblad van het Noorden, 10:29-11, blz. 4.

Op 10:23-10 overleed op 94-jarige leeftijd David (Dé) van Minden, zoon uit een welvarend liberaal Joods gezin. Samen met zijn broer hielp hij Duitse Joden naar Nederland vluchten. Hij weigerde een ster te dragen en dook onder in Friesland, maar was daarvoor te ongedurig en ging terug naar Amsterdam, waar hij zich aansloot bij het verzet. Als volleerd zakkenroller leverde hij portefeuilles met persoonsbewijzen, die een vriend vervalste. Toen het te gevaarlijk werd keerde hij terug naar zijn vrouw en zijn familie, die als onderduikers in Friesland leefden. Toen de Canadezen Friesland bevrijdden werd hij tolk en op 5 mei 1945 reed hij op een tank zijn geliefde Amsterdam binnen. Brusse, P., Dé van Minden 1915-2010. Nooit zonder Amsterdam in: Vrij Nederland, 10:27-11, blz. 95.

Monument HAL-personeel Burgemeester Aboutaleb heeft op de kade bij het stoomschip De Rotterdam op Katendrecht een replica van het HAL-oorlogsmonument onthuld, bedoeld om de 246 personeelsleden van de Holland-Amerika Lijn, die in de oorlog omgekomen zijn, te herdenken. Herdenking personeel in: Metrorotterdam, 10:05-11, blz. 09 [foto].


46 Kristallnacht In het kader van de herdenkingen van de Kristallnacht van 9 op 10 november 1938 stelden Michel Brandsma en André Broere voor het Dagblad van het Noorden een infographic samen onder de titel Opmaat naar de Holocaust. Brandsma, M. en A. Broere, Opmaat naar de Holocaust in: Dagblad van het Noorden, 10:09-11, blz. 12 [In Beeld].

Ontaarde kunst Bij opgravingen in verband met de aanleg van een nieuwe metrolijn in Berlijn in de Königstrasse op de plek waar in 1944 bij een bombardement huisnummer 50 is afgebrand, zijn elf beeldhouwwerken gevonden, die in de tweede helft van de jaren ’30 het stempel ‘ontaarde kunst’ gekregen hebben. Aangenomen was dat deze kunstwerken door de nazi’s vernietigd waren. De sculpturen hebben een ereplaats gekregen in het Berlijnse Neues Museum. Vaart, J. van der, Kunstvondst doet denken aan ‘krimi’ in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 11 [afbeeldingen].

Razzia Rotterdam 10-11-1944 In Rotterdam is de grote razzia van 10-11-2010 herdacht. Bij Stadion Feijenoord, waar ruim 50.000 mannen in de leeftijd van 17 tot 40 werden opgesloten en vandaar naar Duitsland gedeporteerd, werd een plaquette onthuld. René Versluis publiceerde tegelijkertijd zijn boek In de voetsporen van een dwangarbeider. Versluis zijn vader was één van die mannen. Hij liet thuis een briefje achter voor zijn vrouw: Lieverdje, eindelijk is het zover gekomen, dat ik ook de sigaar ben. Zoon René vond deze brief samen met andere documenten, waaronder een zakboekje met aantekeningen vanaf 11-11-1944, op zolder en ondernam een speurtocht naar wat zijn vader beleefd had. Thuis was daar na de oorlog nooit over gesproken. Achteraf duidt hij wel signalen als vaders onwil om in de vakanties de Duitse grens over te gaan en het schouderklopje van vader toen hij op zijn rapport een 3 had voor Duits. Versluis over zijn boek: Mijn boek bevestigt wat historici al vermoedden: de razzia van Rotterdam was slechts bedoeld om te voorkomen dat weerbare mannen zich zouden aansluiten bij de oprukkende geallieerden. Het waren geen dwangarbeiders, ze fungeerden als kanonnenvoer. In de voetsporen van een dwangarbeider is in eigen beheer uitgegeven, kost inclusief verzendkosten € 17,00 en is te bestellen via www.dwangarbeider.nl. Hoogstad, M., Rotterdamse razzia herdacht in: NRC Handelsblad, 10:10-11, blz. 20.

Stolpersteine / struikelstenen In navolging van Duitsland zijn in 2007 in Borne door de Duitse bedenker Gunter Demnig de eerste 20 struikelstenen geplaatst. Stenen, geplaatst voor een huis, waar tijdens WO II Joden of andere oorlogsslachtoffers woonden. Sindsdien hebben in verschillende plaatsen mensen het initiatief genomen om ook daar zulke stenen te plaatsen. Haren (bij Groningen) kreeg in april op 10 adressen 29 stenen, betaald uit fondsen en giften van particulieren (zo’n steen met inscriptie kost 95 euro). Er is een boek bij gemaakt over de mensen die via de stenen herdacht worden. Ook het basisonderwijs is er nauw bij betrokken. In Groningen zijn vijf stenen geplaatst met namen van verzetsstrijders: vier overleden in Neuengamme en de vijfde werd bij Woeste Hoeve op de Veluwe doodgeschoten. Burgemeester Rehwinkel gaf aan het project zeer te waarderen: Het is een prachtige, ontroerende manier van het levend houden van de herinnering. Gepensioneerd geschiedenisleraar Hoogenboezem is in Emmen aan een actie begonnen om daar ook struikelstenen te plaatsen, in eerst instantie alleen voor Joodse slachtoffers. In april 2011 zullen er zes geplaatst worden in Emmen en vijf in Roswinkel. Momenteel speurt hij naar overlevenden, omdat hij het erg belangrijk vindt deze erbij te betrekken. Hoe belangrijk voor nabestaanden deze stenenactie kan zijn blijkt uit het interview met Merle Hoefman uit Dalerveen. Haar grootouders zijn vermoord in Auschwitz: Er is geen graf en in Emmen is niets dat aan hen herinnert. Ik heb nooit iets kunnen doen ter


47 nagedachtenis aan mijn grootouders en familie. Het project met de Stolpersteine biedt mij eindelijk de kans om echt iets met dat verleden te gaan doen. In Zuidlaren wordt de plaatsing van achttien stenen bij vijf adressen in april 2011 voorbereid door de Vereniging Behoud Synagoge Zuidlaren. Een speciale stichting hoopt in april 2011 in Meppel de eerste stenen te plaatsen. In eerste instantie gaat het om de 232 Joodse slachtoffers. Ook in Assen zijn er plannen. De stenenactie ontvangt ook wel kritiek. De slachtoffers worden met voeten getreden, wordt wel gesteld. Huidige bewoners van de huizen zijn niet altijd enthousiast. Zo werd op verzoek van huidige bewoners afgezien van plaatsing van een steen voor een huis in Haren. Horstman, J.W., Monumentjes om bij stil te staan in: Dagblad van het Noorden, 10:1311, blz. 35. Project struikelstenen ook in Assen in: Dagblad van het Noorden, 10:16-11, blz. 23.

Nazi’s naar de VS In Amerika is een geheim rapport uit 2006 bekend geworden over de hulp die functionarissen van de Amerikaanse geheime dienst verleenden aan nazi’s en hun collaborateurs om na WO II naar Amerika te komen. Sommige nazi’s blijken ’willens en wetens’ toegang te zijn verleend tot de VS. Het rapport concludeert dat de VS in bescheiden mate een veilig toevluchtsoord voor ‘bruikbare’ nazi’s is geweest. Het rapport noemt o.m. hulp van de CIA aan Otto von Bolschwing, een medewerker van Adolf Eichmann, die later voor de CIA werkte, en aan naziwetenschapper Arthur L. Rudolph, naar Amerika gehaald vanwege zijn kennis van rakettechnologie. Hij werd onderscheiden door de NASA en geldt als de vader van de Saturnus V-raket. In 1979 is het Office of Special Investigations (OSI) opgericht als een afdeling van het ministerie van justitie belast met het uitzetten van ex-nazi’s. Toen de OSI in 1983 Rudolph wilde uitzetten, omdat duidelijk geworden was dat hij actief betrokken was bij slavenarbeid in een Duitse munitiefabriek, kwam er verzet van de inlichtingendiensten. Het hoofd van OSI heeft lange tijd een stukje van de scalp van Mengele in zijn bureaula gehad om aan de hand daarvan te kunnen bewijzen dat Mengele dood was. Via dna uit de scalp is vastgesteld dat Mengele in Brazilië overleden was. Het OSI-rapport is na te lezen op www.nrc.nl/buitenland. Elshout, A., VS ‘toevluchtsoord’ nazi’s in: de Volkskrant, 10:15-11, blz. 15. Scalp van Mengele lag in het laatje bij Justitie VS in: NRC Handelsblad, 10:15-11, blz. 8

Bernhard in 1942 In het vierde deel van de biografische stripreeks Agent Orange van Erik Varekamp en Mick Peet over de levensloop van prins Bernhard tussen mei 1940 en eind 1942 komt als belangrijkste historische vondst naar voren een poging tot een moordaanslag op Bernhard in 1942 door een Engelse communist tijdens een bezoek aan een aluminiumgieterij in de buurt van Nottingham. Een van de arbeiders trok een pistool om de ‘fascistische’ prins van Duitsen bloede neer te schieten. Omstanders wisten de man te overmeesteren. Verder wordt in dit deel uitgebreid ingegaan op de zogenaamde Stadhoudersbrief, door Bernhard steeds ontkend. Varekamp stelt dat een aantal personen de brief gezien heeft. De auteurs lijden nog niet aan Bernhardmoeheid en zien uit naar de volgende delen: Die man (Bernhard) is van zichzelf al een stripfiguur. Een betere hoofdpersoon kunnen we ons niet wensen. Funnekotter, B., Bernhard ontsnapte aan moordaanslag in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 5.

Processtukken Neurenberg De stukken van het proces van Neurenberg, die betrekking hebben op de 22 nazikopstukken, die daar terecht stonden, zijn nu in het Nederlands te lezen op www.go2war2.nl/procesvanneurenberg en www.stiwot.nl. Een medewerker van de Stichting Informatie Wereld Oorlog II (Stiwot) heeft twee jaar aan de vertaling gewerkt. Op 10:20-11 is het 65 jaar geleden dat het proces begon. ‘Neurenberg’ in het Nederlands in: Dagblad van het Noorden, 10:19-11, blz. 2.


48

WO II na WO II Het Amsterdams Verzetsmuseum bestaat 25 jaar. Ter gelegenheid van de viering hield Jolande Withuis een lezing, waarin zij de geschiedenis van het museum plaatste in de verschillende fasen van aandacht voor WO II na WO II. Het Amsterdamse Verzetsmuseum was een initiatief van communisten, onder leiding van Joop Wolff. Vanaf 1983 werd eraan gewerkt en in 1985 werd het museum geopend. De eerste tien jaar was gezien het klimaat in Nederland het museum veeleer een ideologische dan een professionele instelling,onderdak biedend aan na de opheffing van de CPN verweesde communisten. Centraal stond de Februaristaking als teken dat de communisten al in verzet waren voor de Duitse inval in Rusland. Met de oorlog als alibi streed het museum tegen hedendaagse onderdrukking. Inmiddels is de sfeer veranderd en oriënteert het museum zich meer op de wetenschappelijke geschiedschrijving. Het museum lijkt de ideologie in hoge mate voorbij te zijn en het verbeelden van de oorlog is professioneler geworden. Ik juich dit toe, stelt Withuis,. Intellectuele afstandelijkheid sluit emotionele betrokkenheid niet uit. We kunnen de ellende van oorlog, gevangenschap, bezetting en vervolging alleen in zijn volle complexiteit laten zien als we dat doen met een open, niet-ideologische blik. Een politieke boodschap uit het vertoonde materiaal moet iedere bezoeker maar zelf trekken. De volledige tekst van de lezing staat op www.verzetsmuseum.org. Withuis, J., Van CPN-speeltje tot volwassen museum in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 2627. Zie ook: (AR) Tames, I. en J. Withuis, ‘Stilte’ na de oorlog? in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 68-75.

Invloed van WO II op een leven: Jan Terlouw Op de vraag hoe was uw tijd als kind antwoordt Jan Terlouw (78): Mijn leven is beslist heel erg bepaald doordat het oorlog was toen ik kind was. Die enorme schok in 1945, toen we hoorden van de moord op de Joden, heeft grote invloed gehad op mijn denkwijze. Toen na de oorlog bleek dat mensen die ik goed kende gewoon waren afgemaakt, raakte me dat diep in m’n ziel. Het heeft mijn kijk op de mensheid bepaald. Op de vraag wat waren uw mindere jaren antwoordt hij: De jaren van mijn dertiende tot mijn zeventiende, net na de oorlog. Dat laatste oorlogsjaar was een vreselijk jaar, maar ik was ook heel vrij. Ik zat in de tweede klas van het Lyceum in Zwolle, en de school was niet bereikbaar dus ik kon mijn gang gaan. Ik kwam soms niet thuis slapen en zo werd ik versneld volwassen. En toen was het vrede - dat was natuurlijk fantastisch - maar ik moest weer gewoon naar school en huiswerk maken en om 21.00 uur thuis zijn. Ik moest weer een aantal jaren kind zijn… Buijs, C., Tijd van leven: Jan Terlouw in: Vrij Nederland, 10:20-11, blz. 89.

Katyn Het Russische parlement, de Doema, heeft een verklaring aangenomen waarin het de schuld erkent van de Sovjetleider Jozef Stalin voor de massamoord op 22000 Polen bij Katyn in 1940. Tevens wordt erkend dat geprobeerd is de schuld hiervan af te wentelen op de nazi’s. De verklaring geeft opnieuw een positieve impuls aan de Russisch-Poolse betrekkingen, die de afgelopen tijd al aanmerkelijk zijn verbeterd. Brouwers, A., Russisch parlement erkent dat Stalin schuld draagt aan ‘Katyn’ in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 13.

Citaten George Sluizer Jr. kwam [in W.O. II na de vlucht naar Engeland] op een kostschool in Noord-Engeland terecht, waar de leerlingen allemaal gevlucht waren voor de nazi’s. Als jongetje van tien hoorde ik daar al van een Pools vriendje over vernietigingskampen. Dat was in 1942. In ‘Ich habe es nicht gewusst’ heb ik nooit geloofd. George Sluizer in: Cohen, M., Regisseur George Sluizer: ‘Ik ben nog steeds ontzettend kwaad’ in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 71.


49 Verhalen over wat mensen wisten te verzinnen om het vol te houden [tijdens WO II] ontroeren me altijd weer. Jolande Withuis in: Withuis, J., Van CPN-speeltje tot volwassen museum in: de Volkskrant, 10:20-10, blz. 26.

Publicaties (BV) Benda-Beckman, B. von, A German Catastrophe? German Historians and the Allied Bombings, 1945-2010. Amsterdam University Press, € 39,50. Geallieerde bomaanvallen door Duitse ogen in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 5. Bespreking Maartje Hermans Geallieerde bombardementen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 23.

(BV) Captain, E. en G. Jones, Oorlogserfgoed overzee. De erfenis van de Tweede Wereldoorlog in Aruba, Curaçao, Indonesië en Suriname. Bert Bakker, € 24,95. Aankondiging door Frank Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 85.

(BV) Fallada, H., Alleen in Berlijn. Cossee, € 29,90 [roman over stil verzet in naziDuitsland] Bespreking Bas Heijne Kleine man, groot monster in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 1-2 [Boeken]: In zijn laatste roman laat Fallada zien hoe de Duitse samenleving tot in alle vezels doordrenkt was van nazisme.

(BR) Haffner, S., Kanttekeningen bij Hitler. Mets & Schilt, van € 25,00 voor € 12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(AR) Hetzler, J., Het mysterie van U-Who [voor de kust van New Jersey wordt het wrak van een U-boot ontdekt, maar welke?] in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 10, blz. 38-45. (AR) Kortholt, B., NSB’ers op de vlucht naar het onbekende [05-09-1944: 8000 NSB’ers vluchten naar … kamp Westerbork] in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 28-33. (BR) Lukacs, J., Hitler en de Historici. De plaats van Adolf Hitler in de 20ste eeuw. Mets & Schilt, van € 29,50 voor € 7.90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Meihuizen, J., Smalle marges. De Nederlandse advocatuur in de Tweede Wereldoorlog. Boom, € 29,90. Bespreking door Alexander Rinnooy Kan Meester in oorlogstijd. Heldere studie over de rechtsstaat in rechteloze jaren in: NRC Handelsblad, 10:10-09, blz. 14 [Boeken].

Aankondiging in Pas Verschenen non-fictie in: de Volkskrant, 10:18-09, blz. 7. Mail uitgeverij Boom, d.d. 10:20-10: tot 10:01-12 kost het boek geen € 29,90 maar € 25,00. Bespreking door Johannes Houwink ten Cate Weemoed naar gentlemen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 82-84. (AR) Schaap, I., De Silbertannemoorden 1943-1944 in: Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 20-27.

(BV) Versluis, R., In de voetsporen van een dwangarbeider. Uitgave in eigen beheer: zie www.dwangarbeid.nl, € 17,00 (incl. verzendkosten). Bespreking door Marc Hoogstad, Rotterdamse razzia herdacht in: NRC Handelsblad, 10:10-11, blz. 20.


50 Films/dvd’s • Andere Tijden: De ware soldaten van Oranje Programma,uitgezonden op Nederland 2 op 10:04-11, over verzetsman Peter Tazelaar. Oorlogshelden in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 60.

• Haar naam was Sarah – regie Gilles Paquet-Brenner De bestseller (wereldwijd 4,5 miljoen, in Nederland al 1 miljoen of - andere bron 750.000) van Tatiana de Rosnay Haar naam was Sarah (2006, Nederlandse vertaling 2007) over de Jodenrazzia in juli 1942 in Parijs, uitgevoerd door de Franse politie, operatie Lentebries, is verfilmd door Gilles Paquet-Brenner met in de hoofdrol Kristin Scott Thomas. De opa van de regisseur is indertijd gedeporteerd. Na Frankrijk en België ging de film in Nederland in première bij de opening van het Joodse Filmfestival. Naast de verhaallijn van de opgepakte Sarah is er de verhaallijn uit het heden van de Amerikaanse journaliste Julia, die op zoek is naar overlevenden van de razzia. Tatiana denkt dat haar verhaal aanspreekt omdat het meer is dan een historisch verhaal, omdat het grootste deel zich afspeelt in het heden, wat identificatie makkelijker maakt. Haar verhaal is fictie, in tegenstelling tot de film over de razzia La Rafle, een puur historische film met een didactische kant. Op de vraag waarom haar boek zo’n succes is in Nederland verwijst de schrijfster naar Anne Frank en naar het vergelijkbare verleden van Nederland en Frankrijk wat betreft schuldgevoel en schaamte over de vele deportaties. Tatiana de Rosnay: Mijn interesse gaat uit naar herinnering. Ik moest het verleden van mijn land onder ogen zien. In Frankrijk werden binnen een week van de filmeditie van het boek 15.000 exemplaren verkocht. Breemer, A. van den, ‘Ik wilde het taboe van nu laten zien’ in: de Volkskrant, 10:16-10, blz. 21. Jaeger, T., ‘Mijn boek roept vaak heftige emoties op’ in: NRC Handelsblad, 10:16-10, blz. 6. Advertentie van de film in: de Volkskrant, 10:16-10, blz. 20. Linssen, D., Conventioneel drama over pijnlijk verleden in: NRC Handelsblad, 10:27-10, blz. 8 :De film kiest voor een tamelijk recht-voor-zijn-raap representatie, die voornamelijk zin heeft om deze verhalen voor een nieuwe generatie beschikbaar te maken. Jong, F. de, Indrukwekkende Sarah in dito film in: Dagblad van het Noorden, 10:28-10, blz. 41: …de herinnering aan de Holocaust wordt levend gehouden door het open gezichtje van Mlusine Mayance, die diepe indruk maakt in haar onbevangen vertolking van Sarah. Beekman, B., ‘Haar naam was Sarah’ is gekunsteld en te veel soap’ in: de Volkskrant, 10:28-10, blz. 43. Dunkelgrun, B., ‘Sarah leidt al tien jaar een eigen leven’ [interview met de schrijfster] in: Dagblad van het Noorden, 10:28-10, blz. 47. Bespreking door Jos van der Burg Niet alle Fransen zaten in het verzet. Einde van taboe op collaboratie in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 90-91: Haar naam was Sarah dwingt tot stevig napraten.

Tentoonstellingen (TE) Krabbels en Klodders - Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 Groesbeek - t.e.m. 10:31-12 [beeldverhaal van Frans Brouwer over de periode april 1944-mei 1945, ook als boek: De Bezetting in beeld. Het beeldverhaal van Frans Brouwer 1944-1945]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, juli-augustus 2010, blz. 63. Aankondiging in Wereld in Oorlog, 2010, nr. 19, blz. 4.

(TE)

Zichtbare herinneringen… een confrontatie met terreur - Nationaal Monument Kamp Vught (i.s.m. Vughts Historisch Museum) - t.e.m. 11:0901 [de impact van het kamp op de ‘omstanders’], zie ook www.nmkampvught.nl.

Aankondiging in Wereld in Oorlog, 2010, nr. 18, blz. 5.

(TE)

Licht in het donker - Nationaal Monument Kamp Vught - Vught - t.e.m. 11:09-01 [over het Philips-Kommando].

Aankondiging in Wereld in Oorlog, 2010, nr. 20, blz. 4.


51

(TE)

Hitler und die Deutschen. Volksgemeinschaft und Verbrechen - Deutsches Historisches Museum - Berlijn - t.e.m. 11:06-02. Catalogus € 25,00. Zie ook www.dhm.de.

Wal, O. van der, Hitler-expositie in Berlijn blijft een waagstuk in: Dagblad van het Noorden, 10:1510, blz. 11. Bespreking door Merlijn Schoonenboom Zonder Hitler een saai land in: de Volkskrant, 10:16-10, blz. 15. Omstreden Duitse nazi-expositie druk bezocht in eerste weekend op: www.nujij.nl: meer dan 10.000 bezoekers. Bespreking Joost van der Vaart Kwartetten met het Derde Rijk. Tentoonstelling onderzoekt waarom Duitsers voor Hitler vielen in: NRC Handelsblad, 10:23-10, blz. 5: De expositie probeert de dictator in een nieuw licht te plaatsen en gaat in op de vraag waarom de Führer bij zijn volk zo populair was.

Liefde in oorlogstijd - Verzetsmuseum - Amsterdam - t.e.m. 11:10-04. Zie ook www.verzetsmuseum.org. Bespreking door Marieke Prins ‘Een moffenkind, dat zie je zo’ in: Historisch Nieuwsblad, juli-augustus 2010, blz. 95. (TE)

(TE)

Wally van Hall. Bankier van het verzet - Verzetsmuseum - Amsterdam t.e.m. 11:17-04. Zie ook www.verzetsmuseum.org.

Aankondiging in Jaap Stam, Bankier van het verzet in: de Volkskrant, 10:03-09, blz. 19.

•

ANNE FRANK

Jodenvervolging Je Anne [vervolg, zie Historie Gesignaleerd, november 2010] Aimée Kiene interviewde voor de Volkskrant Abke Bruins, die de rol van Anne in Je Anne speelt. Zij las Anne’s dagboek op haar vijftiende. Voor de audities is ze er helemaal opnieuw ingedoken. Ik denk dat ik nu ik wat ouder ben iets beter begrijp hoe heftig het is, wat Anne heeft meegemaakt. Ik snap nu hoe belangrijk het is om onderdak te hebben en dat je ruimte hebt. Ik wilde nu elke zin, elk woordje in het dagboek begrijpen. Bij de meeste musicals is het liedje-scène-liedje, hier is de muziek er echt doorheen geweven. Applaus is niet nodig na de liedjes, daardoor vergeet het publiek dat het theater is, het gaat helemaal in het verhaal zitten, het wordt meegezogen in het Achterhuis. Er worden ook enkele schoolvoorstellingen gespeeld. Voor jongeren is Je Anne volgens Abke heel herkenbaar: een pubermeisje dat worstelt met haar eigen opgroeien en de problemen die daar bij horen. En dat dan samen met het oorlogsverhaal. Kiene, A., ‘Anne Frank is levendig en optimistisch’ in: de Volkskrant, 10:02-11, blz. 40.

Henk van Gelder noemt de voorstelling Je Anne allerminst smakeloos. Eerder tot het uiterste ingetogen, in spannend licht. (…) Abke Bruins is hier de ontdekking, al schiet haar zangstem soms iets te schel uit. Maar ze is kinderlijk en volwassen tegelijk, een meisje dat toch weer ontroert als ze ten slotte met haar koffertje verdwijnt - hoe vaak we het verhaal ook al hebben gehoord. Gelder, H. van, Musical Anne Frank is smaakvol in: NRC Handelsblad, 10:02-11, blz. 9.


52 Patrick van den Hanenberg noemt in zijn recensie van Je Anne Abke Bruins (24) een ontdekking in haar rol als Anne Frank. Hij prijst ook het decor in de vorm van een Davidster met in elke hoek een vertrek van het Achterhuis. Door dit strenge begrensde podium zit iedereen op elkaars lip, waardoor de conflicten die uitbarsten simpel verklaard worden en de beklemming van deze bizarre gevangenis intens voelbaar is. Van den Hanenberg: Na Soldaat van Oranje is er met Je Anne een tweede fraai uitgewerkte musical over de Tweede Wereldoorlog die in het virtuele Huis van de Nederlandse Geschiedenis een ereplekje verdient. Jacques d’Ancona stelt dat een theaterproductie als Je Anne historisch en politiek nog altijd van belang is, vooral als getuigenis. Het muziektheater maakt van Anne Frank geen heilige, gelukkig maar stelt hij. Ze is een brutaaltje, lawaaierig en lekker impulsief. Abke Bruins is in haar grote rol als debutant treffend, vocaal en acterend. Meer dan ontwapenend ook, zeker in haar onverwoestbare, voorbeeldige optimisme. Hanenberg, P. van den, Musical je Anne grijpt je vaak naar de keel in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 47. Ancona, J. d’, De onverwoestbare nachtmerrie in: Dagblad van het Noorden, 10:03-11, blz. 40.

Anne Frankboom De restanten van de Anne Frankboom, de Aesculus hippocastanume, die was geregistreerd in het Nationale Register van Monumentale Bomen onder nummer 1686124, zijn opgeslagen in containers van het bouwbedrijf dat de stalen steunconstructie destijds maakte. De advocaat van dat bedrijf eist nu geld voor de kosten van de opslag. Eigenaar Pomes en de stichting Support Anne Frank Tree zijn bezig om die restanten te verdelen. Voor alles willen zij voorkomen dat de boom commercieel aangewend wordt. Pomes: Het zou een gotspe zijn als met de boom gebeurt wat er met de Berlijnse Muur is gebeurd: dat stukken op eBay worden aangeboden. Dat zal niet gebeuren. Stam, J., Er wordt nog steeds van alle kanten aan de Anne Frankboom getrokken in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 9.

