W IE EV
PR
VAKBOEK COLOR MANAGEMENT IN DE SIGNBRANCHE
4
1
Inleiding
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.3. 2.4 2.4.1 2.4.2 2.5 2.6 2.7
Wat is kleur Licht en kleur Opbouw van licht Het spectrum Objecten en kleur Zien van kleur Primaire kleuren Additieve primaire kleuren (lichtkleur) Subtractieve primaire kleuren (drukkleuren en printkleuren) Secundaire en tertiaire kleur Metamerisme Complementaire kleur
11 11 11 11 13 14 15 15 16 16 17 18
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3
Kleuren digitaal Genummerde kleuren RGB Kleuren CMYK Kleuren CIE CIE-XYZ CIE-Yxy CIE-L*a*b*
21 21 21 22 22 22 23 24
4
Wat is Color Management
27
5
Waarom Color Management
29
13
6
Belang van Color Management binnen de signmaking
31
14
7 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.6.1 7.6.2 7.6.3 7.6.4 7.7 7.8
Werking Color Management Kleurruimten Kleurbereik (Gamut) Profile Connection Space (PCS) Profielen Color Management Module (CMM) Rendering intents Relatief colorimetrisch Absoluut colorimetrisch Perceptuele weergave Saturatie weergave Profielen toewijzen en inbedden Converteren met profiel
33 33 34 35 36 37 38 38 38 39 39 39 39
15
EV
IE
W
9
Color Management
2
1
PR
PR
EV
IE
W
Inhoudsopgave
5
Inhoudsopgave
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
7 8 9 10
Profileren en kalibreren
59
10 10.1 10.2 10.3
Beoordelen van kleuren Lichtomstandigheden Omgevingsfactoren bij de kleurbeoordeling Verschil in monitoren
61 61 63 63
11 11.1 11.2 11.3 11.4. 11.4.1 11.4.2 11.4.3 11.4.4 11.4.5 11.4.6 11.5.
Oorzaken van verschil in kleur Inkten Structuur materiaal Lamineren Typen printer en instellingen Piëzo Inkjet Continuous Inkjet Thermal Inkjet Printkop Distance Adjustment Vier of zeskleuren printers Omgevingsfactoren van de printruimte
67 67 68 69 69 69 70 70 70 70 71 72
12. 12.1. 12.2.
Branche specifiek gerelateerde items Foliekleuren nabootsen Verkleuringen in verouderde prints
75 75 78
EV
11
9
12 13 14
PR
15
Color Management
13.
Fullcolor printers : werking met RIPs
81
14.
Toepassen Color Management in uw onderneming
83
15.
Conclusies
85
Lijst met figuren en tabellen
87
Verklarende woordenlijst
89
Literatuurlijst
90
6
Inhoudsopgave
1 2
W
6
91 91
Color Management
7
3 4 5 6 7
IE
5
Bijlagen Bijlage 1 : Driedimensionele weergave kleurbereik
8 9 10 11
EV
4
41 41 42 44 45 45 47 48 51 52 52 55
12 13 14 15
PR
3
Meetapparatuur voor Color Management Wat is er te koop Werking meetapparatuur Onderzochte meetapparatuur Eigenschappen meetapparatuur Monitor meetapparatuur Samenvatting Printer meetapparatuur Samenvatting Color Management uitbesteden Financiële aspecten Conclusies onderzoek en aanbeveling
W
2
8 8.1 8.2 8.3 8.4 8.4.1 8.4.2 8.4.3 8.4.4 8.5 8.6 8.7
IE
1
Inhoudsopgave
1 Inleiding
1
W
W
Het Vakboek Color Management in de Signbranche is een boek geschreven voor bedrijfsleven en onderwijs.
Er is weinig informatie over het fenomeen Color Management voor de Signbranche voor handen. Het is een zeer actueel onderwerp waarover nauwelijks vakliteratuur beschikbaar is. De scriptie van auteur Marcel Aalbregt leidde uiteindelijk tot de ontwikkeling van het Vakboek Color Management in de Signbranche.
