Tussen Vecht en Eem. Psiw. 10 jaar omgevingseducatie in het Gooi,^ Tijdschrift voor regionale geschiedenis. K ir

T V E 22e j r g . n r. 3, o k t o b e r 2004

Tussen Vecht en Eem 10 jaar omgevingseducatie in het Gooi , ^ 1 9 9 4 - 2004

Psiw

K ir

I

Tijdschrift voor regionale geschiedenis

‘IN H ET SPOOR VAN DE GOOISCHE TRA M ’ De “Gooische tram ” heeft zijn spoor door de geschiedenis van ’t Gooi getrokken. Door de vele ongelukken kreeg deze tram, die eind negentiende en begin twintigste eeuw tussen Amsterdam en het Gooi pendelde, zijn bijnaam “de Gooische Moordernaar”. D it boek vertelt over mensen die ook maar iets met deze tram te maken hadden. N iet alleen de belevenissen van reizigers staan er in beschreven, maar ook die van stokers, machinisten en conducteurs.

Cvhet spoor iGooiSCHE

Ifek t r a m

De auteur, Laarder Bep De Boer, speurde ruim 5 jaar lang naar berichten over de Gooische tram. De publicaties bleken talrijk en gingen vooral over de vele ongelukken. Dit met veel foto’s geïllustreerde boek is een chronologische opsomming van nieuwsfeiten en wetenswaardigheden. W at gebeurde er onderweg, wanneer de conducteur op zijn fluitje had geblazen en de tram in beweging kwam? U kunt het allemaal lezen in ‘In het spoor van de G ooische tra m ’. ISBN Prijs

: 90 77285 05-9 : € 19,95 incl. BTW

Te koop bij de erkende boekhandels en via www.uitgeverijvanwijland.nl

uitgeverij van wijland

1 I I I 1I 1 I I I 1

Boekhandel Den Boer Gespecialiseerd in literatuur, kunst- en kinderboeken Een afdeling met geschiedenis van Baarn en omgeving

Laanstraat 67-69

3743 BC Baarn

www.denboer.nl

TVE 22c jrg. nr. 3, september 2004

Tussen Vecht en Eem Tijdschrift voor regionale geschiedenis Nieuw: www.zappeninjebuurt.nl

Wf ip-yèm Mj

■ * éJ \

i

f Bronnenbank

WT

10 jaar Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek Uitgegeven door de Stichting Tussen Vecht en Eem

Van de gastredactie

Stichting Omgevinq^emjcatie Gooi, Vectoren Eemstreek

Een tijdschrift in elkaar zetten is een spannende en inspirerende klus. A uteurs benade­ ren, deadlines wel o f niet verplaatsen, correcties aanbrengen, illustraties verzam elen en vooral in de gaten houden waarom en voor wie je schrijft. Deze aflevering van TVE zou een bijzondere publicatie worden. Dat is naar onze m ening gelukt, dankzij de doorge­ winterde en enthousiaste redactie van Tussen Vecht en Eem, die veel zin had in een speciaal num m er over Om gevingseducatie, en dankzij de m edewerking van het bestuur van de uitgeefster van h et blad, de Stichting Tussen Vecht en Eem. Wij hebben een groot aantal auteurs bereid gevonden een artikel in te sturen, van be­ stuurders tot leerlingen, van m useum m edew erkers tot docenten. Daarm ee geeft dit speciale n um m er van h et tijdschrift u een uitgebreid beeld over de activiteiten en re­ sultaten van de Stichting Om gevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek. Voor het eerst in tien ja a r w orden de resultaten van ons werk in gedrukte vorm getoond aan een groot publiek. Wij zien dit them anum m er als een kroon op ons werk van die afgelopen tien jaar. Wij hopen dat u m et belangstelling de h ierna volgende pagina’s leest en bekijkt. H et lijkt ons niet moeilijk te ontdekken waarom de Stichting Om gevingeducatie ijvert voor een vaste plek voor om gevingseducatie in het curriculum van de scholen.

Maya Heinsbroek Alice Geijsel

A chtergrond om slag n aar N ieuw e K aan van h e t Baljuwschap van Gooyland, D e Loosdrechten, M ynden, H ol­ lands L o e n e n en Weesperkarspel, d oor Isaac Tirion, A m sterdam 1750. G elegenheidsdesign H an H agenbeuk, N aarden. H et tijdschrift Tussen Vecht en E em is een uitgave van de Stichting Tussen V echt en Eem en verschijnt t ier m aal p e r jaar. Redactieadres Huizerweg 9, 1401 GD Bussum - 035-6918978 - e-mail: redactie@ tussenvechteneem .nl Uitgever Stichting Tussen V echt en Eem O pm aak H ans van G elder en Jo o p Smids, Eem nes D ruk Drukkerij Van W ijland, L aren (NH) ©TVE 2004. G edeeltelijk overnem en van artikelen is slechts toegestaan m et uitdrukkelijke bronverm elding. G eheel overnem en is pas m ogelijk na schriftelijke toestem m ing van h et redactiesecretariaat. ISSN 0169-9.334

130

T IK 22e jrg. 2004

Inhoud Medy van der Laan, Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Woord vooraf Henk Michielse De educatieve dimensie van regionale geschiedenis. TVE en omgevingseducatie Birgitta Feyen en Elke Pluijmen OGVE en de samenwerking met museumconsulenten Werkstukken van leerlingen

132

Maya Heinsbroek ‘Water in de regio’. Onderzoeksopdrachten ontwikkelen voor jongeren

202

133

Idzard van Manen Niet voor de school, maar voor het leven. Tien stellingen over omgevingseducatie

212

G. Holzhaus Cultureel erfgoed ‘als levend theater’

223

Olga Faber Het Monument in de Hooft-rol

228

Hans van der Linden Zappen in Tilburg Een pilot erfgoededucatie in Tilburg

231

Maud Arkesteijn-van Willigen Tien jaar OGVE en een kort kijkje in Europees verband op lokaal en regionaal niveau

234

137 142-143 151-152 162 172-174 192-193 208-211 221-222

226-227 Jan Lamme Bronnen voor Zappen in je buurt Chrit Leenders Anders leren leren met Omgevingseducatie in combinatie met Informatie en Communicatie Technologie (ICT)

144

148

Karin Abrahamse ‘Naar het streekarchief was ook niet zo heel erg.. . Archiefdiensten en omgevingseducatie 154 Martine Eerelman Omgevingseducatie; een vast gegeven Karei Loeff Leren: het lokaal uit!

Boekbesprekingen 239 Schildersdorpcn in Nederland De Herberg van Jan Roest te Laren Kruitfabriek Muiden Het rijke verleden van Vestingstad Muiden TVE web-site gerealiseerd

243

Activiteitenagenda

244

Auteursgegevens

248

Werkgroepen TVE

250

Auteursinstructies

252

Nog beschikbare nummers TVE

254

Colofon

255

163

166

Annelies Stelman Gebouwde Omgeving: het ontwikkelen van lesmateriaal

175

Maya Heinsbroek De Heuvelrug van noord naar zuid

182

Marjolein Trouw ‘Naarden, daar woon ik!’

189

Alice Geijsel Rol van gemeenten bij omgevingseducatie

194 TVE 22e jrg . 2004

131

Woord vooraf E en a a n sp re k e n d e om geving is altijd in d e b u u rt. Als je m a a r g o ed kijkt en de ju iste vragen stelt. E en o n d e rz o e k e n d e geest is een jo y forever, d at is w a tje leer­ lin g en m ee wil geven m e t om gevingseducatie.

V

Zo zijn o m a ’s en o p a ’s e e n vaak v erg eten b ro n v oor oral history. H elaas, w ant kin­ d e re n geloven vaak h u n o re n n iet, als g ro o to u d e rs vertellen over h u n ja r e n in h e t basisonderw ijs. S tren g e b o venm ees­ ters, in de h o e k staan, in k tp o tte n - ze o p e n e n e e n h ele nieuw e w ereld z o n d e r d a tje erv o o r o p p a d hoeft. Wèl o p p a d g aan is o ok d e m o eite w aard. D at o n td e k k e n le e rlin g e n bijvoorbeeld m et Z ap p en in je b u u rt. O n d e r die n o e ­ m er vallen e d u catiev e o p d ra c h te n ro n d o m collecties van cu ltu re le in stellin ­ gen. De S tichting O m gevingseducatie G ooi, Vecht- en E em streek (OGVE) h o u d t zich al tien ja a r bezig m e t h e t b e­ d e n k e n van zulke o p d ra c h te n . In sam en ­ w erking m et d o c e n te n en o p basis van b ro n n e n u it archieven en m usea. En zo k un je op e e n doo rd ew eek se dag ee n g ro ep je le e rlin g e n te g e n k o m e n in een archief, sp itten d n a a r n e g e n tie n d e eeuwse fo to ’s van arb eid ersw o n in g en in h e t H ilversum se. O m d a a rn a o p lo catie te b e o o rd e le n , h o e d e h u iz e n e r a n n o 2004 bijstaan. O f wat e r v oor in de plaats g eko­ m en is. En d a t d a n w eer te fo to g raferen , voor in h e t eigen digiboek, een digitaal w erkstuk o p in te rn e t. Via de Z ap p en site w o rd en le e rlin g e n stap voor stap d o o r de o p d ra c h t geloodst. Van 132

a»

id ee to t o m g ev ingsonderzoek to t digi­ boek. Die com b in atie van om gevingseducatie en c o m p u terv aa rd ig h ed en m aakt Z ap p en in je b u u rt ook onderw ijskundig in teres­ sant. H et c o n c e p t sluit aan op m o d e rn e in zich ten over kennisverw erving. E envou­ dig gezegd: w a tje zelf o n td ek t, blijft b e te r h a n g e n d a n w a tje a a n g ereik t krijgt. M et h e t m aken van h e t digiboek g eeft de le er­ ling letterlijk vorm aan d e nieuw verwor­ ven kennis en d a a rd o o r beklijft die nóg b eter. M et Z appen in je b u u rt h e e ft u, in h e t ge­ b ied tussen V echt en Eem , ee n v o o rtrek­ k e r in huis o p h e t geb ied van de cu ltu u r­ educatie. Zap dus m ee m et d e OGVE! M e d y van d e r Laan Staatssecretaris van O nderwijs, C u ltu u r en W etenschap

TVE 22e jrg . 2004

De educatieve dim ensie van regionale geschiedenis TVE en om gevingseducatie

H enk Michielse voorzitter Stichting Tussen Vecht en Eem

TVE heeft van h et begin af aan een bij­ zondere ban d gehad m et de nu tienjarige Stichting O m gevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem streek (OGVE). En terecht. Wat wil een historische organisatie als TVE im m ers nog m eer dan dat ook jo n ­ geren op een creatieve wijze in contact kom en m et allerlei aspecten van de eigen leefomgeving? De Stichting Omgevings­ educatie heeft als doel de bevordering van de kennis over en de betrokkenheid bij ons gebied. En de geschiedenis is daar een heel belangrijk o n derdeel van. In die zin overlappen de doelstellingen van bei­ de organisaties elkaar zelfs bijna volledig. Nu de belangstelling voor de eigen leefomgeving zo groot is en TVE zich ook nadrukkelijk buigt over de educatieve di­ mensie van de lokale en regionale ge­ schiedbeoefening1, is de wederzijdse band des te vanzelfsprekender.

B etrokkenheid van TVE ffet initiatief tot de oprichting van een organisatie voor omgevingseducatie in het Gooi en om streken was afkomstig van het Goois Museum. Maar het Goois Muse­ um, in de persoon van Ed van Mensch, was ook aangesloten op het netwerk van historische organisaties dat TVE heet. H et lag dus voor de hand, dat TVE al heel

snel bij het initiatief betrokken werd. Soms werd TVE zelfs als eerste initiatief­ nem er genoem d, m aar dat was dan wel in brieven en notities die bedoeld waren om financiële en andere steun te verw enen bij historische instanties .2 Er werd een Platform regionale omgevingsgeschiedenis ' opgericht, waarin TVE vertegenwoor­ digd werd door Maria Boersen, lid van het dagelijks bestuur en docent geschie­ denis aan een PABO die al langer erva­ ring had m et omgevingseducatie. In het bestuur van de Stichting OGVE nam en eveneens vertegenwoordigers van TVE plaats; Piet Leupen werd vice-voorzitter en Piet Tim m er bestuurslid, later opge­ volgd door Joop Branger. A chter de scherm en lobbyde TVE voor subsidies en aan overheden werden ondersteuningsbrieven geschreven .4 Belangrijk voor het realiseren van om ­ gevingseducatie is de m edewerking van lokale historische kringen, aangesloten bij TVE. Zij beschikken vaak over allerlei beeldm ateriaal, zij kennen de lokale ge­ schiedenis, de interessante plekken en de lokale knelpunten. Dat werd al heel vroeg onderkend, Maria Boersen schreef een kleine notitie over de contacten m et his­ torische kringen ter voorbereiding van een inventarisatieform ulier. H et was van­ zelfsprekend dat TVE zich er voor zou inzetten om de kringen voor omge-

TVE 22e jrg. 2004

133

Prol. dr. G.J. S ch u tte (rechts) reikt op d e O pen Dag van TVE POOI de eerste exem plaren van de b u n d el ‘L okale geschiedenis tussen lering & verm aak’ uit aan M aud Arkesteijn, voorzitter van d e Stichting Omgevingseducatie (2' van rechts) en aan H en k M ichielse, voorzitter van T \ ’E (links). In deze b u n d el zijn bij­ dragen opgenom en over omgevingseclucatie van A lice Geijsel en M a u d Arkesteijn.

vingseducatie te interesseren. O p een ver­ gadering van h et Algem een Bestuur in oktober 1994 werden de plannen voor omgevingseducatie uitvoerig toegelicht; er werd enthousiast gereageerd en drie­ kwart van de historische kringen vulde la­ ter h et inventarisatieform ulier in.

Geschiedenis van de leefomgeving In de afgelopen decennia is de belang­ stelling voor de eigen leefomgeving en de geschiedenis ervan spectaculair gegroeid. M eer dan drieh o nderdduizend m ensen zijn alleen al lid van een historische vere­ niging, wat neerkom t op drie pro cen t van de N ederlanders van 16 jaar en ouder. Daarnaast bezoeken jaarlijks h o n d erd d u i­ zenden m ensen historische m usea en be­ ziensw aardigheden en kijken er miljoe­ nen naar historisch getinte televisiepro­ gram m a’s. In h et gebied tussen Vecht en Eem zijn ro n d achtduizend m ensen aan­ gesloten bij de historische kringen en 134

TVE samen. ’ Ook in organisaties die niet voor lokale en regionale geschiedbeoefe­ ning zijn opgericht, is de belangstelling voor geschiedenis van de eigen leefom ge­ ving groot, zoals bij de Bond van Platte­ landsvrouwen o f h et NIVON (N ederlands Instituut voor Volksontwikkeling en Natuurvriendenw erk). In de m eeste plaatsen zijn er ook perm anente o f tijdelijke orga­ nisaties die in het geweer kom en voor his­ torisch erfgoed. Uit onderzoek is gebleken, dat de meeste leden van historische verenigin­ gen tot de oudere generaties behoren. Daar is op zichzelf niets tegen. O uderen blijken wat em otioneler bij verleden en heden van de eigen leefomgeving betrok­ ken te zijn en zij hebben ook veel m eer tijd en lust om zich in verenigingsverband m et de geschiedenis daarvan bezig te houden. Jo ngeren hebben andere inte­ resses en verplichtingen. Organisaties als TVE en ook de- lokale historische vereni­ gingen zijn niet zo geschikt om jonge m ensen voor lokale geschiedenis te inte-

TVE 22ejrg. 2004

resseren. M aar d aaro m is h et o o k zo goed, dat de S tichting O m gevingseducatie op e e n aan trek k elijk e en eigentijdse m an ier jo n g e re n zich laat b e z ig h o u d en m et de eigen leefom geving. E en m ooi voo rb eeld van een g e sc h ie d e n iso p d ra ch t b e tre ft h e t w ed erv aren van de cacaofa­ b riek B en sd o rp in Btissum. ’ De le e rlin ­ gen b u ig en zich n iet alleen over de vraag, wat er m e t h e t fabriekscom plex m o e t gaan g e b e u re n n u h e t n iet m e e r in b e­ d rijf is, m aar ze krijgen al d o e n d e o ok in ­ zicht in de g esch ied en is van h e t b e d rijf en de sociaal-econom ische b etek en is er­ van voor de lokale sam enleving.

E ducatieve dim en sie De S tichting OGVE wil niet alleen d e k e n ­ nis over d e eig en leefom geving b ev o rd e­ ren , m aar o ok de b e tro k k e n h e id erbij. En die in zet past h eel g o e d bij de vraag die TVE zich o n lan g s h eeft gesteld met be­ trekking tot de 'ed u catiev e d im en sie' van d e lokale en reg io n ale g esch ied b eo efe­ ning. Dat m en sen plezier beleven aan die geschieden is w eten we. D e V olkskrant h a d het zelfs over ‘de lol van g esch ied e­ nis'. M aar, v ro eg en wij o ns a f op de O p e n D ag 2004, le re n de m en sen naast dat p le­ zier e r eigenlijk ook n o g iets van? W ordt ons historisch bew ustzijn e r d o o r ver­ sterkt - dat wil zeggen: b eg rijp en wij be­ ter. h o e wijzelf en o n ze om geving histo­ risch geg ro eid en b ep aald zijn? W o rd t ons inzicht in de historisch e c o n te x t er d o o r vergroot - dat wil zeggen: b eg rijp en we b e te r h o e g e b e u rte n isse n u it d e ge­ schiedenis van onze eig en kleine leefwe­ reld in g e b e d zijn in g ro te re , m e e r om vat­ te n d e ontw ikkelingen, d a t lokale geschie­ denis ook alg em en e gesch ied en is is? W o rd t onze m a a tsch a p p elijke b e tro k k e n ­

h eid, ons v eran tw oordelijkheidsbesef voor het wel en wee van d e sam enleving, d ichtbij en verderaf, e r d o o r bevorderd? W at zo u d en organisaties als TVE en a n d e ­ re historische v eren ig in g en k u n n e n d o en om d a t ‘le re n ’ te b e v o rd e ren en h o e zou d a t d a n m oeten? O p de O p en Dag nam om gevingseducatie vanzelfsprekend ee n g ro te plaats in; e r w erden d o o r d e S tichting OGVE een colu m n , e en p re sen tatie en twee work­ shops verzorgd. N iet alleen o m d at de stichting tien ja a r bestaat, m aar juist om ­ d at zij een go ed voo rb eeld is van wat de ‘educatieve d im en sie ’ van lokale geschie­ denis zoal kan in h o u d e n . D e w orkshops van O m gevingseducatie k reg en bij de eva­ luatie van d e O p e n D ag ook een zeer goe­ de b eo o rd e lin g . O rganisaties van volwas­ sen en k u n n e n juist h eel wat le ren van de m a n ie r w aarop jo n g e re n vertrouw d w or­ d e n g em aakt m et de geografische, eco n o ­ m ische, cu ltu re le en historische aspecten van de eigen leefom geving. De m eeste historische organisaties volgen de klassie­ ke w egen als ze iets aan d e o rd e willen stellen: ee n artikel in h u n tijdschrift, een lezing al d an n ie t m e t b eeld m ateriaal, een w andeling. M aar we zo u d en bijvoor­ beeld eens k u n n e n overw egen o f een zappen-in-je-buurt-site voor volw assenen ook n ie t aanbevelensw aardig zou zijn.

Prijzensw aardig De S tichting O m gevingseducatie G ooi, V echt en E em strcek n e e m t landelijk een a p a rte plaats in. O ok elders w ordt e r n a­ tuu rlijk aan om gevingseducatie gedaan. M aar n e rg en s is de om gevings- en cul­ tu u re d u c atie op een dergelijke afzo n d er­ lijke wijze geo rg an iseerd . TVE, d a t dus z e lfb ij h e t in itiatie f to t o p ric h tin g b etro k ­ k en was, is de S tichting OGVE altijd prij-

71 E 22e jrg. 2001

i :r .

zenswaardig blijven vinden. Daarom heeft TVE de stichting in 2000 ook genomi­ neerd bij de Vereniging Holland voor de zogeheten H ollandprijs en werd er nuttig lobbywerk verricht.' Dat OGVE die prijs ook kreeg, vonden wij niet meer dan bil­ lijk. Daarvoor hoefden we niet eens te wachten tot aan het tienjarig bestaan.

Noten 1.

2.

De O p e n D ag 2004 van T V E was aan d it the m a g e w ijd evenals TVE Cahier IL o k a le geschiede­ nis tussen lering & vermaak, H ilv e rs u m 2004. Zie b ijv o o rb e e ld de b r ie f van A lic e G eijsel aan de S tic h tin g R egio nale G e sch ie d b e o e fe n in g N o o r d - H o lla n d , d.d. 21 j u l i 1994.

3.

4.

Gegevens u it de b e g in tijd van O G V E ko m e n u it de n o tu le n van d it ‘ P la tfo rm ’ , te n /ij anders aan­ gegeven. B rie f van m r. F. L e C o u ltre , v o o rz itte r van TV E , aan G e d e p u te e rd e Staten van N o o rd -H o lla n d d. d. 8 n o ve m b e r 1994.

5.

6.

Z ie v o o r deze gegevens: H e n k M ich ie lse , ‘ L o k a le geschiedenis tussen le rin g en ve rm a a k’ , in : Tussen V ec h te n Eem, 22 (2 003), n r. 3, sep­ tem ber. Z ie h ie rv o o r: A lic e G eijsel, ‘ H o e leerzaam o f ver­ m a k e lijk is op g e vin g se d u ca tie ’ , in TVE Cahier I

Lokale geschiedenis tussen lerin g & vermaak. Zie o o k elde rs in d it n u m m e r van Tussen Vecht en Eem. 7.

B r ie f van drs. M a ria W .J.L. B oersen, v o o rz itte r T V E , aan h e t b e stu u r van de V e re n ig in g H o l­ la n d , d.d . 1 o k to b e r 2000.

Fragment uit werkstuk:

G ro en ev eld Onderzoeksvraag: Wat willen wij met Kasteel Groeneveld doen in de toekomst?

Als wij de macht hadden om te beslissen wat er met kasteel Groeneveld in de toe­ komst zou moeten gebeuren weten we in elk geval dat we er nooit een puur com­ merciële instelling van zouden willen maken. Het idee dat een kasteel en landgoed met zo'n grote cultuurhistorische waarde helemaal zou worden verbouwd is een nachtmerrie. Nee, het kasteel moet worden gekoesterd zoals het nu is. Maar wat ons betreft mag het wel weer de functie krijgen die het kasteel eerder gehad heeft. Wij zouden graag willen dat het kasteel volledig in het teken staat van kunst en cultuur zoals in de jaren '50 het geval was. Overal op het landgoed kunnen kunstenaars (schilders, acteurs, schrijvers) belangeloos inspiratie opdoen in de natuur, hun werken tentoon­ stellen en workshops geven aan belangstellenden. Frederique Houthoff, Miranda van Gelder, Louise den Otter, Anneclaire Dekker

5 VWO, Laar en Berg, Laren

136

TVE 22e jrg . 2004

OGVE en de samenwerking m et m useum consulenten B irgit tn Fijen en E lke PIlijm e n Museaal & Historisch Perspectief Noord-HolJand

In 1993 werd een belangrijke vernieu­ wing voor de eerste ja re n van het voortge­ zet onderwijs ingevoerd, de zogenoem de basisvorming. In de basisvorming volgen alle leerlingen van twaalf tot vijftien jaar gedurende twee a drie ja a r dezelfde vijf­ tien vakken, ongeacht welke school zij be­ zoeken. Eén r an die vakken is geschiede­ nis en staatsinrichting, waarvan omgevingsgeschiedenis een vast onderdeel uit­ maakt. Alle vakken in de basisvorming wor­ den gekenm erkt door de zogenaam de TVS-formule: Toepassing-VaardighedenSam enhang. Leerlingen m oeten de theo­ retische schoolkennis k unnen toepassen, allerlei vaardigheden ontwikkelen zoals sam enwerken o f een onderzoekje doen en sam enhang ontdekken tussen de ver­ schillende vakken. Omgevingsgeschiedenis in het onder­ wijs was niet nieuw: al heel lang zijn er ge­ schiedenisleraren die hun leerlingen iets vertellen over de geschiedenis van de streek waar h un leerlingen wonen. De ontwikkelingen die in h et schoolbezoek om schreven staan illustreren die leraren m et voorbeelden uit de directe omgeving: de middeleeuwse gebouwen in de stad of het m o num ent ter nagedachtenis van de Tweede W ereldoorlog. H et vernieuwende aspect van de basis­ vorming werd vooral gevormd door het gegeven dat leerlingen naar buiten gaan voor ‘veldwerk’ in h et plaatselijke archief,

bij het kadaster, in het m useum of op straat. De introductie van de basisvorming was een nieuwe ontwikkeling voor het on­ derwijs, m aar zeker ook voor de culturele instellingen. Het educatieve werk in met nam e musea was in veel gevallen gericht op het prim aire onderwijs, dat in klasverbancl een m useum bezocht. Groepjes uit het voortgezet onderwijs, die m et een op­ dracht zelfstandig naar een m useum ko­ m en was een geheel nieuwe benadering. De musea, zeker de lokale en regionale m usea die een concreet beeld geven van de omgevingsgeschiedenis, zagen de mo­ gelijkheid om een bijdrage te leveren in dit nieuwe vak omgevingsgeschiedenis.

Platform Omgevingseducatie Om te voorkom en dat het onderwijs van­ uit verschillende instellingen materiaal op dat gebied aangeboden kreeg, nam en de toenm alige beheerder en de educatief m edew erker van het Goois M useum in Hilversum het initiatief om vertegenw oor­ digers van archiefdiensten, historische verenigingen, m onum enten- en archeologie-organisaties, m usea en instellingen voor natuur- en m ilieu-educatie rond de tafel te krijgen. De eerste bijeenkom st vond plaats in het Goois Museum. Alle aanwezigen waren overtuigd dat de krach­ ten van de erfgoedinstellingen gebundeld

T V E ‘J 'Je ji-g. HOOI

137

m oesten w orden. Die avond w erd d e basis voor e e n P latform O m gevingseducatie ge­ legd, d a t in o k to b e r 1994 re su lte e rd e in d e o p ric h tin g van de S tichting O m g e­ vingseducatie G ooi, V echt- en E em streek (OGVE). In d e S tichting w erd h e t o n d e r­ wijs o o k verteg en w o o rd ig d . H ie rd o o r o n t­ stond m isschien wel h e t eerste reg io n ale netw erk ed u catie in N ed erlan d : v e rteg en ­ w oordigers van onderw ijs en e rfg o e d in ­ stellingen w erken gezam enlijk aan o m g e­ vingseducatie. H e t n etw erk zou alleen go ed k u n n e n fu n c tio n e re n , als é é n p e r­ soon alle lijnen bij elk aar b ren g t. Alice Geijsel w erd d o o r h e t P latform als co ö rd i­ n a to r a a n g etro k k en . Zij h ad e e n k u n st­ educatieve en o n derw ijs-achtergrond, m aar wist zich d e w ereld van h e t cu ltu reel erfgo ed in h e t G ooi h eel snel eig en te m aken. H a a r k ra c h t was vooral h e t stim u­ lere n en e n th o u sia sm e re n van le e rk ra c h ­ ten en m edew erkers van erfg o ed in stellin ­ gen om e e n gezam enlijk d oel te b ereik en : d e lee rlin g e n h u n om geving b e te r te le­ re n k e n n e n en b eg rijp en o p e e n d u sd a n i­ ge m a n ie r d at zij d a a r veran tw o o rd m ee om gaan. H e t b e stu u r van OGVE zo ch t een d a ad k rach tig e voorzitter, die stu rin g kon geven aan d it v ern ieu w en d e p ro ces in h e t onderw ijs. Alice G eijsel vroeg de reg io ­ naal m u se u m c o n su le n t in h e t G ooi, o f zij iem a n d k on aanbevelen. De eerste p e r­ soon d ie n a a r boven kwam, was m evrouw M aud A rkesteijn, w e th o u d e r c u ltu u r in N aard e n en d e d rijv en d e k ra c h t a c h te r (o n d e r a n d e re ) h e t Fotofestival N aa rd e n en d e h e rd e n k in g van d e 400su' g e b o o rte ­ dag van C om enius in 1992. M aar vooral een p e rso o n , die d o o r h a a r en th o u siasm e en u itg e b re id e n etw erk e e n belan g rijk e rol zou k u n n e n vervullen. M aud A rkeste­ ijn re a g e e rd e en th o u siast. Zij kon zich zeer g o e d vin d en in h e t doel van de nieuw o p g e ric h te S tich tin g O m ge­ 138

vingseducatie en o n d an k s h a a r dru k k e w erk zaam h ed en stem de zij in m et h e t v o orzitterschap. D at zij zich h eel bewust wilde in zette n voor h e t w erk van de Stich­ ting O m gevingseducatie blijkt wel uit h e t feit d a t zij n o g steeds de vo o rzittersh am er h a n te ert.

E d u catief m ateriaal In overleg m et h e t onderw ijs u it de regio w erd geïn v en tariseerd welke o n d erw er­ p e n in teressan t zijn voor de om gevingsgeschiedenis in h e t G ooi. De volgende th e ­ m a ’s w erden gekozen: R o n d o m de Gooise heuvels (p reh isto rie ), Stad en L and tussen V echt en E em (ontw ikkeling sted e n /d o r p e n ) en M et wal en w ater, m et m an en m acht! (H o llandse W a te rlin ie / vestingw erken). R ond deze th e m a ’s wer­ d e n w erk g ro ep en g efo rm eerd , m et d aa r­ in vertegenw oordigers van d e erfg o ed in ­ stellingen. M usea, archieven en histori­ sche v eren igingen stelden aan de h a n d van e en fo rm at e en b ro n n e n b rie f sam en m e t d aarin o p d ra c h te n en onderzoekjes voor b u iten de klas, in d e leef- en w oon­ om geving van de leerlin g en . G een e e n ­ voudige opgave, w ant d e nieuw e didacti­ sche b e n a d e rin g van de basisvorm ing ver­ eiste a n d e r e d u c a tie f m ateriaal dan de m eeste e rfg o ed in stellin g en gew end wa­ ren . Alle b ro n n e n b rie v e n w erden daaro m ook voorgelegd aan d o c e n te n u it d e re ­ gio. De leerlingenw erkboekjes, sam enge­ steld d o o r d o c e n te n , bevatten h e t lesm a­ teriaal voor in de klas. In elk w erkboekje w erd en de zo g en aam d e m useum zegels o p g e n o m e n , w aarm ee d e leerlin g en in co m b in atie m et ee n b ro n n e n b rie f twee k eer gratis een m u seum k o n d e n bezoe­ ken. D e baliem edew erkers en su p p o o sten

TVE 22e jrg. 2004

m usea zijn K asteelm useum Svpesteyn in L o o sd recht, h e t G e m e en te m u se u m in W eesp, h e t M uiderslot te M uiden, h e t V estingm useum en m u seu m C o m enius in N aard en , h e t H u ize r M useum h e t Schou­ te n h u is en h e t K led erd ra ch tm u seu m in H u izen , Singer en h e t G eologisch m use­ u m H o lla n d te L aren en tot slot M useum H ilversum , h e t S m alfilm m useum en h e t In stitu u t voor B eeld en G eluid, v o o rh e en h e t O m ro ep m u seu m , in H ilversum . T o t d e co n su le n ten die bij h e t M HP w erken h o o rt ook de c o n su le n t g eschied­ b e o e fe n in g die historische v eren igingen M HP beg eleid t, w aa ro n d er d e v eren ig in g en die in h et b re d e Gooi w erkzaam zijn. In 1999 vo n d er voor h e t provinciale m uT o e n in se p tem b er 2000 Elke Pluij­ scu m co n su len tsch ap een g ro te v e ra n d e ­ m e n in h e t G ooi b eg o n als m u se u m c o n ­ rin g plaats. De aan d e reg io n ale stich tin ­ sulent, was een van de eerste overdrachtsgen v e rb o n d e n c o n su le n te n w erden o n ­ afspraken sam en m et h a a r vo o rg an g er d e rg e b ra c h t in een nieuw e stichting M u­ B irgitta Fijen, een gesprek in H ilversum seaal & H istorisch P ersp ectief N oordm e t Alice G eijsd, p ro jectle id er van H o llan d (M H P). S tan d p laats w erd H a a r­ OGVE. lem . B irgitta Fijen ging een nieuw'e fu n c­ B irgitta h a d verteld welke rol d e Stich­ tie vervullen, nam elijk d ie van c o n su le n t tin g o p h e t geb ied van om gevingseducac o ö rd in atie en p ro jecten . tie sp eelde en al p ra te n d e kw'am n a a r b o ­ In 2000 w erd de v acature in h e t G ooi ven d at Elke al e e rd e r k ennis h a d ge­ opgevuld d o o r Elke P luijm en. m aak t m et deze Stichting. In de vroege jaM u seu m co n su len ten van h e t M HP o n ­ re n n e g e n tig was zij vanuit D eventer, waar d e rste u n e n en adviseren m usea in de p ro ­ zij to e n als conservator w'erkte, n a a r Am­ vincie N o o rd -H o llan d op alle g eb ied en in sterd am gereisd om een stu diedag over h e t m useale veld. O o k d e publiek stak en o m gevingseducatie bij te w onen. A ldaar van h e t m u seu m h o re n d a a r bij. l o t die raak te ze sterk o n d e r de in d ru k van de p u b liekstak en b e h o o rt o o k h e t o n tv an g en p re se n ta tie van een stichting waarvan de en b eg eleid en van sch o lieren . N iet alle v erteg en w o o rd ig er b e e ld e n liet zien van erfg o ed in stellin g en zijn d a a r even g o ed o n d e rz o e k e n d e sch o lieren en vertelde o p v o o rb ereid en e e n m u se u m c o n su le n t over h e t vakoverstijgende van h u n om getra c h t d e h e lp e n d e h a n d te b ie d e n w aar vingseducatieve pro jecten . d a t n o dig is, even tu eel d o o r een cursus Die verteg en w o o rd ig er was d o c e n t ro n d le id e n in de instellin g te geven o f aard rijk sk u n d e en h e m kwam Elke in d o o r sam en te kijken n a a r m ogelijke ver­ 2000 tegen als bestu u rslid van ÖGVE. H et b e te rin g van de balie o f ontvangstruim te. b e stu u r vroeg h aar, n a de k en nism aking In de regio G ooi, V echt- en E em streek m et Alice, om adviseur van de stichting te zijn d e rtie n m usea actief, w aarvan één w o rd en en d a arto e bestu u rsv erg ad erin ­ m useum , Kasteel G roeneveld, in d e p ro ­ gen bij te w onen. Als m u se u m co n su le n t vincie U tre c h t ligt. De N oo rd -H o llan d se

in d e m usea w erd en u itg e b re id g e ïn fo r­ m e e rd over h e t nieuw e educatieve m a te ri­ aal en de ontvangst van (kleine g roepjes) le e rlin g en in h e t m useum . V oor de erfg o ed in stellin g en b o o d h e t vak om gevingsgeschiedenis e e n m ogelijk­ heid om g o ed e c o n ta c te n m et h e t o n d e r­ wijs op te bouw en. E en ervaring die o ok in d e vernieuw ing van de bovenbouw van h e t voortg ezet onderw ijs, de T w eede Fase, van pas is g ekom en.

TVE 22e jrg . 2004

139

ging zij graag op dat verzoek in m et in haar achterhoofd de positieve herin n e­ ring aan de Am sterdamse presentatie.

OGVE erfgoedbreed OGVE heeft om gevingseducade als uit­ gangspunt en dat betekent dat scholieren uit hu n school kom en en op onderzoek gaan in de eigen omgeving o f de om ge­ ving van de school. Wat er onderzocht wordt kan verschillen: OGVE heeft zowel natuurgerichte projecten, als ook cultuur­ educatieve projecten op haar lijst staan. De instellingen waar de scholieren tijdens hu n project m ee in aanraking kom en kunnen dus ook zeer divers zijn: van het waterleidingbedrijf, de afdeling grondza­ ken van een gem eente tot het lokale m u­ seum. Dit betekent dat m edewerkers van de Stichting m et alle soorten erfgoedin­ stellingen te m aken hebben. In h et Gooi bleek dat OGVE goed op de hoogte was van de m ogelijkheden en

onm ogelijkheden van de m usea om voor scholieren een ‘zinvolle leerom geving’ te zijn. Voor de m useum consulent was dat zeer waardevolle inform atie tijdens het opbouwen van de relatie m et de musea. Een aantal keren waren opm erkingen van OGVE dan ook het startpunt voor m usea­ le begeleiding door de consulent.

Project C ultuur in je eigen omgeving In 2002 heeft de Provincie NoordH olland in het kader van het Actieplan C ultuurbereik C ultuur en School gelden beschikbaar gesteld voor een breed cul­ tuureducatief project in het Gooi. H et ini­ tiatief hiertoe kwam van drie Gooise ge­ m eenten, Hilversum, Bussum en Huizen, die graag hun cultuureducatief beleid wil­ den koppelen aan een onderwijsproject. H et MHP leverde de projectleider, de ver­ antwoordelijke persoon richting provin­ cie, en OGVE was de uitvoerder. Voor het MHP was dit een prim a gelegenheid om

I

___ _ W a n d elin g d o o r H u ize n sta rt b ij h e t H u ize n M u seu m . L e e rlin g e n E rfg o o iers C ollege. 140

TVE 22e jrg. LOOI

d e werkwijze en u itv o erin g van OGVE in d e praktijk van dichtbij m ee te m aken. E en van de k e n m e rk e n d e p u n te n van OGVE, alth an s voor e e n c o n su le n t die voornam elijk in de m useale w ereld w erkt, is dat m en overal over de vloer k o m t om c o n ta cten te leggen, afspraken te m aken en te zoeken n a a r b ro n n e n die voor de sch o lieren b ru ik b a a r zijn: a rc h ie fd ien ­ sten, o u d h eid k am ers, bedrijven, g e m e e n ­ ten zijn allem aal even relev an te leveran­ ciers t an m ateriaal. In h e t G ooi bleek dan ook dat OGVE e e n zeer b re e d netw erk h ad van d o c e n te n , schooldirecties en erf­ g o ed in stellin g en . O m d at de g e m e e n te n expliciet p a rtn e r w aren in dit p ro ject w er­ d en de v erteg en w o o rd ig en d e a m b te n a ­ ren ook d e e ln e m e rs aan d it G ooise n e t­ werk voor om gevingseducatie. Via kennism akingsro n d jes h e b b e n d e d e e ln e m e n d e sch o lieren en d o c e n te n o p locatie de in ­ stellingen le re n k e n n e n . W an n eer zij ver­ volgens h u n p ro je c t u itv o eren en o p ­ d ra c h te n b u ite n de school gaan vervul­ len, k u n n e n zij te re c h t bij de instellingen die de b ro n n e n leveren. In d it hele traject h eeft de m u seu m co n su ­ len t zich m e e r tot e rfg o e d e d u ca tie f co n ­ su len t m o e te n o m vorm en. Dit in sam en ­

w erking m et OGVE, w aarb in n en d e ex­ pertise op het erfg o e d b re ed w erken al g ro te r was.

N etw erken In o p d ra c h t van d e provincie N oordH o llan d voerde h e t M H P in 2 0 0 2/2003 ook een o n d erz o ek uit n a a r de werkwijze en effectiviteit van de Stichting. Dit in h et k a d e r van een g ro te r o n d e rzo ek n a a r n e t­ w erken op e rfg o e d e d u c a tie f gebied in heel N oord-H olland. N ogm aals w erd in dit p roces de unici­ teit van d e S tichting duidelijk, zeker in h e t o pbouw en en o n d e rh o u d e n van n e t­ w erken en co n tacten . In ie d e r geval zal d e system atiek van h e t o p z etten van ge­ m e n g d e netw erken g ek o p p eld aan digita­ le ‘Z a p p e n ’ pro jecten in d e provincie eer­ d e r g e ïn tro d u c e e rd w orden. In de tien jaren dat m u seu m co n su len ­ ten sam enw erken m et OGVE h e b b e n om ­ gevingseducatie en erfg o ed e d u ca tie een eigen plek gevonden. In d e toekom st is intensieve en creatieve sam enw erking ver­ eist om d e in b e d d in g in h e t onderw ijs en bij de instellingen te bereiken.

Fragment uit werkstuk:

Kerken als monument in Bussum Antwoord op de hoofdvraag: W ij zouden op de m o n u m e n te n lijs t ze tte n : 1. de k o e p e lke rk, vo o ra l o m d a t w e daar een ro n d le id in g hebben g e kreg en en h e t is een in te re s s a n te kerk qua b o u w en in de lin g. 2. de v e rlo s s e rk e rk , o m d a t deze kerk g e w o o n een b ijzon de re v o rm h e e ft. 3 . E va n g e lisch e -lu th e rse kerk, o m d a t h e t een k ru is v o rm ig g e b o u w is en d a t zie t er heel in d ru k w e k k e n d u it.

Sara, Sophie en Wendy 3 vmbo, Fontein MA VO, Bussum

TVE 22e jrg . 2004

141

in a

B ro n n e n b a n k

L e e rlin g

D ocent

Leerlingenwerkstuk: Kerken als monument in Hilversum. Alberdingk Thijm College, Hilversum* Groepsnaam: Groepsleden: Vak: Plaats:

The Calou Carlijn, Milou C.K.V. Hilversum

Inleiding

Wij zijn Carlijn en Milou. Wij zitten op het ATC in Hilversum. Wij moesten voor Zomerschool een werkstuk maken. Wij hebben kerken gekozen, omdat we de rest niet leuk vonden. Er was veel over te vinden. Milou en ik hebben de taken goed verdeeld. Bij elke deelvraag hebben we de vraag in tweeen verdeeld. Dat werkte heel goed. Kerken beschrijven

Grote Kerk De bouwstijl is niet erg bijzonder. In 1971 woedde in de kerk een verwoestende brand, die alleen de muren spaarde. De middeleeuwse toren werd meteen hersteld. Het duurde nog tot 1976 alvorens het interieur van de kerk in een eigentijdse variant werd herbouwd. De kerk vormt het middelpunt van Hil­ versum en heeft op het terrein van de kerk middeleeuws tuinhuisje. De kerk is vroeger wel gerestau­ reerd. Regenboogkerk De Regenboogkerk heeft geen kerktoren ofzo. Het ziet eruit als een kantoorgebouw, althans dat zegt iedereen. Maar het is wel heel mooi. De regenboogkerk is een moderne kerk. Het is ontworpen door Ben van Berkel. Het was de bedoeling om de kerk modern te maken. Dat is ook gelukt. De kerk heeft heel dik glas. Van binnen is het leeg en wit. Dat maakt het juist zo rustgevend. Morgenster De Morgenster is een kerk in Hilversum. Het is een moderne kerk. Het ziet er van buiten ook niet uit als een kerk. Het is net zo'n kerk als de Regenboogkerk. Het heeft ook geen kerktoren ofzo. Van de buitenkant zie je niet dat het een kerk is, alleen aan de naam. Wij vinden het best wel Dit is de Mor­ genster, van binnen. Zuiderkerk De Zuiderkerk is een oude kerk. Het wordt niet meer gebruikt. De kerk zou geslopen worden, maar dat is nog steeds niet gedaan. De kerk wordt voor een deel gebruikt als kinderopvang. Deze kerk heeft wel een kerktoren. Dit is een klassieke kerk. Het is van binnen ook een kerk. Daarmee bedoelen we dat het van binnen eruit ziet als een klassieke kerk. De kerken op de monumentenlijst

Er zijn in Hilversum vijf kerken die op de monumentenlijst staan: 1. Heilig Hartkerk, dr. P.J.H. Cuypersplein, J.H. Valk, 1928. Wat meteen opvalt is de robuuste onderbouw van de kerktoren. Daardoor is ook de torenspits onge­ woon breed van basis. - In de Heilig Hartkerk is het exterieur geheel gesloten en massief en verwijst

142

T V E 2 2 e jrg . 2004

daarmee naar de Romaanse kerken uit de middeleeuwen. De architect J.H. Valk heeft hier door toe­ passing van schoon metselwerk, geglazuurde bakstenen, natuursteen, beeldhouwwerk en schilderin­ gen een indrukwekkend totaalkunstw erk gecreëerd. De kerk w ordt momenteel met grote inzet van vrijwilligers gerestaureerd. 2. Rooms-katholieke St. Vituskerk, Emmastraat 5, P.J.H. Cuypers, 1892. De kerk heeft een prachtig houten ribgewelf en een kleurig baksteen-ornamentatie. Deze opmerkelijke kerk is in 1892 gebouwd, naar (schets)ontwerp van P.J.H. Cuypers. Zijn zoon, J. Th.J. Cuypers werkte de tekeningen verder uit. Een andere bekende architect, K.P.C. de Bazel, begeleidde de bouw. De kerk heeft een opmerkelijk hoge toren. De kerk w ordt op dit moment gerestaureerd, ze beginnen bij de toren. 3. Onze Lieve Vrouwekerk, Naarderstraat 106 en Koninginneweg 40, W ter Riele, 1910. De kerk is bijzonder vanwege de plattegrond, waarin kruis-basiliek en centraalbouw zijn gecombineerd. Aan het exterieur is dat het beste af te lezen aan de transeptarmen die onder een hoek van 45 graden zijn geplaatst op de centrale as. Tezamen vormen ze een zeshoekige centrale krusing. Wolter ter Riele was een leerling van P.J.H. Cuypers. De noodzakelijke restauratie is enige jaren geleden be­ gonnen en is met name aan de zuidgevel zichtbaar. In het koor zijn bijzondere schilderijen blootgelegd. 4. Grote Kerk, Kerkbrink 4, 1481, 1891. De bouwstijl is niet erg bijzonder. In 1971 woedde in de kerk een verwoestende brand, die alleen de muren spaarde. De middeleeuwse toren werd meteen hersteld. Het duurde nog to t 1976 alvorens het interieur van de kerk in een eigentijdse variant werd herbouwd. De kerk vorm t het middelpunt van Hil­ versum en heeft op het terrein van de kerk middeleeuws tuinhuisje. De kerk is vroeger wel gerestau­ reerd. 5. Oud-katholieke kerk St. Vitus, Melkpad 12, P.A. Weeldenburg, 1889. De kerk is gebouwd in de zeldzame stijl Neobarok. De daarbij behorende classicistische vormentaal is onder andere af te lezen aan de opbouw van de gevels, het markante zuilenfront, de stapeling van de Ionische orde boven de Dorische orde en de triglyfen van de kroonlijst. Deze kerk heeft geen bijzonde­ re geschiedenis. De kerk is zeldzaam, omdat de kerk is gebouwd in de zeldzame stijl Neobarok. Na een brand in 1958 werd het interieur gerestaureerd. Monumentlijst Kerken

Waardering voor Geschiedenis

Waardering voor Bouwstijl

Zeldzaamheid

Gaafheid

Grote Kerk Zuiderkerk Regenboogkerk Morgenster Moskee

+ + + -(er is nog geen GS) -(er is nog geen GS) +

+ + /+ + + + + +

+ + (nu nog wel) + + (nu nog wel) + /-

+ /+ + + + + + /-

Nawoord

Wij, Milou en Carlijn, vinden dat het een heel erg mooi werkstuk is geworden. We hebben de taken goed verdeeld en we hebben geen problemen gehad. We hebben veel geleerd van dit werkstuk, bij­ voorbeeld w at monumenten zijn en welke daarbij horen. We hebben veel geleerd over kerken. We hebben de informatie uit bronnen van www.om gevingseducatie.nl en de plaatjes van w w w .google.nl

*

Het is niet mogelijk in druk alle illustraties, opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledige digitale versie van dit werkstuk kan men lezen in de Zappen-werkstukkenkast van www.zappeninjebuurt.nl onder nummer 6816.