Waar bleven de Joden van ons Amsterdam In 1947 componeerde Hans Krieg het lied Waar bleven de Joden van ons Amsterdam. Het lied werd beschreven in recensies, maar er is geen opname van bekend. Esther Göbel vond op zolder bij de bijna 80-jarige dochter van Krieg de bladmuziek van het nummer. Zij nam het lied op voor de Hollandsche Schouwburg. De opname is te beluisteren via www.hollandseschouwburg.nl. Lied Hans Krieg teruggevonden in: de Volkskrant, 10:24-11, blz. 38.

Publicaties (BR) Maarsen, J. van, Ik heet Anne, zei ze, Anne Frank. Just Publishers, van € 17,95 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580

• INDONESIË

een kolonie vecht zich vrij


53 Verleden in Indonesië Naar aanleiding van de grote belangstelling voor het boek Een geschiedenis van Congo vraagt Gert Dijkstra in de Volkskrant: Hoe kan het dat we in Nederland zo weinig lezen over ons verleden in Indonesië. De Belgen lijken beter in staat het eigen oorlogsverleden onder ogen te zoen. In Nederland stoppen we dat ver weg. Mijn kinderen leren er niets over op school. In de Nederlandse boekwinkel is er niets over te vinden. Dijkstra, G., Oorlogsverleden in: de Volkskrant, 10:08-11, blz. 20. In een ingezonden stuk somt Rudy Schreijnders op welke boeken over Indië allemaal in zijn uitpuilende boekenkast staan. Hoe zo is er in Nederland weinig te lezen over ons verleden in Indonesië? Schreijnders, R., Uitpuilen in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 30.

Rawagede De 87-jarige Saih Bin Sakam, de enige overlevende van de massamoord van Rawagede op 9 december 1947, is in Nederland. Persoonlijk wil hij pleiten voor excuses en schadevergoeding door de Nederlandse Staat en hij wil praten met Tweede Kamerleden en met veteranen. Sakam was 24 toen hij met zijn vader op een rij gezet werd om neergeschoten te worden. De kogel die voor hem bedoeld was raakte zijn linkerpols. In de rug werd hij getroffen door een kogel, die zich al door een dorpsgenoot had geboord. Hij hield zich stil onder levenloze lichamen en overleefde. Geschiedenisleraar Wim Plas van het Willem Lodewijk Gymnasium in Groningen nodigde Sakam uit om op school zijn verhaal te vertellen via de tolk Pondaag, de voorzitter van het Comité Nederlandse Ereschulden. Sakam heeft nooit leren lezen en schrijven en had nog nooit in een vliegtuig gezeten. De scholieren voelden zich ongemakkelijk en bedrukt tijdens zijn verhaal. Harry (16): het is echt schokkend wat wij daar gedaan hebben en Julia (17) Ik snap nu eindelijk hoe Duitsers zich moeten voelen over de Tweede Wereldoorlog. Sakam gaf aan de leerlingen nog eens aan dat hij geen vervolging van de daders wil, alleen excuses en redelijke compensatie. Outeren, E. van, Beter dan een boek over de politionele acties in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 3.

Publicaties (BR) Bouman, B., Ieder voor zich en de republiek voor ons allen. De logistiek achter de Indonesische Revolutie 1945-1950. Boom, van €30,50 voor € 9,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

11 TIJD VAN TELEVISIE EN COMPUTER Vanaf 1950

•

Algemeen

Wederopbouwarchitectuur De Verfdoos, een woongebouw in Amsterdam-West, is nauwgezet gerenoveerd. Het werd gebouwd in 1956 en kreeg vanwege de kleurrijke verschijning de bijnaam de Verfdoos. Het werd het paradepaardje van de wederopbouwarchitectuur in Amsterdam en werd ook wel bezongen als ‘Le Corbusier in Slotermeer’. De Nederlandse architect Allert Warners (1914-1980) was duidelijk geïnspireerd door het werk van Le Corbusier. Na de oplevering kwamen destijds zo’n tienduizend mensen uit binnen- en buitenland kijken naar de


54 doorzonappartementen voor het gewone volk, ingericht volgens de principes van Goed Wonen. Ter gelegenheid van de oplevering van de renovatie verscheen een boekje over de historie en het herstel met als bijlage een reproductie van het tijdschrift Goed Wonen uit augustus 1956: (BV) Teijmant, I. en B. Sorgedrager, De Verfdoos. Veranderende buurten in Amsterdam. Bas Lubberhuizen, € 19,50. Bespreking door Marc van den Eerenbeemt Le Corbusier in Amsterdam-Slotermeer in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 40.

Roel van Duijn Van Duijn (67) heeft steun gezocht bij de bestuursrechter om inzage te krijgen in alle gegevens die de geheime diensten over hem verzameld hebben en om excuses te krijgen voor het feit dat hij vanaf zijn 18de tot minstens zijn 50ste gevolgd is. Die gegevens heeft hij nodig om zijn memoires te schrijven. Zo wil hij inzage in de interneringslijsten van staatsgevaarlijke individuen en wil hij weten wat er in de archieven zit over zijn ontvoering door rechts-radicalen in 1970. Van Duijn heeft contact met één van zijn spionnen, die vroeger undercover bij hem over de vloer kwam. Voor de rechtbank had Van Duijn zijn koninklijke onderscheiding, gekregen vanwege zijn verdiensten voor de democratie, op zijn witte trui gespeld. Hoe kan iemand met zo’n onderscheiding jaren gevolgd zijn door geheime diensten, was zijn boodschap?! De rechter merkte fijntjes op dat de regels voorschrijven dat het ereteken op een jacquet gedragen wordt. Stam, J., ‘Recht op dossier en excuses’ in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 10.

Invasieplannen Suriname 1986 In 1982 heeft de Verenigde Staten een beroep gedaan op Nederland voor steun voor een invasie in Suriname vanwege de toenadering van Bouterse tot Cuba. Het kabinet Lubbers wees steun voor dit plan af. Na de Amerikaanse inval op Grenada verbrak Bouterse zelf de diplomatieke banden met Cuba. Eind 1986 bestond er in Nederland een gedetailleerd plan om legerleider Desi Bouterse af te zetten en te arresteren door militairen van het Korps Mariniers met steun van de VS. Zo moest o.m. de luchthaven Zanderij ingenomen worden en zouden mariniers in Paramaribo gedropt worden om Bouterse op een van zijn door de VS opgegeven schuiladressen te arresteren. Het plan was opgesteld door het kabinet-Lubbers op verzoek van drie leden van de toenmalige Surinaamse regering, o.m. van premier Radhakishun. Begin 1987 zag de regering van het plan af vanwege de risico’s voor de mariniers en voor de Nederlandse burgers in Suriname. Minister Van Eekelen van Defensie was opgelucht toen het plan van tafel ging. Het is bijzonder dat het plan zo lang geheim gehouden is. Kolfschoten, F. van, Nederland wilde Bouterse afzetten met invasie in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 1. Kolfschoten, F. van, Verlos ons van Bouterse in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 1-3 [het Vervolg].

De Surinaamse regering heeft verheugd gereageerd op de bevestiging van de plannen van Nederland om in 1986 Bouterse te arresteren. Bouterse heeft dat altijd beweerd, maar werd nooit geloofd. Er is veel discussie over de hulpvraag van premier Radhakishun (en twee anderen). Kennelijk was dit in maar zeer kleine kring bekend. Ramdharie, S., Surinaamse regering: wij hadden gelijk in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 16-17.

De SP wil opheldering over de Nederlandse invasieplannen in 1986. Toen Van Bommel in 2007 opheldering vroeg over deze zaak kreeg hij van minister Verhagen alleen te horen dat er met de Verenigde Staten overlegd was over evacuatie van Nederlanders en niets over invasieplannen. Hij stelt dat hij toen onjuist geïnformeerd is. Douwes, D., SP verlangt opheldering invasieplan Suriname in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 17.


55

Maarten ’t Hart In Maassluis is het Documentatiecentrum Maarten ’t Hart geopend met informatie en documentatie over de auteur. Het centrum beheert de site www.maartenthart.nl met o.m. een bibliografie van alles wat ooit door en over ’t Hart gepubliceerd is (meer dan 19.000 items). Mensen in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 58.

Publicaties (BV) Bush, G. W., Cruciale beslissingen. Balans, € 22,50 [Amerikaanse editie: Crown, € 33,90]. Bespreking door Menno de Galan De ‘beslisser’ toont zich in memoires onthutsend passief in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 10.

(BV)

Dikötter, F., Mao’s Great Famine. The History of China’s Most Devastating Catastrophe 1958-1962. Bloomsbury.

Bespreking door Henk van Renssen Mao’s massamoord. De Grote Sprong in de dood in: Vrij Nederland, 10:27-11, blz. 64-65.

(BR)

Haenen, M., Tien paters op Gods grote akker. Prometheus, van € 17,95 voor € 6,90 [in 1956 vertrokken tien achttienjarige jongens naar Brazilië om opgeleid te worden door de Orde van de Karmelieten om missionaris te worden. Zij waren de laatsten].

Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Heiden, P. van der en A. van Kessel, Rondom de Nacht van Schmelzer. De kabinetten-Marijnen, -Cals en -Zijlstra, 1963-1967. Boom, € 39,90. Advertentie uitgeverij in Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 20.

(BV) Korte, K. de, Basta, de laatste jaren van een droomprins. Atlas, € 16,95 [Karin de Korte sprak in de laatste jaren van prins Bernhards leven met hem over zijn dromen]. Interview van Jan Hoedeman met de auteur De dromen van de prins in: de Volkskrant, 10:18-11, blz. 18-19.

(BR) Mols, B., Het raadsel van informatie. Boom, van € 19,50 voor € 6,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Willem Alexander. Kijk op een koning. Nieuw Amsterdam - ANP Foundation, € 19,95 [met als gastschrijvers o.m. Jan Terlouw, Mart Smeets, Margriet van der Linden en Lucas Reijnders].. Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:24-11, blz. 6.

Films /dvd’s • Majesteit Eerste Nederlandse speelfilm over het koningshuis met Carine Crutzen als Beatrix. Regisseur is Peter de Baan, het script is van Ger Beukenkamp. De film speelt vanaf de eerste Prinsjesdag na het overlijden van prins Claus. Floortje Smit interviewde de makers over de historische juistheid en over zaken, die in zo’n film wel en niet kunnen. Smit, F., Majesteit mag best een tongzoen geven in: de Volkskrant, 10:09-09 [NFF].

Marijn van der Jagt bespreekt in Vrij Nederland de film Majesteit in relatie tot andere producties over de Oranjes. De makers kregen voor de film geen steun van het Filmfonds omdat Beatrix niet gerepresenteerd werd zoals we haar kennen. Beukenkamp noemt dat censuur. Volgens hem is de functie van drama juist om mensen van een andere kant te laten zien dan hoe we ze kennen: een kwetsbare koningin, die nog nauwelijks weet wat ze aanmoet met haar volk, haar functie en zichzelf. Jagt, M. van der, ‘Majesteit’. Het drama bereikt de koningin in: Vrij Nederland, 10:23-10, blz. 60-63.


56

Coen van Zwol noemt in zijn recensie Majesteit een film, die Beatrix’ brein gijzelt om haar tot woordvoerder van het Republikeins Genootschap te maken. De makers willen de tragiek tonen van mensen die gevangen zijn in een ‘belachelijke poppenkast’. Zo mist de film een spanningsboog: Wie wil er nou weten hoe iets niet gebeurd is? Omdat de crisissen op zijn, hebben ze nu zelf maar een crisis bedacht. Majesteit verhoudt zich zo vrijblijvend tot de realiteit dat hij bewegingsloos tussen feit en fantasie hangt. Jos van den Burg stelt in zijn recensie dat de strekking van de film is dat de Oranjes gevangen zitten in een knellend keurslijf en dat de monarchie uit menselijkheid opgeheven moet worden, in het belang van de Oranjes dus. Aan subtiel drama hadden de makers geen boodschap. De film ontstijgt zelden het niveau van een (konings)soap. Kevin Toma noemt de film een fictieve, maar prikkelende kijk op koningin Beatrix. Zwol, C. van, Republikeinen gijzelen het brein van Beatrix in: NRC Handelsblad, 10:2710, blz. 8. Burg, J. van der, De majesteit heeft het maar zwaar in: Dagblad van het Noorden, 10:2810, blz. 40. Toma, K., Majesteit praat zelden normaal in: de Volkskrant, 10:28-10, blz. 41. Bespreking door Jos van der Burg in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 90: het resultaat is een amusante, maar ongeloofwaardige koninginnesoep met als boodschap dat het hoog tijd is die arme Oranjes van de monarchie te verlossen.

Niet zo opwekkende recensies, maar in de advertentie voor de film www.majesteitdefilm.nl – maken ze er het beste van: • Jeroen Willems, zeer terecht bekroond met Gouden Kalf – Mikro Gids • Crutzen overtuigt volkomen – de Volkskrant • Fenomenale Crutzen – nu.nl • Prachtig gemaakte film – vier sterren – TV Film • Mooi menselijk drama – de Telegraaf • Voortreffelijke acteurs – Veronica Magazine • Vier sterren – Spits • Fenomenaal gespeeld – de Volkskrant. Advertentie voor de film in de Volkskrant, 10:28-10, blz. 54.

Arjan Peters over de film Majesteit:De speelfilm Majesteit is moeilijk te verdragen. Dat komt door de scenarioschrijver, die zijn particuliere opvatting over de tragiek van Beatrix (een gevangene,, zij lijkt machtig, maar is onmachtig) aan zijn hoofdpersoon opdringt. Geen moment krijgen we Beatrix te zien; wel een dappere actrice die aannemelijk moet maken dat de koningin overweegt een tegendraadse troonrede uit te spreken. Peters, A., Koningin in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 3 [Boeken].

Op het Noordelijk Film Festival ging de publieksprijs naar de film Majesteit van Peter de Baan, met een waardering van 9,09. Mensen in: de Volkskrant, 10:16-11, blz. 50.

Op basis van het scenario van Ger Beukenkamp voor de film Majesteit heeft Oscar van den Boogaard een roman gemaakt: (BV) Boogaard, O. van den, Majesteit. De Geus, € 17,90. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:29-10, blz. 4 [Boeken]. Aankondiging in Geuzennieuws, oktober 2010, blz. 10-13: Van den Boogaard: het boek is echt een aanvulling op de film. Bespreking door Hans van den Bergh Fictie in: Vrij Nederland, 10:27-11, blz. 62 (3 sterren): Wat een banale onderneming leek, het in woorden navertellen van een film, ontpopt zich als een subtiele aanvulling die de personages vermenselijkt.

Tentoonstellingen (TE) Beestenboel - Kasteel Groeneveld - Baarn - t.e.m. 11:28-02 [tentoonstelling van selectie van de Gouden Boekjes in Nederland vanaf 1953 met madruk op de dierenverhalen]. Aankondiging in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 65.


57

•

Politiek Nederland: actueel

PVV Partijdemocratie In Vrij Nederland een interview met PVV-Kamerlid Hero Brinkman over zijn strijd voor een democratische partij. Zijn inzet is het behoud van de partij ook ná de periode van Geert Wilders. Daartoe heeft hij een nota geschreven met allemaal voorstellen. En die nota zal geagendeerd worden in de fractie en dan moet Brinkman afwachten of en hoe de andere Kamerleden reageren. Als die andere Kamerleden er niets in zien dan is Brinkman naar eigen zeggen in deze kabinetsperiode uitgepraat over democratisering van de PVV. Door zijn pleidooi voor partijdemocratie kwam Brinkman voor de laatste verkiezingen op plaats dertien te staan, omdat Geert democratisering absoluut niet wilde. Kamerlid Bosma noemt een ledenstructuur voro de partij een faalfactor. Derkzen, S. en Th. Niemantsverdriet Hero Brinkman: ‘Ik ben gek op Geert, ik heb diep respect voor die gozer’ in: Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 20-23.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant wordt gesteld dat als de PVV mee gaat doen in alle provincies bij de verkiezingen voor de provinciale staten de PVV steeds meer op een gewone politieke partij gaat lijken. Maar, zo wordt gesteld, dan wordt het ook tijd voor interne democratisering. Het is natuurlijk merkwaardig dat een partij die zegt een hartstochtelijk voorstander van de democratie te zijn, wordt geleid als een eenmansbedrijf. Een echte democraat staat ook in eigen huis inspraak toe. Het wezen van democratische politiek is immers dat leiders ter verantwoording geroepen kunnen worden, en eventueel vervangen. (…) Als de PVV volwassen wordt, zal zij ook moeten democratiseren. De risico’s zal zij op de koop toe moeten nemen. Redactioneel commentaar Gedoogpartner in: de Volkskrant, 10:08-11, blz. 18.

In een redactioneel commentaar stelt de redactie van de Volkskrant: Democratisering zou om te beginnen één van de grote ongemakken wegnemen die velen voelen bij de partij, zeker nu die zo invloedrijk is. Een partij die geen leden heeft maar haar leider volgt, en daardoor nauwelijks intern debat kent, is voor de buitenwereld moeilijk te doorgronden. Het komt de transparantie van de politiek niet ten goede. Redactioneel commentaar Onrust in de PVV in: de Volkskrant, 10:15-11, blz. 18.

In de Tweede Kamerfractie van de PVV bestaat grote onvrede over de manier waarop de partij bestuurd wordt. Er zijn klachten over het mediabeleid, de fractiefinanciën en de vele optredens van Geert Wilders in het buitenland. Een notitie van Kamerlid Brinkman lekte uit, evenals een tegenmanifestatie van Martin Bosma, die bevreesd is dat in een democratische PVV ‘opstandige fractieleden zich via de leden van een draagvlak gaan voorzien’. Brinkman maakt zich ook zorgen over de nadruk op anti-islam standpunten van de partij: Door de gesloten en strakke leiding en mede door de internationale koers van de fractieleider zou de beeldvorming kunnen ontstaan dat de PVV een one-issue partij is. Grote onvrede in fractie PVV over bestuursstijl in: de Volkskrant, 10:19-11, blz. 2.

PVV-Kamerlid Brinkman zet zijn initiatief voor een jongerenorganisatie door, ook als de fractie hier niet mee instemt. Kamerlid Bosma voelt niets voor het plan: Alsjeblieft niet! Zijn bezwaar is dat allerlei niet-volwassenen namens de PVV op televisie verschijnen en dingen gaan roepen waar we geen enkele invloed op hebben. Uit de notities van Brinkman en Bosma blijkt dat er binnen de fractie fundamentele onenigheid bestaat over de inhoudelijke koers van de partij. Met zijn pleidooi voor meer democratisering en een jongerenorganisatie staat Brinkman tegenover partijleider Wilders en diens rechterhand Bosma. Rijlaarsdam, B., Brinkman wil plan PVV-jongeren doorzetten in: NRC Handelsblad,


58 10:19-11, blz. 1.

De PVV wordt geen ledenpartij. De fractie koos de lijn van PVV-Kamerlid Martin Bosma en wees alle aanzetten tot meer partijdemocratie van PVV-Kamerlid Hero Brinkman af. Ook zijn voorstel om een commissie de voor- en nadelen te laten onderzoeken vond de fractie te ver gaan. Brinkman legt zich neer bij het besluit van de fractie. Meerhof, R., PVV blijft voorlopig beweging zonder leden in: de Volkskrant, 10:2411, blz. 6. Staal, H. en F. Staps, De PVV blijft de enige partij zonder leden in: NRC Handelsblad, 10:24-11, blz, 5.

Martin Bosma vindt politieke partijen met leden ouderwets. Het is niet leuk voor een partij als ‘allerlei types’ namens de PVV gaan praten. Leden zijn niet nodig om ideeën uit het land te halen: via internet verspreiden denkbeelden zich razendsnel. Een moderne partij luistert naar 12 miljoen mogelijke kiezers, niet naar die kleine groep die zich aanmeldt als lid. Politicoloog Van Thijn vindt dat partijen met leden een belangrijke functie hebben: ze leveren leden voor doorstroming. Dat blijkt b.v. uit de opbouw bij de SP. Beginnen met een jongerenafdeling vindt Van Thijn een goede zaak: goed opgeleide jongeren komen dan boven drijven. Van Bommel (SP) ondersteunt de stelling van Van Thijn: door de partij open te stellen voor leden kwam er een waaier van talenten de partij in. Volgens Van Bommel zijn partijen zonder leden gedoemd te verdwijnen: Leden zijn nodig om een partij levend te houden. Bakker, M., ‘Leden zijn onontbeerlijk om een partij levend te houden’ in: de Volkskrant, 10:24-11, blz. 6.

In een redactioneel commentaar stelt de redactie van NRC Handelsblad: De PVV wordt niet gedemocratiseerd. Het blijft een partij van één lid, Geert Wilders. (…) Dat is een ongezonde situatie. Zeker voor een partij die bijna een zesde van het electoraat vertegenwoordigt en met 24 zetels in de Tweede kamer het lot van het kabinet in handen heeft. Maar verboden is het evenmin. De wet staat toe dat politieke groeperingen aan de verkiezingen meedoen maar schrijft niet voor hoe zij intern dienen te worden georganiseerd. (…) Toch is een democratische beweging als politieke partij verreweg te prefereren boven een min of meer dictatoriaal geleide organisatie. Macht hoort te fungeren bij de gratie van tegenmacht. Bij de PVV is daar nauwelijks sprake van. Zie ook het gedrag van de fractieleden in de Tweede Kamer die zonder de goedkeuring van hogerhand hun mond blijkbaar niet mogen opendoen. Maar wellicht past een dergelijke structuur wel juist bij de PVV. Die partij houdt er wel meer verderfelijke denkbeelden op na. Als het achterwege blijven van een democratische structuur. Redactioneel commentaar Ondemocratische PVV in: NRC Handelsblad, 10:24-11, blz. 2. Fascisme Filosoof Rob Riemen, directeur van het Nexus Instituut, stelt in zijn pamflet De eeuwige terugkeer van het fascisme [Atlas, € 9,95], dat Geert Wilders geen fascist genoemd mag worden, maar dat zijn stijl en ideeën onmiskenbaar doen denken aan het vooroorlogse fascisme. Hij exploiteert het ressentiment onder de bevolking, wijst vreemdelingen aan als zondebok en keert zich tegen ‘de elite’ en alles wat intellectueel, kosmopolitisch of anderszins afwijkend van ‘het volk’ is.(…) Het is een oude techniek van het fascisme om een zondebok te zoeken: het komt altijd door hen, hen, hen! Riemen stelt het woord fascisme niet te gebruiken als een scheldwoord tegen de PVV, maar als een term om het populisme beter te begrijpen. Welke culturele geschiedenis zit er achter de beweging van Wilders? Dan zie ik veel parallellen met het fascisme. Je moet dan niet zozeer kijken naar de manier waarop het fascisme is geëindigd, met Auschwitz, maar naar de manier waarop het begonnen is, als populistische beweging die macht


59 greep. In NRC Handelsblad: Als je het fascisme noemt als het gewelddadig wordt, ben je te laat. Riemen ziet dat een ander type massamens is ontstaan, dat niet in rationaliteit gelooft, dat zichzelf niet wil verheffen. Een verwend, agressief mensentype dat anderen de schuld geeft als het tegenzit. Hij wijst erop dat de Duitse filosoof Max Scheler in 1912 al constateerde dat elite een scheldwoord werd. Zo ontstaat een samenleving die niet meer geïnteresseerd is in geestelijke waarden en verheffing, die zich beweegt in neerwaartse richting met dalende onderwijskwaliteit en rancune tegen alle kunst die ‘moeilijk’ is. Riemen vindt dat de elites zich moeten oprichten, zich sterk moeten maken voor cultuur en geestelijke waarden. Het streven naar verheffing is fundamenteel voor de geschiedenis van onze beschaving. Maar de elites hebben dat losgelaten. Juist in een democratische samenleving heb je elites nodig die het voorbeeld geven. Maar de zakenelite is ontmaskerd. De intellectuele elite relativeert zichzelf, de media-elite wil vooral verkopen. En de politieke elite mist idealen en loopt achter Maurice de Hond aan. Giesen, P., ‘Veel parallellen PVV en fascisme’ in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 9.

Walters, D., De stelling van Rob Riemen: Noem Wilders een fascist, dan begrijpen we wat er gebeurt in: NRC Handelsblad, 10:06-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat]. Zie ook www.robriemen.nl.

Afshin Ellian, rechtsfilosoof Universiteit Leiden, vindt dat de parallellen die Riemen ziet tussen Wilders en het fascisme van Mussolini volledig mank gaan. Wilders heeft geen corporatieve ideeën, wil niet de parlementaire democratie afschaffen en waar zijn zijn zwarthemden? Enkele met de haren erbij gesleepte parallellen tussen diverse bewegingen en ideeën in de geschiedenis bewijzen nog niet de terugkeer, laats staan de eeuwige terugkeer van hetzelfde fenomeen. Onzin. Gekakel. (…) Riemen ontpopt zich als een stemmingmaker van de eerste orde. Ellian, A., Wilders een fascist noemen is gekakel in: NRC Handelsblad, 10:10-11, blz. 7.

Jonathan van het Reve bestrijdt in Vrij Nederland de stelling van Riemen dat je om iets te begrijpen je het eerst moet benoemen. Z.i. kun je iets begrijpen zonder het te benoemen. Het zou best kunnen dat Riemen op bepaalde punten gelijk heeft, maar als hij werkelijk denkt dat het trekken van een omstreden, provocerende conclusie een noodzakelijk beginpunt is om iets te begrijpen, dan moet hij echt nog wat langer nadenken. Reve, J. van het, Moet het beestje een naam? in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 18.

In een ingezonden brief reageert hoogleraar W. J. Veraart op het artikel van Ellian: De PVV niet fascistisch? Normaal toch ook niet. Hij stelt o.m.: Dat de PVV de Nederlandse moslims stelselmatig discrimineert, kan immers door niemand ontkend worden, zelfs niet door de heer Ellian. Olivier Visser wijst nog eens n.a.v. het artikel van Ellian op de overname van een aantal wezenskenmerken van het fascisme door het rechtspopulisme. Brieven in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 7 [Opinie & Debat].

