Training. systeemarchitect

systeemarchitect

Training systeemarchitect

Doel van de training

Locatie: Sofitel Cocagne Eindhoven Vestdijk 47 5611 CA Eindhoven Meer informatie: René Raaijmakers, tel +31 24 3503065 of [email protected]

Het systeemarchitectuurproces is opgebouwd uit activiteiten om multidisciplinaire systemen te ontwerpen en ontwikkelen. Een systeemarchitect heeft hierbij de taak om de vragen en eisen van vele stakeholders te vertalen naar een blauwdruk voor de opbouw van een systeem. De systeemarchitect doet dit op basis van een grondige kennis van het probleemdomein, de zakelijke context, menselijke aspecten, het oplossingsdomein, technologieroadmaps en bestaande architecturen. De systeemarchitect bepaalt de technische visie, ontwikkelt de contouren van een integraal ontwerp, houdt overzicht en bewaakt de ontwerpconsistentie. Hij of zij levert kader en context aan multidisciplinaire ontwikkelteams. Deze training geeft de systeemarchitect een duidelijk beeld van zijn rol, verantwoordelijkheid en zijn taken binnen een multidisciplinaire ontwikkelomgeving. De training reikt instrumenten aan om architecturale zaken te benaderen, een balans te vinden in soms conflicterende requirements, een roadmap op te zetten en om werkende oplossingen te ontwikkelen. De training geeft een overzicht van het speelveld van de systeemarchitect en biedt inzicht in de brede variëteit van alle invalshoeken waar de architect rekening mee dient te houden. De vijfdaagse training biedt zeer veel oefeningen. Deelnemers werken bij de oefeningen in groepen. Ze brainstormen en presenteren de resultaten. Er is ruimte voor intermenselijke aspecten, waarbij cursisten in staat moeten zijn om oplossingen te kunnen uitleggen aan een brede groep. Omgaan met alle stakeholders is immers een belangrijke eigenschap van een goede systeemarchitect. Duur: 31 mei tot en met 4 juni (vijf dagen) Prijs: 2400 euro Voertaal: Engels Twee trainers: Ger Schoeber en Jan Dobbelsteen Maximaal aantal deelnemers: 16 Het vijfdaagse Sysarch is onderdeel van een palet trainingen voor systeemarchitecten. Andere onderdelen zijn in-huistrainingen, een intensieve masteropleiding en coaching. Meer informatie en inschrijven op www.hightechtraining.nl/sysarch

www.hightechtraining.nl

5 |

|

|

Onafhankelijk nieuwsmagazine voor de hightechindustrie 12e jaargang 23 april 2010 www.bits-chips.nl

Interview met Carlo Görtjes

Van drive-inshow tot audiovisueel specialist

Thema Intelligente gebouwen Nieuws

Marvin brengt domoticabediening naar huiskamer

Nieuws

Sony Ericsson in Emmen op eigen benen

Learn, create and make it work!

Join Our Team !!!

CIMSOLUTIONS Sportdag 2009

Salaris tot € 100.000,- plus auto en onkostenvergoeding CIMSOLUTIONS B.V. levert sinds 1992 hoogwaardige diensten en oplossingen op het gebied van bestuurlijke, administratieve en industriële automatisering. Dit doen wij vanuit twee divisies: Business en Industry. Wij richten ons op het in- en toepassen van state-of-the-art ICT-concepten en technieken met als doel een optimale oplossing voor onze klanten. Onze expertise dekt alle fasen van de ICT levenscyclus van behoeftebepaling tot onderhoud. CIMSOLUTIONS is onafhankelijk zodat wij onze klanten optimaal kunnen adviseren en ondersteunen. Wij zijn ISO gecertificeerd en al drie jaar achtereen uitgeroepen tot Top ICT Werkgever. CIMSOLUTIONS opereert vanuit vijf vestigingen in Nederland: Vianen, Best, Deventer, Rotterdam en Amsterdam. Wij zoeken, voor zowel technische als administratieve en business automatisering, ervaren én ambitieuze professionals met een voorliefde voor IT, die klantgericht zijn, zowel zelfstandig als in teamverband goed functioneren, communicatief en sociaal vaardig zijn en uitblinken in kwaliteit en professionaliteit voor actuele functies als:

- Informatie Analist / Functioneel Ontwerper - Software Architect / Technisch Ontwerper / Software Engineer - Database Administrator / Database Ontwerper

- Tester / Testcoördinator / Testmanager - Functioneel Beheerder / Applicatie Beheerder / Systeem Beheerder - Projectleider / Projectmanager

Voor meer actuele en uitdagende vacatures en vereiste kennis en ervaring, zie www.cimsolutions.nl. Ook gekwalificeerde ZZP’ers mogen reageren. Wij hebben regelmatig uitdagende en langdurige interim-projecten. Wij bieden: - de kans om mee te groeien in een dynamische en gezonde onderneming; - zelfontplooiing door gevarieerd werk en opleiding; - uitdagende en state-of-the-art en hightech projecten; - uitstekende arbeidsvoorwaarden, zoals een auto en onkostenvergoeding; - collegiale, informele en professionele werksfeer. Interesse? Als je geïnteresseerd bent in een functie bij CIMSOLUTIONS, stuur dan je sollicitatiebrief met cv naar CIMSOLUTIONS, Postbus 183, 4130 ED Vianen of mail naar: [email protected]. Voor meer informatie kun je onze website bezoeken bij www.cimsolutions.nl en/of bellen met Jos Peek, telefoon 0347-368100 tot 21.00 uur. Vianen | Best | Deventer | Rotterdam | Amsterdam CIMSOLUTIONS B.V. | Havenweg 24, 4131 NM Vianen | Postbus 183, 4130 ED Vianen | The Netherlands Phone: (+31) 347-368100 | Fax: (+31) 347-373777 | E-mail: [email protected] | Internet: www.cimsolutions.nl

REDACTIONEEL Colofon

Bits&Chips is een onafhankelijk nieuwsmagazine voor mensen die werken aan slimme producten en machines. Bits&Chips is een publicatie van Techwatch bv in Nijmegen.

Snelliusstraat 6 – 6533 NV Nijmegen tel +31 24 3503532 – fax +31 24 3503533 [email protected] Techwatch bv– www.techwatch.nl Redactie Nieke Roos – hoofdredacteur Techwatch tel +31 24 3503534 – [email protected] Alexander Pil – chef redactie tel +31 24 3504580 – [email protected] René Raaijmakers – redacteur tel +31 24 3503065 – [email protected] Pieter Edelman – redacteur tel +31 24 3503534 – [email protected] Paul van Gerven – redacteur tel +31 24 3504580 – [email protected] Vormgeving Justin López – vormgever tel +31 24 3505028 – [email protected] Marketing en events Daniëlle Jacobs – eventsmanager tel +31 24 3505195 – [email protected] Kim Huijng – marketing- en eventscoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Auke Vaessen – marketing- en eventscoördinator tel +31 24 3505544 – [email protected] Adviseur Maarten Verboom Medewerkers Bart van Mierlo, Marjolein Vissers, Jacqueline van Woerkom Columnisten en externe medewerkers Joost Backus, Wim Couwenberg, Robert Hendriksen, Wim Hendriksen, Angelo Hulshout, Cees Jan Koomen, Marcel Pelgrom, Erik Philippus, Anton van Rossum, Egbert-Jan Sol, Koen Vervloesem Aan dit nummer werkten mee Huub Janssen, Ilse Peters, Jan van der Wel, Ludo Zwaan Uitgever René Raaijmakers tel +31 24 3503065 – [email protected] ISSN 1879-6443 Verantwoordelijk uitgever voor België René Raaijmakers Biesheuvelstraat 1 2370 Arendonk, België Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem bv

Snelliusstraat 6 | 6533 NV Nijmegen | www.techwatch.nl

Abonneren Abonnement op privéadres: 81 euro Bedrijfsabonnement: 140 euro Internationaal abonnement: 210 euro Studentenabonnement: gratis Prijzen op jaarbasis en inclusief btw. Abonnementen lopen van januari tot en met december. Opzeggen tot uiterlijk één maand voor het verstrijken van de abonnementsperiode. Studenten en professionals die werken aan slimme producten en machines (zoals elektronica- en softwareontwerpers, systeemarchitecten, chipdesigners en technisch managers) kunnen Bits&Chips gratis thuis ontvangen. Vul het aanvraagformulier in op www.bits-chips.nl. Deze gratis abonnementen zijn beperkt tot België en Nederland. Losse nummers op aanvraag: 10 euro. Klachten over bezorging Heeft u Bits&Chips niet of te laat ontvangen of heeft u andere opmerkingen over de bezorging? Laat het ons weten. Stuur een e-mail naar [email protected]. Adverteren Advertentietarieven staan vermeld op onze website (www.bits-chips.nl). Wanneer u op de hoogte gehouden wilt worden van komende thema’s en specials of voor het reserveren van advertenties, neem dan contact op met de afdeling sales, tel +31 24 3505544 – [email protected]. Verschijningsdata 23 april, 21 mei, 4 juni, 18 juni, 16 juli, 17 september, 1 oktober, 29 oktober, 12 november, 3 december, 17 december Copyright Alle rechten voorbehouden. (c) 2010 Techwatch bv. Niets uit deze uitgave mag worden ­verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of ­openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij ­elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Disclaimer Uitgever en redactie betrachten uiterste zorgvuldigheid bij het maken, samenstellen en verspreiden van de informatie in Bits&Chips, maar kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid voor schade die zou kunnen ontstaan als gevolg van de publicatie van informatie in Bits&Chips. Columnisten en externe medewerkers schrijven op persoonlijke titel. Reacties van lezers vallen buiten de ­verantwoordelijkheid van uitgever en redactie. Uitgever en redactie aanvaarden geen aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud en ondertekening van reacties van lezers. De redactie behoudt zich het recht voor reacties niet of gedeeltelijk te ­plaatsen of te bewerken. Fotografie Productfoto’s zijn van fabrikanten, overige foto’s zijn van ­Techwatch bv (c), tenzij anders vermeld.

Peak lithium en onze comfortzone

W

el eens gehoord van de Zoutvlakte van de Dode Man (Salar del Hombre Muerto)? Interessante plek. Behalve erg mooi, is deze Argentijnse woestijn – samen met twee andere in Zuid-Amerika – ’s werelds grootste voorraadkast lithium. Schattingen kennen tot 70 procent van de winbare lithiumreserves toe aan deze driehoek. Het wereldwijde enthousiasme voor de elektrische auto heeft lithium en de productie daarvan in de schijnwerpers gezet. Het voor lichte batterijen essentiële element komt vrijwel over de hele wereld voor, maar in een dermate lage concentratie dat winning economisch niet haalbaar wordt geacht. Slechts op enkele plaatsen op de aardbol ligt het metaal bij wijze van spreken voor het opscheppen. Naast Chili en Argentinië, ’s werelds grootste exporteurs, lukt dat verder alleen in China en de Verenigde Staten. Bolivia herbergt de grootste voorraad en staat dan ook te trappelen om zijn grijze goud op te graven. De wereldproductie zou hiermee fors kunnen toenemen. Paul van Gerven is De vraag is of ontsluiting van redacteur van Bits&Chips. de Boliviaanse rijkdom genoeg zal blijken. Al enkele jaren soebatten experts en ijverige onderzoeksjournalisten of de mensheid er wel goed aan doet haar afhankelijkheid van olie in te ruilen voor een afhankelijkheid van lithium. Een Frans consultantsbureau meldde in 2008 dat de lithiumproductie maar amper genoeg was om de vraag aan te kunnen. In 2015 zou die productie weliswaar een stuk hoger kunnen liggen, maar meer dan acht miljoen elektrische auto’s zit er volgens de Fransen realistisch gezien niet in. Ook de CEO van Renault en Nissan deed onlangs een duit in het zakje. Hij voorspelde dat fabrikanten van elektrische auto’s over hooguit twee jaar hun lithium bij elkaar zullen moeten schrapen. Peak lithium, het moment waarop de wereldwijde productie piekt, zou met andere woorden wel eens akelig dicht bij peak oil – de reden dat we überhaupt elektrische auto’s overwegen – kunnen liggen. Er zijn er die dat afdoen als bangmakerij. Inderdaad werd ooit de zonnecelindustrie afgeserveerd omdat de productie van zuiver genoeg silicium ontoereikend zou zijn. Een lachertje, blijkt nu. Deze keer lijken de zorgen beter gefundeerd. Zuid-Korea heeft serieuze plannen lithium uit zeewater winnen. Er zit 0,2 milligram in een liter, dus reken maar uit hoeveel water er per dag verwerkt dient te worden voor een hoeveelheid die de moeite waard is. Bovendien wordt er nu al een felle strijd gevoerd achter de schermen over de aanvoer van diverse andere metalen, die letterlijk essentiële elementen zijn in technologische toepassingen variërend van consumentenelektronica tot zonnepanelen. Bedrijven zijn daarover uit concurrentieoverwegingen al net zo discreet als overheden, die de kwestie niet zelden een van nationale veiligheid beschouwen. Er is duidelijk behoefte aan betere energieopslagtechnologie. Lichter, efficiënter, betaalbaar, maar vooral: nauwelijks afhankelijk van moeilijke metalen. Met het voorgaande in het achterhoofd, zou het niet mooi zijn als de Lage Landen of desnoods heel Europa zich weer eens als technologisch en industrieel leider zouden opstellen, in plaats van als volger? Als we weer eens buiten onze comfort zone treden met een can do-mentaliteit? Geen mitsen, maren en watalsen, geen ondernemers die naar elkaar of naar overheden gaan zitten kijken, gewoon visie en ondernemerschap tonen en doen. Laat die lithiumaccu’s maar aan China, Japan en Zuid-Korea en begeleidt de volgende generatie batterijtechnologie van pril onderzoeksstadium naar een bloeiende industrie. De rest van die elektrische auto ontwikkelen we er dan wel even omheen.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 3

Techwatch Events organiseert op 17 juni de derde Bits&Chips Hardware Conference. Op deze dag ontmoet u hoogopgeleide professionals in high-end elektronicaengineering en IC-design die waardeverhogende producten, tooling of kennis leveren in de hardwaresysteembouw. In het lezingenprogramma passeren onderwerpen als elektronicaontwerp, EMS, FPGA’s, ontwikkelen met standaard hardware en Rohs-problematiek de revue. Er zijn sprekers van onder meer Actel, Adeas, Adimec, ASML, Axiom-IC, Barco Silex, Easics, Epcos, Fei, Grass Valley, Greenpeak, Imec, ItoM, Mentor Graphics, NXP, Optelecom-NKF, Philips Healthcare, Point-One, Sogeti, TBP, Technolution, TNO, UT en Xilinx.

Evoluon >> Eindhoven goudsponsor

cosponsors

Standhouders

Adeas Adeon Software House Alcom electronics AnSem ASML Barco Silex Bruco Integrated Circuits CB Distribution InnoFour Jabil Circuit Belgium JTAG Technologies Mentor Graphics Q.P.I. Circuits Sogeti Nederland Transfer Xilinx Benelux

Stand- en sponsormogelijkheden

Neem deel als standhouder of als sponsor aan de Bits&Chips Hardware Conference en benut deze uitstekende netwerkgelegenheid. U positioneert uw bedrijf duidelijk en u heeft rechtstreeks contact met vele hardwareprofessionals. Als standhouder of sponsor kunt u bovendien gebruikmaken van een 2=1-aanbieding bij het plaatsen van een advertentie in Bits&Chips of Mechatronica Magazine. Informeer naar de voorwaarden. Kijk op de website voor meer informatie of neem contact op met Kim Huijing ([email protected] of +31 24 3505544).