TVE 22e jrg . 2004

14.°.

B ro n n e n voor Z appen in je b n u rt Jan E. Lam m e ‘Al weer tien jaar geleden!’ Dat was mijn reactie op de vraag om iets te schrijven over het de wordingsgeschiedenis van de nieuwe onderwijsspruit: de Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek (OGVE). Tien ja a r geleden dus, toen Alice Geysel en ik elkaar ontm oetten en wij m et dezelfde gedachte speelden: het opzetten van om gevingsgericht on­ derwijs in onze regio. Zelf was ik kort daarvoor om gezondheidsredenen ver­ trokken uit het reguliere onderwijs (aardrijkskundeleraar), m aar ik zon op een m ogelijkheid om m et mijn vak en mijn hobby (de lokale geschiedenis) nog iets leuks te k u nnen doen. Binnen het be­ stuur van de Hilversumse Historische Kring “Albertus P erk” hadden we h et al eerder gehad over de m ogelijkheid om de jeu g d te betrekken bij de plaatselijke geschiedenis, die doorgaans pas interes­ sant wordt voor m ensen die zich hebben gesetteld; pakweg 40-plussers. Kortom, om de absoluut stijgende belangstelling voor de eigen woonomgeving al op de scholen te stim uleren. Dit leek de kans.

ken voor het voorzitterschap van de nieu­ we stichting. Hij wilde wel in het bestuur, m aar niet als vaandeldrager. Samen be­ raadslaagden we over de m ensen die we zouden kunnen vragen. En gedrieën to­ gen we naar notaris René Meyer in Naar­ den (zelf een zeer gedreven regionaal his­ toricus) om de stichtingsakte te onderte­ kenen. H et bestuur kon aan de slag. De subsidies kwamen pas veel later.

Zappen in je buurt Bij het proces van zoeken en tasten naar vorm en inhoud van het leerlingenm ate­ riaal, werd contact gezocht m et regionale scholen en hun docenten. Aan enthousi­ asme ontbrak het hen niet, m aar wel aan tijd voor de arbeidsintensieve voorbord-

7a p p e n in je

Zoeken en tasten H et begin was n iet eenvoudig. Zonder subsidie was de kans van slagen nul. Om die in de wacht te slepen m oest er een stichting in het leven geroepen en een bestuur w orden gevormd. Ik h erin n er me dat Alice en ik een gezellig onderonsje hadden m et professor Piet Leupen in Ho­ tel Gooiland om hem enthousiast te ma­ 144

V

A

k

TVE 22c jrg. 2004

X

—

ding. Dankzij sponsoring door en subsi­ dies van instellingen en overheden kon een aantal docenten worden vrijgemaakt om een deel van hun tijd te besteden aan de ontwikkeling van lesmateriaal. H et staat hier zo eenvoudig, m aar dat was een moeizaam proces. H ulde aan Alice Geijsel en aan het bestuur dat daadkrachtig en m et overtuiging optrad, ook al waren er m om enten t an teleurstelling. De eerste proefprojecten begonnen te draaien en de fraai uitgevoerde Streekreeks Basisvorm ing verscheen. De houding van de scholen was in het alge­ m een kritisch m aar coöperatief. De eerste producten van de diverse docenten wer­ den uitgeprobeerd en bewezen hun dienst. ‘Zappen in je b u u rt’ werd voor leerlingen van veel regionale scholen al snel een begrip.

Pilot-project regionale geschiedenis van de Tweede W ereldoorlog Zelf was ik betrokken bij een pilot-project (een eerste opzet dus) voor derde klas Havo- en VWO-leerlingen, die op eigen houtje b ro nnenonderzoek m oesten doen naar gebeurtenissen en leefom standighe­ den in onze regio in de Tweede W ereld­ oorlog. Met suggesties en com m entaar van H enri Serné, leraar geschiedenis aan het Alberdingk Thijm College in Hilver­ sum, werd een stappenplan opgesteld dat leidt naar diverse bro n nen, die door de

leerlingen m oeten w orden geraadpleegd. Voor de leerlingen zou het handig zijn geweest als al dit bronnenm ateriaal op een website zou worden opgenom en. Ge­ makkelijk te verwerven, thuis te doen en snel klaar. Maar dat was niet onze opzet. We wilden dat leerlingen er op uit trek­ ken en ook originele archiefstukken in handen krijgen, zelf exposities bezoeken en bijvoorbeeld m ensen in de eigen woonplaats ondervragen over de gebeur­ tenissen van toen. H et Streekarchief in Hilversum is daarbij een belangrijk on­ derzoekscentrum . Maar ook het Goois Museum / M useum Hilversum, bibliothe­ ken in en buiten de school en lokale his­ torische verenigingen zijn betrokken. Daarnaast staat een deel van de opdrach­ ten op internet en op cd-rom, want wer­ ken m et m oderne com m unicatiem idde­ len is vandaag de dag een ‘m ust’. De onderw erpen die we kozen sluiten zoveel mogelijk aan bij de belevingswe­ reld van leerlingen in de leeftijdsgroep van vijftien-jarigen. Om er een paar te noem en: • H oe reageerden de Hilversummers op de bezetter? Wie was geneigd tot colla­ boratie? • W aren je m edeleerlingen of je leraren op school nog wel te vertrouwen? • H oe waar o f onwaar was de berichtge­ ving in oorlogstijd? • Hoe verliep hier het gewone leven in oorlogstijd? De voedselvoorziening? • Welke veranderingen bracht de bevrij-

HILVERSUMS HISTORIE De bevrijding van Hilversum op 7 mei 1945 door B.C. C ats A rtikel in Eigen Perk 1994-2: bron bij de onderzoeksopdracht over bevrijding van Hilversum. TVE 22e jrg. 2004

145

•

ding in mei 1945 voor de m ensen in de regio? Niet voor iedereen was h et feest. Hoe w ordt in jouw omgeving de h erin­ nering aan de oorlog levend gehou­ den?

Een gestructureerde aanpak Bij de voorbereiding was een belangrijke vraag in hoeverre we de leerlingen vrij konden laten bij h et doen van hun o n d er­ zoek. De d o cent koos voor een vrij ge­ structureerde aanpak, waarbij de bron­ nen duidelijk worden verm eld en belem ­ m eringen bij de zoektocht zoveel m oge­ lijk w orden tegengegaan. Organisatie van een dergelijk project binnen de beper­

king van het schoolprogram m a is al m oei­ lijk genoeg, was de redenering. Niets is vervelender dan ongem otiveerde leerlin­ gen, die hun bronnenm ateriaal niet in de vingers krijgen. Bij het proefproject dat in 2003 in één klas en in 2004 in een paar klassen van h et Alberdingk Thijm College liep, bleek die gestructureerde aanpak goed te wer­ ken bij Havo-leerlingen. VW O-leerlingen voelden zich wat teveel bij de hand geno­ m en en zijn m eer geneigd en ook beter in staat om zelfstandig een onderzoek op te zetten en zelf bronnenm ateriaal te vin­ den. Deze ervaring heeft geleid tot een bijstelling van dit project. De verwachting is, dat in het voorjaar van 2005 m eer Gooise m iddelbare scholen aan het pro­ ject m ee zullen doen.

Fragment uit w erkstuk:

Zappen in je Buurt Zo heet het nieuwe CKV 1 project waar klas 4hb voor het eerst als proefkonijntjes aan mocht gaan werken. Een paar weken geleden waren we al naar het gemeentehuis geweest om een kunstroute te gaan fietsen. We moesten langs allemaal kerken en moskeën en beel­ den in Huizen en daar wat over opschrijven, wat het voorstelt of het nieuw of oud is, wat je er zelf van vindt etc, Nu een paar weken later, zijn we dan echt begonnen met het programma Zappen in je Buurt. We kiezen een onderdeel uit, architectuur of beeldende kunst en moeten daar een aantal opdrachten bij doen en uiteindelijk een digitaal verslag ervan maken. Dit klonk in het begin allemaal vrij saai, maar het ziet er op zich wel leuk uit, de website is makkelijk om mee te werken en de informatie is gemakkelijk te vinden. Ik vond het zelf wel een prettig programma om mee te werken, het is weer eens wat anders dan de gewone CKV lessen. Kathelijn A c k e t

Huizermaat, Huizen

146

74 'E 22e jrg . 2004

Fragment uit w erkstuk:

Radio Omroep te Hilversum in de 2e Wereldoorlog. Conclusie In de tijd van de tw eede w ereldoorlog waren er w einig com m unicatie m iddelen. De krant en radio w aren tw e e belangrijke middelen in die tijd om inform atie te krijgen. Toen de Duitsers Nederland in vielen namen ze veel dingen over, zo ook de radio omroep in Hilversum . Door deze overnam en veranderde op het eerste gezicht niet veel maar na langere tijd werden de uitzendingen anders. Er kw am en erg veel D uit­ se liedjes op de radio en nieuw sberichten waren onjuist. Ook w erd de radio gebruikt als propaganda voor de Duitsers. Veel Nederlanders vonden dit maar niets en luis­ terden naar de Engelse uitgezonden nieuw sberichten. We zijn erg blij dat nu in deze tijd veel meer com m unicatie m iddelen zijn dan in die tijd. Nu hebben w e tele fo o n , krant, t.v . radio en internet. Het w as erg leuk om dit w e rk s tu k te maken. Ook al was het m oeilijk om inform atie te vinden. We vinden het erg geslaagd. W ij hopen dat u er ook zo overdenkt!!! Faye Bogaart, Michelle Raaijmakers, Bianca de Jong

3 HA VO, Aiberdingk Thijm College, Hilversum

;?a>fro «Jiiwi-2;» te IfiEv-ü^'ini iii t e Vfoi-tM O o ite j

m m im m

TVE 22e jrg . 2004

147

A nders le ren leren m et Omgevingseducatie in com binatie m et ICT Chrit L eenders Omgevingseducatie is onderhevig aan een veelheid van ontwikkelingen. Inhou­ delijk gezien vinden verschuivingen plaats voor wat betreft onderw erpen en preferente aspecten van de omgeving die aan bod kom en. Inform atie en Com m u­ nicatie T echnologie (ICT) m oet een be­ langrijke inbreng in h et onderwijs heb­ ben en de m ethode van educatie m oet zich ontwikkelen van docent-gericht naar leerling-gericht. Dit laatste betekent nogal wat als m en h et tenm inste serieus neem t. H et onderwijs en de leerproces­ sen hierin zijn er veel m eer op gericht dat de leerling in toenem ende m ate zelfstan­ dig en op eigen verantwoording com pe­ tenties gaat verwerven zoals h et zelf d u r­ ven en k u nnen form uleren van w agen in plaats van het verm ogen antwoord te ge­ ven op d o o r an d eren gestelde vragen. Ook h et door onderzoek, aan de hand van inform atie, vinden van antw oorden, sam enw erkend leren en h et kunnen pre­ senteren van gevonden antw oorden zijn hierbij belangrijk. Dit vraagt om een op m eerdere pu n ten essentieel aangepaste leerom geving om aansluiting te vinden bij deze ontwikkelingen. De leerm ateria­ len m oeten, naast een adequate inhoud, ook een an d er karakter krijgen. De lera­ ren krijgen een andere rol en er kom en veel m eer, door de leerling te gebruiken, hulpm iddelen aan te pas. De Stichting OGVE wilde m et h et pro­ ject Zappen in je B uurt (ZAPPEN) de uit­ daging aangaan om de genoem de opties 148

ten aanzien van de actoren leerling en le­ raar nader te onderzoeken om hierm ee tot een ‘voorbeeldige’ uitwerking te ko­ men. O ptim ale ICT-ondersteuning en leerm aterialen m et een an d er karakter waren daarvoor noodzakelijk. Voor de in­ houd werd aangesloten bij het preferente topic cultureel erfgoed. Gezien de com ­ plexiteit w erden partners gezocht en ge­ vonden in de Stichting voor L eerplanont­ wikkeling (SI.O) en de Fontys L erarenop­ leidingen. SI.O had ervaring opgedaan m et het vraaggestuurde en leerlinggericht leren en Fontys Lerarenopleidin­ gen hadden educatieve ICT-producten ontwikkeld die passen bij deze m anier van leren en toegespitst konden worden op de ve rdere specifieke wensen.

De ZAPPEN-website O ngeveer 25 ja a r geleden leerden leerlin­ gen, in extra o f vrije uren, program m e­ ren in BASIC om vervolgens soms zeer fraaie toepassingen te realiseren. Eigen­ lijk was de leerling heel innovatief bezig, ook wat betreft de zelfstandige leeractivi­ teiten. T oen kwam van docentenzijde de roep om educatieve software. Problem en in leersituaties m oesten m et hulpprogramm aatjes worden opgelost. Heel veel w erden er hiervan geproduceerd, bijna uitsluitend van het karakter drill an d practice, waarbij de inbreng van de leer­ ling vrijwel nihil was. Leerlingen m oesten

TVE 22ejig . 2004

ook allem aal gelijktijdig in een co m p u terlokaal aan d ezelfde p ro g ra m m a ’s w erken. De c o m p u te r n a m e e n stukje van d e rol van de d o c e n t over m aar de m a n ie r w aar­ op g e leerd m o est w o rd en was o n v eran ­ d e rd . C om m u n icatiem o g elijk h ed en wer­ d en in zeldzam e gevallen g eb ru ik t d o o r leerlin g en , m aar d a t was tech n isch ook no g niet altijd m ogelijk. De opk o m st van h e t In te rn e t b rach t essentieel nieuw e m o g elijk h ed en . In fo r­ m atie kan b re e d b esch ik b aar gesteld en g eraad p leeg d w o rd en , c o m m u n icatie kan een voudig via diverse m ed ia (e-mail, chat, forum , spraak, video) plaatsvinden. M aar h o e b en u t je deze m o g elijk h ed en om de gew enste leer- en onderw ijsprocessen te o n d e rste u n e n ? We zien zo g en aam d e elek­ tronische leero m g ev in g en (E L O ’s) o n t­ staan w aarin relevante h u lp m id d e le n op h e t gebied van inform atieverw erving en verw erking, co m m u n icatie en p resen tatie in een sa m e n h a n g e n d g eh eel w o rd en a an g eb o d e n . Z o ’n ELO is d a n o n d e rd e e l van de leerom geving v oor de leerlin g evenals m o n d e lin g overleg, instructie, b e­ geleiding. Q u a arsen aal aan elek tro n isch e h u lp m id d e le n , d e m ate van sa m e n h a n g h iertussen, d e toegevoegde, op h e t o n ­ derw ijsconcept g erich te functies, de m o­ gelijkheden voor eig en in b re n g van de leerling zijn e r n o g g ro te verschillen tus­ sen de besch ik b are E L O ’s. D eze w orden veroorzaakt d o o r d e n o g v erschillende opvattingen over leren en leerp ro cessen bij d e ontw erpers. De ZAPPEN-websitc is e e n v o o rb eeld van zo ’n ELO. O t.V E zorgde e r voor d a t relevante in fo rm a tie b ro n n e n digitaal a a n ­ gem aakt en via links b e re ik b a a r zijn. Regi­ o n ale m usea en in stellin g en op h e t ge­ bied van C u ltu reel E rfgoed en N a tu u r en M ilieu zijn en w o rd en hierbij als in fo rm a­ tieleverancier b etro k k en . De educatieve o p zet is d a t leerlin g en

le re n om op ee n o n d e rz o e k e n d e m an ier k ennis te n e m e n van relevante aspecten van h u n eigen stedelijke en natu u rlijk e om geving. O m dit leren te le ren is er voor gekozen om m et b e h u lp van de ZAPPEN-website de stap p e n van h e t o n d e r­ zoek m e e r o f m in d e r g e stru c tu re e rd aan te reik en en deze te o n d e rste u n e n . Zo w o rd en th em a 's, hoofd- en deelvragen a a n g e re ik t w aaruit groepjes le erlin g en b e­ wuste, eigen, keuzes m aken. Zo w orden ‘slechts’ b ro n n e n a an g ereik t aan d e h a n d waarvan d e lee rlin g en zelf h u n vragen fo rm u le re n en h u n onderzo ek sp ro ces o p ­ stellen. Bij h e t wel o f n ie t a a n b ie d e n van de d eelvragen is re k e n in g g e h o u d e n m et h e t in g eschatte niveau van h e t groepje wat b e tre ft h et verm o g en te k o m en to t de fo rm u le rin g van eigen vragen. De step

■ Ond*r:o«k kieren j

' E Z ; ;■

[werkplan [logboek[^md-er. s'-,l ) [3.Deelvragen]

IHoofdvraag:

Kerken ets monument m Hilversum Kerken en moskeeen als monument Kunst m da openbare ruimte

Ben je het eans met de nieuwe plannen voor de Oude Haven?

ledere6 isn in Huizen kent ds (r.u] a< vroeger lag het een stuk buitei het De Oude Haven ven iis altijd van groot belang geweest voor de inwoners van Huizen. Toen het Gooimeer nog de Zuiderzee was, voeren de vissres af en aan. In en om de haven werd hard gewerkt en gehandeld le afsluitdijk verdween de 2> jK.de-uikkpj-u .Vanaf.dia.hul

ZAPPEN-onder/oek: ergens onderweg bij een activiteit van een groep waarin h et onderwerp en de onderzoeksvraag te zien zijn.

sto n es, die d o o r m iddel van de g ep rese n ­ te e rd e vragen w orden gelegd om de v o o rtg an g van h e t lee rp ro ces te o n d e r­ ste u n e n , liggen dus bew ust op verschillen­ de afstanden en n iv e au ’s. De Z appenwebsite als regionale digitale leero m g e­ ving b ie d t de school de m ogelijkheid om voor o n d e rz o e k e n d lere n in de eigen om-

TVE 22e jrg. 2004

149

geving m e t ICT e e n d o o rlo p e n d e leerlijn te c re ë re n en in h e t le sp ro g ra m m a o p te n em e n . D aarm ee krijgt om gevingseducatie in co m b in atie m e t ICT, een b elan g rij­ ke do elstellin g van (K A T , e e n vaste plaats in h e t cu rricu lu m . De vragen lei­ d e n d e le e rlin g e n n a a r o n d e rz o e k van de te kiezen in fo rm a tie b ro n n e n . H u n o n d e r­ zoeksresu ltaten w o rd en digitaal verw erkt in m u ltim ed iale ‘b o ek jes’ die d o o r le e r­ lingen o p d e ZAPPEN-website in d e Zappenw erk stu k k en k ast g e p u b lic e e rd wor­ den. T ijdens h e t o n d e rz o e k en h e t w erken aan d e p re se n ta tie w o rd t e e n lo g b o ek bij­ g e h o u d e n en k u n n e n le e rlin g e n o n d e r­ ling e n m e t d e d o c e n t overleg h e b b e n , li­ ve en digitaal. E r zijn o o k diverse g o -/n o ^o -m o m e n te n w aarbij h e t o o rd e e l van de d o c e n t gevraagd m o e t w orden. H e t zal d u id elijk zijn d a t deze ZAPPE N -leerom geving to e g e sn e d e n is o p b e­ langrijke asp ecten van le erlin g -g erich t o n ­ derwijs. De rol van d e d o c e n t is hierbij

Sleutels

Titel Trefwoord Thema Vak Plaats

[ Zoek |

ZAPPEN-werkstukkenkast: een product voor de eindwerkstukken van leerlingen. 150

eC2

r.’-mmmmmmmmmmmmmm

Benemen 18-6- 2004 11:11:42 van ■ gelezen; ik ben tevreden. 4-6-2004 10:24:25 hatsjekidee.

Bekijk Groeosvoorto.

Bericht tem gsturen

G roe psw erkstuk

ZAPPEN-documentenmodule: in Berichten wordt gecommuniceerd tussen docenten en leerling die van een coach en b eg ele id e r die de g o ed e rand v o o rw aard en verzorgt in plaats van de in fo rm e re n d e en stru c tu re ­ re n d e d o cen t. O o k het w erken tijdens ge­ ro o sterd e u re n in een co m p u terlo k aal past n ie t echt. De c o m p u te r m e t zijn in­ form atie- en co m m u n icatiefaciliteiten m o et, in d ien gew enst en nodig, b in n e n h a n d b e re ik beschikbaar zijn, ook thuis en in d e beroepssituatie. M et ZAPPEN h e b b e n O CV E en h a ar p a rtn e rs SLO en Fontys L e ra re n o p le id in ­ g en sta p p e n gezet in toekom st- en toepas­ singsgericht e d u c a tie f g eb ru ik van ICT in co m binatie m et om gevingseducalic. E en m o edige stap w ant h e t levert natu u rlijk b est no g een a an tal p ro b le m e n op. Zoals h e t a a n le re n en a c c e p tere n van ee n n ie u ­ we, aan gepaste rol d o o r d o c e n te n , h e t in­ sp ire re n van p o te n tië le inform atieleve­ ran ciers om e d u c a tie f g e ric h t digitaal te gaan, h e t zo rgen voor ‘h o u d b a a rh e id ’ op lan ge term ijn en d e financiële m id d elen hiervoor g e n e re re n . D e cultu rele instellin g en m o ete n m e e r en m e e r h u n collectie digitaal to e ­ gankelijk m aken voor e en b re e d p u b liek en speciaal voor d e d o e lg ro e p onderw ijs. O p k o rte term ijn -d o elen g eric h te p ro d u c ­ ten lijken m in d e r van deze p ro b le m e n op te ro e p e n en w orden sneller geaccep-

TVE 22ejrg. 2001

teerd . M aar zeker o ok gezien d e snelle ontw ikkelingen op IC T -gebied zijn ze ook erg snel a c h te rh a ald . ZAPPEN zal o n g e ­ twijfeld een lan g ere lev en sd u u r h e b b e n o m d a t h e t educatieve c o n c e p t le id e n d is gew eest en de ICT v oor faciliteiten zorgt.

O p m e e rd e re m an ie ren k u n n e n deze fa­ ciliteiten u itg eb reid en aangepast wor­ d en . H e t co n c e p t zal no g g eru im e tijd zijn weg vinden. Kijk voor een n a d e re kennism aking o p h ttp ://w w w .z a p p e n in je b u u rt.n l.

Fragment uit werkstuk:

De Oude Haven Bronvermelding Dit zijn de bronnen die w e hebben gebruikt voor het maken van d it w e rkstu k. Tijdens de rondleiding in het gem eentehuis en het S choutenhuis kw am er inform atie langs over het ontstaan van Huizen, het gezinsleven en de arbeid aan de Oude Ha­ ven. A ch te ra f is deze inform atie erg n u ttig gebleken. Op w w w .o m g e vin g se d u ca tie .n l stonden een paar bronnen die w e gebruikt hebben, zoals het intervie w m et het meisje u it Huizen. w w w .h u iz e n .n l was erg handig om bijv. de geschiedenis van Huizen te achterhalen.

Omqevinqseducatie o

?e. site van ,hetu Schoutenhuis <wWW.

3

huizerm useum .nl) bevatte enige inform atie voor onze deelvragen.

Rozanna Kuppens, Suzanne Verhulp en Vera van der Esch

5 VWO Huizermaat, Huizen

D oor R S V Roxanna Kuppens, Suzanne Verhulp

en Vera van der Esch 5VW0

TVE 22c jig . 2004

151

' ,

-n u

_____

B ro n n e n b a n k

L e e rlin g

D o c e n t*

W e r k ï u jk k e n

O v e rk a p p e n

D is c u s s ie

Leerlingenwerkstuk: Herinrichting Oude Raadhuisplein, Huizermaat, Huizen* Groepsnaam: Groepsleden: Vak: Plaats:

De Rolo's Lotte en Roxanne Aardrijkskunde Huizen

Inleiding Hallo, w ij zijn Lotte en Roxanne w e zitte n op de Huizerm aat in klas 2E. W e zijn allebei 14 jaar en w e r­ ken mee aan een pro je ct (om gevingseducatie) w ij m oeten hierbij het Oude Raadhuisplein herinrichten en w a t te w e te n kom en over de nieuw e plannen.

Hoe ziet het Oude Raadhuisplein er nu uit? De fu n c tie van het oude raadhuisplein is: W inkelen. Er zijn heel veel w in ke ls en ook kleine resta u ra nt­ jes. Op onze fo to 's klun je zien hoe het er nu u it ziet.

Foto

Functie

Oud/nieuw

Locatie

Opmerkingen.

1

W inkelen G eloof U it eten gaan W inkelen W erken Eten

O ud/nieuw Oud N ieuw N ieuw N ieuw

Aan een zijkant. Aan een lange weg. Aan het raadhuisplein. Op een hoekje. Op een hoekje. M idden op het raadhuisplein.

Leuk g ebouw . M ooi gebouw d. Leuke voorgevel. M ooi op zo 'n hoekje Ziet er modern uit. Gezellig zo m idden op het plein.

2 3

4 5 6

N ieuw

Hoe zag het Oude Raadhuisplein er vroeger uit? Het oude raadhuisplein: Had veel groen. Er stond een m uziektent. Er reden geen au to's. En er w aren geen bankjes. Ze reden er m et paard en w agen. De strate n w aren m ooi betegeld. Je zag goed verschil tussen de straa t en de stoep.

Wat zijn de meningen over de nieuwe inrichting van het raadhuisplein? W e hebben m ensen g e ïnte rvie w d die op het oude raadhuisplein rondliepen. En hieronder hebben w e de meningen van 3 m ensen opgeschreven.

De vragen: 1) 2) 3)

W a t v in d t u van het oude raadhuisplein? W a t m oet er verandert w orden? W a t w e e t u van de n ieuw e plannen?

De antwoorden Persoon 1: V ro u w tussen de 3 0 /4 0 jaar. 1- Ik vind het niet gezellig. 2- Ik vind het niet zo m ooi hier. 3- Het is hier een beetje saai.

152

TVE 22e jrg. 2004

Persoon 2: Vrouw tussen de 40/50 jaar. 1. Er moet meer groen komen, het moet wat speelser worden. 2. De huizen moeten verbouwd worden ze zien er niet zo fraai uit 3. Er moet weer een muziektent komen en een groot terras. Persoon 3: Man tussen de 50/60 jaar. 1. Ik weet er niets van. 2. Zijn er nieuwe plannen dan? 3. Ik weet dat Cees Rebel er weer een muziektent wil hebben dat vind ik wel een goed idee. Uit dit interview blijkt het dat ze het niet zo mooi vinden op het plein ze willen meer gezelligheid. Ook zie je dat maar 1 mevrouw weet over de nieuwe plannen van het oude raadhuisplein. Ze moeten het dus gezelliger maken. De plannen: Cees Rebel wil weer een muziek tent op het Oude Raadhuisplein!

Een muziektent op het Oude Raadhuisplein in Huizen. Het is al jaren de droom van Cees Rebel, eige­ naar van de gelijknamige sportschool. Zijn plan begint langzaam aan definitievere vormen aan te ne­ men. Als het aan de initiatiefnemer ligt, staat de tent er volgend jaar zomer De titel muziektent dekt niet helemaal de lading. Rebels plan is op z'n zachtst gezegd veelomvattend. Behalve een podium bieden aan alle muzikanten die het dorp rijk is, moet er ook plaats zijn voor ande­ re culturele manifestaties. Rebel denkt aan de Molukse dansgroep, het jeugdsymfonisch orkest van Prinses Irene, een Turkse of Marokkaanse middag, inzamelingsactie voor Albanië, een vrijdagavondconcert. Scholen ovdf raqd K q. O p!(?■\ r, - ■< VA ' kunnen er wat Rebel betreft met hun voor­ ' r ‘'_ -_ stellingen terecht. En natuurlijk moet er plaats zijn voor initiatieven van de lokale on­ dernemer. Dit zijn de plannen van Cees Rebel maar voorlopig word er nog geen muziektent ge­ plaatst. Hoofdvraag: Hoe zou jij het Oude Raadhuis­ plein opnieuw inrichten? '

[

'

'

UOO( ‘ (

. t )' I , V

W:

0=

Wat wij van de mensen hebben gehoord w il­ len ze allemaal dat het gezelliger word. En Cees Rebel wil dat er een muziek tent komt. Wij denken dat het Oude Raadhuisplein zo wel een succes zou worden: Wij hebben het zo ingericht omdat, het nu gezelliger is en er is een muziek tent. Nu hebben de mensen hun zin en Cees Rebel ook. Bronvermelding

We hebben onze informatie van: het oude Raadhuisplein, internet: www.Gooieneemlander.nl,www.huizen.nl Inrichting van het raadhuisplein.

Het is niet mogelijk in druk alle illustraties, opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledige digitale versie van dit werkstuk kan men lezen in de Zappen-werkstukkenkast van www.zappeninjebuurt.nl onder nummer 6855.

TVE 2dc jig . J‘ 004

153

‘N aar h e t streek arch ief was ook n ie t zo heel e r g ...’ A rchiefdiensten en om gevingseducatie

C.M. Abiahamse In h et Gooi en de Vechtstreek bestaan drie archiefdiensten. H et Streekarchief voor het Gooi en de Vechtstreek te Hil­ versum (werkgebied de huidige gem een­ ten Blaricum, Hilversum, Laren en Wijdemeren), h et Stads- en Streekarchief te Naarden (werkgebied Bussum, Huizen, Muiden en Naarden) en h et Stadsarchief Weesp. De archiefdiensten beheren de open­ bare archieven van de gem eenten binnen hun werkgebied, verwerven en beheren daarnaast particuliere archieven (van be­ drijven, kerkgenootschappen, verenigin­ gen, personen etc.), beeld- en kaartcollec­ ties en een historische bibliotheek. Dit beheer is gericht op het behoud en de terbeschikkingstelling van die ar­ chieven en collecties aan onderzoekers van allerlei aard: genealogen, (amateur-) historici, scholieren en anderen. Elk van de diensten beschikt daartoe over een stu­ diezaal, waar iedereen tijdens vaste ope­ ningstijden gratis onderzoek kan doen, en over deskundig personeel, dat zonodig advies geeft over de aanpak van een on­ derzoek.

E ducatie als specialism e M idden 2003 w erd e e n o n d e rz o e k afge­ ro n d n a a r d e gew enste to ekom stige o n t­ w ikkeling van d e d rie arch iefd ien sten . 154

E én van de conclusies was d a t m en m atig to t vo ld o en d e is g e ë q u ip e e rd voor (m ini­ m ale) uitvoering van de basistaken van de d ie n ste n en vooral d at h e t over de hele li­ nie sc h o rt aan de m id d e le n voor de u it­ voering van de m e e r specialistische taken. S im peler gezegd: de dien stv erlen in g aan b ezoekers is in zekere m ate v o ld o en d e ge­ w aarborgd; voor d ien stv erlen in g aan spe­ cifieke k la n tg ro e p en als sch o lieren en d o ­ c e n te n o n tb re e k t zowel h e t p erso n eel als (veelal) de kennis. Deze conclusie is n ie t nieuw . Al e e r­ d er, in 1996, w erd d it h iaa t geconsta­ teerd . O ok is d it tek o rt n ie t ty p e re n d voor de arch iefd ien sten in deze regio. L ande­ lijk blijkt dat vooral de k lein ere arch ief­ d ie n ste n (m et ee n fo rm atie to t 6 fte) g ro ­ te m oeite h e b b e n om zelfstandig en ver­ an tw oord te voldoen aan vragen om o n ­ d e rste u n in g v anuit h e t onderw ijs. K ortom : h e t o n tb re e k t de a rch ie fd ien ­ sten aan kennis en cap aciteit om zelfstan­ dig te b ea n tw o o rd e n aan w ensen die vooral sinds 1994 d o o r d e invoering van d e Basisvorm ing, w aarin om gevingsonderwijs o p g e n o m e n , w o rd en g e g e n e re erd . De o p ric h tin g en werkwijze van de S tichting OGVE was de arch iefd ien sten destijds d a n ook m ee r d a n w elkom . H ie r­ d o o r k o n d en zij m et een m inim ale inves­ te rin g en volgens d e m e th o d ie k van de stichting een nieuw e k la n te n g ro e p p ro ­ fessioneel b ed ie n e n .

TVE 2 2 ejrg . 2004

G e m e e n te a rc h ie f W e e s p j

Bezoekadres:Nieuwstraat 70 A te W eesp Openingstijden: ma, di., do.: 9.00 -1 2 .0 0 uur

STICHTING OMGEVINGSEOUCATIE Gooi, Vecht- en Eemslreek Bronnenbrief bij het boekje ‘Stad en land tu ssen Vecht en Eem’ hoofdstuk 3: Steden

BRONNENBRIEF DE GROEI VAN DE STAD WEESP inleiding

Deze bronnenbrief gaal over de groei van d e sta d W eesp m de zeventiende eeuw Je gaal zien dal m en toen ook al nieuwbouwwijken bouwde. J e gaal onderzoeken dal er ook verschillen zijn m et de tegenwoordige lijd.

Hieronder zie je een plattegrond van W eesp uit d e zestiend e eeuw. De stadsmuur ligt nog rond alle gebouwen van de stad e n d e stad wordt geheel omringd door water

De m uren waren de grens van de stad. Daar buiten stonden bijna W eesp groeide en er m oesten dus ook meer huizen worden geboi m en buiten de muren kijken Het stadsbestuur ging toen grond ver W eesp lag. Op de plattegrond is dat onderaan

huizen. De bevolking van Om grond te vinden ging n dat aan de westkant van

Op 10 april 1612 werd e en veiling gehouden door hel stadsbestuur Op de volgende pagina vind je een deel van de leksl van d e veiling-akte

B ro n n e n b rie v e n Zoals elders in d it n u m m e r b eschreven, koos de stichting aanvankelijk voor de ontw ikkeling van b ro n n e n b rie v e n om al­ dus de lee rlin g e n b u iten sch o o ls o n d e r­ zoek te laten d o en . H e t S tre e k a rc h ief te H ilversum ontw ikkelde te n b ehoeve van de drie arc h ie fd ien sten d e rtie n b ro n n e n ­ brieven, co n fo rm d e th e m a 's van de Sti cy ‘k /ï ‘eks Rasisi o n n in g : R o n d o m d e G ooise H euvels De Kei van H ilversum S ta d en la n d tussen Vecht en E rin: De b u ite n p la a tse n van 's-G raveland H e t d o rp sb e stu u r van H ilversum De gro ei van h e t d o rp H ilversum B u iten p laatsen bij N aard en De stad sp o o rten van N aard en Schaarbrieven S tadsb estu u r van W eesp G roei van de stad W eesp

Van lan d g o ed to t begraafplaats L an d sk ro o n te W eesp M e t wal en water, m e t m a n en m a ch t! V erb o d en k ringen in h e t Ciooi: d e Hilversum se M eent De H ollandse W aterlinie: fort K ijkuit bij K o rte n h o e f H e t beleg van N aard en 1813-1814 O p zichzelf gaven deze b ro n n e n b rie v e n de a rc h iefd ien sten de g eleg en h eid m et m in im ale inzet (g ro ep e n ) sch o lieren te b e d ie n e n . De sterk ‘v o o rg ek o o k te’ o n d e r­ zoeksvragen schreven nauw keurig b e­ n o e m d e b ro n n e n (soms zelfs vergezeld van b la d n u m m e r en regel) voor w aarin d e g ew aag d e in fo rm atie kon w orden ge­ v o n d en . De inzet van h e t p erso n eel kon zo in feite b e p e rk t blijven tot de b ea n t­ w o o rd in g van sta n d aa rd w a g en en h e t klaarleggen van archiefstukken. De leer­ lingen h o e fd e n slechts de an tw o o rd en op de fo rm u liere n in te w illen. R uim te voor h e t stellen ta n eigen vragen, voor eigen observaties o f voor vorm geving van de re ­ sultaten van eigen o n d e rz o e k laten de b ro n n e n b rie v e n d e leerlin g en in feite niet. A fhankelijk van de klassikale voorbe­ re id in g d o o r d e b etro k k en d o c e n te n en van d e m otivatie van d e leerlin g en verliep h e t w erken m et de b ro n n e n b rie v e n vrij ‘g e sm e e rd ’. H oew el aan h e t voornaam ste doel van o m gevingseducatie - liet kennism aken m e t de eigen leef- en w oonom geving m id­ dels een voudig zelfstandig o n d e rz o ek - in fo rm ele zin w erd bean tw o o rd , bleek de p rak tijk toch a n d e rs te leren. N u en d an was h e t hilarisch te zien h o e gro epjes sch o lieren, g eb u k t gaand o n d e r kolossale rugzakken, de studiezaal b e z e tte n m et een m ee r of m in d e r verfom -

T \ 'F, 22e jrg. 2004

ven olg op pagina 157 155

Het archief van de gemeente Huizen en Omgevingseducatie Sinds 1995 heeft de gemeente Huizen contacten met OGVE. Als beheerder van het archief ben ik zeer gebaat bij de activiteiten van de Stichting. In het begin was er een aanwassende stroom leerlingen die naar het archief kwam voor informatie. Begin 2000 werd de 'Woonmanifestatie in Huizen' gehouden, waardoor vele groep­ jes scholieren een bezoek brachten aan het archief met de vraag: 'Ik wil alles weten van de geschiedenis van ...'! U begrijpt dat zo'n vraag te ruim was en het archief veel tijd kostte om te beant­ woorden. In het, zowel schriftelijke als digitale lesmateriaal van de Stichting wordt duidelijk aangegeven waar de leerlingen hun informatie over welk onderwerp kun­ nen zoeken. Het goede contact met de Stichting heeft er zeker toe bijgedragen dat de informatie sneller en gemakkelijker aan te reiken was. Met behulp van de lespakketten van OGVE worden deze bezoeken aan het archief gestroomlijnd en krijgen de leerlingen een betere kans om gegevens te verzamelen voor hun onderzoeksopdracht en een goed cijfer voor het werkstuk te halen dat zij moeten maken. Dick Dekker beheerder van h e t a rc h ie f van de gem eente Huizen, studeerde onder m eer aan de R ijksarchief schoot.

St i cht i ng ‘ S i

uscunj

ÏEVINGSEOUCATIE STICHTING Eemsveek Gooi. .el bij hei boek.e boekj»: sod tussen Vecht Steden'

VERGEET JE MUSEUMZEGEL NIET'!! BRONNENBRIEF.

HET DORPSBESTUUR IN HUIZEN

Samenstelling Het Huizer Museum ronnenbne* vertelt je iets over het dorpsbestuur in Hui2« de 19de

S'

'

MMr.;. I ■m -draE?,

.jib ■ J L io d j?;

71 T. 22c jrg . 2004

faaide b ro n n e n b rie f in d e h an d . De taak­ verdeling bij de b ean tw o o rd in g van vra­ gen ('jij de T', ik de 2' en jij de IV v raag’), d e quasi-sm ekende blikken bij vragen als ‘m evrouhouw , w eet u wat h ie r staat, ik kan h e t é c h t n ie t lezen ?’ en de bliksem ­ snelle n o tatie van de a n tw o o rd en g a ra n ­ d e e rd e n e e n zo k o rt m ogelijk verblijf bij een instelling, waarvan verm oedelijk n ie m a n d in zo ’n g ro ep je wist w aartoe die d ie n d e en w aarom ze d a a r in hem els­ naam n a a r toe m oesten. N aast b ew o n d erin g voor de d o o r de le erlin g en aan de dag g eleg d e efficiency bij h e t invullen van de an tw o o rd en , kwam d e vraag n a a r h et n u t van dergelijke b e­ zoeken n a tu u rlijk dw in g en d op. Eigenlijk k o e sterd en we in H ilversum alleen n o g m aar de h o o p d at de v o o rb ereid in g op school m e e r in d ru k bij h e n h a d a c h te rg e ­ laten. Zeker, som s was e r o p e e n s e e n leer­ ling die op zijn o f h a a r d o o ie gem ak alle vragen bean tw o o rd d e, zelf n og wat vra­ gen stelde en (helem aal gew eldig!) zich la ter p e r e-m ail o f telefo o n n o g ecus m eld d e om wat n a d e re to elich tin g te krij­ gen. Die leerlin g en w aren schaars en ver­ m oedelijk g in g h e t om k in d e re n b e h e p t m et een o n d e rz o e k e n d e geest, die zich ook e ig en e r bew eging in é é n van de th e ­ m a 's zo u d en h e b b e n v erdiept.

D igitale b ro n n e n T o en d e stichting in 11)99 a a n k o n d ig d e d e m eth o d ie k te willen wijzigen en zich m eer te gaan ric h te n o p w erkelijk zelf­ standig o n d e rz o e k m ét g eb ru ik m ak in g van in te rn e t, w aren we in H ilversum m e e r d a n b e reid d a a ra a n m ee te d o en . In m id ­ dels w orden al enige tijd via zowel de Zappen-site als via de site van h e t S treek ar­ c h ie f gescan d e o f g efo to g rafeerd e b ro n ­

n e n , afkom stig uit de archieven, a an g eb o ­ d e n , w aarm ee de leerlin g en e en begin k u n n e n m ak en m et h u n ond erzo ek . V er­ volgens w orden ze e ro p g e a tte n d e e rd dat ze zich voor u itg e b re id e re in fo rm atie en m e e r b ro n n e n k u n n e n w en d en tol de ar­ chiefdienst, d o o r ee n bezoek te b re n g e n o f d o o r via e-mail vragen te stellen. N og steeds treffen we regelm atig een leerlin g o p de studiezaal aan die, gekweld d o o r d iep e verveling, o n d e ru it in zijn stoel h an g t, som s tot zijn kin op d e tafel­ ra n d rust. O ok d e groepsgew ijze aan p ak scoort n o g steeds h o o g bij de beantw oor­ d in g van de vragen. Het g ro te verschil zit in h e t tem p o w aarin de o n d e rz o e k e n wor­ d en afg ero n d . De m edew erkers van de ar­ ch iefd ienst zijn m e e r gefocust op h et aan ­ reik en van h u lp m id d e le n in plaats van op h e t geven van an tw o o rd en . D aarnaast zijn m e e r b ro n n e n digitaal b e n a d e rb a a r en d at scoort altijd b e te r bij d e leerlingen. D e m ogelijkheid a an te k e n in g en te m a­ k en o p é é n van d e p c 's en die vervolgens n a a r h u n eigen huisadres te m ailen m aak t h et allem aal wat p re ttig e r d a n en i­ ge ja r e n g e led en , to e n d e arch iefd ien st slechts (the horror) p o tlo o d en p a p ier aan b o o d . De investering v anuit d e arc h ie fd ien ­ sten is b in n e n de Z ap p e n -m e th o d e tin­ ders van aard d an bij de b ro n n en b rie v en . N aast het v o o rb e re id e n d overleg m et OGVE, w o rdt tijd gem aakt voor groepsgew ij­ ze in tro d u ctie van leerlin g en op verzoek van de b etro k k e n d o cen t, w ordt in over­ leg m e t d o c e n te n h e t bezoek van indivi­ d u ele lee rlin g e n vo o rb ereid en, als ge­ zegd, p u b lic e e rt h e t S treek arch ief te H il­ versum op de eigen in te rn etsite aanvul­ len d e b ro n n e n en inform atie. H ierbij w ordt de v o o rb ere id in g en form u­ lering van de o p d ra c h te n dus g e h ee l aan OGVE overgelaten. O p de site van h e t S treek arch ief is in-

T \E 22cjrg. 2004

157

8«W £avorie*en Exlia Het middels beeldm ateriaal en inform atie geplaatst over het Zappen-them a W onen skken m Hilversum en w erken te H ilversum , - *3dT-l Contact metnet Streek en wel specifiek over de F 'c. ' FESs onderw erpen: r s ir Enkele van die functies heeft de Kerkbnnk nu nog Kerkbrink ten aantal kaarten kun je zien hoe het plenm ind
158

TVE 22e jrg. 2004

We zullen dan ook zeker verder m oeten zoeken naar m anieren om de scholen in ruim ere m ate voor de m ogelijkheden van het Streekarchief te interesseren. Voor zover m eetbaar is het oordeel van de leerlingen gem atigd positief. Zoals een van de leerlingen in haar digi-boek schreef: ‘Naar het streekarchief was ook niet zo heel erg, dat was wel gezellig, we gingen m et een groepje tegelijk. In het streekarchief w erden we goed geholpen.’

diensten tot die plaatsen behoren en dat leerlingen middels de m ethoden van OGVE althans een begin van kennis m aken m et de door de archieven beheerde bron­ nen, is daarbij ‘m ooi’ m eegenom en. Jaarlijks brengen 100 a 140 leerlingen een bezoek aan het Streekarchief te Hil­ versum in het kader van de projecten van OGVE. Dat aantal is, afgezet tegen een to­ taal aantal archiefbezoekers van ruim 4.000. nog niet spectaculair te noem en.