IE
IE
Omdat Savantis veel belang hecht aan de ontwikkeling van goed lesmateriaal voor de Signbranche, werd er een redactie van deskundigen vanuit brancheverenigingen, signbedrijven, leveranciers en scholen geformeerd. Alle facetten van Color Management in de signbranche komen aan bod. Dit laatste is de kracht van het boek.
EV
EV
Het boek start bij de basis: wat is kleur, wat is licht? De verschillende soorten kleuren en vervolgens de digitale kleuren. Zo kom je vanzelf uit bij Color Management. Bij het proces van het printen van een fotoprint op diverse ondergronden zijn een aantal apparaten betrokken. Deze hebben elk een invloed op de kleuren. Bij de start van het proces, de digitale bewerking op de computer, heeft de foto een eigen specifieke kleurstelling. De kunst is nu deze specifieke kleuren ook gerealiseerd te krijgen op de print die uiteindelijk aan het eind van het proces wordt gerealiseerd. Dat is Color Management.
8
PR
Het boek beschrijft vervolgens de werking van Color Management, meetapparatuur, profileren en kalibreren, beoordeling van kleuren, branche gerelateerde items als bijvoorbeeld het nabootsen van foliekleuren. Om het boek volledig te maken, worden fullcolor printers en de toepassing van Color Management in de onderneming belicht. Het vakboek is een aanwinst voor eenieder die Color Management toepast in de dagelijkse praktijk in het bedrijfsleven en onderwijs.
PR Color Management
1
Inleiding
Color Management
9
Inleiding
3 Kleuren digitaal
1 2
W
W
Kleuren die geprint of gedrukt zijn, zijn waarneembaar door de verschillende golflengten licht die ons oog bereiken door weerkaatsing vanaf het materiaal. De verschillende golflengten licht brengen verschillende kleursensaties teweeg. Computers weten niets van kleursensatie. Het enige wat computers weten van een kleur is de bijbehorende set aan nummers. Deze nummers representeren de kleur. In de hierna volgende paragrafen worden verschillende kleurmodellen uitgelegd die de kleuren representeren in een digitaal bestand.
IE
3.1 Genummerde kleuren
IE
3
EV
EV
Kleuren worden weergegeven door menging van licht. Door rood, groen en blauw licht te mengen kunnen alle kleuren die mensen kunnen zien worden weergegeven. Een variatie in waarden, of sterkte, van een afzonderlijke lichtbron zal een andere kleursensatie teweegbrengen. Op een fysiek apparaat wordt dit wel gelimiteerd door het bereik van het apparaat. Kleuren die worden weergegeven op een monitor of op een geprint bestand zijn ontstaan door een manipulatie van rood, groen en blauw licht. Op geprinte of gedrukte media is de kleur indirect ook door rood, groen en blauw licht verkregen, alleen hier is het met een omweg bereikt door cyaan, magenta en geel pigmenten aan de witte ondergrond toe te voegen. De pigmenten in deze inkten onttrekken de golflengten licht van de witte (alle golflengten licht) ondergrond. Cyaan absorbeert de golflengten licht die een rode kleurbeleving teweegbrengen. Met andere woorden, cyaan absorbeert rood licht. Op dezelfde wijze absorbeert magenta groen licht en geel blauw licht.
20
PR
De kleurnummering van de bestanden wordt op iedere machine anders weergegeven. Ieder apparaat produceert kleuren op een eigen manier, gebonden aan de mogelijkheden van dit apparaat. Dit is ook de reden voor het gebruik van Color Management.
PR Color Management
1
3.2 RGB Kleuren Het RGB kleurcoderingssysteem geeft kleuren weer door een combinatie van de drie additieve primaire kleuren, rood, groen en blauw. Het is apparaatafhankelijk. Een zelfde bestand weergegeven op de ene monitor zal vaak verschillen met de weergave op een andere monitor. Dit komt doordat RGB geen kleur beschrijft, maar in dit geval een mengverhouding voor de elektronenkanonnen in de monitor. De nummering aan RGB kleuren is uitgedrukt in getallen van 0 tot 255. Voor iedere kleur is deze range beschikbaar. Mengkleuren kunnen verkregen worden door de hoeveelheid van de primaire kleuren te variëren.