KEYNOTE Gerard Beenker

Wetenschappelijk directeur NXP Semiconductors

www.hardwareconference.nl Bezoekers kunnen zich vanaf half mei aanmelden via de website.

INHOUD THEMA

NIEUWS

7

22

Intelligente gebouwen

THEMA

14

Prijswinnende Marvin regelt verwarming én verlichting

Lagotronics stuurt de show

INTERVIEW MET CARLO GÖRTJES

PRODUCTNIEUWS

VERDER IN DIT NUMMER NIEUWS

7 P rijswinnende Marvin regelt verwarming én verlichting 8 Medische technologie in Twente zoekt 150 extra mensen 8 Emmense ontwikkelvestiging Sony Ericsson start door 11 Fei Eindhoven verplaatst zestig banen naar Tsjechië, topman Fastenau weg 12 ASML koerst aan op recordjaar dankzij duurzaam herstel

OPINIE

3 P eak lithium en onze comfortzone – Paul van Gerven 11 Caesariaans ontwikkelmodel – Jan van der Wel 13 Vraag het de headhunter – Anton van Rossum 23 Intelligente gebouwen met tentakels – Robert Hendriksen

14 Lagotronics stuurt de show

TIDBITS

19 Memristorgeheugen in 2013 in productie 19 Leti integreert laser in CMos 19 NXP-regelaar maakt zonnecel tien procent efficiënter 21 Promotie: Delftse thermische actuator houdt harddiskkop op rechte spoor

28 Embedded computers, Testen en meten 29 Leds, Softproducts

EN VERDER

30 Cursusagenda 30 Eventagenda 30 Advertentie-index 31 Wegwijzer

THEMA INTELLIGENTE GEBOUWEN

22 Nieuwe domoticakansen met smartphone en internet 24 Bankruimte en gebouwautomatisering beveiligen datacentrum 26 Philips en Humiq geven kleur aan klaslokaal

In de volgende

Thema

EMS Heeft u een interessante bijdrage? Neem contact op met Alexander Pil, tel +31 24 3504580 of mail naar [email protected]. Wilt u adverteren in dit nummer? Neem contact op met de afdeling sales, tel +31 24 3503065 of mail naar [email protected].

23 april 2010 |

| nr. 5 | 5

L E Z IN GEN OP R OEP Goudsponsor

In samenwerking met

Thema managementsessie HIGHTECH, DE NIEUWE GENERATIE De consumentenelektronica heeft de Lage Landen al verlaten en ook machinebouwers kijken steeds meer naar het Verre Oosten. Vers bloed kan de productontwikkeling hier een impuls geven. Wat gaan we bouwen de komende jaren? Hoe kunnen we de aanwas van een handvol sterke OEM’s stimuleren? Wat maakt de meeste kans: spin-off of start-up? Wie zijn de rijzende sterren? Thema’s technische sessies Beeldverwerking / Modelgebaseerde ontwikkeling / Multicore / Sensornetwerken / Verkeer en vervoer Stuur uw lezingvoorstellen (maximaal 300 woorden) vóór 21 juni 2010 naar Teade Punter ([email protected]) en Nieke Roos ([email protected]).

HET TREFPUNT VOOR HIGHTECHPROFESSIONALS IN DE LAGE LANDEN

Een uitgelezen kans voor kenniswerkersprojecten om hun resultaten te presenteren

In het najaar organiseert Bits&Chips alweer de negende editie van zijn jaarlijkse event rondom embedded systemen en software. Het lezingenprogramma komt weer tot stand in samenwerking met het Embedded Systems Institute en zal bestaan uit parallelle tracks met bijdragen uit de academische wereld en het bedrijfsleven.

NIEUWS

Prijswinnende Marvin regelt verwarming én verlichting Samen met energiebesparingsorganisatie Kiesgroenlicht heeft ­Ingenieursburo Balvers zijn Flexicontrol-lijn van gebouwelektronica ­uitgebreid met M ­ arvin. Dit ‘derde scherm in de woonkamer’ combineert de functies van ­klokthermostaat, energiemonitor en domoticasysteem. Op de vakbeurs B ­ uilding Holland, de uitgebouwde Bouwrai, viel de vinding vorige week in de prijzen. Nieke Roos

M

arvin is een klokthermostaat, energiemonitor en domoticasysteem in een. Het kastje van Flexicontrol uit Heerhugowaard regelt niet alleen de temperatuur in huis, maar geeft ook inzicht in het energieverbruik en de kosten, de eigen opwek en de CO2-uitstoot en vergelijkt het verbruik met vorige periodes. Het is bovendien mogelijk om radiatorknoppen te bedienen, zodat individuele zones in huis zijn te verwarmen. Voor verdere besparing kan Marvin ook elektrische apparaten en lampen uitschakelen die onnodig aanstaan. Flexicontrol is de handelsnaam voor de gebouwgebonden elektronicaproducten van Ingenieursburo Balvers, dat de gehele ontwikkeling in eigen huis heeft gedaan. De marketing en verkoop van Marvin verzorgt Kiesgroenlicht, een organisatie die energiebesparende maatregelen realiseert in bestaande woningen. ‘Van huis uit doen wij R&D voor derden’, schetst René Balvers de historie. ‘Sinds een jaar of tien bouwen we onder de naam Flexicontrol ook eigen producten om de besturing en het management van gebouwgebonden installaties te integreren. Op basis van ons FCP10-bordje hadden we al een intercom en een centraal bedieningspaneel voor kantoorgebouwen gemaakt toen Kiesgroenlicht bij ons aanklopte. Samen hebben we vervolgens een energiemonitor ontwikkeld, die we afgelopen september op de markt hebben gebracht. Met alleen een monitor is het echter moeilijk om je investering terug te verdienen. Daarom hebben we er domoticafuncties voor comfort, energie en veiligheid aan toegevoegd.’

Z-Wave Het resultaat heeft Kiesgroenlicht Marvin gedoopt. Het systeem, dat naar verwachting binnen drie maanden op de markt komt, bestaat uit een bedieningspaneel ter vervanging van de gewone thermostaat in de woonkamer en een dataverzamelpunt in de meterkast. Aan deze DCBox (van ‘duurzaam comfort’) hangen onder meer een camera die elke mi-

hieruit welke devices er allemaal in huis zijn en toont het aanbod op het scherm. Wanneer de gebruiker dan het icoon van een Z-Wave-schakelaar op zolder aanraakt om deze om te zetten, stuurt het bedieningspaneel een seintje naar de DCBox, die dit draadloos doorleidt naar de betreffende knop. De do­moticasignalen wisselen de Marvinkastjes uit via een Can-bus, die over dezelfde kabel loopt als de Ethernet-verbinding.

Impuls nuut een foto maakt van de gasmeterstand De jury van de Building Holland Awards en een sensor die de ledflitsjes of schijfdraai- 2010 heeft Marvin de eerste prijs toegekend ingen van de elektriciteitsmeter registreert. in de categorie Gebouwtechniek vanwege De beelden en pulsgegevens worden opgepot de combinatie van duurzaamheid en innoen eens in het kwartier over Ethernet naar vatie. Daarnaast paste het systeem precies de displaymodule in de huiskamer verstuurd. op het thema van het afgelopen Building Via dezelfde verbinding krijgt dat kastje ook Holland-evenement: integraal bouwen, met zijn voeding van de DCBox, die daartoe is installaties die energie, klimaat en veiligheid uitgerust met een geïntegreerde Power-over- combineren. ‘Op de beursvloer hadden ze Ethernet-adapter. Hardwarehart van het bedieningspaneel in de kamer is het FCP10-bord, dat bestaat uit een zeslaagse printplaat waarin een processormodule steekt met een ­XScale-gebaseerde PXA270 van Marvell. Softwaremotor is een zelf gecompileerde Linux-kernel. Hierop draaien sys­ teemprogramma’s, bijvoorbeeld om de camerabeelden en pulsgegevens om te zetten in getallen, en gebruikersapplicaties, zoals de GUI, een mailclient en verschillende webpagina’s. Doordat de DCBox ook een Marvin heeft de Building Holland Award 2010 Ethernet-verbinding heeft met de gewonnen in de categorie Gebouwtechniek. ADSL-router in huis, heeft de displaymodule een directe lijn met een themagebouw neergezet en deelnemers internet. ‘In onze visie is Marvin het derde konden zich opgeven om daar hun producscherm in de woonkamer, naast de computer ten in te installeren’, vertelt Balvers. ‘Dat de en de tv’, zegt Balvers. ‘Mensen kunnen er ballotagecommissie ons heeft uitgekozen, ook snel even hun e-mail op checken of op was de eerste erkenning. Vervolgens hebben de Buienradar kijken naar het weer.’ we ons opgegeven voor de Awards. De hoofdHet touchscreen van 640 bij 480 pixels prijs daar was een tweede erkenning.’ biedt de gebruiker niet alleen toegang tot Balvers verwacht dat de onderscheiding en alle klimaat- en verbruiksinformatie van de de bijkomende aandacht een flinke impuls woning maar ook tot de bediening van de zullen geven aan de verkoop, en daarmee aan aangesloten domoticasystemen. Daartoe de doorontwikkeling. ‘Met het grote touch­ haakt Marvin aan bij Z-Wave, een standaard screen is Marvin niet goedkoop, maar de bevoor draadloze communicatie in en om het kroning met de Building Holland Award zal huis. Deze techniek vindt al toepassing in een groot aantal producten, zoals bewegings- veel mensen over de streep trekken om het systeem aan te schaffen. En daarmee kunnen melders, lichtschakelaars, radiatorknoppen wij weer een paar stappen zetten in de onten temperatuursensoren. De DCBox pikt de verschillende Z-Wave- wikkeling. We willen bijvoorbeeld de zeslaagse printplaat en de aparte processormodule signalen op met zijn antenne en geeft de ontvangen informatie door aan de display- integreren op één PCB met tien lagen, om zo de prijs interessanter te maken.’ module in de woonkamer. Die destilleert

23 april 2010 |

| nr. 5 | 7

NIEUWS Medische systemen

Medische technologie in Twente zoekt 150 extra mensen

H

et Mira-instituut van de Universiteit Twente wil binnen vier jaar uit­groeien naar vierhonderd medewerkers. Nu staat de teller op tweehonderdvijftig. Daarbij zijn vijf nieuwe leerstoelen te vervullen. De ambitie van het jonge instituut is om via een aantal strategische keuzes uit te groeien tot een topregio in ­Europa op het gebied van medische technologie en vier spinoffs per jaar af te leveren. Mira vierde onlangs zijn eerste verjaardag. Het instituut ontstond begin 2009 door het samentrekken van de studies biomedische technologie en technische geneeskunde bij de UT. Daarbij is besloten om te focussen op vier doelgebieden: weefselregeneratie, neurale en motorsystemen, beeldverwerking en diagnostiek, en targeted therapeutics. ‘We hebben eerst geanalyseerd waar behoefte aan was vanuit de maatschappij. Vervolgens hebben we gekeken naar welke technologieën we hadden binnen Mira, en daaromheen hebben we het gebouwd’, verklaart wetenschappelijk directeur Clemens van Blitterswijk, tot 2002 CEO van het succesvolle Nederlandse biotechnologiebedrijf Isotis. Het instituut wil de hele keten van onderzoek, technologie, medische wetenschap en

marktontwikkeling onder één dak brengen. Van Blitterswijk: ‘Om dit soort dure technologie uiteindelijk toegankelijk te maken voor de patiënt heb je bedrijven nodig.’ Om dat te bewerkstelligen, worden op elk van de vier lijnen twee klinisch deeltijdhoogleraren gezet. ‘Dat zijn jonge mensen van wie wij den-

Eind maart vierde het Mira-instituut voor medische technologie van de UT zijn eerste verjaardag met een symposium.

ken dat ze later ook hoogleraar binnen hun eigen medische gebied zullen worden, dus dan hebben wij die relatie alvast’, verklaart Van Blitterswijk. Bovendien zit er een ven-

Consumentenelektronica

Emmense ontwikkelvestiging Sony Ericsson start door

D

e ontwikkelafdeling van Sony Ericsson in Emmen zet zijn activiteiten voort met ongeveer de helft van het personeel, nadat het moederbedrijf de vestiging op het hakblok had gezet. Tonalite wil randapparaten ontwikkelen voor mobiele devices zoals headsets en carkits, in opdracht van consumentenelektronicafabrikanten. Bluetooth speelt daarbij een centrale rol. De ‘uitvinder’ van deze standaard Jaap Haartsen is CTO bij het jonge bedrijf. Daarnaast heeft Tonalite zelf alle benodigde technologiekennis in huis voor zowel de hardware als de software. De Emmense locatie telde zo’n 65 werknemers. Van hen gaan er 28 door in Tonalite – de naam verwijst onder meer naar een granietsoort, wat de harde kern van werknemers symboliseert. In feite gaan de activiteiten van de vestiging als apart bedrijf verder, stelt een woordvoerder. Tonalite zegt de volledige le-

8|

| nr. 5 | 23 april 2010

ture capital-verstrekker in het bestuur van Mira en komt er een entrepeneurial professor per lijn. ‘Wij hebben het afgelopen jaar vijfentwintig businesscases geïdentificeerd. Als wij zeggen dat we vier spin-offs per jaar kunnen afleveren, dan is dat geen kouwe bluf’, aldus Van Blitterswijk.

venscyclus van producten te kunnen verzorgen, van ontwikkeling tot en met productie en verkoop. Klanten kunnen hun verzoek voor een product neerleggen bij het bedrijf. Daarnaast bedenkt Tonalite zelf producten, waar het vervolgens mee naar elektronicafabrikanten stapt. Sony Ericsson sluit de vestiging vanwege een in 2008 ingezette reorganisatie, waarbij het de wereldwijde R&D concentreert. In totaal verdwijnen er tweeduizend arbeidsplaatsen bij de joint venture. De vestiging in Emmen begon haar leven als ontwikkel- en productieafdeling van Ericsson met honderden werknemers. In 2003 doekten de Zweden de productie op, terwijl de ontwikkeling met 125 mensen onder de vlag van Sony Ericsson kwam. November vorig jaar werd duidelijk dat ook deze vestiging dicht zou gaan. Een concrete datum werd niet gesteld.

Het afgelopen jaar is Mira vooral bezig geweest met het opbouwen van de structuur. ‘Het samenvoegen van die twee studies, maar ook de groepen logisch bij elkaar krijgen. Sommige groepen konden beter bij elkaar gaan, andere hebben we juist weer uit elkaar gehaald’, vertelt Van Blitterswijk. Daarbij zijn ook plekken verdwenen die niet binnen het plaatje pasten. ‘Niet schokkend, een man of zes’, stelt de wetenschappelijk directeur. Nu moet het instituut sterk gaan groeien. Van Blitterswijk spreekt van een ‘battle for brains’, maar denkt dat Mira de goede instrumenten in handen heeft om talent te lokken. De UT is bijvoorbeeld begonnen met tenure tracks waarbij aanstormend talent vijf jaar de kans krijgt om zichzelf te bewijzen. Als dat lukt, krijgt diegene promotierecht en kan daarmee dus een groep om zich heen opbouwen. Bovendien is de kans op promotie tot hoogleraar dan reëel. Overigens zal bij falen diegene doorgaans weg moeten. Ook stelt Mira personeel en aio’s beschikbaar voor de nieuwe instroom. Volgens Van Blitterswijk begint het beleid nu zijn vruchten af te werpen: ‘Als je mij aan het begin van het traject had gevraagd waar ik me het meeste zorgen over maak, was of we in staat zouden zijn om al die goeie mensen te krijgen. Nu zien we de eersten binnenkomen. Ik heb er wel een goed gevoel over dat we ze gaan krijgen.’