Fragment uit werkstuk:

Arbeiderswijk van Dudok Inleiding

Hallo allemaal! Wij zijn Ellen en Marjolein van het ATC. En wij gaan de vraag, "Vind jij dat arbei­ derswijken van Dudok behouden moeten worden", onderzoeken. Voor het antwoord hierop beantwoorden wij eerst de volgende deelvragen: Waarom waren er nieuwe arbeiderswijken nodig in Hilversum? Waarom waren de arbeiderswijken van Dudok in die tijd al bijzonder? Wat vindt men nu van de arbeiderswijken? Als we dit gedaan hebben zullen we antwoorden op de hoofdvraag. Deelvraag 1

Waarom waren er nieuwe arbeiderswijken nodig in Hilversum? Aan de foto's konden we zien dat het om arbeiderswoningen ging, omdat het er vies was en er veel kapotte dingen op de straat lagen. En iedereen is aan het werk. De mensen zien er moe uit, alle vrouwen hebben jurken aan, iedereen draagt klom­ pen en iedereen heeft kort haar. De straten zien er vies uit en overal liggen plassen en afval. De was hangt buiten en overal staan emmers. De huizen zien er saai, klein, oud en een beetje vervallen uit. Ellen en Marjolein

2e klas Alberdingk Thijm College, Hilversum

/ I / 22t

2004

159

Omgevingseducatie op het Comenius College: bepakt en bezakt de wijk in.... April jongsleden deden zo'n 2 1 0 leerlingen van alle derde klassen HAVO en VWO mee aan hun eindopdracht van het vaardigheidsonderw ijs in de onderbouw . Het gaat om een p ra ktisch onderzoek in de eigen om geving, w aarin ze w onen, w e r­ ken, w inkelen, recreëren en naar school gaan. M et deze vorm van om gevingsonderw ijs w orden ze uitgedaagd om de bij de afzonderlijke vakken geoefende vaardighe­ den zoals: sam enw erken, hoofd- en deelvragen maken, een plan van aanpak o pstel­ len, enquêteren, gegevens in grafieken en tabellen verw erken en de resultaten voor een groep presenteren, in levensechte situaties en gecom bineerd toe te passen. Na een dag van grondige voorbereiding (w a t gaan w e onderzoeken?, hoe pakken w e d it aan?, bij w ie halen w e de benodigde inform atie? etc.) gingen leerlingen in 63 groepjes en verspreid over tw e e dagen op onderzoek uit. Bepakt en bezakt met kaarten, fotocam era, adressen van bedrijven, instellingen, de gem eente, in te rv ie w ­ en enquêtelijsten en observatieopdrachten, waaieren ze in groepjes van 3 a 4 uit over Hilversum o f een om liggende w oonplaats. W at w ilden ze zoal te w eten zien te komen? • • • • • • •

Hoe ziet de w ijk e ruit en w a t vinden de bew oners van de leefbaarheid in hun wijk? Hoe rijk is w ijk A ten opzichte van w ijk B? W at doet de gem eente H ilversum aan de bestrijding van (jeugd-)werkeloosheid? W at kost recreatie in H ilversum in vergelijking m et Bussum? W aardoor is Hilversum tussen 1800 en 190 0 van boerendorp veranderd in een industriestad? W at waren de w oonom standigheden van de arbeiders in H ilversum aan het ein­ de van de negentiende eeuw en w aarom is dat zo? W at is er nog over van de Hilversumse buitenplaatsen en w aar w orden ze voor gebruikt?

De gekozen onderw erpen waren geïnspireerd door de inform atie en opdrachten op de Zappen-site van OGVE. V ervolgens verw erken zij hun gegevens to t een visuele presentatie in de vorm van een kleine tentoon ste llin g , m uurkrant, affiche, collage o f video. Voor de presentaties van de resultaten bood de sectie Inform atica de zeven klassen een w orkshop p o w e rp o in t aan. Op m aat gesneden om direct te kunnen toepassen. Bovendien w aren de m edew erkers van de m ediatheek intensief bij de opzet g e tro k­ ken en boden op het gebied van literatuur en fa cilite ite n de nodige ondersteuning. Als afsluiting van de pro je ctw e e k verzorgden de leerlingen 54 presentaties voor een kritisch publiek van ouders, docenten en leerlingen uit andere klassen. In negen lo­ kalen door zo'n 160 leerlingen uit klas 3 HAVO en VW O. De zenuw en konden nau­ w elijks in bedwang w orden gehouden. Als je dan to ch een goede presentatie m et je kameraden doet, w aarop het publiek enthousiast reageert, dan va lt er een hele last van je schouders en overheerst het gevoel van tevredenheid. En er w erd tijdens de presentaties nog w eer het een en ander door leerlingen opgestoken. Zo reageerde

TVE 3

-

jrg . 2004

een leerling geschokt op het verhaal over de inkomsten van een arbeidersgezin be­ gin vorige eeuw: 'Wat weinig, daar kun je nog niet eens je beltegoed van betalen!' In de aula werd het project afgesloten met de uitreiking van de publieksprijzen door wethouder Niek Kreugel. De winnaars waren Rosanna, Esther en Tessa (3H3) voor hun presentatie over jeugdwerkloosheid en Richard, Robin en Sander (3G) over het Schrijverskwartier in Hilversum. Alle leerlingen die het project goed hebben afge­ rond, ontvangen een prachtig certificaat, ontworpen door Henk Roos (docent teke­ nen). Het 'project' omgevingsonderwijs bleek een geslaagd voorproefje op meer project­ matig en vakoverstijgend werk dat bij de hernieuwde basisvorming van ons wordt gevraagd. Want zo'n projectweek is activerend leren in en van de eigen omgeving: zowel voor leerlingen als voor docenten. René van Bemmel

coördinator omgevingsonderwijs, docent economie Comenius College

TVE 22e jrg . ‘2004

161

B ro n n e n b a n k

L e e r lin g

D ocent

W e rk s t u k k e n

O ver Zappen

D is c u s s ie

Leerlingenwerkstuk: Villawijk het Spiegel, Fontein Mavo, Bussum. Groepsleden: Vak: Plaats:

Tess C.K.V. Bussum

Mijn persoonlijke gegevens:

Ik heet Tessel Warinink. Ik ben 15 jaar oud en zit op de opleiding VMBO TL op het Fontein MAVO. Ik zit nu in de derde klas en ga na de MAVO naar de HAVO, als ik word toegelaten. Mijn gegevens over mijn gebouwen

Ik ben naar de volgende gebouwen geweest: Graaf Wichmanlaan 46 Nieuwe s-Gravenlandseweg 21 Parklaan 37 Gooilandseweg 1 Graaf Florislaan 19 Mijn antwoorden op de Deelvraag 1:

De Villawijk het spiegel ziet er zeer zorgvuldig uit, wel vind ik dat de gebouwen erg veel op structuur op elkaar lijken. Ik vind ook dat je uit de wijk kunt opmaken dat de mensen die er wonen erg veel geld in hun bezit hebben. Ik heb nog niet heel het spiegel gezien, want het is erg groot! Ik vind ook wat mij erg veel opviel dat de huizen en gebouwen heel erg dicht op elkaar zitten. Antwoorden op Deelvraag 2:

Wat vind men van het spiegel: Ik denk dat de meeste mensen hetzelfde denken als mij, want de meeste mensen die in het Spiegel wonen hebben meestal redelijk veel geld. Ook zullen de meeste mensen ook wel letten op de bouw en het structuur van de gebouwen in het Spiegel. Want er is zeker een groot verschil tussen bussum-zuid en villawijk het spiegel als je kijkt naar de vorm van de huizen in bussum-zuid zie je dat de tructuur veel meer lijkt op gewoon een vierkant, en bij de villawijk in het Spiegel zie je dat er variaties worden gemaakt met de verschillende sructuren. Mijn antwoorden op de hoofdvraag:

Ik vind de villawijk de mooiste wijk van het Spiegel dat komt vooral doordat er erg grote huizen en ge­ bouwen staan. Want bijvoorbeeld in de wijk Bussum-zuid vind ik de structuur van de huizen niet mooi want het zijn gewoon vierkante huizen en in de villawijk het spiegel is er meer met vormen gewerkt. Ik vind de structuur van de huizen er mooi en ingewikkeld, ook vind ik de wijk zelf erg mooi en erg mooi zorgvuldig gehouden. Daar bedoel ik mee dat ze met zijn alle erg goed voor de wijk zorgen, want je hebt hier in bussum ook wijken en die zijn helemaal niet meer mooi.

Het is niet mogelijk in druk alle opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledi­ ge digitale versie van dit werkstuk kan men lezen in de Zappen-werkstukkenkast van www. zappeninjebuurt.nl onder nummer 4400.

162

7'l ï 22e jrg. 2004

Omgevingseducatie, een vast gegeven M ar tin e E e rel'man T oen ik in 1997 in h et Goois Museum kwam werken als educatief m edewerker, was de Stichting Omgevingseducatie m eteen een vast gegeven voor mij. De Stichting had tot kort daarvoor ook een werkplek in h et historische m useum aan de Kerkbrink. Er kwamen nog regelm atig post en telefoontjes voor haar binnen en ze had ook diverse educatieve projecten en zogenaam de bronnenbrieven nagela­ ten waar ik zo m ee aan het werk kon. De bronnenbrieven waren toen nog op papier. T otdat h et m useum in 2002

sloot vanwege nieuwbouw en fusie, bleven er jarenlang leerlingen en docenten m et deze vragenvellen in het m useum langs­ kom en om de vaste tentoonstelling te be­ kijken. Maar er werd ook in de loop van de tijd steeds m eer digitaal gewerkt. Pro­ jecten en onderzoeksopdrachten kwamen niet m eer op papier, m aar op de ‘Zappensite’ van OGVE terecht. Hiervoor kwamen en kom en regelm atig projectm e­ dewerkers van de Stichting in het muse­ um om sam en m et mijn collega’s de col­ lectie door te spitten op relevante objec-

O TV

Introductie in h e t Goois M useum , leerlingen C om enius College. T \ 'h 22e jrg. 2004

168

In h e t Goois Museum over h e t ontstaan van h e t Gooi, leerlingen Laar & Berg.

ten en fo to 's. A fb eeld in g en hiervan ko­ m en o p d e w ebsite van OGVE o f o p d e si­ te van h e t Goois M useum te re c h t, verge­ zeld van o p d ra c h te n , vragen en to elich ­ te n d e teksten. Zo k u n n e n we, o o k als h e t m u seu m g eslo ten is, in fo rm atie aan de lee rlin g e n o v erd rag en en wat van onze collectie laten zien.

M useum lessen m e t quiz W e sp itten n ie t alleen d e collectie d o o r e n m ak en zo sam en vragen en o p d ra c h ­ ten, we o n tv an g en o o k gezam enlijk le e r­ lingen. H ierv o o r h e b b e n we m e t d e S tich­ ting en d o c e n te n m u seum lessen sam en ­ gesteld. B rugklassen van e e n H ilversum se VM BO-school m aakten zo k en n is m e t h e t 164

m useum . N a een korte in tro d u c tie over h e t m useum m o c h te n ze zelf aan de slag. D o or m iddel van e en quiz le e rd e n ze hoe ze in fo rm atie k o n d e n h a le n u it voorw er­ p en . E en le erlin g koos een voorw erp u it e e n doos m e t diverse ob jecten die wij hadden v e rza m e ld , v a rië re n d van (re p lic a’s van) m u seum voorw erpen to t dagelijkse geb ru ik sartik elen als een p o t­ lo o d o f p aperclip. De a n d e re sch o lieren m o c h te n alleen vragen stellen die m e t j a ’ o f ‘n e e ’ te b ea n tw o o rd en w aren, om e r zo a c h te r te k o m en om wat voor so o rt voor­ w erp h e t ging. Wij m aak ten duidelijk d a t ze bijvoorbeeld n a a r h e t m ateriaal m oes­ ten vragen, h o e ou d h e t was, w aarvoor h e t g e b ru ik t w erd etc. D an krijg je vragen als ‘Is h e t van hout? Nee? Van steen dan? O f plastic? Is h et o u d e r d a n lO Ojaar? Ge-

TVE 22ejrg . 2004

b r u ik je h e t ie d e re dag?’ Som m ige voor­ w erpen w erd en n a tien vragen al g era­ d en , u it a n d e re kw am en d e leerlin g en h e ­ lem aal niet. D aarn a k reg en ze e e n korte ro n d le id in g d o o r h e t m useu m en m oes­ ten ze p e r g ro ep je e e n vragenlijst invullen over een voorw erp in h e t m useum , m et soortgelijke vragen als u it de quiz. Dit p re se n te e rd e n ze w eer aan de rest van de klas. H e t was e e n h ele a n d e re m a n ie r van m useu m b ezo ek d a n een sta n d a a rd ro n d ­ leiding en h et beviel ons erg goed. O ok is o m gevingscducatie de stim ula­ to r a ch te r diverse subsidie-aanvragen voor ed u catie en d igitalisering en n e e m t ze re ­ gelm atig ‘p a rtn e rs ’ als h e t m u seu m e n de arch iefd ien st m ee n a a r in fo rm atied ag en o f n a a r scholen. C o n ta c te n m et d o c e n te n en leerlin g en zijn u ite ra a rd heel b elan g ­ rijk voor in stellin g en die p ro jecten m a­ ken voor h e t onderw ijs. In h e t nieuw e M useum H ilversum , dat v o o rtk o m t u it h e t G oois M useum en hel arc h ite c tu u rm u s e u m h e t D u dok C en ­ trum , willen we ook w eer via om ge-

vingseducatie le e rlin g en in h e t m useum krijgen. Er is d a n wel ee n spanningsveld m e t in te rn e t: w at la a tje op de site zien en wat g e e f je alleen in h e t m u seu m prijs? H et d o el van ed u catie is voor ons n iet al­ leen in fo rm a tieo v e rd rac h t en h e t leren w erken m et b ro n n e n als fo to ’s en m use­ u m o b jecten: h et is ook belangrijk dat leerlin g en in een m u seu m k om en, in de h o o p d a t ze latei nóg eens b in n e n sta p ­ p en . Ze m o eten over rlie d re m p el h een . H e t p rettig e van OGVE vind ik d at je als in stelling niet alleen h e t wiel h o eft uit te v in d en, zeker o m d a t je m aar een b e­ p e rk t aantal u re n voor ed u catie beschik­ b aar h ebt. O ok bij d e opbouw van h e t educatieve a a n b o d van h e t nieuw e m use­ um zal de stichting nauw b e tro k k en zijn. Zoals mij tijdens een cursus al eens d o o r e e n educatieve collega van een m useum uit een a n d e re regio een b eetje jalo ers w erd toegefluisterd to en we h e t over w er­ k en m e t h e t voortgezet onderw ijs h a d ­ d en: ‘M aar ju llie h e b b e n die stich tin g !’.

MUSEUMZEGEI Gratis museumbezoek ever deze kaart in bij het rt use qaat beantwoorden en je - u.j

TVE 22e jrg . 2004

-f

165

Leren: het lokaal uit! K a re i L o e f f De meeste historische verenigingen in de regio bestaan al een tijdje langer dan de Stichting OGVE. De kringen w erden op­ gericht om streeks 1979, vaak op initiatief van de Stichting Tussen Vecht en Eem, nu nog steeds de koepelorganisatie voor historische kringen en verenigingen in de regio. De lokale kringen hadden en heb­ ben allemaal als doel aandacht vragen voor de eigen historie. O m dat in de jaren zeventig van de twintigste eeuw de plaat­ selijke cultuur en eigenheid verdween of sterk veranderde hadden de kringen ja ­ renlang een goed en helder doel. H et be­ waren van oude h erinneringen, afbeel­ dingen van gesloopte waardevolle gebou­ wen, verdwenen winkels en gebruiken, het d ocum enteren van gegevens die an­ ders zom aar bij hel grof vuil zouden zijn gezet. Sommigen hielden zich zelfs bezig m et actievoeren. Toch bleef de invloed van de historische kringen vaak margi­ naal. H et grote publiek leek er weinig in­ teresse voor te hebben, laat staan h et on­ derwijs. Dit gebrek aan veel aandacht had enerzijds te m aken m et het veelal ontbre­ ken van een goede, professionele locatie om geschiedbeoefening te bedrijven. Dit probleem is in de meeste plaatsen inm id­ dels ‘verh o lp en ’. Daarnaast kwam de aan­ dacht voor h et eigen dorp voornamelijk van wat oudere geïnteresseerden. Waar de locatie verbeterde steeg de gem iddel­ de leeftijd van de aanhang van de leden van historische verenigingen in de loop d er jaren mee. H ierdoor werd de aanslui­ ting m et jongeren steeds moeilijker. Aan­ sluiting bij de jeu g d was, zo vond m en 166

vanuit de historische verenigingen en vanuit de scholen, ook niet echt nodig. De docenten hadden h u n eigen lespro­ gram m a’s en jo n g eren w erden niet als ‘doelgroep’ gezien van de meeste histori­ sche clubs. De dia-avonden vorm den een feest van herkenning voor een oudere ge­ neratie, de verdwaalde jo n g ere wist niets van dat alles en voelde zich als een vreem­ de in zijn eigen dorp. Voor hem gold een andere beleving, de omgeving van de jo n ­ gere bestond uit andere ervaringen. En dat is nog steeds zo...

De eigen omgeving op school? Met de ingrijpende veranderingen in h et onderwijs, ingezet in h et m idden van de jaren ’80, bleek opeens dat er aandacht in de lessen nodig was voor de eigen om ge­ ving. Omgevingsonderwijs, was het een

TVE 22e jrg . 2004

Vervolg op pagina 168

Omgevingseducatie en de Historische Kring Bussum Als onderzoeksm edew erker van de S tichting O m gevingseducatie (OGVE) heb ik het belang van de H istorische Kring Bussum (HKB) aan den lijve ondervonden. De HKB heeft een schat aan inform atie over Bussum in huis. M et name leerlingen die geschiedenisopdrachten gaan uitvoeren moeten bij de HKB bronnen raadplegen. Tijdens een kennism akingsrondje bezochten zij de HKB, w aar zij een opdracht m oesten uitvoeren. Ze w erden hierbij door enthousiaste vrijw illig e rs geholpen. Als gevolg hiervan w eten de scholieren niet alleen de weg naar de HKB te vinden, maar zullen zij deze w eg m et plezier bewandelen. Dit schooljaar 2 0 0 3 -2 0 0 4 gingen de leerlingen m et tw e e opdrachten aan de slag: een opdracht over Wasserijen en Blekerijen (een belangrijke vorm van nijverheid rond 1900) en over de chocoladefabriek Bensdorp. M om enteel is bij de HKB aan de Huizerweg een prachtige B ensdorp-vitrine te bezichtigen. W at de w asserijen b e tre ft heeft de HKB op verzoek van OGVE enkele fo to 's van w erkzaam heden in een w a s ­ serij op de onlangs geopende w ebsite van de HKB geplaatst. Een goed begin van di­ gitalisering van historisch beeldm ateriaal!

Hanneke BUjham lid van de HKB en onderzoeksm edew erkster b ij OGVE studeerde geschiedenis te U tre ch t

■ & £ -

Bezoek H is to ris c h e k rin g Bussum , le e rlin g e n F o n te in M avo.

TVE 22e jrg . 2001

167

nieuw vak? Voor de m eeste m ensen die ‘gew oon’ geschiedenis en aardrijkskunde hadden was de onderwijshervorm ing al een uiterst lastige overstap. Zo ook voor docenten. Slechts de onderw ijzenden die in hun lessen al eerder aandacht besteed had d en aan de eigen omgeving konden gemakkelijk aan de slag. Voor de anderen moest lesm ateriaal w orden ontwikkeld en vooral worden nagedacht over h et doel, de inhoud en de m ethode: wat willen we overbrengen e n ... waarom? M et die vragen in de hand wierp de Stichting OGVE zich m ede op de vraag: hoe doen we dat? De Streekreeks Basis­ vorm ing werd ontwikkeld. Voor h et eerst riep een kersverse ‘cultuuronderwijsstichting’ de historische verenigingen bij­ een. Wat zouden de kringen k unnen be­ tekenen? Driftig werden nieuwe vragen gem aakt en opdrachten bedacht want de lessen m oesten ‘in teractief. H et was pio­ nieren, zowel voor de Stichting, de do­ centen als voor de historische verenigin­ gen. Dat de uitkom sten toen misschien nog h et m eest weg had d en van speur­ tochten door de eigen plaats was in h eren t aan h et proces om te kom en tot een goe­ de m anier om de cultuurhistorie van het eigen dorp een plek te geven in h et on­ derwijs... H et voortgezet onderwijs is inm iddels echter in een steeds verder gaande ont­ wikkeling. Zelfstandig onderzoekend le­ ren m oet het einddoel zijn, m aar eer het zover is valt er nog veel te trainen en te begeleiden. De Stichting OGVE volgt de­ ze ontwikkeling, m et ondersteuning van het SLO, de Stichting Leerplan O nder­ wijs. Scholen hebben m eer dan ooit de beschikking over een lesprogram m a dat ze zelf grotendeels m ogen invullen. Ze ‘sh o p p en ’ daarom in het enorm e aanbod van op m aat gem aakte lespakketten, op allerlei gebied. In dit ‘onderwijswinkelen’ 168

heeft de Stichting OGVE een aantal pri­ ma aanbiedingen gedaan. Er w orden les­ sen aangeboden op maat, er wordt be­ m iddeld om experts uit de streek te laten lesgeven op school, er w erden wandelin­ gen georganiseerd langs m onum enten. Dat alles m et gebruikm aking van de ex­ pertise van een historische kring. Goed voor de school, goed voor de kring. De uitwisseling bracht denkw erelden bij el­ kaar.

Een voorbeeld in Laren Laren heeft twee scholen voor voortgezet onderwijs. Behalve de scholengem een­ schap Laar en Berg is er College de Brink, een grote VMBO school, voortge­ kom en uit een fusie. De Historische Kring verzorgde op verzoek van de Stich­ ting OGVE op College de Brink een dialezing over het Laren van vroeger. De ruim 100 leerlingen nam en allemaal deel aan het project ‘Zappen in je b u u rt’. Als gem eenschappelijke inleiding op de deel­ projecten kregen zij in de aula een inlei­ ding over de geschiedenis van het dorp. Veel leerlingen van deze school kom en niet uit Laren en waren dus verrast om te horen dat het dorp vroeger heel arm was. Plaatjes die aansluiten bij de belevingswe­ reld van kinderen waren het m eest ge­ liefd. Pakkende beelden van de stoom ­ tram , een schaapskudde op de heide en nieuwe ‘d u re ’ villa’s vielen h et m eest in de smaak. Na afloop kwamen er zelfs leer­ lingen vragen over stellen. De invalshoek van deze leerlingen is vaak vanuit de praktijk. Ze zijn geïnteresseerd in bou­ wen, m ode enzovoorts. Een van de leukste onderdelen van dit project op College de Brink was de invals­ hoek vanuit het vak culturele kunstzinni-

TVE 22e jrg . 2004

\

'ervolg i>p pagina 170

Ontstaan en wording van Nederhorst den Berg Z o 'n jaar of tien geleden bereikte ons het verzoek van OGVE om mee te werken aan een bronnenbrief over de geschiedenis van Nederhorst den Berg voor het voor­ gezet onderwijs in het Gooi. Maar ja, wat is een 'Bronnenbrief'? Al gauw werd dui­ delijk dat het vooral ging om het overbrengen van informatie op een wijze, die leer­ lingen van die leeftijd zou kunnen aanspreken. Zo ontstond na enig zwoegen de bronnenbrief 'Ontstaan en wording van Neder­ horst den Berg', waardoor de leerlingen wegwijs gemaakt worden in de historie. In de loop der jaren heeft een aardig aantal leerlingen van enige scholen in Hilversum, meestal afkomstig uit Nederhorst den Berg, zich individueel of in groepjes in de his­ torie van het dorp aan de Vecht verdiept. Hoewel de motivatie en het enthousiasme af en Nederhorst toe nogal verschillen, den kan het toch als zeer positief beschouwd worden, dat leerlingen STICHTING OMGEVINGSEDUCATIE Gooi, Vecht- en Eemstreek van deze leeftijd op de­ Bronnenbrief bij het boekje: ze manier kennis ma­ ‘Stad en land tussen Vecht en Eem, hoofdtuk 2: Veendorpen en polders' ken met hun omgeving. Bovendien kan het voor een Historische Kring BRONNENBRIEF: O NTSTAAN EN W ORDING VAN geen kwaad, als jonge NEDERHORST DEN BERG mensen al vroeg in Samenstelling : Jan Baar, Historische Kring aanraking komen met Inleiding de mogelijkheden en Deze bronnenbrief gaat over het ontstaan en de wording van Nederhorst den Berg. Je kunt de vragen thuis of op school beantwoorden. Gebruik wel de plattegrond van Nederhorst den Berg erbij activiteiten van de ver­ (bij het gemeentehuis te verkrijgen) Bij de muziektent kun je ook een plattegrond vinden. eniging. Jan Baar

lid historische kring Nederhorst den Berg

mm

iESÉ

ill

lil

Hi t dorp non Berg naar tekening r a t Jan de n iijer (I /-IS).

In de Romeinse Tijd stroomde de Vecht vrij door een gebied van uitgestrekte, ontoegankelijke veengebieden. Sporen van bewoning zijn niet gevonden Misschien hebben kleine gemeenschappen, al of niet tijdelijk, een woonplaats gevonden op de hogere gronden langs de rivier. De "berg" van Nederhorst den Berg stak hoog boven de omgeving uit en zal als wijkplaats gediend hebben in tijden van gevaar.

TVE 22cjrg . 2004

169

ge vorm ing (CKV), h et oude ‘tek en en ’. De leerlingen kregen aansluitend op het verhaal in de klas een afbeelding van een schilderij te zien van de kunstenaar S.C. Bosch Reitz. Deze maakte een heel sereen doek m et de uitgang van de kerk op de brink. De vrouwen in klederdracht inspi­ reerden de leerlingen tot een nieuwe ver­ sie van dit topstuk in h et Singer Museum. Ze m aakten een eigen versie m et m odel­ len in de nieuwste m ode, in h ere n t aan het in inm iddels in een winkeldorp veran­ d erde Laren. Een van de uitgevoerde wer­ ken van de leerlingen werd vervolgens door de redactie gepubliceerd in het K w a rta alberichten de Historische Kring. H ier werd ook een door de leerlingen ge­ m aakte krant in m eegezonden. H et pro­ ject groeide zo uit tot een van de leukste voorbeelden van uitwisseling tussen de donateurs van een historische kring en de leerlingen op school, die eigenlijk in ge­ scheiden w erelden leven en nauwelijks een uitwisseling hebben m et elkaar.

Ideeën genoeg... m aar de uitvoering... Een an d er project, dat helaas nog niet van de grond is gekom en, is eigenlijk ook betrekkelijk eenvoudig. Jam m er genoeg is dit idee nog niet uitgevoerd. In veel ar­ chieven van historische kringen bevinden zich talloze voorwerpen die een uiting zijn van h et dagelijks leven van vroeger. Ze zijn niet bijzonder waardevol, om dat ze in grote aantallen zijn vervaardigd en niet specifiek van belang zijn voor de ge­ schiedenis van het dorp zelf. Samen m et OGVE en docenten in Laren ontwikkelde de Historische Kring het idee om een les­ kist te m aken m et deze ‘alledaagse voor­ w erpen’. Leerlingen weten nu bijvoor­ beeld bijna niet m eer wat een kruik was, of een knijpkat. Een eerste kennism aking 170

m et de geschiedenis van alledag in een dorp kan juist w orden bereikt door deze voorwerpen in een kist te stoppen en de leerlingen te laten raden: Wat is het, waarvoor werd het gebruikt, waarom zou m en zoiets hebben gem aakt...? Met foto’s uit de collectie t an het leven van vroeger en een bezoek aan het Historisch Cen­ trum kan het them a w orden uitgebouwd. Dit idee is één van de projecten die op een tamelijk eenvoudige wijze door een school en een historische vereniging zelf zou kunnen worden uitgevoerd. Toch kwam - in Laren althans - dit project nog niet van de grond. Het is niet zozeer on­ wil, onverm ogen o f het cultuurverschil tussen school en historische kring dat de uitvoering onm ogelijk maakt. In dit geval is het de drukte van docenten op school, een - kennelijk - veranderde invulling van het lesgeven of het gebrek aan trek­ kracht van het project door een of m eer­ dere docenten. Wat dat betreft zit, zo lijkt het, elke school met zijn eigen probleem . Net als de historische verenigingen zelf trouwens. Gelukkig kan de Stichting OGVE bem iddelen en contacten leggen op scholen en bij historische verenigin­ gen om zo vraag en aanbod bij elkaar te brengen en de slaagkans van ideeën te toetsen. O ok de hulp van de provinciaal consulent is daarbij onm isbaar. De consu­ lenten van Museaal & Historisch Perspec­ tief weten als geen ander wat er in andere regio’s speelt, wat er al is uitgevoerd aan ideeën of wie je zou kunnen benaderen om eens naar een an d er project te gaan kijken.

In tern et Een ander project waarbij de historische kringen een belangrijke rol spelen is het leren via internet. De regionale digitale

TVE 22e jrg . 2004

leerom geving ‘Z a p p e n ’ h elp t d o c e n te n en leerlin g e n op weg in d e w ereld van de eigen om geving. De lokale geschied en is kan w orden o n d e rz o c h t via deze site en de links m et de h istorische v eren ig in g en en n a tu u rlijk ... d o o r h e t lokaal te verla­ ten. Bij de sam enstelling van de site w erd veelvuldig e e n h e ro e p g e d a a n o p d e ar­ chieven en collecties van o n d e r a n d e re de historische k rin g en . De k rin g en lever­ d e n ‘b ro n n e n ’, die via de site te ra a d p le ­ gen zijn o f o p locatie zijn in te zien. H ie r­ m ee w ord t het ‘zelfstandig o n d e rz o e k e n d le re n ’ b ev o rd erd . De ervaring van de ar­ chivaris van onze k rin g is voor ons b e­ stu u r een g ra a d m e te r in d e a an p ak van d a t ond erzo ek . Som s b e lle n o u tlets om een vraag voor te leggen, om dat d e leer­ lingen zelf n ie t willen o f d u rv en te b ellen. O o k k om en e r vragen te elfd er u re b in ­ n en . Een g an g b are m e th o d e van o n d e r­ zoek bij lee rlin g e n is h e t stu ren van een e-mail m e t h e t verzoek om de in fo rm a­ tie - p e r o m g a a n d e - even d o o r te m ailen o f o p te stu ren . O m d a t h e t d o e n van o n d e rz o e k essen­ tieel is w ordt e r d o o r ons dus steeds g e h a ­ m erd o p h e t zelf lan g sk o m en om in fo r­ m atie op te h alen . De h istorische k rin g o f het plaatselijke m u seu m is d aarv o o r n a­ tuurlijk een plek bij uitstek. H e t h elp t lee rlin g e n in ie d e r geval over een d re m ­ pel om later n o g cen s te ru g k om en. D aar­ om w orden niet alle a n tw o o rd en d us zo­ m aar m e te e n w eggegeven...

O nderw ijs is m aatw erk Behalve h e t leveren van in fo rm atie voor h e t o n d erz o e k n a a r b ro n n e n , h e t b e d e n ­ ken van k lein e educatieve p ro jecten , kan een historisch e kring h e t onderw ijs van d ien st zijn d o o r h eel in fo rm eel scholen te

b e n a d e re n . E en b estuurslid van onze k rin g m e t sch o o lgaande k in d e re n heeft a a n g e b o d e n om alle le erlin g en te ontvan­ gen in h e t historisch c en tru m . Er zijn ver­ h alen verteld over vroeger, e r zijn k n ip ­ se ls g e to o n d ov e r b e k e n d e p lekken in h et d o rp en er w erden te n to o n stellin g en b e­ zocht. O n d e r b eg eleid in g van gastouders en vrijwilligers kan e en basisschool­ leerlin g zo al gem akkelijk kenn ism ak en m e t de historie van het d o rp . OGVE kan hierbij een rol spelen, m aar d a t h o e ft n a­ tuurlijk niet. Ju ist ee n historische ve ren i­ ging zou zijn w ortels zo m o eten h eb b en in de eigen g em e en sc h ap d a t vraag en an tw o o rd bijna au tom atisch bij elkaar ko­ m en. D e praktijk is dal er altijd m ensen zijn die onze locatie n iet k e n n e n o f ‘o p e e n s ’ op ee n idee k om en, m aar ju ist d a t m aakt h e t w erken bij een historische k rin g o ok zo leuk en verrassend.

D ich t bij huis b ie d t kansen N a een fase van p io n ie re n is h e t belang van OGVE voor scholen, veren ig in g en en m usea in onze regio bew ezen. M aar er is n o g van alles te b e d e n k e n om om gevingseducatie n o g leuker, m e e r d irect en s p a n n e n d e r te m aken. E en historische k rin g h e e ft vaak prach tig m ateriaal over de m eest u ite e n lo p e n d e th e m a ’s. M ode e n streek d rach t, het ziekenhuis van vroe­ ger, vervoer vroeger en nu, o u d e am b ach ­ ten en b e ro ep en : het zijn o n d erw erp e n die - m its g o e d vertaald n a a r n u en leuk g e b ra c h t - de jo n g ere n ab so lu u t zullen in teresseren . En uitein d elijk zullen ze als h e t g o ed is d an vroeg o f laat zelf op o n ­ d erzo ek uitgaan om m e er te le ren over h u n eigen verleden. J u is t de geschiedenis d ich t bij huis b ie d t een kans om d e b a n d van sch o lieren m et h u n w oonplaats te v ersterken.

71 F, 2 2ejrg . 2004

171

o, -

&

\

Leerlingenwerkstuk: Herinrichting Kerkbrink, Alberdingk Thijm College* Groepsnaam: Groepsleden: Vak: Plaats:

G.Z.N. (Groep Z onder Naam) V in c e n t, Stephanie Aa rdrijksku nd e Hilversum

Opdracht 1.

Wij hebben op 25 mei op De Kerkbrink het bestemmingsplan ingevuld. We hebben er ongeveer 1,5 uur over gedaan. Stephanie kleurde de plattegrond in en we zijn samen door de buurt gegaan om te kijken bij welke categorie de gebouwen hoorden. Bij sommige zijstraatjes ging alleen Vincent kijken zodat Stephanie de plattegrond verder in kon kleuren. Op 1 juni gingen we voor het andere deel van deelvraag 1 de foto's maken; Vincent wees de plekken aan die Stephanie vervolgens ging fotografe­ ren. Hier is de plattegrond die de gebouwen op de Kerkbrink aangeeft: Op woensdag 26 mei hebben we informatie gezocht op internet. Op deze pagina gaan we de ant­ woorden geven op de vragen die bij Opdracht 2 horen: 2 . 1:

Welke vorm had de Kerkbrink in 1824 en 1905 en was dat in 1977 ook nog zo7: De Kerkbrink had in 1824 en 1905 de vorm van een driehoek met 4 wegen die op de Kerkbrink uitkwamen, in 1977 was het nog steeds een driehoek maar nu kwamen er 3 wegen op uit. Wat is in de loop van de tijd de grootste verandering geweest aan het plein?: De grootste veran­ dering op de Kerkbrink was dat 4 wegen 3 wegen werden, en de winkels zijn natuurlijk ook veran­ derd. Welk belangrijk gebouw heeft altijd aan de Kerkbrink gestaan?: Het belangrijkste gebouw op de Kerkbrink is altijd de kerk geweest. 2 . 2:

Welke activiteiten werden gehouden op de Kerkbrink?: Op de Kerkbrink werden vroeger, koeien­ markten, veemarkten, botermarkten, en graanmarkten gehouden, en ook werd koninginnedag op de Kerkbrink gevierd. Welke soorten vervoer kwamen over de Kerkbrink?: Er kwam een paardentram over de Kerkbrink heen, voetgangers en fietsers. Wat voor soort mensen maakten gebruik van de Kerkbrink?: De dorpelingen maakten gebruik van de Kerkbrink. Welke gebouwen stonden aan de Kerkbrink?: De kerk, een terras, een postkantoor en een school. Opdracht 3

Op dinsdag, 1 juni, gingen we naar de Kerkbrink voor het interviewen, maar eerst ging Stephanie nog een paar foto's maken. Daarna gingen we de vragen voor het interview gemaakt, en toen gingen we mensen interviewen. Stephanie stelde de vragen, en Vincent schreef de antwoorden op, we hebben 7 mensen geïnterviewd. Op 3 juni, in een tussenuur, gingen we de vragen beantwoorden van 3.1: 1. de plannen van de gemeente met de kerkbrink zijn: -om het een leuk winkelgebied te maken, en-om er mensen te laten wonen. 2. De functies op de Kerkbrink zijn: horeca, winkels, woningen en bedrijven. 3. De woonfunctie op de Kerkbrink mag absoluut niet verdwijnen. 172

TVE 22 c jrg . ‘2004

Hier is het interview dat we hadden afgenomen: Vragen: 7 . Wat vind u van de Kerkbrink?

2. 3. 4. 5.

Wat doet u vooral op de Kerkbrink? Wat vindt u minder op de Kerkbrink? Wat vindt u van het verkeer hier? Hoe zou u de Kerkbrink indelen als u mocht kiezen?

Interview: Persoon 1: 1. Niet mooi. 2. Er overheen lopen. 3. Niet sfeervol, kunstwerk lelijk en gevaarlijk. 4. Niet echt een probleem. 5. Veel bomen, terrasjes, fietsstrook, geen buslaan. Persoon 2: 1. Wel leuk plekje, alleen jammer dat het niet helemaal goed loopt. Kan beetje gezelliger. 2. Boodschappen doen en parkeren. 3. Iets te ongezellig. 4. De brommers zijn irritant. 5. Betere fietsvoorzieningen. In plaats van het monument een plantenbak. Persoon 3: 1. Wel aardig, behalve het monument. 2. Koffie drinken. 3. Het monument. 4. Zou beter geregeld moeten zijn met fietsen. 5. Meer kleinere huisjes, een beetje als een dorpje. Persoon 4: 7 . Wel aardig. 2. Inkopen. 3. Het moet nog worden gebouwd. 4. Er mag wel een fietspad komen. 5. Grote vijver met fonteinen. Persoon 5: 7 . Gezellig. 2. Eerste keer hier, loopt er alleen overheen. 3. Weet niet. 4. Kan niks zeggen. 5. Geen brommers meer. Persoon 6: 7 . Fucking lelijk. 2. Fiets neerzetten, a f en toe winkelen. 3. Kunstwerk niet echt kunst. 4. Paaltjes zijn lelijk, ze moeten van die spikes neerzetten die je banden aan gort helpen. 5. Mag wat gezelliger. Persoon 7: 7 . Saai. 2. Winkelen.

T \ E 22e jrg. ‘2004

173

3. Kunstwerk is verwaarloosd. 4. Rustig, wil geen auto 's meer. 5. Een fietsenkelder en een mooier kunstwerk, de tekst rondom het kunstwerk moet w it gespoten worden. Onze eindopdracht

Als eindopdracht moesten we de Kerkbrink opnieuw ‘inrichten', althans hoe wij vonden dat het er uit moet gaan zien. Dit hebben we gedaan aan de hand van wat we geleerd hebben in de vorige deelvra­ gen. Wij hebben beiden een conclusie getrokken. Stephanie: Ik vind dat de Kerkbrink sfeervoller moet zijn, dit wil ik bereiken door: • Fietsenstallingen neer te zetten (al die fietsen die overal over de Kerkbrink verspreid geven nogal een rommelig effect en dat is zonde). • Een o f twee terasjes erbij, dan komt er een beetje sfeer in. • Er wordt best veel verbouwd op de kerkbrink waardoor er hekken en graafmachines staan, dat ziet er somber uit en moet zo snel mogelijk afgehandeld worden • Er moeten leukere winkels komen waar meer mensen op a f komen, zodat het gezelliger wordt. • Er crossen best vaak motorrijders langs, hier moet beter op gecontroleerd worden want het is heel erg gevaarlijk en het verpest de sfeer (Vincent werd tijdens het interviewen van deelvraag 3 bijna aangereden). • En eigenlijk (maar dat valt niet te regelen) zou de zon moeten schijnen, dan is de kerkbrink op z'n allermooist. Op het kunstwerk hebben best veel mensen kritiek, ik vind het eigenlijk wel mooi en van mij mag het blijven. Als laatst wil ik nog even zeggen dat hoe de Kerkbrink ook veranderd wordt, ze moeten naar mijn me­ ning, de kerk, de driehoeksvorm en de woningen (die ook voor een beetje sfeer zorgen) laten staan. Vincent: Ik vind dat de Kerkbrink wat leuker moet zijn, vooral voor de jeugd: • Zoals Stephanie al zei, er moeten fietsenstallingen komen (liefst ondergronds) • Er moet een wat leuker monument komen, een vijvertje ofzo. • Er moeten geen bussen o f brommers meer over de Kerkbrink rijden, dat is gevaarlijk, vooral de brommers als je ziet hoe hard ze rijden. • Er moeten wat meer terrasjes en de winkels moeten wat kleiner, zodat het een wat meer dorpach­ tige uitstraling heeft, dan is het wat mooier dan al die grote zaken.

•

174

Het is niet m ogelijk in druk alle illu stra ties, opm aak en kleurgebruik van d it w e rk s tu k te laten zien. De volledige digitale versie van d it w e rk s tu k kan men lezen in de Z a p p e n -w erkstu kke n kast van w w w .z a p p e n in je b u u rt.n l onder num m er 8 1 3 3 .

TVEZZc jro. ZOO I

G ebouw de Om geving: h e t ontw ikkelen van lesm ateriaal Annelies Steltman L eren van je om geving. H o e is h e t d o rp o f de stad w aarin je leeft ingericht? Staan er m o n u m e n te n ? En wat b e te k e n t h e t als een gebouw m o n u m e n t is? H o e w orden g e b ied e n in g e ric h t en h o e zou jij h e t plein bij jo u in de b u u rt w illen in rich ten ? Zijn historische e le m e n te n van een eens b lo eie n d e in d u strie o f wijk n og te ru g te vinden? Dit zijn allem aal vragen die in om gevingseducatie aan b o d k om en. D at wil zeggen: in de om gevingseducatie over de gebouw de om geving. D it is h e t terrein

w aar ik m e, als onderzo ek sm ed ew erk er v e rb o n d e n aan de S tichting O m g e­ vingseducatie G ooi, V echt- en E em streek, m ee b ezighoud. Ik h e b m e, als architectu u rh isto ricu s, tot doel gesteld k ennis over arc h ite c tu u r en sted en b o u w voor een b re e d publiek toegankelijk te m aken. O m m e n sen b e ­ wust te m aken van h u n d irecte om geving. K ennis over d e wijk w aarin ze w onen, over de gebouw en w aarin ze w erken o f de schoolgebouw en w aarin ze onderw ijs vol­ gen. H e t w erk dat ik d o e voor de Stich­ ting sluit h ie r go ed op aan. Mijn w erk terrein is H ilversum . De plaats w aarop a rch itec t D udok zijn stem ­ p el h e e ft ged ru k t. W oonw ijken, scholen en a n d e re o p e n b a re gebouw en: allem aal van zijn h an d . O o k h e t o u d e ce n tru m , de villawijken en d e nieuw e wijken van H il­ versum zijn de m oeite w aard. H e rin ric h ­ tin g sp lan n en en h e rb e ste m m in g p la n n e n zijn e r altijd. G en o eg m ateriaal dus. M aar h o e v erlo o p t h e t traject van o n t­ w ikkeling to t uitvoering van h e t lesm ateri­ aal? Ik ontw ikkel, in sam enw erking m et d o ­ ce n te n , m edew erkers van de cu ltu rele in ­ stellingen en d e g em e en te, voor d rie vak­ ken m ateriaal: voor geschiedenis, aa rd ­ rijkskunde en cu ltu re le kunstzinnige vor­ m in g (CKV). De o p d ra c h te n gaan altijd over de gebouw de om geving. G esch ie d en iso p d ra ch te n zijn gerich t

H el badhuis van D udok wordt gefotografeerd, /eet Zingen Goois Lyceum. TVE 22e jrg. 2004

Vervolg op pagina 178 175

'Het Verhaal Zonnestraal' Een CKV-project voor voortgezet onderwijs in 't Gooi Hier en nu De dagelijkse bedrijvigheid op het landgoed: a u to 's rijden af en aan, bezoekers die komen voor revalidatie, de Zonnehoeve, het Zorghotel en hondenbezitters voor hun dagelijkse w andeling. W erkverkeer, bezorgers... passeren de altijd lege fie tse n re k­ ken tegenover de w erkplaatsen. T otd a t aan het einde van de lange toegangsw eg de eerste fietsers verschijnen, een lange sliert scholieren s ta lt fie ts o f scooter en in­ eens is er kleurig rum oer. Een stem uit het verleden: ome Jan van Zutphen spreekt ons toe via de luidspreker hoog in de boom, w e kruipen in de huid van de 'lopende p a tië n t' uit de tijd dat Zonnestraal nog een herstellingsoord w as voor tbc-lijders uit de diam antindustrie. Na een gastles op school door arch ite ct o f landschapsarchitect, w o rd t een bezoek gebracht aan het landgoed. De ten to o n ste llin g op het landgoed belicht de arch ite c­ tuurgeschiedenis van Zonnestraal va n u it verschillende kanten. Al w andelend door de lom m errijke lanen zijn er vragen en opdrachten over zeldzame planten en dieren, w a t doet de natuur m et jou, w a t zou jij nü w illen zien in het openluchttheater, hoeveel dienstbodenkam ertjes w aren er in de Koepel... en dan ve rto o n t zich 'h e t schip op de hei'. Zonder aarzelen w orden er snelle schetsen ge­ m aakt, pas als ik de Pampahoeve in herinnering roep is er iets van verw ondering over de moderne a rch ite ctu u r van het hoofdgebouw . Stellingen De volgende stellingen sloten het bezoek af: • Glas, staal en betonbouw m aakt de aarde m ooier dan de tuinen uit duizend- en één nacht. • Bouwen doe je voor de eeuw igheid. • Zonnestraal is net een schip op de hei, maar dan een oorlogsschip. • Bakstenen en hout hebben geen bestaansrecht. • Een gebouw m oet zijn als een veilige vesting, m et dikke muren, kleine ramen en een binnentuin. Het th eate rstu k van ZT Hollandia brengt met een bijzondere inleiding een heden­ daagse bew erking van de Toverberg van Thomas Mann. Op school gaan ze aan de slag m et het ontw erpen van een herstellingsoord voor jongeren, m et de w etenschap van een stukje cultu u r-a rch ite ctu u rh isto rie en genoeg inspiratie voor een o n tw e rp van hier en nu in beeldende w erkstukken, in poëzie, in drama, in muziek, in digitale w e rkstu kke n , in fo to g ra fie o f in film . Dit project vond plaats in opdracht van de stich tin g Kunst en C ultuur Noord-Holland in het kader van de Zonnestraal-m anifestatie april-oktober 2 0 0 4 . De stich tin g Omgevingseducatie neemt dit aanbod de komende jaren mee in haar program m a naar het vo ortgezet onderw ijs in de regio.

