Van de bestuurstafel

Van de voorzitter Acht jaar geleden alweer schreef ik mijn eerste Voorwoord voor het Jaarverslag van onze Stichting en nu al het laatste. Acht jaar - de tijd vliegt. Maar nu ik 80 jaar ben geworden vind ik dat het tijd wordt plaats te maken voor een ander. Gelukkig hebben we onze oud-burgemeester, de heer Tijme Bouwers, bereid gevonden het voorzitterschap van mij over te nemen. En ik ben ervan overtuigd dat het bij hem in goede handen zal zijn. Op de donateursavond in september zal ik de - virtuele - hamer aan hem overdragen. Acht jaar - ik heb de neiging over die periode te schrijven, maar dit voorwoord moet gaan over het jaar 2012. En dat is voor de sjoel in Aalten een goed jaar geweest. Als bestuur hebben we veel activiteiten ontplooid, vaak ook in samenwerking met Kerk en Israël en met Museum Markt 12. Onze betrokkenheid bij het Anne Frank Project Bocholt-Aalten, een initiatief van de Bocholter Lernwerkstatt, is voor enkele bestuursleden vrij intensief geweest. Helaas moeten we hier melden dat de drijvende kracht achter die samenwerking, Edeltraut Messing, stopt: zij heeft de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Dat is jammer, want aan haar hebben we in onze contacten met Bocholt veel te danken. In dit jaarverslag vindt u een vrij volledige opsomming van wat in de loop van het jaar in de synagoge is georganiseerd: rondleidingen, de zomerexpositie, concerten, discussieavonden. Ik herinner me de gesprekken met bezoekers over hun jeugd hier in Aalten en de gespannen aandacht waarmee onlangs een groep schoolkinderen luisterde naar het verhaal over de ontsnapping van Sallo van Gelder: hartverwarmend. We kijken daar met voldoening op terug. In vorige jaarverslagen heb ik de ontspannen en rustige situatie in onze Achterhoek een paar keer vergeleken met de turbulente verhoudingen tussen de wereldgodsdiensten. Nu wil ik enkel nog opmerken dat we dankbaar mogen zijn dat we in onze directe omgeving op positieve wijze mogen werken aan meer begrip tussen Joden, Christenen en Moslims en dat we het gevoel hebben dat dat in brede kring wordt gewaardeerd. Zijn er geen minpunten? Zeker wel, ik wil er slechts een noemen: de terugloop van het aantal donateurs baart ons zorgen. We zouden dat aantal graag van jaar tot jaar zien groeien. We besteden er veel aandacht aan, maar het resultaat is gering. Aan deze en andere minpunten zal het bestuur onder een nieuw voorzitter zeker gaan werken. En ik hoop als vrijwilliger daarbij nog een tijdje betrokken te blijven. -1-

Het ga u allen goed en graag tot ziens bij een van onze activiteiten, zoals de zomerexpositie en de donateursavond in september. Aart van Triest

Van de bestuurstafel Wijzigingen binnen het bestuur De heer Aart van Triest zal na acht jaar zijn voorzitterschap in september 2013 beëindigen. Hij zal worden opgevolgd door onze oud-burgemeester de heer drs. Tijme Bouwers. Mevrouw Monica Kamps moet om gezondheidsredenen afzien van haar bestuurstaak, maar ze is bereid om, indien nodig, vertaalwerk naar en van het Duits voor ons te doen. Dagelijks bestuur. Samenstelling per 1 januari 2013. Aart van Triest, voorzitter tel. 0543 - 473209 Na 1 september: Tijme Bouwers, voorzitter tel. 0543 – 471761, [email protected] Wim Mak, secretaris tel. 0543 - 474206, [email protected] Jan de Ruijter, penningmeester tel. 0543 - 472614, [email protected] Leden Leo Berg, Enschede, namens de Permanente Commissie van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap. Gonnie Blok, Varsseveld Jan Willem Bulsink Sallo van Gelder namens de Nederlands Israëlitische Gemeente Aalten Wim Hofs Wim van der Kamp Hugo Kuiper Arnold Rots Henk Wikkerink Tiny de Zoeten Namens de Raad van Kerken Aalten - Bredevoort: vacant Aantal vergaderingen in 2012 Gedurende het afgelopen jaar is het bestuur zeven maal bij elkaar geweest voor een algemene bestuursvergadering. Alle vergaderingen vonden plaats in de synagoge.

-2-

Sabbatvieringen In de synagoge heeft het afgelopen jaar helaas geen joodse eredienst plaatsgevonden.