Sioux opent vestiging in Utrecht. Bouw jij mee?

Behoor jij tot de vakidioten (take it as a compliment) die zich willen blijven ontwikkelen omdat ze het gewoon niet kunnen laten. Bij Sioux zijn we net als jij. We houden van ons vak en vinden dat je écht talent alle ruimte moet geven om te groeien. Oók boven de rivieren.

Jouw ontwikkeling telt Bij Sioux werk je met 200 ambitieuze, resultaatgerichte software professionals aan toonaangevende projecten voor (inter)nationale opdrachtgevers. We beheersen de nieuwste methoden en technieken, dat is nou eenmaal onze passie. Jij bent het beste dat wij onze opdrachtgevers kunnen bieden. Daarom investeren we veel in je.

Zin om mee te bouwen? Adequaat inspelen op een veranderende markt én medewerkers de ruimte geven zichzelf te blijven ontwikkelen. Sioux bewijst dat het kan. Voor uitbreiding van onze detacherings- en adviesdiensten zijn we dringend op zoek naar nieuwe collega’s voor onze vestiging in Utrecht. Heb je ervaring met Linux, Microsoft, Embedded software engineering en een goede kennis van programmeertalen zoals C, C++, C# en/of Java, of ervaring in project management, dan ligt jouw volgende uitdaging bij Sioux voor je klaar.

Interesse?

Regus Centraal Station, Blok D Graadt van Roggenweg 328-334 3531 AH Utrecht The Netherlands +31 (0)40 2677100 +31 (0)40 2677101 [email protected] www.sioux.eu

Breng dan een bezoek aan onze website www.sioux.eu of stuur je sollicitatie aan Wieger Cornelissen, managing director ([email protected]).

www.sioux.eu

Source of your development.

softwareengineering

Trainingen software-engineering Meten en analyse 8-9 juni Software-engineering onderscheidt zich van andere disciplines door een groot gebrek aan kwantitatief inzicht in proces- en productattributen. Deze training gaat vanuit verschillende perspectieven (operationeel, tactisch en strategisch) in op metingen, die helpen inzicht te verhogen als basis voor besluitvorming.

Praktijkgericht Techwatch Hightech Training richt zich op sterk op de praktijk gerichte trainingen. De strenge selectie van praktijkgerichte docenten waarborgt de kwaliteit. Onze trainers houden geen theoretische praatjes en zijn zelf gepokt en gemazeld in de software-engineering.

Fundamenten softwareonderhoud

Illustratieve oefeningen door het hele curriculum

Fundamenten softwareontwikkeling

Agile met Scrum

Planning en budgettering

Meten en analyse

Effectieve communicatie

Configuratiemanagement

Teamleiding

Kwaliteitsengineering

Six Sigma

Testengineering

Projectmanagement

Softwarearchitectuur

SPI, CMMIsm

Requirementsengineering

Nul Basis Expert Leiderschap Geavanceerd

Trainers werken met kleine groepen cursisten en trekken veel tijd uit voor oefeningen. De trainingen hebben een duidelijke focus. Het doel is professionals uit te rusten met vaardigheden en kennis om de business goed te laten draaien.

Personal Software Processsm

Het curriculum software-engineering bestaat uit zestien sterk op elkaar aansluitende trainingen.

In-huis In-huistrainingen zijn snel te realiseren.

Informatie Bent u geïnteresseerd in een van bovenstaande trainingen? Meld u dan snel aan op www.hightechtraining.nl. De trainingen bestaan uit vier modules verdeeld over twee werkdagen. De kosten zijn 1190 euro, dit is inclusief lesmateriaal, drankjes en lunch op alle dagen. Meerprijs voor de training ‘Six Sigma’ is 595 euro. Prijzen exclusief btw.

Requirementsengineering 8-9 juni Deze training schenkt aandacht aan de diverse aspecten van requirementsengineering: elicitation, analyse, vastlegging, validatie, prioritering, traceability en het omgaan met de onvermijdbare wijzigingen.

Softwarearchitectuur 8-9 juni Deze training behandelt belangrijke concepten als architectuurstijlen, design patterns en het beoordelen van architecturen. Hiernaast wordt stilgestaan bij de kosten en baten van hergebruik.

Configuratiemanagement 22-23 juni Deze training gaat in op het plannen, opzetten en bewaken van een softwarerepository. De nadruk ligt hierbij op het creëren van een repository, die te allen tijde consistent en transparant is voor alle gebruikers.

Testengineering 22-23 juni Alle aspecten van testen komen in deze training aan de orde: van module- tot systeemtests, van testerstijlen tot teststandaarden. Niet alleen geschikt voor testers, ook voor softwareontwikkelaars.

Six Sigma 22-24 juni Deze training behandelt de concepten van Six Sigma aan de hand van een integrale casus. In onderlinge competitie moeten verschillende teams het ontwerp van een (papieren) helikopter optimaliseren om een zo groot mogelijk marktaandeel te verwerven. Locatie: NH Conference Centre Koningshof Locht 117 5504 RM Veldhoven Meer informatie: René Raaijmakers, tel +31 24 3503065 of [email protected]

www.hightechtraining.nl

NIEUWS Microscopie

Fei Eindhoven verplaatst zestig banen naar Tsjechië, topman Fastenau weg

M

icroscopenbouwer Fei Company heeft plannen aangekondigd zet over 2009 lag met 577 miljoen dollar slechts 3,7 procent lager om de Eindhovense productielijn voor de Small Dualbeam- dan in 2008. De nettowinst van 22,6 miljoen dollar was zelfs meer instrumenten over te brengen naar het Tsjechische Brno. Te- dan een jaar eerder. gelijk maakt Fei bekend dat Rob Fastenau opstapt. De directeur van de Fei benadrukt dat het een grote R&D- en marketingpoot in EindhoEindhovense tak zal het bedrijf begin volgend jaar verlaten. ven houdt. ‘Fei hecht veel waarde aan de operatie in Acht. Deze zal een Met ongeveer zestig miljoen dollar vertegenwoordigt de Small toonaangevende rol blijven spelen op het vlak van R&D, productie en Dualbeam-business zo’n 10 procent van de bedrijfsomzet. De ver- marketing voor de meest geavanceerde elektronenmicroscopen’, aldus huizing zet een streep door zestig Eindhovense banen en gaat Brian Pierson, senior VP Operations van Fei. Op dit moment heeft het tussen de 6,5 en 10,3 miljoen dollar kosten, schat Fei. Het bedrijf bedrijf nog ongeveer 550 medewerkers in Eindhoven, 280 in Brno en verwacht ongeveer 4,5 miljoen dollar per jaar te kunnen besparen. 350 op zijn hoofdkantoor in Hillsboro, VS. De vestiging in Brno maakt al enkele jaren alle scanning-elektroDe vertrekkende topman Rob Fastenau werkte bijna tien jaar bij nenmicroscopen van Fei en bijna de helft van de Small Dualbeams. Fei in Eindhoven. De laatste drie jaar was hij er eindverantwoordeAls de overplaatsing is afgerond, komen alle Small Dualbeam-sys­ lijke. Wat de precieze reden is van zijn vertrek, wil Fei niet kwijt. temen uit Tsjechië. Volgens het persbericht wil hij op zoek naar ‘een andere uitdaging De overplaatsing naar Tsjechië komt als een verrassing. De kwar- buiten het bedrijf’. Fastenau blijft officieel tot 1 januari in dienst. taalcijfers van Fei waren het afgelopen jaar heel behoorlijk. De om- Fei heeft nog geen opvolger op het oog.

J

Caesariaans ontwikkelmodel

ulius Caesar staat bekend als geniaal veldheer. Hij was in staat om in korte tijd met zijn perfect georganiseerde leger grote gebieden te veroveren. Het leger van Caesar kende vele gespecialiseerde afdelingen. Met grote aantallen soldaten werd de strijd gestreden. Het lukte hem echter niet om hiermee kleine eenheden met lokale fanatiekelingen te bevechten. Het is verbazingwekkend dat wij tegenwoordig vaak nog steeds een soortgelijke methode gebruiken om oplossingen te vinden voor onze problemen. Het is een methode die kan werken, maar tegen welke prijs en inspanning? Miljoenen worden verspild, dwang en angst regeren. Hierdoor lijkt het of we problemen kunnen oplossen door als een gek te gaan rennen. Voordat de diagnose van Jan van der Wel is directeur van Technolution. de problematiek is gesteld, wordt al verlammende kritiek geuit. De oorzaak van het falen zou te weinig inzet zijn. Alle problemen kunnen we toch oplossen door net iets harder te werken? Het werk wordt in strikte taken en afdelingen opgesplitst, waarbij het risico is dat niemand de diepere zin van de zaken meer ziet. Ik krijg regelmatig te horen: ‘Ik kan in deze organisatie geen collega vinden die mij het overzicht van ons systeem kan geven.’ Een andere situatie die je ziet, is die van de eeuwige zoektocht en besluiteloosheid waardoor er een gebrek is aan focus en opeenvolgende reorganisaties worden uitgevoerd. Wat is ‘core’ en wat is ‘non-core’? Het antwoord op deze vraag is afhankelijk van de dag. Het gevolg is dat medewerkers niet meer weten waar ze aan toe zijn met bijbehorende impasse, waarbij problemen naar achter worden geschoven. Met uit-

eindelijk als resultaat dat er wederom gerend moet worden om zaken op tijd af te krijgen. Het ontwikkelen van hightech systemen vergt het uiterste van het oplossend vermogen van fysici, mechanici, elektronici en software-ingenieurs, en dat allemaal in samenspraak. Op zich is dat natuurlijk een ontzettend mooie uitdaging. Het is onmogelijk deze te ‘bevechten’ met grote aantallen mensen, verdeeld over verschillende afdelingen, die geen gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voelen. Ik gebruik wel eens de zinsnede: ‘Probleemidentificatie komt voor de oplossing.’ Hiermee bedoel ik te zeggen dat we eerst de situatie en oorzaken goed dienen te begrijpen, voordat we een plan maken en uitwerken. Dus niet direct gaan rennen. Het komt nog regelmatig voor dat we project­ aanvragen krijgen waarbij op voorhand de oplossing al is gekozen, zonder dat de zakelijke probleemstelling achter die oplossing duidelijk is. Wat is een oplossing waard als het probleem er niet mee wordt opgelost? We worden gevraagd een oplossing te realiseren. Om een slimme en goedwerkende oplossing te ontwikkelen, is het noodzakelijk om de probleemstelling en de technische randvoorwaarden te kennen en te begrijpen. Onvoldoende begrip van de probleemstelling leidt tot te dure oplossingen, verspilling en zelfs tot het geheel mislukken van projecten. Die oplossing is dan geen oplossing, maar levert een nieuw en mogelijk groter probleem op. Er wordt steeds meer uitbesteed, waardoor het resultaat van een bedrijf steeds meer wordt bepaald door de inkoopwaarde. Hierdoor neemt het belang van de inkoopfunctie begrijpelijkerwijs toe. Wel moeten we beseffen dat gezien het hightech karakter van de systemen er sprake is van maatwerk, waarbij de technische en logistieke integratie optimaal moet zijn om de kosten terug te dringen. We moeten daarom bewust afstand nemen van de aangedragen oplossing. Nieuwsgierigheid is nodig naar de probleemstelling. Het is een boeiende ontdekkingsreis om de optimale oplossing te creëren. De technici van de verschillende disciplines dienen integraal betrokken te worden bij de vraag wat er moet worden opgelost, zodat de vakmensen hun creativiteit optimaal kunnen inzetten om de oorlog te winnen. Dit kan alleen in een sfeer van gelijkgestemde samenwerking en niet in een sfeer van dwang en angst.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 11

NIEUWS Lithografie

ASML koerst aan op recordjaar dankzij duurzaam herstel

Hoeveel verschil een jaar kan maken. ASML noteerde een omzet van 184 miljoen euro over de eerste drie maanden van 2009, dit jaar is dat gestegen naar 742 miljoen euro en het komende kwartaal wordt waarschijnlijk het miljard gepasseerd. ASML blaakt van het zelfvertrouwen en speculeert openlijk op een potentieel recordjaar. Het Veldhovense bedrijf verdiende in het eerste kwartaal 107 miljoen euro. Vorig jaar verloor de machinebouwer in dezelfde periode nog 117 miljoen. Halfgeleiderfabrikanten hebben de afgelopen twee jaar te rigoureus de hand op de knip gehouden. Ze kunnen de huidige en voorspelde vraag naar chips voor computers, smartphones en mobiele media- en internetapparaten niet aan. Gegeven de lage voorraden betekent dat dat ASML bestellingen voor scanners binnenkrijgt, legt CFO Peter Wennink uit in een video op de website van zijn bedrijf. Het herstel is bovendien van een duurzaam karakter: het einde is nog niet in zicht. Geheugenfabrikanten dienden zich vorig jaar

als eerste aan, maar een tweede golf orders van een groep ‘volgers’ ligt in het verschiet. Foundry’s halen hun onderinvesteringsniveau het hele jaar in, terwijl in de tweede helft van het jaar flashmakers zullen aankloppen. Al met al moet dat goed zijn voor een omzet die boven de recordomzet van 3,8 miljard euro in 2007 ligt, vermoedt topman Eric Meurice. De capaciteit voor IC-productie zou daarmee met 15 procent stijgen in 2010. In een interview met dit blad een maand voor de presentatie van de eerstekwartaalcijfers sprak Meurice de verwachting uit dat ASML op de rug van de huidige omhooggaande beweging in de markt een jaaromzet van vijf miljard zou kunnen realiseren (Bits&Chips 4, 2010). Hij deed dat met een slag om de arm, omdat cycli zich bijzonder moeilijk laten voorspellen. Enkele weken later ziet Meurice in een persbericht de opgaande lijn doorzetten tot in 2011, ‘als de IC-eenheidgroei de trend blijft volgen’. De betere resultaten leiden vooralsnog niet tot extra inspanningen op R&D-gebied.

De teller voor ASML’s meest geavanceerde machine, de NXT:1950I, stond op 1 april op negen stuks, met nog eens 28 in het orderboek. ‘We geven uit wat we moeten uitgeven [om onze doelen te bereiken]’, aldus Wennink in de video. Dat het R&D-budget desalniettemin licht stijgt, komt door het extraatje dat ASML zijn personeel geeft. De Veldhovenaren verdienden het eerste kwartaal 632 miljoen euro aan de verkoop van 23 nieuwe en 11 gebruikte systemen. De teller voor de meest geavanceerde machine, de NXT:1950I, stond op 1 april op negen stuks, met nog eens 28 in het orderboek. Bijna alle halfgeleiderfabrikanten gaan over op immersie, waar ASML als marktleider het meest van profiteert. In totaal staan er 85 scanners in het backlog met een gemiddelde prijs van 25,5 miljoen euro.