Anna van Stuivenberg

projectmedewerker van OGVE ontwikkelaar van het lesmateriaal, begeleider bij de rondwandelingen

176

TVE 2de jrg . 2004

I

j

- M ~U- -m*

Schetsopdracht bij hoofdge­ bouw Zonnestraal, leerlingen Alberdingk Thijm College.

IllPfe :

e

&s : ja

$

r y * *

Bij boshut op landgoed Zonnestraal, leerlingen Al­ berdingk Thijm College.

P *ül

I rr ■k! • . ; .

r TVE 22ejrg . 2004

Bij hoofdgebouw Zonne­ straal, leerlingen Casparus College.

177

M U

Excursie raadhuis Dudok, leerlingen Alberdingk Thijm College.

op historische gebouwen of olocaties zo­ als oude fabrieken of wijken, of op histo­ rische straatnam en, straatpatronen of ver­ halen. Leerlingen uit h et voortgezet on­ derwijs onderzoeken hoe zo’n plek er vroeger uitzag en wat daar nu nog van over is. Een voorbeeld daarvan zijn de fabrikeurshuizen in het centrum van Hil­ versum. Eens w oonden hier de directeurs (fabrikeurs genoem d) van de textielfabriekjes, die overal in Hilversum te vin­ den waren. Leerlingen zoeken uit wat Hil­ versum nog rijk is aan industrieel erfgoed en zoeken vervolgens aan de hand van oude foto’s en andere b ro n n en uit wat h et verhaal is achter dit erfgoed, achter de gebouwen, achter de textielindustrie. 178

A ardrijkskundeopdrachten behandelen onder andere de (her) inrichting van openbare plekken of gebieden en de (her) bestem m ing van gebouwen. Zo is een braakliggend terrein aan de ’s-Gravelandseweg in Hilversum onderw erp ge­ weest in een opdracht. Leerlingen onder­ zoeken hoe h et terrein eruit ziet, in wat voor b u u rt h et ligt en wat er m et het ter­ rein m oet gebeuren. Is h et bijvoorbeeld geschikt om er appartem enten op te bou­ wen, een superm arkt of een zwembad? Wat past bij de cultuurhistorische waarde van de buurt en de bebouwing in de directe omgeving? De ( K \'-opdrachten gaan onder ande­ re over architectuur, m onum enten en

TVE 22e jrg . 2004

k u n st in de o p e n b a re ru im te. H et leren kijken n a a r gebouw en en de om geving en h e t w aard eren van o b jecten zijn h ie rin belangrijke aspecten. W aarom is een be­ p aald gebouw' zo bijzonder? W aarom staat een gebouw o p de m o n u m en ten lijst? Wel­ ke a rc h ite c tu u r vind ik h e t m ooist? O n t­ w e rp o p d ra c h ten k o m en o ok veel voor. H e t o n tw erp en van e e n nieuw kunstw erk voor een p lein o f in een straat, h e t o n t­ w erpen van een nieuw e gevel voor je favo­ riete café in D udokstijl. H et o n tw erp en van de o p d ra c h te n b e­ staat u it versch illen d e fasen. In sam en­ spraak m et d o c e n te n en in stellin g en wor­ d e n de o n d e rw e rp e n vastgesteld. We vra­ gen de d o c e n te n o n d e rw e rp e n aan te d ra g en g e k o p p eld aan lesm eth o d e als aanvullend o f lesstofVervangend lesm ate­ riaal. D aarm ee kan de d o c e n t vanuit zijn boek de om geving in. We sluiten zo veel m ogelijk aan bij de actualiteit. Is er e e n b ep aald gebouw dat in de belangstelling staat? W ordt e r een geb ied opn ieu w ingericht? W elke c u ltu u r­ historische w aard en spelen d a a r een rol? Na deze eerste ro n d e fo rm u le e r ik de vra­ gen. E en o p d ra c h t b estaat afhankelijk van h e t niveau u it een hoofd vraag m et o f zon­ d e r deelvragen. De b ro n n e n die daarbij h o re n zijn k ra n te n a rtik ele n , o u d e fo to 's, o u d e p la tte g ro n d e n , b estem m in g sp lan ­ n en , voorw erpen u it h e t m useum . Ik h e b in H ilversum een n etw erk opgebouw d van m edew erkers van de verschillende cultu rele in stellingen. H et S treek arch ief G ooi en V echtstreek, h e t M useum H ilver­ sum (v oorh een h e t G oois M useum en h et D udok C e n tru m ), de H istorische K ring A lbertus Perk en versch illen d e afd elin g en van de g e m e e n te H ilversum d ra g e n zo bij aan h e t selecteren van b ro n n e n m a te riaa l. De lee rlin g e n b ekijken deze b ro n n e n op de w ebsite o f bij de in stelling zelf. D o o r m id d el van steunvragen bij kijkopdrach-

— Voor h et KRO gebouw , leerlingen A lb erd in g k Thijm College.

ten en te k stb ro n n e n le ren we de leerling in fo rm atie te h alen uit deze visuele b ro n ­ n e n en te k stb ro n n e n . V o o rd at de leerlin g en zelfstandig aan de slag gaan m et e en o n d erzo ek so p ­ d ra c h t m aken ze eerst kennis m et de be­ treffen d e locaties, gebouw en en b etro k ­ ken in stellingen. D e zo g en aam d e kennism akingsrondjes, die we dit jaar in sam en ­ w erking m et M useaal & H istorisch Per­ sp ectief N o o rd-H olland org an iseren , zijn een v o o rb ereid in g op de o n d erw e rp e n en de werkwijze van de o p d ra c h te n . D e wet­ h o u d e r cu ltu u r, de g e m e e n te am b te n a a r van d e afdeling m o n u m e n te n , de m ed e ­ w erkers van de historische kring o f h e t m u seu m o n tvangen de leerlin g en en ver­ tellen over h u n organisatie in relatie to t d e o n d e rw e rp e n van de o p d ra c h te n . D e­ ze v o o rb ereid in g w erkt d rem p elv erlag en d

T \ ’E 22e jrg . 2004

179

voor de volgende stap; namelijk zelf een afspraak m aken m et die historische kring voor een bezoek. Ook bekijken de leerlin­ gen tijdens h et rondje de locaties of ob­ jecten waar ze later een opdracht over maken. De leerlingen w orden vertrouwd gem aakt m et verschillende elem enten zo­ als functiekaarten, bestem m ingsplannen, m onum enten en kunstbeleid en ze leren kijken naar hu n omgeving. Tegelijkertijd

krijgen ze een kijkje in de keuken van ver­ schillende instellingen. Met het werk voor de Stichting OGVE draag ik bij aan een stukje bewustzijn van jonge m ensen voor hun omgeving en dan m et nam e voor de architectuur. Ik ben van m ening dat kennis over de gebouwde omgeving bijdraagt aan een zorgvuldiger om gang m et die omgeving en zijn gebou­ wen en daarom van groot belang is.

Fragment uit werkstuk:

Tweede Wereldoorlog in Hilversum. Vriend en vijand op school. Antwoord deelvraag 1. Wat veranderde er in het schoolleven op de HBS na de inval?

Op het HBS veranderde er niet super veel, maar toch wel aardig wat. Bij­ voorbeeld de leerlingen die NSB wa­ ren geworden gingen op zaterdag in het Jugendstorm uniform naar school. Ook de leraren hielden op­ eens pro-Duitse praatjes. Vrienden waren opeens geen vrienden meer en oude vijanden waren soms op­ eens vrienden tot in de dood. Leer­ lingen namen ook steeds meer initia­ tief tegen leraren die opeens erg proDuits waren. Ze gingen gesprekken aan en gingen in staking. En dat alle­ maal om hun recht te krijgen.

Werkstuk Geschiedenis 2' wereldoorlog in Hilversum Vriend en vijand op school

.U -ü ü ü

Dirk Slootbeek en Arnold Cieremans

3 Gymnasium, Alberdingk Thijm College, Hilversum

Hen werkstuk van Dirk Slootbeek en Arnold Cieremans G3a

180

TVE 22e jrg. 2004

Bouwen aan kennis Als docente Engels in het tweetalig onderwijs (TTO) ben ik altijd op zoek naar nieu­ we mogelijkheden die voor mijn leerlingen blikverruimend kunnen werken. Vanzelf­ sprekend is dat voor alle leerlingen van belang maar met name TTO-leerlingen on­ derscheiden zich door een grote nieuwsgierigheid naar de wereld om hen heen. In de meeste gevallen kijken we daarbij verder dan de landsgrenzen. De eigen omge­ ving komt minder frequent aan de orde. Via onze coördinator CKV werd ik geattendeerd op het project Zonnestraal van de Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eemstreek. Dit project bood bij uit­ stek de mogelijkheid die eigen omgeving te verkennen terwijl tevens tijdens de in­ troductieles aandacht werd besteed aan de wereldarchitectuur. Zowel de introductieles als het bezoek aan Zonnestraal werden door de leerlingen gewaardeerd, met daarbij wel de kanttekening dat ze graag ter plaatse nog wat meer van de gebouwen hadden willen zien om zo een beter inzicht te krijgen in de architectuur van Zonnestraal. Het toneelstuk Hoogtezon was wellicht voor een derde klas wat hoog gegrepen. Gelukkig had een van de leerlingen de organisatie om het tekstboekje gevraagd. Bij de Nederlandse les is er daarna nog aandacht aan besteed. Aan de fo/low-up van het project hebben de leerlingen helaas te kort kunnen wer­ ken aangezien zij zich in de maand mei hebben moeten voorbereiden op het Cam­ bridge Advanced Exam waarmee het derde leerjaar TTO wordt afgesloten. De leerlingen hebben wel in groepjes een powerpoint-presentatie gemaakt. De be­ doeling is dat er in het volgend leerjaar verder gewerkt wordt aan het project. Voor het volgend schooljaar ben ik reeds in overleg met OGVE om een project te kiezen voor een aantal TTO klassen van onze school. Beter bewijs van mijn waardering voor het werk van de Stichting kan ik waarschijnlijk niet geven. mw. drs. E.J.H. Geerts-Pronk

docente Engels Casparus College Weesp

te** Bij de tentoonstelling op het landgoed Zonne­ straal, leerlingen Casparus College.

TVE 22cjrg . 2004

181

De Heuvelrug van noord naar zuid Maya H einsb roek W oon je in Hilversum, Bussum, Laren, Huizen? Dan woon je op de Heuvelrug. De Heuvelrug is een stuwwalgebied dat zich uitstrekt over de provinciegrenzen van U trecht en N oord-Holland en dat de laatste ja re n volop in de belangstelling staat vanwege de herinrichting van gebie­ den, aandacht voor de verstedelijking en versnippering en de daarbijbehorende bedreiging van flora en fauna. De the­ m a’s die hier spelen, sluiten precies aan bij de landelijke aardrijkskunde- en biologiem ethoden voor het voortgezet onder­ wijs. Met de onderzoeksopdrachten bin­

D e Heuvelrug ,r* de prehistorie

'" U

.

: zuiderheide In d< prehistori Michelle de Be judich Schöne KIas : Docent: School: Datum:

* .

Heuvelrug cd-rom

Y'ib W endy Leutschei Laai Ü Ber<{/ Laren 6 november zooi

■-

9 - n

V

„

- '

-Gj ê ? l a

wm 182

nen het project ‘De H euvelrug’ kunnen scholen vanuit hun landelijke m ethode inzoom en op regionale en lokale vraag­ stukken die spelen in hun eigen heuvelrugomgeving. Vanwege de spectaculaire en afwisselende ontstaansgeschiedenis en het gebruik van dit gebied is het geschikt om te bekijken vanuit het heden en t elle­ den naar de toekomst. In 2002 is gestart m et een pilotprogram m a, m et steun van de Stichting C oördinatie Natuur- en Milieu-educatie Gooi en Vechtstreek. Ruim 160 leerlin­ gen uit onder- en bovenbouw van scholen in H uizen en Laren voerden dit program ­ ma uit. Het daaropvolgende schooljaar hebben deze scholen het program m a we­ derom uitgevoerd m et hun leerlingen. De Heuvelrug omvat de volgende pro­ ducten voor het voortgezet onderwijs:

Een docent van een van de deelnem ende scholen heeft in sam enwerking m et de Stichting OGVE een introductieprogram m a op cd-rom samengesteld. Door m id­ del van beeld, tekst en film materiaal krij­ gen de leerlingen een overzicht van de Heuvelrug. H et program m a laat het kind­ schap, de cultuurhistorie en flora en fau­ na zien. Het belicht de ontwikkelingen in het gebied vanaf de ijstijden, via de p re­ historie en M iddeleeuwen tot de m oge­ lijkheden in de toekomst. De leerlingen gebruiken deze cd-rom als inform atie­ bron, m aar ook als bron voor foto’s en filmpjes voor hun eigen eindproduct.

TVE 22e jrg. 2004

F ietsroute

O n d erzo eksvragen

H et IYN, afdelin g G ooi en O m strek en , ontw ikkelde voor de d e e ln e m e n d e scho­ len een fietsro u te v an af h e t schoolge­ bouw to t aan Kasteel G roen ev eld in B aarn. De ro u te h a d als d oel om de jo n ­ g e ren de diversiteit aan la n d sc h a p p e n te laten zien: de bossen, h eid e en zandver­ stuivingen o p d e rug, de w eilan d en aan de flanken en h e t lage p o ld e rla n d sc h a p langs de H euvelrug. O n d erw eg w aren veld w erk o p d rach ten o p g e n o m e n : g ro n d ­ b o rin g e n in zan d g eb ied en in de pold er, een h o riz o n te k e n in g o f e e n vegetatieopnam e. IVN-vrijwilligers b eg eleid d en de o p d ra c h te n in h e t veld. D eze o n d e rste u ­ n in g w erd d o o r d e d o c e n te n erg gew aar­ deerd .

T ijdens d e ontw ikkeling van h e t p ro g ram ­ m a m aak ten de b etro k k en d o c e n te n een eerste opzet voor de onderzoeksvragen. S tichting OGVE w erkte de o p d ra c h te n uit, fu n g e e rd e als m akelaar en k o p p eld e o p d ra c h te n aan reg io n ale instellingen en in fo rm a tie b ro n n e n . De H istorische K ling w erd zo ee n belangrijke b ro n bij de op­ d ra c h t over h e t lan d sch ap in de M iddel­ eeuw en. H e t Goois N atu urreservaat was in te n sie f b etro k k en e n nam leerlin g en m ee h e t veld in voor o p d ra c h te n over heid e b e h e e r en faunapassages. H u iz er M use­ u m H e t S ch o u ten h u is b re id d e de vaste expositie u it m et lan dschapsschilderijen

l crvolg op pagina 188

T e n to o n ste llin g in K asteel G roeneveld Kasteel G roeneveld was al in een vroeg stadium betro k k en . H e t resu ltaat h e e ft de vorm g ek reg en van de ten to o n stellin g ‘De U trech tse H euvelrug, van m am m o et tot c o n d o o m ' en is speciaal ontw ikkeld voor de d o e lg ro e p jo n g eren . Een bezoek aan deze te n to o n ste llin g was h e t laatste o n d e rd e e l van de fietsroute. In de te n to o n ste llin g sto n d een m a­ q u e tte die h e t re liè f en de vorm van de H euvelrug liet zien. De tek sten v erteld en h e t verhaal van d e H euvelrug: h e t o n t­ staan tijdens de ijstijden, de v e ra n d e rin ­ gen in h e t lan d sch ap en de actu aliteit op h e t gebied van in fra stru c tu u r en re c re a ­ tie. O p 13 n o v em b er 2003 h e b b e n de m a­ kers van de beste e in d p ro d u c te n een prijs gew o n n en tijdens e e n feestelijke eindbijeen k o m st o p Kasteel G roeneveld. L eerlin ­ gen h e b b e n zelf h u n ein d re su lta te n ge­ p re se n te e rd aan d e aanw ezige reg io n ale n atu u r- en cu ltu u ro rg an isaties en ge­ m eenten. TVE 22ejrg . 2004

y

l

mBÊÊ A *^

-

mm

WÊÊÊÊ_______ 183

CNME en Omgevingseducatie samen sterk voor natuur-cultuur De Stichting Coördinatie Natuur en Milieu Educatie Gooi en Vechtstreek (het CNME) draagt haar steentje bij aan het versterken van de kwaliteit van onze leefomgeving. Hoe? Door natuur- en milieuorganisaties bij elkaar te brengen en ze te prikkelen om samen activiteiten op te zetten. Of we spelen in op een idee zoals indertijd van de Stichting OGVE: een project over de Heuvelrug voor leerlingen van het voortgezet onderwijs. Via het CNME kwam daarvoor geld beschikbaar en gingen we aan de slag. Dat was een verrassende ervaring! Het CNME met een groot actief netwerk rond natuur en milieu, OGVE idem dito maar dan met organisaties die de leefomge­ ving vanuit cultuurhistorisch perspectief bekijken. Eenmaal samen aan tafel was de kruisbestuiving een feit met als resultaat een gevarieerd aanbod voor de leerlingen. Het enthousiasme over dit project heeft mede gezorgd voor een vervolg: 'Het ver­ haal van de Heuvelrug'. Een project gedragen door acht organisaties, waaronder OGVE en het CNME, waarbij de natuur èn de cultuur van de hele Heuvelrug even­ veel aandacht kregen. Natuur-cultuur, in Nederland onlosmakelijk met elkaar verbonden, en daarom is het ook zo inspirerend om beide brillen op te zetten bij activiteiten en projecten over de leefomgeving. Wat een geluk dat er in onze regio zoveel belangstelling is om samen te werken aan een geïntegreerd aanbod voor het onderwijs en anderen! Lydia Haafkens coördinator Stichting Coördinatie Natuur en Milieu Educatie Gooi en Vechtstreek

ÉLa

'15 'ÉÊÈÊ&

CNME workshop over leskisten, (foto: CNME, Roei Kapenga)

184

TVE 22c jfg . 2004

Geologisch Museum Hofland en Stichting OGVE Geologisch Museum Hofland is een klein, regionaal georiënteerd, geologisch muse­ um te Laren. Het museum onderhoudt al bijna tien jaren goede contacten met de Stichting OGVE. Het gemeenschappelijk deel van beider doelstelling, te weten: het bevorderen van kennis van de omgeving - met name ook bij de jeugd - en het stimu­ leren van betrokkenheid bij cultuur, natuur, landschap en het milieu in dit gebied staat daarbij centraal. De samenwerking heeft allereerst geresulteerd in de uitgave van de bronnenbrief 'Zwerfstenen en het ontstaan van het Gooi'. In het kader van dit project bezoeken per jaar minstens 250 leerlingen van het derde leerjaar de afdeling Regionale Geolo­ gie en de Gesteentetuin van het museum. Vragen omtrent de ijstijden, de Gooise stuwwallen, zwerfstenen en grondsoorten in het Gooi worden door de leerlingen aan de hand van het tentoongestelde materiaal onderzocht en beantwoord. Aan het project 'De Heuvelrug in 't Gooi' leverde het museum zijn bijdrage vooral door de Kwartaire ontstaansgeschiedenis van de Heuvelrug en de bodemlagen van het Gooi op heldere en aanschouwelijke wijze te presenteren en de leerlingen waar nodig te begeleiden. Ook voor het vervolgproject 'Het verhaal van de Heuvelrug' blijft het Museum uiteraard beschikbaar. De betrokkenheid van het museum bij de beide projecten heeft zonder twijfel de uit­ breiding van de afdeling Regionale Geologie in het museum gestimuleerd en ver­ sneld. In april 2003 werd deze afdeling officieel geopend. Wanneer de aanstaande uitbreiding van het museum zal zijn verwezenlijkt, zullen nieuwe mogelijkheden tot samenwerking ontstaan. Geologisch Museum Hofland ziet daarnaar uit ! Liz Drion

scholenwerkgroep van het Geologisch Museum Hofland

De Gooihoek in het Geologisch Museum.

TVE 22e jrg . 2004

185

Goois Natuurreservaat en jongeren De Stichting Gooisch Natuurreservaat heeft een lange traditie als het gaat om jon­ geren betrekken bij de Gooise natuur. Uitgangspunt is hierbij altijd geweest dat duurzame bescherming van de natuur een moeizame aangelegenheid wordt als de bewoners van 't Gooi niet of nauwelijks binding hebben met hun natuurlijke leefom­ geving. Voor het basisonderwijs zijn er om die reden al vanaf begin jaren zestig ver­ schillende educatieve programma's aangeboden. En ook nu nog worden elk jaar alle basisscholen uit de regio uitgenodigd om in het voorjaar een bezoek te brengen aan de schaapskooi. In 2004 hebben circa 1500 leerlingen aan een speciaal voor de bovenbouwleerlingen ontwikkeld programma in en rond de kooi deelgenomen. Met de komst van de stichting OGVE kon de Stichting Gooisch Natuurreservaat ook het voortgezet onderwijs bereiken. OGVE is hierbij de professionele intermediair. Het 2700 hectare tellende Goois Natuurreservaat vervult vaak letterlijk de rol van 'onderzoeksgebied'. Hierin schuilt ook de kracht, want zelf ervaren, ontdekken en onderzoeken van de natuur dicht bij huis heeft een grote impact. En zoals een do­ cent eens zei: 'in het veld ervaren ze pas de verbanden, de samenhang, het grote geheel. In de klas is het staccato en simpelweg leren. Iets wat deze VWO-klas uit­ muntend kan. Maar ik wil ze laten zien en beleven!' Jaap Vlaanderen medewerker communicatie bij het Goois Natuurreservaat

V km . "JU

. A jt f li

ZOEKEN Z a p p e n in de b u u rt z o e k te rm

SCHOOLPROJECT 'ZAPPEN IN DE BUURT'____________

,

S tichting Gooisch N a tu u rre se rva a t is een van de organisaties die in fo rm a tie v o o r 'Zappen in de b u u rt' le v e rt. Rechts staan in fo rm a tie b ro n n e n v o o r he t them a 'N a tu u rlijke o m g e vin g ', dat aansluit b ij he t p ro je c t 'De H euvelrug in he t G ooi'. De volledige opdrachten staan op w w w .zaopen.kennisne t.nl ■

ï 'Zappen Leer m e e r o v e r je eigen om ge vin g ! D a t is he t doel in je b u u rt', een o n d e rw ijs p ro je c t van de Stichting O m gevingseducatie G ooi, V echt- en E em streek. Het digitale lesm ateriaal bestaat u it allerlei cre a tie ve en o n td ekkingsopdra chten v o o r leerlingen in he t vo o rtg e ze t on d e rw ijs. De opdrachten zijn gesch ikt v o o r geschiedenis, a a rd rijk s k u n d e , biologie en het va k ckv (c u ltu re le en kunstzinnige v o rm in g ). De H e u v e lru g in h e t Gooi De H euvelrug is een la n g g e re kt, b o s rijk gebied van de R ijn bij Rhenen to t aan h e t G o oim eer b ij Huizen. H et gebied h e e ft een lange geschiedenis en b e va t veel w a ardevolle elem enten op het gebied van n a tu u r en cu ltu u rh isto rie . M om enteel zijn e r veel (m e e r o f m in d e r po sitie ve ) o n tw ikkelingen die invloed hebben op he t landschap. De m ooie en w a ardevolle e lem enten worden soms bedreigd. De voorn a a m ste kn e lpunten zijn versnippering van het landschap en v e rd ro g in g van de bodem . Het b eheer van

-

T afelbergheide

' w\ .

..

-

Z uiderheide

er — / I

Bronnen voor Zappen in je Buurt op de website van het Goois Natuurreservaat.

186

TVE 22cjrg. 2004

Stichting OGVE en IVN: partners in educatie. Sinds enkele jaren zijn er vruchtbare contacten tussen de Stichting OGVE en het IVN, afdeling Gooi. Beide organisaties blijken elkaar goed aan te vullen op het edu­ catieve vlak. Het netwerk van OGVE, het voortgezet onderwijs, is voor het IVN een nieuwe en interessante doelgroep. Het IVN beschikt over natuurgidsen, die op maat gesneden educatieve producten over onze regio kunnen maken. Een goed voorbeeld hiervan is de ondersteuning die het IVN heeft geboden bij het Heuvelrugproject. Per deelnemende school heeft het IVN een fietstocht ontworpen van school naar kas­ teel Groeneveld. Tijdens de fietstocht hebben de leerlingen verschillende opdrachten uitgevoerd op het gebied van geologie, vegetatie en landschap. De leerlingen wer­ den mede begeleid door IVN-gidsen. Naar alle waarschijnlijkheid zal het Heuvelrug­ project in de toekomst een vervolg krijgen. Voor de verdere toekomst zijn er meer ideeën voor samenwerking tussen Stichting OGVE en IVN. Eén van de voornaamste ideeën is het organiseren van een 'Gooiologie'-cursus voor docenten uit het voort­ gezet onderwijs. Docenten leren in zo'n cursus over de verschillende aspecten van de regio Gooi, zoals geologie, landschap en historie. Deze informatie kunnen ze ver­ volgens in hun lessen integreren zodat leerlingen meer inzicht krijgen in hun leefom­ geving. Sander Koopman

bestuurslid bij het IVN Afdeling Gooi en bij de Stichting CNME

t ' ,V il p

9

r

E

...

<

Bodemonderzoek door grondboring, leerlingen Laar & Berg.

T VE 22e jrg . 200 4

187

uit verschillende tijden zodat leerlingen deze konden vergelijken. V oorbeelden van onderzoeksvragen die door leerlingen zijn uitgewerkt: • Blijft waterwinning in het Gooi in de toekom st mogelijk? • H oe w orden de Gooise heidevelden o n d erh o u d en en waarom doet de be­ h eerd er dat zo? • H oe zou een heidegebied eruit m oe­ ten zien volgens de gebruikers? • Welke landschapselem enten kom je tegen in een heidegebied en hoe zijn ze daar gekomen? • Hoe kun je uit sporen en resten aflei­ den hoe de m ensen in de prehistorie op de Gooise heidevelden leefden? Een vervolgprogram ma was in 2003 mo­ gelijk in h et kader van h et program m a 'H et verhaal van de H euvelrug’. Dit is een interprovinciaal project waarin diverse or­ ganisaties uit U trecht en Noord-H olland aan verschillende doelgroepen bekend­ heid willen geven over het Verhaal van de

Heuvelrug. H et vervolgprogram m a be­ staat uit een uitgebreide onderzoeksop­ dracht voor bovenbouw leerlingen. Zij on­ derzoeken de cultuurhistorie, de actuele situatie en ontw erpen een toekom stbeeld voor c-en gebied ergens op de Heuvelrug. Zij krijgen hiervoor inform atie en (historisch) bronnenm ateriaal aangebo­ den voor gebieden waar zij uit kunnen kiezen, w aaronder landgoed M onniken­ berg, A nna’s Hoeve, Kamp van Zeist en de Soester Eng. De pilot is uitgevoerd door leerlingen uit de bovenbouwklassen van scholen in Soest, Doorn, Hilversum en Laren. D ocenten gaven aan dat de meerwaar­ de van een dergelijk project ligt in de b ronnen uit de eigen omgeving en het contact m et de instellingen. Ook het cul­ tuurhistorische aspect w aardeerden zij. Voor leerlingen was het een verrassing dat er zo veel speelt in hun eigen om ge­ ving: Ik h a d er wel eens vaag van g e ­ hoord, maar we hebben ons n u echt in h e t onderwerp verdiept.

Fragment uit werkstuk:

De Oude Haven Hilversum Onderzoeksvraag: Hoe w as de oude haven eerst? De belangrijkste reden w aarom de haven oorspronkelijk is aangelegd w as het w in ­ nen van zand voor de aanleg van de grachtengordels in A m sterdam . Ook had H ilver­ sum behoefte aan bouw m aterialen voor het steeds groter wordende dorp. Die kon­ den zo mooi aangevoerd w orden. In 1 876 w as de haven af. Aan het einde lag een losw al, ontw orpen door W .M . Dudok. De haven w erd ook g e bruikt om regenw ater en vervuild stadsw a te r af te voeren en dat is tro u w e n s nog steeds zo. Ook ontstond er in de steeds groter w ordende stad behoefte aan recreatie. Bij de haven w erd een zw em bad aangelegd en een speelterrein m et een jeugdhonk. Ook graasden er schapen op het gras. 's W inters w erd er veel geschaatst en op 5 de­ cember kw am Sinterklaas met de b oot Hilversum in.

Josine van Yperen en Roos Doeve klas 4 VWO, Comenius College, Hilversum

188

TVE 22c jrg . 2004

N aarden, daar woon ik! Marjolein Trouw Vele N aard en se b asissch o o lk in d eren lie­ ten op de ein d te n to o n ste llin g trots h u n w erkstuk zien. De lee rlin g e n u it de g ro e ­ pen 5, (i, 7 en 8 wisten im m ers van alles te vertellen over' de g esch ied en is van h u n w oonplaats. H et d rie w eken d u re n d e e d u ­ catieve p ro ject N aarden, daar w oon ik ! was in o k to b e r 2000 een g ro o t succes. De aan leid in g was d e viering van h e t feit d at N aard en 650 ja a r g e le d e n stad srech ten kreeg. D e g e m e e n te h ad h e t v o o rn e m e n om dat gro o ts te vieren. E en speciaal p ro ­ gram m a voor de vijf plaatselijke basis­ scholen m o c h t daarbij n iet o n tb re k e n . V oor de u itv o erin g van h e t p ro g ram m a, d a t m e e rd e re ja r e n b ru ik b a a r m oest zijn, w erd de S tichting O m gevingseducatie

&&

G ooi, V echt- en E em streek gevraagd. In­ h o u d elijk w erd h e t pro ject een aantal m a­ len b esp ro k e n m et de d ire c te u r van de M inister C alsschool uit N aarden.

W erkboekjes e n m useu m b ezo ek en H e t doel was d e k in d e re n d e geschiedenis van h u n w oonplaats te laten beleven. In N a a rd e n ligt die geschiedenis letterlijk op straat, getuige de historische bestrating, de vele m o n u m e n te n en de go ed g eco n ­ serveerde vesting. O m die re d e n w aren b ezo ek en aan h e t C om enius M useum , h e t N ed erlan d s V esting M useum , en een stadsw andeling e en belangrijk o n d e rd e e l van h e t lesprogram m a. V o o rb e reid en d e lessen w aren o p g e n o m e n in de w erkboek­ jes die de stichting ontw ikkelde. A an de h a n d van vergelijk-, kijk-, teken-, kleur- en o n tw e rp o p d ra c h ten le e rd e n de k in d e re n over d e geschiedenis van lnm w oonplaats. H u n a a rd rijk sk u n d ev aard ig h ed en o efen ­ d e n ze d o o r te w erken m et o u d e en n ie u ­ we p la tte g ro n d e n . D aarnaast v e rd ie p ten de g ro e p e n 7 en 8 zich p er school in één ‘e ig e n ’ m o n u m e n t. E en week lang o n d e r­ zo ch ten èn b ez o ch ten zij h e t o u d e stad­ huis, de U trechtse P oort, d e to re n van de G ro te Kerk, de kazernes en h e t C om enius M useum .

V oo rlezen en zingen

werkboek voor groep 5 en 6 basisschool

De twee w erkboekjes zijn m e t en th o u sias­ m e d o o r de N a ard en se scholen gebruikt. O m d a t deze losse them alessen bevatten,

T\ 'E 22cjrg. 2004

189

konden leerkrachten die m inder tijd aan h et project wilden besteden gemakkelijk hun eigen program m a samenstellen. Twee kinderboeken over historisch Naar­ den - Losprijs van Ries M oonen voor de oudste kinderen en Bonpa van Bart van Mierop voor de 9- en 10-jarigen - werden tijdens h et project regelm atig in de klas voorgelezen. Ook h et N aardens stadslied werd op school ingestudeerd, zodat de kinderen het tijdens de afsluiting luid­ keels konden zingen. De eindwerkstuk­ ken waren schitterend. De groepen 5 be­ dachten varianten op de m ooie histori­ sche stoepjes, kinderen uit groepen (i kleiden fraaie gevelstenen, de groepen 7 en 8 m aakten, afhankelijk van ‘hun m o­ n u m en t’, on d er m eer een gezamenlijk le­ vensgroot schilderij van N aarden, nieuws­ berichten van de stadsom roeper en een m aquette van een nieuwe N aardense stadspoort.

Monumenten Mensen vinden het belangrijk om sommige oude gebouwen en voorwerpen te bewaren en er goed voor te zorgen Zoals bijvoorbeeld voor oude huizen, een oude school of fabriek, of een oude stra at met bijzondere stoepjes, een oude waterpomp, of een oude moestuin of boom Zij vertellen iets over het leven van vroeger. Als het gebouw of voorwerp bijzonder genoeg is heet het een monument. De vesting van Noorden is in ieder geval heel bijzonder en stoot op een monumentenlijst Dat betekent dat de vesting bewaard moet blijven. Moar m Naorden zijn nog meer gebouwen die bijzonder zijn en bewaard moeten blijven Hieronder staan er een paar

A

1 Wat is de naam van de gebouwen op de tekeningen? Kies uit de namen hieronder. Schrijf de juiste naam onder het juiste gebouw é rote Kerk - Utrechtse Poort - Spaanse Huis - Promers kazerne

baseerd op oude foto’s en nog bestaande historische gebouwen.

Zoektocht naar historische b ronnen Samenwerking In dit project is bewust gezocht naar uit­ eenlopend historisch bronnenm ateriaal. Historische foto’s, landkaarten en an­ sichtkaarten, objecten zoals gevelstenen en straatm eubilair, en historische gebou­ wen zijn opgenom en in alle lesonderde­ len. H et Stadsarchief N aarden bleek een schat aan historisch fotom ateriaal te bezit­ ten. H et historisch kaartm ateriaal van het Streekarchief in Hilversum werd gebruikt voor een aantal aardrijkskundeopdrachten. M ondelinge b ro n n en werden ook in­ gezet. Vijf oudere N aarders vertelden aan de kinderen in de klas over hün school­ tijd in h et N aarden van de jare n ’40 en ’50 van de vorige eeuw. De aansprekende tekeningen in het werkboek van de groe­ pen 5 en 6, gem aakt door de N aardense tekenares Anouk Verrier, waren ook ge19(1

Bij het sam enstellen van dit project was sam enwerking m et diverse personen en N aardense instellingen onontbeerlijk. Tij­ dens de oriënterende fase waren het vooral enthousiaste N aarders die aan de schrijfster historische verhalen over hün stad m et graagte vertelden en haar wezen op bijzondere plekken en gebouwen bin­ nen de vesting. M et de m edewerkers van de lokale culturele instellingen werd ge­ ïnventariseerd welke educatieve activitei­ ten al bestonden en waarbij gemakkelijk aangesloten kon w orden, eventueel m et kleine aanpassingen. Zo organiseerde het Com enius M useum al de levendige schoolles ‘Schoolklas van de G ouden Eeuw’, hetgeen een prim a invulling bleek te zijn voor een bezoek van de groepen 5

TVE T ic jrg. 1004

en 6. B ij h e t N e d e rla n d s V e s tin g m u s e u m konden

de

scho le n

te re c h t

voor

een

s p e u rto c h t en v o o r de v e rk le e d a c tiv ite it ‘B astio n o p s te lte n ’ , w a a rb ij de k in d e re n o n d e r m e e r le e rd e n m a rc h e re n . D e V W s ta dsw an deling is d o o r a lle klassen ge­ b ru ik t. De b e g e le id in g van deze b u ite n ­

___

schoolse a c tiv ite ite n lag b ij de le e rk ra c h ­ te n en b e h u lp z a m e ouders.

l «Hal

T ijd e n s de v o o rb e re id in g w ild e de au­ te u r o o k van de k in d e re n z e lf h o re n wat ze van stadsgeschiedenis en o u d e g e b o u ­ wen v o n d e n . M et zes le e rlin g e n u it g ro e p

L e e rlin g e n

van b a sissch o o l ü e

T w e e m a ste r

b o u w d e n d e U tre c h ts e P o o n na.

8 bezoch t ze de o u d e k e rk to re n . H e t van d ic h tb ij zien en v o o ra l h o re n van de m a ch tig e lu id k lo k k e n was het h o o g te ­ p u n t!

Fragment uit werkstuk:

Landgoed Monnikenberg Onderzoeksvraag: Hoe zou het gebied de Monnikenberg ingericht moeten worden volgens ons?

We hadden in het voorlopige bestemmingsplan gelezen dat het idee er al was om van het gebied Monnikenberg een gezondheidspark te maken. Dit idee spreekt ons erg aan en we vinden het ook een zeer gepaste inrichting voor dat gebied. Een ge­ zondheidspark ontbreekt er nog in deze buurt, en door de andere faciliteiten die je er al hebt, zou dit er precies bij passen. Het eerste idee, om er een kantorenpark van te maken, vinden wij er totaal niet bij passen, dat zou het groen verpesten het geeft gelijk een andere uitstraling omdat het niks met groen te maken heeft. De keuze voor een gezondheidspark geeft ook een aanleiding tot dat we het gebied met veel verschillende faciliteiten kunnen inrichten er zijn dus veel opties mogelijk wat ons de ruimte geeft. Denk aan alles wat een gezonde uitstraling geeft: sport, sauna, zwembad, fietspaden, recreatie enz. Onze inrichting hebben wij zo gemaakt dat er niet alleen wordt gezorgd voor ont­ spannende, rustgevende en gezondheidsbevorderende faciliteiten, maar dat er ook recreatie aan toegevoegd wordt. Sylvia van Woerkom, Elsa van de Water, Claudia van der Putte

Klas 4V Comenlus College Hilversum

T \ E 22e jrg - 2004

191

*n iny> BronnéRÈank..

'vei- Zappen,

ID js ^ u T s ill

Leerlingenwerkstuk: Website Bensdorp, Fontein-mavo, Bussum Groepsleden: Remco Katz & Jelle Streefkerk Vak: Geschiedenis Plaats: Huizen Deelvraag 1: Wat heeft Bensdorp betekent voor de groei van Bussum?

Bussum was nog voor 1850 één van de meest onbekendste dorpen in heel Nederland. Maar dit zou veranderen. Met de komst van Bensdorp in Amsterdam, en sinds de vestiging van een filiaal in Bus­ sum, is dit dorp in één opslag één van de bekendste in het hele land. Het filiaal in Bussum was gespe­ cialiseerd in het maken van allerlei producten van chocola. Onder ander Chocolade- melk, Chocolade­ repen en allerlei ander dingen die met chocola te maken had. Wanneer we praten over de arbeiders die in Bensdorp werkte, dan praten we over mannen, vrouwen en zelfs kinderen. Hieronder gegevens van 2 jaren. In 1905 werkten bij Bensdorp 200 mannen 54 vrouwen en 52 kinderen waaronder 25 jongetjes en 27 meisjes. In 1913 werkten bij Bensdorp 265 mannen 139 vrouwen 58 kinderen waaronder 18 jongetjes en 40 meisjes. (Bron: Gemeenteverslagen Bussum 1905 & 1913) Hoe Bussum ooit kon industrialiseren? Wel dat kwam doordat er een spoorweg midden door Bussum werd aangelegd. Hierdoor zag Bensdorp zijn kans om zo een fabriek bij de spoorweg te plaatsen. Dit was goed voor de handel, maar dit had ook zo zijn nadeel. De fabriek lag midden in het centrum. Doordat er zo'n stank ervandaan kwam, was er algauw een behoorlijke stank overlast. Dit werd verer­ gert doordat ook nog eens de treinen zo hun goedje er uit gooide. Er is ook nog een positief, maar ook gelijk nog een negatief punt Er kwamen meer woningen, maar deze woningen waren slecht, en er was haast geen brandstof, water en licht.\ Bronnen: Gemeenteverslagen Bussum 1905 en 1913. Dienstregeling van Bussum 1901 Prijscourant Bensdorp. Deelvraag 2: Wat heeft Bensdorp voor de mensen betekend?

Tijdens de hoogtepunt van Bensdorp, was deze zaak over de hele wereld bekend om zijn goeie choco­ lade. Op alle foto's en andere bronnen zagen alle werknemers er allemaal tevreden uit, maar de wer­ kelijkheid is toch anders!. Rondom de fabriek waren er allerlei arbeidershuisjes, waar er ook problemen waren. Één van de problemen was de woningnood. Ook het water, licht en brandstoffen waren een probleem. Licht en water was te duur,brandstof was er haast niet, en het water was ook nog eens niet goed schoongemaakt. In Bensdorp zelf waren de arbeidsomstandigheden ook niet echt goed. Mensen moesten hard en lang werken, en ze kregen zelfs geen kinderopvang of andere premies. De lonen waren trouwens voor dat harde werken erg laag. Maar er was anders helemaal geen keus, want Bensdorp was één van de wei­ nige fabrieken in de hele omtrek. In de fabriek zelf waren er voor elke onderdeel een eigen ploeg. Zo waren er testers en nog vele ande-

192

TVE 22e jr g . 2004

re. Maar op elke functie werden hoge eisen gesteld. Zo moest iedereen goed opletten. Fouten werden gelijk gestraft met ontslag. Zo zie je maar weer, dat achter elke "leuke" poster een addertje onder het gras zit. Zo kon je bij een poster van Bensdorp zien dat iedereen het daar naar zijn zin had, maar daarachter schuilde slechte ar­ beidsomstandigheden, lage lonen en slechte woningen. Bronnen:

Verkiezingsbrochure SDAP Contactblad jaargang 14 nr. 2, september 1998 ’Bitter en zoet', het tijdschrift van Bensdorp, twaalfde jaargang, februari 1959, nr. 5 Arbeidsovereenkomst tussen Bensdorp en T. Heerschop Deelvraag 3: De Enquete

De vragen van de enquete: 1. Kent u de fabriek Bensdorp? 2. Wat weet u zoal over de fabriek? 3. Vind u de fabriek belangrijk voor Bussum? 4. Wat vind u van het idee om de fabriek weg te doen? 5. Wat vind u momenteel van de fabriek? v. members,lycos.nl/jaimenjen/

▼|

^ G a naar

Koppelingen y> Norton Antivirus

RESULTATEN: 1.76 mensen kennen de fabriek Bensdorp

1.60 2.22 3.12 4.23

mensen mensen mensen mensen

wisten wisten wisten wisten

dat dat dat dat

er chocola gemaakt werd de fabriek in bussum staat de fabriek stinkt de fabriek weggaat

1.8 mensen zeiden ja 2.62 mensen zeiden nee 3.6 mensen zeiden vroeger wel nu niet meer

1.59 mensen vonden dat de fabriek weg moet 2.5 mensen vonden dat de fabriek bewaard moet blijven 3.12 mensen hadden hier geen mening o v e ^

J 3 1 mensen mensen vonden de fabriek niet meer in bussum horen \ 3.13 mensen vonden de fabriek leuk om in bussum te houden, bei

ultuur^njgeschiedenis

NAWOORD:

/ S

Wij hebben erg veel plezier aan d it project gehad, bij mijn foto album kunt u foto's en re c lo m e fo k ttrjg ïn dertabriek vinden, we hopen dat u de website een beetje leuk en origineel vind! We hebben er erg hord aan gewerkt en zijn trots op het resultaat! g a t je s , ■

j

p

\

"

Y

/ \ 0

v i j l

Jamie en Jennifer

\ // /V s , /

L v

Het is niet mogelijk in druk alle illustraties, opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledige digitale versie van dit werkstuk kan men lezen op de door deze leerlingen gemaakte web­ site: www.members.lycos.nl/jaimenjen

TVE 22c jr g . 2004

193

De rol van g e m e e n te n bij om gevingseducatie Alice Geijsel

Om gevingseducatie is niet nieuw

Beginjaren van de Stichting vingseducatie en de gem eenten

In de ja re n vijftig van de vorige eeuw zei het m inisterie van onderwijs in zijn on­ derwijsplan over heem kunde in de lagere school: ‘Bij het onderwijs dient te worden uitgegaan van het lokale milieu, waardoor de leerlingen vooral van h u n directe om ­ geving (stad, dorp, streek, provincie) we­ tenswaardigheden in zich opnem en, die betrekking hebben op datgene, waarmee zij dagelijks in aanraking kom en.’ In de ja re n negentig groeide opnieuw de aandacht voor de eigen omgeving van de leerling. In de Basisvorming is de ei­ gen omgeving opgenom en in de kern­ doelen van de mens- en maatschappijvak­ ken. Doel daarvan is toekom stige burgers zorg te leren dragen voor het eigen leef­ milieu. Door de invoering van omgevingsonderwijs kan h et onderwijs bovendien vanuit de rijke en betekenisvolle context van de eigen omgeving een praktische inhoud krijgen. Eind ja re n negentig is het beleid vormgegeven rondom C ultuur en School. De ontwikkeling van cultuurparticipatie en cultuureducatie is in die ja re n in gang gezet m et de boodschap: school zoek de omgeving op en omgeving zoek de school op. Zowel vanuit h et onderwijs als vanuit het culturele werkveld werd de eigen om ­ geving weer sterk onder de aandacht ge­ bracht en de eigen culturele omgeving m oest een plek krijgen in het onderwijs.