Frits Bolkestein noemt de stellingname van Riemen inzake Geert Wilders en hedendaags fascisme Onzin. Het verraadt onbegrip over het ontstaan van het fascisme. (…) Door Wilders met het fascisme in verband te brengen, trivialiseert Riemen het werkelijke fascisme. Mussolini was nog wel wat anders dan de leider van de PVV. Rob Riemen moest zich schamen zoveel onzin de wereld in te sturen. Wie Wilders wil bestrijden moet dat doen op basis van feiten en argumenten en Moet niet met verdachtmakingen komen. Wilders heeft voldoende verwerpelijks gezegd over de Europese Unie en de islam om dat mogelijk te maken. Bolkestein, F., Rob Riemen, schaamt u zich voor zoveel onzin in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 26.

Het artikel van Bolkestein riep weer een reactie op van de Groningse docent


60 staatsrecht Han Warmelink: Argumenten Bolkestein zijn mager. Warmelink somt nogmaals de aspecten van het fascisme op, die terug te vinden zijn in de ideologie, samenstelling en presentatie van de PVV. Hij noemt de tegenargumenten van Bolkestein onbeduidend, zelfs een tikje onbenullig. (…) het problematische van de benadering van Bolkestein is niet alleen dat hij een op zich volkomen legitieme discussie uit de weg gaat, maar vooral ook dat hij daarmee de bedenkelijke zijden van Wilders’ beweging bagatelliseert. Warmelink, H., Argumenten Bolkestein zijn mager in: de Volkskrant, 10:16-11, blz.20-21.

Arnold Heumakers bespreekt in NRC Handelsblad het boekje van Riemen: In zijn pamflet De eeuwige terugkeer van het fascisme moet een beladen begrip uit het verleden het heden verhelderen. Heumakers, A., Het antifascisme als dwaalleer in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 6 [Boeken].

Isobel Buiter stelt voor om in de discussie ‘fascistisch’ te vervangen door ‘fascistoïde’= fascistische kenmerken vertonend. Buiter, I., Fascistoïde in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 20.

CDA-TweedeKamerlid Jack Biskop opende een vergadering van de CDA-fractie met een overdenking, waarin hij wees op overeenkomsten tussen de Duitse nationaal-socialisten in de jaren dertig en de Partij van de Vrijheid van Geert Wilders.. CDA-Kamerlid Koppejan beval de tekst op zijn eigen website aan als een inspirerende overdenking. Biskop haalde Menno ter Braak aan in diens beschrijving van een politieke beweging die ressentiment exploiteert en dat richt op een zondebok. Biskop, een tegenstemmer tegen de gedoogconstructie van het kabinet met de PVV, had zich geraakt gevoeld door het boekje van Riemen De eeuwige terugkeer naar het fascisme. Meerhof, R., CDA’er maakt vergelijking met nazi’s in: de Volkskrant, 10:26-11, blz. 1.

Fatsoensnormen Naar aanleiding van de affaire-Lucassen wordt in een redactioneel commentaar in de Volkskrant gesteld: De strikte fatsoensnormen en de law and order die de PVV aan de samenleving wil opleggen, blijken niet te gelden in eigen kring. (…) Iemand die liegt, bedreigt en intimideert heeft niets in de Kamer te zoeken. Redactioneel commentaar, Schaamteloos in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 20.

Mensenrechten Amnesty International heeft een rapport gepubliceerd over de detentiecentra voor illegale vreemdelingen. Acht- tot tienduizend vreemdelingen worden jaarlijks onder slechte omstandigheden in een detentiecentrum opgesloten. De omstandigheden zijn slechter dan in reguliere gevangenissen, waar criminelen opgesloten zijn. De vreemdelingen hebben meestal geen strafbare feiten gepleegd. Volgens internationale mensenrechtenverdragen mogen vreemdelingen alleen opgesloten worden als uiterste middel. Alternatieven voor detentie als een dagelijkse of wekelijkse meldplicht, een borgsom of elektronisch toezicht worden nauwelijks gebruikt. In vergelijking met andere landen zitten vreemdelingen in Nederland langer vast: gemiddeld 97 dagen, met uitschieters tot twee jaar. de medische zorg is volgens Amnesty onvoldoende. Vreemdelingen mogen in detentie niet werken of onderwijs volgen. Een vreemdeling zit minimaal 16 uur in de cel. Amnesty: recht van illegaal geschonden in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 3,

In het Dagblad van het Noorden een overzicht van het complex in Ter Apel: de penitentiaire inrichting en het asielzoekerscentrum.


61 Brandsma, M en A. Broere, Tussen hoop en vrees in: Dagblad van het Noorden, 10:05-11, blz. 10 [In Beeld].

In een redactioneel commentaar pleit de redactie van NRC Handelsblad voor toetsing van de Grondwet door de rechterlijke macht. Doordat dat nu niet mogelijk is, is in de Nederlandse rechtspraak Straatsburg - het Europese Verdrag voor de Bescherming van de Rechten van de Mens - richtinggevend geworden, terwijl dat eigenlijk als vangnet bedoeld was. Nu wordt bescherming van burgerrechten geïmporteerd. Haal de mensenrechten naar huis en houdt Straatsburg op de reservebank. Redactioneel commentaar Toets grondrechten in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 7.

In een redactioneel commentaar stelt de redactie van de Volkskrant dat de reeks waarschuwingen van mensenrechtenorganisaties over de wijze waarop Nederland omgaat met illegale vreemdelingen beschamend begint te worden. Eerst de Raad van Europa, nu weer Amnesty International met een tussentijd van vijf jaar!. gezien de maatschappelijke problemen rond immigratie en integratie is voor een streng beleid veel te zeggen. Maar daarbij moet respect voor de mensenrechten altijd voorop staan.(…) het vreemdelingenbeleid mag restrictief zijn, maar het moet wel humaan worden. Aan de nieuwe minister Leers de taak om te bewijzen dat een strenge lijn niet hand in hand hoeft te gaan met onfatsoen. Redactioneel commentaar Onfatsoenlijk in: de Volkskrant, 10:09-11, blz. 16.

VluchtelingenWerk Nederland is van mening dat de Nederlandse regering onredelijke eisen stelt aan gezinshereniging van immigranten. Daarmee schendt Nederland de Europese afspraken over het recht op gezinshereniging. VluchtelingenWerk Nederland dient een klacht in bij de Europese Commissie over de Wet Inburgering Buitenland, waarin o.m. een basisexamen inburgering geëist wordt, wat in verschillende landen, zoals Somalië, Irak en Afghanistan onmogelijk is. Zo wordt het honderden nieuwe Nederlanders onmogelijk gemaakt hun partner en kinderen te laten overkomen. Witteman, J., Klacht over gezinshereniging in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 11.

In een essay in NRC Handelsblad pleit Thierry Baudet om de grondrechtenhandhaving niet over te laten aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, maar op het nationale niveau: ieder land kan zijn eigen afwegingen maken op basis van de eigen nationale cultuur en de (nationale) rechters kunnen door de andere staatsorganen in toom gehouden. Baudet wijst op een aantal recente ingrepen van het Europees Hof in het Nederlands mensenrechtenbeleid, gebaseerd op fundamentele beginselen achter mensenrechten, die z.i. in de praktijk volkomen onduidelijk zijn en alleen maar neerkomen op de uitoefening van macht. Baudet, Th., Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens vormt een ernstige inbreuk op de democratie in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 1-2 [Opinie & Debat].

Jit Peters, hoogleraar staatsrecht UvA (en detail: leermeester van Th. Baudet) en Lauri-Anne Kapper, studente rechten, laten in een betoog in NRC handelsblad weinig heel van het essay van Baudet. Van meet af aan, zo stellen ze, heeft men beseft dat de bescherming van mensenrechten ten koste zal gaan van de nationale soevereiniteit in het belang van individuen en minderheden, die beschermd moeten worden tegen hun eigen wetgever. Bij gebrek aan de mogelijkheid om wetten aan nationale grondrechten te toetsen is de Nederlandse burger - meer dan de Duitse of Franse burger - afhankelijk van het EVRM en het Hof in Straatsburg (EHRM).(…) helaas volgt de Nederlandse rechter slaafs de oordelen van het EHRM, omdat wij geen constitutioneel toetsingsrecht kennen. (…) Wanneer we ervoor zouden kiezen om de grondrechten te bezien als opdracht aan de wetgever en de bescherming uitsluitend over te laten aan de wetgever, dan laten we de burger in de kou staan en draaien we de klok meer dan 65 jaar terug. Peters, J. en L-A. Kapper, Eurohof beschermt tegen overheid in: NRC Handelsblad, 10:15-11, blz. 9.


62

Het essay van Baudet riep in NRC Handelsblad veel reacties op. Een voormalig medewerker van de Raad van State, Mr. Gerbrandy, valt Baudet bij met een voorbeeld. Hoogleraar staatsrecht in Maastricht, A. Heringa, noemt Baudets essay eendimensionaal, eenzijdig en op cruciale punten onjuist. Hij vindt het een anomalie dat de Nederlandse rechter wetgeving niet kan toetsen aan de Grondwet. Maar gelukkig hadden en hebben we het EHRM en EVRM. Gelijke behandeling in het personen- en familierecht, meer waarborgen in het strafrecht, vrije meningsuiting, bescherming van het eigendomsrecht, bescherming van de privacy en vele andere mooie zaken zijn dank zij EHRM, verdrag en nationale rechter versterkt en beschermd. Gelukkig maar, en erg democratisch. Universitair docent Internationaal Recht (VU) K. Manusama, stelt: Het opiniestuk van Thierry Baudet over het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het bijbehorend Hof is een teken van een tijd waarin alles Europees, internationaal wantrouwig wordt bezien en met een beroep op nationale soevereiniteit en cultuur deze duistere invloeden zoveel mogelijk worden buitengesloten. Dat is jammer, want vooral het EVRM is van onschatbare waarde, niet alleen voor Nederland, maar ook voor de ontwikkeling van de rechtsstaat elders in Europa. Het belang van de rechtsstaat zou evident moeten zijn in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 3 [Opinie & Debat].

Baudet krijgt bijval uit Engeland van Douglas Murry van de Londense denktank Centre for Social Cohesion en komt met het voorbeeld van de uitspraak van het EHRM dat in Groot-Brittannië gedetineerden het recht moeten hebben om te stemmen. Hij noemt de situatie dat kiezers en gekozenen lucht zijn voor het niet gekozen Europese Hof anti-democratisch, ja zelfs anti-Europees. Murray, D., Laten we ons bevrijden van het Europese Hof in: de Volkskrant, 10:2011, blz. 29.

Janny Groen sprak voor de Volkskrant met Baudet over zijn essay en over de reacties erop. Baudet: Het EHRM is een alles verslindend monster dat zonder enige legitimiteit talloze nationale wetten en regelingen buiten werking stelt. In plaats van een laatste redmiddel is het een uitdijende macht geworden, met inmiddels een wachtlijst van 140.000 zaken en een gemiddelde wachttijd van zes jaar. Wie bewaakt de bewakers, stelt Baudet. Hij kreeg enorm veel reacties, kennelijk raakte hij aan een taboe. Weinig zakelijke argumenten, vaak op de man in de trant van hoe heeft die jongen zijn rechtenstudie gehaald? Groen, J., ‘Straatsburg schiet zijn doel voorbij’ in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 15.

Barbara Oomen, o.m. hoogleraar UvA en lid van de Staatscommissie Grondwet, wil niet ingaan op feitelijke en juridische onjuistheden in Baudets essay. Maar zijn verhaal past treffend in de tijdgeest. Diezelfde tijdgeest die de coalitiepartijen serieus deed onderzoeken of dat EVRM niet gewoon opgezegd kan worden. de tijdgeest waarin het regeerakkoord internationale verdragen opvoert als een soort Alien forces… Opeens na honderden jaren Grotius en Van Vollenhoven, Vredespaleis en Nederland als voorvechter van internationaal recht, lijkt de internationale rechtsorde de onze niet meer. Waar Baudet en ander Hofbashers c.q. partycrashers helemaal aan voorbij gaan is hoeveel wij zelf, juist in Nederland, zouden kunnen en misschien wel moeten doen aan het beter regelen van de verhouding tussen de nationale en de internationale rechtsorde. (…) dat herijken van die verhoudingen, dat kan dat land zelf. Oomen stelt voor dat de Kamer dergelijke internationale verdragen uitdrukkelijk goedkeurt - en niet stilzwijgend - bij echt belangrijke verdragen met tweederde meerderheid. En daarnaast zouden rechten uit de EVRM als het recht op een eerlijk proces en op leven in onze grondwet kunnen worden opgenomen. En ten slotte zou het toetsingsverbod van wetten aan de grondwet opgeheven kunnen worden. De


63 internationale rechtsorde, met het Hof als voorbeeld, is niet weg te denken of weg te wensen. Wel vereist het succes van die rechtsorde dat landen de eigen zaken constitutioneel op orde hebben. De mate waarin ligt dan ook niet aan Straatsburg, maar gewoon aan onze eigen grondwetgever in Den Haag. Oomen, B., Versterk liever de grondwet dan kritiek te leveren op Europese Hof in: de Volkskrant, 10;24-11, blz. 17.

Een rechter heeft op basis van het Kinderrechtenverdrag bepaald dat een 11-jarige Nigeriaanse jongen, autistisch en lijdend aan een verstandelijke handicap, maar zijn ouders hebben geen verblijfsvergunning, dus is hij illegaal, recht heeft op extra zorg in het speciaal onderwijs. Zorgverzekeraar Agis had geweigerd te betalen voor extra voorzieningen die nodig zijn om de jongen naar het speciaal onderwijs te laten gaan. Defence for Children is blij met de uitspraak. Extra zorg voor kind in: de Volkskrant, 10;13-11, blz. 10

Departementale herindeling Het kabinet Rutte heeft ministeries samengevoegd en onderdelen van ministerie verplaatst. Bij ambtenaren zorgt dat voor verwarring en onrust. Er wordt gevreesd voor een opmaat voor een slachting. Bij samengevoegde ministeries is het duidelijk dat er te veel mensen zijn: de functieverdeling moet op 11:01-01 helder zijn. Gaat het een samenvoeging worden of een overname? En wat levert het op? Jacques Wallage, voorzitter van de Raad voor het Openbaar Bestuur vreest voor verlies van tijd en van energie. De ROB was tegen vermindering van het aantal ministeries: de reorganisatie slokt jarenlang de energie van de ambtelijke top op. Het duurt lang voordat men zich beschouwd als een deel van een nieuw ministerie. Wallage noemt het terugbrengen van het aantal ministeries en het verminderen van het aantal politici en ambtenaren populistische retoriek om aan de onvrede van de bevolking tegemoet te komen. Vermeer, O., Eén is van het milieu, ander van het asfalt. Wie blijft? in: NRC Handelsblad, 10:06-11, blz. 2 [illustratie van de verplaatsingen op de kaart van Den Haag].

Koningin Een meerderheid in de Tweede Kamer wil dat de koningin niet meer betrokken wordt bij de formatie van een nieuw kabinet. Als laatste partij sloot de PvdA zich aan bij PVV, D66, Groen Links en SP. Koningin weg bij formatie in: Dagblad van het Noorden, 10:10-11, blz. 4.

De PvdA wil de politieke rol van het staatshoofd drastisch inperken. Elke schijn van politieke invloed moet worden uitgebannen, aldus Tweede Kamerlid Heijnen. De premier zou dan voortaan niet meer wekelijks een gesprek moeten voeren met het staatshoofd. Heijnen vindt dat de positie van het koningshuis opnieuw geborgd moet worden, omdat er te veel discussie is. Als daarvoor nodig is dat het staatshoofd geen lid meer is van de regering, moeten we daar in de Kamer serieus over spreken. Wij zullen Rutte in elk geval vragen de notitie van oud-premier Wim Kok van tien jaar geleden te actualiseren. (...) In 1983 is de Grondwet zo herzien, dat de koning lid is geworden van de regering. Juist om een eigenmachtige positie te vermijden. Dit is het moment om te bezien of die wijziging wel goed heeft uitgepakt. (…) Wij zien het staatshoofd liever als boegbeeld en bindmiddel. In het geval van Willem-Alexander en Máxima als burgervader en burgermoeder. Rutte moet de leiding nemen in een open debat over een modern koningschap. Hoedeman, J. en R. Meijer, PvdA wil politieke rol van staatshoofd fors inperken in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 5.

In NRC Handelsblad een ruim overzicht van de discussies over het staatshoofd: de begroting van het Koninklijk huis voor 2011, de terugloop in populariteit van het koningshuis van 80 naar 70 procent en de politieke discussie: minder bestuurlijk en meer maatschappelijk, met daarbij de standpunten van de partijen. Rijlaarsdam, B. en K. Versteegh, De koningin aanpakken, dat moet je maar durven in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 3.


64

Premier Rutte wil niet tornen aan de positie van het staatshoofd. Hij wil het Koninklijk Huis en de daarmee samenhangende tradities onaangetast laten. Volgens hem is er geen aanleiding om de notitie van premier Kok uit 2000 over de rol van de monarchie te actualiseren, zoals de PvdA hem gevraagd heeft. Steun krijgt hij van VVD, CDA, ChristenUnie en SGP. Rutte: positie staatshoofd intact laten in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 5.

Ronald de Bree (voorheen Ministerie van Binnenlandse Zaken) voegt aan de discussie over de positie van de koningin toe, dat de positie van het staatshoofd verankerd ligt in het Statuut voor het Koninkrijk, waaraan de Nederlandse Grondwet ondergeschikt is. In artikel 2 van het Statuut is de positie van de koning als hoofd van de regering vastgelegd: De Koning voert de regering van het Koninkrijk en van elk der landen … Wanneer in Nederland besloten wordt dat de koning geen deel meer zal uitmaken van de regering moet artikel 2 van het Statuut gewijzigd worden en daarna de Grondwet aangepast moet worden aan het Statuut. Voor zo’n Statuutswijziging is instemming nodig van alle vier volksvertegenwoordigingen. Bree, R. de, Koningin zit stevig op haar troon in: de Volkskrant, 10:19-11, blz. 21.

Juist een klein land als Nederland moet een koningin met macht hebben. Met een machtige democratische monarch blijft Nederland gewichtig staan waar zij staat. Kader Abdolah in Abdolah, K., De koningin in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 38.

Republikein Bob Elbracht is van mening dat de stap naar een ceremoniële monarchie definitief de weg naar een gezonde democratische republiek zonder de bestuurlijke monarchale weeffout afsnijdt. Hij constateert dat de Nederlandse republikeinse beweging er onvoldoende in geslaagd is hun zaak in het parlement over het voetlicht te brengen en evenmin is het gelukt een eigen politieke partij te formeren. Een ceremoniële monarchie is geen tussenstap naar een republiek. Integendeel, vanwege de totale politieke immuniteit en de volkomen onzichtbaar gemaakte macht van de koning is dat juist het eindstation in de levenscyclus van een monarchie van een absoluut alleenheerser tot de compleet uitgeholde vorm van een louter ‘lintenknippende’ vorst. Elbracht, B., Met ceremoniële monarchie raakt republiek juist uit zicht in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 33.

Peter Verloop ziet niets in de plannen voor een ceremonieel koningschap. De constitutionele koning die onder ministeriële verantwoording zijn invloed binnen de regering uitoefent, verleent aan het kabinet het gezag dat met continuïteit van het koningschap is gegroeid. (…) Elkaar steeds om de kiezersgunst bevechtende politici ontlenen aan die gunst in een parlementaire democratie terecht de macht, maar het gezag dat voortvloeit uit het symbool van eenheid en continuïteit ontbreekt. (…) Wij zouden Suriname graag onze koningin als staatshoofd terug gunnen. In Nederland kunnen we tevreden zijn met het fundament dat Thorbecke en Willem II in 1848 hebben gebouwd. Verloop, P., Koning verleent gezag aan kabinet in: de Volkskrant, 10:25-11, blz. 22.

Grondwet Een commissie onder leiding van Wilhelmina Thomassen heeft aanbevelingen gedaan om de Grondwet te moderniseren: • Een nieuw algemene bepaling, die juridisch bindend is, opnemen, waarin gegarandeerd worden de democratische rechtsstaat, de fundamentele rechtsbeginselen en een overheid die alleen conform de wet mag optreden. De commissie pleit niet voor een preambule. • Heroverweeg het toetsingsverbod ofwel geef de burger de mogelijkheid bij de rechter de ongrondwettigheid van wetten in te roepen. • Neem het recht op een eerlijk proces en het recht tot toegang tot de rechter in de Grondwet op.


65 •

Moderniseer de vrijheid van meningsuiting. De overheid wordt verplicht de pluriformiteit van de media te eerbiedigen en de vrije ontvangst van informatie te garanderen. • De bescherming van persoonsgegevens moet een zelfstandig grondrecht zijn. • Vervang brief- en telefoon/telegraafgeheim door het recht van een ieder op vertrouwelijke communicatie. • Voeg aan de bevordering van de internationale rechtsorde ook de Europese rechtsorde toe. Met name het tweede punt is pikant, want het valt in feite buiten de opdracht van de commissie. Jensma, F., Dichter bij de burger met een Grondwet 2.0 in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 1. Jensma, F., De Nederlandse Grondwet moet gaan leven, eindelijk in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 2 [interview met Wilhelmina Thomassen, voorzitter van de Staatscommissie Grondwet]. Geen dictatuur? Geen preambule in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 2.

Joost Dirkzwager bepleit in NRC Handelsblad toch een preambule aan de Grondwet toe te voegen om zo het belang van burgerschap een plaats te geven. Van de burger wordt immers ook iets gevraagd, die is niet alleen maar consument van overheidsdiensten. Zo’n preambule over burgerschap is geschikt om de hele samenleving aan het denken en aan het discussiëren te zetten. Hij verwijst naar een referendum dat in Australië in 1999 gehouden is over zo’n preambule: niet aangenomen, maar wel een levendig nationaal debat. Een dergelijk debat over de vraag wat betekent het inwoner van Nederland te zijn is hard nodig. Juist bij dit onderwerp geldt dat de route belangrijker is dan de bestemming. Dirkzwager, J., Grondwet: laat burgers stemmen over preambule in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 8.

Populisme Nobelprijswinnaar Vargas Llosa deed tijdens het Tilburgse Nexus-congres De terugkeer van de monsters een aantal uitspraken: • Dat islam een ideologie is, is niet waar. Islam is een diverse gemeenschap met fanatici en gematigden. • Wilders is een populist, die een moderne fascist kan worden. • Om kiezers terug te winnen hebben veel centrumpartijen en linkse partijen zich laten besmetten door de populistische en anti-democratische ideologieën. Bossema, W., Vargas Llosa: weersta populisme in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 1.

GroenLinks Ter gelegenheid van het twintigjarig bestaan van GroenLinks verscheen er een feestnummer van Groen Links magazine. Aanleiding voor Max van Weezel om in zijn column in Vrj Nederland terug te grijpen in het verleden. Bij de start van de nieuwe partij had hij voorspeld dat de verschillende groeperingen binnen de partij het niet verder zouden brengen dan een kortstondige latrelatie.Bas de Gaay Fortman (PPR) noemde de nieuwe partij een groene groepering, ook aantrekkelijk voor christen-democraten en liberalen. Ina Brouwer (CPN) had het over een rode partij, die armoede en werkloosheid ging bestrijden. André van Es (PSP) zou na de fusie ook antimilitarist, socialist en republikein blijven. Zoveel tegenstrijdigheden…Achteraf moet ik mijn ongelijk bekennen. GroenLinks heeft het tot nu toe volgehouden: milieu-ijveraars, armoedebestrijders, vegetariërs en republikeinen. Weezel, M. van, Met Pechtold kan Halsema zo goed overweg dat ze in Den Haag ‘het duo Knabbel en Babbel’ worden genoemd in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 11.

Op 10:22-11 wordt het jubileum gevierd dat twintig jaar geleden de Communistische Partij Nederland, de Pacifistisch Socialistische Partij, de Politieke Partij Radicalen en de Evangelische Volkspartij fuseerden tot GroenLinks. De geschiedenis van die 20 jaar is vastgelegd in het boek Van de straat naar de staat?, samengesteld door Gerrit Voerman


66 en Paul Lucardie van de RUG. Zij constateren in het boek dat GroenLinks naar het midden schuift en binnen niet al te lange tijd in de regering belandt. Regeringsdeelname wordt steeds meer als een nuttiger instrument gezien om groene idealen te verwezenlijken. Week 47 - ma 22/11 in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 8 [het Vervolg]. ‘GroenLinks regeringspartij’ in: Dagblad van het Noorden, 10:22-11, blz. 3.

Rapport commissie-Davids Tijdens de presentatie van het Jaarboek Parlementaire Geschiedenis 2010 riep Cees Fasseur Kamerleden en parlementaire journalisten op om navraag te doen naar de conclusies en aanbevelingen in het rapport van de commisie-Davids en het stilzwijgen rondom dat rapport te doorbreken. Eén van de aanbevelingen was de verbetering van de organisatiestructuur van het ministerie van Buitenlandse Zaken met o.m. een onafhankelijke volkenrechtelijke adviseur. Minister Verhagen toonde zich hiertoe bereid, maar daarna is er niets meer van gehoord. Fasseur, C., Doorbreek stilzwijgen over aanbevelingen van Davids in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 20-21.

Commissies Martin Schulz promoveerde aan de Universiteit van Tilburg op een onderzoek naar commissies, aangesteld door de overheid: De commissie. Over de politiek-bestuurlijke logica van een publiek geheim [Boom/Lemma]. In de periode 1998-2007 werden per jaar gemiddeld 30 commissies (stuurgroepen, taskforces of platformen) ingesteld. Schulz onderzocht wanneer commissies ingesteld worden en om welke redenen, hoe commissies aan commissieleden komen, hoe ze functioneren en wat de opbrengsten zijn. Schnabel, P., De commissie doorgelicht in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 3.

Omvang Tweede Kamer Het kabinet-Rutte wil het ledental van de Tweede Kamer terugbrengen naar 100. Volgens Anne Bos van het Centrum voor parlementaire Geschiedenis van de Radboud Universiteit zou dat een stap terug zijn. In 1956 is de Tweede Kamer juist uitgebreid van 100 naar 150 leden met als argument de vele taken en de erg lage verhouding aantal parlementariërs - bevolkingsaantal, ook vergeleken met andere landen. Er was destijds brede steun voor die uitbreiding, alleen de VVD stemde tegen… Kromhout, B., Kamer van honderd kon werkdruk niet aan in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 29.

Publicaties (BV) Bienfait, F., Is links beter dan rechts? IJzer, € 15,00. Bespreking door Arnold Heumakers Het antifascisme als dwaalleer in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 6 [Boeken].

(BV) Hartmans, R., Lang leve de Linkse Kerk en andere essays over politieke hersenschimmen, misverstanden en illusies. Aspekt, € 18,95. Bespreking door Arnold Heumakers Het antifascisme als dwaalleer in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 6 [Boeken].