Kleuren digitaal
Color Management
21
Kleuren digitaal
2 3
4 Wat is Color Management?
1 2
Color Management wordt vaak het beheren van kleuren genoemd. Het is het proces waar geprobeerd wordt kleurcondities van apparaten met elkaar te matchen. Het is de kunst en wetenschap om de kleuren in een ontwerp vast te stellen (CMYK en RGB kleurnummers) en vervolgens het ontwerp zodanig digitaal te bewerken dat bij het eindproduct de oorspronkelijke kleurensensatie, dus zoals we het origineel gezien hebben, behouden blijft.
IE
4
IE
3
W
W
Dit hoofdstuk beperkt zich tot een begripsbepaling met bijbehorende problematiek. De werking van Color Management wordt in de volgende hoofdstukken beschreven. De meetapparatuur komt in hoofdstuk 8 uitgebreid aan bod.
EV
EV
Omdat er in de hedendaagse werkstroom veel verschillende apparaten bestaan, met ieder een specifiek karakter, is er behoefte aan Color Management. De manier waarop een printer kleuren print, verschilt per apparaat. Zo hebben printers namelijk een verschillend kleurbereik. Kleuren die buiten het bereik van de printer vallen kunnen niet op de goede manier worden geprint. Het kleurbereik, in dit geval de kleuren die weergegeven kunnen worden, is ook bij monitoren beperkt. Het nauwkeurig omzetten van kleuren naar de uitvoer is het uiteindelijke doel van kleurmanagement. Het is de bedoeling dat je dezelfde kleurindruk krijgt op de uitvoer als op een scherm of het gefotografeerde plaatje.
Color Management
26
PR
PR
Color Management is een interessante materie en een manier van werken die ieder signbedrijf kan toepassen. Wel moet er voor een goed functionerend Color Management geïnvesteerd worden in meetapparatuur en tijd. Het levert kleurcorrecte uitvoer op en kennis van zaken.
Wat is Color Management?
Color Management
27
Wat is Color Management?
1 2 3 4
2
W
3 4
Adobe RGB (1998) is een door Adobe ontwikkelde, zeer omvangrijke kleurruimte. Deze wordt vaak gebruikt voor drukwerk en printwerk waar een uitgebreid kleurbereik nodig is. Deze ruimte wordt gebruikt door onder andere alle Adobe applicaties en vooral gebruikt door professionals.
5 6
EV
In het verleden moesten de kleurafwijkingen voor ieder apparaat aan de invoer naar ieder apparaat aan de uitvoer bepaald worden. Als een bedrijf een scanner en twee monitoren als invoerapparatuur en één groot formaat en twee normale printer als uitvoer heeft dan ziet het er schematisch uit zoals afgebeeld in Figuur 7.2.
sRGB
PR
7.2 Kleurbereik (Gamut) De totale range kleuren die reproduceerbaar zijn door een apparaat is het kleurbereik of gamut. Dit is dus het kleurbereik binnen de kleurruimte waarin gewerkt wordt. Een kleur wordt buiten het bereik gerekend, of ‘out of gamut’, als de kleur niet direct kan worden omgerekend van de ene naar de andere ruimte van de apparaten waar de omrekening plaats moet vinden.
Color Management
34
Werking van Color Management
PR
Figuur 7.1 : Kleurruimten in Xy-chromaciteitsdiagram
Kleurruimten in CMYK zijn ook apparaatafhankelijk. De meest gebruikte voor professioneel gebruik is ISO Coated. Deze kleurruimte wordt in de toekomst vervangen door ISO Coacted v2.
3
IE
IE
EV Apple RGB
Naast verschillende uitvoer per apparaat verschilt ook de uitvoer per materiaal. Het bereik is voor verschillende materialen anders. Eenzelfde printer print dus anders op materiaal A dan op materiaal B. De oplossingen die hiervoor in een Color Management systeem zitten worden in de volgende hoofdstukken uiteengezet.