- Embedded Software Ingenieurs (C/C++) - Software Designers - Projectleiders

“Jij bent belangrijker dan onze groei.” De bedrijfsfilosofie van HighTech Solutions is gebaseerd op het welzijn van elke individuele werknemer. Dat vinden we bijvoorbeeld belangrijker dan onze eigen groei. Werknemers die gemotiveerd zijn, komen sneller tot technische topprestaties. En dat maakt dat er een steeds grotere vraag is naar onze dienstverlening. Zo leveren we elke dag opnieuw het bewijs dat wie zich goed voelt, tot veel betere resultaten komt. Wie dat persoonlijk wil ervaren, is van harte welkom. Henk Dijkstra, Directeur

HighTech Solutions BV, Linie 506 - 7325 DZ Apeldoorn tel.: (055) 360 61 35 e-mail: [email protected] web.: www.hightech.nl

www.hightech.nl 12 |

| nr. 5 | 23 april 2010

Vraag het de headhunter E.B. vraagt: Ik ben directeur bij een jong fabless IC-bedrijf. Op dit moment ben ik druk in onderhandeling met een nieuwe systeemarchitect die ons ontwikkelteam moet komen versterken. Zijn cv is indrukwekkend, dus ik ben best bereid in de buidel te tasten om hem binnenboord te halen. Maar hij stelt wel erg hoge eisen, vind ik. Om te beginnen, staat hij erop dat hij een parttime betrekking krijgt. Dat lijkt niet extreem, maar het probleem is wel dat hij één dag in de week bij zijn huidige werkgever wil blijven werken. Dat bedrijf werkt, zoals wij te weten zijn gekomen, aan de ontwikkeling van concurrerende producten. Hoe kan ik dit voorkomen? Zou een concurrentiebeding werken? Zijn tweede dwingende eis is dat hij wil delen in de winst die we maken op basis van zijn inbreng. Hij wil zijn huidige kennis officieel laten vastleggen. Als onze producten Anton van Rossum anton.van.rossum@ winst gaan maken met input die hij ir-search.nl heeft geleverd op basis van dit IP, wil hij daar een percentage van. Nu gebeurt het wel eens dat ik een medewerker beloon voor een patent dat hij heeft gekregen. Maar eerlijk gezegd, vind ik de eis van deze kandidaat buiten proporties. Of denkt u dat hij zijn geld waard zal zijn?

De headhunter antwoordt: Werknemers zijn het kapitaal van de onderneming. Dit principe is tegenwoordig vrij algemeen in het bewustzijn verankerd. Sommige professionals combineren dit zelfbewustzijn met een onvervalst assertieve onderhandelingstechniek. Indien je niet adequaat reageert, leidt die tot het afketsen van een overeenkomst of tot een ongunstig contract. Een parttime dienstverband is niet noodzakelijkerwijs een no go, zolang de medewerker maar voldoende tijd kan besteden om de functie naar behoren in te vullen. Dat hij de resterende tijd echter aan concurrerende activiteiten wil werken, is ontoelaatbaar. Nu kan dit punt een slimme onderhandelingszet zijn om elders meer uit te halen, maar dit kun je niet over je kant laten gaan. Een concurrentiebeding met bijbehorende boeteclausule is in dit soort gevallen onmisbaar. Het verschijnsel winstdeling voor medewerkers en zeker sleutelspelers is in een start-up heel normaal. Dit gaat altijd via de weg van aandelenopties of andere waardepapieren. Ik neem aan dat de aandeelhouders onder voorwaarden bereid zullen zijn om ook hem mee te laten delen in de winst, zolang zij er zelf ook maar baat bij hebben. Het lijkt me nuttig even in te zoomen op zijn precieze voorstel. Vooreerst is het vastleggen van specifieke kennis/specifiek IP tegenwoordig eenvoudig te realiseren middels registratie als I-Depot bij Bureau Benelux Intellectuele Eigendom (BBIE). Dit is de door de Nederlandse Organisatie van Uitvinders (Novu) geadviseerde en gangbare manier. Waar het nu om gaat, is dat de kandidaat zegt dat hij wil meedelen in de opbrengst van door hem ontwikkeld IP vóór indiensttreding, dat hem persoonlijk toebehoort, indien dit wordt gebruikt bij productontwikkeling. Daar is niets op tegen omdat het IP in zijn bezit is. De nieuwe medewerker wordt echter juist ‘ingehuurd’ om nieuw IP te ontwikkelen en voorbij te gaan aan bij andere partijen verblijvend IP. De voorgestelde 5 procent ASP van de door hem gegenereerde patenten in het verleden lijkt mij heel acceptabel gezien de specifieke situatie. Wat ik wel wil opmerken, is dat een werkgever een nieuwe medewerker altijd zal willen aannemen vanwege zijn specifieke kennis en ervaring, kortom zijn ‘IP’.

KORT VAN INTERNET Dienstverlening

Hightechmultinational Segula breidt uit naar Nederland

Segula Technologies vestigt zich op de High Tech Campus Eindhoven. De Franse multinational ontwikkelt mechatronica, elektronica en software, vooral op automotivegebied. In Nederland wil Segula de komende drie tot vijf jaar groeien tot zo’n honderd medewerkers. Naar verwachting opent het Eindhovense kantoor in juni officieel zijn deuren.

Displays

Nog eens 7 miljoen euro voor Liquavista

Liquavista heeft bij zijn bestaande investeerders Amadeus Capital Partners, Gimv, Prime Technology Ventures and Applied Ventures nog eens 7 miljoen euro weten los te peuteren. Het geld is bedoeld om zijn electrowetting-displaytechnologie sneller op de markt te krijgen.

Verkeer en vervoer

Overname QNX opent autodeuren voor Blackberry-ontwikkelaar

Het Canadese Research in Motion (Rim) neemt landgenoot QNX Software Systems over van audiospecialist Harman International. De acquisitie geeft de Blackberryontwikkelaar toegang tot het Neutrino-OS, dat vooral in auto-infotainmentsystemen zit. Rim wil de besturingssoftware onder meer gebruiken om de integratie tussen zijn smartphones en de boordapparatuur te verbeteren. Daartoe houdt het de samenwerking met Harman aan. Hoeveel er gemoeid is met de overname, hebben de partijen niet bekendgemaakt.

Onderwijs

T2Prof met Techwatch in elektronica- en opticatrainingen

Technical Training for Professionals (T2Prof) neemt Techwatch in de arm om zijn elektronica- en opticatrainingen op de markt te brengen. T2Prof werd vorige maand opgericht door Hans Vink, van 1991 tot 2009 programmamanager en vakgebiedsleider voor de sectie Electronics and Optics bij Philips CTT. Daarmee is het jonge bedrijf in feite een doorstart van CTT’s elektronica- en opticacurriculum. Vink wil de werkwijze voortzetten, waarbij ervaren R&D-medewerkers optreden als docenten. Terwijl T2Prof zich richt op kwaliteit, inhoud en onderhoud van de trainingen, neemt Techwatch de marketing, verkoop en organisatie voor zijn rekening.

Halfgeleiders

Intel draait ‘beste eerste kwartaal ooit’

Het afgelopen eerste kwartaal, traditioneel het zwakste van het jaar voor de halfgeleidermarkt, heeft Intel een nettowinst behaald van 2,4 miljard dollar. Dat is 7 procent meer dan het vorige kwartaal en maar liefst 288 procent meer dan dezelfde periode van 2009. De omzet steeg jaar op jaar met 44 procent naar 10,3 miljard dollar. ‘Intels beste eerste kwartaal ooit’, aldus CEO Paul Otellini, die de wereldwijde vraag ziet toenemen.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 13

INTERVIEW MET CARLO GÖRTJES

Lagotr

Wat hebben de Soundmixshow, de Droomvlucht in de Efteling en een veelkleurige gevel langs de A67 gemeen? Alle drie gebruiken ze technologie van Lagotronics uit Venlo. Hoe een drive-inshow uitgroeide tot een specialist in speltechniek, interactieve attracties en ledverlichting. Nieke Roos

14 |

| nr. 5 | 23 april 2010

‘I

k geloof niet dat de huizen in Nederland over vijf jaar nog op dezelfde manier bekabeld zullen zijn. Nu gaat de stroom vanuit de meterkast via de schakelaar naar het lichtpunt en dan terug naar de meterkast. Dat is een achterhaald systeem. Dadelijk hebben we intelligente schakelaars die niet meer direct verbonden zijn met de lamp, maar over datalijnen communiceren met een centrale computer in de meterkast. Die doet uiteindelijk het licht aan of uit door de juiste stroomkring te sluiten of te openen.’ Directeur Carlo Görtjes van Lagotronics wijst op de schakelaars in zijn kantoor, dat uitkijkt op de A67 van Venlo naar Duisburg. ‘De lampen in onze toiletten worden lokaal aangestuurd door sensoren, maar alle andere verlichting wordt centraal geregeld. We hebben hier vier hoofdbesturingskasten, die via een Can-bus in verbinding staan met elkaar en met de knoppen. Maakt er eentje contact, dan krijgt de computer een seintje, waarna die de bijbehorende lamp in- of uitschakelt of dimt. Als ’s avonds de laatste de

deur achter zich dichttrekt, doet het gebouw overal het licht uit. En in onze kantine gaan de lampen standaard om kwart over een ’s middags uit. Zo besparen we veel energie.’ Dit concept is niet nieuw. Görtjes zelf bijvoorbeeld legde ruim twintig jaar geleden al centraal geregelde audio- en lichtinstallaties aan in dansscholen. ‘Vroeger ontwikkelde ik mijn eigen dimmers, met triacsturingen en mooie nuldoorgangen. Ook heb ik zelf het eerste besturingssysteem gemaakt voor in die scholen, waarmee je onder meer effecten over het licht kon laten lopen. Die computer en alle dimmers stopten we in een centrale kast. Met één druk op de knop zette je alles aan en uit. We hadden zelfs een aparte schakelaar waarmee de poetsvrouw ’s avonds een selectie van de lampen kon aandoen.’

Eén Tegen 100 De opmerkelijke geschiedenis van Lagotronics begint in 1969, toen de Venlose middelbare school van Görtjes zijn vijftigjarige bestaan vierde. ‘Voor het feest hadden ze enkele lokalen omgebouwd tot bar. Met een

onics stuurt de show vriend heb ik me toen opgegeven om te dj’en, gewoon omdat dat ons wel leuk leek. Daarna zijn we steeds meer klassenfuiven gaan doen, twee of drie keer per week voor vijf gulden per avond. Van dat geld kochten we dan betere audioapparatuur, en zo is het gegroeid. Op een van de feesten ben ik rond 1974 Frans Lamberts tegengekomen. Die deed van alles op het gebied van licht, terwijl ik veel afwist van geluid. Met zijn tweeën zijn we toen als drive-inshow gaan optreden, van Eindhoven tot Nijmegen. In 1979 – ik was bijna klaar met mijn hts-studie elektrotechniek – hebben we onze activiteiten om belastingtechnische redenen ondergebracht in een bedrijf: Uncle John Disco Productions.’ De wortels voor de productontwikkeling liggen in de cafés en discotheken waar Lamberts en Görtjes optraden. ‘Steeds meer zaaleigenaren wilden hun eigen systeem en vroegen ons om het licht en geluid te installeren. We hadden ook een fabrikant in Duitsland gevonden die wat exclusievere producten maakte, zoals de eerste mengpanelen die toentertijd verkrijgbaar waren. Zo hebben we onze business langzaam uitgebouwd. Later zijn we ons gaan specialiseren in dansscholen, omdat onze Duitse leverancier daar een goede naam had. In de loop der jaren hebben we zo’n zestig procent van de grote scholen in Nederland ingericht. Een aantal hebben we nog steeds als klant en bij een gedeelte daarvan draait nog altijd de apparatuur die we toen hebben gebouwd.’ Halverwege de jaren tachtig maakte Uncle John Disco Productions de stap naar de showbizz. ‘In 1985 stonden we op een beurs voor discotheken in Hilversum. We hadden net de Tubelight ontdekt, die we importeerden uit Duitsland. Deze plastic buis van een bij een centimeter met om de zes centime-

ter een klein lampje trok de aandacht van een ontwerper die bezig was met de allereerste Soundmixshow. Niet veel later mochten we het product leveren aan NOB Decor, dat destijds de lichtdecoratie deed voor Joop van den Ende. En toen Van den Ende opschaalde naar Las Vegas-achtige decors, konden wij meeliften. In drie jaar groeiden we naar een man of twaalf, groter dan die NOB-afdeling. Op een gegeven moment gebruikten we zo veel van hun voorzieningen dat we eigen apparatuur hebben aangeschaft. Voor een ton in guldens kochten we bijvoorbeeld een lichtcomputer die voldeed aan de eisen van het NOB. Wij waren het eerste ‘buitenbedrijf’ dat zijn spullen in hun tv-studio’s mocht neerzetten.’ Toen John de Mol in 1989 begon met zijn spelletjesshows, kon hij voor het decor niet om Görtjes en de zijnen heen. ‘En zo zijn we in de speltechniek gerold. Aanvankelijk bleef onze inbreng beperkt tot het produceren van een geluidje als mensen op een drukknop sloegen. Later hebben we zeer complexe systemen ontwikkeld, die ­automatisch de juiste lampen laten ­branden, het juiste geluid openschuiven en de juiste camera’s voor schakelen. Met De Mol en vervolgens Endemol hebben we heel veel spelprogramma’s gedaan in Nederland en Duitsland.’ De Venlonaren behoren bijvoorbeeld tot de drijvende krachten achter Eén Tegen 100, waarbij ze verantwoordelijk zijn voor het afspelen van de geluidsfragmenten en de graphics, de decorverlichting, het stemsysteem en de voortgang van het spel. Ook Miljoenenjacht en Weekend Miljonairs gebruiken hun technologieën.

drie aan de ontwikkeling van hardware en software. ‘R&D zijn we pas in eigen huis gaan doen nadat we in 2004 hiernaartoe zijn verhuisd. Eerder besteedden we dat werk altijd uit aan drie externe partijen. Een daarvan hadden we zelf opgericht om ook aan concullega’s in televisieland te kunnen leveren. Dit bedrijfje hebben we bij de verhuizing opgedoekt omdat we de kennis in eigen huis wilden hebben en snel wilden kunnen reageren bij problemen. Met een van de andere twee externe partijen hebben we de samenwerking aangehouden.’ Televisieshows doet Lagotronics nog steeds, alleen niet meer zo veel als vroeger. Hetzelfde geldt voor musicals (via Joop van den Ende hebben de Venlonaren hun kunsten mogen vertonen bij producties als Beauty and the Beast, Jesus Christ Superstar, Tarzan en The Wiz) en popconcerten (van bijvoorbeeld Bon Jovi, DJ Tiësto en Shakira). ‘De decors van die shows zijn vandaag de dag allemaal hetzelfde: er hangen steeds dezelfde spullen in, hooguit in een iets andere configuratie. Bij popconcerten gebruiken ze tegenwoordig eigenlijk alleen nog maar ledmuren, en daar heb je inmiddels zo veel leveranciers van. De innovaties ontbreken. Vroeger ging het er echt om iets aparts te maken, maar daar is nu gewoon geen geld meer voor.’ Het zwaartepunt van de Venlose business is onder meer verschoven naar interactieve attracties. ‘In 1998 ging het NOB ook decors bouwen voor pretparken, en zo zijn wij in aanraking gekomen met dark ­rides. Hierbij rijd je in een bootje, treintje of ander voertuig door een decor. Denk aan de Droomvlucht in de Efteling. In opdracht van het NOB, dat weer werkte voor een attractiebouwer als Vekoma, hebben wij een showcontrolesysteem ontwikkeld dat onder meer het geluid, het licht en de poppen in het decor aanstuurt. In 2001 raakte Vekoma echter in financiële problemen, niet veel later gevolgd door het NOB. Omdat wij een hoop hadden geïnvesteerd in die showcontrole, hebben we in 2005 besloten deze activiteit weer op te pakken en direct zaken te gaan doen met de parken. Om iets te kunnen laten zien, heb-

‘John de Mol vroeg of we niet eens iets in kleur konden doen’

Toverstaven Sinds 1994 opereert de specialist in licht en geluid onder de professionelere naam Lagotronics. De eerste vier letters zijn ontleend aan de achternamen van oprichters Lamberts en Görtjes – in die volgorde, want ‘Lago klonk beter dan Gola’, lacht de laatste. ‘Overigens heeft Frans het bedrijf inmiddels verlaten.’ In het Venlose kantoor werken nu zo’n veertig mensen, van wie

23 april 2010 |

| nr. 5 | 15

Start your own Surface Radar Adventure

THALES NEDERLAND Met 2.000 gedreven medewerkers toonaangevend in de sectoren Defence en Security. Onze primaire focus is het innoveren van onze producten en het ontwikkelen van nieuwe technologieën. Spraakmakende voorbeelden hiervan zijn radar-, communicatie- en command & controlsystemen voor marineschepen en communicatie-, beveiligingsen betaalsystemen voor het bedrijfsleven. Thales Nederland (hoofdkantoor in Hengelo) is onderdeel van de internationale Thales Group. De Technical Unit Processing van de Business Line Surface Radar ontwikkelt digitale processing functies in radar- en optronische sensoren.