(BV) Marcouch, A., Mijn Hollandse droom. Contact, € 17,95. Bespreking door Jona Dekker, ‘Vecht voor je Hollandse droom’ in: Spits, 10:03-11, blz. 2: het boek van Marcouch leest als zijn persoonlijke memoires en een pleidooi voor de aanpak van integratieproblemen ineen. Bespreking door Sheila Kamerman Het motto van de stadsdeelsheriff: grijp altijd je kansen in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 6. Citaten Kwantitatieve doelstellingen heiligen steeds meer middelen, op alle terreinen van het individuele en maatschappelijke leven, met als gevolg dat het normenstelsel als zodanig steeds verder onder druk komt te staan. Marcel van Dam in:


67 Dam, M. van, Afschuwelijk goed in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 23.

De ministers moeten elke dag beseffen namens wie ze in de Trêveszaal zitten. Geert Wilders, geciteerd in: Redactioneel commentaar Leers-Wilders in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 20.

Politiek is altijd een zaak van schijn en wezen. Als vroeger de balans doorsloeg naar ongeveer 70 procent wezen en 30 procent schijn is dat nu omgekeerd. Politici verkopen door copy-writers geschreven feelgood-verhalen. Media hebben de taak zo veel mogelijk ‘schijn’ door te prikken en zo veel mogelijk ‘wezen’ bloot te leggen. Marcel van Dam in: Dam, M. van, Schijn en wezen in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 23.

Het publiek wil niet behaagd, maar serieus genomen worden. Een bepaalde vorm van morele standvastigheid lijkt mij van groot belang in deze turbulente tijden. Het is typerend voor de postmoderne generatie die nu politiek aan zet is en in de media de dienst uitmaakt dat men zeer overtuigd is van de eigen idealen maar tegelijkertijd bang is ze uit te dragen. Men is bang dat solidariteit wordt uitgelegd als pamperen van minderbedeelden of als het koloniseren van de lagere klassen, men durft de kring die als ‘wij’ wordt aangeduid niet uit te breiden en geen hoge cultuur uit te dragen uit angst elitair te zijn. Daar ligt de kern van onze huidige problemen. David Van Reybrouck in: Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].

Het kan niet worden ontkend dat Bolkestein met zijn ‘normatieve’ kritiek op de multiculturele samenleving een incognito heeft verschaft aan de verderfelijke fascistische geest die in het troebele water vist van een, ook racistisch getinte, angst voor de vreemdeling. Elsbeth Etty in: Etty, E., Bolkestein effende pad voor de PVV in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz.9.

De politiek is gecompliceerder dan we denken, de geschiedenis heeft ons geleerd dat je het land niet altijd aan een minister-president, twee Kamers en een volk over kunt laten. Kader Abdolah in: Abdolah, K., De koningin in: de Volkskrant, 10:22-11, blz. 38.

•

Politiek internationaal: actueel

Internationaal Strafhof Naar aanleiding van de vertoning van de documentaire Prosecutor op het IDFA stelden Harm Ede Botje en Heikelien Verrijn Stuart een portret samen van aanklager Luis Moreno-Ocampo, advocaat uit Buenos Aires. Botje, H.E. en H. Verrijn Stuart, Luis Moreno-Ocampo: De macho-aanklager in: Vrij Nederland, 10:13-11, blz. 37. Kindervredesprijs 2010

In de Haagse Ridderzaal heeft de 16-jarige Francia Simon de Kindervredesprijs 2010 uit handen van de Nobelprijswinnaar voor de Vrede van 1992, Rigoberta Menchú Tum (Guatemala), ontvangen. Francia zet zich in voor de officiële registratie van kinderen zonder geboortebewijs in Haïti. In de Ridderzaal: Haïtiaanse ontvangt Kindervredeprijs in: de Volkskrant, 10:30-11, blz. 9.

Citaten Wie Human Rights Watch links noemt, vindt mensenrechten een linkse hobby. Ik denk dat ’t voorbijgaande kretologie is, waar je niet in moet trappen. David Van Reybrouck in: Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].


68 •

DE TELEVISIE

de doorbaak van een massamedium KRO 85 De KRO vierde met een nacht met de beste tv-programma’s de 85ste verjaardag. De katholieke top tien is geworden: 1 Dagboek van een herdershond (1978-1980) 2 Boer zoek vrouw(2004-nu) 3 Q & Q (1974-1976) 4 Inspector Morse (1987-2000) 5 Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, meneer? (1972-1976) 6 Spoorloos (1990-nu) 7 Ook dat nog! (1989-2002) 8 ’t Schaep met de 5 pooten (1969-1970) 9 Willem Ruis Show (1976-1981) 10 Toen was geluk heel gewoon (1994-2009). Liever bevlogen dan rooms in: NRC Handelsblad, 10:17-11, blz. 19.

Tentoonstellingen (TE) Opa’s iPod - Historisch Museum Dubbelde Palmboom - Rotterdam - t.e.m. 11:20-05 [tentoonstelling speciaal voor kinderen over de radio, telefoon, televisie, muziekspeler en de computer]

www.hmr.rotterdam.nl

Aankondiging in Geschiedenis Magazine, september 2010. blz. 64.

•

ANNIE M.G. SCHMIDT

tegendraads in een burgerlijk land 68 historie gesignaleerd december 2010

69

Tentoonstellingen (TE) Fiep in vogelvlucht - Museum De Buitenplaats - Eelde - t.e.m. verlengd tot 11:02-01. Aankondiging Fiep Westendorp-expo Museum De Buitenplaats in: Dagblad van het Noorden, 10:1409, blz. 30. Bespreking door Joep van Ruiten En nog is de schatkist van Fiep niet leeg in: Dagblad van het Noorden, 10:06-10, blz. 38-39. Tentoonstelling Fiep Westendorp verlengd op www.harenerweekblad.nl, 10:08-11.

•

SURINAME EN DE ANTILLEN

dekolonisatie van de West 11-11 Sint Maarten Op 11-11 wordt op Sint Maarten ook feest gevierd, maar dat feest heeft te maken met de ontdekking van het eiland door Columbus. Hesseling, R., Tips voor Sint Maarten in: Dagblad van het Noorden, 10:11-11, blz. 10 [In Beeld].

Akte van Erkenning - Suriname Suriname viert 35 jaar onafhankelijkheid, maar de Akte van Erkenning van 25 november 1975, in Den Haag in tweevoud getekend door koningin Juliana, pemier Joop den Uyl en de ministers Max van der Stoel, Dries van Agt en Wilhelm de Gaay Fortman, is zoek. Eén exemplaar bleef in Den Haag, het andere exemplaar ging naar de laatste gouverneur en eerste president van Suriname, Johan Ferrier. Op de tentoonstelling in het Nationaal Archief in Paramaribo over de onafhankelijkheid ligt nu een kopie uit Den Haag. Meershoek, P., Erkenningsakte Suriname zoek in: Dagblad van het Noorden, 10:26-11, blz. 9.

Nederland-Suriname Lezers van het Historisch Nieuwsblad mochten zich uitspreken over de stelling Nederland moet de betrekkingen met Suriname van Bouterse verbreken. Er waren 182 forumdeelnemers, waarvan 67% het oneens was met de stelling, 24% eens en 9% geen mening. ‘Laat de Surinamers niet de dupe worden’ in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 15-16. Publicaties (AR) Damme, L. van, De decembermoorden als excuus. De ontwikkelingsrelatie tussen Nederland en Suriname [1975: Het Verdrag betreffende de Ontwikkelingssamenwerking tussen Nederland en Suriname en de moeizame uitvoering] in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 44-49.

(AR) Welgraven, C., Hoe het leger kon oprukken [bij de onafhankelijkheid kreeg Suriname en eigen leger, waarom?] in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 32-40.

(AR) Welten, A., Misleide migranten [over naar Suriname ‘verhuisde’ Hindoestanen] in:


70 Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 42-48.

Films/dvd’s • Avonturen aan de wilde kust Op basis van Albert Helmans geschiedenis van Suriname Avonturen aan de wilde kust maakte Jan Bosdriesz een vijfdelige documentaireserie. Deze startte op 10:29-11 op Geschiedenis 24. Aankondiging in: de Volkskrant, 10:29-11, blz. 44.

Tentoonstelling (TE) Zjeitu - Kunsthal Rotterdam - t.e.m. 11-09-01 [Zjeitu = papiaments voor energie, kracht en swingen - foto’s van Ilse Frech van Curaçao en Bonaire in het kader van Document Nederland - met daarbij in het kader van Document Nederland jr. foto’s gemaakt door leerlingen van Amsterdamse en Rotterdamse scholen van de Antilliaanse cultuur in Nederland]. Zie ook www.documentnederland.nrc.nl De magische datum 10-10-10. Ilse French fotografeert Bonaire en Curaçao in: Document Nederland, bijlage bij: NRC Weekblad, 10:09-10.

•

SREBRENICA [v.m. Joegoslavië]

de dilemma’s van de vredeshandhaving V.m. Joegoslavië Tadic De Servische president Tadic heeft in de Kroatische stad Vukovar spijt betuigt voor de Servische oorlogsmisdaden die daar zijn gepleegd: 1100 Kroatische burgers kwamen om het leven en 25.000 Kroaten werden uit de stad verjaagd. Het Joegoslavië-tribunaal veroordeelde twee Servische officieren tot 17 en 20 jaar voor de wreedheden en in Servië werden hiervoor dertien soldaten gestraft. De stad werd in 1995 door het Kroatische leger heroverd, waarna veel Servische burgers verjaagd of gedood werden. Tadic streeft met zijn bezoek naar verzoening en samenwerking op de Balkan. Door de misdaad te erkennen, door spijt te betuigen, openen we de weg voor vergeving en verzoening. Er werden kransen gelegd bij het massagraf van Ovcara en bij een kerkhof, waar Servische burgers begraven liggen. Servische president betuigt spijt over oorlogsmisdaden in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 14.

Mladic Volgens plaatsvervangend procureur-generaal van Servië, Bruno Vekaric, komt het falen van de Servische autoriteiten om Mladic te arresteren het land jaarlijks op een miljard euro aan gemiste investeringen en Europese subsidies te staan. De onduidelijkheid over het EU-lidmaatschap maakt Servië volgens Vekaric minder aantrekkelijk voor investeerders. Verder loopt het land toetredingssubsidies uit Brussel mis. Volgens de Servische autoriteiten kost de jacht op Mladic het land jaarlijks tien- tot dertigduizend euro. Vrijheid van Mladic kost Servië veel geld in: de Volkskrant, 10:10-11, blz. 15.


71 Andere missies Strijd tegen piraten De Nederlandse onderzeeboot Hr. Ms. Zeeleeuw heeft de deelname aan de strijd tegen piraten voor de kust van Somalië beëindigd en komt naar verwachting half december terug in de thuishaven Den Helder. Onderzeeër klaar met piratenjacht in: Dagblad van het Noorden, 10:06-11, blz. 5.

Interviewproject Nederlandse veteranen Het Veteraneninstituut in Doorn werkt aan een database waarin duizenden interviews opgeslagen worden met Nederlandse oud-militairen, die op uitzending geweest zijn. Zo worden deze ervaringen bewaard voor het nageslacht en deels online toegankelijk voor wetenschap en scholieren. Tot op heden zijn 850 gesprekken opgenomen over deelnames vanaf 1940: van een marinier, die dwangarbeid verrichte aan de Birmaspoorweg tot een jonge infanterist, net terug uit Uruzgan. Het project moet medio 2011 afgerond zijn. Zie www.interview.veteraneninstituut.nl. In de Volkskrant een voorpublicatie in de vorm van enkele passages uit interviews. Bemmel, N. van, Wat veteranen vertellen in: de Volkskrant, 10:30-11, blz. 14-15.

Publicaties (BV) Derksen, D., Thee met de taliban, oorlogsverslaggeving voor beginners. De Geus, € 17,90 [over Afganistan] Bespreking door Harm Ede Botje Oorlogsverslaggeving. Zinloze missie in: Vrij Nederland, 10:3010, blz. 56-57.

(BV) Boom, J., ‘Als een nacht met duizend sterren’. Podium, € 21,95 [over Afghanistan]. Bespreking door Harm Ede Botje Oorlogsverslaggeving. Zinloze missie in: Vrij Nederland, 10:3010, blz. 56-57.

•

VEELKLEURIG NEDERLAND

de multiculturele maatschappij Islamitisch onderwijs

Tijdens de 11de Nederlands-Duitse conferentie in Den Haag hield Frits Bolkestein een toespraak, waarin hij het volgende meldde over het islamitisch onderwijs in Nederland: Nederland kent islamitische lagere en middelbare scholen. Ik acht dit een noodlottige ontwikkeling. Niet alleen maken sommige islamitische schoolbesturen zich schuldig aan wanbestuur en malversaties; niet alleen is de kwaliteit van het onderwijs vaak beneden peil; maar te vaak is de strekking van het onderwijs op die scholen anti-emancipatoir en strijdig met de integratie. Jongens en meisjes worden zoveel mogelijk gescheiden gehouden. De islam wordt aangeprezen als ver verheven boven het christendom. Het antisemitisme wordt niet bestreden. De Holocaust wordt niet onderwezen. Het is een ramp… Bolkestein, F., Collectief recht leidt tot etnische apartheid in: de Volkskrant, 10:10-11, blz. 20.

Nieuwe synagoge De Amsterdamse Liberaal Joodse gemeente heeft in de Amsterdamse Rivierenbuurt een nieuwe synagoge in gebruik genomen ter vervanging van hun oude synagoge uit 1966. De oude synagoge was een burcht; de nieuwe een transparant gebouw van architect Mastenbroek van SeARCH architecten, een neomodernistisch gebouw (modernistisch met


72 toch wel versieringen). De synagoge biedt maximaal plaats voor 900 mensen. Tijdens de gewone sabbats komen er gemiddeld honderd. Zie ook www.ljgamsterdam.nl. Hulsman, B., Een strakke doos vol verrassingen in: NRC Handelsblad, 10:25-11, blz. 11. [afbeeldingen exterieur en interieur].

Autochtoon versus allochtoon / moslim Leo Lucassen en Wim Willems (Sociale Geschiedenis, universiteit Leiden) stellen in een bijdrage dat integratie zich moet richten op álle laagopgeleiden. Het denken in klassen heeft plaatsgemaakt voor het denken in etniciteit. Etnisch culturalisme betekent dat maatschappelijke problemen niet meer in de eerste plaats verklaard worden uit klasse of mileu, maar uit etniciteit en religie. Deze omslag in denken vond plaats midden jaren zeventig van de vorige eeuw. In de jaren 80 bestond er het idee dat het vraagtsuk van de integratie van de eigen arbeidersklasse afgeornd was. Allochtonen vormden nu de tweede sociale kwestie, die om net zo’n aanpak vroeg als de arbeidersklasse in het verleden. Die overgang van het politieke en maatschappelijke denken van ‘de arbeider’ naar ‘de allochtoon’ vond plaats in de tijd van het neolibralisme met de groeiende nadruk op het individu. De auteurs pleiten nu voor een terugkeer naar het begrip ‘klasse’’ of eventueel ‘sociaal milieu’. De positie van ouders en grootouders zegt meer over de onderklasse dan etniciteit, cultuur of religie. Klasse is de gemene deler van veel maatschappelijke problemen, dus dient de tweedeling bij die wortel te worden aangepakt. Lucassen, L. en W. Willems, Integratie moet zich richten op álle laagopgeleiden in: NRC Handelsblad, 10:27-11, blz. 4 [Opinie & Debat].

Publicaties (AR) Baar, H. van, Ultieme Europeanen [over Roma in de Europese geschiedenis] in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 8-13.

Tentoonstellingen (TE) Synagogen in de mediene - Sjoel Elburg - t.e.m. 11:26-02 [fototentoonstellingen van synagogen in Nederland, foto’s van Willy Lindwer]. Zie ook www.sjoelelburg.nl. Bij de tentoonstelling is het boek Synagogen van Nederland van Edward van Voolen en Paul Meijer, een inventarisatie met een historische inleiding te koop voor € 10,00. Aankondiging Foto’s synagogen in museum Sjoel Elburg in: Dagblad van het Noorden, 10:08-10, blz. 4. www.sjoelelburg.nl.

Zjeitu - Kunsthal Rotterdam - t.e.m. 11-09-01 [Zjeitu = papiaments voor energie, kracht en swingen - foto’s van Ilse Frech van Curaçao en Bonaire in het kader van Document Nederland - met daarbij in het kader van Document Nederland jr. foto’s gemaakt door leerlingen van Amsterdamse en Rotterdamse scholen van de Antilliaanse cultuur in Nederland]. Zie ook www.documentnederland.nrc.nl De magische datum 10-10-10. Ilse French fotografeert Bonaire en Curaçao in: Document Nederland, bijlage bij: NRC Weekblad, 10:09-10. (TE)

(TE)

Passie voor perfectie. Islamitische kunst uit de Khalili Collecties - Nieuwe Kerk - Amsterdam - t.e.m. 11:17-04 [opening 10:11-12].



73 •

DE GASBEL

een eindige schat Tentoonstellingem (TE) Zout daar zit wat in! Aardgasbuffer in Zuidwending - Veenkoloniaal Museum - Veendam - t.e.m. 11:13-03 [tentoonstelling over de gasopslag in zoutcavernes bij Zuidwending]. Voor meer informatie: [email protected], tel. 0598-364224. www.prachtigpekela.nl,, 10:29-11.

•

EUROPA

Nederlanders en Europeanen Visumplicht Inwoners van Bosnië-Herzegowina en Albanië mogen voortaan zonder visum naar de EU reizen. Dat hebben de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU-lidstaten besloten. Voorwaarde is het bezit van een biometrisch paspoort. Daarmee mogen de inwoners van Bosnië en Albanië maximaal drie maande in de EU verblijven. Van de Balkanlanden geldt er nu nog alleen een visumplicht voor inwoners van Kosovo. Onder druk van Nederland houdt de Europese Commissie in de gaten of dit niet tot een massale toestroom van illegalen en criminelen leidt. Als dat het geval is, dan wordt de visumplicht weer ingevoerd. Visumplicht Bosnië en Albanië voorbij in: NRC Handelsblad, 10:08-11, blz. 4. Peeperkorn, M., Vrij reizen naar EU voor Albanezen en Bosniërs in: de Volkskrant, 10:0911, blz. 10,

Uitbreiding De Europese Commissie heeft de jaarlijkse rapporten uitgebracht over de landen die bij de EU willen gaan horen. De boodschap was dat die landen beter hun best moeten doen met name in de hervorming van de rechtspraak en in de bestrijding van corruptie en georganiseerde misdaad. Dat geldt zelfs voor Kroatië waarmee de onderhandelingen over toetreding al bijna klaar zijn. Koning, P. de, EU behoedzamer met uitbreiding in: NRC Handelsblad, 10:09-11, blz. 5.

Het Balkanstaatje Montenegro is hard op weg naar de Europese Unie. De Europese Commissie adviseert het land kandidaat-lidstaat te maken. Tot op heden zijn al kandidaat-lid Kroatië, IJsland, Turkije en Macedonië. Montenegro vroeg het lidmaatschap aan in 2008. Het land worstelt echter nog vooral met corruptie, georganiseerde misdaad en een sterk politiek gekleurde overheid. Montenegro hard op weg naar EU in: Dagblad van het Noorden, 10:10-11, blz. 9.

Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken De Nederlandse topambtenaar Rob Visser wordt directeur van het Europees Ondersteuningsbureau voor Asielzaken, gevestigd op Malta en met de taak de


74 asieldiensten van de lidstaten van de Europese Unie te ondersteunen bij de uitvoering van hun taken. Het bureau start medio 2011. Mensen in: de Volkskrant, 10:29-11, blz. 42.

Citaat Er zijn wel degelijk een Europese cultuur en geschiedenis. Kijk in de grote Europese musea, in het Prado, de National Gallery, het Louvre, de grote collecties op het Museuminsel in Berlijn of het Kunsthistorisches Museum in Wenen. In al die musea zijn, om maar een willekeurig voorbeeld te noemen, wel een paar Rembrandts te vinden. Rembrandt is een Europese schilder, net zo goed als Shakespeare en Voltaire Europese schrijvers zijn. Er valt een Europese natie te winnen. Maarten van Rossem in: Rossem, M. van, Er valt een Europese natie te winnen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 41.

ALGEMEEN •

ALGEMEEN

Harry Mulisch (1927-2010) Het overlijden van schrijver Harry Mulisch was voorpaginanieuws op 10:01-11 in de Nederlandse kranten. De Volkskrant opende met Harry Mulisch - toch sterfelijk. Erik van den Berg geeft in die krant een overzicht van Mulisch’ leven met de bijnamen de Goethe van het Leidseplein en de onbetwiste olympiër onder de Nederlandse literatoren. Hij was de laatst levende van de grote drie van de naoorlogse literatuur. In 1952 won hij zijn eerste literaire prijs met de roman Archibald Strohalm. Zijn oeuvre omvat vrijwel elk denkbaar genre en leverde grote prijzen op als de Constantijn Huygensprijs, de P.C. Hooftprijs, de Multatuliprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren. Met De Aanslag (1982) werd Mulisch ook een begrip in het buitenland. Het boek werd door Fons Rademakers verfilmd en deze film werd bekroond met een Oscar. Wereldwijd werden van dit boek 1 miljoen exemplaren verkocht. Op 11:27-01 gaat een toneelversie naar dit boek in première. WO II speelt een belangrijke rol in zijn werk: Het Stenen Bruidsbed over Dresden, De Zaak 40/61 over het Eichmannproces en zijn laatste roman Siegfried, over de denkbeeldige zoon van Hitler. Mulisch zei daarvan: Ik heb de oorlog niet zo zeer meegemaakt, ik bén de Tweede Wereldoorlog. In 1992 verscheen zijn magnum opus De ontdekking van de hemel, verfilmd door Jeroen Krabbé onder de titel The Discovery of Heaven. Het boek werd in 2007 verkozen tot het Beste Nederlandse Boek Aller Tijden. Premier Rutte noemde het overlijden van Mulisch een groot verlies voor de Nederlandse literatuur. Hij was een echte intellectueel die desondanks het hart wist te raken van een groot lezerspubliek. Berg, E. van den, Aimabel, arrogant en onnavolgbaar kind van de oorlog in: de Volkskrant, 10:01-11, blz. 2-3 [met als bijlage een tijdbalk van zijn leven]. Verdere artikelen: Peters, A., Onkwetsbaar streven naar het onbekende in: de Volkskrant, 10:0111, blz. 6: Peters gaat o.m. in op de geschiedenis van Mulisch’ vader en moeder. Boer, N. de, IJdel maar vol zelfspot in: Dagblad van het Noorden, 10:01-11, blz. 1-3: Mulisch wilde ook als denker de geschiedenis ingaan en schreef in 1980 een voor velen ondoordringbare filosofische turf De compositie van de wereld. Op de kritieken op dat boek reageerde hij: Het is misschien geen boek om te lezen, maar wel een boek om te schijven. WO II was zijn levenslange obsessie: Zonder het Derde Rijk was ik zeker niet de schrijver geworden die ik nu ben. Een andere schrijver met dezelfde naam wellicht, maar met een nader oeuvre. Eresaluten voor ‘klassiek’ Harry Mulisch van over de hele wereld in: NRC Handelsblad, 10:01-11, blz. 1 en 3.


75

Etty, E., Toonbeeld van een politiek geëngageerde intellectueel in: NRC Handelsblad,

10:01-11, blz. 1 en 3: Etty wijst op het doortrokken zijn van zijn werk van sociale beweging. Hij wilde een scherp onderscheid blijven maken tussen goed en fout in WO II: het was niet één pot nat, zoals de slechten op zeker ogenblik altijd zullen beweren. Het was zijn diepste overtuiging dat WO II tot het einde der tijden een moreel en politiek oriëntatiepunt zou blijven. En wie zegt dat wij eindelijk eens moeten ophouden over die oorlog, die moeten wij scherp in de gaten houden. In 1953 tekende hij protest aan tegen het regeringsbesluit de vijfde mei als feestdag af te schaffen. Hij ondersteunde de beweging tegen de autoriteiten in 1966 met o.m. zijn publicatie Bericht aan de rattenkoning. In 1967 bewonderde hij de Cubaanse revolutie: Cuba een samenleving in een frisse lucht, gevolgd door Parijs 1968: Wat een verademing! Eindelijk werd de naoorlogse restauratie van de vooroorlogse, prefascistische verhoudingen aangepast. Hij bleef hangen in zwart-wit Koude Oorlogdenken. Hij kwam niet terug op zijn idealisering van Cuba. Maar Mulisch’ onmacht om ook eens zijn historisch ongelijk te bekennen, weegt niet op tegen de inspiratie die van zijn baanbrekende en grensverleggende engagement uitging: toen Nederland dreigde te stikken van benauwenis heeft hij het van zuurstof voorzien, en complete generaties van adem. Hary Mulisch, een abecedarium in: NRC Handelsblad, 10:01-11, blz. 2 [van Alice Schwartz tot en met Zwarte Licht]. Heumakers, A., Hij verbond het heden met het hogere in: NRC Handelsblad, 10:01-11, blz. 3.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant wordt gesteld: Mulisch bespeelde de media meesterlijk, ogenschijnlijk zonder zweem van twijfel aan eigen kunnen en eenmaal ingenomen standpunten. Het commentaar van de redactie van NRC Handelsblad: Want bij alle bombarie schreef Mulisch onaantastbaar mooie boeken waarmee hij zich liet kennen als een volksschrijver. Niet in de sentimentele zin, zoals zijn hartsvijand Gerard Reve. Maar door de schrijver te zijn die de ontwikkelingen van de Nederlandse moderniteit met een boek begeleidde. Zo sporen Het stenen bruidsbed en later De Aanslag en Siegfried met verschillende stadia van de verwerking van de Tweede Wereldoorlog in de Nederlandse samenleving. In zijn libretto (samen met Hugo Claus) voor de opera Reconstructie weerklonken de revolutionaire jaren zestig. In Bericht aan de Rattenkoning de Amsterdamse provotijd in dezelfde jaren en in Twee Vrouwen de seksuele revolutie. Redactioneel commentaar Harry Mulisch in: de Volkskrant, 10:01-11, blz. 24. Redactioneel commentaar Mulisch, fenomeen in: NRC Handelsblad, 10:01-11, blz. 7.