7.3 Profile Connection Space (PCS)
Ook de ruimte Apple RGB is te klein voor gebruik voor printtechnische aspecten. Hierbij is het advies ook om deze niet te gebruiken. Figuur 7.1 laat de RGB ruimten zien in een xy-chromaciteitsdiagram, dus ten opzichte van alle zichtbare kleuren.
Adobe RGB (1998)
1
In bijlage 1 staan een aantal visuele weergaven van kleurruimten. Hier is duidelijk te zien wat voor verschillen in kleurbereik er mogelijk zijn.
De ruimte sRGB is ontwikkeld voor de monitor van een gemiddelde pc. Deze ruimte is hierdoor uiterst geschikt voor gebruik op Internet. Gebruik van deze ruimte voor printen is af te raden omdat deze hiervoor te klein is.
7
Mochten de kleuren buiten het bereik vallen, dan moeten er omrekeningen plaatsvinden waardoor de kleuren wel geproduceerd kunnen worden. Deze omrekeningen zijn er in vier typen en worden onder de kop ‘Rendering intents’ besproken.
W
Het formaat van CMYK kleurruimten wordt bepaald door de primaire kleuren cyaan, magenta, geel en zwart, aangevuld met secundaire kleuren groen (cyaan en geel), blauw (cyaan en magenta) en rood (magenta en geel). Ook het materiaal waarop gewerkt wordt is zeer bepalend. De inkt heeft hier eveneens invloed op, des te meer verzadigd de pigmenten zijn, des te groter de kleurruimte in theorie kan zijn. Maximaal wit en maximaal zwart bepalen het volume van de kleurruimte.
1
Figuur 7.2 : Invoer naar Uitvoer conversies
Het aantal conversies (omzettingen) is gelijk aan het aantal apparaten aan de invoer keer het aantal apparaten aan de uitvoer. In bovenstaand voorbeeld dus 3 x 3 is 9 conversies. In dit voorbeeld zijn er nog relatief weinig in- en uitvoerapparatuur. Het is wel duidelijk dat deze werkwijze zeer omslachtig is en bovendien behoorlijk onbeheersbaar. De Profile Connection Space zorgt voor een eenduidige numerieke waarde in CIE-XYZ of CIE-Lab. Een PCS wordt als een intermediaire kleurruimte gebruikt. Het reduceert ook het aantal omrekeningen van ‘invoer’ x ‘uitvoer’ tot ‘invoer’ +
Color Management
35
Werking van Color Management
2
4 5 6 7
Als de kleuren correct geprint zijn moeten ze gesneden worden om op het medium aangebracht te kunnen worden. Een volledig wit vlak met daarop een geprint logo is natuurlijk niet de bedoeling op een grijze bestelauto. Het is de bedoeling dat alleen het geprinte logo aangebracht wordt op de auto. Foliekleuren worden gesneden door een snijtafel of snijplotter, waarna de overige folie van het rugvel verwijderd (gepeld) wordt. Het logo blijft dan nog over op het rugvel. Door een nieuwe laag aan te brengen over de print wordt het opnieuw een sticker, met dan het logo als uiteindelijk resultaat. Het gebruik van meerdere kleuren betekent vaker plakken, vaker de overige folie verwijderen en vaker snijden.
2
W
3
5 6
IE
7
De fullcolor print moet, zoals genoemd ook gesneden worden. Nieuwe snijsystemen (onder andere van de leverancier voor snijplotters Summa) bieden de mogelijkheid markeringen mee te printen die de snijplotter kan inlezen. Het te printen bestand bestaat uit een printlaag met het beeld, en een snijlaag, wat meestal een kaderlijn om het beeld is. Door de markeringen mee te printen kan de print daarna in de snijplotter worden ingevoerd. Deze zoekt dan met een optisch oog de markeringspunten op en zal de kaderlijn snijden. Bij Summa snijsystemen wordt deze optie OPOS genoemd wat staat voor Optical Positioning System.