In het ja a r 1994 is de Stichting O m ge­ vingseducatie Gooi, Vecht- en Eem streek (OGVE) opgericht als antwoord op de ontwikkelingen die voortkwamen uit het beleid van h et m inisterie van OC&W. De invoering van de basisvorming was in on­ ze regio m erkbaar: regelm atig had het voortgezet onderwijs een vraag voor de culturele organisaties. In h et Goois Muse­ um ontstond een initiatief om vanuit de culturele instellingen gezamenlijk een aanbod te gaan ontwikkelen voor het voortgezet onderwijs. Dat m ondde uit in de oprichting van de Stichting Om ge­ vingseducatie. H aar allereerste doelstel­ ling was: zicht krijgen op de vraag uit het onderwijs en het aanbod van de instellin­ gen. Vervolgens n aar de gem eenten toe­ stappen, h en h et resultaat van haar inven­ tarisatie presenteren en een verzoek voor een financiële bijdrage neerleggen. De gem eenten hebben onzes inziens immers de taak om gevings-/cultuureducatie te ondersteunen. Zij geven daarm ee m ede het overheidsbeleid gestalte. Wij voerden gesprekken m et de w ethouder e n /o f am btenaren van onderwijs, cultuur of na­ tuur. De eerste ronde gesprekken lever­ den bekendheid op voor ons werk en en­ kele gem eenten hon o reerd en een pro­ jectsubsidie. In de jaren daarna is steeds contact o n d erhouden m et de gem eenten

194

TVE 22e jrg. 2004

O m ge­

en zijn er subsidieverzoeken naar de ge­ m eenten gegaan voor speciale projecten, zoals De Gebouwde Omgeving, Architec­ tuur, W ater in de Regio, de Heuvelrug.

Beleid gem eenten - jo n g ere n - omgevingsonderwijs De doelstelling van de Stichting: School dichter bij de Omgeving te brengen en de Omgeving dichter bij de School te brengen, stim uleert betrokkenheid bij jongeren bij hu n eigen omgeving, leert hen daar verantwoordelijkheid voor te nem en. O n d er omgeving verstaan wij zo­ wel het culturele erfgoed, de n atu u r en het kindschap, als de ruim telijke orde­ ning, de inrichting en de vormgeving, en de econom ie. Kortom: alle ingrediënten die bijdragen aan een duurzam e leefom ­ geving.

D uurzaam heid staat in elke gem eente hoog op de agenda en daarm ee kan m en geruisloos aansluiten bij de doelstelling van de Stichting OGVE. Voor elke ge­ m eente is het erg belangrijk haar jo n g e­ ren te betrekken bij de eigen woon- en leefomgeving, jongeren leren zorg te dra­ gen voor hun eigen omgeving, hen mee te laten denken over actuele vraagstuk­ ken, hen leren de weg te vinden naar de gem eentelijke instellingen en naar de cul­ turele instellingen. De Stichting OGVE kan de gem eenten daar zeker bij helpen. Omgevingsonderwijs is onderwijs over, in en voor de eigen omgeving. O m ge­ vingsonderwijs gaat over de zichtbare om­ geving zelf: het bescherm de dorpsgezicht, de inrichting van het dorpsplein, het ou­ de stratenpatroon, het straatbeeld, de Ver\'olg op pagina 200

*

Leerlingen van Laar & Berg geven mm wethouder Kreugel toelichting op hun herinrichtings­ plan van .Anna 's Hoeve. TVE 22e jrg. 2004

195

Oog voor de omgeving Midden in de Stille Zuidzee ligt Paaseiland. Dit eiland lig t volkom en geïsoleerd; het bevindt zich 3 2 0 0 km ten w esten van Zuid-Am erika en de afstand to t het eerstvol­ gende eiland bedraagt 2 5 6 0 km. Paaseiland is kaal en rotsachtig, maar het idee te verblijven op het m eest afgelegen eiland te r w ereld spreekt somm igen aan. Boven­ dien maken de bijna 9 0 0 m ysterieuze grote beelden die duiden op een rijk verleden dat het eiland in tre k is bij reizigers die geïnteresseerd zijn in de desintegratie van een eertijds bijzondere beschaving. Het eiland w erd ca. 8 0 0 na C hristus gekoloniseerd door de Polynesiërs. 'O orspronkelijk w as het eiland geheel bebost, maar de Polynesiërs kapten het bos om landbouw grond vrij te maken voor brandhout en om er kano's van te maken. Veel bomen sneuvelden ook om dat de Polynesiërs houten palen gebruikten als ro l­ lers en hefbom en voor het tra n sp o rt van de gigantische stenen beelden die zij uit de rotsen hakten. De bevolking groeide to t 1 0 .0 0 0 mensen to td a t na 8 0 0 jaar ... iede­ re boom op het eiland w as gekapt ... De samenleving s to rtte ineen, w aarbij de Poly­ nesiërs zich overgaven aan kannibalisme, om dat de mens nu het enige grote dier w as dat gegeten kon w orden. Er bleef een bevolking over van slechts 2 0 0 0 ...' De kans dat bew oners van Gooi en V echtstreek ooit gedw ongen w orden elkaar op te eten acht ik niet g root. Toch moeten w ij bedacht zijn op ontw ikke lin g e n die onze regio bedreigen. W ij liggen niet geïsoleerd, maar ju is t ingeklem d. W ij vorm en een groene enclave in de randstad. Als ik na een vakantie de Bussumse Brediusweg op­ rijd t, dan is dat echt feest. Zo groen en sta tig zijn de beuken, zo afw isselend is de a rchitectuur van de huizen aan w eerzijden van de w eg. De hele regio, m et zijn eeu­ w enoude stadjes als Muiden, Weesp en Naarden naast de landelijke dorpen, de gro­ te verscheidenheid in natuurlandschappen he e ft datzelfde e ffe c t: Gooi en V e c h t­ streek is een lust voor het oog. Dat het er daarom prettig w onen is, spreekt vanzelf. Niet voor niets behoren v rijw e l alle gem eenten uit de regio volgens het w eekblad Elsevier to t de v ijftie n aantrekkelijkste gem eenten van Nederland. Nog maar enkele decennia geleden w as het niet to t iedereen doorgedrongen hoe bij­ zonder d it gebied is. Aan de slo o p d rift van de jaren '6 0 en '7 0 van de vorige eeuw zijn vele fraaie m onum enten ten o ffe r gevallen. Bussum bijvoorbeeld bezat een heel aardig negentiende-eeuw s raadhuis dat m oest w ijken voor de moderne tijd. A ls w ij aan nieuw e ingezetenen een fo to van d it raadhuisje laten zien, dan gaat er een zucht door de zaal: hoe is het m ogelijk dat zoiets moois gesloopt is? Of neem het Rijksm onum ent W erk IV, onderdeel van de vestingw erken van Naarden en de Nieu­ w e Hollandse W aterlinie. T o t voor zo'n v ijftie n jaar lag het bedolven onder lagen zand en struikgew as en vrijw e l niemand w as op de hoogte van het bestaan ervan. W at altijd een zeer grote indruk op mij heeft gem aakt zijn de kaarten van de regio die het G ew est Gooi en V echtstreek aan de wand hee ft hangen ter illu stra tie van de verstening en verstedelijking als een duidelijke w aarschuw ing voor de bestuurders uit de regio. Het is ongelooflijk om te zien hoe in m inder dan een eeuw tijd de 'b eschaving ' is opgerukt ten koste van de natuur. Gelukkig zijn er organisaties als het Goois N atuur Reservaat en hebben de meeste bestuurders, en bew oners, van de regio al lang begrepen dat waakzaam heid v o o rt­ durend geboden is.

196

71 E 22ejrg. 2004

De drukte op de A1, de discussie over de bereikbaarheid van het Mediapark, het verrijzen van kantoorparken, kunnen, als wij niet oppassen, leiden to t het verloren gaan van deze bijzondere regio. M obiliteit, handel en industrie zijn van cruciaal be­ lang voor onze welvaart, maar moeten steeds afgewogen worden tegen het belang van het behoud van ons waardevol erfgoed. Om duurzaam aantrekkelijk te blijven is het nodig dat bestuurders en politici be­ schikken over een duidelijke lange termijn visie en zich daarin gesteund weten door de bevolking. Daartoe is het noodzakelijk dat bij de inwoners van ons gebied het be­ sef leeft dat zij mede verantwoordelijk zijn voor het voortbestaan ervan. Jong ge­ leerd is oud gedaan en daarom is het ook zo belangrijk dat juist de jeugd kennis maakt met de geschiedenis en de inrichting van de eigen omgeving en de cultuur en de natuurinstellingen in de eigen gemeente leert waarderen. Daarbij speelt omgevingseducatie een onmisbare rol. De afgelopen tien jaar heeft de Stichting Omgevingseducatie samen met andere organisaties tal van aantrekkelijke projecten ont­ wikkeld die, zoals ik zelf heb gezien, aanslaan bij de schoolgaande jeugd. Deze pro­ jecten slagen erin de ogen van de jeugd te openen voor w at zij vaak eigenlijk al blij­ ken te weten: dat de omgeving waarin w ij wonen van onschatbare waarde is. Honka de Lange w ethouder gem eente Bussum

BSSsi

n 'K 2 2 e jrg .

20 0 /

S ta rt kennism akingsrondje gem eentehuis Bussum m e t w e th o u d e r Gouka.

197

Project Omgevingseducatie bij de gemeente Huizen

W at betekent het w e rk van de S tichting O m gevingseducatie Gooi, V echt- en Eemstreek (OGVE) voor de gem eente Huizen? De gemeente v in d t het van belang dat jongeren kennis nemen van (de geschiedenis van) de eigen w oonplaats en om ge­ ving. Daarom heeft de gem eente in het verleden de organisatie een aantal malen ondersteund bij de u itw e rkin g van projecten voor het om gevingsonderw ijs. Het A ctieplan C ultuurbereik van het rijk en de provincie Noord-Holland bood een paar jaar geleden nieuw e m ogelijkheden om a ctivite ite n te o n tw ikke le n . De gemeen­ ten H ilversum , Bussum en Huizen hebben die mogelijkheden aangegrepen om een gezamenlijk project te initiëren. Bedoeling is om jongeren uit het voortgezet onder­ w ijs van de drie gemeenten de culturele aspecten van de eigen w oonom geving te laten ontdekken. Daartoe w erd, in eerste instantie, subsidie gevraagd bij de provin­ cie voor een haalbaarheidsonderzoek. De resultaten van dat onderzoek hebben er toe geleid dat de provincie het project financieel ondersteunt. In opdracht van de S tichting Museaal & H istorisch Perspectief N oord-Holland, die het project coördineert, vo e rt OGVE het project uit. Daartoe is inform atie nodig om opdrachten voor de leerlingen te kunnen on tw ikke le n en uit te voeren. De onder­ steuning van de gem eente (en derden) is daarbij onontbeerlijk. Om inzicht te geven w aar die ondersteuning precies u it bestaat, kan het volgende verm eld w orden. Voor het maken van de opdrachten is te kst- en beeldm ateriaal nodig als bron, be­ staande uit am btelijke rapporten, inform atie uit het verleden, plattegronden, fo to 's , bestem m ingsplannen etc. Diverse afdelingen van de gem eente zijn daarbij b e tro k­ ken. De mensen van het archief beantw oorden vragen en leveren vooral historische inform atie, w aaru it ontw ikke lin g e n naar voren komen. Daarnaast leveren afdelingen, die zich bezighouden m et cu ltu u r en ruim telijke ordening het materiaal dat nodig is voor het beschrijven van de contem poraine situatie en het schetsen van to e k o m s ti­ ge ontw ikke lin gen . Het project in de drie gemeenten is g estart m et kennism akingsrondjes van de be­ trokken leerlingen. Zij zijn in de raadzaal van het gem eentehuis ontvangen, w aarbij een van de w ethouders de leerlingen iets verteld heeft over de gem eente. Hoe w e rk t de gemeente? Hoe v in d t discussie plaats over een inrichtingsplan van, bij­ voorbeeld, de Oude Haven? W ie beslist? A m btenaren lichtten een tip van de sluier op m et betrekking to t de onderw erpen waaraan leerlingen m et behulp van de Zappen-site gingen w erken. Per fie ts oriënteerden de leerlingen zich vervolgens in de omgeving. De uitvoering van het project is daarmee eigenlijk al begonnen. Leerlingen w orden in het gem eentehuis ve rw a c h t m et vragen die de am btenaren van de diverse afdelin-

198

TVE 22e jrg . 2004

gen zullen beantwoorden. Reikhalzend zien we uit naar de resultaten in de vorm van digitale werkstukken, die in ieder geval op de Zappen-site en wellicht ook op de website van de gemeenten gepubliceerd worden. Huub van An del

beleidsmedewerker cultuur gemeente Huizen

JL____ Start kennismakingsbezoek in het gemeentehuis Huizen, leerlingen Huizermaat.

TVE 22ejrg . 2004

199

m onum enten, m oderne architectuur, kunst in de openbare ruim te, de gevelste­ nen, h et groen in de wijk, de voorzienin­ gen, de infrastructuur en ga zo m aar door.

Gemeenten in een actieve rol De Stichting OGVE wil de gem eenten als openbare instantie een actieve rol laten spelen bij h et werk van de Stichting en daaruit voortkom end bij de activiteiten door de leerling. De gem eente is een be­ langrijke inform atiebron voor het te ont­ wikkelen onderwijsmateriaal. Afgelopen ja a r is in h et kader van het project Cultuur in je eigen Omgeving hierm ee een start gem aakt. Dat project was m ede op initiatief van de gem eenten Hilversum, Bussum en H uizen bij de pro­ vincie N oord-H olland aangevraagd vanuit de regeling Actieplan Cultuurbereik. H et Museaal & Historisch Perspectief NoordH olland is eindverantwoordelijke van dit project nam ens de provincie. De Stich­ ting Om gevingseducatie kreeg de op­ dracht dit project uit te voeren. De drie gem eenten hebben hierin een belangrij­ ke taak. De Stichting werkt altijd samen m et betrokken scholen en instellingen aan nieuw m ateriaal en activiteiten. In dit project zijn daar drie gem eenteam btena­ ren aan toegevoegd. De projectm edew er­ kers van de Stichting die het m ateriaal ontwikkelen gaan op zoek in de instellin­ gen - m aar ook bij de gem eente - naar passende b ro n n en voor de onderzoeksop­ drachten. De gem eenteam btenaar is de spil, inform eert zijn collega’s van andere afdelingen (m onum entenzorg, ruim telij­ ke ordening, groen) over het project, sti­ m uleert hen de juiste docum enten en be­ leidsplannen aan te reiken.

200

De gem eenteam btenaren houden het col­ lege op de hoogte van de voortgang van dit cultuureducatieproject. Een andere taak was m ee te werken aan de opzet en organisatie van kennism akingsrondjes. De leerlingen brengen, voordat zij zelfstandig in de klas m et een opdracht aan de slag gaan, een bezoek aan het ge­ m eentehuis, een culturele instelling en aan een lokatie in de omgeving. De w ethouder ontvangt de leerlingen m et een korte inleiding over h et werk van de gem eente, een am btenaar van afdeling cultuur of ruim telijke ordening geeft uit­ leg over m onum entenlijst, bestem m ings­ plannen, herinrichtingsplannen, kunstbe­ leid, groen beleid enz. Vervolgens bezoe­ ken de leerlingen een of m eerdere instel­ lingen en lokaties o f gebouwen in de om ­ geving zelf. Op deze m anier m aken de leerlingen kennis m et de omgeving en in­ stellingen waar zij in een later stadium zelfstandig naar toe m oeten op zoek naar b ronnen bij hun opdracht of voor een in­ terview. De Stichting coördineert e-mailcontact tussen leerlingen en am btenaren. Eindproducten kunnen op de website van de gem eente geplaatst worden.

Samenwerkingscontract met het onderwijs Begin 11004 heeft de Stichting een sam en­ werkingscontract m et alle scholen voor voortgezet onderwijs in de regio afgeslo­ ten, waarin een financiële bijdrage is vast­ gelegd p er leerling ten behoeve van be­ h eer en ontwikkeling van de regionale onderwijswebsite van de Stichting. Ik zou dit artikel willen besluiten m et een oproep aan de gem eenten: volg dit initiatief van uw scholen!

T \ E TJcjro-, W 04

Omgevingseducatie op De Fontein 'Vanuit boek naar eigen onderzoek' Voor de leerlingen van De Fontein was het officiële startsein op het gemeentehuis van Bussum voor het pilotproject 'Industrieel erfgoed in eigen omgeving' de eerste kennismaking met OGVE. Na een algemene introductie op school begin april over het onderwerp industrialisatie gingen we vanaf dat moment twee voorbeelden van industrieel erfgoed van rond 1900 in eigen omgeving onderzoeken, te weten: de ca­ caofabriek van Bensdorp en de wasserijen en blekerijen. Tijdens de verkennende fietstocht kwamen we bij het meertje van Vlek waar in het verleden wasserijen ge­ vestigd waren, bekeken we het pal aan het spoor gelegen leegstaande gebouw van Bensdorp en belandden we bij de Historische Kring Bussum (HKB) voor een eerste bronnenopdracht. Na deze inspirerende start konden de leerlingen in tweetallen aan de slag gaan in het computerlokaal of de mediatheek met de Zappen-website van OGVE als lei­ draad. De in nauwe samenwerking ontwikkelde leerstof stond al per onderwerp op de site met de hoofdvraag en deelvragen aangegeven. Door zelf de al gepubliceerde bronnen te onderzoeken en nog bronnen te achterhalen via het internet of bij de HKB waren de leerlingen in staat om na een cluster van lessen de hoofdvraag te be­ antwoorden. Zo kwam uiteindelijk ieder tweetal met een eindresultaat waarin een interview of enquête verwerkt moest zijn en een aantal illustraties, zoals een eigen gemaakte fo­ to of een passende afbeelding van internet. De laatste les kreeg ieder groepje de kans om het eigen werk te presenteren aan de andere leerlingen en aan een paar mensen van OGVE en de gemeente. Het liep uiteen van eigen gemaakte websites met een soms zelf ontwikkelde enquête, een powerpoint presentatie met een mooie oude foto van Bensdorp als achtergrond tot een wordbestand met passende illustra­ ties en originele bronnen. Na dit project zullen de leerlingen met andere ogen naar hun eigen omgeving kijken! Jacob Riepstra

docent geschiedenis Fontein Mavo Bussum

Leerlingen van de Fontein Mavo aan de slag.

TVE JJc jrg . POO I

201

‘Water in de regio’ O n d erzoeksop d rach ten ontw ikkelen voor jo n g e re n Maya H einsbroek

Is de O ude Haven een paradijs voor wa­ tervogels, w aterplanten en diertjes? Welke relatie kun je vinden tussen biodiversiteit en oeversoort? Wat zeggen de w aterplan­ ten over de waterkwaliteit? H oe zal de H orsterm eerpolder er in de toekom st uit­ zien? Wat m oet er gebeuren m et de Vecht? Deze en andere onderzoeksvragen m aken deel u it van het project ‘W ater in de regio’. De Dienst W aterbeheer en Riolering van h et H oogheem raadschap Amstel, Gooi en Vecht en de Stichting OGVE hebben dit project in nauwe samenwer­ king opgezet. H et ontwikkeltraject leidde tot een set onderzoeksopdrachten over h et them a water. H et doel: leerlingen zelfstandig en onderzoekend kennis te la­ ten m aken m et th em a’s als w aterbeheer, waterkwaliteit, waterbeleid, en cultuurhis­ torie van waterwegen in de eigen om ge­ ving. De opdrachten zijn uitgetest door scholen in Hilversum en Laren. De do­ centen die hierbij waren betrokken, fun­ geerden tevens als m edeontw ikkelaar of als klankbord. Zij hebben nam elijk als geen ander de didactische deskundigheid om aan te geven of h et niveau van de b ro n n en en inform atie, de werkvorm of de term inologie aansluit bij h u n leerlin­ gen. Wat zijn de uitgangspunten bij het opzetten van dergelijke onderzoeksop­ drachten? 202

W aar gaat h et over? Het onderzoek m oet in iedere geval over de eigen omgeving gaan. Voor deze pilot was dat het Gooi en de Vechtstreek. In deze regio’s speelt zich veel af op waterge­ bied. W aterwinning o n d er de hei, baggerprojecten in het Vechtplassengebied, wa­ terkw aliteitsbeheer door het H oogheem ­ raadschap, ontwikkeling van ‘natte na­ tu u r’ door natuurbeheerorganisaties. A anknopingspunten genoeg! V oorbeelden van onderw erpen en on­ derzoeksvragen: 1. De O ude Haven in Hilversum Is d e h e rin ric h tin g van d e O u d e H a­ ven in H ilversum ee n succes gew o r­ d en ?

De herinrichting van de O ude Haven is in 2002 afgerond. H et is een waardevol stadspark, o n d er andere vanwege de ontstaansgeschiedenis, de natuur en de recreatiem ogelijkheden. Hoe kijkt m en tegen de herinrichting aan? Wat zou jij nog willen toevoegen of verbeteren? 2. H elder en troebel water W elk e ffe c t h e e ft d e lichtdoorlaatbaarh e id o p ee n waterecosvsteem ?

De Loosdrechtse Plassen lijken zo mooi. Maar het water is niet helder en er groeien nauwelijks w aterplanten. Voor m eer wateren in de regio geldt

71 'E 22cjrg . 2004

dat pro b leem . In deze o p d ra c h t zoek je uil w aarin h e ld e r en tro eb el w ater van elkaar verschillen. 3. De rioolw aterzuivering

A ansluiting bij de leerlin g en

Wordt in de rioolwaterzuivering Horstermeer drinkwater gemaakt? O ns w ater stro o m t u it d e kraan. W at teveel o f vuil is, sp o elt gew oon w eer weg h e i riool in. In de Riool W ater Z uiveringsinstallatie (RWZI) H o rste r­ m ee r w o rd t dit rioolw ater sc h o o n g e­ m aakt. H o e dit g e b e u rt, ga je u itzo e­ ken in deze o p d rach t. 4. W a terp la n ten in en om H ilversum

Wat zeggen de waterplanten over de waterkwaliteit in en om Hilversum? Is h e t w ater in H ilversum sch o o n o f vervuild? Je k u n t d at zien aan de soor­ ten w aterp lan ten die e r g ro eien . In d e ­ ze o p d ra c h t leer je w aterp lan ten h e r­ k e n n e n en ga je zelf o p onderzo ek .

H et o n d erw e rp m o e t aansluiten bij h e t le sp ro g ram m a en h e t niveau van d e leer­ lingen. Zo w ordt o p de m eeste scholen h e t o n d e rw e rp ‘L a n d sc h a p p e n ’ b e h a n d e ld bij aard rijk sk u n d e in d e ond erb o u w . O p ­ d ra c h te n die hierbij aan slu iten m aken we d a n o p h e t niveau d a t past bij d e o n d e r­ bouw. D it is een niveau m et g estru ctu ­ re e rd e o p d ra c h te n , b in n e n d it pro ject over w aterkw aliteit, een p o ldergem aal, de w aterzuivering. V oor de bovenbouw zijn d e o p d ra c h te n m e er o p e n , fo rm u le ren d e lee rlin g en zelf h u n onderzoeksvragen en zijn de o n d e rw e rp en m e e r reg io n aal gerich t, zoals de h e rin ric h tin g van geb ie­ d e n en h e t vergelijken en verklaren van Vervolg op pagina 206

Fragment uit werkstuk:

Waterkwaliteit in Huizen Project: Water in de regio

De waterkwaliteit in het Gooi en de Vechtstreek wordt beheerd door het Hoog­ heemraadschap Amstei, Gooi en Vecht. Hoe is het gesteld m et de waterkwaliteit van de Vecht, de piassen, poldersloten, was meren, zanderijvaarten en vijvers? in deze opdracht onderzoek je het verschil in waterkwaliteit tussen twee locaties in de regio. Wij hebben dit onderwerp gekozen omdat dit ons het leukst leek. Ook een van de redenen was dat Marco meteen een locatie wist waar we dit konden onderzoeken. Namelijk vlak bij zijn huis dit is de aanloophaven van Huizen wat zich bevindt vlak bij de Oostermeent. Ik (Marco) heb hier vroeger altijd gezwommen en speelde dik­ wijls met de mosselen hierdoor wist ik al dat er leven moest zijn. Tijdens ons onder­ zoek hebben we ook zoetwatermosselen gevonden. Verder wisten we dat als we de waterkwaliteit moesten onderzoeken dat we dan de pH, Zuurstof en Hardheid kon­ den onderzoeken wat we allebei met scheikunde hebben behandeld.

Jeroen Telleman en Marco Schoenmaeckers Klas 5 havo, Laar en Berg, Laren

71 'K 22c jrg. 200 /

203

Onbekend maakt onbemind en jong geleerd is oud gedaan. Een aantal jaren geleden heeft de Dienst Waterbeheer en Riolering (DWR) besloten om natuur- en milieueducatie actiever neer te zetten. We zijn gegaan van 'u vraagt en w ij draaien', naar 'w ij bieden u een lespakket aan waarop u kunt intekenen'. Voor het basisonderwijs is voor de groepen 7 en 8 de Waterles ontwikkeld van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (HHS-AGV). We laten in deze les de ei­ gen leefomgeving zien, verdiepen ons gezamenlijk in de taken van het Waterschap en gaan in op het belang van schoon water. Er zijn ook doe-activiteiten zoals een proefje met waterdiertjes over het verschil in kw aliteit van oppervlaktewater. Een ander proefje in een spelvorm laat ons zien w at we wel en w at we niet in het riool mogen gooien. Voor het algemene publiek organiseren w ij 'open dag activiteiten', de zuivering kan dan bezocht worden. 'W ater in de regio' is een project voor het voortgezet onderwijs, gezamenlijk ont­ wikkeld met de Stichting OGVE. In het Gooi hebben we een p ilo t uitgevoerd met een aantal scholen. Zij voerden via internet onderzoeksopdrach­ — ten uit. Zelfstandig en in project­ groepen bezig zijn, is w at het i onderwijs in deze tijd vraagt. Mogelijk kunnen wij met de op­ gedane kennis uit dit project ook in andere werkgebieden van het waterschap het voortgezet on­ derwijs bedienen. ing. Klaas Koopman coördinator Natuur en Milieueducatie DWR / HHS-AGV

Dijkgraaf Johan de Bondt van Hoogheemraadschap A m stel Gooi en Vecht tijdens de opening van de tentoonstelling 'W ater in de Regio

204

TVE 22e jrg. 2004

Waterschapsarchieven en omgevingseducatie Het hoogheemraadschap A m stel, Gooi en V echt (AGV) beschikt over veel inform a­ tiebronnen die u iterst geschikt zijn voor om gevingseducatie en voor leerlingen in het onderw ijs. Bij de o n tw ikke lin g van het project 'W a te r in de regio' is een selectie uit deze bronnen gem aakt die kan aansluiten bij de onderzoeksopdrachten die zijn o n t­ w ikkeld èn die kan aansluiten bij de belevingsw ereld van jongeren. Het w as de be­ doeling concrete bronnen uit de archieven te lichten die op beeldende w ijze aan­ schouw elijk maken w a t zoal in de archieven bewaard is. Dat is nogal w a t. De eer­ ste keuze van de bronnen is to t stand gekomen na afstem m ing van de wensen van een m edew erker van de S tichting OGVE, enkele leraren en de archivaris van AGV. In aansluiting op de onderzoeksopdrachten, w aaronder die over de Horsterm eerpolder, zijn nu historische bronnen beschikbaar op de w ebsite van AGV. Via de bronnen kunnen de leerlingen kennis maken met de m ogelijkheden van on­ derzoek over hun leefom geving in de archieven van w aterschappen. Ook in de to e ­ kom st kan het voor leerlingen belangrijk zijn om te w eten w elke w aardevolle in fo r­ matie zij als burgers daar kunnen raadplegen. Hoewel de bronnen vooral betrekking hebben op het w aterbeheer in het verleden, bevatten ze veel aanknopingspunten om de betekenis voor het heden te beoordelen. drs. Jan Blom

archivaris van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht K M

« O

I M

B H HET P iS P É C T liS DER O P I U M S

M U E C I I A f f l l TOT E X P L O IT A T IE V A X HEX M R M F f l l M M

Q

aanvijtende de verhouding der verschillende grondsoorten,de toëtomstije verkaveling, en de bezittingen buiten den Horstertneefpolde- in de Blijk en fceruiterdijksche poldets gelegen.

iYedeHtor.ilI den Betuig

111.1,1K Ï’ OépEH

/>i i ,

.D ER

A N KE VK EN

-.v, ,,

liorslormet

.. ..... .......... . f :$ é r|

” .. .......

P

/

“

DE

\\

H O K S T K H M K K U l’ W .D

tvfynmorr&ifr pril I W .o A f torkrr

MEER

l ' I TEKi) U K SC11KN

p' m Schaal I a IÓ000

Kaart Horstermeerpolder 1882 fcoll. AGV).

TVE 22e jrg . 2004

205

>______ ‘Water in de Regio ’ wordt geopend in de hal van het Hoogheemraadschap Aanstel Gooi en Vecht, Dienst Waterbeheer en Riolering. verschillen tussen oevers en w aterkw ali­ teit.

In fo rm a tie b ro n n e n Ie d ere o p d ra c h t b estaat u it een o n d e r­ zoeksvraag en d a a rb ijb e h o re n d e in fo rm a ­ tie b ro n n e n , o p d ra c h te n en tips. L eerlin ­ gen krijgen schriftelijke, digitale en in te r­ n e tb ro n n e n aan g ereik t. D eze w o rd en in ­ dien n o d ig aan g ep ast aan h e t niveau van de lee rlin g e n d o o r tek sten in te k o rte n o f u itleg te geven bij afb eeld in g en o f k aar­ ten. D aarn aast bevat ie d e re o p d ra c h t een o n d e rz o e k ‘in h e t v e ld ’. V oor ‘W ater in d e re g io ’ b e te k e n d e dat: w aterm o n sters n e m e n , w a te rp la n te n d e te rm in e re n o f ge­ b ruikers van de V ech t interview en. O ok

206

bevat ied ere o p d ra c h t ee n bezoek o f co n ­ tact m et ee n instelling o f organisatie in d e regio. V o o rb eeld en van b e tro k k en o r­ ganisaties zijn h e t Goois N atuurreservaat, d e V echtplassencom m issie, h e t H o o g ­ h e e m raa d sch ap , d e w aterleidingbedrijven PW N en H ydron, de bew onerscom m issie H o rste rm e e rp o ld e r en de H istorische K ring N e d e rh o rst d e n Berg. L eerlin g en k u n n e n een c o n tac tp erso o n bellen o f em ailen, een interview h o u d e n o f in fo rm a­ tie v inden op d e website.

De ond erzo ek sp lek Jo n g ere n uit d e o n d e rb o u w m o e te n h u n b u ite n o n d e rz o e k op fietsafstand van de school k u n n e n uitvoeren. V anuit Hilver-

TVE 22e jrg. 2004

sum w erd o n d e rz o e k g ed aan in d e O u d e H aven, de Berlagevijver o f in Z anderij Crailo. V o o r jo n g e re n in de bovenbouw g eld t een wat g ro te re actieradius. Zij m o c h ten ook zelf een g eb ie d kiezen en g ingen n a a r de L o o sd rech tse Plassen, de p o ld erslo te n van E em n es o f de H aven van H uizen.

Vervolg? W ater is een b re e d en g evarieerd them a. O p d e n d u u r h o p e n we de set o p d ra c h ­

r V: >

ten u it te k u n n e n b re id e n m e t o p d ra c h ­ te n voor m ee r niv eau ’s en voor m e e r vak­ ken. W ant h e t w aterg eb ru ik en de hygië­ ne van n u vergelijken m e t de situatie v ro eg er is natu u rlijk een p rac h tig o n d e r­ w erp voor geschiedenis. De w aterw inning in h e t G ooi vergelijken m et w aterw inning in een a n d e r deel van N e d e rla n d o f een a n d e r d eel van de w ereld kan voor jo n g e ­ re n v errassende inzichten opleveren. In een vervolg k u n n e n dergelijke o p d ra c h ­ ten b o v en d ien o m gezet w orden voor uit­ voerin g in een a n d e re regio.

mm

' * O l

O ndersoek b ij d e Spiegelsluis, leerlin g en G oois Lyceum .

TVE 22ejrg. 2004

207

J

L e e rlin g

D ocent

'e r i c S c k e n

O ver Zappen

Dii

Leerlingenwerkstuk: Het dagelijks leven in oorlogstijd - voeding.’ Alberdingk Thijm College Hilversum. Groepsleden: Bob van Velsen, Daniël Rothmund, Berend Schoute: klas G3A Vak: geschiedenis Plaats: Hilversum

Inleiding

Wij hebben voor het onderwerp voeding gekozen omdat we er nog niet veel van wisten en we dach­ ten dat er goede informatie over te vinden zou zijn. Het onderwerp voeding leek ons speciaal leuk toen we lazen dat er in Hilversum een zeer grote gaarkeuken is geweest die voor zeer veel mensen het eten verzorgde. Wij hebben er veel van geleerd, bijvoorbeeld dat het er in de hongerwinter echt heel erg slecht aan toe ging en dat er veel te weinig eten was, we wisten wel dat er weinig eten was in de hongerwinter, maar niet dat het zo erg was. We hadden eigenlijk ook verwacht dat er veel meer strijd zou zijn bij de voedseldroppingen, maar dat was op het filmpje was dat niet te zien. Wij hebben hiervan dus eigenlijk geleerd hoe moeilijk het was om aan voldoende voedsel te komen in de 2e we­ reldoorlog en voornamelijk in de hongerwinter. Deelvraag 1: Hoe was de voedselsituatie van de Gooise bevolking in het begin en aan het eind van de oorlog?

In het begin van de oorlog was de voedselsituatie al niet heel erg goed, later in de oorlog ging de voedselsituatie alleen nog maar achteruit. Het opvallendste aan het maandmenu zijn de afwisselende hoeveelheden. Er zijn voedingsmiddelen waarvan je met de hoeveelheden niet goed zou kunnen leven, maar vroeger werden de dingen in andere hoeveelheden gegeten dus in het begin van de oorlog viel er goed te leven van het eten wat je kreeg. Toen de oorlog vorderde werd de voedselsituatie snel slech­ ter. Tot het begin van 1945 bleef het snel dalen, daarna blijft het ongeveer gelijk, maar het is lang niet genoeg van een familie om van te kunnen leven. Aan het eind van de oorlog (april 1945) is de voedselsituatie heel erg slecht de hoeveelheden voedsel zijn nog steeds lang niet genoeg om van te kunnen blijven leven, de hoeveelheden zijn in verhouding tot het begin van de hongerwinter een beetje gedaald maar eigenlijk nog aardig op pijl gebleven. Maar toch heerste er in het Gooi in de 2" wereldoorlog wel honger. Er zijn veel mensen die naar het platteland zijn gegaan om daar voedsel van de gewassen te halen, als dat niet mogelijk was geweest waren er vel minder mensen die de honger­ winter hadden overleefd. Er waren in het Gooi natuurlijk wel groepen mensen die het beter hadden dan anderen, zoals bijvoor­ beeld de hogere standen en de mensen die zich bij de NSB aansloten, maar de NSB'ers hadden er minder profijt aan want hoewel ze bij de NSB zaten hadden ze nog steeds geen geld om zoveel eten te kopen als nodig was. Deelvraag 2: Op welke manier probeerde de gemeente Hilversum het probleem van de voeding op te lossen?

De gemeente van Hilversum loste het voedselprobleem op de volgende manieren op: De gemeente liet

208

TVE 22cjrg . 2004

op diverse terreinen bonen en aardappels en erwten verbouwen. Later in de oorlog werden de produc­ ten op grote schaal geteeld. Buiten deze eigen teelt was meer dan 80% op de bon verkrijgbaar. In het midden van 1943 was dat zelfs 95%! Er was via de distributie gemiddeld 1600 calorieën per persoon beschikbaar, wat eigenlijk veel te weinig was. Daarom werd door de gemeente van Hilversum, onder het motto: " voor weinig geld een voedzaam maal" de gaarkeuken geopend. Hier werden in het begin 1200 maaltijden bereid per dag. Dit bleek zo populair te zijn dat eind november 1941 de productie van de maaltijden werd opgevoerd tot 6000 per dag. Hiervoor moest de keuken ook vergroot worden. In januari 1942 zakte de productie tot 3200 porties per dag. Ook was er nog een extra regeling voor de mannen die hard of zwaar werk moesten verrichten. Ook daarvoor werden nog extra maaltijden bereid. Deelvraag 3: Hoe functioneerde de Hilversumse gaarkeuken in de 'hongerwinter' 1944/1945?

De winter van 1944/1 945 was de strengste winter sinds 50 jaar. Hier door konden voedseltransporten over het IJselmeer Hilversum niet meer bereiken. Er waren binnen Hilversum centrale keukens, die het eten met voedselbonnen gelijkmatig over de be­ volking verdeelden. Deze keukens bestonden volledig uit vrijwilligers, zij kwamen bijna allemaal uit vroegere overheidsdiensten zoals de luchtbeschermingsdienst of gemeenteambtenaren enz. Op maan­ dag 18 december 1944 werd er een start gemaakt van wat wellicht de grootste reddingsoperatie in de Hilversumse geschiedenis is geweest. De keukens in Hilversum begonnen met het maken van 8000 porties van een halve liter.(Het volledige menu kunt u terugvinden op de menu kaart op de volgende Blz.). Steeds meer mensen maakten gebruik van de gaarkeukens, zo werden er in januari 1945 ongeveer 10000 porties verstrekt, in maart 1945 40000 porties en in april zelfs 70000 porties. Dit betekende dat 30000 Hilversummers volkomen afhankelijk waren van de keukens. Naarmate de tijd vorderde werden de voorraden erg dun, op het menu is te zien hoeveel kg eten er beschikbaar was van maart tot mei. Toen in mei 1945 de Canadezen Hilversum bevrijdde werden er door het Zweedse rode-kruis extra maaltijden beschikbaar gesteld. Menu Van 18 dec. 1944 tot 25 dec. 1944:

Maandag: Zuurkool Dinsdag: Groentesoep Woensdag: Bruine bonensoep Donderdag: Bieten Vrijdag: Groente soep Zaterdag: Erwtensoep Zondag: Tarwepap Van 15 mrt. 1945 tot 5 m ei 1945:

Beschikbaar voor 7dagen per persoon: 1kg aardappelen 150gr peulvruchtenmeel 20gr olie 9.7gr vlees 20gr zout 17.4gr aardappelmeel Vergeleken met wat wij vandaag de dag eten is dit helemaal niks, Want een portie vlees kan bij ons wel rond de 200 gram liggen! Deelvraag 4: Waren de voedselproblemen met de bevrijding op 5 mei 1945 meteen opgelost?

Na de bevrijding op 5 mei 1945 waren de voedselproblemen nog niet meteen opgelost, de mensen

TVE 22e jrg . 2004

209

moesten nog steeds zuinig doen met alles wat ze hadden en zoals staat te lezen in de folder Leest voordat gij eet. Wenken voor de voeding.' moest iedereen ook alles wat ze hadden goed gebruiken en het op de manieren opeten zodat je er het meest aan hebt. De geallieerden hielp wel met het verstrek­ ken van voedsel, maar ze konden nog niet garanderen dat iedereen genoeg te eten kreeg. Er werden al wel voedseldroppingen gedaan, maar het was niet altijd even goed verdeeld. Het probleem was dus nog niet meteen opgelost, maar door goede hulp van het Rode Kruis ging het snel beter. Toen de gaarkeuken half mei weer begon was de situatie al wel weer beter dan voor de bevrijding, hoewel er nog niet helemaal genoeg te eten was voor iedereen. De situatie was dus al veel verbeterd, maar de bevolking leed nog steeds honger en daarom gaven de Canadese soldaten eind mei nog 1 dagrantsoen brood aan de bevolking en deelden ze extra sinaasappels uit. De centrale keuken heeft daarna nog bijna een jaar dienst gedaan om de bevolking van Hilversum in voedsel te voorzien. Op afbeelding 1 (blz.8) zijn voedselbonnen te zien die in het Gooi gebruikt zijn in de 2Swereldoorlog. Op de het bordje staat: 'Om het voedsel in de oorlog goed te verdelen werd een systeem met distri­ butiebonnen ingevoerd. Je betaalde dus met geld en bonnen. In de krant stonden elke week berichten wat er te koop zou zijn en welke bonnen je daarvoor moest inleveren. Ook voor joden, werkweigeraars en gezochte verzetsstrijders die waren ondergedoken, moesten door anderen voedselbonnen worden 'versierd'. Dat werd een grote en ook gevaarlijke organisatie.' Dit spreekt ons aan omdat wij ons niet voor kunnen stellen hoe weinig eten je met zulke bonnen kreeg. Deze voedselbonnen waren van groot belang, hiermee kon je voedsel krijgen en met hulp van anderen konden dus ook de mensen die geen bonnen kregen van de Duitsers voedsel krijgen als mensen be­ reid waren ze te helpen. Op afbeelding 2 zijn voedselblikken te zien die door de geallieerden zijn gedropt, deze hadden geen parachute en kwamen dus hard op de grond terecht, wat ook duidelijk te zien is. In deze blikken zat vlees (corned beaf). Dit spreekt ons aan omdat hier te zien is wat er gedropt werd en maar vooral dat de geallieerden met voedseldroppingen de Hilversummers probeerden te helpen en niet Hilversum gelijk bevrijdde. Op afbeelding 3 is te zien hoeveel mensen afhankelijk waren van de keukens van de gemeente. Dit spreekt ons aan omdat hier te zien is hoe afhankelijk ze van de keukens waren en anders eigenlijk gewoon niet hadden kunnen leven. Op afbeelding 4 is te zien hoe een vrouw met haar gekregen voedsel voor de familie naar huis pro­ beert te komen maar met grote moeite op de been blijft. Dit spreekt ons aan omdat wij ons niet voor kunnen stellen hoe het er in die tijd aan toe ging. Op het filmpje kan je zien hoe het voedsel werd gedropt en hoe blij de mensen zijn als ze de vliegtui­ gen aan zien komen. Ook zie je hoe de pakken worden gesorteerd en je ziet hoe ze naar een centraal punt worden gebracht om daar uitgedeeld te worden. Je ziet hoe de mensen achter al de pakketten aanlopen, maar toch alles netjes bij elkaar brengen om te verdelen. Hoofdvraag: Wat veranderde er door de bezetting in het dagelijks leven van de Hilversummers en met name met hun voedselvoorziening?

De mensen hadden in het algemeen minder voedsel dan voor de oorlog. In het begin van de oorlog was de voedselsituatie nog redelijk, tegen het eind van de oorlog in de hongerwinter was het echter zeer slecht gesteld met het Gooi. Men kreeg veel te weinig eten en daarom ging men soms ook naar het platteland om voedsel te halen zoals bollen. Na de oorlog herstelde de voedselsituatie nog niet meteen, de bewoners werden al wel snel erg goed geholpen, maar toch duurde het nog een tijdje voordat iedereen weer genoeg te eten had. Gedurende de oorlog probeerde de gemeente Hilversum het voedseltekort op te lossen door op ver­ scheidene terreinen verschillende gewassen te laten verbouwen. Ondanks deze goede hulp van de ge­ meente leden nog steeds veel mensen honger in de 2e wereldoorlog, want de gemeente kon niet zo­ veel verbouwen dat iedereen helemaal genoeg te eten had. Een andere belangrijke voorziener van voedsel was de gaarkeuken. Helaas was de hongerwinter de

210

TVE 22ejrg . 2004

koudste winter in 50 jaar, dus er kon niet genoeg voedsel worden aangevoerd over het IJselmeer. In de hongerwinter maakte de gaarkeukens 60000 maaltijden per dag en waren er dus zeer veel burgers op hen aangewezen. Hoe verder de hongerwinter vorderde hoe minder eten er kon worden uitgedeeld door de gaarkeukens. Gelukkig hebben ze het lang genoeg volgehouden tot de Canadezen aan het eind van de oorlog kwamen en samen met het Rode Kruis extra voedsel brachten.

Deelvraag 5: Hoe functioneerde de voedseltransporten tijdens en kort na de 'de hongerswinter' van 1944/1945?