Andere geluiden: In het Reformatorisch Dagblad een zeer kritisch hoofdredactioneel commentaar vanwege het feit dat Mulisch de plaats van God wilde innemen, de tragiek van de oerzonde uit het paradijs die in de menselijke genen zit. Het Reformatorisch Dagblad vindt Mulisch gevaarlijker dan ’t Hart en Wolkers, omdat hij God negeerde en op een zelfverzekerde, overtuigende manier een eigen werkelijkheid schiep, waarin de lezer wordt meegezogen. Frits van Exter, hoofdredacteur van Vrij Nederland noemt dit onbedoeld, het grootste compliment voor Mulisch. Reformatorisch Dagblad noemt Mulisch ‘gevaarlijk’ in: de Volkskrant, 01-02-11, blz. 50. Exter, F. van, De hemel in: Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 5.

In Elsevier heeft Bart Jan Spruyt het over een salonsocialist, die wel een potje kon schrijven, maar een politiek dwaallicht was. Ik hoef het nog niet eens te hebben over boeken als De compositie van de wereld, waarvan iedereen kan zien dat zij zijn gevuld met het quasi-filosofisch geleuter van de charlatan. Laat ik het hierbij houden. Harry Mulisch is de belichaming geweest van de falende naoorlogse intellectuele elite. Geciteerd in: Geelen, J-P., Weekbladen in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 59.


76 NRC Handelsblad heeft een groot aantal schrijvers de mooiste passages uit de boeken van Mulisch laten kiezen. Niet het oeuvre, maar de zin. De mooiste passages uit de boeken van Harry Mulisch (1927-2010) in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 8-9 [Boeken].

Vrij Nederland reserveerde vijftien bladzijden om Harry Mulisch te herdenken, o.m. met aan afbeelding van Mulisch’ schema voor De Ontdekking van de Hemel. Jeroen Vullings schreef het in memoriam. Hij stelde o.m. dat met de dood van Mulisch een literair tijdperk afgesloten is dat wortelde in de Tweede Wereldoorlog, toen de schrijvers hun vormende jeugdjaren beleefden. Vullings: meer dan enige ander schrijver in de Nederlandse letteren bezit hij (Mulisch) het vermogen niet alleen iets ingewikkelds simpel te zeggen, maar ook iets alledaags van een verrassende dimensie te voorzien, alsof zich in de formulering een vergezicht opent. (AR) Vullings, J., Mulisch, 1927-2010. Hij was klaar in: Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 42-46. Andere bijdragen: (AR) Pleij, S., De onaantastbare. Mulisch on Ice! in: Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 46 [een herinnering aan een gesprek in 2010]. (AR) Cohen, M., De jongens van ’27 in: Vrij Nederland, 10:12-11, blz. 47 [over de tafelgesprekken met Blokker en Hofland]. (AR) Peeters, C., Een leven in boeken. De schepper in: Vrij Nederland, 10:12-11, blz. 48-55 [korte typering van zijn boeken in relatie tot de tijd waarin ze ontstonden].

Lev Tolstoj, 1828 -1910 Op 10:20-11 is het honderd jaar geleden dat Tolstoj de schrijver van klassiekers als Anna Karenina en Oorlog en Vrede overleed. De Leidse oud-hoogleraar ontwikkelingspsychologie Dolph Kohnstamm heeft zich verdiept in de activiteiten van Tolstoj als pedagogisch pionier, oprichter van een schooltje voor boerenkinderen op zijn landgoed Jásnaja Poljána. Hij schreef een leergang voor het leren lezen en beschouwingen over het aanleren van aardrijkskunde en geschiedenis en over de problemen van culturele vorming van volkskinderen. Deze geschriften getuigen volgens Kohnstamm van een intense belangstelling voor en psychologisch inzicht in het kind. Hij noemde de jaren als onderwijzer de gelukkigste van zijn leven. De kinderen waren niet bij hem weg te slaan. Iets over zijn werkwijze is ook te vinden in een in 1917 verschenen dagboek van Vasili Morozov, een boerenknul, die les van Tolstoj gehad heeft. Het dagboek is een levendig verslag van een onderwijsmethode gebaseerd op enerzijds de nieuwsgierigheid van de kinderen en anderzijds op hun energieke, slimme en avontuurlijke meester. Leren bleek een feest te kunnen zijn voor kinderen van ongeletterde boere, onderwijs lang voor Montessori en Ligthart. Kohnstamm heeft een deel van de onderwijsverslagen bewerkt en op de site gezet. Het zijn e-cahiers, gratis voor iedereen toegankelijk. Ik hoop dat aankomende leraren dit gaan lezen: www.kohnstamm.info/tolstoj-als-pedagoog. Schötteldreier, M., Pedagogisch pionieren naast Oorlog en Vrede in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 48-49.

Het 150ste geboortejaar van Tsjechov dit jaar was al drie jaar voorbereid door het ministerie van Cultuur. Zo’n initiatief is er niet voor de 100ste sterfdag van Tolstoj. Misschien niet onder de druk van de steeds invloedrijkere Russisch-orthodoxe Kerk (Tolstoj werd door de kerk geëxcommuniceerd vanwege zijn roman Opstanding en die excommunicatie is nog steeds niet herroepen)? Als officiële reden geeft het ministerie van Cultuur dat er geen sterfdagen meer gevierd worden. Zijn achterkleinzoon Vladimir Iljits Tolstoj betwijfelt de officiële verklaring: Voor mensen van zijn historische betekenis is de datum van hun fysieke dood hun stap naar de onsterfelijkheid. Het ministerie heeft nog een tweede verklaring: het ministerie heeft geen bevel gekregen om zo’n herdenking te organiseren, aldus de plaatsvervangend directeur van de afdeling Cultureel Erfgoed. Krielaars, M., Tolstoj verbannen naar vergetelheid in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 811 [Cultureel Supplement].


77

Over het levenseinde van Tolstoj op 20 november 1910 bij het station in Astapovo schreef William Nickell een studie: (BV) Nickell, W., The death of Tolstoj. Russia on the Eve, Astapovo Station, 1910. Cornell University Press, € 27,95. Bespreking door Arjan Peters Een levenseinde als een pastoraal spektakelstuk in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 1 [Boeken].

Zie ook de artikelen over Tolstoj in Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 14-25. Nederlandse taal in andere talen Nicoline van der Sijs heeft met medewerking van anderen onderzoek gedaan naar Nederlandse woorden, die ingang gevonden hebben in andere talen: (BV) Sijs, N. van der, Nederlandse Woorden Wereldwijd. SdU, € 49,90. Zij komt tot 17.560 woorden, die zo’n 138 talen opgenomen zijn. Het traditionele beeld dat het hierbij gaat om scheepvaarttermen uit de Gouden Eeuw wordt door haar bevindingen niet bevestigd. Maar 7% van alle uitgeleende woorden komt uit de scheepvaart. Grote internationale verspreiding vonden huis-tuin-en-keuken-woorden als baas, gas, kraan, pomp, pen en bak(je), blok, glas, boom, schop, schroef en zak. In het Engels werden 1700 Nederlandse woorden aangetroffen, in het Schots 230 en in het Welsh en Gaelic met pijn en moeite vier of vijf. Het meest verspreide woord is strijken. Onduidelijk is waarom juist dat woord zo populair is. Maris, B. van, De wereld spreekt Nederlands in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 2.

Jacob Haafner (1754-1809) Thomas Rosenboom kreeg het verzoek om werk van Jacob Haafner te hertalen. Daar werkte hij ruim een jaar aan en van dat jaar deed hij verslag in de Albert Verweylezing in Leiden. Een bewerking van die rede verscheen in NRC Handelsblad. Hij typeert Haafner als de felste en meest radicale anti-kolonialist uit de Nederlandse letterkunde, (…) Waar Multatuli ervoor pleit om de uitwassen van het kolonialisme te bestrijden door meer ambtenaren naar Indië te sturen, en het kolonialisme dus eigenlijk te vergroten, daar pleit Haafner ervoor om met het kolonialisme gewoon op te houden. Rosenboom, Th., Een exotische liefde in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 1-2 [Boeken].

Picasso (1881-1973) 271 tot nu toe onbekende werken van Picasso (litho’s, aquarellen, schilderijen, schetsboeken, foto’s, tekeningen en kubistische collages) uit de periode 1900-1932 zijn te voorschijn gekomen in Frankrijk. Ze zijn in bezit van een elektricien, die werkzaamheden verrichtte in de drie huizen van Picasso en zouden verkregen zijn van Picasso zelf of van zijn vrouw. De echtheid van de werken is onomstreden, maar aan het verhaal over de herkomst wordt getwijfeld. Picasso was niet erg vrijgevig en als hij iets weggaf signeerde hij het werk. Samallenburg, S., Een garage vol vroege Picasso’s in: NRC Handelsblad, 10:30-11, blz. 2 [afbeeldingen].

Films / Dvd’s • Uw jaar in beeld 81 dvd’s gewijd steeds aan één geboortejaar. Per stuk € 9,99. O.m. verkrijgbaar bij Bruna en via www.bruna.nl. Folder Bruna.

• Verleden van Utrecht Op 10:16-10 is RTV Utrecht gestart met een derde serie afleveringen over de geschiedenis van Utrecht met veel re-enactment-activiteiten. De uitzending op RTV Utrecht is op zaterdag vanaf 07.02 (met daarna voortdurend herhalingen). Gemiste uitzendingen kunnen bekeken worden op www.verledenvanutrecht.nl.


78 Derde Serie Verleden van Utrecht in: Blad LandschapErfgoedUtrecht, november 2010.

voor

Landschap

en

Erfgoed

van

Publicaties (BV) Blonk-Van der Wijst, D. en J., Zelandia Comitatus. Geschiedenis en Cartobibliografie van de provincie Zeeland tot 1860. Hes & De Graaf € 99,50 [tot 11:01-01 en daarna € 125,00]. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 4 [Boeken].

(BR) Bool, F. e.a., Dutch Eyes. A Critical History of Photography in the Netherlands. Hatje Cantz, 2007, van € 75,00 voor € 35,00. Premsela - Amsterdam - tel. 020 - 6624266.

(BV) Bryson, B., Een huis vol. Een kleine geschiedenis van het dagelijks leven. Atlas, € 24,90. Bespreking door Roelof van Gelder Waar is de stofzuiger, de fiets, de lift, de botervloot in: NRC Handelsblad, 10:28-05, blz. 3 [Boeken]. Bespreking door Henk van Renssen Een boek vol. Wandelende encyclopedie Bryson boeiend én saai in: Vrij Nederland, 10:24-07, blz. 59. Bespreking door Bastiaan Bommeljé Een tsunami aan grote en kleine weetjes in: Historisch Nieuwsblad, september 2010, blz. 79-81. Bespreking door Carla Strijbosch Vierpuntige penisring in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 2 [Boeken]: het is een goed idee om voorwerpen als uitgangspunt te kiezen voor de beschrijving van de moderne levensstijl. (…)In kleine porties genoten is Een Huis vol vermakelijk en leerzaam, maar als geschiedenis van modern comfort is het van alles te veel.

(BR) Ciuga, D. (red.), Mark Rothko. Hatje Cantz, van € 58,00 voor € 29,95 [selectie uit zijn werk]. Parimar / de Boekenmarkt - Den Haag - tel. 070 3658226.

(BV) Emmer, P., H. den Heijer en L. Sicking (red.), Atlantisch avontuur. De Lage Landen, Frankrijk en de expansie naar het westen, 1500-1800. Walburg Pers, € 39,50 (na 11:01-07 € 49,50). Flyer van de uitgever, november 2011.

(BV) Freriks, K. en J. Werner, Verborgen wildernis. Athenaeum - € 35,95 [over landschappen in Nederland en over cartografie]. Nieuwsbrief uitgeverij, 10:22-09. Bespreking door Arjen Schreuder Heb de woeste wildheid lief in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 7 [Boeken].

(BR) Funnekotter, B., De militaire geschiedenis in een notendop. Bert Bakker, van € 12,50 voor € 5,00. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Greig, D., The Reluctant Colonists. Netherlanders abroad in the 17th and 18th centuries. Van Gorcum, 1987, van € 38,00 voor € 20,00. Antiquariaat De Keerking - Malden - tel. 024 3239340.

(AR) Hartmans, R., Revolutionair in dienst van Rome [over Copernicus] in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 60-67.

(BR) Haffner, S., Pruisen. Deugden en ondeugden van een miskende staat. Mets & Schilt, van € 25,00 voor € 12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Haffner, S., Van Bismarck tot Hitler. Duitsland 1871-1945. Mets & Schilt , van € 27,50 voor € 12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.


79 (BR) Haffner, S., Kanttekeningen van een rationeel profeet. Mets & Schilt, van € 29,90 voor € 12,50 [ o.m. over de Spaanse Burgeroorlog en Hitler-Duitsland]. Selexyz Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420. Donner Rotterdam - tel 010 2175274. (BV) Heesen, D., De geheime boodschap van Jeroen Bosch. Jheronimus Bosch Art Center, €39,95 [Heesen concludeert na analyse van de werken van Bosch dat hij de katholieke kerk bekritiseerde]. Mieske van Eck Boek over werk Jeroen Bosch op: www.brabantsdagblad.nl, 10:11-11. ‘jeroen Bosch bekritiseerde katholieke kerk’ in: Dagblad van het Noorden, 10:16-11, blz. 30.

(BR) Isaacson, W., Einstein, de biografie. Nieuw Amsterdam, van € 39,95 voor € 12,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Kapers en Piraten. Schurken of helden. Walburg Pers, € 19,95 [hoe werd er door de eeuwen heen tegen kapers en piraten aangekeken?]. Aankondiging Nederlandse piraterij in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 14.

(BR) Koesen, W., Verborgen Vogel Corneille. Aantekeningen uit een schildersleven. Uniepers, van € 29,50 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BV) Marchis, V., Von Braun. De nazi-raketbouwer die de Amerikanen naar de maan bracht. Veen magazines, € 34,50. Bespreking door Wim Köhler Omhoog die raket in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 11 [Wetenschap].

(BV) Matthey, I., Het stond je zo schattig. Cultuurgeschiedenis van het matrozenpakje. Walburg Pers, € 29,50. Bespreking door Georgette Koning O, dat schattige matrozenpakje in: NRC Handelsblad, 10:29-11, blz. 18.

(ACD) Nederlandse Geschiedenis: Van de Batavieren tot Wilders - Louwe Kooijmans, Herman Pleij, Judith Pollmann, Luc Panhuysen, Niek van Sas en Piet de Rooij - Veen magazines - Luisterrijk - € 49,95 - zes cd’s (ongeveer 7 uur). Te bestellen op www.veenmagazines.nl. Advertentie in De Week van de Geschiedeniskrant - de Volkskrant / Historisch Nieuwsblad, 10:0910, blz. 23.

Luc Panhuysen wordt geïnterviewd over zijn bijdrage door Geertje Dekkers Zoveel macht voor zo’n klein landje. Panhuysen bespreekt neergang van de Republiek in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 21-22. (BV) Raat, G.F.H., Literatuur als noodzaak. Willem Frederik Hermans: facetten van een schrijverschap. Vossiuspers UvA, € 39,50 Korte bespreking in Vrij Nederland door Hans Renders [10:13-11, blz. 58, 2 sterren].

(BV) Rawie, J. P. en D. van Wissen, Van Willem III naar Willem III. De Rijmkroniek des Vaderlands. Prometheus, € 15,00 [200 jaar vaderlandse geschiedenis in rijmvorm]. Aankondiging in Pas Verschenen Fictie in: de Volkskrant, 10:30-10, blz. 8 [Boeken]. Rawie, J. P., Rijmkroniek in: Dagblad van het Noorden, 10:30-10, blz. 49. Aankondiging in Pas Verschenen in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 4 [Boeken]. Interview met Rawie door Joep van Ruiten Uiteindelijk krijgt alles wel zijn plaats in: Dagblad van het Noorden, 10:27-11, blz. 50.

(BV) Rovers, E., De eeuwigheid verzameld. Helene Kröller-Müller 1869-1939. Bert Bakker, € 45,00.


80 Bespreking door Esther van der Meer Verzameling voor de toekomst in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 50. N.B. Op 11:04-01 in Het uur van de Wolf een documentaire van Leo de Boer over het onderzoek van Rovers.

(BR) Schuerewegen, F. en M. Smeets, Franse literatuur in een notendop. Bert Bakker, van € 12,50 voor € 3,50. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Trager, J., The New York Chronology. Harper Resource, 2003, van € 32,00 voor € 9,95 [geschiedenis van New York van 1524 tot 2002]. Selexyz / Scheltema - Amsterdam - tel. 020 5231420.

(BR) Tijs, R., De andere Rubens. Activiteiten, Interesses, Leefwereld. Davidsfonds, van €29,95 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580. (BR)

Vekeman, H. en J. Müller Hofstede, Wort und Bild in der Niederländische Kunst und Literatur des 16. und 17. jahrhunderts. Lukassen Verlag, 1984, voor € 30,00. Antiquariaat De Keerkring - Malden - tel. 024 3239340.

(BR) Villa, J. de en J. Neubauer, Fidel Castro. Een biografie. Fontaine, van €22,95 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Willink, S. en V. Vlasblom (samenst.), Een eeuw Willink (1900-1983). Unique International, van € 55,00 voor € 12,50. Roelants - Nijmegen - tel. 024 3221734.

Tentoonstellingen (TE) Allemaal naar het stemlokaal! Twee eeuwen politiek en democratie Haags Historisch Museum - ’s-Gravenhage - t.e.m. 10:30-12 - zie ook www.haagshistorischmuseum.nl. Bespreking door Marieke Prins Stemmen in de sobere sfeer van Drees in: Historisch Nieuwsblad, mei 2010, blz. 95.

(TE)

Mythe van het atelier - Teylers Museum - Haarlem - t.e.m. 11:09-01 [met een publicatie]. Zie ook www.teylersmuseum.nl. De tentoonstelling is van 11:0402 tot en met 11:08-05 te zien in Het Valkhof in Nijmegen.

Bespreking door Peter Delpeut Hier huist de ziel van de kunstenaar in: NRC Handelsblad, 10:1709, blz. 6-7 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Rutger Pontzen Onaangepastheid als deugd in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 4647. Bespreking door Willem Baars Weet deze kunstenaar wel wat hij doet? in: Vrij Nederland, 10:0210, blz. 80.

(TE)

Te waar om mooi te zijn. Kritisch realisme van Dix & CO – MMKA – Arnhem – t.e.m. 10:09-01. Zie ook www.mmkarnhem.nl.

Heyting, L., Een perfect schandaal. Het dubbelleven van kunstenaar Otto Dix in: NRC Handelsblad, 10:22-10, blz. 4-5 [Cultureel Supplement].

‘Vergeet mij niet…’ - Sliedrechts Museum - Sliedrecht - t.e.m. 11:15-01 [tentoonstelling over poesiealbums]. Bespreking door Marise Sperling Ieder meisje had een poesiealbum in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 57. (TE)

(TE)

Dutch Utopia. Amerikaanse kunstenaars in Nederland 1880-1914 - Singer Laren - t.e.m. 11:16-01: Nederland als inspiratiebron voor


81 Amerikaanse kunstenaars. Advertentie in NRC Handelsblad, 10:27-08, blz. 32 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Gijsbert van der Wal Meisjes te kerke met krop sla om de nek in: NRC Handelsblad, 10:18-09, blz. 7.

(TE)

Illusie en werkelijkheid. Naturalistische schilderijen, foto’s en films, 1875-1918 - Van Gogh Museum - Amsterdam - t.e.m. 11:16-01

Aankondiging Illusie en Werkelijkheid in: de Volkskrant, 10:07-10, blz. 49. Bespreking door Gijsbert van der Wal Verhalen vertellen over gewone mensen in: NRC Handelsblad, 10:12-10, blz. 10. Bespreking door Rutger Ponzen Het oerbeeld van de arbeider in: de Volkskrant, 10:22-10, blz. 53: Wie nu woedend, zielig of hardwerkend wil overkomen, weet welke houding of gezichtsuitdrukking hij moet aannemen. Een gebalde vuist, vaandel en holle ogen zijn daarvoor vaste ingrediënten dankzij de realistische kunst van anderhalve eeuw geleden. Bespreking met foto door Carel Peeters De grandeur van het realisme in: Vrij Nederland, 10:23-10, blz. 49. Bespreking door Eric Bos Mooie jongens in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 50, Visualia 870.

(TE)

Winters van vroeger - Nederlands Openluchtmuseum - Arnhem - t.e.m. 11:16-01. Zie ook www.openluchtmuseum.nl.


(TE)

Nieuws op straat - De Verdieping van Nederland - Den Haag - t.e.m. 11:16-01 [over marskramers als rondtrekkende boekverkopers in de periode 1600-1850]. Zie ook: de rubriek Geschiedenis.

Sanders, E., Nieuws en condooms kocht je bij de marskramer in: NRC Handelsblad, 10:16-10, blz. 20.

(TE)

De grote ogen van Kees van Dongen - Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam - t.e.m. 11:23-01. Catalogus € 34,95. Zie ook www.boijmans.nl.

Flyer museum. Bespreking door Rutger Ponzen Van Dongen in volle glorie en zwakte in: de Volkskrant, 10:23-09, blz. 47. Bespreking door Janneke Wesseling Mooie vrouwen voor het volk in: NRC Handelsblad, 10:24-09, blz. 17 [Cultureel Supplement]. Bespreking door Annelies Vlaanderen Sfeer van lome erotiek in: Dagblad van het Noorden, 10:2310, blz. 50.

(TE)

Claude Monet - Grand Palais - Parijs - t.e.m. 11:24-01. Zie ook www.monet2010.com

Bespreking Arie Korteweg Schilderachtigste schilder in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 38-39. Bianca Stigter over Monet: Monet in het wild in: NRC Handelsblad, 10:29-10, blz. 9 [ Cultureel Supplement]. Bespreking door Bianca Stigter Wit wint in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 12-13 [Cultureel Supplement].

(TE)

A’DAM man & mode - Amsterdams Historisch Museum - Amsterdam t.e.m. 11:30-01. Zie ook www.ahm.nl. Amsterdams Historisch Museum brengt A’DAM, man & mode op: www.couturekrant.nl, 10:04-10. Interview met Annemarie den Dekker, samenstelster van de tentoonstelling door Bob Witman ‘Iedereen wil zich onderscheiden’ in: de Volkskrant, 10:01-10, blz. 41. Bespreking door Georgette Koning Modieuze man, heeft hij lef of is hij laf? In: NRC Handelsblad, 10:05-10, blz. 9. Bespreking door Milou van Rossum Moderne mannen in antieke stukken in:de Volkskrant, 10:08-10, blz. 55. Bespreking door John de Greef Matige expositie over mannenmode op: www.elsevier.nl, 10:18-10.


82 (TE)

Johan Thorn Prikker - Museum Boymans Van Beuningen - Rotterdam t.e.m. 11:13-02 [Johan Thorn Prikker (1868-1932) Jugendstilkunstenaar: schilder, glas-in-loodkunstenaar, ontwerper van textiel, boekomslagen, tapijten, mozaïeken en meubilair].

Aankondiging Thorn Prikker in: de Volkskrant, 10:11-11, blz. 49. Bespreking door Saskia de Bodt Een vergeten wereldverbeteraar in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 15 [Cultureel Supplement].

(TE)

Bram van Velde / Geer van Velde - Museum Belvédère - Oranjewoud t.e.m. 11:13-02 [tentoonstelling van schilderijen en werken op papier van de twee broers, die internationaal meer gewaardeerd werden dan in eigen land].

Bespreking door Karin de Mik Broers vergeleken met Braque en Matisse in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 8.

(TE)

Licht aan boord - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed - Lelystad t.e.m. 11:14-02, met catalogus Licht aan boord: verlichtingsobjecten uit het Nationaal Scheepsarcheologisch Depot in Lelystad [historisch overzicht van scheepsverlichting van 180 v. Chr. tot het begin van de twintigste eeuw]. Gijsbers, W., Stormlampen en lage blakers in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, zomer 2010, blz. 31. (TE)

Edvard Munch - Kunsthal - Rotterdam - t.e.m. 11:20-02 [overzicht van zijn oeuvre]. Zie ook www.kunsthal.nl.

Flyer Kunsthal. Bespreking door Sandra Smets Bang voor de dood en bang voor vrouwen in: NRC Handelsblad, 10:17-09, blz. 9.

Aankondiging Edvard Munch in: de Volkskrant, 10:23-09, blz. 43. Bespreking door Rinze Brandsma De eeuwige zoeker Edvard Munch in: Dagblad van het Noorden, 10:26-10, blz. 39. (TE)

De mannen van Helene. Het leven, de liefde, de kunst en het bouwen Museum Kröller-Müller - Otterlo - t.e.m. 11:27-02.

Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 50.

(TE)

Kerst op Het Loo - Paleis Het Loo - Apeldoorn - t.e.m. 11:20-02 [300 jaar kerstviering bij de Oranjes].

Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 97.

(TE)

Pers & Politie in Amsterdam - Stadsarchief - Amsterdam - t.e.m. 11:27-02 [met bij de tentoonstelling het gelijknamig boek van H. Beunders en M. van der Weg [Bas Lubberhuizen, € 24,95].

Bespreking door Jaap Stam Samen pal voor een nette stad in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 18-19.

(TE)

Sporen over Zee - Spoorwegmuseum - Utrecht - t.e.m. 11:13-03 [over de boottreinverbindingen vanaf Hoek van Holland en Vlissingen vanaf 1875 tot nu].

Aankondiging in Dagblad van het Noorden, 10:16-10, blz. 51.

(TE)

Say cheese! De kracht van de mond – Museum Boerhaave – Leiden – t.e.m. 11:03-04 [tentoonstelling over honderd jaar mondverzorging t.g.v. het honderdjarig bestaan van Het Ivoren Kruis].

Aankondiging in Historisch Nieuwsblad, oktober 2010, blz. 97.

(TE)

Leven langs de Maas - Centre Céramique - Maastricht - t.e.m. 11:15-05 [ over de rivier en haar oeverbewoners door de eeuwen heen]. Zie ook www.centreceramique.nl.

Aankondiging Tentoonstelling in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 42.


83

II GESCHIEDENISDIDACTIEK 12 GESCHIEDENIS IN DE BASISSCHOOL •

Welke vakken?