• SOFTWARE ENGINEER CONTINUOUS INTEGRATION Je hebt een actieve en sturende rol bij de invoering van Continuous Integration in onze programma’s. Je ervaring met configuratiemanagement, buildmanagement en continuous integration koppel je aan onze software architectuur. Kennisuitwisseling staat centraal.

By courtesy of Royal Schelde Group

• SOFTWARE ENGINEER MODELLING Je bent expert op het gebied van Model Driven Development. Actief betrokken bij meerdere projecten stimuleer je de verdere ontwikkeling van modelleeractiviteiten gericht op herbruikbaarheid en reductie van kosten en doorlooptijd.

• FPGA DESIGN ENGINEER Je bent verantwoordelijk voor het ontwerp en de verificatie van digitale functies in state-of-the-art FPGA technologie. Je werkt nauw samen met System Architects, Board Design Engineers en Software Design Engineers.

Contact us Neem voor meer informatie over deze drie functies contact op met Sandra Roijakkers, Resource Manager Processing tel. 074 248 28 27, e-mail [email protected] of kijk voor uitgebreide functieprofielen op onze website. Je kunt daar ook direct solliciteren.

www.jobs.thalesgroup.com

Worldwide: with 70.000 employees, a presence in 50 countries, Thales is a global leader in aerospace, defence and security.

INTERVIEW MET CARLO GÖRTJES

ben we een systeem gebouwd waarbij je met kelt onze R&Deen nepwapen op een doel schiet en er iets afdeling zelf. gebeurt als het raak is. In 2007 hebben we de We programeerste exemplaren verkocht.’ meren veel in Inmiddels draait het systeem bij parken C en assembly, als Toverland in Sevenum, het Europamet name op park nabij Freiburg, Gardaland in de rede lagere nigio ­Verona en Isla Mágica bij Sevilla. Met veaus. VanzelfETF Ride Systems uit Nederweert heeft sprekend maLago­tronics een attractie gebouwd voor ken we daarbij de Nürburgring waarbij mensen vanuit veel gebruik een karretje hun ­eigen virtuele auto kunvan standaard nen samenstellen door punten bij elkaar te protocollen: schieten die ze kunnen inruilen voor onCan en EtherWie in het donker over de A67 van Venlo naar Duisburg rijdt, derdelen. ‘Het bijzondere is dat je links- of net voor de kan de veelkleurige voorgevel van Lagotronics niet missen. rechtsaf gaat afhankelijk van je score. Dat datacommunikan hier heel makkelijk omdat je niet over catie, Dali voor rails rijdt. Bij wagentjes op een vast spoor In 1998 werd ook blauw betaalbaar en zijn de lichtaansturing, DMX voor de aansturing moet je wissels gaan inbouwen.’ Steeds vawe begonnen met de ontwikkeling van een van de entertainmentsystemen.’ ker levert het bedrijf van Görtjes ook aan RGB-lampje. Twee jaar later hebben wij het De stuurelektronica komt eveneens gromusea. ‘Het Limburgs Museum heeft ons eerste echte ledproduct in MR16-formaat op tendeels uit eigen keuken. ‘De poppen laten systeem met toverstaf bijvoorbeeld gebruikt de markt gebracht. Daar zaten 45 chip-onwe over aan de specialisten, maar de prints bij een tentoonstelling over heksen en moboard-ledjes in die alles bij elkaar slechts voor bijvoorbeeld de toverstaven en de senmenteel werken we tweeënhalve watt verstookten. In 2002 hebsoren in het decor met het nieuw te ben we een strip met lampjes geïntroduceerd ontwerpen we zelf. Groothandel realiseren Science en op basis daarvan hebben we de panelen Betrouwbaarheid en Behalve in projecten zit Lagotronics Center in Venlo aan ontwikkeld zoals die ook tegen ons gebouw onderhoudsgemak ook al zo’n dertig jaar in de handelseen aantal exhibits.’ zitten: platen van glas of plexiglas met een hebben we daarbij verkoop van audio, video en verlichting. De pistolen, tolichtgeleidende coating.’ Wie in het donker hoog in het vaanVolgens Carlo Görtjes is de verhouding verstaven, zappers over de A67 van Venlo naar Duisburg rijdt, del staan. Veel van op dit moment ongeveer zestig-veertig. en andere nepwakan de veelkleurige gevel niet missen. de parken waar wij ‘Onze catalogus is gegroeid van drie pens van LagotroDe prints voor de verlichtingsproducten aan leveren, zijn 365 plaatjes in 1981 tot ongeveer zevennics bevatten een ontwerpen de Venlonaren weer zelf. ‘Wij gedagen per jaar gehonderd nu. Wij zijn officieel dealer van ledje waarmee ze de bruiken eigen, gepatenteerde technieken om opend. Dat betekent een groot aantal audiovisuele topmerdoelen kunnen bede leds efficiënt aan te sturen, zodat er weidat onze systemen schijnen. Daarnaast nig warmteontwikkeling is. We plakken onze vrijwel continu moeken, waaronder AMX, Bose, Marantz, verzenden ze via inlampen ook aan gebouwen in Dubai, waar ten draaien. Zodra er Philips en Sennheiser. We verkopen aan frarood een unieke de temperatuur overdag makkelijk boven de een storing is, sturen decorbouwers, installateurs en andere identificatiecode. veertig graden uitkomt. Als je dan bedenkt ze automatisch een professionals, die de spullen bij hun Her en der in het dat leds maximaal tachtig graden kunnen e-mail naar de serklanten, de eindgebruikers, monteren. decor zitten sensohebben en ze ook nog in een huisje zitten, vicetechnicus. Die Wij verlenen daarbij vaak assistentie, ren die bij belichting dan voel je dat er weinig speelruimte is. Een moet het probleem met name op ledgebied.’ hun coördinaten mechanische ventilator is geen optie, want dan snel kunnen en de code van het die gaat korter mee dan de led.’ De productie verhelpen, want als wapen over een Can-bus naar een centrale van de lampen gebeurt in China. ‘Daar stophet park open is, moet de attractie werken. computer sturen. Die gebruikt de ontvangen pen ze alles in een waterdichte behuizing Daarom bouwen we een heleboel controdata om de score van de betreffende speler te van aluminium of rvs. Zij doen ook de o zo leledjes in, die bijvoorbeeld aangeven of we updaten en passende terugkoppeling te gebelangrijke kleurkalibratie, met een systeem spanning hebben en of er een dataverbinven door een filmpje af te draaien, geluid af dat wij hier in Venlo hebben ontwikkeld.’ ding is. Testfuncties zijn heel belangrijk. Bij te spelen, een pop te laten bewegen, of een De eigen producten past Lagotronics onhet ontwerp nemen we die al mee. Dat is een combinatie hiervan. Door camera’s slim op der meer toe in audiovisuele projecten, een les die we hebben geleerd bij de televisie. Als te stellen, kan Lagotronics zelfs schoten op andere belangrijke poot van het bedrijf. er iets misgaat tijdens een show, moet je videoschermen registreren. ‘We doen van alles: conferentiesystemen snel kunnen zien wat er aan de hand is en of ledmuren voor bedrijven, professionele snel kunnen ingrijpen.’ Sterrendoeken geluidsinstallaties voor theaters, zelfs hele Lagotronics maakt ook al jaren eigen verDe programmatuur schrijven de Venlonaren lichting. Na de Tubelight volgden de meters stadions. Als officieel dealer van een aantal vrijwel helemaal zelf. ‘Daarvoor hebben we hoge en tientallen meters lange sterrendoetoonaangevende AV-merken (zie kader, NR) kennis op verschillende niveaus in huis. De ken. In deze producten gebruikten de Venlogebruiken we daarbij ook vaak producten embedded software op de besturingskaarten, naren nog witte gloeilampjes, om eind jaren van andere partijen. Wij verzorgen de vollede operationele software en de onderhoudsnegentig over te stappen op ledtechnologie. dige installatie, inclusief de precieze inregefunctionaliteit op de centrale computer, de ‘John de Mol vroeg of we niet eens iets in ling van de lampen – want naast de embedgrafische software die bijvoorbeeld op het kleur konden doen. Met rode en groene leds ded, operationele en grafische software kun eind de scores laat zien, al die lagen ontwikhebben we toen een heel plafond gemaakt. je ook het licht programmeren.’

23 april 2010 |

| nr. 5 | 17

OPROEP VOOR

S TA N D H O U D E R S EN SPONSORS Goudsponsor

In samenwerking met

Op 11 november 2010 organiseert Techwatch voor de negende keer de beurs en conferentie Bits&Chips 2010 Embedded Systemen. Hét event rondom embedded systemen en software heeft wederom als decor het Evoluon in Eindhoven. Inhoud table-topstand • Een ruimte van 9 m2 (maximale hoogte 2,5 meter) • Elektriciteit bij uw stand • Een afgerokte tafel en 2 stoelen (indien gewenst) • 2 personen standbemanning • 5 gratis uitnodigingen • Extra uitnodigingen met aantrekkelijke korting • Mogelijkheid tot gratis bestellen van promotiemateriaal * • Uw bedrijfsprofiel en logo opgenomen in de beurscatalogus, 150 woorden tekst * • Uw bedrijfsprofiel en logo opgenomen op de website • Deelnemerslijst • Prijs per table-top is € 2195 (ring 2) of € 2095 (ring 3) • Mogelijkheid tot het uitbreiden van uw standoppervlak naar 12 m2 tegen meerprijs

Inhoud workstation • Een statafel voor laptop- of desktoppresentatie op ring 3 (1,5 x 2 meter) • Elektriciteit bij uw workstation • 1 persoon standbemanning • 2 gratis uitnodigingen • Extra uitnodigingen met aantrekkelijke korting • Mogelijkheid tot gratis bestellen van promotiemateriaal * • Uw bedrijfsprofiel en logo opgenomen in de beurscatalogus, 150 woorden tekst * • Uw bedrijfsprofiel en logo opgenomen op de website • Deelnemerslijst • Prijs per workstation is € 1295

* Indien beschikbaar of bij tijdige aanmelding

Sponsormogelijkheden

HET TREFPUNT VOOR HIGHTECHPROFESSIONALS IN DE LAGE LANDEN

Ook dit jaar zijn er weer sponsormogelijkheden. Kijk op de website voor de diverse pakketten of neem contact op met de organisatie om uw wensen te bespreken.

Contact

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Kim Huijing of Auke Vaessen ([email protected], +31 24 3505544). Voor de lezingenoproep zie de advertentie elders in dit blad.

TIDBITS Nanotechnologie

Memristorgeheugen in 2013 in productie HP wil over drie jaar een memristorgebaseerd niet-vluchtig geheugen op de markt brengen met een twee keer zo hoge opslagdichtheid als flash tegen die tijd heeft. Nu al bereidt het bedrijf een productieproces op 300 millime-

HP gebruikt een crossbar van kruisende nanodraden om de memristors van stroom te voorzien. Tussen de draden zit titaandioxide en op elk kruispunt zit dus een memristor. ter plakken voor. Dat zegt de geestelijk vader van de memristor, Stan Williams van HP, in Technology Review. De voorgenomen ambitieuze verhuizing van lab naar fab vormt de lakmoesproef voor de schakeling die het midden houdt tussen analoog en digitaal, waarvan de performance en betrouwbaarheid nog een vraagteken is. Hoewel theoretisch al beschreven in 1971, kreeg de memristor pas in 2008 fysieke vorm. Het hart wordt gevormd door een oxidelaagje

met bewust geïntroduceerde zuurstofvacatures in het kristalrooster, ingeklemd tussen een grid van kruisende nanodraden. Bij lage spanningen vertoont de memristor analoog gedrag met als bijzonderheid dat hij ‘onthoudt’ hoeveel stroom erdoorheen is gelopen. Dat komt door migratie van de zuurstofvacatures, al begrijpen onderzoekers het gedrag nog niet precies. Bij hogere spanningen schakelt de weerstand van het oxide simpelweg tussen hoog en laag. Daarmee is dus een digitaal geheugen te maken. Op zichzelf is een oxidegebaseerd geheugen niets nieuws. Onder de noemer resistive Ram (RRam) proberen verschillende bedrijven er al langer een competitief product op te baseren en ook Imec heeft een RRam-onderzoeksprogramma. Nieuw in HP’s concept is vooral de crossbar-structuur, die een zeer hoge opslagdichtheid mogelijk zou kunnen maken. Het schakelende element hoeft niet meer dan een paar nanometer breed en dik te zijn. Williams bracht onlangs nog een bijzondere eigenschap van de memristorstructuur naar buiten. In een Nature-artikel toonde zijn groep aan dat de circuits ook logische functies aankunnen. Sterker, memristoren kunnen alle soorten berekeningen uitvoeren – ze zijn computationally complete – maar hebben daarvoor minder ruimte nodig dan het silicium dat nu wordt gebruikt. Op termijn verwacht HP daarom niet alleen de geheugenmarkt op zijn kop te zetten, maar ook processorontwikkeling in een nieuwe richting te sturen.

Zonnecellen

NXP-regelaar maakt zonnecel tien procent efficiënter NXP heeft een regelchip ontwikkeld die terd, bijvoorbeeld omdat er een tak in de weg zonnepanelen efficiënter moet maken. Het zit. In dat geval schakelt de stuurelektronica IC zorgt ervoor dat een paneel stroom van het zonnepaneel maar volledig uit. omliggende modules ‘leent’ als het door NXP’s hogestroom-IC vangt die uitval schaduw zelf niet meer genoeg levert. Nor- op door stroom af te tappen van de omligmaal wordt het paneel dan gende zonnepanelen. uitgeschakeld. Per saldo Die zullen daardoor kan de nieuwe vinding een wel wat inleveren in boost van tien procent ophet voltage, maar in leveren, denkt de halfgeleide meeste gevallen derfabrikant. blijven ze op deze maEen zonnecel levert nier allemaal boven de slechts een kleine spanning, drempelwaarde voor rond de 0,7 volt. Om daar nuttige spanning. De een nuttige stroom van te Eindhovenaren zegmaken, worden in een pagen dat hun vinding neel een groot aantal cellen NXP toonde in een proefopstelling nu zo’n beetje marktin serie geschakeld. Het ge- hoe regelelektronica de stroomuitval rijp is. Ze denken de volg van deze aanpak is ech- door schaduw van enkele zonnecelIC’s te kunnen slijten ter dat de spanning al snel len in een module kan opvangen door aan makers van zononder de nuttige waarde valt uit omliggende panelen te tappen. nepanelen, die de chip als een paar zonnecellen in Dat levert een tien procent hogere ef- kunnen verwerken in een paneel worden verduis- ficiëntie op, verwacht de chipmaker. nieuwe producten.