9 10
EV
11
Figuur 12.2 toont de bewerkingen die nodig zijn om een bepaald beeld te snijden of te printen. De bovenste serie plaatjes toont de bewerkingen bij het snijden van het beeld. De onderste serie plaatjes toont de bewerkingen die nodig zijn bij printen. 1. Geel wordt uit de gele folie gesneden en voorzien van applicatietape.. 2. ..rood uit de rode folie en voorzien van applicatietape.. 3. ..en zwart uit de zwarte folie en voorzien van applicatietape. 4. Het gele deel wordt gepeld en geplakt.. 5. ..ook het rode deel wordt gepeld en geplakt.. 6. ..en het zwarte deel wordt gepeld en geplakt en maakt het beeld af.
12
EV
8
IE
4
W
van het printen van een kleurenkaart is het mogelijk visuele vergelijkingen te doen met de folies. Een kleurenkaart is een bestand met heel veel verschillende kleurvlakken. Al deze vlakjes hebben een CMYK waarde. Door de kleur die het meest lijkt op de foliekleur te zoeken en de CMYK waarde te noteren, is het mogelijk de bepaalde waarde te vergelijken met de folie. Groot voordeel hierbij is dat de vergelijking gedaan wordt op basis van de uitvoer van de printer op het materiaal. Ook is de nabewerking in de vorm van laminaat al aangebracht in dit stadium. Als het vlak op de kleurenkaart er hetzelfde uit ziet als de foliekleur, kan ervan uitgegaan worden dat deze waarde gebruikt kan worden. Een voorbeeld van een kleurenkaart is in Figuur 12.1 te zien. De kleurenkaarten worden Process Color Charts genoemd.
1
De kleuren van de folie kunnen goed worden opgezocht op deze kaart. Als alle kleuren en hun kleurwaarden in CMYK eenmaal opgezocht zijn deze toe te passen in de bestanden. Zelf een staalbibliotheek maken van de gevonden kleuren is ook mogelijk. Dan is het toepassen van de kleuren een eenvoudige taak geworden en worden fouten door verkeerde waarden uitgesloten. Wel is het belangrijk te onthouden hoe de kaart is geprint. Op dezelfde wijze moeten de bestanden die de foliekleuren bevatten in het vervolg namelijk worden geprint. Een nieuw profiel zou in theorie niet mogen uitmaken. Een CMYK kleur in het profiel van het ene moment zou in principe op dezelfde wijze uit het andere profiel moeten komen. Een test om dit te controleren is hierbij geen overbodige luxe.
Color Management
76
Branchespecifiek gerelateerde items
PR
PR
Figuur 12.1 : CMYK Process Color Chart
Figuur 12.2 : Snijden of printen
Bij printen is dit de werkwijze: A. Beeld wordt geprint.. B. ..beeld wordt gesneden.. C. ..beeld wordt gepeld voorzien van applicatietape en geplakt.
Color Management
77
Branchespecifiek gerelateerde items
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
14 Toepassen Color Management in uw onderneming
1 2
5
Ook extern aangeleverde bestanden moeten opgenomen worden in het kleurenmanagement. Als de leverancier van het te produceren beeld geen beschrijving van de kleuren meegeeft zoals hij ze gezien heeft is het een gok of de uitvoer naar behoren geprint wordt. De beschrijving van de kleuren door de leverancier kan in de vorm van een profiel, het is dus belangrijk dat de leverancier deze omschrijving mee stuurt. Per workflow zal deze beschrijving door verschillende toegepaste RIPs en verschillende printers anders zijn.
IE
6
8 9
Veel RIP software ondersteunt bestandstypen als EPS (Encapsulated PostScript), AI (Adobe Illustrator formaat) en PDF (Portable Document Format). Al deze bestanden kunnen profielen insluiten en zijn dus allemaal geschikt als aanlevering.