Helder denken Kees Kraaijeveld en Suzanne Weusten houden in de Volkskrant (en in hun boek Helder denken, de routeplanner voor je brein - Kosmos] een pleidooi om denken tot schoolvak te maken. Het onderwijs is immers bij uitstek de plaats waar kennis en vaardigheden voor het algemeen belang worden onderwezen. Tot nu toe is denken vooral een bijproduct van het onderwijs. Ongemerkt leren we bij taal en rekenen te redeneren. En geschiedenis brengt ons een historisch en maatschappelijk perspectief bij. (…) Als afzonderlijk leerdoel komt helder denken niet voor in de vele eindtermen en competentieprofielen van het Nederlandse onderwijs. Dit is een gemiste kans, want … denken valt goed te leren. Metacognitieve vaardigheden als besluitvaardigheid, rationele afwegingen maken en van perspectief kunnen wisselen, zijn aan te leren. (…) Onderwijs ging vroeger om ‘Bildung’. Nu moet het gaan om de Bildung van het brein. (…) Vooral in Engelstalige landen als Australië en de Verenigde Staten zijn docenten druk bezig om deze 21st Century Skills op te nemen in de schoolprogramma’s. De auteurs stellen dat helder denken meer dan ooit van belang is voor het functioneren van de samenleving. Zij wijzen op de overdaad aan informatie, de keuzestress en de infobesitas en de ziekteverschijnselen veroorzaakt door een overdosis aan informatie als concentratieverlies, vermoeidheid en slapeloosheid. Helder denken helpt ons grip te krijgen op de overvloed aan informatie… Helder denken brengt structuur in de overvloed aan informatie: het betekent goed observeren, de verzamelde informatie ordenen en pas daarna tot een oordeel komen. Wie helder denkt, kan hoofd- en bijzaken van elkaar onderscheiden, is zich bewust van mogelijke denkfouten en staat open voor nieuwe gezichtspunten. Kraaijeveld, K. en S. Weusten, Denken moet je leren in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 9.

Geschiedenisonderwijs levert meer op dan historisch perspectief. Ook in de geschiedenisdidactiek is van perspectief kunnen wisselen in de vorm van zicht op standplaatsgebondenheid en open staan voor multiperspectiviteit van belang. En het doel historisch bewustzijn krijgt steeds meer het karakter van historisch kunnen redeneren en historisch kunnen denken. CvdK

• De Canon van Nederland Historicus Frijthoff over de Canon van Nederland De staat zag het gevoel van eenheid langzaam wegglippen en zocht naar een instrument dat alles weer bij elkaar zou brengen. Maar dat is in de Canon van Nederland niet gebeurd. Het zuiden is eruit gelaten, het oosten komt er nauwelijks in voor, het is toch weer een vanuit Holland gedacht verhaal. Gelukkig wordt zo’n canon heel anders ingevuld dan hij wordt gepresenteerd. Leraren aan middelbare scholen vertellen me dat de leerlingen het interessant vinden. De zo gewekte belangstelling voor geschiedenis wordt dan wel gestuurd, maar ik ben al lang blij dat die er is. De vraag is alleen hoe je dat historische verhaal koppelt aan de manier waarop we in de toekomst omgaan met Nederland. Vlasblom, D., Niets dan tweedracht in: NRC Handelsblad, 10:08-11, blz. 8-9 [Wetenschap].

• Andere canons Mooi Is Dat! Stripmeesters als o.m. Pontiac, Swarte, Valkema, Stok, Typex en Matena stelden een verstripte literaire canon samen: vijftig literaire meesterwerken weergegeven op één


84 strippagina, o.m. Karel ende Elegast, Karakter, Van den Vos Reynaerde, Max Havelaar, Eline Vere, Kaas, Het Achterhuis, Het Leven is Verrukkeluk, De Avonden en Turks Fruit. Vijftig literaire klassiekers in strip in: Metro, 10:05-11, blz. 06.

Utrechtse Canons Op 10:19-10 zijn de twee westelijke regiocanons van Utrecht feestelijk online gezet in IJsselstein. Vorige jaar waren reeds de twee oostelijke regiocanons gereed. Er is nu een dekkend net van regiocanons met bijna 100 vensters, te vinden op www.utrechtsecanons.nl. De canons worden niet als iets statisch beschouwd. De website zal voortdurend actueel worden gehouden. Er kunnen nieuwe vensters, verdiepingsteksten, beeldmateriaal, tips en links en andere lokale canons aan toegevoegd worden. Het publiek kan op de site rechtstreeks reageren op de vensters. Westelijke regiocanons online in: Blad voor Landschap en Erfgoed, Landschap Erfgoed Utrecht , november 2010.

Canon van de Zijpe Op 10:24-11 werd de Canon van de Zijpe in 40 vensters gepresenteerd. De teksten zijn van de onlangs overleden Frank van Loo. Het boek is te koop in het Zijper Museum voor € 9,00. 24 november 2010 Canon van de Zijpe gepresenteerd op: www.noordtopics.nl/cultuur/2010_11_29-8.shtm : voor 9,-- heeft u in 40 vensters een prachtig beeld van de Zijpe.

•

Geschiedeniskennis

PPON Toetsinstituut Cito heeft op basis van de PPON-peiling in 2008 onder leerlingen geconcludeerd dat de historische kennis achterblijft bij wat had mogen worden verwacht. Bij de tijdvakken Oudheid en Middeleeuwen is er zelfs sprake van achteruitgang. Als voorbeeld wordt genoemd de onbekendheid onder groep 8-leerlingen met de naam van een beruchte middeleeuwse ziekte. Vernieuwingen in het geschiedenisonderwijs als de indeling in tien tijdvakken hebben wel het tijdsbesef iets verbeterd, maar meer in detail niet het bedoelde resultaat gehad. Het onderzoek was te vroeg om na te gaan of de invoering van de Canon van de Nederlandse geschiedenis van invloed geweest is op de resultaten van het onderzoek. Weinig kennis van geschiedenis in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 9. Persbericht CITO Leerlingen in groep 8 weten nog steeds te weinig van geschiedenis d.d. 10:04-11 Het PPON-rapport is te downloaden via: http://www.cito.nl/onderzoek%20en%20wetenschap/onderzoek/ppon/ppon/balans_gesc hiedenis.aspx. Het kan in schriftelijke vorm besteld worden bij het Cito.

Een visie Rob Joustra schreef in het Dagblad van het Noorden over de geschiedeniskennis onder de jeugd: Het is helemaal niet zo verwonderlijk dat het met de kennis van geschiedenis onder de jeugd zo droevig is gesteld. De verloedering, zo u wilt de verlinksing van het onderwijs, heeft daar in belangrijke mate aan bijgedragen. In gang gezet in de 70er jaren. Vaderlandse geschiedenis moest zo nodig worden vervangen door het vak Wereldoriëntatie. Kennis van de topografie van het eigen land moest wijken voor een brede wetenschap over de ligging van ontwikkelingslanden etc. Piet Hein c.s. werden afgeschilderd als ordinaire zeerovers en de Oost- en West Indische Compagnieën werden beschouwd als verwerpelijke slavenhandelsinstituten, die een hoop ellende in de wereld hadden veroorzaakt. Het zingen van vaderlandse liedjes verdween eveneens van het lesrooster en moest plaats maken voor multi culti muziek. Kortom, wij als Nederlanders moesten ons eigenlijk schamen Nederlander te zijn, met zo’n verwerpelijke geschiedenis. Nationale trots werd als nationalisme afgedaan. Nee vreemd is het niet dat de jeugd onze


85 geschiedenis niet meer kent. Ze mochten die niet meer kennen, behoudens het vermeende verwerpelijke. Deze ‘weg met ons’ mentaliteit breekt ons al jaren op. Joustra, R., Geschiedenis in: Dagblad van het Noorden, 10:15-11, blz. 13.

Inburgeringskennis In het boek Inburgeren in de praktijk van (pseudoniem) Roos Friesland wordt gesteld dat cursisten voor de cursus inburgeren slagen terwijl ze in feite niet ingeburgerd zijn. Dat wordt geïllustreerd aan de hand van het volgende voorbeeld: In de lesstof komt de Tweede Wereldoorlog aan bod. Ik vertel bijvoorbeeld dat er in die periode 6 miljoen Joden zijn gedood. Dan heb ik een Iraakse man in mijn klasje die blij is dat hij dat weet, want dan kan hij het antwoord straks invullen in de test. Maar hij zegt ook in de klas dat de Holocaust een propagandaverzinsel is van Amerika. Dat is maar een klein voorbeeldje van hoe sommige inburgeraars precies weten wat ze moeten zeggen om te slagen. Stoffelen, A., ‘ROC moet inburgering weer doen’ in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 8.

Extra!? In oktober 2010 lanceerden Reinier Bos en Frank Voskuilen hun pamflet Manifest van de no nonsens school. Efficiënter onderwijs doe je zo. In hun pamflet noemen ze allerlei activiteiten die periodiek op scholen plaatsvinden en die best gemist kunnen worden, zodat er meer tijd vrij komt voor taal en rekenen. In de top 15 komt ook SchoolTV voor te vervangen door ‘uitzending gemist’ thuis. Op heel wat scholen is het pamflet al besproken en de directrice van de Grollemanschool in Borger stelt: Onze school neemt ook deel aan de herdenking en viering van 4 en 5 mei. Het is prima dat kinderen zich daar bewust van worden. maar het is wel extra… Meulema, G., Schoolreisje, moet dat nog? in: Dagblad van het Noorden, 10:18-11, blz. 3.

Onderwijs over WO II (BV) Hondius, D., Oorlogslessen. Onderwijs over de oorlog sinds 1945. Bert Bakker, € 24,95. Aankondiging door Frans Smits in Signalementen in: Historisch Nieuwsblad, november 2010, blz. 84-85.

•

Historisch besef

In de Volkskrant spreekt Ton Quik, conservator van het Bonnefantenmuseum in Maastricht, zijn verbazing er over uit dat historisch besef ontwikkelen gekoppeld werd aan een gebouw, het NHM. Historisch besef ontwikkelen kan op een heel andere manier dan met een historisch gezicht van Nederland, getekend door middel van een multimediaal spektakel van een centralistisch instituut. Nederland is zelf een groot historisch openluchtmuseum, waar de geschiedenis voor het oprapen ligt. Het initiatief voor het NHM zou ook niet letterlijk genomen kunnen worden, dus geen gebouw, maar als spreiding van het historisch besef, ook in termen van beheer en gebruik. Bijvoorbeeld: stimuleer het bezoek aan bijzondere plekken waar de geschiedenis direct voelbaar is, spreid de aandacht regionaal en thematisch, maar daag de mensen uit hun eigen lieux de mémoire te creëren en te verwoorden. De historische beschaving van een land blijkt uit het vermogen om de geschiedenis te integreren in het dagelijks bestaan, niet uit de creatie van een museum op het moment dat het besef van eenheid en continuïteit plots node wordt gemist. Quik, T., Historisch besef is niet aan een museum gebonden in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 21.

•

Citaat

Dick Knol nam na 34 jaar afscheid van zijn basisschool. Op de vraag welke vakken hij met het meeste plezier gaf antwoordde hij: Aardrijkskunde en geschiedenis. Dat vergt veel creativiteit. Wortel, Th., ‘Kinderen mogen meer zichzelf zijn’ in: Dagblad van het Noorden, 10:24-11, blz. 26.


86

13 GESCHIEDENIS EN KINDEREN •

Kinderen van tegenwoordig

Tonke Dragt (80) in een interview in de Volkskrant: Ze zeggen dat kinderen tegenwoordig zo gemakzuchtig zijn, niets meer aankunnen. Daar ben ik het helemaal niet mee eens. Kinderen hebben forse problemen, heel andere dan toen ik lerares was. Ze hebben heel veel op hun bordje: zorgen over het klimaat, het mogelijke einde van onze westerse welvaart. Jeugdboeken mogen dus best een soort geestelijke vakantie zijn. Als ze maar goed geschreven zijn. Lenteren, P. van, ‘Ik verdwaal graag in mijn eigen verhalen’ in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 1 en 3 [Boeken].

•

Ontwikkelingspsychologie

In een interview van Machteld van Hulten met Inge Sleeboom, één van de drie auteurs van het boek Gesprekken met kinderen [Boom, € 17,50], komt aan de orde of alles bespreekbaar is met kinderen. Sleeboom stelt: wij denken van wel, zolang het onderwerpen zijn die kinderen aangaan. In de manier waarop moet je rekening houden met de taal- en denkontwikkeling van je kind. Onderwerpen in de persoonlijke sfeer als echtscheiding, overlijden en ziekte kunnen prima, maar ook maatschappelijke onderwerpen als oorlog, seksueel misbruik, milieuvervuiling. Je moet ze alleen niet belasten met zaken waar ze niets mee kunnen. (…) Als er op het nieuws een ramp is gebeurd aan de andere kant van de wereld, een aardbeving in Haïti, en je kind heeft daar niets over gehoord op school of op het Jeugdjournaal dan zou ik daar niet over beginnen. Je hoeft niet alle wereldproblemen op hun bordje te leggen. Sleeboom pleit ervoor het kind als een serieuze gesprekspartner met een gelijkwaardige inbreng te zien. Door te praten en gevoelens te uiten krijgt een kind grip op zijn leven. Hulten, M. van, ‘Praten onder het tekenen werkt goed’. Interview pedagoge Inge Sleeboom in: de Volkskrant, 10:16-11, blz. 40.

•

Tijdsbesef

Uit het aanbod van de boekhandelfolders voor Sinterklaas voor jonge kinderen: • Klok (BJ) Cousins, L., Hoe laat is het Muis? Leopold, €14,95 [Leer klokkijken met Muis]. • (BJ)

Seizoenen Letterie, M. en B. Sluijzer, Lente, zomer, herfst, winter . Van Dale themaboekje, € 7,95 kleine verhaaltjes en versjes met tekeningen van P. Gerritsen voor kinderen vanaf 4 jaar].

• (BJ)

Historische tijd Stilton, G., Reis door de tijd 3. De Wakkere Muis, € 24,95 [alweer deel drie van de tijdmachinereisboeken van Stilton voor kinderen van 7 (voorlezen) of 9 (zelf lezen), ditmaal over mammoeten, de oude Grieken en Leonardo da Vinci].

Boekhandelfolders november 2010.

Uit de Voorleesgids 2010/2011: Rubriek peuters: (BJ) Berner, R.S., De vrolijke vier seizoenen. Lannoo, € 22,95. Tevens aankondiging in Pas Verschenen Jeugdboeken in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 8 [Boeken].

(BJ)

Bode, Ann De, Mijn familie, een reis door de tijd. De Eenhoorn, € 14,95 [van Neanderthalers via de Middeleeuwen naar het heden].

(BJ) (BJ)

Bruna, D., Nijntje in het museum. Mercis Publishing, € 5,95. Busser, M. en R. Schröder, Kindje. The House of Books, € 14,95 [cassette met


87 vier kartonboekjes over naar bed gaan, jarig zijn, eten en op het potje gaan]. (BJ)

Krause, J., Waar is de rode ridderhelm? Holland, € 9,95 [een ontdekkingsreis voor kleine ridders].

(BJ)

Reid, C. en A. Busby, Lulu’s kleertjes. Holland, € 9,.95 [o.m. welke kleren bij welke gelegenheid].

(BJ)

Slegers, L., Elke dag opnieuw. Clavis, € 15,95 [over dagelijks terugkerende rituelen].

(BJ)

Sluyzer, B. en S. Diederen, Vrolijk kerstfeest. Mercis Publishing, € 9,95.

Rubriek kleuters: (BJ) Stohner, A. en H. Wilson, De kleine kerstman. Lemniscaat, € 14,95. Voorleesgids 2010-2011.

14 BEELDVORMING VAN HET VERLEDEN

• BEELDVORMINGSSCHEMA A DE WERKELIJKHEID •

Publicaties

(BV) Kleijn, K., Buiten Amsterdam. Kleine geschiedenis van de metropoolregio. Thoth, € 19,90. Bespreking in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 34-35.

(BV) Monumenten van herrezen Nederland. RACM/Waanders, € 19,40 [wederopbouwmonumenten]. Aankondiging in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 33.

(BV) Rietberg, B., Wandelgids Grebbeliniepad. Waanders, € 13,95 [meer dan de Grebbelinie, ook aandacht voor cultuurhistorische bezienswaardigheden onderweg]. Bespreking in Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 35.

a.1 De (school)omgeving •

Religieus erfgoed

Het Museum Catharijne Convent in Utrecht ontwikkelt een richtlijn waarmee moet worden voorkomen dat religieus erfgoed verloren gaat. Het museum doet dat samen met de Stichting Kerkelijk Kunstbezit in Nederland. De komende jaren sluiten gemiddeld naar schatting twee tot drie kerken of kloosters per week. Opslag van alle tienduizenden voorwerpen, die daarbij ‘vrijkomen’, is onmogelijk. Richtlijn voor religieus erfgoed in: Dagblad van het Noorden, 10:01-11, blz. 51.

De Zaanse Paaskerk uit 1958 geldt als een Gesamtkunstwerk en is een van de honderd topmonumenten van na WO II. De kerk is ontworpen door Karel Sijmons. Bijzonder zijn de vorm van het dak, de vernieuwende indeling van de kerkzaal en het scheppingsverhaal op de ramen, ontworpen door Karel Appel.


88 Bij het artikel een kaartje met de 16 religieuze topmonumenten uit de periode 19401958. Korte, M. de, De Paaskerk in Zaandam. De schepping in zes ramen in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 32-33.

•

HAL-oorlogsmonument - Rotterdam

Burgemeester Aboutaleb heeft op de kade bij het stoomschip De Rotterdam op Katendrecht een replica van het HAL-oorlogsmonument onthuld, bedoeld om de 246 personeelsleden van de Holland-Amerika Lijn, die in de oorlog omgekomen zijn, te herdenken. Herdenking personeel in: Metrorotterdam, 10:05-11, blz. 09 [foto].

•

Slot Loevestein - Poederoijen

De Stichting Museum Slot Loevestein is gestart met een beschrijving van de geschiedenis van het slot in de vorm van een vijfdelige publicatiereeks: Deel 1: Loevestein ontrafeld: 650 jaar bouwhistorie (2010) Deel 2: De vesting Loevestein (2011-2012) Deel 3: De middeleeuwen (2013-2014) Deel 4: De Erfenis van Loevestein (2015) Deel 5: Loevestein als archeologische site (2017). De hele reeks is voor € 100,00 aan te schaffen. Losse delen kosten € 27,50 (deel 1) en € 24,50 (overige delen), exclusief verzendkosten. Nadere inlichtingen via [email protected]. Brief Stichting Museum Slot Loevestein d.d. 10:03-11.

•

Begraafplaats Zorgvliet - Amsterdam

De Amsterdamse begraafplaats Zorgvliet is 140 jaar oud en daar zijn veel graven van bekende Nederlanders te vinden. Marcel Bergen en Irma Clement stelden een wandelgids samen: (BV) Bergen, M. en I. Clement, Wandelen over Zorgvliet. Klapwijk & Keijsers Uitgevers, € 22,50. Bespreking door Joris van Egmond Dodenakker met 140 jaar herinneringen in: Dagblad van het Noorden, 10:05-11, blz. 39.

•

Fraeylemaborg - Slochteren

In de serie Onbewolkt in het Dagblad van het Noorden een schitterende luchtfoto van de Fraeylemaborg in Slochteren, tot 1972 eigendom van de familie Thomassen à Tuessink van der Hoop van Slochteren. Nu is de Gerrit van Houtenstichting eigenaar. Het gebouw heeft een museumfunctie, maar het wordt ook gebruikt als trouwlocatie. De borg is omgeven door een schathuis, een koetshuis, een orangerie en een omvangrijk park. Poelman, F. (tekst) en P. Elenbaas Een gracht, een echte orangerie en veel huwelijken in: Dagblad van het Noorden, 10:10-11, blz. 36-37.

•

Stolpersteine - Struikelstenen

Zie voor de plaatsing van Stolpersteine / Struikelstenen in Nederland de rubriek WO II in hoofdstuk I.

•

Voorlopige kandidatenlijst Werelderfgoed

De commisise Leemhuis-Stout heeft advies uitgebracht aan staatssecretaris Zijlstra over een voorlopige lijst van erfgoed dat in aanmerking komt om voorgedragen te worden als Werelderfgoed. Deze kandidaten dragen volgens de commissie bij aan het verhaal van het Nederlandse koninkrijk aan de rest van de wereld. Het gaat om: het Eise Eisinga Planetarium in Franeker, de Noordoostpolder, de Van Nellefabriek in Rotterdam, de Maatschappij van Weldadigheid (Frederiksoord en Veenhuizen in Drenthe) (volgens de commissie weerspiegelt het erfgoed van de Maatschappij van Weldadigheid het geloof in de maakbaarheid van de grond, de mens en de samenleving), de Nieuwe Hollandse


89 Waterlinie, Teylers Museum in Haarlem, Sanatorium Zonnestraal in Hilversum, reservaat Bonaire Marine Park en het plantagesysteem op West-Curaçao. Voor de voorlopige lijst waren bijna 50 voordrachten. Onder de afvallers o.m. de Afsluitdijk, het Binnenhof, Panorama Mesdag, de Bollenstreek bij Lisse en de Friese Elf Steden. Bestuurlijk Drenthe reageerde verheugd op de plaatsing van het gebied rond Frederiksoord/Wilhelminaoord en Veenhuizen/Fochteloërveen op de voordrachtlijst van Nederland: een kroon op ons werk. De provincie heeft de ambitie in 2018 op de Unescolijst te komen, twee eeuwen nadat Johannes van den Bosch de eerste kolonie stichtte in Frederiksoord voor paupers van Nederland. Wij zijn trots op onze parel van Drenthe, verklaarde burgemeester Van der Laan van Noordenveld, die zich vanaf 2001 ingezet heeft voor Veenhuizen. Kandidaten Erfgoedlijst in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 3. Tellingen, E. van, Op weg naar erfgoedlijst in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 1 en 3.

Het Markiezenhof in Bergen op Zoom en de binnenstad van Breda zijn niet geplaatst op de voorlopige lijst voor de Unesco Werelderfgoedlijst. Bergen op Zoom viel waarschijnlijk af omdat er al veel middeleeuws erfgoed op de lijst staat. Herijgens, N., Markiezenhof niet bijzonder genoeg voor lijst op: www.bndestem.nl, 10:16-11.

Naar aanleiding van de plaatsing van de Maatschappij voor Weldadigheid-gebieden op de voorlopige lijst voor het Werelderfgoed biedt het Dagblad van het Noorden achtergrondinformatie. Aan de orde komen het juryrapport, een jaartallenlijst vanaf 1818 tot (met een vraagteken) 2018, de beschermde dorpsgezichten Veenhuizen en Frederiksoord en een interview met Wil Schackman, verslaafd aan de archieven van de Maatschappij in het Drents Archief in Assen, auteur van het boek De Proefkolonie (2006) en nu werkend aan een boek over Ommerschans. Tellingen, E. van, Tussen Stonehenge en Cheops in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 36.

•

Sanatorium Zonnestraal - Hilversum

De restauratie-architecten Henket en De Jonge van Sanatorium Zonnestraal in Hilversum - van architect Jan Duiker, ontworpen in 1928, voorgedragen voor de voorlopige Nederlandse kandidatenlijst voor Werelderfgoedlijst van de Unesco - hebben in het Museum of Modern Art de jaarlijkse prijs van het particuliere World Monument Fund in ontvangst genomen voor hun restauratiewerkzaamheden aan het Hilversumse sanatorium. Zonnestraal krijgt monumentenprijs VS in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 11.

•

Stadswandeling Coevorden

Door de bijzondere ligging tussen moerassen beheerste de plaats Coevorden de toegang tot Noord Nederland. Het werd een vesting die tijdens de 80-jarige oorlog deels in Spaanse en in republikeinse handen was. Prins Maurits veroverde Coevorden in 1592. In 1672 nam Bommen Berend, de bisschop van Munster de vesting in, maar op 30 december 1672 werd de vesting op de bisschop heroverd. In het Dagblad van het Noorden een stadswandeling van 2,8 km.: route met toelichting langs de restanten van de vesting en door het stadje. Straatsma, P., Coevorden: De poort naar het Noorden in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 56.

•

Regio Arnhem - Nijmegen

Het Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen heeft drie tijdlijnen door het gebied gemaakt: de Romeinen, de Middeleeuwen (met centraal Karel van Gelre) en WO II. Bij deze tijdlijnen zijn 24 toneelstukjes gemaakt, opgenomen en te zien op www.spannendegeschiedenis.nl. Daarnaast kunnen onderweg via mobiel internet op de


90 telefoon luisterverhalen en wetenswaardigheden over 87 plaatsen, vaak met een verrassend filmpje, opgeroepen worden. Er zijn plannen voor verdere uitbreiding, b.v. van WO II naar de Veluwe. Het project heeft 1 miljoen euro gekost. Sligter, A., Historie voor onderweg in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 7 [reizen].

•

Architectuur van naoorlogse woonwijken

Anita Blom trekt in het Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ten strijde tegen de opvatting dat erfgoedzorg zich alleen bezighoudt met de toppers uit het verleden. De Monumentenwet van 1988 zegt: Monumentenzorg heeft betrekking op alle voor tenminste vijftig jaar vervaardigde zaken welke van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap en hun cultuurhistorische waarde. Blom is van mening dat de ‘buitengewoon gewone rijtjeshuizen’ in naoorlogse woonwijken daarbij zeker aandacht verdienen. Een belemmering daarbij is volgens haar dat het alledaagse nog ontdekt moet worden als een waarde. Blom, A., De kwaliteit van het gewone in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 4-7.

•

Publicatie

(BV) Venn, B. van de, Een sieraad voor de Heer. Kathedralen en basilieken in Nederland. Walburg Pers, € 24,95. Bespreking door Bob Witman Katholieke inhaalmanoeuvres in: NRC Handelsblad, 10:19-11, blz. 49.

•

Websites

De twaalfdelige boekenserie Monumenten in Nederland, waarin 55.000 rijksmonumenten en 2500 dorpen en steden beschreven worden, zijn door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gedigitaliseerd en te raadplegen via www.cultureelerfgoed.nl. Monumenten in Nederland gedigitaliseerd in: Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 3.