Onderhoud van de synagoge In het vorige jaarverslag hebt u het een en ander kunnen lezen over het noodzakelijke onderhoud aan de Synagoge. Aanbevelingen van de Monumentenwacht hebben geleid tot het volgende onderhoudsplan:  het aanbrengen van veiligheidsvoorzieningen: een luik, noodzakelijk voor de inspectie van de ruimte boven het plafond, haken en een ladder om het dak te kunnen inspecteren.  behandeling en schilderwerk van gietijzeren vensters en goten, en van het hek aan de voorzijde van de Synagoge.  plint impregneren en bijwerken.  herstellen van voegwerk en vernieuwen van de stoep.  herstellen van het houtwerk aan de toegangsdeur en sierstukken aan de pui. Een bedrag van ruim € 15.000 is nodig om de herstelwerkzaamheden te kunnen laten uitvoeren. Er is subsidie aangevraagd bij de gemeente Aalten en de provincie Gelderland; een bedrag van ongeveer € 5000 is toegekend. Omdat we volgens de subsidievoorwaarden verplicht zijn de werkzaamheden binnen twee jaar uit te voeren, en het resterende bedrag te sterk op onze reserves zou drukken, hebben we bij het stimuleringsfonds Volkshuis-3-

vesting voor het resterende bedrag een lening aangevraagd, tegen een zeer gunstige rente; en die lening is inmiddels toegekend. Als u het afgelopen voorjaar langs de Synagoge gekomen bent, zal het u wel opgevallen zijn: er wordt inmiddels aan het restauratieplan gewerkt.

Kerk en Israël-avond. donderdag 11 oktober: Christelijk denken en joods doen. Een provocerende titel, en zo is die ook bedoeld, "overdrijf een beetje om je punt duidelijk te maken" aldus de spreekster van deze avond, de liberaaljoodse rabbijn Marianne van Praag. Naast de ongeveer 9.000 orthodoxe Joden in Nederland waartoe de Aaltense gemeente gerekend kan worden is er ook de veel kleinere groep van ongeveer 3.000 liberale Joden, waar ook een vrouw rabbijn kan zijn. Ze sprak over de (schriftelijke) Tora, door Mozes op de Sinaï ontvangen (de eerste 5 bijbelboeken), over de mondelinge Tora, die oorspronkelijk alleen mondeling werd overgeleverd, maar later schriftelijk werd vastgelegd in de Talmoed, desalniettemin nog altijd 'mondelinge Tora' genoemd wordt. Over liberaal versus orthodox, over de 613 geboden en verboden, en over de nadruk tot handelen in het Jodendom. Maar ook over de eis tot studeren voor iedere Jood; een synagoge heet niet voor niets een Sjoel, een school! Een zeer boeiende avond.

Aaltense Leerhuis Het Aaltense Leerhuis is nu al een jaar of vijftien iedere derde maandag van de maand in de synagoge, acht maal per seizoen. Het brengt ons bij de wortels van het joodse geloof. Het mag zich verheugen in een grote belangstelling. Bent u geïnteresseerd dan kunt u informatie krijgen bij de docente Gea Verhagen, [email protected]. Er is nog plaats! U kunt kiezen uit de middaggroep (14.30-16.30) of de avondgroep (20-22 uur).

Duo NIHZ Wellicht hebt u de groep inmiddels ook zien optreden in de Zuiderkerk, samen met een verhalenverteller: duo NIHZ - Niet In Het Zwart. Twee jonge Nederlandse musici uit Nordhorn. Sanna van Elst en Bobby Rootveld brachten Joodse muziek ten gehore. Ze meldden zich in het najaar van 2011 zelf. Ze treden graag op in kleine synagogen. -4-

Vanwaar de bijzondere naam van de groep, NIHZ? Als conservatoriumstudenten voelden ze zich niet prettig bij het in hun ogen conventionele karakter van muziekuitvoeringen; en ze besloten nooit in de bij concerten gebruikelij-

ke zwarte kleding op te treden, en dat besluit zelfs in de naam van het duo te verankeren. Twee jonge, bevlogen en innemende musici brachten ons intense emotie in muziekgenres, variërend van klezmer via Chassidische dansen en zelfs pop (Leonard Cohen) tot weemoedige liederen als 'Amsterdam huilt'. Er waren ongeveer 35 bezoekers.