Opto-elektronica

Leti integreert laser in CMos

Het Europees onderzoeksproject Wadimos heeft een CMos-compatibele laser, gekoppeld aan een silicium golfgeleider, opgeleverd. De lichtbron is een belangrijke stap in de ontwikkeling van een optisch interconnectnetwerk voor communicatie binnen en tussen chips. Dat schrijft projectaanvoerder Leti in een persbericht. De andere deelnemers zijn Imec, Mapper, het Lyon Institute of Nanotechnology, STMicroelectronics en de universiteit van Trento (Italië). De I/O- en interconnectbandbreedte van elektrische verbindingen groeit niet hand in hand mee met de voortdurend toenemende processorkracht. De komende jaren dreigen chipontwerpers dan ook tegen communicatielimieten aan te lopen. Voor de toekomstige generatie sys­ teemchips hebben ze misschien wel verbindingen van honderd terabit per seconde nodig. Geminiaturiseerde lasercommunicatie biedt zonder twijfel soelaas, maar daarvoor zijn allerlei materialen nodig die halfgeleiderfabrikanten absoluut niet in hun fabrieken willen. Silicium kan de kar niet trekken: als golfgeleider kan het er nog aardig mee door, maar voor lichtopwekking en -detectie is het absoluut niet geschikt. Het Wadimos-consortium koos voor indiumfosfide (InP) als lasermateriaal, net als Intel enkele jaren geleden. In tegenstelling tot de Amerikanen gebruikten de Europeanen echter een stapelstrategie. Zij lijmden InP-dies op een 200 millimeter wafer waarop processoren, geheugens en andere onderdelen reeds waren aangebracht. Daarna fabriceerden ze de voor de laserwerking noodzakelijke holtes in de InP-dies, uitgelijnd met de silicium golfgeleiders die ook al op hun plaats lagen. De laatste stap is het aanbrengen van elektrodes. Die waren niet van het in fabs gehate goud gemaakt, maar van titaan, titaannitride en koperaluminium. Deze materialen worden al gebruikt in CMos-processen. Leti’s persbericht vertelt niets over de prestaties van zijn optische structuurtjes, waarmee mag worden aangenomen dat de honderd terabit per seconde nog ver weg is.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 19

www.hightechbanen.nl

TOPBAAN TOPBAAN

De vacaturesite voor hoger opgeleide technici

Embedded software developer Ivium Technologies Contactpersoon: dr. A. Baars E-mail: [email protected] Tel: +31 40 2390603

Embedded Software Designer

Ontpop jezelf

Adeas Contactpersoon: Antoine Hermans E-mail: [email protected] Tel: +31 40 2350060

Software Architect (multiple job openings) ASML Contactpersoon: Joost Van Den Eijnden E-mail: [email protected] Tel: +31 40 2686411

User Interface Software Engineer Océ Contactpersoon: Luuk Hauser E-mail: [email protected] Tel: +31 6 10015078

Techniekjournalisten en -redacteuren Techwatch Contactpersoon: Nieke Roos E-mail: [email protected] Tel: +31 24 3503534

Hier uw vacature? Hightech Banen Contactpersoon: Kim Huijing E-mail: [email protected] Tel: +31 24 3505544

Professionals in toptechniek: plaats nu je cv online

PROMOTIE

Delftse thermische actuator houdt harddiskkop op rechte spoor Hoe sneller een lees- en schrijfkop koerscorrecties krijgt en doorvoert, hoe smaller de sporen mogen zijn die hij nog foutloos kan volgen, en dus hoe meer gegevens er op een harde schijf passen. Lukt het met een thermische actuator om te voorkomen dat de kop het spoor bijster raakt, vroegen Sander Paalvast en zijn promotoren Lina Sarro en Rob Munnig Schmidt van de TU Delft zich af. Paul van Gerven

D

e harddisk krijgt het moeilijk, voorspellen goeroes in de opslagtechnologie. Een gigabyte op flashgebaseerde vastestofschijven (solid-state drives, SSD’s) opslaan, is nu nog flink duurder dan op het bekende magnetische medium, maar dat blijft niet zo. Binnen een jaar of tien zijn de niet-vluchtige geheugenchips goedkoop genoeg om op prijs te kunnen concurreren met de harde schijf, zo is de verwachting. Vanwege hun betere prestaties tegen een lager energieverbruik is het pleit dan snel beslecht in het voordeel van de SSD. Tenzij de harddisk nog weet te innoveren, natuurlijk. Sander Paalvast had in ieder geval een ideetje. Hoe sneller hij de lees- en schrijfkop zou kunnen maken, hoe smaller de sporen zijn die de kop kan volgen. Een dynamischere kop kan immers vaker positiecorrecties doorvoeren. Een smaller spoor betekent dat er meer sporen op een schijf (de platter) passen en dus dat de informatiedichtheid toeneemt. Vrijdag 16 april promoveerde Paalvast aan de TU Delft op de invulling van dit concept. Zijn promotoren zijn mechatronicus Rob Munnig Schmidt en Mems-specialiste Lina Sarro. Zijn onderzoek was niet alleen bedoeld om te beoordelen of de spoorvolgprestaties van de kop voor verbetering vatbaar zijn, vertelt Paalvast. ‘Een ander belangrijk concept was of het kon met een thermische actuator, en meer algemeen of thermische actuatie geschikt is voor precisiebewegingen en positionering op microschaal.’ Het principe achter thermische actuatie is kinderlijk eenvoudig – de uitzetting of krimp van een materiaal bij opwarming en afkoeling kan worden gebruikt om een gecontroleerde beweging te maken – maar in de microwereld heeft het een reputatie van traagheid en inefficiëntie. ‘Als je iets kleiner maakt, kun je het natuur-

Promovendus Titel Promotiedatum Promotoren

lijk sneller opwarmen of laten afkoelen. De vraag was of en hoe dat snel genoeg kan’, aldus de werktuigbouwkundig ingenieur. Het onderwerp ontbeert natuurlijk een wetenschappelijke basis niet. Collega-onderzoekers hadden thermische actuatie al gebruikt om glasfibers uit te lijnen of microgrijpertjes te maken, maar hierbij speelt de ‘reactietijd’ geen kritieke rol.

van een deugdelijk ontwerp, en software en elektronica in de regeling van de beweging. Maar ook aan de fabricage van het systeem viel nog veel eer te behalen. We hebben het standaardrepertoire van microfabricagetechnieken uitgeput, dus moesten we er zelf bij ontwikkelen. De collega’s van Dimes hebben hierin een cruciale rol gespeeld en een werkend demonstratiemodel afgeleverd.’ Paalvasts inspanningen werden beloond. Het is bijna niet voor te stellen, maar de thermische actuator kan drieduizend keer per seconde worden afgekoeld en opgewarmd om de kop bij te sturen. Onverwacht veel, oordeelt de jonge doctor, die derhalve heeft aangetoond dat hoogfrequente, gecontroleerde

Onverwacht veel Het lees- en schrijfmechanisme van een moderne harddisk liet Paalvast goeddeels intact. ‘De bestaande arm kan de grote slag maken, een daarop gemonteerde thermische Memsactuator de korte. Tenslotte laat een kleine massa zich per definitie makkelijker corrigeren. Het principe is al toegepast in vele toestellen, van cd-spelers tot waferscanners, maar nog niet in harde schijven en nog niet met thermische actuatie. Voor harde schijven zijn wel andere microactuatoren onderzocht, zoals elektrostatische, maar de thermische varianten zijn compacter en vereisen geen speciale materialen. Een thermische actuator zou daarom goedkoper kunnen zijn.’ In het hart van de thermische actuator zitten twee net niet tegenover elkaar liggende aluminium balkjes van vijf bij zes bij tweehonderd micron, met aan weerszijden elektrische verwarmingselementen. Hun lineaire uitzetting en krimp vertaalt zich in een roterende beweging van een soort silicium platform, dat op zijn beurt de lees- en schrijfkop bijstuurt. Geheel in de multidisciplinaire traditie van de mechatronica komen bij het systeem van Paalvast vele aspecten samen. ‘Je moet kennis uit verschillende vakgebieden combineren om tot een optimale oplossing te komen. Voor mij speelden thermodynamica en werktuigbouwkunde bij het opstellen

Sander Paalvast Thermal actuation for precision micro motion and positioning 16 april 2010 Lina Sarro en Rob Munnig Schmidt (TU Delft)

De thermische actuator van Sander Paalvast en collega’s van de TU Delft is compacter dan een elektrostatische en vereist geen speciale materialen. bewegingen wel degelijk via thermische aandrijving kunnen worden gerealiseerd. Toch betwijfelt Paalvast of zijn onderzoek ooit toegepast zal worden in harddisks. Voordat zijn actuator commercieel gezien interessant is, moet er nog veel onderzoek worden verricht. ‘Het fabricageproces is complex en heeft een lage opbrengst. Ook zijn we tegen een levensduurprobleem aangelopen. Deze problemen zijn oplosbaar, maar het is de vraag of de harddiskindustrie de benodigde investering nog durft te doen.’ De weg ligt wel open naar andere toepassingen, want thermische actuatoren hebben hun waarde bewezen, voegt Paalvast toe.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 21

THEMA INTELLIGENTE GEBOUWEN

Bankruimte en gebouwautomat Een serverruimte is bij uitstek een plaats waar automatisering om de hoek komt kijken. Niet alleen vereisen de draaiende servers een goede conditionering van het binnenklimaat, ook moet de fysieke toegang tot deze computers streng beveiligd zijn om diefstal van de gegevens te voorkomen. Ilse Peters van Nedap Security Management beschrijft hoe Equinix een oud bankgebouw tot datacentrum omtoverde met het Aeos-systeem. Ilse Peters

I

nformatie is tegenwoordig voor veel be­ drijven het belangrijkste bezit. Het is ze er dan ook alles aan gelegen om deze bedrijfskritische data zo goed mogelijk te be­ schermen. Voor die overweging stond Equi­ nix Managed Services toen het ruim tien jaar geleden een nieuwe ruimte voor een datacen­ trum zocht in Enschede. Als locatievestiging kwam het bedrijf al snel uit bij het voormali­ ge pand van de Nederlandsche Bank. ‘Het ge­ bouw is een van de meest geschikte locaties

voor een dergelijk datacenter omdat er al vei­ ligheidsmaatregelen aanwezig waren zoals de dikke muren en het kogelwerende glas’, ver­ telt Allard Olde Bolhaar van Automatiserings­ techniek Winkels, dat verantwoordelijk was voor de gebouwautomatisering van Equinix. Het pand beschikt verder over een bunker en een kluisruimte tien meter onder de grond. Om data veilig en betrouwbaar op te slaan, zijn dikke muren echter niet genoeg. Bewaking, toegangscontrole en energiebe­ schikbaarheid moeten nauw geïntegreerd worden met de infrastructuur van het pand. Bovendien verwachtte Equinix op termijn uit te breiden, dus het systeem moest ook daarop voorbereid zijn.

Gebufferd

Het Aeos-gebouwautomatiseringssysteem wordt opgebouwd uit Aepacks, modules met hun eigen functionaliteit.

24 |

| nr. 5 | 23 april 2010

Equinix werkte deze beveili­ gingsmaatregelen uit in strikte protocollen en toegangsproce­ dures. Een continue bewaking van 24 uur per dag en zeven dagen per week waarbij onge­ autoriseerde toegang tot het gebouw bijzonder moeilijk is. De beveiliging begint met camerabewaking van het ter­ rein. De toegangscontrole tot het gebouw en individuele ruimtes wordt geregeld via passen en eventueel bio­metrie wanneer extra beveiliging ­nodig is. Zo moeten mensen bij de serverruimtes ook hun vingerafdruk aanbieden. Deze toegangscontrole zorgt voor een duidelijk overzicht van wie er wanneer in het gebouw is geweest. Als onderliggend systeem voor het gebouwbeheer koos Winkels Aeos van Nedap Secu­ rity Management. Hardware en software zijn in dit sys­ teem van elkaar gescheiden,

isering beveiligen datacentrum waardoor elke gewenste functionaliteit ge­ bouwd kan worden. Bovendien gebruikt het een decentrale aanpak: alle toegangsrech­ ten en geprogrammeerde acties worden in stand-alone controllers vastgelegd en ver­ werkt en alle events in het systeem worden gebufferd. Daardoor is de beveiliging niet afhankelijk van de beschikbaarheid van een netwerk of server. In het onwaarschijnlijke geval dat die wegvallen, draait het systeem dus gewoon door. In het beveiligingssysteem kan een per­ soon meerdere identificatiemiddelen krij­ gen. Met andere woorden: rechten worden niet toegekend aan de identificatiemiddelen zoals passen of vingerafdrukken, maar aan de dragers. Deze opzet maakt het mogelijk om verschillende identificatiemiddelen in te zetten voor verschillende ruimtes of ge­ bouwen, zodat de toegang per persoon kan worden bepaald.

Gegevens zijn vandaag de dag zeer kostbaar, dus servers vereisen een strenge beveiliging.

Pasbeweging Bij Equinix hebben alle medewerkers zo­ doende een pas die alleen toegang biedt tot de ruimtes waar ze voor hun functie moeten zijn. Ook bezoekers krijgen een toegangspas met een bijbehorend autori­ satieprofiel, waarin staat welke ruimtes zij mogen betreden of welke bijzondere maat­ regelen er op hen van toepassing zijn. In Aeos zijn autorisaties vrij te bepalen door een combinatie van gegevens zoals de dra­ ger, het identificatiemiddel, de ingangen en het tijdstip. Het is bijvoorbeeld mogelijk om het vierogenprincipe toe te passen: een bezoekerspas biedt alleen toegang tot een ruimte wanneer er eerst een medewerkers­ pas wordt aangeboden. Dit voorkomt dat bezoekers zonder begeleiding rondlopen in ruimtes waar vertrouwelijke informatie aanwezig is. Ook kan ervoor gekozen wor­ den dat bezoekers alleen via een vooraf ge­ definieerde route en binnen een bepaalde tijd naar een ruimte kunnen gaan. Het systeem legt alle pasbewegingen van iedereen vast, waardoor de beveiliging achter­ af altijd kan terugkijken wie er in een ruimte is geweest. Handig als er bijvoorbeeld iets is verdwenen in die ruimte. Daarnaast kunnen de pasbewegingen samen met andere gebeur­ tenissen realtime gemonitord worden. Biometrische verificatie staat los van de toegangspassen. De biometriegegevens lig­ gen opgeslagen in een centrale database, gekoppeld aan de ID van de desbetreffende persoon. Daardoor is het uitgesloten dat een vinder van een pasje toch toegang krijgt tot de serverruimtes. In de Enschedese Equinix-vestiging wordt Aeos ook ingezet voor inbraakdetectie, zo­

dat alle gebeurtenissen met betrekking tot inbraak bewaakt en bestuurd worden van­ uit hetzelfde platform. Gebeurtenissen uit beide systemen kunnen zo op elkaar reage­ ren. Als er bijvoorbeeld een inbraakalarm afgaat, wordt dit in de eventmonitor van het systeem weergeven zodat de beveiliging hierop kan handelen.

Aggregaat Om de continuïteit van bedrijfsprocessen zo goed mogelijk te waarborgen, moeten de omstandigheden voor de draaiende syste­ men optimaal zijn: de stroomtoevoer mag nooit worden onderbroken, de serverruim­ tes moeten voortdurend gekoeld zijn en de lucht moet de juiste vochtigheidsgraad hebben. Daarvoor heeft Equinix een UPSinstallatie met daarachter als back-up een generator. Het koelsysteem is berekend op het maximale vermogen en eveneens redun­ dant uitgevoerd. Ook deze systemen zijn geïntegreerd met Aeos. Storingen in deze voorzieningen worden aan het centrale systeem gemeld zodat dit waarschuwingen kan uitsturen.