De site www.projectenbankcultuurhistorie.nl met inspirerende voorbeelden van de omgang met cultureel erfgoed is vernieuwd. Projectenbank vernieuwd in: Tijdschrift van de Rijskdienst voor het Cultureel Erfgoed, herfst 2010, blz. 3.

a.2 Voorwerpen (museum) •

Nationaal Historisch Museum

Toekomst NHM Harmen Bockma doet in de Volkskrant verslag van een peiling naar het Nationaal Historisch Museum. Directeur Schilp wil zo snel mogelijk een tijdelijke locatie betrekken om van daaruit de campagne te beginnen voor een permanente plek, te realiseren met privaat geld. Ondertussen gaat het NHM door met de website en met de activiteiten in het land. Francine Houben stelt dat over minder dan een half jaar haar ontwerp voor het museum er al had kunnen staan. En reageert komisch op Schilps geldbesteding aan branding, omdat het beeld van haar ontwerp met de canontoren zo sterk is, dat niets er tegenop kan. Ook Pieter Matthijs Gijsbers van het Nederlandse Openluchtmuseum stelt: het NHM had er al kunnen staan. Wim Pybes van het Rijksmuseum noemde het plan voor een nieuw historisch museum een overreactie. Misschien moet er volgens hem een stimuleringsfonds à la de Mondriaan Stichting komen dat geld zou moeten geven aan


91 projecten ter bevordering van historisch besef. Madeleine van Toorenburg (Tweede Kamerlid CDA) stelt dat de ideeën van internet en rondreizende tentoonstellingen het CDA wel aanspreken. Maar denkt toch ook aan bestaande gebouwen voor het museum zoals Soestdijk en Opmeer. Jan Marijnissen noemt de ontwikkelingen buitengewoon treurig. Hij heeft het over een barbaarse coalitie, die echt totaal niks met cultuur te maken wil hebben. Historicus Gerard Rooijakkers van de Raad voor Cultuur wijst op de aantasting van het draagvlak voor en het vertrouwen in het museum door de controversen en accidenten in de afgelopen jaren. De traagheid in de procedure heeft het museum genekt, het gebouw had er al kunnen staan. Uiteindelijk zijn er alleen maar verliezers. En Schilp sluit de rij af: er komt een museum. Bockma, H., ‘Wens voor museum was een overreactie’ in: de Volkskrant, 10:01-11, blz. 10.

In een redactioneel commentaar in NRC Handelsblad wordt gesteld dat de ingreep van de staatsecretaris misschien wel een daad van barmhartigheid is. Na vijf jaar gesteggel wordt het NHM uit zijn lijden verlost.(…) De directie van het NHM wil doorgaan zonder gebouw, virtueel, als ‘activiteitenmuseum’. Met reizende exposities, ondersteuning van evenementen en de interactieve website jijmaaktgeschiedenis.nl waar bijvoorbeeld gestemd kan worden voor een nationale portrettengalerij. De tastbare ervaring van het verleden wordt zo losgelaten: attracties en websites leggen het zwaartepunt niet bij de inhoud, maar bij de gebruiker en zijn emoties. Dat kan. Het Rijksmuseum vult het gat dan wel. Overigens bestaan er voor de recente geschiedenis al twee beproefde virtuele musea. Ze heten OVT en Andere Tijden, en bedienen wekelijks tienduizenden bezoekers, via de radio en de televisie. Redactioneel commentaar Museaal fiasco in: NRC Handelsblad, 10:01-11, blz. 7. De PvdA Noord-Holland stelt voor het vrijwel voltooide Museum voor Realisme in Opmeer beschikbaar te stellen voor het NHM. Persbericht Provincie Noord-Holland - www.nieuwsbank.nl, 10:01-11. Het Nationaal Historisch Museum krijgt een tijdelijk onderkomen in de Amsterdamse Zuiderkerk. Het museum heeft met de gemeente Amsterdam voor vijf jaar een contract afgesloten. In die periode zal het NHM in de kerk exposities, debatten en evementen organiseren. In de loop van 2011 wil het museum virtueel de plannen tonen die ze de afgelopen twee jaar heeft ontwikkeld. Die plannen voor de museale inhoud zijn bijna af. Het museum gaat de gewenste collectie virtueel in 3D bijeen brengen, zodat iedere Nederlander die thuis kan bekijken. De organisatie verhuist in januari 2011 naar Amsterdam. De kosten van de Zuiderkerk bedragen een ton per jaar. NHM voor 5 jaar in Zuiderkerk in: NRC Handelsblad, 10:02-11, blz. 9.

De zoektocht van het NHM naar een locatie heeft in Groningen geleid tot een discussie of het NHM geen plaats kan krijgen in het in de stad Groningen nog te bouwen Forum. De redactie van het Dagblad van het Noorden vindt dit een slimme suggestie van VVDraadslid Van Keulen, die inmiddels al steun gekregen heeft van de SP. Redactioneel commentaar Forum als museum in: Dagblad van het Noorden, 10:02-11, blz. 11.

In een redactioneel commentaar in de Volkskrant wordt gesteld: Helaas blijkt uit de treurige geschiedenis van het museum dat het poldermodel soms ook faalt. Met een beetje krachtdadig centralisme had het museum er al gestaan, of was in elk geval een point of no return bereikt. Maar sinds de Tweede Kamer in 2006 bijna eensgezind op de bouw van een Nationaal Historisch Museum aandrong, volgde slechts oeverloos getouwtrek tussen minister Plasterk, de Tweede Kamer en de directie van het museumin-oprichting. Zo werd het museum een makkelijke prooi voor de staatssecretaris. Toch is het jammer dat de plannen nu afgeblazen worden. Het Deutsche Historisches Museum in Berlijn laat bijvoorbeeld zien hoe aantrekkelijk zo’n instelling is die de geschiedenis voor


92 een breed publiek presenteert. (…) In een tijd waarin de belangstelling voor het verleden groeit, blijft behoefte aan een volwassen historisch museum. Redactioneel commentaar Museum. Het Nationaal Historisch Museum verdient een minder treurig einde in: de Volkskrant, 10:02-11, blz. 20.

Mr. P. Scholten - die zich eerder sterk maakte voor Arnhem als vestigingsplaats van het NHM - constateert een breed gedragen gevoel van opluchting nu het NHM in het kader van de bezuinigingen geen gebouw krijgt. Hij wijt de gang van zaken aan de eigenzinnige aanpak van directeur Schilp. Maar constateert meteen dat de politiek nu doet, wat Schilp eigenlijk graag wil: de bouw in Arnhem afblazen, zodat hij daar niet hoeft te bouwen, terwijl hij wel zijn salaris behoudt. Scholten stelt voor om de resterende 4 miljoen aan het Rijksmuseum te geven om in samenwerking met de universitaire geschiedenisfaculteiten een gedegen naen bijscholingsinstituut voor geschiedenisleraren op te richten en aan te sturen. Het ging immers om versterking van het onderwijs, om leerlingen? Scholten, P., Nationaal Historisch Museum is geschiedenis in: NRC Handelsblad, 10:0211, blz. 7.

Briefschrijver Christine van Dijk-Melis heeft een bezoek gebracht aan paleis Soestdijk en vindt dat een uitstekende plaats voor het Nationaal Historisch Museum: centraal gelegen, uitstekende parkeervoorzieningen, een historisch verantwoorde rondleiding, suppoosten, eigendom van de staat en dat alles op een plek waar de historie vanaf druipt. Dijk-Melis, C. van, Soestdijk in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 25,

De gemeente Arnhem en de provincie Gelderland zijn woedend over de nieuwe locatie van het NHM. Gedeputeerde Esmeijer: Ik voel me zwaar belazerd door staatssecretaris Zijlstra en door de directie van het NHM. De staatsecretaris had hem verzekerd dat het NHM niet in een afgeslankte versie ergens anders zou opduiken. In Arnhem is ook tijdelijke huisvesting te vinden. Volgens hem wordt nu met rijksgeld afgeweken van een rijksplan. Burgemeester Krikke vindt dat de staatssecretaris moet ingrijpen: een locatie buiten Arnhem gaat in tegen alle afspraken. Ook een tijdelijke locatie hoort in Arnhem. In allerijl heeft de gemeente Arnhem drie alternatieve locaties in Arnhem aangewezen. Tweede Kamerlid Van Toorenburg (CDA) is van mening dat de realiteit nu is dat het museum nu zelf een plek kan kiezen. Bockma, H., Woede over tijdelijke locatie historisch museum in: de Volkskrant, 10:03-11, blz. 8. Rijghard, R., Gelderse woede over Nationaal Museum.Tweede Kamer wil spoeddebat over verhuizing NHM naar Amsterdamse Zuiderkerk in: NRC Handelsblad, 10:03-11, blz.9.

In de raad van Arnhem is op 10:02-11 een motie aangenomen waarin staat dat er alles aan gedaan moet worden om het museum voor de stad te behouden. Op basis van die motie gaat er gesproken worden met de staatssecretaris. De Tweede Kamer wil een spoeddebat. NHM naar Amsterdam in: Spits, 10:03-10, blz. 4.

De Zuiderkerk wordt momenteel gebruikt door de dienst Ruimtelijke Ordening van Amsterdam als informatiecentrum. In het kader van de bezuinigingen wordt dit centrum opgeheven en kan het NHM de nieuwe huurder worden. de kerk is ontworpen door Hendrick de Keyser en gebouwd tussen 1603 en 1611. De toren was gereed in 1614. De Keyser werd in de kerk begraven. Het gebouw is geschikt voor exposities en voor bijeenkomsten van maximaal 650 mensen. Flexibele ruimte in het centrum van Amsterdam, geschikt bijeenkomsten tot 650 man in: NRC Handelsblad, 10:03-11, blz. 9.

voor

exposities

en

Tijdens het debat over het NHM in de Tweede Kamer concludeert Kamerlid Joël Voordewind (CU) dat er geen reden meer is om vast te houden aan Arnhem als vestigingsplaats. Hij wil die passage dan ook uit de statuten van de stichting NHM schrappen. Daartoe diende hij samen met Boris van der Ham (D66) een motie in.


93 Staatssecretaris Zijlstra was het er wel mee eens: bij private financiering, waaronder ook gemeenten en semi-overheden, kan de stichting Arnhem schrappen. Voordewind pleitte nogmaals voor Soestdijk. In een motie vroeg hij de staatssecretaris hiernaar serieus onderzoek te doen. Mariko Peters (GroenLinks) vindt de rijkssteun van 6 miljoen een lullige projectsubsidie. Neem dit museum serieus, of trek de stekker eruit. Tweede Kamer in debat over locatie van NHM in: NRC Handelsblad, 10:04-11, blz. 9.

Ton Quik, conservator Bonnefantenmuseum in Maastricht, vraagt zich af of we rouwig moeten zijn over het regeringsbesluit geen geld te stoppen in de bouw van het NHM. Hij denkt van niet. In alle commotie is men voorbijgegaan aan het uitgangspunt: hoe kan het historisch besef worden verhoogd? Daarvoor hoeft de ambitie niet te zijn om het historisch gezicht van Nederland te tekenen met het multimediale spektakel van een centralistisch instituut. Nederland is zelf één groot historisch openluchtmuseum, waar de geschiedenis voor het oprapen ligt. Quik, T., Historisch besef is niet aan een museum gebonden in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 21.

Tijdens het debat in de Tweede Kamer bleef staatssecretaris Zijlstra vastbesloten inzake geen gebouw voor het NHM. Ook voor het renoveren van een bestaand gebouw stelt hij geen geld beschikbaar. Een meerderheid van de Tweede Kamer steunde hem, gezien de grote bezuinigingen op cultuur. Zijlstra verzekerde dat de kerk niet gebruikt mag gaan worden voor museale activiteiten. Ik geef subsidie voor een virtueel museum, voor het gebruik van sociale media, voor activiteiten in het land en een reizende tentoonstelling Bakker, M., Politiek: geen geld Historisch Museum in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 8. Harmen Bockma zet in de Volkskrant de ontwikkelingen rondom het NHM nog eens op een rijtje vanaf 07-06-2006 tot en met 02-11-2010. In het artikel wordt de rol van directeur Schilp benadrukt met zijn oncollegiale tweets, zoals vandaag weer eens naar Arnhem. Ik hoop dat ik een parkeerplaats kan vinden, waarvoor hij door Van Bijsterveldt terecht gewezen is. Het was ook Schilp, die als commissaris bij Stadsherstel in Amsterdam als een van de eersten op de hoogte was van het vrij gaan komen van de Zuiderkerk. Bockma, H., ‘Er dreigde: niks, nul, alles weg in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 40-41.

In zijn column in NRC Handelsblad schrijft Raymond van den Boogaard : Nadat meer dan een jaar onduidelijk geweest is waaraan het NHM in wording zijn startersbudget nu zoal uitgaf, gaat het museum plotseling van virtueel naar concreet bestaan. Slim bedacht van die directie. En weer een nieuwe, amusante verwikkeling in de voorgeschiedenis van dit museum… Maar wie gehoopt had dat met het schrappen van de bouw Nederland ook zou worden verlost van dit onzalige plan - een duur museum waar behalve politici bijna niemand behoefte aan heeft - komt dus bedrogen uit. Instituties - ook in statu nascendi hebben een enorm vermogen om bezuinigingen te traineren en op den duur deels van tafel te krijgen, dat blijkt maar weer. Boogaard, R. van den, Instituties bieden taai verzet in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 3 [Cultureel Supplement].

In het Dagblad van het Noorden een interview met Jan Vaessen, de voormalig directeur van het Nederlands Openluchtmuseum en de bedenker van het Arnhemse NHM-plan. Hij wijst twee momenten aan die geleid hebben tot de mislukking van het Arnhemse NHMplan: de benoeming van directeur Schilp en het besluit van de gemeente Arnhem mee te denken over een andere locatie. Vaessen praat met schuim op de lippen over de man die hij verantwoordelijk acht voor het echec: Schilp heeft vanaf dag één alleen maar gelogen en bedrogen. Schilp haat openluchtmusea en wilde onder geen voorwaarde bij zo’n ‘boerenmuseum’ bouwen. Hij heeft van meet af aan alles gedaan om onder de locatie tegenover het Openluchtmuseum uit te komen. Categorisch werd overleg geweigerd. Duidelijk is voor Vaessen dat met een andere directeur - ‘een normale vent’ - alles anders gelopen was en er al gebouwd werd.


94 De tweede grote fout is dat de gemeente Arnhem meegegaan is in het denken over een andere locatie in Arnhem. De gemeente had vast moeten houden aan de oorspronkelijke locatie. Op de vraag of Vaessen een kater heeft, antwoordde hij: niet meer. Heb ik wel gehad toen de discussie over de binnenstadslocatie begon. Ik zeg nu: het zij zo. Maar ik beschouw het wel als een gemiste kans van jewelste. Over de bouw van een historisch museum wordt al sinds 1919 gepraat. We hadden het in Arnhem rond kunnen maken. maar ze hebben het verkloot. Doodzonde. Gulpen, H., ‘Erik Schilp verknalde Historisch Museum’ in: Dagblad van het Noorden, 10:09-11, blz. 30-31.

Innl.nl Het NHM heeft op internet het geschiedenisnetwerk Innl.nl gelanceerd. Aan dit netwerk doen mee het Amsterdams Historisch Museum, het Joods Historisch Museum en Nieuw Land Erfgoed. Ook de eigen site van het NHM voorbestemd voor het volgend jaar te openen virtueel museum is vernieuwd. NHM lanceert geschiedenissite in: NRC Handelsblad, 10:18-11, blz. 11.

Paul Knevel doet in Geschiedenis Magazine verslag van een bezoek aan de INNLautomatiek, tijdelijk opgesteld in Enschede. Hij heeft het over enkele hebbedingetjes en wat losse weetjes. Het uitgangspunt lijkt dat alles geschiedenis is. Het is een misvatting die je steeds vaker tegenkomt. Ja, alles is verleden, maar daarmee is het nog geen geschiedenis. geschiedenis is een intellectuele activiteit die om selectie en interpretatie vraagt; zij biedt geen replica van het verleden. En juist op dit vlak mag je van het Nationaal Historisch Museum meer creativiteit, durf en ambitie verwachten. Uiteindelijk is de Nationale Automatiek gewoon een ouderwetse grabbelton in een nieuwerwetse vorm, met veel plezier en oog voor het uiterlijk gepresenteerd, dat zeker, maar door gebrek aan samenhang en diepgang weinig bevredigend. In dat opzicht lijkt het gebodene verrassend veel op echt fast food. Knevel, P., Stukje geschiedenis trekken in: Geschiedenis Magazine, november-december 2010, blz. 37.

• Bezuinigen Voor het OorlogsVerzetsMuseum in Rotterdam dreigt gedeeltelijke sluiting. Het instituut zou opgaan in een Stadsmuseum, maar plannen daarvoor zijn op de lange baan geschoven. D66-raadslid Verveen heeft een motie ingediend waarin het stadsbestuur op-

OorlogsVerzetsMuseum - Rotterdam - foto RTV Rijnmond


95 Geroepen wordt het museum op de been te houden. Een meerderheid in de Rotterdamse raad steunt deze motie. Het museum verwacht dit jaar uit te komen op 12.000 bezoekers. Ook het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam vreest de deuren te moeten sluiten. Het stadsbestuur heeft voorgesteld de subsidie van 650.000 euro per jaar over een periode van vier jaar af te bouwen naar nul. Musea minder geld in: NRC Handelsblad, 10:02-11, blz. 9. Mogelijk gedeeltelijke sluiting Verzetsmuseum op www.rtvrijmond.nl.

Het Armandomuseum moet in het kader van de bezuinigingen bij de gemeente wellicht Amersfoort verlaten. Museum Armando weg uit Amersfoort in: NRC Handelsblad, 10:03-11, blz. 9.

Het Veenkoloniaal Museum in Veendam trekt aan de bel vanwege bezuinigingsplannen van de gemeente. In 2012 zal op een budget van 110.000 euro 25.000 euro bezuinigd worden. Aangezien er verder niets te halen valt - zoals de directrice stelt - zal dit zeker een arbeidsplaats gaan kosten. Veenkoloniaal Museum luidt de noodklok in: Dagblad van het Noorden, 10:10-11, blz. 28.

Het Rotterdams college van B en W heeft het voornemen bekend gemaakt de subsidie voor het Nationaal Onderwijsmuseum in de komende vier jaar volledig af te bouwen. Het college zegt te kiezen voor investeringen die direct ten goede komen aan leerlingen en daarom te korten op subsidies aan andere onderwijsgerelateerde activiteiten. Het museum ontvangt jaarlijks meer dan 15.000 leerlingen en stimuleert met haar projecten en tentoonstellingen de kennismaking met cultuur voor kinderen en jongeren via het onderwijs. Het museum zal alle mogelijke middelen benutten om de stopzetting van de subsidie te voorkomen. Gemeente stopt subsidie Onderwijsmuseum op www.nationaleonderwijsgids.nl, 10:2211.

•

Museumnachten

Op 10:05-11 werd in Delft door 22 musea en galeries een museumnacht georganiseerd. Zie voor de activiteiten www.museumnachtdelft.nl. In Amsterdam vond de museumnacht plaats op zaterdag 10:06-11. Tot 2 uur ’s nachts kon daar een tocht gemaakt worden langs musea. 2x Museumnacht in: de Volkskrant, 10:04-11, blz. 49. Smallenburg, S., Museumnacht Amsterdam. Joseph Beuys, mekkerend als een schaap in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz.17 [Cultureel Supplement]. Verover de nacht tijdens de Museumnacht in het Allard Pierson Museum - persbericht Universiteit van Amsterdam op: www.nieuwsbank.nl, 10:06-11.

De Amsterdamse Museumnacht, waaraan 45 musea meededen, was een groot succes. De 26.000 kaartjes waren al snel uitverkocht. Museumnacht populair in: NRC Handelsblad, 10:08-11, blz. 8.

•

Catharijneconvent - Utrecht

(BR) Dijkstra, J. e.a., De schilderijen van Museum Catharijneconvent. Waanders, van €120,00 voor € 39,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

(BR) Vlierden, M. van, Hout- en steensculpturen van Museum Catharijneconvent. Waanders, van € 120,00 voor € 39,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580.

•

Drents Museum - Assen

In de Havixhorst in De Wijk vond de officiële overdracht plaats van 273 kunstwerken uit de ING-collectie aan het Drents Museum. 45 van de 51 betrokken kunstenaars waren hierbij aanwezig, blij met de verhuizing van hun werk van een bankgebouw naar een


96 museum. Tijdens de bijeenkomst werd de nieuwe catalogus gepresenteerd: Natuurlijk. Nederlandse figuratieve kunst 1970-2010. ING maakte bij die gelegenheid bekend dat ING de komende drie jaar sponsor is van het Museum. Nick Jue, voorzitter van ING Nederland, noemde het Drents Museum een toonaangevend, landelijk museum op het gebied van figuratieve kunst. ING hoofdsponsor van Drents Museum in: Dagblad van het Noorden, 10:12-11, blz. 1. Laan, M. van der, ‘Drents Museum betere plek dan anoniem bankgebouw’ in: Dagblad van het Noorden, 1012-11, blz. 33. Mik, K. de, Kunst ING overgedragen aan Drents Museum in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 7.

•

Montblanc Museum Awards

Voor het eerst zijn de Montblanc Museum Awards, een publieksprijs om Nederlandse musea te promoten, uitgereikt. De Awards zijn een initiatief van Museumtickets.nl, Montblanc, de Volkskrant en Eden Amsterdam Americain Hotel. De winnaars kregen een exclusieve Montblancpen en een certificaat. De prijs voor het beste kleine museum werd gewonnen door Sjoel Elburg ( met op plaats 2 Beelden aan Zee in Scheveningen en plaats 3 het Tassenmuseum Hendrikje in Amsterdam).

Sjoelvoorzitter krijgt de prijs (www.sjoelelburg.nl)

Als beste museum voor kinderen kwam NEMO uit de bus, gevolgd door Sjoel Elburg en Beelden aan Zee. De beste tentoonstelling werd gemaakt volgens de 1000 stemmers door Beelden aan Zee, gevolgd door Sjoel Elburg en de Hermitage. Sjoel Elburg wint eerste Montblanc Museum Award in: de Volkskrant, 10;12-11, blz.

‘And the winner is…’op: www.sjoelelburg.nl.

•

Bankgiro Loterij Museumprijs 2010

Het thema van de Bankgiro Loterij Museum prijs is dit jaar beeldende kunst. Een vakjury van museumdirecteuren heeft een shortlist van drie gemaakt: het Rotterdamse Museum Boymans Van Beuningen, het Schiedamse Stedelijk Museum en het Museum De Fundatie in Zwolle. De winnaar wordt aangewezen door stemmen van het publiek, een soort Idolsverkiezing of de Oscar van de kunstwereld, maar met een prijs van 100.000 euro. De musea hebben een budget van 5000 euro gekregen om campagne te maken. Boijmans werkte o.m. met een sneeuwbalmail en stond in de tussenstand nummer 1 met 41,8% van de stemmen, gevolgd door De Fundatie (36,7%). Smallenburg, S., ‘Deze prijs is net een idols-verkiezing’ in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 7.

Museum Boijmans Van Beuningen is de winnaar geworden van de Museumprijs 2010 en ontvangt een geldbedrag van 100.000 euro. Dat hebben het Prins BernhardCultuurfonds en de BankGiro Loterij bekendgemaakt. Dit jaar lag de nadruk op aantrekkelijk presenteren van beeldende kunst. In totaal werden 33.000 stemmen uitgebracht. 42,6%


97 van de stemmen waren voor het Rotterdams museum, slechts 500 meer dan voor nummer 2, museum De Fundatie in Zwolle. De vakjury, verantwoordleijk voor de nominaties, roemde de uitgekiende variatie van presentaties van Boijmans Van Beuningen en om de innovatieve initiatieven, zoals Boijmans TV. Museumprijs 2010: publiek kiest Boijmans Van Beuningen in: de Volkskrant, 10:17-11, blz. 47,

•

Militair Luchtvaart Museum - Soesterberg

Het Militair Luchtvaart Museum start in 2011 met twee nieuwe scholenprogramma’s voor groep 7 en 8: • Dutchie, een programma over een Nederlandse piloot in WO II • Vlucht van de eeuw, over 100 jaar luchtvaartontwikkelingen. Nieuwsbrief museum.startpagina.nl, 10:22-11.

•

educatieve

Rijksmuseum - Amsterdam

Het Amsterdamse Rijksmuseum heeft op de kunsten antiekbeurs PAN Amsterdam een zeldzame vliegtuigstoel van rood kunstleer uit 1932 aangekocht. De intercontinentale Fokkertoestellen hadden destijds vier van die passagiersstoelen. Daarom zijn er maar weinig van bewaard gebleven. Rode vliegtuigstoel in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 46. Het Rijksmuseum in Amsterdam heeft de collectie uitgebreid met een zeldzame middeleeuwse ‘gebedsnoot’: twee in zilver gevatte stukjes houtsnijwerk, die samen een rond bolletje vormen. Het piepkleine houtsnijwerk binnenin toont de geboorte van Christus en de Aanbidding der Koningen. Volgens het museum behoort de gebedsnoot tot de mooiste exemplaren van microsnijwerk die bekend zijn. De andere aanwinst is een beeldengroep uit 1650 van de Mechelse beeldsnijder Jan van Doorne, waarin de geboorte van Christus centraal staat. Beide aanwinsten zijn van 10:14-12 tot en met 11:06-02 in het museum te zien. Rijksmuseum viert al kerst met aanwinsten in: Dagblad van het Noorden, 10:24-11, blz. 38.

•

Kinderboekenmuseum - Den Haag

In de Volkskrant een interview met de achtjarige Laura van Eijk, kleindochter van Paul Biegel, die door een professionele jury onder leiding van kinderboekenschrijver Paul van Loon, gekozen is tot Kinderboekenmuseumdirecteur. Zij opent op 10:08-12 het Kinderboekenmuseum, maar wat ze verder moet doen, daar heeft ze nog geen idee van. ‘Ik moet straks het museum openen’ in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 42.

•

DDR Museum - Monnickendam

Er zijn twee DDR Musea: in Berlijn en in Monnickendam, beide gericht op het dagelijks leven in de DDR. Beide musea ademen een onverholen liefde voor een verdwenen land. Het Berlijnse museum trok sinds de opening in 2006 al anderhalf miljoen bezoekers [www.ddr-museum.de]. Het museum in Monnickendam is een privé-museum alleen toegankelijk na telefonische afspraak (www.ddr-museum.nl), opgericht door Friso de Zeeuw. Zijn museum staat in een verbouwde garage bij zijn villa. De Zeeuw noemt het politieke systeem verwerpelijk, maar wil ook aangeven dat het beslist niet alleen ellende was in de DDR. Er werd ook geleefd en gelachten, er woonden echte mensen. Die alledaagse kant ben ik steeds interessanter gaan vinden. De Zeeuw begon al met verzamelen voor de val van de Muur, maar maakte direct daarna de grootste klapper met o.m. de aankoop van serviesgoed van het (nu afgebroken) Palast der Republik. De Zeeuw schreef ook een boek over zijn fascinatie: Fascinatie DDR [ Malherbe & partner, € 29,90].