Donateursavond op donderdag 27 september in De Pol. Ongeveer vijftig bezoekers mochten we verwelkomen in De Pol, waar een lezing gehouden is, verzorgd door Dr. Bart Wallet, met als onderwerp: Herinnering en herleving: de geschiedenis van de Joden in Nederland na 1945. Bart Wallet is historicus, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, gespecialiseerd in de Joodse geschiedenis in Nederland, en, volgens 'The Times of Israel': ‘one of the leading experts on the Dutch Jewish community’. Kort samengevat: een schrijnend en tegelijk hoopvol verhaal. Schrijnend: de Joden die overleefden hadden nieuwe problemen te overwinnen. Zo 'bestonden' ze niet meer: onderduikers en overlevenden van de kampen waren uitgeschreven uit de bevolkingsregisters, en ze hadden dus problemen om hun bezittingen weer terug te krijgen; er was soms strijd om ondergedoken kinderen: hoorden ze bij hun onderduikouders, bij hun eigen -5-

ouders (als ze overleefden) of bij de Joodse gemeenschap? Een harteloze bureaucratie ontstond. Bekend in dit verband is de geschiedenis van Anneke Beekman, voor onderduik opgenomen in een katholiek gezin, na de oorlog weer opgeëist door de Joodse gemeenschap, waartegen de Katholieke gemeenschap zich verzette door haar wederom te laten onderduiken. Ze bleek in België in een klooster te zitten, maar vlak voordat ze daar door de politie werd gehaald, werd ze opnieuw 'ontvoerd'; pas tientallen jaren later werd duidelijk dat ze in een Frans klooster had gezeten, getrouwd was, en niets meer wilde weten van haar Joodse afkomst. Verwacht werd dat het Jodendom uit Nederland zou verdwijnen. Er was nu immers hun land Israël. Maar het liep anders: de Joodse bevolking is stabiel. Schrijnend maar ook hoopvol: Bart Wallet besloot zijn optimistische verhaal met drie kernwoorden: vitaliteit, dynamiek, verscheidenheid.

Zomerexpositie: Symbolen spreken Schilderijen over Bijbelse thema's door Gerrie Hofenk Op woensdag 13 juni is de expositie geopend in aanwezigheid van de schilderes. Er waren ruim 25 genodigden aanwezig. Gonnie Blok leidt de opening:

Afgelopen maandag, 11 juni, zijn alle schilderijen onder de leiding van Gerrie Hofenk opgehangen. Ze heeft een zeer duidelijke visie op haar eigen werk, ze heeft daarom ook uitgesproken ideeën over plaats en volgorde van de tentoongestelde schilderijen. -6-

Ieder jaar is het weer een probleem om tijdens de stille zomertijd toch publiek te trekken in de Synagoge. Dat vereist een goede tentoonstelling en we zijn blij dat we daar dit jaar o.i. in geslaagd zijn. Een expositie die goed aansluit bij de Tora. Die Tora, de vijf boeken van Mozes, speelt in het joodse leven een belangrijke rol. In een orthodoxe sjoel wordt deze in een jaarcyclus helemaal gelezen. Een kind begint al op zijn vijfde jaar met joods onderwijs. Mocht hij de leeftijd van vijfentachtig jaar bereiken, dan heeft hij die dus tachtig keer gehoord. Elke keer hoort hij daarin wat anders, afhankelijk van leeftijd en levensomstandigheden. Zelfs babys komen vaak met hun moeder en ook al begrijpen ze het niet, ze raken al vroeg vertrouwd met de melodieën. Hierna volgt een gedetailleerde toelichting door mevrouw Gerrie Hofenk op zes van de ongeveer 25 schilderijen. Deze boeiende woorden zijn opgenomen en samen met foto's van de bijbehorende schilderijen op DVD gezet. Tijdens de openstelling werd deze DVD op de bovenverdieping vertoond.

De bezoeken aan de synagoge in 2012. Groepsbezoeken. Er waren in totaal 44 groepen die 984 mensen in de Synagoge brachten. In 2011 bedroegen de aantallen 49 resp. 1107, dus toen lag het totaal een stukje hoger. Van die 44 groepen kregen we er 17 via het museum en 27 meldden zich rechtstreeks bij ons. Het ging om 402 bezoekers via het museum en 582 rechtstreeks. Was er vorig jaar een stijging te zien, dit jaar trad weer een daling in. Zo kan het aantal wat fluctueren. Er waren 10 groepen van basisscholen uit Nederland, waarvan er 7 speciaal kwamen voor ons project van april 2010 'Zij waren Aaltenaren zoals wij'; 12 Nederlandse, 13 Duitse middelbare-schoolgroepen. Er kwamen 5 groepen volwassenen uit Nederland, 1 uit Duitsland. Er kwam één groepje HBOstudenten zich oriënteren. Tenslotte waren er 2 catechesegroepen uit Aalten en omgeving. Bezoekersaantallen: Op 4 mei kwamen er 's avonds ongeveer 40 bezoekers. Gedurende de zomeropenstelling van donderdag 14 juni tot en met zaterdag 8 september waren er 283 bezoekers, wat minder dan vorig jaar, toen we 352 bezoekers telden. Totaal dus dit jaar 323. -7-