De voedseltransporten tijdens de hongerswinter voor de Hilversumse bevolking waren verzorgd door de mannen van de gemeentelijke reinigingsdienst. Zij gingen met vuilniswagens en vrachtwagens te werk, vuilniswagens werden voor de lange ritten gebruikt (bijvoorbeeld in Arnhem aardappelen op te halen) waren door het brandstof probleem omgebouwd tot methaangas wagens, een brandstof die door de gemeente te leveren was. De vrachtwagens werden voor korte ritjes gebruiktf bijvoorbeeld voedsel van zuid naar noord Hilversum te brengen) omdat deze om enige redenen niet om te bouwen was, en dus door de schaarste van de benzine weinig te gebruiken was. Als de vrachtwagens niet te gebruiken waren, werd het voedsel vervoerd met paard en wagen toen even later ook de paarden werden ingevorderd en werd de kar handmatig getrokken. Het voedsel werd opgeslagen in melkbussen, maar later in tonnen( hierdoor ging de kwaliteit van het eten achteruit). De transporten gebeurden vooral 's nachts omdat overdag het gevaar voor beschietin­ gen het grootst was. Bronvermelding

De folder 'Leest voordat gij eet. Wenken voor de voeding' uit het streekarchief. Pamflet: 'Mededeling aan de bevolking van bezet Nederland, uit het streekarchief. Historisch tijdschrift: Eigen Perk nr. 1 1995. Dit exemplaar hebben we gekregen van ie­ mand die in de redactie werkt en tevens bij Daniël in de straat woont. De Brief en maandmenu Unilever Voorlichtings Instituut, Rotterdam Collectie: secretarie archief 1940-1959 van website streekarchief. Bonnenlijsten van de weken 21-27/1/1945 en 13-21/4/1945, Unilever Voorlichtingsinstituut Rotterdam. Collectie: secretarie archief 1940-1959 van website streekarchief

*Dit werkstuk bestaat in origineel uit een met foto 's en filmpjes verlucht document op cd-rom. Het is niet mogelijk opmaak, foto 's en kleurgebruik hier weer te geven.

TVE 22ejrg. 2004

211

N iet voor de school, m aar voor h e t leven Tien stellingen over omgevingseducatie Idzard van M anen

O p een Zaanse brug Over de Zaan ligt een brug. O p de brug staat een klas van h et St. Michaelcollege klaar voor haar eerste les omgevingsonderwijs. De leerlingen hebben een schrif­ telijke o pdracht m ee gekregen: kijk eerst naar h et noorden, beide Zaanoevers langs, draai je daarna om en bekijk de oe­ vers aan de zuidkant van de brug. N oteer apart voor de noordkant en voor de zuid­ kant wat je ziet aan bebouwing, de ge­ schatte leeftijd, functie en rijkdom van ge­ bouwen, beplanting, inrichting van het landschap, en w atje verder opvalt. Als dit alles g enoteerd is h o u d t de docent zelf op de brug een klassengesprek. Wat zijn de resultaten en welke conclusies k unnen we trekken? De brug is goed gekozen: hij ligt dicht bij school, zodat h et rooster niet in gevaar kom t bij dit klassikale uitstapje. Maar bo­ venal: wie langs de Zaanoevers naar het n o orden kijkt, ziet h et verleden van de ze­ ventiende, achttiende en negentiende eeuw; wie zich om draait krijgt een kijkje in de twintigste eeuw. Molens tegenover fabrieken, statige huizen van patriciërs te­ genover appartem entengebouw en. Dat zijn verschillen, m aar zijn er ook zaken hetzelfde? Aan de twintigste-eeuwse kant en aan die van vroeger eeuwen staan ge­ bouwen voor handel en nijverheid tussen w oonhuizen in. En alles wordt verbonden 212

door de rivier de Zaan, goed voor trans­ port, m aar ook leuk om aan te wonen. Wat de klas bier, ondersteund door kijkopdracht en docent, doet, is niet m inder dan het ondernem en van een aantal denk- en leeractiviteiten die voor verschil­ lende vakken in h et onderwijs van groot leerpsychologisch belang zijn: waarne­ m en, vergelijken, continuïteit en disconti­ nuïteit ontdekken. De directe omgeving, dicht bij school, functioneert zo op heel concrete m anier als een leeromgeving, waarin ingewikkelde denkoperaties, die een redelijk abstractieniveau van de leer­ lingen vereisen bijna m oeiteloos kunnen w orden beoefend. En niet alleen beoe­ fend, ze leiden ook snel tot resultaten. Maar deze inleiding uit de praktijk geeft ook aan dat er een m e th o d e bestaat om leerlingen de omgeving als leerom ge­ ving te laten gebruiken. In dit geval is zij een door de docent ontw orpen en op school afgedraaide instructie waarmee de vergelijkende activiteiten op de brug wer­ den verricht, gecom bineerd m et een door de docent geleid klassengesprek op locatie. Bij omgevingsonderwijs is h et zelf­ standig werken en leren onontkoom baar: de docent kan niet alles m eer vertellen of voordoen. Omgevingsonderwijs kent dus zijn ei­ gen m otieven en m ethoden. In deze bij­ drage bespreek ik tien stellingen om om ­ gevingsonderwijs in te passen in h et curri-

T V E 22cjrg. 2004

culum, vandaar de titel. Aan elke stelling gaat een inleidinkje vooraf. H et boven­ staande was de inleiding op de eerste stel­ ling: Stelling 1: Omgevingsonderwijs biedt een prakti­ sche en concrete leeromgeving, waar­ in leerpsychologisch belangrijke exer­ cities eenvoudig en concreet kunnen worden beoefend.

Geen hapklare brokken Schoolboeken bevatten eigenlijk hapkla­ re brokken: geschreven inform atie, beel­ den, kaartjes en o p d rachten m et bronnen of extra inform atie. O n /e historisch ge­

groeide omgeving is de werkelijkheid, waaraan de schoolvakken h u n eigen aan­ deel of visie ontlenen. De omgeving wordt bewerkt door schoolboekschrijver en docent en op papier de klas in ge­ bracht. Ze is dan natuurlijk geen werke­ lijkheid meer, de omgeving buiten school is im mers niet in hapklare leerbrokken gem odelleerd. De omgeving kent geen opdrachten of extra bronnenm ateriaal, geen samenvatting van wat je nu op die brug over de Zaan gezien hebt en geen econom ische invalshoek die expliciet er­ uit gelicht wordt. Leerlingen zullen bij omgevingsonderwijs vrijwel alle bewerkin­ gen die in het leerboek al voor hen zijn gedaan, zelf m oeten doen: waarnem en, vragen stellen, interpreteren, analyseren. Omgevingsonderwijs dwingt de docent als

CKV1 en omgevingseducatie De belangrijkste doelstelling van het vak CKV1 is dat leerlingen leren hun smaak te ontwikkelen en hun weg te vinden op cultureel gebied. Daarom sluit omgevingsedu­ catie juist goed aan bij CKV1. Want voor cultuur hoeft een leerling niet perse naar Amsterdam. Het is vanzelfsprekender en net zo uitdagend om de culturele kaart te beperken to t Huizen en omgeving, zeker in het begin van de bovenbouw. Leerlingen kunnen zo vrij gemakkelijk vanuit school of thuis onderzoek gaan doen. Gebouwen en beelden waar ze al jarenlang langs fietsten en die heel vanzelfspre­ kend zijn krijgen nu meer betekenis. Want hoe komt het dat er zoveel verschillende kerkgebouwen in Huizen staan, w at is de relatie tussen de functie en de vorm en w at is nu een monument? Hoeveel beelden staan er eigenlijk in Huizen en waar? Wie bepaalt er w at er w ordt aangekocht? Goed leren kijken en analyseren en de eigen mening goed onderbouwen en toetsen aan die van anderen dat kan nu ter plekke en drie-dimensionaal worden onderzocht. Behalve dat de leerlingen nu vanuit in hun eigen omgeving leren ontdekken w at er op cultureel gebied aanwezig is en daarbij hun eigen smaak enz. aan het ontw ikke­ len zijn is het voor de docent door het gebruik van de Zappen site mogelijk om de leerlingen op afstand te begeleiden. Loslaten w ordt zo een stuk gemakkelijker!

Joslène Roijackers docent CKV Huizermaat Huizen

TVE 22ejrg. 2004

213

Concreter begrip door omgevingsonderwijs Mijn eerste kennismaking met omgevingsonderwijs vond twee jaar geleden plaats. Een collega vroeg mij een groep leerlingen te begeleiden van Huizen naar Kasteel Groeneveld te Baarn. Zij kregen die periode les over de Utrechtse Heuvelrug. We moesten een deel van deze Heuvel met de fiets bedwingen. Vooral de Bierweg in Blaricum maakte duidelijk dat de benaming 'heuvel' op zijn plaats is. Een paar kilo­ meter na de klim, inmiddels in de Eempolder, voerden we een grondboring uit. We konden zo met eigen ogen zien, voelen en een beetje ruiken dat de Eem vroeger klei heeft achtergelaten op de daarvoor ontstane veenafzettingen. Toen ik vorig jaar werd benaderd door de Stichting OGVE of ik mee wilde werken aan het omgevingsproject 'Zappen in je buurt', leek me dat dus een goed idee. Niet alleen omdat de leerlingen eens een keer het klaslokaal uit kunnen, ook is het een goede aanvulling op bijvoorbeeld het begrip 'ruimtelijk ordening'. Dat is een aard­ rijkskundig onderwerp dat lastig te bevatten is. Als een leerling, na bestudering van de echte Oude Haven van Huizen, deze zelf opnieuw inricht, maakt dat zo'n begrip veel concreter. Ook geeft omgevingsonderwijs een handvat bij vakoverstijging. Zo kan bijvoorbeeld, naast de herinrichting van de haven, ook haar geschiedenis aan de hand van bronnen en museumbezoek bestudeerd worden. Rutger Boeren

docent geschiedenis Huizermaat Huizen

het ware tot h et organiseren van lessen waarin de leerling zelf een actieve bijdra­ ge aan h et leerproces levert. De didactiek van omgevingsonderwijs kan daarom fun­ geren als breekijzer o f vliegwiel voor di­ dactische vernieuwing in een school. Zo kom en we tot onze tweede stelling:

Stelling 2: Omgevingsonderwijs ‘dwingt’ tot het maken van een onderwijstraject van actief en zelfstandig leren.

Bijzondere b ro n n en en inspiratie De leerling die cultureel erfgoed in de omgeving of in h et m useum m oet bekij­ ken om te zien of h et een inspiratiebron 214

kan vorm en voor een eigen uitwerking voor CKV of een ander kunstvak is bezig m et selecteren. De platenboeken zijn dichtgeslagen en de plaatjes, de beelden, de objecten, m oeten door de leerling zelf uit de m onum enten en het andere erf­ goed in de omgeving worden uitgekozen. H et gaat hierbij ook om hel selecteren, één van de vaardigheden die bij vakken als geschiedenis cn aardrijkskunde ont­ wikkeld worden. Zij m oeten b ronnen se­ lecteren voor eigen onderzoek of als in­ spiratie voor kunstzinnige verwerking - en dan nog heel bijzondere bronnen, van lantaarnpaal tot huism erk, van stratenpa­ troon tot gevelwand, van de m ensen dic­ er wonen of passeren tot de natuurele­ m enten die in de omgeving aanwezig zijn. H et zijn bijzondere b ro n n en die niet in

TVE 2 2 e jrg . 2004

een schoolboek passen, b ronnen boven­ dien die meestal driedim ensionaal zijn. Dus: S telling 3: O m gevingsondenvijs biedt andere soorten bronnen aan: g een papieren representatie van de w erkelijkheid, in woorden en afbeeldingen, m aar aspec­ ten van de w erkelijkheid zelf.

De school uit! De docent vertelt een verhaal dat in de Tachtigjarige O orlog speelt. Boeren wer­ den gedw ongen door de Spanjaarden om aarden wallen op te w erpen en watergeu­ zen werden achtervolgd op de Zuiderzee. Een verhaal uit een werkelijkheid die niet bestaat: de Zuiderzee is geen zee meer, de Spanjaarden van toen zijn, evenals de boeren en de watergeuzen allang dood. Een historische werkelijkheid terughalen kan niet, hoogstens kan m en haar recon­ strueren op basis van bronnenonderzoek. Zelfs verhalen en teksten over m oderne geschiedenis of over aardrijkskunde bren­ gen een werkelijkheid de school binnen, die n iet bestaat, die in ieder geval niet voor de leerling tastbaar, bew andelbaar, voelbaar, kortom concreet is. Schoolboe­ ken en verhalen brengen een geordende, geselecteerde, abstracte werkelijkheid de school in, m aar je kunt je afvragen: waar­ om niet m et je leerlingen de school uit, de zichtbare werkelijkheid o f de histori­ sche resten ervan tegem oet? Leren in de omgeving, leren van voorwerpen in het m useum , dit alles brengt leerlingen in on­ ze werkelijkheid die via schoolboeken m aar heel indirect lot leven kan worden gewekt. Daar komt nog iets bij. De villa van Van H outen (econom ie) in Weesp staat

naast een flatgebouw uit onze tijd (aardrijkskunde, planologie), zij is een toonbeeld van architectuur (kunstvakken, CKV), m aar verraadt ook door haar inde­ ling in vertrekken hoe de familie hier vroeger leefde (geschiedenis). De werke­ lijkheid brengt schoolvakken samen die m et nam e in het voortgezet onderwijs zó vaak gescheiden van elkaar opereren, dat het lijkt alsof elk vak over een andere wer­ kelijkheid gaat. Omgevingsondenvijs brengt leerlin­ gen het besef bij dat er enerzijds in die werkelijkheid pas echt sprake is van vak­ kenintegratie en anderzijds, dat alle schoolvakken uit dezelfde werkelijkheid putten. S tellin g 4: O m gevingsondenvijs b ren g t de werke­ lijkh eid terug in h et schoolvak en z e t h e t individuele vak terug in d e werke­ lijkheid. O m gevingsondenvijs is een natuurlijke vorm van vakkenintegratie.

U itstraling van ‘leren kijken’ Bij omgevingsondenvijs zijn het kijken en w aarnem en belangrijke activiteiten om inform atie, die ogenschijnlijk in het cul­ tureel erfgoed verborgen zat, tevoorschijn te toveren. Wie bijvoorbeeld als ontwer­ per van omgevingsondenvijs eenm aal een project heeft geproduceerd, kom t nooit m eer af van de hierin getrainde m anier van kijken naar willekeurig welke om ge­ ving. Welke m ogelijkheden zijn hier voor mijn vak? Wat zie ik dat anders verborgen was gebleven? Dat geldt ook voor de ge­ bruikers, de leerlingen. H ebben die zich geschoold in het w aarnem en bij een be­ paald project vanuit een cluster van vak­ ken, dan m aken ze ze lfd e verbinding m et andere vakken. Ze zullen een docent vra-

TVE 22e jrg. 2004

215

gen: ‘K unnen we ook niet naar buiten m et uw vak?’ De leerlingen bekijken im­ m ers de omgeving op een andere m anier en zien ook voor andere vakken mogelijk­ heden. W ant ze hebben ervaren dat ei­ genlijk alle schoolvakken een deel van h u n omgeving behandelen.

Stelling 5: Alle schoolvakken houden verband m et omgevingonderwijs.

Erfgoed w aarderen ‘Altijd langs gelopen! N ooit gezien! Wist n iet dat dat bestond!’, zijn de kreten die leerlingen slaken als ze via omgevingsonderwijs in aanraking w orden gebracht m et een omgeving, die ze vaak al heel ver­ trouwd is, m aar toch behoorlijk onbe­ kend blijkt. O ok docenten die omgevingsonderwijs ontw erpen of er in een door

anderen bedacht project in hun beroeps­ praktijk mee geconfronteerd worden ge­ ven zulke reacties. Omgevingsonderwijs leert je scherp te kijken en waarnem en. Omgevingsonderwijs openbaart je het m ooie en het lelijke van de omgeving. Is de docent vaak een forens, voor de leer­ lingen vormt dit onderzoeksterrein heel vanzelfsprekend h u n eigen omgeving. Door omgevingsonderwijs leer je zelfs de omgeving te w aarderen en er de m ooie kanten en kantjes van te zien. Omgevings­ onderwijs draagt zo niet alleen bij aan w aardering voor de m ateriële cultuur om je heen, m aar ook aan h et besef dat wat het verleden voor jo u bewaarde ook waard is om aan volgende generaties door tc geven. Omgevingsonderwijs levert een bijdrage aan de ontwikkeling van waarde­ ring voor het ‘eigen cultureel erfgoed’, en daarm ee ook een bijdrage aan burgerschapsvorming. Daarom luidt de volgen­ de stelling:

Biologie en omgevingseducatie op Laar en Berg. Biologie is een vak dat zich bij uitstek leent om via de zappensite van OGVE te ver­ diepen. Ik zeg bewust 'verdiepen' want de opdrachten op de zappensite zijn een aanvulling op het lesmateriaal uit de boeken en geven de leerlingen een goede kans zich te bewijzen in het veld. Projectgericht onderwijs waarbij de leerling een grote invloed heeft op de uitkomst. Leerlingen kunnen door zelfstandig of in groepen aan de opdrachten te werken het onderwerp uitdiepen. Een en ander sluit goed aan bij de onderwijsdoelstellingen van Laar en Berg die projectgericht onderwijs stimuleert. Vooral de overlap en de integratie tussen de vakken kan via de zappensite goed ge­ realiseerd worden. 'Water in de Regio' is een vast onderdeel voor havo 5 biologie geworden. Het 'Heuvelrugproject' loopt door de onderbouw heen bij aardrijkskunde en biologie. Het zijn uitstekende aanvullingen op het curriculum waarbij het de do­ cent makkelijk gemaakt wordt door de zappensite. Je kunt het materiaal naast maar ook in plaats van je methode gebruiken. Erik S o e r

docent biologie Laar en Berg

216

TVE 22ejrg . 2004

S te llin g 6: O m g e v in g s o n d e rw ijs le id t to t w aarde­

a c h te r de ru g is. O m g e v in g s o n d e rw ijs d o o rb re e k t de ro u tin e , n ie t a lle e n v o o r

r in g v o o r d e c u ltu u rh is to ris c h g e g ro e i­

le e rlin g e n m a a r ze ke r o o k v o o r d o c e n te n ,

d e e ig e n o m g e v in g en b e v o rd e rt d a a r­

d ie veel m e e r d a n in h e t re g u lie re c u r r i­

m ee d e o n tw ik k e lin g van b u rg e rsch a p .

c u lu m een eig e n agenda k u n n e n bepa­ le n . V o o r de s c h o o lle id in g ka n d it laatste w e e r een a a n tre k k e lijk in s tru m e n t z ijn o m te w e rk e n aan ta a k d iffe re n tia tie .

Saai o f bo e ien d ? W a t v in d je als le e rlin g in te re s s a n te r: een

S te llin g 7:

les m e t d e rtig m a n in een lo k a a l, m e t

O m g e v in g s o n d e rw ijs

s c h o o lb o e k e n o p tafel en een d o c e n t v o o r de klas, o f b u ite n sch o o l e ig e n o n ­ d e rzo e k d o e n en aan een e in d p ro d u c t w e rk e n , in k le in e gro epje s, o n d e r b e g e le i­

v o o r d o c e n te n en le e rlin g e n . H e t is e rg le u k o m z e lf m e t je le e rlin g e n n a a r b u ite n te g a a n . D e lessen, jo u w h a n d in h e l le re n , w o rd t m e e r z ic h t­

d in g van de docent? T ro u w e n s : w a t d o e t

b a a r d a n in de kla s z e lf.

is

m o tiv e re n d

d ie d o c e n t h e t a nders da n in de klas. Je k u n t m e t h e m o f h a a r p ra te n . O m g e v in g s o n d e rw ijs is le u k en le e r­ zaam. E en p ro je c t o m g e v in g s o n d e rw ijs v e rg ro o t de b e la n g s te llin g v o o r de p a rtic i­

D eze k re e t slaakte een o n tw e rp e r van o m ­

p e re n d e sch o o lvakke n , o o k als h e t le re n

g e vin g s o n d e rw ijs d ie in h e t k a d e r van een

o p straat en in h e t m u s e u m z e lf al la n g

o n tw ik k e lp ro je c t v o o r h e t eerst o p pad

Z it h ie r een m useum ?

Omgevingseducatie in Bussum Als docent tekenen op De Fontein kreeg ik twee jaar geleden te maken met de in­ voering van Culturele en Kunstzinnige Vorming als verplicht vak op onze school. Doelstelling is de cultuurparticipatie van VMBO-leerlingen te vergroten. Fliertoe on­ dernemen de leerlingen zelfstandig activiteiten op cultureel gebied waarvan ze ver­ slag doen aan de docent. Toen het pilotproject Zappen mijn pad kruiste was ik meteen enthousiast. Flier lag een kans leerlingen op een flitsende manier verslag te laten doen van culturele ont­ dekkingstochten in de eigen omgeving. Medewerkers van de Stichting OGVE ont­ wikkelden met mijn suggesties een aantal aansprekende CKV-projecten: over 't Spiegel, een villawijk in Bussum, het monumentale station Naarden-Bussum, kerken en een door de leerlingen uit te stippelen beeldenroute. De werkelijkheid bleek weer­ barstiger dan de theorie; leerlingen liepen soms vast in de virtuele veelheid van mo­ gelijkheden op de Zappen-site. Dit leverde wel weer de nodige verbetertips op, en volgend jaar maakt Zappen zeker deel uit van mijn reguliere lesprogramma. Peter Tot docent CKV Fontein Mavo Bussum

TVE 22e jrg. 2004

217

was. Alleen al h et opbouw en van een overzicht op lokaal niveau van erfgoed-, natuur- en kunstinstellingen betekent een eyeopener voor veel docenten. Gewend als de scholen zijn aan excursies naar de grote, landelijk bekende musea, krijgen ze plotseling de juweeltjes op erfgoedgebied in de eigen omgeving in de gaten. Een lid van een historische vereniging kan een rondleiding voor leerlingen in een bepaald deel van de stad geven, het kleine m useum om de hoek, dat de lokale p e tite histoire tentoonstelt, spreekt direct aan. De culturele instellingen die dicht in de b u u rt liggen bieden zonder grote ver­ storing van h et rooster alle m ogelijkhe­ den voor eigen onderzoek door leerlin­ gen. Die eerste w erkcontacten via omgevingsonderwijs kunnen leiden tot een ei­ gen inbreng van de culturele instellingen ook bij andere projecten of lessen van de school. S telling 8: D e school k n o o p t er vruchtbare con­ tacten d o o r aan m e t culturele in stel­ lingen in d e b u u rt en andersom .

of archief en hun producten vorm en sa­ m en een wervende tentoonstelling. Zodra een project van start gaat kan er publici­ teit gezocht worden, ook om de school een herkenbare plek in de omgeving te geven. Tegenover de gem eentelijke en provinciale overheid is deze vorm van de school uitgaan op zoek naar de eigen leefomgeving een verantwoorde m anier van profileren. Wie weet o f er extra subsi­ dies mogelijk zijn, dankzij de naam die de school zo opbouwt. Een omgevingsonderwijsproject zal meestal ook lokale en regionale erfgoed­ instellingen bij het onderwijs betrekken. O ok voor deze instellingen - van regiona­ le archiefdienst tot historische vereni­ ging, van oudheidkam er tot kunstgalerie geldt dat omgevingsonderwijs een goede profileringm ogelijkheid biedt. Voor cul­ turele instellingen betekent dit het oog­ sten van w aardering voor en erkenning van de daar aanwezige kennis en experti­ se. H et inzicht dat culturele instellingen zich nuttig kunnen m aken voor het regu­ liere onderwijs (naast h et eigen educatie­ ve aanbod) verhoogt de legitimatie ten opzichte van de lokale overheden. Dit al­ les leidt tot:

Profileren! De m oderne schoolm anager is m et van al­ les bezig, m aar zeker ook m et h et pro­ bleem: hoe profileer ik mijn school te­ m idden van de concurrentie. W aarin kan ik het onderscheidend verm ogen vinden, dat ouders en leerlingen er toe zal bren ­ gen ju ist mijn school te bezoeken? Hoe kan ik op gepaste m om enten wat extra gratis publiciteit genereren, bijvoorbeeld in de periode van de aanm elding van nieuwe leerlingen? Kortom de school als ondernem ing is bij uitstek gebaat bij goe­ de projecten omgevingsonderwijs. Foto's van leerlingen buiten en in het m useum 218

S telling 9: M et om gevingsonderw ijs ku n n e n scholen en culturele instellingen zich p rofileren.

Samenwerken binnen en buiten school? Een school voor voortgezet onderwijs w ordt wel eens om schreven als een bedrijvengebouw. Allemaal deuren, waarachter docenten, die de klassen opwachten. Is de klas gearriveerd, dan gaat de deur dicht en begint de eigen vakles. Tegenwoordig is het algem een gebruik om in leerjaar-

TVE 22e jrg . 2004

team s o f vaksecties samen te w e rke n , ö m g e vin gso n d e rw ijs kan aan d ie sam enw er­

o m sam en o n d e rw ijs te gaan o n tw e rp e n . I Ie t k ijk e n b ij k u n s tv a k k e n b ijv o o rb e e ld

k in g een e x tra im p u ls en a p a rt ca ch e t ge­

b lijk t h e e l le e rza a m v o o r d o c e n te n ge­

ven. Im m e rs v a n u it ie d e rs v a k k e n n is en m a n ie r van w e rk e n (d ie vaak o o k n o g ste rk vakb e p a a ld is) is lie t h e e l in te re s s a n t

schiedenis, d ie veel m e e r m e t s c h rifte lijk m a te ria a l w e rke n . O m g e k e e rd ka n de o n ­ d e rz o e k e n d e m e th o d e van de gam m avak-

'Politiek en Ruimte' in de eigen omgeving Afgelopen jaar zijn het Willem de Zwijger College te Bussum en OGVE gaan samen­ werken. In havo 4- en in vwo 3-klassen zijn voor het vak aardrijkskunde projecten gestart die via de computer de omgeving van de leerlingen daadwerkelijk de school binnenhalen. Havo 4 leerlingen hebben zich enthousiast gebogen over de vraag wat de toekom­ stige bestemming zou kunnen zijn van de voormalige chocoladefabriek Bensdorp. Maar ook over de vraag hoe de Landstraat eruit moet gaan zien. Deze onderwerpen zijn vooraf gegaan door lessen over de Nederlandse ruimtelijke ordening en gemeen­ telijke herindelingen. Alles binnen het eindexamenonderwerp Politiek en Ruimte. Een aantal mogelijke oplossingen voor Bensdorp: een discotheek, een bioscoop, een winkelcentrum gecombineerd met wat kantoren en woningen. VWO 3-leerlingen hebben zich bezig gehouden met de toekomst van de Horstermeerpolder, nadat ze eerst lessen hadden gehad over de geologische wordingsge­ schiedenis van het Gooi. Enkele reacties van leerlingen: nuttig, leuke werkvorm, leerzaam. Voor het komende schooljaar zijn wij van plan om de opdrachten vakoverstijgend >.** r , W 'S ■ ■ - >;>• te maken. Ik eindig met: een goed begin is het halve werk! Anne de Haan

docent aardrijkskunde Willem de Zwijger College

Docent en leerlingen Willem de Zwijger College met opdrachtentocht door Bus­ sum.

TVE 22e jrg . 2004

219

ken een nog o n o ntdekt terrein vorm en voor de collega’s van de kunstvakken. O m dat omgevingsonderwijs dezelfde wer­ kelijkheid, de omgeving, centraal stelt, m oeten alle vakken wel verbindingen zoe­ ken m et elkaar, ju ist in diezelfde om ge­ ving, die tenslotte h et onderzoeks- en w erkterrein voor de leerlingen vormt. Maar h et gaat nog verder. W aarom zou school X alleen een project om ge­ vingsonderwijs opzetten, terwijl school Y er ook van kan profiteren? W aarom ont­ wikkelen zij dat niet samen? Kortom om ­ gevingsonderwijs kan leiden tot sam en­ werking tussen naburige scholen, die in andere opzichten juist vaak concurrenten zijn en daardoor weinig onderlinge con­ tacten o nderhouden. S tellin g 10: O m gevingsonderw ijs g e e ft vaksecties

220

b innen school en buurtscholen d e g e ­ leg en h eid ond erlin g sam en te werken.

Er is natuurlijk nog veel m eer over te zeg­ gen, m aar hopelijk zijn bovenstaande stel­ lingen al voldoende om de aarzelende of ietwat wantrouwende toekijker te overtui­ gen van het nu t en de zin van omgevings­ onderwijs dat, - hoewel geen vak in de ge­ bruikelijke zin - door zijn grote variatie aan invalshoeken op de werkelijkheid en zijn onlosmakelijke verbondenheid daar­ m ee een onm isbare aanvulling is op het­ geen de school aanbiedt. Ach ja, er is, als we h et goed tot ons la­ ten doordringen, natuurlijk niets nieuws onder de zon. De Rom einen zeiden het al: non scholae sed \ita e discim us (niet voor de school, m aar voor het leven leren wij)!

TVE 22ejrg . 2004

e

~~

B ro n n e n b a n k

L eei

W erfcs+ulüki

□ v e r Zappen

jDisGüs'Srêl

Leerlingenwerkstuk: Kunst in de openbare ruimte, Huizermaat, Huizen* Groepsnaam: Groepsleden: Vak: Plaats:

Feladi Felicia Flitijahubessy, Adinda Snackey C.K.V. Huizen

Deelvraag 1

We hebben alle kunstwerken samen bekeken op de site van Huizen. We overlegden met elkaar over onze eerste indruk en hebben er 1 geheel van gemaakt. Onze mening kwam vaak overeen, de top 10 was dan ook snel samengesteld. Onze Top 10 van kunstwerken in Huizen:

Naam kunstwerk Kunstenaar 1. Extacy M. Mandersloot 2. Benjamin S. F. Jansen 3. Out of the Blue M. Mandersloot 4. Stille stemmen R. Logister 5. Siamese Tweeling N. Dings 6. Het vierkant Y. Kracht 7. Zonder titel A. v/d Wijdeveen 8. Herdenkingsmonument M. A. v/d Kreek 9. Zonder titel V. Phuong 10. Onderbouw A. Andriessen

Plaats in Huizen Aanloophaven Gemeenlandslaan De Meent Gooierserf Aanloophaven Gemeenlandslaan Aanloophaven Ceintuurbaan Aanloophaven Aanloophaven

Eerste Indruk Mysterieus, apart coole kleur Leuke achterliggende gedachte Goed weergegeven Mooi Zit leuk in elkaar Wat stelt het voor? Aangrijpend Leuke toeters Emotioneel

Deelvraag 2 en deelvraag 3

De naam van dit kunstwerk is Extasy. Dit kunstwerk van Marjolijn Mandersloot is deels gepolijst en deels gepatineerd.We hadden alletwee als eerste indruk dat dit absoluut op de eerste plek moest komen. Je ziet twee kindjes, baby's misschien, met in plaats van een hoofd een enorme bal. We denken dat de bedoeling van de kunstenaar is dat het kunstwerk verwarrend overkomt, de titel is daar ook mee verbonden. Het kunstwerk is best wel herkenbaar, maar tegelijkertijd onrealistisch. Er zijn geen sporen van het gereed­ schap te zien. Felicia'. Ik vind dit een macaber kunstwerk, het ziet er best wel eng uit dat maakt het spannend, Adinda: Ik vind dit een leuk kunstwerk. Speels, maar het heeft te­ gelijk iets dieps.

Z.M vi F *

De naam van dit kunstwerk is Siamese Tweeling. Wij stonden hier alletwee een tijdje te kijken voordat we echt een mening konden vormen. Je ziet twee vrouwen die met hun rug naar elkaar toe staan maar met hun hoofden aan elkaar vast zitten. De titel komt daarmee overeen met het beeld. De Siamese tweeling Chang & Eng inspireerde Nicolas Dings tot dit werk. We denken dat het kunst­ werk tegelijkertijd afstand en verbondenheid symboliseert. Het TVE 22e jrg. 2004

• ”

' t f

W

;- ’

Chang en Eng’

221

kunstwerk is erg realistisch, maar wel gestileerd, het is een sierlijk beeld. Het beeld is van brons gemaakt, het is gegoten. Je ziet geen sporen van het gereedschap, maar het lijkt alsof er een structuur van wol inzit. Het kunstwerk heeft een organische vorm, het is symmetrisch. Felicia'. Ik weet niet goed wat ik van dit kunstwerk moet vinden, ik vind het op de een of andere ma­ nier een beetje somber. Adinda'. Ik vind dit wel een apart kunstwerk. Ze zijn met elkaar verbonden maar ze staan wel met hun ruggen naar elkaar toe wat weer afstand betekent. Dit is een kunstwerk Zonder Titel. Het is een kunstwerk met een groot formaat. We vinden dit kunst­ werk fantasierijk, het doet denken aan Fantasia van Disney. De bebouwing in de omgeving van de op­ haalbrug inspireerde de Vietnamese kunstenaar Vinh Phuong tot dit tempelachtige kunstwerk. We zien een beeld met aan de linkerkant een pilaar en aan de rechterkant liggen toeters met de openingen naar rechts. Het is een herkenbare voorstelling. Het is geabstraheerd. Het beeld is gemaakt van na­ tuursteen en brons. De toeters zijn gegoten, de rest is gebeeldhouwd. Het is een geometrische vorm, asymmetrisch. Door de verschillende materialen heeft het kunstwerk twee verschillende kleuren. Eerst vonden we dit beeld wel leuk maar na het nader bestuderen valt het toch wel tegen. Felicia'. Ik vind de trompetten iets komisch hebben. Adinda'. Ik vind dit een saai kunstwerk. Het staat wel op een mooie plek. De naam van dit kunstwerk is Onderbouw, van A. Andriessen. De vrouw is naakt en ziet er kwets­ baar uit. We weten niet waarom de kunstenaar deze naam heeft gekozen. Het kunstwerk is realistisch en gestileerd. Het kunstwerk is van brons, en gegoten. Je ziet geen sporen van het materiaal. Het beeld heeft een organische vorm en het is asymmetrisch. Felicia'. Ik vind dat ze zielig kijkt en ik vraag me af waarom ze dat is. Adinda'. Ik vind dit wel bijzonder. Het is alsof ze zich aan ons aanbiedt van: kijk wat ben ik mooi! maar tegelijkertijd heeft ze iets verlegens over zich heen. We hebben met veel plezier de foto's gemaakt. Wat vind jij van de kunst in de openbare ruimte in Huizen?

Felicia'. De meeste kunstwerken vind ik best somber en ouderwets. De kunstwerken die te maken hebben met de geschiedenis of achtergrond van Huizen vind ik best interessant. Adinda: Bij de meeste kunstwerken zit er een achterliggende gedachte bij, dat vind ik wel interessant. Ik vind het leuk dat de kunstwerken op plekken staan waar veel mensen komen dan weet je tenmin­ ste dat ze gezien worden ookal is het maar in een oogopslag. Met dank aan:

XTC een naakt meisje toeters De Tweeling Guitige Guido De camera Zappen

______ J Dit project werd mede mogelijk gemaakt door:

F&A productions GG software Joslène Openbare kunst De gemeente Huizen * Het is niet mogelijk in druk alle illustraties, opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledige digitale versie van dit werkstuk kan men lezen in de Zappen-werkstukkenkast van www. zappeninjebuurt.nl onder FELADI. 222

TVE 22ejrg. 2004

'Out of the Blue'

C u ltu red erfgoed ‘als levend th eater’ Gerda Ilo lzh a n s T heater en erfgoededucatie Theam us (opgericht in 1987) brengt sinds 1995 m uziektheater op locaties van cultuurhistorisch belang (musea, forten, kastelen, landgoederen, fabrieken, enz.). Wat het gezelschap voor ogen staat is ge­ schiedenis als een proces van verandering voelbaar te m aken. Een verhaal m et een plotlijn, waarin het onderscheid tussen schijn en werkelijkheid meestal duidelijk is, spreekt het publiek aan. De historische plek of het belangrijkste personage - die deze plek vertegenw oordigt - speelt een essentiële rol in de voorstelling. Geschiedenis is vaak statisch. Theater is actie. C om m uniceren m et publiek over them a’s die voor veel m ensen van wezen­ lijk belang zijn. Alles gebeurt in het hier en nu. Wil je nu de geschiedenis dichterbij halen, je k u nnen verplaatsen in de leefen denkw ereld van m ensen - ook die uit het verleden - dan is achtergrondinfor­ matie van onm isbaar belang. Een aan­ sprekend lessenpakket is dan dé m anier om theater aan te laten sluiten bij h et on­ derwijs, om m eer aandacht te leggen bij vragen van h et jo n g e publiek.

We deden dat in twee projecten; G edon­ d er in N aarden, in de Prom erskazerne in N aarden en B liksem m in ne in het Muiderslot. Beide voorstellingen w erden ge­ maakt en uitgevoerd d o o r gerenom m eer­ de theaterm akers en musici (waarmee Theam us zich onderscheidt van Living History) en haalden dan ook beide de landelijke pers.

B liksem m inn e in h et M uiderslot In dit stuk gaat Theam us de confrontatie aan m et de liefde in de tijd van P.C. Hooft. De Granida en het lyrisch werk

Samenwerking m et Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem streek Daarom was het fantastisch om m et een regionale instelling als de Stichting Omgevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem­ streek (OGVE) te kunnen samenwerken. 71 E 22cjrg. 2004

THEAMUS s p e e lt

M uziektheater in met M uiderslot

'i/ySi/. '/

'

> /rAyM

P.C, Hooft

223

van P.C. H ooft vorm en samen h et uit­ gangspunt voor deze lovestory' vol passie en w anhoop tussen drie acteurs. De poëti­ sche taal van H ooft wordt m ede muzikaal vertaald in een arcadische wereld van vrij­ heid en ware liefde. Zo kan h et gebeuren dat H eilige Venus van H ooft als zwoele blues wordt gezongen. Er wordt gebruik gem aakt van zowel zeventiende eeuwse als hedendaagse muziekstijlen, waarmee de tegenstellingen in de twee verhaallij­ nen ben ad ru k t wordt.

Lesmateriaal over B liksem m inne en h et M uiderslot OGVE ontwikkelde voor B liksem m in ne in sam enwerking m et h et GOCK, centrum voor kunsteducatie in Hilversum, Theamus en h et M uiderslot lesm ateriaal voor de vakken geschiedenis, N ederlands, dra­ ma en muziek voor leerlingen bovenbouw HAVO/VWO. H et literaire werk van Hooft, de them atiek van de Granida en van B liksem m inne vorm den de basis voor opdrachten N ederlands, theater en m u­ ziek. Daarm ee sloot h et m ateriaal naad­ loos aan bij h et them a liefde van het cul­ turele kunstzinnige vorm ing (CKV)l, toen nog een geheel nieuw vak. En het werd ook een goed voorbeeld van hoe theater aansluiting kan vinden bij onder­ wijs in de eigen omgeving. H et M uider­ slot m et zijn historische achtergrond vorm de de basis voor opdrachten geschie­ denis.

In h o u d program m a Vijftien scholen voor m iddelbaar o n d er­ wijs uit h et Gooi (en daarbuiten) deden

224

m ee aan het project. De leerlingen start­ ten op school m et een diaserie over het M uiderslot en ze lazen teksten uit de Gra­ nida van P.C. Hooft. Tijdens dramalessen m aakten ze kennis m et m uziektheater. De Ridderzaal van het M uiderslot vorm de het bijzondere decor voor dit theaterstuk. H onderd leerlingen en enkele docenten zaten in carré rondom de speelvloer en konden van dichtbij de voorstelling m ee­ maken. Na afloop van de voorstelling volgden leerlingen een rondleiding door het Mui­ derslot. De rondleiding werd gedaan door vrijwilligers van het slot, die in het begin wel even m oesten w ennen aan deze nieuwe doelgroep. De eindopdracht voor CKV was een recensie schrijven over B lik­ sem m in ne voor h et kunstdossier. Al was het werken aan de onderzoeksopdrach­ ten voor het nieuwe vak CKV nog w ennen voor veel leerlingen, toch kwamen er veel enthousiaste reacties op dit ‘rode oortjes en oogjes' toneel. De eindopdracht voor geschiedenis was een schriftelijk werk­ stuk. H et gehele lespakket is in nauwe sa­ menwerking met enkele docenten tot stand gekom en. De nadruk bij het ontwikkelen van het lessenpakket lag op de gevarieerdheid er­ van en op de verbinding tussen de ver­ schillende vakken. Scholen konden er voor kiezen binnen hun eigen discipline (N ederlands, dram a of geschiedenis) de leerstof aan te bieden, m aar integratie en samenwerking tussen de verschillende vakken werd natuurlijk gestim uleerd. Aan vakoverstijgende onderwijsprojec­ ten - waarbij erfgoededucatie en kunst­ educatie sam engaan - valt veel te leren, veel te beleven. H et zou mooi zijn als omgevingseducatie regelm atiger gecombi­ neerd kon worden m et theater op locatie.

TVE 22ejrg . 2004

Fragment uit werkstuk:

De Vissersbuurt in Huizen Deelvraag 3: W at is er nu nog van de visserbuurt te zien?

Antwoord: De huizen in de vissersbuurt zijn zeer klein. Hieraan kan je zien dat de mensen vroe­ ger ook klein waren. De huisjes staan ook dicht op elkaar. De weggetjes zijn kron­ kelig, smal en er zijn veel hoogteverschillen. De namen van de straten zijn ook nog te herkennen: Visserstraat, Schipperstraat. Er staan in deze straten nog veel oude boerderijen die opgeknapt zijn en nu zijn omgetoverd to t een mooi en modern huis. Vanaf de buitenkant lijken het nog steeds boerderijen. Ook de oude haven is er nog steeds (die is dit jaar 150 jaar oud), maar dat is ook een onderdeel van de vissers­ buurt die zeker niet mag ontbreken, w ant dat was in die tijd erg belangrijk. Anne-Claire van M enk en Rosanne Rozeneek

4 HA VO, Huizermaat, Huizen

(Project: omgevingseducatie - Geschiedenis)

•s? llU i

Werkstuk van: Anne-Claire van Menk & Rosanne Rozeneek Klas: 4hC en 4hB Datum: 19 -06-2004

TVE22ejrg. 2004

225

B ro n n e n b a n lc

L e e rlin g

W e rk s tu k k e n

O v e rk a p p e n

D is c u s s ie

Leerlingenwerkstuk: De Oude Haven, Huizermaat, Huizen* Groepsnaam: Groepsleden: Vak: Plaats:

Kippengaas Sjoerd en Jasper Geschiedenis Huizen

Hier zijn alle foto's die we gemaakt hebben. De rest van de foto's lukte niet ■

.

yr

»■■■

De Oude Haven is in de loop der jaren veel veranderd. Maar er staan ook noch oude dingen zoals de botter. De botter is een boot die al sinds 1885 bestaad. Janus Kok was de kapitein van de boot. De Kalkovens is nu een restaurant, en was eerst een kalkoven. Daarom heet het de Kalkovens. De Haven van Huizen is een ook een restaurant, het was eerst een boerderij van de boeren die daar leefden. Waar nu de apartementen komen was eerst een verf-fabiek Van boerendorp tot vissersdorp

Hoewel Huizen bekend staat als een vissersdorp, bestond de bevolking oorspronkelijk uit boeren, de latere Erfgooiers. De Erfgooiers hadden het recht op het gemeenschappelijk gebruik van gronden, de meenten. De boerderijen lagen rond de Nederlands-Hervormde kerk, het oudste gebouw van Huizen. Toen de Huizers in de zeventiende eeuw begonnen met vissen, was er nog geen haven. Toch trokken de vissers met hun botters de Zuiderzee op. De visvangst losten ze illegaal op een zandbank voor de kust. Met hulp van karren werd de vis door het water aan wal gebracht. In 1807 werd het vissen ge­ legaliseerd en ontstonden er plannen voor een haven. Er werd grond aangekocht van de Erfgooiers en in 1854 legden de eerste botters in de haven aan. Rond de haven verrezen aan de visserij verwante bedrijven als een visrokerij en een scheepswerf. Rond 1860 beleefde de Huizer visserij haar grootste bloei, maar liefst 125 botters trokken er iedere dag op uit om hun visnetten te vullen. De visserij nam aan het einde van de negentiende eeuw gestaag af. De genadeklap kwam in 1932, met de aanleg van de Afsluitdijk werd de Zuiderzee afgesloten. Voor deze deelvraag hebben we een paar mensen geïnterviewt, twee mensen zeiden dat we naar het bort hieronder moesten kijken en één iemand zei dat hij het niet wist. We weten nu dat er 100 aparte226

TVE 22e jrg . 2004

menten komen, een winkelcentrum met 35 dorpswinkels en nog een stuk van de haven erbij. De Coronel Kartracing was eerst een fabriek. Vroeger lagen er alleen maar vissersboten maar nu liggen er ook anderen boten, zoals motorboten en zeilboten. Sjoerd: Ik ben het er wel mee eens,omdat een nieuw centrum wel leuk is en daar stond toch maar een nuttelose verf-fabriek die niet meer gebruikt word. Ja s p e r:

Ik ben het ook eens met de plannen,want ik vind een centrum wel leuk en er stond een hele oude verf-fabriek waar alle ruiten kopot van waren. Er waren ook plannen om bij mij in de buurt te gaan bouwen, dan zouden ze de honkbal velden, de skatebaan en het mooie stukje natuur weg halen. Waardoor ons uitzicht verpest werd

passes

Ontwerp nieuwe Oude Haven in Huizen.

•

Het is niet mogelijk in druk alle illustraties, opmaak en kleurgebruik van dit werkstuk te laten zien. De volledige digitale versie van dit werkstuk kan men lezen in de Zappen-werkstukkenkast van www.zappeninjebuurt.nl onder nummer 9109.