EV
10
12 13
Bestanden mogen niet van een te lage resolutie zijn. Als deze bestanden vergroot worden, moeten ze namelijk wel scherp blijven. RIP software zet de dpi om naar de uiteindelijke uitvoer. Veel RIP’s kunnen bestanden van 50 dpi nog zonder verlies omzetten tot 360 dpi. Dit zijn zaken om ook rekening mee te houden als het kleurbeheer wordt toegepast binnen uw onderneming.
PR
14
Het PDF-bestand kan platformonafhankelijk (dus zowel in een MAC als PC omgeving) worden ingezet. Ook het insluiten van lettertypen is een groot voordeel. De sterke compressie van dit bestandformaat is ook een voordeel.
Color Management
82
PR
11
EV
7
IE
4
W
Dat uw onderneming Color Management nodig heeft is u misschien al duidelijk geworden na het lezen van het voorgaande. Color Management toepassen op één werkstation en één printer heeft weinig zin. Voor correcte invoering van Color Management zal iedere monitor, iedere printer en programma wat met kleuren te maken heeft, moeten worden opgenomen. Maar niet alleen de soft- en hardware binnen het bedrijf moeten worden opgenomen.
W
3
Color Management toepassen hoeft niet moeilijk te zijn. Consistent gebruik ervan eist wel discipline van werknemers die ermee moeten werken. Regelmatige herprofileringen zijn noodzakelijk. De aanschaf van apparatuur kan de drempel verhogen. De voordelen en winst die het toepassen van Color Management opleveren zijn groter dan de investering en tijd die hierin gestoken moeten worden om het toe te passen.
Toepassen Color Management in uw onderneming
Color Management
83
Toepassen Color Management in uw onderneming
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
EV 88
CMYK
Primaire kleuren bij het drukken en printen. De kleuren zijn Cyaan, Magenta, Geel (Yellow) en Zwart (Key, geen Black in verband met verwarring met Blue uit RGB)
Color Management
Het proces waar geprobeerd wordt kleurcondities in een set apparaten met elkaar te matchen. De kunst en wetenschap om te definiëren wat voor kleur de nummers in een document representeren, daarna behouden en controleren van die kleuren als het werk vanaf vastlegging via aanpassing naar de uitvoer wordt gebracht.
CRT
Cathode Ray Tube; monitortype welke door middel van afvuring van elektronen fosforen op het beeld op laat lichten
DPI
Dots per Inch (aantal beeldpunten per inch)
Driver
Aanstuurprogramma voor hardware aansturing naar het computersysteem
W
Commission Internationale d’Eclairage (CIE) is een organisatie die onderzoek doet naar gedragingen van kleur, licht en menselijke kleurperceptie.
Fine-Tunen
Op een gedetailleerd niveau handmatig aanpassen van waarden om het zo fijn mogelijk af te kunnen stellen
LCD
Liquid Crystal Display; monitortype dat berust op het effect dat de “vloeibare kristallen” in het display in staat zijn om de polarisatierichting van licht te draaien als er een elektrische spanning op wordt gezet
Patch RGB
Kleurvlak met specifieke kleurwaarden dat met printerprofilering ingelezen moet worden Primaire kleuren bij lichtbronnen. De kleuren zijn Rood, Groen en Blauw Het ontwerpen, produceren en toepassen van indoor en outdoor reclameuitingen zoals autoreclame, bordreclame, gevelreclame en bannersystemen set apparaten met elkaar te matchen. De kunst en wetenschap om te definiëren wat voor kleur de nummers in een document representeren, daarna behouden en controleren van die kleuren als het werk vanaf vastlegging via aanpassing naar de uitvoer wordt gebracht.
PR
Signmaking
PR Color Management
CIE
IE
37 45 47 52 54 55
EV
3 4 5 6 7
Verklarende woordenlijst
12
IE
Tabel Tabel Tabel Tabel Tabel
: Golflengtegebieden : Voorbeeld invoer naar uitvoer conversie (LookUp Table) : Meetapparatuur : Monitor apparatuur eigenschappen : Voor en nadelen van uitbesteden : Kosten profilering : Overzicht fotospectraal meters
W
Tabel 1 Tabel 2
Lijst met figuren en tabellen
Color Management
89
Verklarende woordenlijst