• B AFBEELDINGEN 97 historie gesignaleerd december 2010

98

b.1 schilderij, prent, tekening, foto, ansichtkaart, karikatuur b.2 dia, film, video/dvd, televisie,schooltelevisie, cd(-rom) •

Teleblik

Volgens de novembernieuwsbrief van Teleblik zijn in oktober 2010 het meest bekeken: • Het Klokhuis: de Romeinen • Vakkenwijzer 7/8: de rivier de Nijl • Huisje, boompje, beestje: sporen in het bos • Dag en nacht; waarom is het ’s winters langer donker? • Basta: Kinderboekenweek. In deze nieuwsbrief wordt verwezen naar twee belangrijke documenten: • Spreekbeurten en presentaties maken met Teleblik. Ideeën en tips [zowel een versie voor leerlingen als voor docenten]. • Handleiding Tien keer Teleblik [tien praktische toepassingen voor het gebruik van het beeldmateriaal van Teleblik]. Teleblik nieuwsbrief - november 2010.

b.3 b.4 b.5 b.6

wandplaat, poster, bordtekening prentenboek en strip model en maquette kaart (wandkaart en atlas)

C HET GESPROKEN WOORD c.1 c.2 c.3 c.4 c.5

het verhaal: vertellen en voorlezen de feiten: uitleggen, bespreken, verklaren en het gesprek de gastspreker het interview historisch en hedendaags geluid (radio)

D HET GESCHREVEN/GEDRUKTE WOORD d.1 verhalende teksten •

Tonke Dragt

Pjotr van Lenteren interviewde jeugdboekenschrijfster Tonke Dragt ter gelegenheid van haar 80ste verjaardag. Hij noemt haar de grootste kinderboekenschrijfster van haar generatie. In 2004 werd haar boek De brief voor de koning (1962) bekroond tot het beste kinderboek aller tijden, inmiddels verfilmd. Dragt verkocht meer dan 1 miljoen boeken in Nederland en had met bijna al haar titels bestsellers in Duitsland. Ze won verschillende prijzen, zoals in 1976 de Staatsprijs voor haar hele oeuvre. En heeft sinds kort succes met vertalingen in Spanje en Japan. Volgend jaar is het 50 jaar geleden dat haar debuut uitkwam en op één na is geen enkele titel ooit uit druk geweest. Dragt heeft zich altijd verzet tegen leeftijdsaanduidingen in haar boeken. Een indeling in


99 kinderboeken voor kinderen en echte literatuur voor volwassenen vond ze onzin. En… ze heeft een opzet voor een nieuw boek weer ter hand genomen. Lenteren, P. van, ‘Ik verdwaal graag in mijn eigen verhalen’ in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 1 en 3 [Boeken].

d.2 informatieve teksten d.3 schema’s, tabellen en grafieken d.4 informatieve bronnen (archief)

E DOEN e.1 e.2 e.3 e.4 e.5 e.6 e.7 •

leven als … spelen als… spelen met … schrijven, spreken, dichten en zingen tekenen, bouwen en experimenteren muurkrant en tentoonstelling herdenken en vieren Sint Maarten

Sieb Posthuma wijdde een aflevering van zijn verhalen over de avonturen van het hondje Rintje aan de voorbereidingen op het vieren van Sint Maarten met de nadruk op lampionnen en te zingen liedjes. Posthuma, S., Rintje - Sint-Maarten (1) in: NRC Handelsblad, 10:05-11, blz. 24 [Cultureel Supplement]. Posthuma, S., Rintje - Sint-Maarten (2) in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 20 [Cultureel Supplement].

Het Dagblad van het Noorden kwam op 10:11-11 met een infographic onder de titel Tips voor Sint Maarten met historische gegevens, traditie in Nederland en in het buitenland, leuk om te geven, kledingtips, liedjes, lampions en … plastic tassen of rugzakken. Hesseling, R., Tips voor Sint Maarten in: Dagblad van het Noorden, 10:11-11, blz. 10 [In Beeld].

Ineke Strouken, volkskundige van het Nederlands Centrum voor Volkskcultuur, stelt dat Sint-Maarten in Nederland onmiskenbaar een comeback beleeft. Van oorsprong is het een armenfeest om armen te helpen door de winter te komen, gevolgd door SintSilvester en Driekoningen. In de negentiende eeuw raakte het feest door de opkomst van de middenklasse in verval en begonnen armen hun kinderen langs de deuren te sturen. Bij het instandhouden van de traditie droegen onderwijzers bij door lampionnen te laten maken. Strouken: Het zijn ook de onderwijzers die de laatste jaren in de nieuwe wijken het feest tot leven hebben gewekt. Sinte Mette of Sintermeerten wordt in Brabant en Limburg gevierd met vuren en jaarmarkten. In Noord-Holland - met Haarlem als Sint-Maartenbolwerk - en Friesland, Groningen en Drenthe gaan kinderne met lampionnen langs de deuren in ruil voor snoep. Ook in Amsterdam wordt er steeds meer stilgestaan bij St. Maarten met name in Amsterdam-Zuid. Tien jaar geleden werd Sint-Maarten niet gevierd in de hoofdstad. Op crèches en scholen wordt nu geoefend en Blokker verkoopt lampionnen. Door het slechte weer gingen enkele jaarmarkten dit jaar niet door en waren de bedeltochten rustiger dan gewoonlijk. Berkhout, K., Sint-Maarten is van oorsprong armenfeest in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 2. Weeda, F., In Oud-Zuid krijgen de kinderen wel snoep in: NRC Handelsblad, 10:12-11, blz. 2.


100 In de kerk in Zaltbommel werd nagespeeld hoe Sint Martinus in de winter van het jaar 316 van zijn paard stapte, met zijn zwaard zijn mantel doormidden sneed en de helft aan een verkleumde arme man gaf. In verband met de storm verbood de brandweer in Noord- en Midden-Limburg de daar gebruikelijke Sint-Maartensvuren. Sint-Maarten in Zaltbommel in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 8 [foto].

•

Stolpersteine - Struikelstenen

Zie voor de plaatsing van Stolpersteine / Struikelstenen in Nederland de rubriek WO II in hoofdstuk I.

•

Sinterklaas

In het kader van de aankomst van Sinterklaas op 10:13-11 stelde Jantina Russchen voor het Dagblad van het Noorden een Sinterklaas-ABC samen, startend met de A van Amerigo en eindigend met de Z van zak. Russchen, J., Van horrorsint tot kindervrind: het Sinterklaas-ABC in: Dagblad van het Noorden, 10;13-11, blz. 3.

In het kader van de discussie over Zwarte Piet beschrijft Gijsbert Oonk, universitair hoofddocent niet-westerse geschiedenis (Erasmus universiteit - Rotterdam) de geschiedenis van Sinterklaas en die van Zwarte Piet (met een samenvatting van de visies op Piet in de loop der tijd).Hij stelt voor om het discriminatie-dilemma op te lossen door over te gaan op Santaclaus, een heilige met ook Nederlandse wortels en geen Pieten. Oonk, G., De beste Sinterklaas is de Kerstman in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 9. Hendrik Spiering beantwoordt op de pagina De Kleine Wetenschap in NRC Handelsblad de vraag waarom Sinterklaas uit Spanje komt. En passant komt de hele geschiedenis van Sinterklaas voorbij. Spiering, H., Waarom woont Sint in Spanje? in: NRC Handelsblad, 10:20-11, blz. 16 [Wetenschap].

De burgemeester van Bari (It.), in de San Nicola in Bari worden de relieken van de heilige bisschop bewaard, eist van Nederland excuses voor de ‘godslasterende’ horrorfilm Sint van Dick Maas. Tevens vraagt hij om een gebaar van goede wil door voor bloemen te zorgen bij de opening van het theaterseizoen op 10:05-12. Burgemeester Bari eist excuses en vraagt bloemen in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 24.

Jack Botermans en Jan Bark stelden een boek samen met alle tradities, verhalen en legendes rondom Sinterklaas: (BV) Bark, J., en J. Botermans, Hoor wie klopt daar? Terra Lannoo, € 9,95. Zie ook www.terralannoo.nl. Aankondiging Legendes rond Sinterklaas in: Dagblad van het Noorden, 10:20-11, blz. 43.

Aimée Kiene interviewde voor de Volkskrant zedenrechercheur Elisa Nuij, die de Sinterklaasbank opgericht heeft om voor cadeautjes te zorgen voor kinderen in gezinnen die in financieel zwaar weer zitten. Zo’n 250 kinderen krijgen via hun krat levensmiddelen van de Voedselbank een cadeautje. De slogan van de Sinterklaasbank is: Ieder kind heeft recht op Sint!. Kiene, A., ‘Sint kan toveren, die illusie moet blijven’ in: de Volkskrant, 10:23-11, blz. 40.

Nederlanders denken over Sinterklaas zoals ze denken over het koningshuis: het kost een hoop geld en je kunt er lekker over klagen, maar uiteindelijk willen ze hem nooit kwijt. Toine Heijmans in: Heijmans, T., Sinterklaas in: de Volkskrant, 10:24-11, blz. 30.

Voor de leeftijd 3+ verscheen bij Blue in Green Publishing / Douwe Egberts een drietal Sinterklaasboekjes: • Youp van ’t Hek en Martije Tolman, Sinterklaas en het Kleine Hoogtevreespietje. • Bibi Dumon Tak en Typex, Amerigo Amerigo.


101 •

Martine Bijl en Loes Riphagen, Sint en de cadeuatjesdief.

Bespreking door Simone van Driel En toen was er Kabouter Hulpklaas in: NRC Handelsblad, 10:26-11, blz. 10 [Boeken].

Pjotr van Lenteren bespreekt de oogst aan nieuwe Sinterklaasboeken: • Voogd, S. de en N. Stenvert, Hoe Kees Piet werd. Moon, € 9,95 (drie sterren) • Stein, M. en M. van der Linden, De Nieuwe Sint. Gottmer, € 13,95 (twee sterren) • Kromhout, R. en A. van Haeringen, Kleine ezel en Sinterklaas. Leopold (vier sterren) • Boschhuizen, A., Sinterklaasjournaal lees- en luisterboek. Pimento, € 15,00 (drie sterren). Maar zijn advies: Ook dit jaar kan het helaas geen kwaad om de meeste nieuwe titels links te laten liggen. Kies liever een boek dat zijn waarde bewezen heeft. En dan noemt hij; • Dematons, Ch., Sinterklaas. Lemniscaat, € 14,95 • Jagtenberg, Y., Balotje en Sinterklaas. Leopold, € 15,95. Lenteren, P. van, Geschikt voor in de laars of bij de schoen in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 9 [Boeken].

Geloof in Sinterklaas in de basisschool Machteld van Hulten onderzocht het geloof in Sinterklaas op drie basisscholen in Amsterdam: een zwarte school, een witte school en een gemengde Montessorischool. Het Geloof in de Sint blijkt voor ieder kind een persoonlijke aangelegenheid. Enkele citaten: • Vier jaar wordt niet voor niets de magische leeftijd genoemd. Zodra ze weer Zwarte Pieten zien, zeggen ze weer dat die wel echt zijn. • Je kunt niet stellen dat moslimkinderen niet in Sinterklaas geloven, wel hoe zwarter de school hoe eerder de kinderen van hun geloof afvallen. • Oer-hollandse kinderen geloven juist langer in Sinterklaas, zo is de indruk. • Hoeveel aandacht er besteed wordt aan Sinterklaas? Rekenles, taalles, alle lessen gaan er nu wel over. • Een moslim, die als bisschop over straat loopt, dat zou zeker tien jaar geleden niet kunnen. [5-jarige Yassir komt elke dag als Sinterklaas verkleed naar school]. Hulten, Machteld van, Twijfel is dus taboe in: de Volkskrant, 10:30-11, blz. 2-3 [Jong].

•

Offerfeest

OP 10:16-11 is het islamitische Offerfeest begonnen, officieel ook het einde van de bedevaart naar Mekka. Het feest duurt drie dagen. De Moslims herdenken met het feest de bereidheid van Ibrahim om zijn zoon te offeren voor God. God vervangt de zoon door een ram als offer. Moslimfamilies slachten daarom een offerdier na het ochtendgebed. Het offerdier moet een groot dier zijn, geen kip of vis. Het offerdier wordt in drieën gedeeld: één deel voor de eigenaar, één deel voor vrienden en familie en één deel voor de armen (rechtstreeks of via de vleesinzameling). Het feest bestaat na het gebed in de moskee vooral uit familiebezoek, waarbij kinderen verwend worden. Kamerman, Sh., Er is vlees genoeg, alleen voor wie? in: NRC Handelsblad, 10:16-11, blz. 5.

•

Herdenkingsdag slachtoffers zinloos geweld

D PVV wil dat de derde zaterdag in september uitgeroepen wordt tot nationale herdenkingsdag voor de slachtoffers van zinloos geweld. PVV-Kamerlid Helder gaat zich ook sterk maken voor een Muur tegen Geweld, een monument dat in de Drentse gemeente De Wolden moet verrijzen, een initiatief van de organisatie Aandacht doet Spreken. ‘Slachtoffers zinloos geweld herdenken’ in: Dagblad van het Noorden, 10:23-11. Kabinet omarmt diverse plannen uit de asmer in: de Volkskrant, 10;26-11, blz. 11.


102 •

Publicaties

(BV) Botermans, J. en W. van Grinsven, Gezelligheid kent geen tijd - Nederland en zijn tradities, van kaarten tot carnaval tot haringhappen. Lannoo, € 24,95 [vooral gericht op de wederopbouwtijd na WO II]. Bespreking door Guus Urlings Gezelligheid kent geen tijd in: Dagblad van het Noorden, 10:13-11, blz. 43: 140 pagina’s nostalgie. (BR) Jongen, L., Heilig in de Lage Landen. Herschreven Levens. Davidsfonds, van €19,95 voor € 7,90. Steven Sterk - Utrecht - tel. 030 2340580

•

Kalender

December 05-12 Sinterklaas 07-12 Islamitisch Nieuwjaar 10-12 Dag van de Mensenrechten 25-12 Eerste Kerstdag 26-12 Tweede Kerstdag 31-12 Oudejaarsavond

Januari 01-01 Nieuwjaarsdag 06-01 Driekoningen 16-01 Wereldreligidag 17-01 Dag van de media 17-01 Martin Luther King Day 19-01 Start nationale voorleesdagen 27-01 Holocaust Herdenkingsdag 27-01 Gedichtendag 28-01 Sterfdag Karel de Grote 31-01 Verjaardag Koningin beatrix

Bureauagenda entoen.nu.

15 VAN LESDOEL TOT EVALUATIE 16 WERKEN MET LESMATERIALEN •

Actuele teksten

Uitgeverij Zwijsen lanceerde Leesstudio:actuele teksten voor een extra begrijpend leesles per week via leesstudio.nl, met links naar films uit het (jeugd)journaal en een speciaal instructiemiddel voor het digibord onder het motto: Nieuws boeit, is snel en trekt kinderen in de wereld van alledag. Actuele leestaken zijn hét middel om begrijpend lezen leuk te maken. Folder van uitgeverij.

17 EEN SCHOOLPROGRAMMA VOOR GESCHIEDENIS •

Chronologisch of thematisch?

In een redactioneel commentaar over het NHM maakt de redactie van de Volkskrant opnieuw een vergelijking met het Deutsche Historisches Museum in Berlijn en voegt daaraan toe: Het museum in Berlijn laat zien hoe goed chronologie werkt, beter dan de thematische opzet waar het NHM voor koos. Redactioneel commentaar Museum in: de Volkskrant, 10:02-11, blz. 20.

•

Tijd voor geschiedenis

Het PPON-rapport over geschiedenisonderwijs in 2008 geeft aan dat in de bovenbouwgroepen het vak geschiedenis veelal apart gegeven wordt, ongeveer een uur per week. Dat is tien minuten minder dan in 2000. Leerkrachten geven aan eigenlijk te weinig tijd te hebben om de lessen goed voor te bereiden. Weinig kennis van geschiedenis in: de Volkskrant, 10:05-11, blz. 9. Persbericht CITO Leerlingen in groep 8 weten nog steeds te weinig van geschiedenis d.d. 10:04-11.


103

III GESCHIEDENIS IN DE OPLEIDING PABO GESCHIEDENISTOETS Met ingang van 2011 worden Pabostudenten aan het einde van hun opleiding getoetst op hun historische kennis door middel van een centrale toets over de canon van de Nederlandse geschiedenis, aldus staatssecretaris Zijlstra tijdens het onderwijsbegrotingsdebat in de Tweede Kamer Pabostudent moet toets afleggen over geschiedenis in: de Volkskrant, 10:12-11, blz. 6.

Tijdens de legitimeringsbijeenkomst over de kennisbasis geschiedenis op 10:10-11 werd o.m. gesproken over de koppeling van de kennisbasis aan een toets. Afgezien van het feit dat de kennisbasis geschiedenis gericht is op de vakbekwame leraar basisonderwijs en niet op de startbekwame werd toen door de gespreksleider ingebracht dat de Pabodirecteuren niet voelen voor toetsing van de kennisbasis, maar dat op het OCWministerie daar andere ideeën over bestaan. En toen kwam op 10:11-11 die mededeling van de staatssecretaris tijdens de bespreking van de onderwijsbegroting… CvdK

•

De PABO-docent

In een artikel over het HBO schrijven Arnold Heertje en Jasper van Dijk dat op korte termijn extra geïnvesteerd moet worden in de vakinhoudelijke opleiding van docenten en het vastleggen en handhaven van een verantwoord eindniveau. Zo mogelijk door landelijke examens. Heertje, A. en J. van Dijk, Verloedering van het hbo moet nu stoppen in: de Volkskrant, 10:26-11, blz. 20-21.

•

Geschiedenisonderwijs in discussie

Verleden in Indonesië Naar aanleiding van de grote belangstelling voor het boek Een geschiedenis van Congo vraagt Gert Dijkstra in de Volkskrant: Hoe kan het dat we in Nederland zo weinig lezen over ons verleden in Indonesië. De Belgen lijken beter in staat het eigen oorlogsverleden onder ogen te zien. In Nederland stoppen we dat ver weg. Mijn kinderen leren er niets over op school. In de Nederlandse boekwinkel is er niets over te vinden. Dijkstra, G., Oorlogsverleden in: de Volkskrant, 10:08-11, blz. 20. Holocaust Frits Bolkestein over het islamitisch onderwijs in Nederland: De islam wordt aangeprezen als ver verheven boven het christendom. Het antisemitisme wordt niet bestreden. De Holocaust wordt niet onderwezen. Bolkestein, F., Collectief recht leidt tot etnische apartheid in: de Volkskrant, 10:10-11, blz. 20.

Europa Prins Constantijn gaf op zijn vroegere middelbare school in Den Haag les over de Europese Unie in het kader van EU Back to School. Spits interviewde hem. Eén van de vragen was hoe Europa dichterbij de jongeren gebracht kan worden: Europa staat vrij ver van veel mensen. Het institutionele verhaal is moeilijk over te brengen. In de uitvoering moet de kracht zitten in het wat politieker maken van Europa. Er is nu al veel meer debat in vergelijking met de beginjaren. Europa heeft invloed op ons leven. Het is fout om dat te negeren. Net als dat je moet weten wat de Tweede Kamer doet is het goed om te weten wat Europa doet. Op de vraag wat kan het onderwijs doen?: Ik denk dat het vooral goed is als de Europese Unie niet alleen als thema wordt behandeld, maar dat het bij verschillende vakken ter sprake komt. Bakker, A., Naar school met prins Constantijn in: Spits, 10:10-11, blz. 15.


104 Grondwet Je kunt de betekenis ook versterken door meer aandacht te geven aan de Grondwet, aan mensenrechten in het onderwijs en in de politiek. Wilhelmina Thomassen, voorzitter Staatscommissie Grondwet, geciteerd in: Jensma, F., De Nederlandse Grondwet moet gaan leven, eindelijk in: NRC Handelsblad, 10:11-11, blz. 2 [interview met Wilhelmina Thomassen, voorzitter van de Staatscommissie Grondwet].

Belgische koloniale geschiedenis David Van Reybrouck stelt dat er twee brute episodes uit de koloniale geschiedenis nu algemeen bekend zijn en in alle schoolboeken staan: de rubberpolitiek van Leopold II anno 1900 en de moord op Lumumba. Etty, E., De stelling van David Van Reybrouck: Het publiek vraagt om standvastige schrijvers en media in: NRC Handelsblad, 10:13-11, blz. 10-11 [Opinie & Debat].

•

De Pabotoets

Op 10:05-11 presenteerde auteur Jan de Bas en uitgeverij Coutinho een boekje onder de titel De paboteots geschiedenis haal je zo, een boekje met vragen aan de hand waarvan studenten zich voor kunnen bereiden op de (instap)toets geschiedenis op pabo’s: (BV) Bas, J. de, De pabotoets geschiedenis haal je zo. Coutinho, € 19,50.

• Het boek bestaat uit een 150 voornamelijk multiple choice-vragen, afgewisseld met afbeeldingenvragen. Eerst geordend per tijdvakken en vervolgens als volledige geschiedenistoetsen, vergelijkbaar met de Cito-teotsen die op een aantal pabo’s afgenomen worden. Ieder tijdvak wordt geïntroduceerd met een lijst van onderwerpen en begrippen, een lijst van jaartallen en een lijst van canonvensters uit dat tijdvak. Daarna volgende de vragen, vijftien per tijdvak. Informatie uitgeverij: flyer en website. CvdK

In de kantine van het pabogebouw van InHolland in Dordrecht vond op 10:05-11 een presentatie plaats van Jan de Bas zijn nieuwste boek De pabotoets geschiedenis haal je zo. Het toetsidee komt duidelijk voort uit de vraag welke invloed de beginsituatie van de studenten moet hebben op een programma in de opleiding, een vraag die al heel lang speelt, maar die recentelijk versterkt is door de toegenomen instroom uit het mbo. Is een geschiedenisprogramma dat gevolgd is in basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs voldoende als instap voor de pabo? Hebben studenten die geschiedenis in hun examenpakket een voorsprong op studenten, die niet zo’n examenpakket hebben? Die vragen zijn al decennia-oud en zijn veelal beantwoord op een wijze, die geen recht doet aan een pabo als lerarenopleiding voor het basisonderwijs. Verschillende pabo’s hebben gekozen voor het afnemen van een (instap)toets: studenten tonen via een toets aan te beschikken over kennis van geschiedenis. Op enkele pabo’s is zelfs het idee ontstaan dat een voldoende voor die


105 toets verder onderwijs in geschiedenis (inclusief geschiedenisdidactiek) overbodig maakt! Op dit soort vragen werd tijdens de presentatie niet ingegaan. Jan presenteerde zijn boek, nam een toets van 10 vragen af bij de aanwezigen (Wim Kratsborn en ondergetekende scoorden 9 van de 10), Kratsborn vertelde - helaas zonder medewerking van de moderne techniek - iets over zijn Europese project To gather. Maar het hoogtepunt voor mij was toch het optreden van één van de meelezers van Jans boek Arie Bijl, oud-docent Nederlands van de pabo en oud-leerkracht van een lagere school. Bijl vertelde hoe hij na de kweekschool als beginnend onderwijzer zich voorbereidde op twee uur geschiedenis met de methode Toen en nu en haalde achterenvolgens uit zijn tas zijn voorbereidingsboeken met de aanvullende aantekeningen er nog tussen: De Rek, Blonk & Wybenga, Wilkeshuis, zijn bronnenboeken voor verhalen in de klas. Tot slot overhandigde Jan een eerste exemplaar aan Kamerlid Tanja Jadnanansing (PvdA). Zij vertelde over haar onderwijs in Suriname. Toen ze in Nederland kwam was ze jaloers op het feit dat de kinderen in Nederland zulke prachtige schoolboeken hadden. Maar al gauw ontdekte ze een enorme troost: ze bleek over allerlei zaken over veel meer kennis te beschikken dan haar leeftijdgenootjes in Nederland. Wie zei ook maar weer dat goed onderwijs niet in (dikke) methoden zit? CvdK.

• •

• • •

•

Gammacanon Duyvendak, J.W., De Gammacanon (45) - Sociologie - Instituties in: de Volkskrant, 10:06-11, blz. 2 [Wetenschap]. Pels, P., De Gammacanon (46) - Antropologie - Taboe in: de Volkskrant, 10:13-11, blz. 5 [Wetenschap]. Denters, B., De Gammacanon (47) - Economie - Rationele keuze in: de Volkskrant, 10:20-11, blz. 8 [Wetenschap]. Das, M. en J. Hagenaars, De Gammacanon (48) - Sociologie - Survey in: de Volkskrant, 10:27-11, blz. 2 [Wetenschap].

Onderwijsgeschiedenis

Aap noot mies (TE) Aap noot mies - Nationaal Onderwijsmuseum - Rotterdam - t.e.m. 11:0201 [overzichtstentoonstelling t.g.v. 100 jaar leesplankje] Flyer museum.

Hinderikus Scheepstra Samen met Jan Ligthart en Cornelis Jetses is schoolmeester (en onderwijzer aan de Groningse Kweekschool) Hinderikus Scheepstra verantwoordelijk voor leesboekjes als Ot en Sien, Pim en Mien en Buurkinderen. De verhalen spelen in het Drentse Roden. Daar staat ook ‘zijn’ Scheepstraschool en een standbeeld van hem. In de school was tot voor kort een praktijkschool gevestigd, die inmiddels verhuisd is naar nieuwbouw in Roden. Het oude schoolgebouw krijgt een nieuwe, andere bestemming, maar de afspraak is dat in een deel ervan het Scheepstra Kabinet ingericht wordt om het werk van Scheepstra in ere te hiouden. Daarvoor is de Stichting De Oude Scheepstraschool verantwoordelijk. De stichting zoekt voor € 10,00 per jaar vrienden of voor € 50,00 per jaar begunstigers. Zie www.scheepstrakabinet.nl. Wordt vriend van het Scheepstra Kabinet - flyer van de stichting.

•

Internet

Zoekmachine Er is een nieuwe internetzoekmachine www.blekko.com. De zoekresultaten worden op deze zoekmachine bepaald door blekko.com-redacteuren in plaats van de algroritmische robots van Google. Dus geen selectie op populariteit als bij Google, maar op kwaliteit en geen pseudo-wetenschappelijke sites bovenaan de lijst, zoals bij Google. Maurits Martijn noemt www.blekko.com een beloftevol alternatief voor Google.


106 De zoekmachine is Engelstalig. Bij fascism komt er een lange rij soorten van fascisme. Geklikt op alleen maar fascism levert een 20-tal definities van fascisme op. Martijn, M., De zoeker: blekko.com in: Vrij Nederland, 10:06-11, blz. 12. CvdK

© 10:05-12 Cees van der Kooij De afbeeldingen van de canonvensters zijn ter beschikking gesteld door de stichting entoen.nu.


VAN DE COMMISSIE. De commissie wenst een ieder sfeervolle feestdagen en een plezierige vakantie

Recommend Documents