TVE 22e jvg. 2004

227

H et M onum ent in de Hooft-rol Olga Faber

M o n u m e n te n en erfg o e d e d u ca tie Sinds een tien tal ja re n b e v o rd e rt h e t m i­ nisterie van OCW h e t g eb ru ik van c u ltu ­ reel erfg o ed in h e t onderw ijs. De Rijks­ d ien st v oor de M o n u m e n te n z o rg , e e n van d e c u ltu u rd ie n ste n van h e t d e p a rte m e n t, is van h a rte in d it streven m eeg eg aan . Im ­ m ers: w at is e r m o o ie r d a n lee rlin g e n zelf

een in d ru k w ek k en d gebouw te laten erva­ ren o f ze m et a n d e re og en te lere n kijken n a a r h u n eigen leefom geving? D e Rijksdienst h e e ft d e afgelopen ja ­ ren m e th o d e s en ric h tlijn en voor erfgoe­ d ed u catie ontw ikkeld die in h eel N e d e r­ lan d g eb ru ik t k u n n e n w orden. U itgangs­ p u n t daarbij is de eigen om geving van de leerling. M o n u m e n te n staan tenslotte op

Fragment uit werkstuk:

Kerken en Moskeeën als monument Inleiding. V oor het vak ckv1 m oesten w ij een opdracht maken. Je kon kiezen u it tw e e onder­ w erpen, w ij hebben gekozen om Kerken en M oskeeën in Huizen nader te onderzoe­ ken. Daarbij hebben w ij een hoofdvraag gekregen, die luid: "W elke kerken en m os­ keeën horen thuis op de m onum entenlijst?" Om deze hoofdvraag goed te kunnen beantw oorden geven w e eerst antw o o rd op een paar deelvragen, deze luiden: 1. "Hoe zien de kerken en moskeeën in Huizen eruit?" 2. "W aarom staan bepaalde kerken op de m onum entenlijst?" 3. "Hoe ziet onze m onum entenlijst eruit?" Slot. We vonden d it w el een leuke opdracht om te doen. Het is een keer w a t anders en het heeft m et je eigen gem eente te maken. Soms w as het wel een lastige opdracht, de fo to 's w ilde niet op de site o f het kw am er niet uit te zien zoals w e w ilden. Maar uiteindelijk is het wel gelukt en zijn w e ook wel tevreden over het resultaat. We zijn er best w el druk mee gew eest. We hebben w el gem erkt dat als je niet optijd begint, je w el een beetje in de problemen raakt. Gelukkig hebben w e het op tijd af gekregen en hebben w e het ook w el m et plezier gedaan. Hopelijk hebben jullie w a t aan deze site gehad, w ij hebben in ieder geval w el ons best gedaan om te zorgen dat jullie w a t aan deze site hebben. Groetjes. Ilse Leeflang en Patty Bout

4e klas Huizermaat, Huizen

228

TVE 22ejrg. 2004

straat en de leerlin g w o rd t er elke d ag tij­ d en s /.ijn g an g van h u is n a a r school m ee g e c o n fro n te e rd . O f de gebouw en ook daadw erkelijk ‘g e z ie n ’ w o rd en is een heel a n d e r verhaal en d a a r k o m t erfg o ed ed u catie om de h o e k kijken. L eren kijken n a ar d e gebouw de om geving en je daarbij d in g e n afvragen is e e n belangrijk aspect van erfg o ed ed u catie.

o n d e rh o u d e n m et d o c e n te n . A angezien de d o elstellin g en van OGVE g o ed aan ­ sluiten bij d atg e n e wat d e R ijksdienst voorslaat, heeft d e R ijksdienst d e Stich­ ting d a n ook sinds h a ar o p ric h tin g ge­ ste u n d en /o m ogelijk financieel en in­ h o u d elijk bijgestaan. De ontw ikkelingen bij de R ijksdienst en OGVE zijn in de af­ g elo p en ja re n feitelijk voor een deel ge­ lijk o p gegaan.

Sam enw erking m e t stich tin g OGVE Bliksemminne in h e t M uiderslot V oor e en Rijksdienst m e t een landelijke taak op h e t g eb ied t an erfg o e d e d u ca tie is h e t lastig om h o o g stp erso o n lijk k o n tak t te leggen m et alle d o c e n te n o p alle scho­ len in h eel N ed erlan d . E en reg io n ale in ­ stelling is h ie rto e b e te r in staat, die k e n t im m ers de sch o len in h a a r eigen regio en kan gem akkelijker k o n ta k te n leggen en

S tic h tin g O m geving?«tflucatie G ooi, Vechts en E em streek

IN H OU DSC) PGAVE l.ESM AT ER I AA I. N EDER LAN D S

A . In f o r m a t ie v o o r d e d o c e n t e n

B. D e

p r a k t is c h e o p d r a c h t v o o r d e l e e r l in g

Er is é é n p ro jec t d a t wat mij b e tre ft m et k op en sch o u d ers u itsteekt boven alles wat d e afgelopen ja r e n ontw ikkeld is en d a t is de th eaterv o o rstellin g Bliksemmin­ ne die in ja n u a ri 1999 plaatsvond op h e t M uid erslot in co m b in atie m et lesm ateri­ aal over de th eaterv o o rstellin g en het M u id e rslo t. De m u z ie k th e a te rg ro e p T h eam u s h a d voor deze g e leg e n h eid een a d ap tatie gem aakt van d e Granida van P. C. H ooft, bestem d voor leerlin g en van de bovenbouw van h e t voortgezet onderw ijs. V oorw aar g een gem akkelijke doelgroep! De S tichting O m gevingseducatie Gooi, V echt- e n E em streek h ad daarbij in sa­ m en w erking m et h e t toenm alige c e n tru m voor k u n sted u catie in h e t G ooi h e t GOCK, m et T h eam u s en m e t h e t M uider­ slot een in teg raal lespakket sam engesteld voor de vakken dram a, N ed erlan d s, m u ­ ziek en geschiedenis. V oor mij is h e t sam engaan van een h istorische om geving en ee n historisch to n eelstu k m et m o d ern onderw ijs en m o­ d e rn e lee rlin g en altijd sp a n n e n d om m ee te m aken. H oe krijg je ze over de streep bij iets d a t zo totaal b u ite n h u n belevings­ w ereld valt? De intensieve co n ta c te n die de stichting OGVE h ee ft m et veel scholen en d o c e n te n h e b b e n e r zeker toe bijge­ d ra g e n d at de noodzakelijke voorberei-

TVE 22ejrg. 2004

229

ding op school op een goede m anier plaatsvond. De kwaliteit van Bliksemm inne b racht m enig leerling in beroering.

C ontinuïteit C ontinuïteit is van wezenlijk belang bij erfgoededucatie. Idealiter zouden leerlin­ gen al vanaf h et eerste ja a r van de basis­ school in kontakt gebracht m oeten wor­ den m et cultureel erfgoed. D aarna zou een doorgaande leerlijn de leerlingen op alle niveaus steeds verder m oeten begelei­ den bij h et vergroten van hun kennis van en interesse in h et cultureel erfgoed. Maar helaas w ordt cultureel erfgoed nog te vaak gezien als iets dat je er als ex­ traatje bij doet. Daarbij kom t dat veel do­ centen h et m aar lastig vinden dat je voor erfgoed de klas uit moet. Toch is de belangstelling voor cultu­ reel erfgoed/om gevingseducatie in het Gooi groeiende. Dat is m et nam e te dan­ ken aan de regionale netwerkorganisatie die de stichting Om gevingseducatie is m et een stevige achterban zowel in het

230

onderwijs als in de culturele instellingen. Zoals ik al in h et begin van dit artikel zei: een landelijke instelling zoals de Rijks­ dienst voor M onum entenzorg kan de noodzakelijke contacten in het onderwijs niet leggen en onderhouden, een regio­ nale instelling als OGVE kan dat wel en dat leidt tot stim ulerende resultaten. H et voortraject bij projectontw ikke­ ling, van het zoeken van financiële m id­ delen kost echter vaak onevenredig veel tijd. Zoveel beter zou het zijn als erfgoe­ deducatie en zeker ook een voorstelling als Bliksem m inne in com binatie m et een cultureel erfgoed lespakket een vanzelf­ sprekende, vaste plaats kregen binnen het onderwijs. Ieder ja a r zijn er im m ers leer­ lingen die zich m oeten verdiepen in ze­ ventiende eeuwse literatuur. Natuurlijk: tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische be­ zwaren. Maar to c h ..... ....... hoop ik van harte dat OGVE haar werkzaam heden in de kom ende jare n voort mag zetten, m et een goede finan­ ciële steun in de rug.

TVE 22e jrg . 2004

Zappen in Tilburg Een pilot erfgoededucatie in Tilburg H ans van d e r L in d e Leren van h et verleden is lastig, want het bestaat niet m eer. De striptekenaar Willy van der Steen creëerde in zijn albums over Suske en Wiske daar een oplossing voor: de teletijdm achine van professor Barrabas. Even m et de knoppen de perio­ de, het jaar en de datum instellen en na een Hits keken onze jo n g e helden ietwat verbaasd om zich heen in een andere tijd. Zou Zappen in j e buurt daarvoor te ge­ bruiken zijn?

Pilotproject industrialisatie De industrialisatie is in het geschiedenis­ onderwijs in de basisvorming een terug­ kerend them a. Daarnaast zijn in bijna ie­ dere omgeving in N ederland sporen te vinden van dit historische ontwikkelings­ proces. Het Erfgoedhuis Noord-Brabant ontwikkelde een blauwdruk om de indu­ strialisatie aan de hand van lokaal erfgoed voor leerlingen in de tweede klas van het

® f\

“ *

,*3fl 1 1 LpWn1' ge g r .

Z -O uit^r

Ik

r

WÊmSKÊB

É flië

Tilburg, w erklieden. (Coll. R H C T )

TVE 22e jrg. 2004

231

voorgezet onderwijs inzichtelijk te maken. In 2003 startte een pilotproject van het Erfgoedhuis Noord-Brabant, de B rabant­ se onderwijskoepel Ons M iddelbaar O n­ derwijs, h et N ederlands Textielm useum en het Regionaal Historisch C entrum Til­ burg om nader te onderzoeken hoe loka­ le b ro n n en over industrialisatie door mid­ del van ICT (Inform atie en C om m unica­ tie Technologie) aan leerlingen kunnen w orden aangeboden. De keuze voor sa­ menwerking m et de Stichting OGYE en Zappen in j e b u u rt lag voor de hand.

Zappen in je b u u rt in Tilburg Met Zappen in j e b u u rt en andere elek­ tronische leerom gevingen lijkt de m issing lin k \oor erfgoededucatie gevonden. Zap­ p e n in j e bu u rt vormt de technische ver­ binding tussen (geselecteerde) b ro n n en uit archief, m useum en gebouwde om ge­ ving, contextinform atie en instructie voor leerlingen en geeft bovendien de m oge­ lijkheid voor niveaudifferentiatie. In h et leerstofvervangende project In Brabant gem aakt; de industrialisatie in Tilburg w orden zes chronologischthem atische onderzoeksonderw erpen uit de periode 1800 - 1940 aangeboden. Des­ gewenst k u nnen onderw erpen afzonder­ lijk w orden gekozen. Ieder onderw erp bestaat uit een hoofdvraag en twee of drie deelvragen en kan in een lesuur worden doorgewerkt. B ijbehorende b ro n n en uit het archief, voorzien van interactieve steunvragen, m aken h et mogelijk om de onderzoeks­ vragen te beantw oorden. W erken m et voorwerpen uit een leskist, m useum bezoek en veldwerkopdrachten in de stad zelf, worden vanuit de Zappensite aange­ stuurd. In de site k unnen leerlingen zelf een digitaal eindwerkstuk m aken bij wijze 232

van presentatie van hun onderzoeksresul­ taten. In de Tilburgse pilot zijn op basis van grotendeels hetzelfde bronnenm ateriaal versies voor vmbo, havo en vwo uitge­ werkt.

Samenwerking Samenwerking tussen verschillende per­ sonen en instellingen is tijdsintensief m aar ook veelbelovend. H et sam enbren­ gen van expertise over bronnenm ateriaal uit m useum , archief en gebouwde om ge­ ving enerzijds en kennis van doelgroepen en onderw ijsprogram m a's anderzijds maakt m ateriaalontwikkeling mogelijk die docenten of m edewerkers van erfgoedin­ stellingen afzonderlijk op eigen kracht niet voor elkaar krijgen. U itgaande van leertheorieën die geba­ seerd zijn op h et constructivisme zijn bro n n en uit archief en m useum geselec­ teerd. Dit werk is in hoofdzaak gedaan door de m edewerkers van het archief en van het m useum in sam enwerking m et drie docenten die ieder ervaring hebben m et de verschillende onderwijstypen. W aar nodig zijn de geselecteerde b ro n n en bewerkt en van steunvragen voorzien zodat leerlingen als h et ware be­ geleid ontdekken welke inform atie deze b ronnen te bieden hebben. Vervolgens zijn, afhankelijk van het niveau van de leerling, de b ro n n en op de Zappensite in een zekere sam enhang o f volgorde ge­ plaatst zodat leerlingen zich een histo­ risch betrouw baar beeld van het verleden k unnen vormen. In overleg tussen het Erfgoedhuis N oord-Brabant en OGVE zijn een aantal digitale oefentypes ontwikkeld waarmee leerlingen feedback krijgen op antwoor­ den die zij geven op steunvragen bij het

TVE 22e jrg . 2004

Telegram-Adres: DEPREZ,TILBURG.

.. T ilburgsche S toomketel -

WÈmmsm

rwêküs

en

IJzIerco nstrugtie -F a b r ie k

: . t -t-t *

bMMj'

*?s& TKLEPHOON NV 12!)

Ge b r ? D eprez opgenom en

b ro n n e n m a te ria a l.

Na

het

d o o rw e rk e n van d it b ro n n e n m a te ria a l o p de Z a p p e n site w o rd e n le e rlin g e n u itg e n o ­ d ig d a n tw o o rd e n o p de o n d e rzo e ksvra ­ gen te fo rm u le re n . In sa m e n h a n g m e t de in de Z a p p e n s i­

le u k te v in d e n ! W a t n u precies h e t ‘ le e r­ re n d e m e n t’ o n d e rz o c h t. b e g in t m e t rig h e id . E n daan.

is, m o e t n o g n a d e r w o rd e n M a a r ie d e re v o rm van le re n e n th o u s ia s m e en n ie u w sg ie ­ d aaraan lijk t te w o rd e n v o l­

D a a rm e e

h e e ft h e t w e rk e n

m et

d o o r het

Z appen in j e b u u rt bew ezen o o k v o o r h e t

T e x tie lm u s e u m m u s e u m o p d ra c h te n en d o o r de d o c e n te n v e ld w e rk o p d ra c h te n o p lo c a tie in de stad o n tw ik k e ld . M e t de­ ze c o m b in a tie van a rc h ie fb ro n n e n o p de

vak ge sch ied e n is en v o o r e rfg o e d e d u c a tieve p ro je c te n k a n s rijk te z ijn .

te o p g e n o m e n

b ro n n e n

z ijn

site, e rfg o e d in h e t m u se u m en in de ge­ b o u w d e o m g e v in g is een ge h e e l o n tsta a n w aarm ee le e rlin g e n zic h een v o o rs te llin g k u n n e n m a k e n h o e de in d u s tria lis a tie h e t leven en w e rk e n van de m ensen in T il­ b u rg h e e ft b e ïn vlo e d .

T ry -o u t K o rt g e le d e n w e rd h e t m a te ria a l u itg e te s t in e n ke le 2 v m b o klassen. H o e w e l le e r lin ­ g e n de m o g e lijk h e id h a d d e n o m o p in te r ­ n e t alles te d o e n behalve w e rk e n m e t de p ilo t, g e b e u rd e d it b ijn a n ie t. E r w a re n zelfs e n ke le le e rlin g e n d ie u it e ig e n bew e­ g in g m e ld d e n deze m a n ie r van w e rke n

TVE 22ejrg . 2004

233

T ien ja a r O G V E ... En een kort kijkje in E uropees verband op lokaal en regionaal niveau.

Ma ud Arkesteijn-van Willigen voorzitter O CA E

D e S tich tin g O m gevingseducatie Gooi, Vecht- en E em streek bestaat tien jaar, tijd voor een ko rte terugblik en een blik voor­ uit. Wat hebben we vooral bereikt in die afge­ lopen jaren? In de eerste plaats is er een goed netwerk opgebouw d tussen alle cul­ turele instellingen en organisaties voor natuurbescherm ing en milieu in het Gooi en de scholen voor voortgezet onderwijs.

Met dit netwerk heeft onze Stichting een breed draagvlak in de regio gecreëerd en de infrastructuur voor cultuureducatie in de breedste zin in de regio georgani­ seerd. De andere belangrijke doelstelling: de ontwikkeling van materiaal, vond altijd plaats in nauwe samenwerking m et diver­ se docenten van het voortgezet onderwijs (VO) op detacheringsbasis. Dit materiaal sluit daarom goed aan bij het bestaande curriculum van de school en kom t niet

ft

ar-- 5 . . . .,ï~r

Overhandiging van eerste exemplaar Streekreeks 4: Zappen in je Buurt aan oud staatssecretaris Aad Nuis. (Foto: Ton Kastermans Fotografie) 234

TVE 22 ejrg. 2004

als een aparte lesbrief boxen op het be­ staande schoolprogram m a. H et is een ge­ in tegreerd onderdeel xan de vakken ge­ schiedenis, aardrijkskunde, biologie, cul­ turele kunstzinnige vorm ing (CKV) en andere vakken die er bij betrokken kun­ nen worden. Het eerste lesmateriaal ver­ scheen in boekvorm (de Streekreeks) en was bij de verschillende instellingen in de vorm van bronnenbriex en voor leerlingen te raadplegen. Er w erden bijeenkom sten georganiseerd voor docenten, waar uitge­ legd werd hoe m et het m ateriaal te wer­ ken. Zij xverden ook geïnstrueerd in het gebruik m et de leerlingen in de klas. H et meest tijdrovend was om steeds op projectbasis financiën te verwerven bij de diverse overheden en bij fondsen, ter­ wijl dit eigenlijk een standaardtaak xran

h et Ministerie van OC&W zou m oeten zijn. Om gevingseducatie en Erfgoededucatie zouden een integraal onderdeel m oeten uitm aken van het curriculum op iedere school en voor alle niveaus. Al snel werd duidelijk m et hoeveel ple­ zier de leerlingen aan het werk gingen om hun directe omgeving te leren ken­ nen door m iddel xan eigen onderzoek, bezoeken aan musea, aan historische ver­ enigingen, archiefdiensten, gem eenten, natuurorganisaties en andere relevante instellingen, kortom overal waar zij hun m ateriaal m oesten zien te verzamelen. Er werd gewerkt m et videocamera, m et foto­ toestel en m et com puter. C reatief zijn, zelf initiatief nem en en zelf de zaken on­ derzoeken werden goed gestim uleerd. Al snel was door de opm ars van de compu-

Fragment uit werkstuk:

Villawijk Spiegel in Bussum Spiegel Ik vind de v illa w ijk een mooie w ijk om dat, er erg grote huizen en gebouw en staan. De vorm geving is mooi moie autos kijk als je het m et bussum zuid vergelijkt is het apart w a n t in bussum zuid heb je bijna alleen rijtjes huizen. Dat is niet mooi maar de buurt zelf is super, de tuinen in bussum algemeen w orden aardig goed onderhouden jah ook in bz. Ik zelf vind heel bussum erg mooi ik ben er egt verliefd o p !!!!!!!!!!!!!! hallo ik ben abdoel ik ben 15 jaar kom uit m arokko, zit op de fo n te in te bussum en ik doe vm bo latr w il ik graag a rch ite ct w orden dat lijk t me ve t gaaf. ik vind dat het villa w ijk er mooi en erg verzorgd uit ziet de huizen vind ik afentoe een beetje op elkaar lijken maar niet egt allemaal w a n t je hebt van verschillende ma­ ten en soorten. De tuinen zijn niet egt groot ik vind dat die tuinen groter horen te zijn!! Ik ben er vaker gew eest ik vind het een mooie buurt de fo to s die ik gem aakt heb zet ik later nog op de site! ik ga zeker navragen aan die man o f ik een rondleiding mag krijgen er vo lg t nog meer inform atie!!!

Bussum zuid crew

2e klas Fontein Mavo, Bussum

TVE 22c ji!f. 2004

235

Leerlingen van Huizermaat ontvangen de eerste prijs voor hun digitale werkstuk ‘Waterwinning’.

ter en het in tern et in de schoolomgeving ook de Stichting genoodzaakt om digitaal verder te gaan. Dit heeft geresulteerd in een sam enwerkingsverband m et de Stich­ ting Leerplan Ontwikkeling (SLO) en met de Fontys Lerarenopleiding in Eind­ hoven, die hebben bijgedragen aan de re­ alisatie van onze onderwijs-website, een regionale digitale leeromgeving, www. zappeninjebuurt.nl. H et proces ter vervol­ m aking van deze site is nog in volle gang. O p dit m om ent werken alle scholen voor VO in de regio m et ons m ateriaal. Op ba­ sis van een contract dat we kortgeleden m et de scholen hebben afgesloten, leve­ ren de scholen een bijdrage voor h et be­ h eer van de site en h et gebruik van ons materiaal. Dit is uiteraard een belangrijke stap voorwaarts voor een structurele sam en­ werking m et het onderwijs. H et is buiten­ 236

gewoon belangrijk dat de Stichting m et haar w erkzaam heden kan doorgaan, van­ zelfsprekend ook in samenwerking m et andere organisaties, want h et is zeer noodzakelijk bij jongeren het besef te ontwikkelen hoe de eigen omgeving tot stand is gekom en en hoe die ingericht is. Wat is de waarde ervan, wat m oet je be­ houden en hoe m oet je er voor zorgen. Tegelijk en vooral dat h et leuk, interes­ sant en uitdagend is om op deze m anier kennis te vergaren en zo je ook m eer be­ trokken bij en verantwoordelijk te voelen voor die eigen omgeving. Ik wilde tot slot een blik over de grens werpen, m aar dan wel in vogelvlucht, want m eer is niet mogelijk in een artikel als dit. In andere landen van Europa: Ita­ lië, Slovenië, Malta, Frankrijk, m aar ook vooral Engeland, zie je een enorm ver­ schil in de m ate waarin het cultureel erf-

TVE 22c jrg. 2001

go ed een plaats h eeft in de sam enleving en b in n e n h et onderw ijs. H et is in al die la n d e n e e n vast o n d e r­ d eel b in n e n h e t sch o o lcu rricu lu m . H e t staat zelfs m e t b e tre k k in g to t d e allerjo n g ­ sten b u ite n discussie, d a t c u ltu u r en de om gang m e t c u ltu u r v an zelfsprekend zijn. Ik b e n ie d e re k e e r w eer o n d e r de in ­ d ru k d a t zelfs de kleinste g e m e e n te n en scholen h ierv o o r allerlei faciliteiten h e b ­ b en . V an k n u tse lru im te n to t roo sters m et regelm atig bezoek aan m usea, vestingste­ d e n o f a n d e re historische p laatsen, afge­ wisseld m et h e t zelf bouw en m e t ech te sten en , th e a te rstu k k e n zien, v erk led en en toneelstukjes o pvoeren, k oken en tek e­ n en . O ok gew oon spelen in o u d e m o n u ­ m e n te n als v estin g m u ren h o o rt daarbij en o n td e k k e n h o e s p a n n e n d d a t kan zijn. M aar ook d o o r allerlei m o g elijk h ed en d o o r d e diverse o v e rh e d e n g e c re ë erd , bij­ voorbeeld cu ltu rele w eken m et vrije to e­ gan g tot m usea, m o n u m e n te n , en te n ­ to o n stellin g en . H e t is h artv erw arm en d te zien h o e trots ook al hele jonge k in d e re n zijn op h u n cu ltu re le erfg o ed en h o e e n ­ thousiast ze e r m ee bezig zijn. In N e d e r­ lan d h e b b e n wij h eel wat in te h alen op d it geb ied als je d e n k t aan d e plaats van o m g e v in g se d u c a tie /erfg o e d e d u c a tie b in ­ n e n h e t onderw ijs. O o k bij ons zou h et ee n vast o n d e rd e e l m o e te n zijn in h e t cu rricu lu m van h e t h ele onderw ijs - van d e basisschool tot aan de le ra re n o p le i­ d in g toe. Als je d a t n ie t al vanaf jonge leeftijd als een v an zelfsp rek en d h eid m ee krijgt, is onverschilligheid tro e f en d a t is helaas n u veelal h e t get al. De laatste ja r e n is h e t m e t n am e in h e t geschiedenisonderw ijs n ie t best gesteld, zoals blijkt u it diverse publicaties in k ra n ­ ten en tijdschriften. J o n g e m en sen w eten w einig van de eigen vad erlan d se, laat staan lokale g eschiedenis, en ook k u n n e n zij geen v erb an d leggen m e t de alg em en e

g eschiedenis. Dikwijls w eten zij op o n d e r­ d elen veel. m aar m issen zij de sam en ­ h ang. Schrijvers als G e ert M ak h e b b en ju is t d e geschiedenis w eer voor h e t g rote p u b liek toegankelijk g em aakt en dat is een g o e d e ontw ikkeling, m aar h e t laat o n v erlet dat o p alle n iv e au ’s in ten sie f en b re e d g e o rië n te e rd g e sc h ied e n iso n d er­ wijs en o m gevingseducatie buitengew oon noodzakelijk zijn voor onze toekom st.W ij m o e te n snel h e t ro e r o m g o o ien en op e e n sp re k en d e , u itd a g e n d e m a n ier k in d e­ ren al h eel jo n g bij h u n eig en om geving b etre k k e n , dan zal de interesse voor die eigen om geving alleen m aar to e n e m e n . W ant w eten en er oog voor h e b b e n b e te ­ k en t ook b e tro k k e n h e id . G elukkig zijn steeds m e er m en sen overtuigd, dat h e t ro e r drastisch om m oet en dat ken n is van je eig en om geving ju ist ook in de in te rn a ­ tionale co n tex t een h a rd e no o d zaak is. C h u rch ill h e eft c cn s geschreven: ‘H oe v e rd e r je te ru g kijkt in de geschiedenis, h o e m e e r je weet over de to e k o m st’. ( )m gevingseducatie p ro b e e rt k in d e­ ren en jo n g e re n op ee n aa n sp re k en d e, u itd a g e n d e m an ier bij h u n eigen om ge­ ving te b etrek k e n . O nze S tichting OGVE wil zich d a ar blijvend voor inzetten. D e k o m en d e ja re n w erken wij m ee aan de ontw ikkeling van cu ltuurprofielscholen in de regio. D rie scholen voor voortg ezet onderw ijs h e b b e n e en subsi­ d ieaanvraag voor de cu ltu u rp ro fielsch o o l g e h o n o re e rd g ek reg en . O nze S tichting zul sam en m et deze scholen w erken aan de im p lem e n tatie van om gevingseduca­ tie / c u ltu u re d u c a tie in het VO in een d o o rlo p e n d e leerlijn vanaf begin VMBO to t en m e t VWO. O p ons jubileum sym po­ sium o p 7 o k to b e r 2004 zal de vernieuw ­ de website w orden g e p re se n te erd . H e t in­ h o u d elijk e en h e t digitale fo rm at zijn lan­ delijk o v erdraagbare m o d ellen n a a r ied e­ re w illekeurige lokatie o f regio.

IV F 22ejrg. 2004

237

Dank Mijn dank gaat uit naar allen, naar onderstaande subsidiegevers, fondsen en sponsors, naar medewerkers, h et onderwijs en alle netw erkorganisaties, die de afgelopen tien ja a r hebben bijgedragen aan de verwezenlijking van onze doel­ stelling en activiteiten. Ik spreek hierbij de wens uit dat wij onze samenwerking verder k u nnen continueren, speciaal ook voor de nieuwe doelgroep: h et basis­ onderwijs, zodat om gevingseducatie een vaste plaats krijgt in h et curriculum van de scholen en in h et aanbod van de instellingen.

238

Subsidies

V erdere Fondsen en Sponsors

Fontys Lerarenopleiding - de G em een­ ten in Gooi en Vecht - Goois N atuur­ reservaat - H oogheem raadschap Amstel Gooi en V echt/D W R - Ministerie LNV - Ministerie OC&W - M ondriaan Stichting - Prins B ernard C ultuurfonds N oord-H olland - de Provincie NoordH olland - Rijksdienst voor de M onu­ m entenzorg - de Scholen voor Voort­ gezet Onderwijs in h et Gooi - SLO (via veldaanvraag) - S tim uleringsfonds voor de A rch itectuur/B elvedere Stichting VSB Fonds - Ministerie VWS Stichting WeTeN

Boers Bouwbedrijf - BKBouw - BKEBaarn - Stichting C ultuurfonds Bouw­ fonds N ed erlan d se G e m een ten ENW - H ydron - Ilumi BV Hilversum ING Bank Bussum - Jagtenberg advies­ groep - M idnet - PEN regio Gooi Stichting Regionale Geschiedbeoefe­ ning N oord-H olland - Sas Institute BV - Stichting Februari 41- W oonpartners M idden - N ederland Atrium - Jan Tabak

TVE 22ejrg. 2004

B oekbesprekingen S ch ild ersd o rp en in N e d e rla n d Tegelijk m e t d e ten to o n ste llin g in h e t S ingerm uscu m in L aren versch een d it boek, d a t als zelfstandige publicatie en als catalogus van d e te n to o n ste llin g kan w or­ den beschouw d. Singer b o rd u u rt d a a rm e e v o o rt op een in teressan te ten to o n ste llin g u it 2002, w aarin w erken u it E u ro p ese k u n sten aars­ kolonies w erd en g eëx p o seerd . Bij die ge­ leg e n h eid v ersch een de D uitse - en d eg e­ lijke - catalogus K ünstlerkolonien in E u ­ ropa; lm Z c ic h c n d e r E h e n e u n d des H im m els. De B odt kiest v oor een a a n p a k waarbij n iet alleen de ech te k u n sten aarsk o lo n ies w orden gean aliseerd , v eelm eer is h e t een exposé g ew o rd en van de d o rp e n (en stad­ jes) w aar k u n sten aars veel kw am en en ver­ bleven. Zo p asseren behalve L aren, Blari-

cum , V olendam , B ergen en O o sterb eek ook p laatsen als S p a k en b u rg en S taphorst de revue. De B odt m aakt - a n alo o g aan wat o p d e te n to o n stellin g is te zien - een in d e lin g die m in o f m e e r ch ro n ologisch is, en een b eeld geeft van de stijlontw ikke­ ling die de k u n sten a ars d o o rm aa k ten . Dat g eeft weliswaar een m ooi bo ek en een in­ teressan te ro u te d o o r d e k u n stgeschiede­ nis, m aar geeft g e en b ee ld van d e veelzij­ d ig h eid die in som m ige d o rp e n g e d u re n ­ d e k o rte re o f la n g ere tijd was te vinden. Zo ligt er in L aren de n a d ru k op de ‘m o d e rn e re ’ schilders als Van d e r Leek (natuurlijk: een nieuw e aanw inst in h e t S ing erm u seum ) en tie Belg De Sm et, en blijft in V o len d am e en k u n ste n a a r als Wil­ ly slu w e r o n d erb elic h t. D aarm ee geeft h e t b o ek een im pressie van w at zich in d e­ ze k u n ste n a a rsd o rp e n h ee ft afgespeeld. W ie ech t h e t n aadje van de kous wil we­

l l Ilf

% ****& ■

S U

* »

P

W

•

'f -

$*•

A ife

i

*Jli,

Anton Mauve. Kudde schapen in de sneeuw. Olievert op doek, 90X190 cm. (Coll. Gemeentemuseum Den Haag. Afbeelding u itb e t besproken boek.) T \ E 22c j,g . 9004

239

ten m oet zeker ook de hierboven ge­ noem de Duitse catalogus lezen en het boek D rom en van H o lla nd van Hans Kraan (W aanders 2002), waarin uitge­ breid studie is verricht n aar buitenlandse schilders die N ederland bezochten. Voor Laren en Blaricum blijft het onvolprezen boek van Lien Heyting D e W ereld in een dorp (M eulenhoff 1994) een absolute must. ‘Koffietafelen’ dus m et De Bodt, want de vele afbeeldingen en de opvallen­ de selectie m et ook m indere toppers maakt het boek toch een must. De foto’s van de Brit L.J.A.D. (hoe zou zijn voor­ naam zijn?) Creyghton laten h et landschap ro n d de dorpen zien anno 2004. De verstilde foto’s van Creyghton bewij­ zen dat N ederland nog steeds inspiratie biedt voor kunstenaars...alsof het hon­ derd ja a r geleden was. K arei L o e ff Schildersdorpen in Nederland. Saskia de Bodt (tekst) L.J.A.D. Creyghton (fotografie). Warnsveld, Terra Lannoo BV, 160 pp. ISBN 90 5897 148 1 € 35

Kruitfabriek M uiden Ze circuleren wel o f niet over h et net, ze staan op een cd-rom. ze zijn bijzonder. Foto’s van Muiden Chem ie, dat haar poorten sloot op 27 mei 2004. De voor­ malige kruitfabriek doet m eer stof op­ waaien dan ooit tevoren: want wat gaat er straks gebeuren m et het terrein, waar wie zal h et zeggen - bijzondere en m in­ d er bijzondere gebouwen afgewisseld w orden d o o r waardevolle natuur. De Pro­ vincie Noord-H olland wil woningbouw, een convenant zorgde voor druk, maar het college trad a f... Opvallend goed subsidieerde diezelf­ de provincie een fotoreportage van Bart Sorgdrager, die nu in boekvorm is ver­ schenen. De m edewerkers van M uiden 240

r joüi't iMium

AstliiL ySlZ'jMirr

&

Chem ie International, opdrachtgever van de reportage, ontvingen allemaal een exem plaar op hun laatste werkdag. Voor de liefhebber van industrieel erfgoed is dit een uniek docum ent van een bijzon­ d er bedrijf in de regio. Een m inim ale be­ schrijving en een schematische 'proces­ beschrijving’ com pleteren de uitgave. De foto’s spreken voor zich. Een collectors item: want m et slechts 500 exem plaren is het boekje alleen bij boekhandel N ijhof & Lee, Staalstraat te Am sterdam te ver­ krijgen. K arei L o e ff Bart Sorgdrager, De K ruitfabriek in M uiden (17022004). Muiden, 2004. 48 pp. € 14,95

De H erberg van Ja n Roest te Laren Geschiedenis lijkt te bestaan uit allemaal stukjes van een legpuzzel, die samen een

TVE 22e jrg. 2004

beeld vorm en. H et beeld dat iedere Ne­ derlander in zijn hoofd heeft van ‘onze geschiedenis' hangt af van het aantal stukjes in voorraad. Soms levert dat groot­ se, woelige taferelen op van het wel en wee van de m ensheid. Soms een aardig kijkje in een familie-album. Zo’n kijkje krijgt de lezer van de ge­ schiedenis van de H erberg van Jan Roest te Laren. Letterlijk en figuurlijk. Letterlijk in de kostelijke verhalen op­ getekend uit de m ond van Jo Roest, de een na oudste dochter van Jan Roest en Wijmpie Bakker. Figuurlijk in de vele fo­ tootjes en afbeeldingen van de herberg bij de kerk m idden in het dorp en van de talrijke familie, vrienden en kennissen, die een rol speelden in het verhaal. Een verhaal, dat gaat over m eer dan een halve eeuw dorpsleven gezien van binnenuit. Vanuit de familie Roest. Van het eerste begin in 1906 toen het jonge paar in het huwelijk trad en in het Bonte Paard een gelagkam er had en daarna over de vele veranderingen die er tijdens en na twee w ereldoorlogen plaats to n ­ den. Ook de gasten gezien door de ogen van een familie, die deel uitm aakte van het leven in een bijzonder dorp in het Gooi en die beroepshalve ook de vele vreem delingen, schilders, schrijvers en dichters en andere artiesten gastvrijheid bood. Die kunstenaars en kunstenm akers beheersen voor een groot deel het ver­ haal van h et beroem de Hamdorff, m aar in dit verhaal m aken zij slechts deel uit van ‘de vogels van diverse pluim age’. Een naam die de trouwe Tussen Vecht en T e m -lezer bijvoorbeeld opvalt is die van de schilder Flip Hamers, oprichter van de Curtevennestichting. De kleurige aquarel van Cornelis van V reedenburg uit 1924 die op de omslag is afgebeeld is kenm erkend voor het beeld van h et Bonte Paard dat blijft: een oude

Gooise boerderij voor een kerktoren m et een bonte, tevreden cliëntèle onder de bom en ervoor. H et verhaal, ingedeeld m et vele tus­ senkopjes en kadertjes en vele afbeeldin­ gen, is ook voor de niet-Laarder zeer le­ zenswaard. Jam m er dat de stam boom nogal incom pleet is afgebeeld. De jaartal­ len en de kinderen van het echtpaar Roest ontbreken. Juist dat soort inform a­ tie maakt het voor de buitenstaander be­ ter te volgen. Dit goed gepresenteerde verhaal mag in de verzameling van een ieder die echt geïnteresseerd is in de vele aspecten van de Gooise geschiedenis geen ontbrekend stukje zijn.

Els Scheltema-Vriesendorp Jacqueline Marjot 't B onte Paard, De herberg van Jan Roest. Van Wijland, Laren, 2003. 112 pp., geïl­ lustreerd. ISBN 90 77285 03 2 € 12,95.

H et rijke verleden van Vestingstad M uiden W aanders Uitgevers, bij velen onder onze lezers bekend van de serie A ch Lieve Tijd, hebben een boek uitgegeven over de bij­ zondere geschiedenis van het stadje Mui­ den, geschreven door H enk van Ginkel, m edeoprichter van de Historische Kling Stad M uiden, historicus en politicus. H et boek is ontstaan uit een ‘basisboek rondleidingen’ ten behoeve van de ro n d ­ leidingen door M uiden die de historische kring vanaf haar oprichting in 1986 ver­ zorgt. Gaandeweg is de handleiding aan­ gevuld en verbeterd, totdat het idee ont­ stond er een boek van te maken. Van Gin­ kel claimt expliciet niet een wetenschap­ pelijk werk te hebben gemaakt, m aar wel een historisch verantwoord boek. Dit wordt nog eens onderstreept door de

TVE 22ejrg. 2004

241

ce verleden van

ingstad Muiden dtioiH enk v an |

raadpleging van een aantal deskundigen voor lezing van het m anuscript. De uitge­ breide literatuurlijst com penseert ruim ­ schoots de omissie van een notenappa­ raat, waarvan werd afgezien vanwege de aard van het boek. Pas in het vierde hoofdstuk verraadt het boek de herkomst: de rondleidingen door M uiden. V oordat m en daaraan toekomt, w ordt m en door drie hoofdstukken geleid die h et boek opbouwen van m eer algem ene nationale geschiedenis naar specifieke gebeurtenissen en objecten in M uiden. Hoofdstuk 1 behandelt de ge­ schiedenis van M uiden in vogelvlucht, waarin de middeleeuwse functie als grens­ post van h et bisdom U trecht na de m oord op Floris V veranderde in een grenspost van Am sterdam en uiteindelijk tot een vestingstadje aan h et einde van de Hol­ landse W aterlinie. Hoofdstuk 2 gaat dieper in op ‘M uiden in roerige perioden van de vaderlandse ge­ schiedenis’. Deze hebben alles te m aken m et de rol van het M uiderslot, M uiden als vooruit geschoven post en vestingstad, be­ 242

waker van de m onding van de Vecht en van de enige weg uit het oosten, die toe­ gang gaf tot Amsterdam: de zeedijk. In de M iddeleeuwen gaat het om de bekende strijd tussen de bisschoppen van U trecht en de graven van H olland, inclusief hun eigengereide leenheren. Floris V kom t hier uit de verf als een doorgew interde in­ trigant, een ander beeld dan het bij vele generaties beklijfde beeld van m artelaar voor de vaderlandse, lees H ollandse zaak. Men vindt een paar m eer van dat soort bijstellingen op grond van recentere in­ zichten. Hoofdstuk 3 focust de blik op de bijzon­ dere objecten van M uiden: h et slot, de grote zeesluis, de Sint-Nicolaaskerk, de vestingwerken, de trekvaarten naar Am­ sterdam en N aarden, fort Pampus en de haven. De kerk is het oudste gebouw, m et zijn bijzondere boog in de voet van de to­ ren. De dorpel blijkt ruim drie m eter on­ d er h et maaiveld te liggen. En, ooit gewe­ ten dat m en in M uiden altijd m oest over­ stappen van de ene op de andere trek­ schuit aan de overkant van de Vecht? De opm aak van h et boek laat zich in vele opzichten vergelijken met A ch L ieve Tijd, m aar dan in boekvorm. De rijkdom aan prachtige illustraties, vele in kleur, als schilderijen, gravures, kaarten en oude fo to ’s en de makkelijk leesbare tekst zor­ gen ervoor dat h et resultaat er mag zijn: bijzonderheden van M uiden tegen de achtergrond van de regionale en nationa­ le geschiedenis. Kortom, een aanrader.

Jaap Groeneveld Henk van Ginkel, H et rijke verleden van Vestingstad M uiden. Waanders Uitgevers BV, Zwolle, 2004. 180 pp. ISBN 90 400 8843 8 paperback € 19,95, ISBN 90 400 8850 0 hardback. N.B.: De ingebonden uitvoering is uitsluitend nog in beperkte mate te bestellen bij de auteur: drs. H. van Ginkel, Wassenaarseweg 77-B, 2223 LA Katwijk ZH, tel. 070-511 5406.

TVE 22e jrg . 2004

TVE web-site gerealiseerd Organisaties die bij de tijd Bestand Be*jerten Beeld favorieten Elba H* 4-Vorige . £ .2 d j &Zoe*en .iJFavoneten ^GescHederw -4). J l Koppebngen £)$l»*'«’fl'>'»«nVethtentem - J& willen blijven en willen \A#M j e http//«em tuitenvecN«neemni ü és™ com m uniceren met de we­ reld m oeten een internetStichting Tussen Vecht en Eem portaal, kortweg web-site, hebben. TVE heeft zich Welkom bij TVE I dat al een paar jaar gele­ Organisatie voor regionale geschiedenis in het Gooi en aangrenzende gebieden langs den gerealiseerd. Er was de rivieren Vecht en Eem daarom al de dom ein­ ' jam— rr naam tussen vcch ten een:, n l gereserveerd. Via een bevriende relatie was tijde­ lijk een pagina op de site vecht.nl van de Vechtplassencomm issie geplaatst. O ok diende zich gesel: ied en isb a n k-n h .n lvan Museaal & Historisch Perspectief N oord-H olland aan, waarop ook iets over TVE staat. TVE heeft ervoor gekozen om een web-site te creëren en te onderhouden, die ingevuld kon worden naar de eigen specifieke behoefte. Een web-site is in de eerste plaats mooi om bekend te m aken wie we zijn, wat we doen, waar m en terecht kan voor vragen, hoe m en zich op kan geven als donateur of abonnee. Dat is wel h et minste. We wilden ech­ ter m eer. TVE heeft in haar bijna 35-jarige bestaan een grote hoeveelheid interessante publicaties verzorgd in haar tijdschrift Tussen Vecht en Eem . Er waren wel eens in­ dexen gem aakt op papier. H et idee ontstond om de hele index op het web te zetten m et de m ogelijkheid om te zoeken naar titelwoorden, inclusief auteur. Dat is gelukt. Ook is er een aantal categorieën, waarin de artikelen zijn ingedeeld: jaargang, plaats en trefwoord. O m m isverstanden te voorkom en: de artikelen zelf staan niet op het web. De opzet van de site is eenvoudig, gewoon in h tm lvoor de kenners, rustig van opmaak, zonder allerhande technische hoogstandjes. Dit m aakt enerzijds onderh o u d door nietgespecialiseerde web-designers mogelijk. We zijn nam elijk afhankelijk van vrijwilligers. Anderzijds ondervindt de gebruiker m et eenvoudige internetverbinding geen hinder van lange wachttijden of andere beperkingen. Sinds de jaarwisseling is de site operatio­ neel. Hij wordt gaandeweg aangevuld en verbeterd. O pm erkingen en suggesties van onze gebruikers zijn altijd welkom. Wij nodigen iedereen uit eens een kijkje te nem en op: h ttp : / / 'www. tussenvechteneem .nl. I loort, zegt het voort! Jaap G roeneveld webm aster em ail: webm aster© tussen i ech ten eem .n l TVE 22cjrg . 2004

243

A ctiviteitenagenda Eva Schild-Schofaerts Com eniusm useum , Kloosterstraat 33, N aarden. Inlichtingen: 035-6943045. Openingstijden: di. t/m za. 10.00-17.00 uur; zo. 12.00-17.00 uur. D ienstbodenhuis De Koepel, Landgoed Zonnestraal, Loosdrechtsebos 7 in Hilver­ sum. Inlichtingen: 035-6232990. O pe­ ningstijden: iedere zondag 12.00-17.00 uur. O ok groepsrondleidingen over het hele terrein door de h eer Schriefer, tel. 06-51362107. De binnententoonstelling van ‘h et verhaal Zonnestraal’ is van 15 april t/m 3 oktober van do t/m zo van 10.00-17.00 uur. D udokcentrum , D udokpark 1 te Hilver­ sum. Inlichtingen: 035-6292262. H et Dudok C entrum is open op woensdag, vrij­ dag en zondag van 12.00-16.30 uur. Tij­ dens kantooruren kan h et D udok C en­ trum ook op afspraak worden bezocht. De entree is gratis. De ingang van h et Du­ dok C entrum bevindt zich op de bin n en ­ plaats van h et raadhuis. Voor inform atie: 035-629 2262, van dinsdag tot en m et vrij­ dag van 10.00 tot 16.00 uur, of mail: du­ dokcentrum ® hilversum .nl. • Perm anent: O verzichtstentoonstelling van leven en werk van architect W.M. Dudok. • Iedere zondag 14.00 u u r start een rondleiding door het Raadhuis. Ge­ toond worden o.a. trouwkamer, bur­ gerzaal, raadzaal en de kam er van de burgem eester. Na afloop is h et m oge­ lijk de toren van h et Raadhuis te be­ klimm en. G roepen k unnen op aan­ vraag een rondleiding krijgen, ook buiten de openingstijden om. 244

•

H et Raadhuis ligt ook aan de Dudokroute. Deze route voert u langs een groot aantal Dudokgebouwen. Een fol­ d er over deze route is gratis af te ha­ len bij h et Dudok C entrum en de A N W B /W V in Hilversum.