Zodra er bijvoorbeeld water lekt of er een storing is bij een aggregaat of koeling, ontvangen de verantwoordelijke personen een sms’je met deze melding. Via de GUI kunnen zij er direct actie op ondernemen, zoals het dichtdraaien van de afsluitkraan. Op dezelfde manier is ook verlichting aan te sturen en zijn deuren te openen. Omdat het systeem volledig webgebaseerd is, is deze functionaliteit, mocht dat nodig zijn, vanuit huis bereikbaar. Onder meer door deze aanpak heeft Equi­ nix in Enschede zowel een Iso 27001- als een Iso 9001-certificering. Die eerste certifi­ cering betreft het hele bedrijfsproces, waar­ bij gekeken wordt naar de bedrijfsmiddelen, de fysieke veiligheid, toegangscontrole en continuïteit. Iso 9001 is een norm die eisen stelt aan het kwaliteitsmanagementsysteem van een organisatie. Ilse Peters is verantwoordelijk voor marketing en communicatie bij Nedap Security Management. Redactie Pieter Edelman

23 april 2010 |

| nr. 5 | 25

THEMA INTELLIGENTE GEBOUWEN

Philips en Humiq geven kleur aan klaslokaal Onder de naam School Vision heeft Philips een lichtoplossing gelanceerd voor klaslokalen. Zowel de lichtsterkte als de kleurtemperatuur is in te stellen dankzij de intelligente Occuplus-controller. Sensoren zorgen bovendien dat lampen niet onnodig aan blijven en hun lichtsterkte aanpassen aan het reeds aanwezige licht. Huub Janssen

D

aglicht is niet altijd hetzelfde. Van zonsopkomst tot zonsondergang verandert de sterkte en kleurt het hemelgewelf van fel blauw tot rood. Dat heeft een belangrijk biologisch effect op mensen. Dat je ’s nachts slaperig bent en overdag helder, komt vooral door de invloed van licht. De laatste jaren is er een trend om kunstlicht meer op natuurlijk licht te laten lijken. Philips heeft bijvoorbeeld het TCS460-armatuur ontwikkeld waarin fluorescentielampen met verschillende kleurtemperatuur zitten: een lamp met een koude kleurtemperatuur van 17.000 kelvin en een lamp met een warme witte, gloeilampachtige kleur van 2700 kelvin. Door de mengverhouding te regelen, kunnen verschillende effecten worden gecreëerd die bijvoorbeeld overeenkomen met de avondzon of juist een heldere, wolkeloze zomerdag rond het middaguur. Dit staat bekend als dynamisch licht. De Philips-armaturen worden aangestuurd door het Occuplus-lichtregelsysteem, dat naast het armatuur in het plafond wordt geplaatst. De Occuplus kan de lampen op elke gewenste sterkte en lichtkleur tussen 2700 en 12.500 kelvin instellen. Onlangs heeft Philips Lighting Controls een nieuwe versie ontwikkeld, speciaal gericht op klaslokalen. Deze Occuplus LRM2095 kan vier voorgekozen instellingen gebruiken: ‘klassikaal’, ‘actief’, ‘concentratie’ en ‘kalmeren’.

Interval De Occuplus werkt op een Arm-microcontroller van NXP met OpenRTos als besturingsplatform. Hierop draait de C-regelapplicatie. Het systeem is met een lichtsensor uitgerust om te kunnen reageren op bijvoorbeeld het buitenlicht. Als er bijvoorbeeld wolken voor de zon schuiven, wordt de lichtsterkte automatisch opgeschroefd. Ook heeft de Occuplus een bewegingssen-

26 |

| nr. 5 | 23 april 2010

sor. Als er geen personen meer in de buurt zijn, schakelt de regelaar de lampen na een instelbaar interval uit. Volgens berekeningen van Philips is er dankzij deze slimme regeling een energiebesparing mogelijk van gemiddeld 55 procent ten opzichte van traditionele verlichting. De Occuplus kan ook in manuele modus werken. Dan worden de sensoren niet gebruikt en is elke willekeurige lichtkleur en -sterkte in te stellen. De Occuplus kan worden aangestuurd via een afstandsbediening of de Touch & Dimschakelaar van Philips. Interessanter is dat de regelaar kan communiceren via de Dalibus. Dali (Digital Addressable Lighting Interface) is een open protocol voor verlichtings­ toepassingen, vastgelegd in de technische standaard IEC 62386. Voor de koppeling naar een Dali-netwerk zijn slechts twee draIn een nagebootst klasje kon de verlichting worden getest.

den nodig. Het protocol werkt volgens het master-slave-principe. De Occuplus is uitgerust met twee van deze Dali-aansluitingen. De lampen zijn verbonden met de eerste, de tweede kan worden gebruikt voor de koppeling met een building management systeem (BMS), het regelsysteem verantwoordelijk voor het gebouwbeheer. De centrale computer kan dan meerdere Occuplus-producten

De Occuplus-controller kan in een plafond worden aangebracht en de kleurtemperatuur van het licht regelen door de mengverhouding van verschillende lampen te reguleren. Ook bevat de controller een bewegingssensor en een lichtsensor om te reageren op het daglicht.

van en naar de Occuplus bijhouden en kon er bovendien debuginformatie uitgewisseld worden. Deze gegevens konden vervolgens gebruikt worden om het gedrag van het lichtregelsysteem grafisch weer te geven. In de testtool konden we de Touch & Dimschakelaars en afstandsbedieningen nabootsen. Daarnaast konden we het gereedschap inzetten als BMS. We hoefden er alleen nog maar een schil omheen te schrijven om de functionaliteit van de Occuplus automatisch aan te sturen en te testen.

Leessnelheid

Voor het testen van de Occuplus-controller ontwikkelden Philips Lighting en Humiq een pc-gebaseerde testtool, die het Dali-protocol nabootst en al het verkeer kan registreren. Het gereedschap meet dus niet de lichtsterkte in lux, maar presenteert Dali-waardes van 0 tot en met 254. aansturen. Een directe verbinding met andere apparatuur is echter ook mogelijk; de Touch & Dim-schakelaar haakt bijvoorbeeld in op de Dali-bus.

Schil Bij het bouwen van de Occuplus-software werkten de softwareontwikkelaars van Philips Lighting en Humiq samen op het Humiq-kantoor in Son. Met een nagebouwd klaslokaaltje in het Eindhovense Philips Lighting-gebouw konden we functionaliteit demonstreren en testen. Doordat we in eerste instantie de belangrijkste functionaliteit hadden vastgelegd rond het vertalen van gewenste lichtsterkte naar de verhouding tus-

sen warme en koude lampen, was het snel mogelijk om te zien hoe het systeem zou gaan werken. Het functioneel krijgen van dit gedrag was het grootste projectrisico. Toen dit eenmaal onder controle was, konden we de resterende tijd gebruiken om overige functionaliteit te schrijven. Ten opzichte van voorgaande projecten hebben we bij deze Occuplus meer geïnvesteerd in toolontwikkeling en testautomatisering. Zo hebben we zelf een testtool ontwikkeld voor Dali. Deze testtool, geschreven in Python en draaiend op een pc, kan met Dali-devices communiceren. In ons geval dus de Occuplus-elektronica. Via een seriële link kon het gereedschap het Dali-verkeer

Dankzij de testtool waren we in staat de aansturing van de warme en koude lampen te monitoren, wat het voor ontwikkelaars eenvoudiger maakte regellussen te analyseren en te debuggen. Bovendien bleek de testtool uitermate handig om de oorzaken te vinden voor de hardnekkige problemen die we in de praktijk zagen, zoals lampflikkeringen en oscillaties in de regeling. In voorgaande projecten waren we meer dan drie manweken bezig om het product af te testen. Mede door de ontwikkeling van de Dali-testtool konden we 93 procent van de testcases automatiseren. Deze tests lieten we in de avonduren uitvoeren, dus regressies in de software kwamen snel bovendrijven. Het overgebleven handmatige werk betrof met name de situaties waarbij de Occuplus werd getest in combinatie met Dali-producten die al op de markt zijn. Deze konden we in twee dagen afronden. De Occuplus met bijbehorende armaturen, lampen en schakelaars is pas geleden gelanceerd onder de naam School Vision en uitgebreid in het nieuws geweest. De reacties van leerkrachten die het systeem uitprobeerden, zijn positief. Dat wordt ook ondersteund door de cijfers: een studie in Duitsland naar dynamisch licht onder basisschoolleerlingen toonde aan dat de lichtinstelling ‘kalmeren’ na 7,5 minuut zorgde voor een daling van hyperactiviteit met drie kwart, een stijging van de leessnelheid met bijna 35 procent en een reductie van het aantal fouten in een concentratietest met 45 procent. Huub Janssen ([email protected]) werkt sinds 1996 bij Humiq (voorheen ICT Embedded). Sinds 2004 is hij actief als projectmanager. Redactie Pieter Edelman

23 april 2010 |

| nr. 5 | 27

THEMA INTELLIGENTE GEBOUWEN

Nieuwe domoticakansen met smartphone en internet troller met de sensoren en de actuatoren te verbinden, kent de domoticawereld een zij verregaande automatisering, wordt allang gespeculeerd en gefantaseerd. lange lijst aan standaarden op alle lagen Met name in zorgtoepassingen wordt de technologie al veel toegepast; in an- van het OSI-model. Zowel voor applicatie-, communicatie- als netwerkniveaus zijn dere gebieden laat de doorbraak nog even op zich wachten. Vooral standaar- verschillende protocollen in gebruik. Dat is gelijk ook de reden dat domotica maar langdisatie is nog een struikelblok. Opkomende draadloostechnologieën zouden zaam gemeengoed wordt. Een van de oudste en bekendste netdaar echter verandering in kunnen brengen, denkt Ludo Zwaan. In dit artikel werkstandaarden werd in de jaren zeventig geeft hij een overzicht. ontwikkeld in de Verenigde Staten en heet X10. Hierbij kunnen 256 aparte sensoren Ludo Zwaan en actuatoren aangestuurd worden via op het lichtnet gemoduleerde commando’s. De tel je voor: je komt thuis van je werk Domotica past de mogelijkheden uit de technologie werkt prima, maar is vrij prijzig en als je de deur opent, is het alarm industriële en kantoorautomatisering toe en het aantal commando’s is beperkt. uitgeschakeld, de kamer sfeervol ver- in woningen. De zorgsector maakt hier al Veelgebruikt zijn ook componenten die de licht, de oven voorverwarmd, de kamertem- dankbaar gebruik van voor mensen met een Europese KNX/EIB-bus gebruiken. Die beperatuur behaaglijk en de Nas-server draait functiebeperking. Mensen die bijvoorbeeld staat sinds 1999 en wordt ondersteund door een van je favoriete MP3’tjes. Zijn we dan slecht ter been zijn, kunnen op afstand de rond de tweehonderd bedrijven en organiin 2030 of zo? Nee, met domoticaoplossin- verlichting aan- en uitschakelen. Bovendien saties. De communicatiestandaard gebruikt gen is dat vandaag de dag al mogelijk. levert de domotica een kostenbesparing, een aparte fysieke bus zoals twisted pair of Het woord ‘domotica’ is een samenvoe- omdat personeel alleen bij een cliënt langs Powerline om sensoren en actuatoren te ging van de woorden ‘domus’ (Latijn voor hoeft te gaan als er een alarmsituatie is. verbinden. De bitrate is relatief laag, tus‘huis’) en ‘telematica’ en betekent vrij verDoor de opkomst van internet nemen de sen de 1200 en 9600 bits per seconde. Omtaald ‘huisautomatisering’. Het Domotica mogelijkheden toe om allerlei systemen te dat er een apart netwerk is, werkt deze bus Platform Nederland hanteert sinds 1994 als koppelen via netwerken. Zo kun je met je betrouwbaar. Dat is gelijk ook het nadeel: in een bestaand huis is het niet handig Draadloze domoticastandaarden om een aparte infrastructuur aan te Z-Wave Zigbee Bluetooth WLan leggen. Bovendien is er voor het confiStandaard Zensys IEEE 802.15.4 IEEE 802.15.1 IEEE 802.11a/b/g/n gureren een pc-applicatie nodig. Ook het vertrouwde Ethernet vindt Frequentieband 868 MHz, 900 MHz 868 MHz, 915 MHz, 2,4 GHz 2,4 GHz 2,4 GHz, 5 GHz toepassing als netwerkstandaard voor Protocolstack ~ 20 kbit ~ 1 Mbit ~ 1 Mbit domotica. Hetzelfde geldt voor FireDatasnelheid 40 kbps (900 Mhz) 20 kbps (868 MHz) 1-3 Mbps 11-105 Mbps wire (IEEE 1394) en USB. Op appli40 kbps (915 MHz) catieniveau worden in de domotica 250 kbps (2,4 GHz) typisch de standaarden Havi, OSGI en Industriegroep Zensys Zigbee Alliance Bluetooth Sig Wi-Fi Alliance UPNP gebruikt.

Over slimme huizen die het de bewoner een stuk makkelijker maken dank-

S

Netwerktopologie Aantal kanalen

Modulatie Bereik Aantal systemen

Mesh 1 (868 MHz) 1 (900 MHz) FSK/GFSK 30 m 232

Ster, boomstructuur, mesh 1 (868 MHz) 10 (915 MHz) 16 (2,4 GHz) BPSK/QPSK 30 m 65.536 (theoretisch)

officiële definitie: ‘de integratie van technologie en diensten binnen de woning, met het doel verbeterde woonkwaliteit door middel van meer veiligheid, comfort, communicatie en technisch beheer’. Domotica kent verschillende toepassingsdomeinen, zoals de zorg (alarmering, sociale contacten en mobiliteit), werken (telewerken, telewinkelen en tele-educatie), comfort (centrale verwarming, licht en ventilatie), energie (telemetrie, efficiënte vraagsturing) en onderhoud en bewaking van gebouwen.

22 |

| nr. 5 | 23 april 2010

Ster 79

GFSK 10 m 8

Ster 14

PSK/FSK 10-100 m 32

smartphone de verwarming besturen als je op je werk zit. Of je kunt snel je huisdisplay raadplegen voor actuele weer- en file-informatie voordat je ’s morgens de deur uitgaat.

Pc-applicatie De controller van een domoticasysteem kan een pc zijn, maar embedded besturingen met lcd-display en touchpanel zijn ook in zwang. Dergelijke huisdisplays zijn permanent online en besturen de woning via een intuïtieve gebruikersinterface. Om de con-

Alternatieve route De draadloze wereld staat evenmin stil en onbekabelde verbindingen vormen een goed alternatief voor gebruik in bestaande woningen. De verwachting is dat draadloze technologie voor de consumentenmarkt de doorbraak gaan zal gaan brengen. De twee bekendste technologieën in de domotica zijn Zigbee en Z-Wave. De eerste is een open standaard, ondersteund door onder meer Siemens, Samsung, Philips en Motorola. De technologie is een goede aanvulling op Bluetooth en WLan, met een lager energieverbruik. De datarate is ook lager, maximaal 250 kbit/s. Vaak is dit echter voldoende voor domoticatoepassingen. Theoretisch kan een Zigbee-netwerk in totaal 65 duizend apparaten ondersteunen.