Op Israëlzondag telden we 20 bezoekers, en tijdens het project 'Langs Heilige Huisjes', dat dit jaar weer in Aalten georganiseerd werd in de herfstvakantie, telden we 118 bezoekers. Alles bij elkaar dus 461; samen met de groepsbezoeken komen we uit op 984+461=1445 in 2012. Vergeleken met 2011: toen 1489 bezoekers. Hieronder staan de aantallen groepen en bezoekers in een tabelletje dat loopt vanaf 2005 tot en met 2012:

Jaar

Bezoekers

Groepen: aantal groepen

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

490 1380 658 717 792 703 382 461

33 54 67 49 40 40 49 44

aantal mensen

Alles samen aantal mensen

762 1173 1526 1108 911 941 1107 984

1252 2553 2184 1825 1703 1644 1489 1445

Dat het jaar 2006 er bovenuit springt is makkelijk te verklaren met de bijzondere expositie van Chaldej, de Joodse Sowjet-fotograaf (die van de 'vlag op het Rijksdaggebouw' begin mei 1945) die we die zomer hadden in samenwerking met het museum. Na dat jaar zien we helaas een geleidelijk teruglopend aantal bezoekers.

Onze contacten met Bocholt vrijdag 9 november: Kristallnachtherdenking in Bocholt. Met 5 bestuursleden waren we bij de Kristallnachtherdenking in Bocholt, zoals altijd gehouden op de plaats waar eens de Bocholter Synagoge stond en waar nu een gedenkteken is. Gebeden van christelijke en joodse zijde werden uitgesproken. Er was een goede bijdrage van de Bocholter jeugd, ditmaal verzorgd door leerlingen van het Mariengymnasium. We waren blij dat aan onze oproep om vanuit Aalten naar Bocholt te komen om samen met onze Oosterburen de Kristallnacht te herdenken door enkele Aaltenaren gevolg is gegeven.

-8-

Anne Frank-maand: januari 2013 in Bocholt. Misschien herinnert u zich de Anne Frank Maand, die we, samen met de gemeente Bocholt en Bocholter middelbare scholen, in november 2003 georganiseerd hebben. Toen waren wij de initiatiefnemers, daartoe aangezet door het Anne Frank Huis in Amsterdam. Er werkten veel scholen uit de grensregio mee, en daarnaast hadden we een uitgebreid programma met o.m. film en lezingen in Aalten en Bocholt. Nu bereikte ons vanuit Bocholt het verzoek om mee te werken aan een Anne Frank-maand, toegespitst op middelbare scholen uit de grensstreek. Hoewel onze bijdrage lang niet de omvang had van die in 2003, is er toch, met name door de Schaersvoorde-afdeling Dinxperlo en enkele Bocholter scholen een voortreffelijke maand georganiseerd, onder de immer bezielende leiding van Frau Edeltraut Messing van de Bocholter Lernwerkstatt.

Onze plannen voor 2013 Zomerexpositie. Een dubbelexpositie dit keer. Een prachtige combinatie van twee exposanten: Suzanna van Duffelen en Tammy Verheul, schilderijen en 'tekeningen met een mesje'. Tammy Verheul, geboren en getogen in Israël in een kibboets, was lerares bijbelstudie, Joodse geschiedenis en literatuur. Ze maakt prachtig knipwerk over Joodse onderwerpen. Een voorbeeldje vindt u hiernaast.