G em eentelijk Expositiecentrum Aemstelle, Amsterdamseweg 441, Amstelveen. Inlichtingen: www.amstelveen.nl / 0206432494. ‘De Hollandse P orseleinroute’ 2 juli t/m 5 septem ber. O peningstijden wo. t/m vrij. 14.00-17.00 uur, za. en zo. 13.0017.00 uur. De eigen collectie Amstelporselein is aangevuld m et particuliere bruiklenen. Bijzonder zijn de onderdelen van h et eetservies dat koning Lodewijk N apoleon bij de porseleinfabriek bestel­ de. Zie voor de H ollandse Porseleinroute ook W eesper G em eentem useum en Sypesteyn. G em eentem useum Weesp in het stadhuis, Nieuwstraat 41, Weesp. Inlichtingen: 0294-491245/413750 / www.weesp.nl. • Perm anent: Voorwerpen die te m aken hebben m et de geschiedenis van Weesp. R ondleidingen op aanvraag door het stadhuis (1772-1776) van Ja ­ cob O tten Husly en het museum. • ‘De H ollandsche P orseleinroute’ van 12 ju n i tot 12 septem ber. Openingstij­ den: di. t/m vrij. 9.30-16.30 uur en za. en zo. 13.30-16.30 uur. H et W eesper m useum heeft als ‘Rijksmuseum aan de V echt’ vijf ja a r lang de collectie W eesper porselein uit de fabriek van de graaf van Gronsveld van het Rijks­ m useum in bruikleen. H et m useum be­ stuur heeft deze unieke gelegenheid

TML 22e jrg . 2004

aangegrepen om m et Aemstelle en Sypesteyn een grootse tentoonstelling Hollands porselein op te zetten en voor deze tentoonstelling een brochu­ re ontw orpen m et inform atie over de drie porseleinfabrieken (Weesper-, Amstel- en Loosdrechts porselein), m et een beschrijving van de product­ wijze van porselein en ook een fiets­ en autoroute tussen de drie exposities. Zie ook Kasteel-Museum Sypesteyn en G em eentelijk Expositiecentrum Aem­ stelle. Geologisch M useum Hofland, Hilversumseweg 51, Laren. Inlichtingen: 0355382520. Openingstijden: di. t/m zo. 13.00 - 16.30 uur. G roepen ook mogelijk op afspraak buiten de openingstijden om. Geschiedenisbank, adressengids en infor­ matie van en over de historische vereni­ gingen en instellingen in Noord-Holland, m eer dan 100 historische verenigingen in Noord-H olland hebben in de Geschiede­ nisbank h u n eigen hom epage en nieuws­ p a g in a ’s. www.g e sc h i e d e n i sb a n k-n 1. n 1 wordt gecoördineerd d oor Museaal & Historisch Perspectief Noord-Holland. Goois M useum, Kerkbrink 6, Hilversum. Inlichtingen: 035-6292826. H et m useum is in deze periode gesloten in verband m et de grootscheepse verbou­ wing/nieuwbouw. In decem ber 2002 zijn de werkzaam heden voor de nieuwbouw van dit m useum van start gegaan. H et nieuwe gedeelte, dat achter het bestaan­ de m useum wordt gerealiseerd, is ontwor­ pen door prof. ir. Hans Ruijssenaars van de A rchitectengroep BV. In het vernieuw­ de gebouw zullen het Goois M useum en het Dudok C entrum sam engaan tot één culturele instelling: M useum Hilversum. Er zal aandacht zijn voor architectuur,

cultuur en historie in een eigentijdse pre­ sentatie. N aar verwachting zal deze nieu­ we instelling in het voorjaar 2005 de deu­ ren openen. T ot die tijd verschijnt gere­ geld een nieuwsbrief. Historische Kring Ankeveen, ‘s-Graveland en K ortenhoef ‘In De Gloriosa’. Inlichtin­ gen: mevrouw Van de Velden 0356562525. Openingstijden: Iedere woens­ dagavond in De D obber, Kerklaan 89 in Kortenhoef. Aanvang 20.00 uur. Historische Kring Baerne, Burgem eester Penstraat tussen nr. 2 en 4 in Baarn. In­ lichtingen: 035-5430377. O peningstijden: iedere m aandag 10.00-12.00 u u r en 20.0022.00 uur. Historische Kring Blaricum. O udheidka­ m er Op de Deel, Brinklaan 4 in Blaricum. Inlichtingen: de h eer Verwaal 0355314462. Openingstijden: za. 14.00-16.00 uur en do. 20.00-22.00 uur. • P erm anente fototentoonstelling uit ei­ gen bezit in de O udheidkam er aan de Brinklaan 4 in Blaricum. • Vanaf 30 april een tentoonstelling van de foto’s van Gooische kunstenaars en hun werk gem aakt door fotograaf Hans Sanders. Historische Kring ‘B unscote’. Inlichtin­ gen: de h eer C.A. Nelemans, tel. 0332981685/ www.bunscote.nl. Activiteiten: W erkgroep K lederdracht en cursus kle­ derdracht maken. Historische Kring Bussum. Huizerweg 54, 1402 AD Bussum. Inlichtingen: 0356912968. O peningstijden ma. 09-12 uur en vrij. 14-16.30 uur. Historische Kring Eemnes. O udheidka­ mer, Raadhuislaan 2a te Eemnes, 035-

TVE 22e jrg . 2004

245

5382375. Openingstijden: iedere za. 14.00-16.00 uur. Inlichtingen: de heer R. van der Schaaf 035-5386094 o f mevrouw M. van der Schaal 035-5317093. • T entoonstelling ‘ffistorische Kring Eem nes 25 ja a r’. Hilversumse Historische Kring ‘Albertus P erk’. Postadres: J. van M aerlantlaan 3, 1215 HW Hilversum. Inlichtingen: de h eer Lam m ers 0356242661 / www.hilversum-historie.nl. Openingstijden: iedere vierde di. van de m aand, behalve in dec., ju n i, juli en aug. in ‘De A kker’, M elkpad 14, tel. 6212447. Aanvang 20.00 uur. Historische Kring Huizen, Havenstraat 42, 1271 AG Huizen. Inlichtingen: 0355244003. • 18 septem ber Havenfeesten 150 jarig bestaan haven Huizen. • 2 oktober 25 jarig bestaan HKH in de Boerderij. Historische Kring Laren, B urgem eester van N ispenstraat 29 in Laren. Inlichtin­ gen via 035-5312770 of via de website: www.historielaren.nl. O peningstijden: Ie­ dere zaterdagm iddag 14.00-16.00 uur. Historische Kring G em eente Loenen, postadres: De Vliet 4, 3633 EL Vreeland. Inlichtingen: mevrouw F. GerretsenCluysenaer 0294-237002. Openingstijden: Iedere eerste dinsdag van de m aand tus­ sen 18.30 - 20.30 u u r in vide van de bibli­ otheek. Historische Kring Loosdrecht. O udheid­ kamer, Acacialaan 2, Nieuw-Loosdrecht. Inlichtingen: de h eer J. Mol 035-5824841. john.m ol@ hccnet.nl. Openingstijden: Ie­ dere wo. 10.00-12.00 en 20.00-22.00 uur. Iedere zaterdag 10.00-12.00 uur. 246

R ondleidingen in de O udheidkam er over het verleden van Loosdrecht. Historische Kring N ederhorst den Berg. Inlichtingen: de heer J.E. Jansen 0294254152 of via hkndb@ hetnet.nl of www. historischekring.nl. Openingstijden: Iede­ re m aandagavond 19.30-21.30 uur op de bovenverdieping van Sporthal De Blijk. H uizer M useum H et Schoutenhuis, Ach­ terbaan 82, H uizen. Inlichtingen: 0355250223. O peningstijden: di. t/m za. 13.30-17.00 uur. • Tentoonstelling van 150 ja a r H uizer Haven vanaf 11 septem ber De geschiedenis van de H uizer Haven, die dit jaar 150 ja a r bestaat, wordt be­ licht d.m.v. vier thema's: 'De zee op', 'werken op zee', 'werken in de haven' en 'na hei werk'. Er zijn foto's, schilderijen, kleder­ drachten en objecten. Er zijn vele bruiklenen, o.a. van het Stadsmuseum Harderwijk en het Zuiderzeem useum Enkhuizen. Ook particulieren hebben hun werk aangeboden. Een prachtige film over de historie van de haven com pleteert de tentoonstelling. Kasteel Groeneveld, Groeneveld 2, Baarn. Inlichtingen: 035-5420446. Openingstij­ den: di. t/m vr. 10.00-17.00 uur en za./zo. 12.00-17.00 uur. Kasteel-Museum Sypesteyn, Nieuw Loosdrechtsedijk 150 in Nieuw-Loosdrecht. In­ lichtingen: 035-5823208 / www.sypesteyn. nl. O peningstijden: di. t/m vr. 10.0017.00 uur, za./zo. en feestdagen 10.0017.00 uur. • 1 juli t/m 30 septem ber ‘De Hollandse P orseleinroute’. Openingstijden: di. t / m do. 10.00-17.00 uur, za. en zo. 12.00-17.00 uur. De tentoonstelling

TVE 2 2 ejrg . 2004

(uitsluitend per rondleiding te bezich­ tigen) is speciaal gewijd aan de pro­ ductie van het Loosdrechts porselein. (Zie ook G em eentem useum van Weesp dat sam en m et Sypesteyn en Aemstelle de H ollandse Porseleinrou­ te heeft opgezet.) De Stichting Loosd­ rechts Porcelein (SLOP) vond de afge­ lopen ja re n een enorm e hoeveelheid scherven en tot nu toe onbekende productiem iddelen bij de plek waar eens de porseleinfabriek van dom inee De Mol heeft gestaan. De fundering is bij recen t archeologisch onderzoek door De Historische Kring Loosdrecht teruggevonden. De gevonden objec­ ten en vele foto's geven een goed beeld van de werkwijze van de fabriek en vorm en samen m et schitterende stukken Loosdrechts porselein die in Kasteel-Museum Sypesteyn worden be­ waard aangevuld m et kostbare bruikle­ nen een interessante tentoonstelling. Landgoed Zonnestraal. De restauratie van het hoofdgebouw is aanleiding ge­ weest om in april en mei de manifestatie ‘het verhaal Z onnestraal’ te organiseren m et tentoonstellingen, theater, excursies. De tentoonstellingen ‘Schip op de h ei’ en ‘De anatom ische les’ in De Koepel zijn tot en m et 3 oktober te bezichtigen, de wan­ delroute is ook nog daarna te wandelen. Voor alle inform atie: 023-5319139/ www. zonnestraal.org. M uiderslot, H erengracht 1, M uiden. In­ lichtingen: 0294-261325. Openingstijden: ma. t/m vr. 10.00-17.00 uur; z a ./z o ./ feestdagen 13.00-17.00 uur. N ederlandse Genealogische Vereniging, Afdeling Gooiland. Vierkerkenhuis, Lo­ pes Diaslaan 223, Hilversum. Inform atie: mevrouw Els Scheffer 035-6836302 of via

www.ngv.nl. Openingstijden: di. avond vanaf 20.00 uur. • De afdeling G ooiland heeft een cdrom m et Gooise geslachten uitge­ bracht. N ederlandse Vestingm useum , Westwalstraat 6 te Naarden-Vesting. Inlichtingen: 035-6945459. Openingstijden: di. t/m vr. 10.30-17.00 u u r en za./zo. 12.00-17.00 uur. • Iedere eerste zondag van de maand: historische rondleidingen in uniform . Aanvang 13.30 uur. N ederlands Instituut voor Beeld en ge­ luid (het voormalig O m roepm useum ), O ude Amersfoortseweg 121-131, Hilver­ sum. Inlichtingen: 035-6885888. • H et m useum is voor publiek gesloten als gevolg van de voorbereiding en de totstandkom ing van het nieuwe muse­ um dal verschijnt op het M ediapark en in 2005 in gebruik wordt genom en. Singer Laren, O ude Drift 1 te Laren. In­ lichtingen: www.singerlaren.nl / 0355393939. Openingstijden: di. t/m za. 11.00-17.00 uur en zo. 12.00-17.00 uur. • Verzameling te gast. Caldic Collectie t an 17 sept. t/m 5 decem ber. Joop van C aldenborgh, eigenaar van de Caldic Collectie, is een van N ederlands be­ langrijkste particuliere verzamelaars van m oderne kunst. De selectie sluit aan bij stukken uit de eigen collectie. In de presentatie ligt de nadruk op de kunstwerken van een eeuw geleden.

Wilt u een verm elding van een activiteit in de periode decem ber 2004-april 2005? Z endt u dan spoedig een berichtje/e-m ail naar het redactiesecretariaat van TVE.

TV E 22e jrg . 2004

217

Auteursgegevens Karin Abraham se is archivaris van het Streek­ archief voor h e t Gooi en de V echtstreek te Hilversum. M aud Arkesteijn-van W illigen studeerde on­ der m eer pedagogiek en Italiaanse taal en let­ terkunde, deed veel internationale ervaring op in diverse Europese landen en in de toeris­ tische sector, bekleedde verschillende functies in h et onderwijs en deed bestuurlijke ervaring op als raadslid en als w ethouder, m et de po rte­ feuilles onderwijs, cultuur, toerism e en wel­ zijn, van N aarden. M om enteel bekleedt ze een aantal voorzittersfuncties en com m issariaten in h et Gooi en elders. M artine E erelm an is educatief m edew erker van h et M useum Hilversum. O lga F aber (1953) studeerde kunstgeschiede­ nis en archeologie aan de Vrije U niversiteit te Am sterdam en is beleidsm edew erker educatie bij de Rijksdienst voor de M onum entenzorg. Birgitta Fijen (1962) volgde de Reinwardtacadem ie en was streekconservator en m useum ­ consulent in h et Gooi. Sinds augustus 2000 is zij consulent coördinatie en projecten bij Mu­ seaal & H istorisch Perspectief N oord-H olland. Alice Geijsel volgde de Pabo in H aarlem en de specialisatie m useologie aan de Rijksuniver­ siteit Leiden. Zij is werkzaam geweest in het onderwijs en in m usea als educatief m edew er­ ker. Sinds de oprichting van OGVE is zij pro­ jectleider. drs. Maya H einsbroek is docen t/b io lo o g met als specialisatie natuur- en milieu-educatie en werkt als projectm edew erkster voor de Stich­ ting O m gevingseducatie Gooi, V echt en Eemstreek. G erda H olzhaus (1953) studeerde aan de Pe­ dagogische Academie in A m sterdam , aan de

248

Toneelschool in M aastricht en aan de oplei­ ding tot docent dram a in Leeuw arden. Zij gaf les en realiseerde verschillende (muziek) thea­ terproducties, w aaronder enkele bij Theam us. drs. Ja n E. Lam m e (1940) studeerde sociale geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Was als aardrijkskundeleraar werkzaam op h et M ontessori Lyceum A m sterdam . O udbestuurslid van de Hilversumse Historische Kring ‘Albertus P erk” en oud-eindredacteur van h et tijdschrift Eigen Perk. Schreef vele ar­ tikelen in boeken en tijdschriften over de Hil­ versumse geschiedenis. C hrit L eenders (1942) was tot 1 novem ber 2003 werkzaam bij Fontys H ogescholen en is thans m et FPU. Bij Fontys H ogescholen in di­ verse lagen van de organisatie inspirator van vele ontw ikkelingen op h et gebied van ICT ten behoeve van h et onderwijs en ontw erper van educatieve toepassingen. Nauw betrokken bij de ontwikkeling en im plem entatie van Fon­ tys N@tschool (ELO) en bij de vormgeving en ontwikkeling van Zappen in je Buurt. H ans van d er L inde (1957) volgde de pedago­ gische academ ie, de lerarenopleiding geschie­ denis en geografie en behaalde zijn doctoraal geschiedenis in U trecht. Na in h et onderwijs werkzaam geweest te zijn, is hij sinds 1988 ver­ bond en aan de Stichting Brabantse Regionale G eschiedbeoefening welke deel uitm aakt van h et Erfgoedhuis N oord-Brabant. Als consulent erfgoededucatie is hij o.a. verantwoordelijk voor h et ontwikkelen en opzetten van nieuwe projecten op het gebied van erfgoededucatie en didactiek. drs. Idzard van M anen (1947) is m anager m aatschappelijke m arkt in h et Z uiderzeem u­ seum. Hij studeerde o n d er andere geschiede­ nis aan de U niversiteit van Amsterdam. Karei Loeff (1969) heeft een b ureau voor on-

TVE 22e jrg . 2004

derzoek en advies op het gebied van architectuurhistorie en monumentenzorg. Hij is voor­ zitter van de Stichting Historische Kring La­ ren. Elke Pluijmen (1956) studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Utrecht. Na specialisa­ tie in museumstudies (Leiden en Leicester U. K) volgden museale banen in Den Haag en Deventer. Op dit moment is zij werkzaam als museumconsulent bij Museaal & Historisch Perspectief Noord-I lolland. E.A.M. (Els) Scheltema-Vriesendorp (1937) was bestuurslid Stichting Vrienden van de Ves­ ting Naarden 1966-1980, bestuurslid en redac­ tielid TVE 1977-1993, bestuurslid Stichting Menno van Coehoorn 1992-2003. drs. Annelies Steltman (1977) studeerde kunstgeschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Thans werkzaam als projectmede­ werker bij OGVE en als freelance architectuurhistoricus. Marjolein Trouw (1971) studeerde museumcommunicatie aan de Reinwardt Academie in Amsterdam. Thans werkzaam als educatief medewerker bij Paleis Het Loo Nationaal Mu­ seum in Apeldoorn.

TVE 22e jrg . 2004

249

Even voorstellen: Werkgroepen van TVE In TVE-verband zijn n ie t alleen d e redactie van h e t tijd sch rift en h e t D agelijks en A lgem een B e­ stu u r actief. O ok een aantal w erkgroepen is ijverig in de weer m e t aspecten van d e regionale g e­ schiedenis. Graag willen wij d e donateurs en lezers van ons blad een b eeld g even van wat er op d it g eb ied zoa l gebeurt.

W erkgroep Regionale Geschiedenis V roeger waren er m eerdere historische o n d er­ zoekers die zich intensief bezig hielden m et boven-lokaal historisch onderzoek tussen V echt en Eem, zoals de legendarische dr. A. de Vrankrijker. Tegenw oordig w ordt er volop gepubliceerd over lokale geschiedenis in de vele historische tijdschriften die ons gebied rijk is. M aar h et boven-lokale perspectief kom t er wat bekaaid af. Om hier wat aan te doen heeft TVE een w erkgroep Regionale Geschie­ denis in het leven geroepen, die tot taak heeft h et boven-lokale historisch onderzoek te be­ vorderen, bijvoorbeeld d o o r het form uleren van onderzoeksvragen (onderzoeksprojecten) en h et daarvoor aantrekken van historische onderzoekers. De w erkgroep zal in het najaar van 2004 m et haar eerste voorstellen kom en. De w erkgroep bestaat uit: mw. drs. M. Boersen, dr. P. Leupen, dhr. A. M edema, ing. E.E. van Mensch, dr. H.C.M. Michielse, drs. E.J.J. de Paepe, prof. Dr. G. Schutte, prof. mr. J. Spruijt. Contactpersoon: dr. H.C.M. Michielse (voorzitter TVE), tel. 035-6944091, e-mail: hem. michielse@ planet.nl

W erkgroep Historische Fiets- en W andelgids In h et gebied tussen V echt en Eem w ordt veel gew andeld en gefietst. Om hierbij ook de inte­ resse voor historische plekken en gebouwen te bevorderen heeft TVE in 2003 een werkgroep H istorische Fiets- en W andelgids in h et leven geroepen, bestaande uit leden van h et be­ 250

stuur, van aangesloten organisaties en andere betrokkenen. De gids zal in 2005, h et ja a r dat TVE 35 ja a r bestaat, w orden uitgegeven. Naast de werkgroep is inm iddels ook een redactie gevormd, die de in h o u d van de gids gestalte zal geven, o n d er begeleiding van een deskundigen-panel. De w erkgroep bestaat uit: drs. A.T.E. Cruysheer, mw. L. van Eijle, mw. mr. H. Lustig-Kruijff. De redactie bestaat uit: dr. P. Leu­ pen, mw. drs. E.C. Schild-Schofaerts en de le­ den van de werkgroep. H et deskundigen­ panel bestaat: drs. F.R. Bianchi (voorzitter Stichting Pangea, geoloog) en dr. P. Leupen C ontactpersoon: mw. mr. H. Lustig-Kruijff (secretaris van TVE), tel. 035-5267945, e-mail: secretaris@ tussenvechteneem .nl.

W erkgroep K lederdrachten Eem- en G ooiland Sinds 1986 h o u d t de W erkgroep K lederdrach­ ten Eem- en G ooiland zich bezig m et o n d er­ zoek naar de klederdracht in h et genoem de gebied. Tot voor kort was de werkgroep een bij TVE aangesloten organisatie. M om enteel zijn discussies gaande om een w erkgroep van TVE te w orden. Er w ordt inm iddels toege­ werkt naar een publicatie. De w erkgroep verzam elt gegevens over de di­ verse soorten klederdracht, die er gedragen zijn en p ro b eert te achterhalen waarop over­ eenkom sten en verschillen gebaseerd zijn. H et archief, bestaande uit foto's en inform atie, is inm iddels aardig uitgedijd, m aar aanvullende inform atie en foto's (om een kopie van te m a­ ken) zijn nog steeds van harte welkom. De

TVE 22ejrg. 2004

w erkgroep verzamelt niet de klederdracht zelf; dat laat ze over aan historische verenigingen en particulieren. Wel wil ze graag bem iddelen, als m ensen nog (resten van) klederdracht in h u n bezit hebben en er een goede bestem ­ m ing voor zoeken. V erder verzorgt de werk­ groep presentaties. Hierbij wordt een diaserie vertoond over de geschiedenis van de streekd rach t uit Eem- en Gooiland, gevolgd door een optreden in levende lijve. De leden van de showgroep dragen ofwel originele kleding, of­ wel zeer zorgvuldig nagem aakte kopieën.

oude wegen te herk en n en . Sommige zijn nog herkenbaar als bestaande wegen o f resten van paden, andere zijn allang verdwenen of over­ woekerd. Doel van de werkgroep is om d o o r m iddel van het inventariseren en bestuderen van b ro n ­ nenm ateriaal te kom en tot een overzicht van de ontwikkeling van het w egenpatroon in ons werkgebied tussen Vecht en Eem. De eerste bijeenkom st van de w erkgroep is gepland voor 16 septem ber 2004. De w erkgroep bestaat uit een lid van het Dagelijks Bestuur, leden van aangesloten historische kringen en enkele deskundige geïnteresseerden. TVE beoogt m et de resultaten van de werk­ groep bij het grote publiek interesse te kwe­ ken voor wat nog over is aan oude wegen en deze een h erkenbare plaats te geven in onze evoluerende leefomgeving. D aartoe w ordt ook gestreefd n aar h et uitbrengen van publicaties in verschillende vorm. C ontactpersoon: ing. ].). G roeneveld (bestuurslid van TVE), tel. 035-5381609 e-mail: [email protected]

De werkgroep bestaat uit de dames: A. Boersen (Blaricum), T. van de B reem er (Soest), J. van den Brink (B aant), J. Eggenkamp (Eem nes), L. van Eijle (Hilversum, voorzitter), B. Fokker (B aant). J. Klippens (Amersfoort), A. Klap (H uizen), T. Kuyer (Soest), G. Majoor (Eem nes), R. Mur (Loosdrecht) ( iontactpersoon: mw. A. Klap, tel. 035-5240113

W erkgroep O ude W egen tussen V echt en Eem In 2004 heeft TVE een w erkgroep in het leven geroepen, die tot taak heeft de oude interlo­ kale en doorgaande wegen b innen ons werk­ gebied in kaart te brengen. Het zal gaan om het tijdvak van de vroegste geschiedenis tot aan omstreeks 1900. Op oude kaarten - zie o n d er an d ere de covers van TVE - zijn vele TVE 22e jrg. 2004

251

Auteursinstructies kopij Tussen Vecht en Eem Een artikel in het tijdschrift Tussen V echt en E em heeft een lengte van niet m eer dan 4000 a 5000 w oorden (6 a 8 pagina’s A4) en w ordt verluchtigd m et veel illustraties. Artikelen zijn populair-w etenschappelijk van aard en be­ stem d voor h et grote publiek. Bij voorkeur w orden resultaten van oorspronkelijk o n d er­ zoek, dus nieuwe onderw erpen gepubliceerd. T ekstverwerker - Word, bij voorkeur opslaan als .RTF be­ stand. - G ebruik een goed leesbare letter (12 punts), regelafstand 1,5. - G ebruik altijd spellingcontrole, zoek en vervang dubbele spaties d o o r enkele spa­ ties. - Tekst aanleveren als platte tekst, dwz. geen extra lay-out in de vorm van opmaakstijlen, vet, onderstreept, cursief of hoofdletters, inspringen, marge-versmalling, dubbele tabs, niet afbreken, niet uitlijnen, tenzij o n der genoem d. - Tekst aanleveren op flop o f per e-mail. Tekst lay-out - O n d er de titel de auteursnaam (bij voor­ keur m et voornaam ) verm elden. - Nieuwe alinea niet vooraf laten gaan door tabs o f spaties. - Titels van publicaties/ to n eelstu k k en / ge­ dichten cursief. - Afkortingen zoveel mogelijk verm ijden, dus niet: t.b.v., m .b.t., o.v.v. et cetera. - D oor afkortingen aangeduide organisaties of instellingen, die regelm atig genoem d w orden in de tekst eerst voluit noem en, m et tussen haakjes daarachter de afkorting zonder puntjes, vervolgens alleen als afkorting. - Citaten: enkel aanhalen. Citaat b innen een citaat: dubbel aanhalen. Bij grote citaten een aparte alinea m aken. - O psom m ingen in de tekst: aangeven door volgnum m ers, p u n t en tab o f door af252

-

-

-

breekstreepjes en tab, bijvoorbeeld: 1. tekst 2. tekst o f -tekst -tekst N oten: alleen ein dnoten, zoveel mogelijk beperken, o n d er een kopje N oten. N oten laten gen ereren d o o r de tekstverwerker. Bron- en literatuurverm eldingen aan h et einde van de kopij o n d er de kopjes B ron­ nen , resp. Literatuur. L iteratuurverm eldingen op deze wijze: • Jan Jansen, D e g esch ied en is van h e t Tooi, Hilversum 1999. • Ja n Jansen, ‘De h ei’ in: H et G ooische T ijdschriftjaarg an g (jaartal) num m er, p. 2-5. O n d er aan h et artikel biografische gege­ vens verm elden o n d er een kopje Auteursgegevens, bijvoorbeeld: Ja n Jansen (geb. 1945)- studeerde geschiedenis aan de Universiteit van A msterdam. T hans werkzaam als stadsarchivaris van de gem eente Hilver­ sum en publicist van diverse boeken en ar­ tikelen over ‘t Gooi.

Illustraties - G enum m erd en zoveel m ogelijk in origi­ neel bijleveren m et onderaan in kopij ge­ num m erd e bijschriften en bronverm el­ ding tussen haakjes, bijvoorbeeld: (coll. Goois M useum ), (coll. Streekarchief), (coll. O m roepm useum ) e.d., particuliere en niet-openbare collecties d o o r (part. coll.) of op naam van eigenaar, bijvoor­ beeld: (coll. Siewers), (coll. Stevens). - Technische gegevens voor digitaal aange­ leverde illustraties: • Zetspiegel 133 mm b reed en 197 mm hoog • G rijstinten m inim aal 300 dpi • Line art m inim aal 800 dpi • Voor de tekst h et font erbij leveren • Illustraties bij voorkeur opslaan als TIFF-bestand

TVE 22e jrg . 2004

A dvertenties Advertenties het liefst op een van de volgende m anieren aangeleverd: als Q uark Xpress-bestand, m et de gebruik­ te plaatjes (m inim aal 300 dpi voor grijstin­ tenafbeeldingen en 800 dpi voor een lijn­ afbeelding), en m et de gebruikte fonts; - als Illustrator-bestand (versie 8 of eerder) met de gebruikte fonts bijgeleverd, of om ­ gezet n aar lettercontouren; - als hoge-resolutie-acrobat bestand (als 'd ru k geoptim aliseerd’, dus 2400 dpi en letters ingesloten) als Corel-Draw-bestand: opgeslagen als Il­ lustrator m et letters om gezet naar contou­ ren. In elke andere vorm (Word, W ordPerfect, MSPaint, Powerpoint, etc.) kan de lay-outman er meestal niets mee; in somm ige gevallen kan hij soms de trucendoos opentrekken om er nog wat van te m aken, m aar dat kost vaak m eer tijd dan zo’n advertentie overnieuw ma­ ken. In zulke gevallen is het dus handiger om de originele foto's/afbeeldingen en een v o o r ­ beeldje van de advertentie aan te laten leve­ ren, eventueel met de gewenste tekst uitgetikt (en dat m ag dan weer wel in Word) en op een floppv o f cd-rom bijgeleverd. Illustratie/advertentiem ateriaal altijd in origi­ neel of op cd-rom m et de vereiste resolutie (dpi-waarde) aanleveren en niet per e-mail. En verder: De redactie b eh o u d t h et rech t om artikelen te corrigeren, te wijzigen o f te weigeren.

TVE 22e jrg. 2004

253

Nog beschikbare n um m ers van Tussen V echt en Eem Alle num m ers vanaf 1996 (vanaf 14' ja a rg a n g ), meestal in ruim e mate. Bijzondere aandacht te vestigen op de them anum m ers: e 4,50 M uiden-M uiderberg 1996-2 e 4,50 L oosdrecht 1997-2 € 2,00 Bedrijvigheid en M obiliteit 1997-4 Blaricum t 4,00 1998-2 e 2,00 W alden en Bussum 1998-3 e 2,50 W ater 1999-1 t 2,00 Bussum 2000-2 € 4,00 N aarden 650 ja a r 2000-3 € 4,00 Hilversum, Pas Op! 2001-3 e 4,50 Baarn 2002-2 € 6,50 2003 Jaar van de Boerderij 2003-1 2 e 7,95 De gem eente L oenen * 2004-1/2 e 1,50 Overige num m ers uit deze periode Com plete jaargangen 2003 en eerder: € 1,50 korting op totaal * beperkte hoeveelheid, eventueel ook te verkrijgen bij Hist. Kring G em eente L oenen De num m ers van de p eriode 1983-1995 (T t /m 13ejaarg an g ), gezam enlijke uitgave van de Vereniging V rienden van h e t Gooi en de Stichting T ussen V echt en Eem, zijn nog gedeeltelijk in zeer kleine aantal­ len beschikbaar, w aaronder de volgende them anum m ers (antiquarisch, ongebruikt): e 7,00 1983-2 Bussum in historisch perspectief € 6,00 1995-3 50 ja a r V rienden van h e t Gooi e 7,00 1988-2 Loosdrecht € 7.00 1989-2 N aarden e 6,00 1991-2 Weesp e 6,00 1992-3 Hilversum e 6,00 1993-2 N ederhorst den Berg € 6,00 1994-2 Laren e 6,00 1995-2 Huizen € 1,50 Beschikbare gewone num m ers Alleen jaarg an g 1994 is nog com pleet beschikbaar De num m ers van de p e rio d e 1971-1982 (jaargangen 1 t /m 12, eerste reeks) zijn slechts incidenteel te verkrijgen, in overleg. Alle prijzen zijn exclusief verzendkosten. Bestellingen k unnen gericht w orden aan de penningm eester. Zie colofon. Zie ook onze web-site voor de inh o u d (titels/auteurs) van de verchillende uitgaven. Ga n aar w ww.tussenvechteneem.nl en volg h e t pad: Publicaties > Tijdschrift TVE > Index 34 ja a r TVE.

Steun TVE en doe een a n d e r e en plezier! O ude jaargangen, in h e t bijzonder u it de periode 1971 t /m 1995 zijn welkom bij TVE voor een tweede leven bij een geïnteresseerde. U zou deze k u n n e n schenken aan TVE. Daarvoor kunt u contact opne­ m en m et de secretaris of de penningm eester. Zie colofon.

254

TVE 22e jrg. 2004

S tic h tin g T u ssen V e c h t e n E em

Colofon De Stichting Tussen V echt en Eem (TVE) is een sam enw erkingsverband van m eer dan 30 lokale en regiona­ le organisaties op historisch en aanverwant gebied. De Stichting bevordert en verbreidt de kennis op histo­ risch gebied betreffende de streek. Voorts ijvert zij voor h e t b e h o u d van cultuurhistorische en karakteristieke waarden. D onateurs van TVE ontvangen h e t tijdschrift gratis. Donatie / A bonnem ent A bonneren geschiedt d oor zich aan te m elden als donateur. De m inim um -donatie bedraagt € 15,50 p e r jaar. A anm elden als d o n ateu r kan h e t eenvoudigst d oor overm aking van de eerste donatie op Postbank giroreke­ ning 3892084, t.n.v. Tussen V echt en Eem, on d er verm elding van Nieuwe d o n a te u r 2004 en volledige naam en adres. Dit bespaart postzegels of telefoonkosten. Ook kan m en zich aanm elden bij de penningm eester van TVE, p / a Plantsoen 14, 3755 HJ Eem nes, telefoon 035-5310115 o f p e r e-mail aan penningm ees­ ter® tussenvechteneem .nl. Dagelijks bestuur dr. H.C.M. Michielse (voorzitter) - Huizerstraatweg 37, 1411 GL N aarden - 035-6944091 m r. H. Lustig (secretaris) - Karei D oorm anlaan 65, 1271 CB H uizen - 035-5267945 dhr. P. van Oven (penningm eester) - Plantsoen 14, 3755 HJ E em nes - 035-5310115 dr. J.D.C. Branger - 's-Gravelandseweg 86/62, 1217 EW Hilversum - 035-6310288 ing. J.J. G roeneveld - Zilverschoon 37, 3755 TH Eem nes - 035-5381609 Algem een bestuur V ertegenw oordigers van: H istorische kring Baerne I Historische kring Bussum I Historische kring Blaricum I Historische kring Eem nes I Historische kring In de Gloriosa Ankeveen, ’s-Graveland, K ortenhoef I Hilversumse historische kring A lbertus Perk I H istorische kring H uizen I Historische kring L aren I Historische kring G em eente L oenen I Historische kring L oosdrecht I H istorische kring Stad M uiden I Stichting C om ité O u d M uiderberg I Vereniging W erkgroep Vestingstad N aarden I Historische kring N ederhorst den Berg Historische kring W eesp t A rcheologische W erkgem eenschap voor N ederland, afdeling N a e rd in c k h n t I Streekarchief voor h e t Gooi en de Vechtstreek, Hilversum I Stads- en Streekarchief N aarden, M uiden, Bus­ sum en H uizen te N aarden I Stadsarchief W eesp I V ereniging Curtevenne, ’s-Graveland I Vereniging van V rienden van het Gooi t D udok Stichting, Hilversum I N ederlandse G enealogische vereniging, afdeling Gooi en E em land I Geologisch M useum H ofland, L aren I Stichting C ouleur Locale, Blaricum I Stichting tot bevor­ dering van de belangen van het Goois Museum, Hilversum I Stichting Hilversum, Pas O p! I Stichting H uizer M useum I Stichting Om gevingseducatie Gooi, Vecht- en E em streek I W erkgroep klederdrachten Eem- en G ooiland I Singer Museum, L aren I Stichting V rienden van h e t N ederlands V estingm useum , N aarden I Stich­ ting D e H of, Hilversum I Stichting Weesp Kijk Uit!, W eesp I Stichting B eh o u d h e t O ude Dorp, Huizen I Stichting Karakteristiek Blaricum Redactie drs. E.C. Schild-Schofaerts (secretaris) - Huizerweg 9, 1401 GD Bussum - 035-6918978 dr. P.H.D. L eupen (redactie-voorzitter a.i.) - Burg. Lam booylaan 15, 1217 LB Hilversum - 035-6245704 dhr. A. M edem a - Gele Plom p 54 - 3824 WK A m ersfoort - 035-6957815 (kantoor) mw. C.M. A braham se - D iependaalselaan 294, 1215 KH Hilversum - 035-6292646 (kantoor) ing. J.J. Groeneveld - Zilverschoon 37, 3755 TH Eem nes - 035-5381609 G ast-redacteuren (voor dit num m er) Alice Geijsel - Projectleider Stichting Om gevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem streek Maya H einsbroek - Projectm edew erker Stichting Om gevingseducatie Gooi, Vecht- en Eem streek

Web-site: http:

www.tussenvcchteneem.nl

TVE 22e jrg. 2004

255

VERS WATER ZUIVER H YDRON

ü

;• - •

.

■ ■

'. f i

:

y

www.hydron.nl

Vers getapt! Water is een eerste levensbehoefte én een bron van genot en comfort. Draai een kraan open en er is water in overvloed. Met ruim 400 medewerkers voorziet Hydron MiddenNederland meer dan 1,2 miljoen mensen en een groot aantal bedrijven in MiddenNederland van water. Elke dag, non-stop. Met oog voor de wensen van onze klanten en veel aandacht voor duurzame oplossingen. Dat is zuiver Hydron.

Postbus 40205 5504 AA Utrecht 030-2487211

HYDRON Midden-Nederland

Tijdschrift Tussen Vecht en Eem, 22ejrg. nr. 3, oktober 2004

Tengevolge van een misverstand is de volgende tekst ten behoeve van onze donateurs niet als pagina in het bovengenoemde nummer van TVE opgenomen.

TVE Cahier ‘Lokale geschiedenis tussen lering & vermaak’ Gratis exemplaar voor donateurs TVE Op 15 mei j.l werd TVE Cahier I Lokale geschiedenis tussen lering & vermaak (160 pagina’s) gepresenteerd. Donateurs kunnen (zolang de voorraad strekt) de bundel gratis ontvangen, tegen betaling van de verzendkosten van Eur 3,-. Men kan zich schriftelijk aanmelden bij de penningmeester van TVE, p/a Plantsoen 14, 3755 HJ Eemnes of per e-mail aan: [email protected]. Andere geïntereseerden kunnen het boek bestellen bij Uitgeverij Verloren te Hilversum of bij de boekhandel. Het ISBN-nummer is: 90-6550-7973. De boekhandelsprijs is Eur 10,-. In de bundel gaan bekende historici en schrijvers uit de wereld van de lokale geschiedenis in op de vraag, wat je naast het plezier dat je er aan beleeft nog meer kunt leren van de beoefening van lokale geschiedenis en genealogie, zoals meer historisch besef, kennis van de historische context en maatschappelijke betrokkenheid. Inhoud van de bundel: • Gerrit Schutte, Lokale geschiedenis: lering & vermaak • Johan Frieswijk, Terug naar het houten hemeltsje • Kees Ribbens, Historische cultuur in veranderend perspectief • Karei Loeff, Redt leisure de historische vereniging? • Willem van der Ende, De historische kring - laveren tussen heden & verleden • Hester Dibbits, Pronk op papier - Boedelbeschrijvingen als bron voor lokaal historisch onderzoek • Maud Arkesteijn, Stop het georganiseerde geheugenverlies • Christina Mercken, Verhalen over het verleden geven een buurt toekomst • Henk Michielse, Zwarte kousen, roomse boeren en rooie Nivonners - Een handleiding voor lokale geschiedenis en andere 'ongehoorde verhalen’ • Eddie de Paepe, Op pad met schoolmeester Cor Bruin • Marijke Hilhorst, ‘De vader, de moeder en de tijd’ - of hoe je familiegeschiedenis kunt schrijven • Henk van Hees, Genealogie - alleen voor duffe solisten? • Eddie de Paepe, Op pad met schoolmeester Gerrit van Bokhorst • Elke Pluijmen, Erfgoedmateriaal - gouden kansen voor historische organisaties • Alice Geijsel, Hoe leerzaam of vermakelijk is omgevingseducatie?

e verleden van

:ingstad den •[•I*

Henk van Ginkel

it

IS

Het rijke verleden van Vestingstad Muiden beschrijft in toegankelijk geschreven, kleurrijke hoofdstukken het rijke, roerige verleden van Muiden, markante gebeurtenissen en belangrijke gebouwen. Muiden in roerige perioden van de vaderlandse geschiedenis Het rijke verleden van Vestingstad Muiden geeft een beschrijving van de meer dan 1000 jaar oude strategisch gelegen vesting Muiden. Naast een algemeen historisch overzicht geeft dit vlot­ geschreven en zeer rijk geïllustreerde boek een uitwerking van bepaalde episodes die de nationale geschiedenis raken. Behandeld worden de moord op graaf Floris V, de aanval van geuzenleider Sonoy in de Tachtigjarige Oorlog, de dichter P.C. Hooft, de aanval van Lodewijk XIV in 1672 en de Pruisische aanval (1787). Grote en opvallende bouwwerken in Muiden De grote opvallende monumenten en plaatsen die Muiden rijk is, waaronder het Muiderslot, de oude kerk, de verdedigingswerken van de (nieuwe) Hollandse waterlinie, haar haven en trekvaarten en forteiland Pampus worden uitvoerig beschreven.

>

Rondleidingen langs bijzondere plaatsen in Muiden Het boek besluit met twee boeiende rondleidingen langs de oostelijke en westelijke Vechtzijde. Het rijke verleden van Vestingstad Muiden is een onmisbaar boek voor iedereen die zich verbonden voelt met Muiden en haar omgeving.

_.._ ln «H ■pvwiu.v. ........

K m

!

/

/.

•* a a g ttg a S 3 S

■X *

r■i !! I

.> -~-74

Bislffl

■HHHi ■R* •

i■

1 *-

K*Tiü1-* .

«■P P

s a m ai I Iiu V*

B B g N S f t E «a ,,? S S ^^ "-H -i-»ï-3=B =-.-—

s

Y^W^pg

:i^HH M ïïL iÈ Ê m m--rm^ismm

M lS S i

p

J

S to iE

I » : :. "

-■

-.' : ü, 'É mS

~ ~ __ ' - ■-.-

ÜS«fiS ^-SSttSöj -V ■'•■’ - • 1 5

: —-

4 *■' m

^ M

r

M

1 3 3

u

t

. "L

Bestelbon Ondergetekende, Naam:

_____________________________________________________________

Adres:

______________________________________________________________

Postcode

____________________ Woonplaats: ______________________________

bestelt hierbij rechtstreeks/via boekhandel*________________________________________ ___ ex. Het rijke verleden van Vestingstad Muiden a € 19,95 (verzendkosten niet inbegrepen)

Datum:______________

*doorhalen wat niet van toepassing is

Handtekening:________________________________

'•*$ '0$

'1

', 4

N

!■

! : 1f

ISBN 90 400 8843 8 180 pagina’s 50 kleur- en 125 zwart/wit afbeel­ dingen € 19,95 paperback

— P ^1-' -*1 'i n

--V

l-

>'":

1 «

Het rijke verleden van Vestingstad Maiden is onder andere verkrijgbaar bij:

Ë9&9 -

vï ;, i ' \

."

"

I ll LMl

ms

¥

.

»

-

._.

WW ,^*mm

, --

-“- I

LOS Boekhandel Nassaulaan 30 Bussum Primera de Hoek Sluisstraat 9 Muiden

WAANDERS UITGEVERS Postbus 1129 8001 BC Zwolle Telefoon 038 467 34 00 E-mail [email protected] www.waanders.nl

postzegel niet nodig

Waanders Uitgevers Antwoordnummer 32 8000 VB Zwolle " i

:

,

,

•

-?

-/

,

(

■?

Uitgeverij Verloren G e le t t e r d e LEVENS

Staat u wel eens stil bij het feit dat u kunt lezen en schrijven, bij de rol die dat speelt in uw leven? Voor mensen u it de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw was lezen en schrijven m inder vanzelfsprekend dan voor ons. K ijk mee over de schouders van Jeroen Blaak en lees hoe een Haagse schoolmeester, een Delftse regent, een Amsterdamse klerk en een gelo­ vige vrouw g ebruik maakten van hun geletterdheid:

Jl KOl \ Bi AAK

Jeroen Blaak, Geletterde leuens. Dagelijks lezen en schrijnen in de vroegmoderne t ijd in Nederland 1624-1770. 368 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-803-1,€32,-

U beleeft vast veel plezier aan uw lidmaatschap van Tussen Vecht aan Eem. Dat g eldt w a a rsch ijn lijk ook voor de 300.000 leden van andere lokale o f regionale historische verenigingen. Maar bevordert het lidm aatschap van een historische vereniging ook kennis van de historische context o f m aatschappelijke betrokkenheid? En vin d t u dat dat zou moeten? Denk mee met de auteurs van de bundel: Lokale geschiedenis tussen lering & uermaak. Redactie Henk M ichielse, Eddie de Paepe en G errit Schutte (TVE C ahier 1). 160 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-797-3,c io ,-

LOSBANDIGE JEUGD

Maakt u zich soms zorgen over het gedrag uw (buur)

Jongeren en moraal in de Nederlanden tijdens de late Middeleeuwen en de Vroegmoderne T ijd

kinderen? Ouders en opvoeders in de Middeleeuwen en Vroegmoderne Tijd ook. Jongens verlieten in die tijd vaa kjo n g h e to u d e rlijk huis en liepen een groot ri­

mm

sico verslaafd te raken aan drank, tabak, gokspel en vrouwen. Lees over hun zorgen én oplossingen in:

Losbandige je u g d . Jongeren en moraal in de Nederlanden tij­ dens de late Middeleeuwen en de Vroegmoderne Tijd. Redac­ tie Leendert F. G roenendijk & Benjam in B. Roberts. 117 blz., ingenaaid, geïllustreerd, isbn 90-6550-793-0,€15,-

Postbus 1741,1200 BS Hilversum | Torenlaan 25,1211 j a Hilversum | T 035-6859856 | F 035-6836557 | [email protected] | www.verloren.nl | Onze boeken zijn verkrijgbaar bij onsen in de erkende boekhandel. Bij directe bestellingen worden verzendkosten in rekening gebracht.

n :K .ttfci feL

M S*

f

\_

! m%m-n

urn