-9-

Suzanna van Duffelen, geboren in Leerdam en al meer dan veertig jaar wonend in de Achterhoek, schildert portretten en stillevens. Ze heeft een eigen website: suzannevanduffelen.wordpress.com

Donateuravond 2013 Vorig jaar heeft dr Bart Wallet tijdens de donateuravond een mooi overzicht gegeven van de geschiedenis van de Joden in Nederland na 1945 en hij besloot zijn verhaal toen met de vaststelling, dat er bij een nieuwe generatie een herleving van de belangstelling te bespeuren valt voor het rijke verleden en de religieuze inspiratie van het Jodendom, ook al resulteert dat niet bij allen in aansluiting bij een orthodoxe Israëlitische gemeente. Een opmerkelijk voorbeeld van deze nieuwe trend zien we in de snel groeiende Liberaal Joodse Gemeente in Amsterdam. We zijn daarom blij dat we de directeur van de twee jaar geleden geopende Liberaal Joodse Synagoge in Amsterdam, mevrouw Madelon Bino-Meijers, bereid gevonden hebben om te komen vertellen welke activiteiten deze gemeente ontplooit, op welke manieren de oude tradities aan nieuwe generaties doorgegeven worden en hoe de inrichting van het gebouw daaraan bijdraagt. Een interessant kenmerk van de LJG is ook een open houding ten opzichte van de Amsterdamse samenleving in al haar facetten. We verwachten dat mevrouw Bino daar een bevlogen verhaal over kan vertellen en raden u dan ook aan om de avond van dinsdag 1 oktober a.s. voor onze donateurbijeenkomst te reserveren. Te zijner tijd kunt u van ons een officiële uitnodiging verwachten. - 10 -

Website. We wijzen u graag nog eens op onze website die nu een jaar draait: www.synagoge-aalten.nl Voor ons èn voor u van groot gemak. U bent op de hoogte van de laatste ontwikkelingen, en wij zijn in staat onze kosten naar beneden te halen. Helemaal mooi zou het zijn als we alle informatie aan u, donateur of belangstellende, digitaal zouden kunnen verstrekken, Van onze donateurs heeft op dit moment ongeveer een kwart zijn of haar emailadres opgegeven; zij worden van nieuwe informatie voorzien via onze nieuwsbrief. Tot voor een jaar hadden we alleen de mogelijkheid onze gegevens te plaatsen op de websites van de Gemeente Aalten, de VVV of Arbeitskreis Synagogenlandschaften (http://mizrach.fsmail.postinbox.com/). Vooral de laatstgenoemde website leverde ons aantoonbaar veel bezoekers op. Van beide blijven we dankbaar gebruik maken, maar nu leveren we al onze informatie wat sneller en efficiënter op onze eigen website. We zouden het erg op prijs stellen dat u, als u dat nog niet gedaan hebt maar wel de beschikking hebt over internet, uw eigen emailadres via de website toevoegt aan onze maillijst. U krijgt dan, op wisselende tijden, een nieuwsbrief toegestuurd. Aanmelden kan op de startpagina. Ook afmelden is zeer eenvoudig op dezelfde plek. Stichting Noviono verzorgt een concert in de Synagoge. Als u dit leest is het concert al weer achter de rug: op dinsdag 9 april 2013 gaf Roeland Duijne uit Amsterdam een concert in de synagoge. Hij is cellist, kreeg les van onder meer Tibor de Machula en Anner Bijlsma en geeft als solist vele concerten in binnen- en buitenland. Geen wonder dat er die avond ongeveer vijftig bezoekers gekomen zijn, die buitengewoon enthousiast waren. De opbrengst was geheel voor hun stichting. Vorig seizoen een concert door het duo NIHZ, dit seizoen een klassiek celloconcert door Stichting Noviono: wie weet wat de komende jaren ons aan concerten zal brengen!

- 11 -

Balans en Exploitatie-overzicht 2012

Rabobank betaalrek. ING (Postbank) Spaarrekening RESERVE

Banksaldi 31-12-2011 222,48 213,62 27.456,47 27.892,57

Banksaldi 31-12-2012 585,48 187,93 30.302,70 31.076,11

Het jaarresultaat wordt bepaald door het verschil van de saldi per 31-122011 en 31-12-2012. Baten: Donateursgelden Entrees, giften Verkopen diversen Rente spaarrekening Gebruik Synagoge Subsidie provincie Gelderland Omzetbelasting 2011

Totaal

4.574,19 1.402,50 352,50 446,23 180,00 2588,00 0,00

9.543,42

Lasten: Vaste lasten Nutsbedrijven Onderhoud Secr. / administratie Bankkosten Winkel en keuken Donateursavond Zomerexpositie Chanoekaviering 2011 Diversen Realisatie website Te vord. omzetbel. Batig saldo 2012 Totaal

793,27 1.490,52 237,00 540,08 262,15 222,55 445,91 565,28 94,34 277,04 811,00 620,74 3183,54 9.543,42

Voor geïnteresseerden ligt het "Jaarwerk" ter inzage bij de penningmeester.

- 12 -