Zowel Zigbee als Z-Wave wordt als mesh-netwerk geconfigureerd, met één coördinator, een of meerdere routers, en de eind-devices (de sensoren en actuatoren). Door middel van Met een druk pairing kunnen nieuwe sensoop de knop alle ren eenvoudig en dynamisch verlichting, verwarming worden toegevoegd aan een en het alarm aansturen: netwerk. Het voordeel van een er zijn nu al oplossinmaasnetwerk is dat er redungen op de markt, zoals dante verbindingen zijn. Mocht het X10-gebaseerde een sensor onbereikbaar worMarmitek-systeem. den door storing, verplaatsing of toevoeging in het netwerk, Z-Wave, bedacht door Zensys, is eigenlijk dan zoekt het algoritme van de coördinator ontstaan uit frustratie van vele producen- automatisch een alternatieve route. De coten op het gebied van huisautomatisering. ördinator krijgt altijd terugmelding van het eind-device en weet dus of een commando Domoticaoplossingen zijn namelijk vaak duur, werken niet samen en standaardi- succesvol is verstuurd. satiepogingen zijn weinig vruchtbaar. ZWave is in feite de goedkopere en energie- Nachtstand De vele standaarden zijn helaas niet interzuinigere variant van Zigbee. Het is wel operabel. Sinds 2000 krijgt de domotica een bedrijfseigen standaard, al wordt deze echter meer kansen: elke woning en elk indoor meer dan honderdzestig fabrikanten dividu is bijna continu online via een smartondersteund in de VS en Europa. In 2005 phone of een netbook, al of niet draadloos werd de Z-Wave Alliance opgericht en in verbonden met internet. Doordat de domotivier jaar tijd is de technologie uitgegroeid catoepassingen ook meer en meer draadloos tot een serieuze concurrent van Zigbee.

E

te verkrijgen zijn, kunnen ze steeds vaker samenwerken. Dat geeft domotica momentum, met name voor de consumentenmarkt. Mijn inziens zal Z-Wave populairder worden dan Zigbee omdat er steeds meer betaalbare Z-Wave-producten komen, variërend van (huis)displays tot allerlei soorten sensoren zoals bewegingsmelders, deursensoren, dimmers en rookdetectoren. Domotica verhoogt niet alleen het wooncomfort, maar kan ook energie besparen. Bij het naar bed gaan kan bijvoorbeeld een enkele druk op de knop alle binnen- en buitenverlichting en de stand-by van veel apparatuur uitschakelen en de centrale verwarming in nachtstand zetten. Ook wordt het alarm ingeschakeld, zodat het huis ’s nachts veilig is. ’s Morgens na het opstaan kan een druk op dezelfde knop de woning weer ontwaken. Vlak voordat je de auto instapt nog snel even op het huisdisplay kijken naar de laatste file- en weerinformatie: de toekomst is binnen handbereik. Ludo Zwaan is eigenaar van Toseeyou en werkt in de embedded-industrie, onder meer in het domoticadomein. Redactie Pieter Edelman

Intelligente gebouwen met tentakels

en intelligent gebouw is zodanig ‘verrijkt’ met technologie dat de gebruikers van het gebouw er beter van worden. Dat kan financieel zijn als de intelligentie kosten bespaart door slimmer energiegebruik (bijvoorbeeld in de daluren) of slimmer gebouwbeheer, maar de intelligentie kan de gebouwgebruikers ook productiever maken. In de zorg kunnen intelligente gebouwen bijdragen aan meer veiligheid en een comfortabelere leefomgeving. Een ontwikkeling die hiermee verband houdt, is die van de zorgrobot. Een mooi voorbeeld is de Care-o-Bot van FraunhoRobert Hendriksen fer, die mensen robert.hendriksen@ met een fysieke sioux.eu handicap zou kunnen helpen. Sioux werkt met partners aan het Rose-initiatief (Remotely Operated Service Robot), waarbij de zorgverlener aan huis uit huis wordt gehaald om een beperkt aantal taken op afstand uit te voeren. De patiënt kan de avatar, want dat is het eigenlijk, ook zelf besturen om bijvoorbeeld spullen te pakken of weg te zetten.

Een volgende stap is dat de robot op commando autonoom acties uitvoert waarop hij is getraind door de patiënt of zorgverlener, een soort record-and-play-functie dus. Hiervoor is enige vorm van objectherkenning nodig. Een verdere ontwikkeling is om de robots steeds autonomer te maken. Zo verkrijgen we een groeipad van producten voor hulp op afstand naar geautomatiseerde hulp. Eenvoudige taken die nog te duur zijn om volledig te automatiseren, kunnen we als tussenstap laten uitvoeren door een virtuele assistent, gebouwd met Amazons Mechanical Turk of een service zoals Getfriday. Wat zou er dan gebeuren als robot en gebouw gaan samenwerken? Het gebouw levert de infrastructuur, bijvoorbeeld een draadloos netwerk en services als het lokaliseren van patiënten en het openen van deuren. Het kan ook meerdere ­automatische acties coördineren en we kunnen het denkwerk verplaatsen van de robot(s) naar een centrale computer ergens in het pand, of beter: naar ergens in de cloud waar we de rekentaken het meest kosteneffectief kunnen uitvoeren. Hierdoor kunnen de individuele robots simpel en goedkoop blijven en focussen op besturing van ledematen en verzameling van sensordata, die ze vervolgens kunnen delen met elkaar. De cloud-gebouw-robotinterfaces moeten we wel standaardiseren zodat hardware- en serviceaanbieders sneller nieuwe ontwikkelingen kunnen doen. Enig privacyverlies zal onvermijdelijk zijn, maar hier staat tegenover dat mensen langer thuis kunnen blijven wonen en niet naar dure speciale opvang hoeven. De reistijd van hulpverleners wordt omgezet in zorgtijd of, idealiter, tot nul gereduceerd voor een groeiend aantal situaties. Als mijn generatie oud is, over dertig jaar, komt R2D2 ons verzorgen. Dat wordt een geweldige tijd voor ons nerds en gadgetliefhebbers.

23 april 2010 |

| nr. 5 | 23

EMBEDDED COMPUTERS LatticeECP3-kit versnelt PCI Express-ontwerp Lattice Semiconductor heeft een ontwikkelpakket uitgebracht voor PCI Express-ontwerpen op basis van zijn nieuwe ECP3-bord en zijn LatticeECP3-familie van energiezuinige FPGA’s. De kit heeft een aantal mogelijkheden voor snelle evaluatie en prototypering. Volgens Lattice kunnen gebruikers van het pakket PCI Express-hardware draaiend krijgen in maximaal een half uur. Verder levert het bedrijf verschillende demo’s mee voor de omgang met performance-eisen van data- naar control-plane en biedt het de bijbehorende bronbestanden om designs op te bouwen tot een bekend goed beginpunt. Bovendien maakt de tooling in de kit een snelle overstap mogelijk naar ontwerpexploratie. Het ontwikkelpakket bevat een geoptimaliseerd PCI Express-bord voor x1- en x4-eindpuntevaluatie en -ontwerp. Het gaat vergezeld van een groot aantal voorbeeldexecutables, waaronder een basisdemo voor control-planetoepassingen, een doorvoerdemo voor breedbandige applicaties, een kleurenbalkdemo en een demo om beelden over te dragen. Met de toollicentie van zestig dagen en de meegeleverde IP-cores voor x1/x4-eindpunten en verspreid-verzamel-DMA kunnen gebruikers direct aan de slag. De kit is beschikbaar voor 895 dollar, op Linux- en Windows-platforms. De LatticeECP3-familie telt vijf leden die functies bieden als 3,2G Serdes, DDR1/2/3-geheugeninterfaces en cascadeerbare DSP-slices voor RF-, beeld- en basisbandverwerking. De FPGA’s toggelen bij 1 Gbit/s, zijn uitgerust met een embedded geheugen van maximaal 6,8 Mbit groot en hebben snelle LVDS-interfaces. De logicdichtheid loopt uiteen van 17 duizend tot 149 duizend LUT’s met maximaal 586 gebruikers-I/O’s. Lattice mikt vooral op bedrade en draadloze infrastructuren, beveiligings- en surveillancesystemen, industriële en medische applicaties. NR >>> www.latticesemi.com

ICP introduceert 3,5 inch SBC met montageplaat annex koellichaam De Wafer-US15WP2 is een 3,5 inch enkelbordcomputer met montageplaat, die tegelijk dienstdoet als koellichaam. Daardoor heeft de SBC een uitstekende warmteafvoer, aldus fabrikant ICP Deutschland. Hardwarehart is de US15WP-chipset van Intel in combinatie met een Atom-processor, naar keuze een 1,1 GHz Z510P met 400 MHz frontside bus of een 1,6 GHz Z530P met 533 MHz FSB. Een 200-pins Sodimm-socket biedt plek aan maximaal 2 Gbyte 400/533 MHz DDR2-SDRam. De SBC voorziet in aansluitingen voor onder meer Gigabit Ethernet, RS232 (drie), RS232/422/485 en USB 2.0 (zes). Voor dataopslag zijn er een Sata-poort en een Compactflashslot. De grafische output loopt over een VGAuitgang en twee LVDS-interfaces met ondersteuning voor de onafhankelijke aansturing van twee displays. Uitbreiding is mogelijk via Mini PCI Express. NR >>> www.icp-deutschland.de

PRODUCT NIEUWS 2U backplane Kontron voor supersnelle beeld- en dataverwerking Kontron introduceert een PicMG 1.3-conforme 2U achterwand voor beeldverwerking, gaming, infotainment en netwerktoepassingen. De XPB6E5PO ondersteunt PCI Express Gen 2, waardoor de backplane op de hoogste snelheid van 5 gigatransfers per seconde kan communiceren met de nieuwste beeld- en databorden. Bij gebruik van standaard grafische kaarten kan de achterwand tien displays voorzien van verschillende videosignalen; met high-end componenten kan dit oplopen tot veertig monitoren met

ieder hun eigen content. Ook zijn zeer snelle beeldverwerkende systemen te bouwen die meerdere framegrabbers en grafische kaarten combineren, of ultrabreedbandige routers met geïntegreerde firewall en twee keer 10 Gigabit Ethernet voor up- en downstream. Het I/O-arsenaal bestaat uit Ethernet, twee keer Sata en vier keer USB 2.0. Dit is uit te breiden via PCI Express x4 (drie keer), x8 en x16 (PEG). Daarnaast is er een PicMG 1.3-slot voor het sys­ tem host board (SHB). Om bij elke standaard PicMG 1.3-module meerdere PCI Express Gen 2-interfaces te kunnen ondersteunen, heeft de XPB-6E5PO een geïntegreerde niet-blokkerende switch die vier PCI Express-sleuven verbindt met de PCI x16-interface van het SHB. NR >>> benelux.kontron.com

TESTEN EN METEN Agilent lanceert handheld RF-meter

Tek introduceert protocolanalyzer voor PCI Express 3.0

Agilent Technologies heeft een handheld RF-vermogensmeter op de markt gebracht. De V3500A heeft een ingebouwd scherm en een geïntegreerde powersensor. De meter is een hulpmiddel tijdens installatie en onderhoud, maar is ook geschikt voor R&D-omgevingen. De V3500A dekt een frequentiegebied af van 10 MHz tot 6 GHz, heeft een dynamisch bereik van -63 tot 20 dBm en haalt een absolute nauwkeurigheid van 0,21 dB. De Agilent V3500A Handheld RF Power Meter kost 1808 dollar en is per direct beschikbaar. AP >>> www.agilent.nl

Tektronix heeft een testoplossing voor PCI Express 3.0 gelanceerd. De TLA7SA08- en TLA7SA16-modules leveren protocoltests en logische analyse in een enkel instrument. In combinatie met bordondersteuningssoftware en probes geven ze PCI Express 3.0-ontwikkelaars de mogelijkheid om een tijdgecorreleerd beeld te krijgen van het systeemgedrag, van protocolanalyse tot aan de fysieke laag. De opties van de protocolanalyzer omvatten flexibele geïntegreerde databeelden voor de analyse en monitoring van verkeersstromen gecorreleerd met events in de fysieke laag. Op het gebied van de logische analyse beschikken de modules over een scala aan probemogelijkheden, geavanceerde triggers en golfvormen. De TLA7SA08 en TLA7SA16 bieden x4- en x8-lijnondersteuning en kunnen overweg met PCI Express-linkbreedtes van x1 tot x16. De modules zijn volledig compatibel met eerdere PCI Express-generaties. Ze kunnen dynamisch veranderingen bijhouden in linkbreedte, linksnelheid en busvermogentoestand, en hebben een triggertoestandsmachine die alle protocollagen bestrijkt (fysiek, data, link en transactie). Het geheugen van 16 Gbyte verhoogt de kans dat het instrument de fout en zijn oorzaak registreert. AP >>> www.tektronix.com

28 |

| nr. 5 | 23 april 2010

LEDS Heat sinks als led-ontwerpelementen Fischer Elektronik heeft een serie heat sinks voor leds ontwikkeld vanuit de filosofie dat deze essentiële componenten ook onderdeel van het lampontwerp kunnen vormen – in allerlei soorten en maten dus. Het Duitse bedrijf heeft de portfolio samengesteld met het assortiment van Sharps led-producten in het achterhoofd. Mochten er dan nog niet aan alle wensen van een ontwikkelaar of ontwerper voldaan kunnen worden, dan kan Fischer ook op maat leveren. Het basismateriaal is aluminium met een zwarte of neutrale geanodiseerde finish, waarop de leds worden aangebracht via dubbelzijdige warmtegeleidende tape of een thermisch adhesief. Optioneel krijgen klanten de beschikking over schroefbevestigingen. PvG >>> www.fischerelektronik.com

Powercontrollers Cypress detecteren dimmer Cypress Semiconductor heeft nieuwe digitale AC-DC-powercontrollers voor led-verlichting geïntroduceerd. De Energystar-gecertificeerde CY8CLEDAC01 en CY8CLEDAC02 zijn geschikt voor dimbare en niet-dimbare lampen. Een automatische dimmerdetector zorgt ervoor dat

Cree claimt ledrecord De XLamp XM levert 160 lumen koel wit licht per watt bij 350 milliampère – een record, claimt producent Cree. De enkelchipsled perst tevens 750 lumen uit 2 ampère, het equivalent van een 60 watt gloeilamp die minder dan 7 watt verbruikt. De thermische weerstand van het XM-platform is 2 graden Celsius per watt, een verbetering van 350 procent ten opzichte van Cree’s product dat tot dusverre het vaandel droeg, de XLamp XP-E. Dankzij dit soort technologische doorbraken komt de dag rap naderbij dat er geen geldig excuus meer is energieverkwistende lampen ‘uit de vorige eeuw’ te gebruiken, zegt Cree. PvG >>> www.cree.com

Cree lanceert ‘transportleds’ Voor de verlichte bewegwijzering in de transportsector introduceert Cree een nieuwe lijn amberkleurige leds met een grote helderheid. De ronde lampjes met een diameter van vijf millimeter hebben een minimum kijkhoek van minimaal 15 of 30 graden. Voor 15 graden moeten ontwikkelaars de C503B-AAS-015 hebben. Die heeft een helderheid van 12 candela. De C503-AVS-030 kent de grotere kijkhoek en een minimum intensiteit van 5,86 candela. PvG >>> www.cree.com

ze met de meeste bestaande dimmers overweg kunnen. Cypress heeft het voor elkaar gekregen in zijn ontwerp de noodzaak voor opto-isolatie en secondaire circuits te kunnen elimineren, zodat de afmetingen kleiner worden en het energieverbruik en materiaalkosten dalen. De controllers beschikken desalniettemin over circuitbeschermingen, zoals overvoltage, outputkortsluiting, peak current limit, current-sense resistor short en overtemperatuur. PvG >>> www.cypress.com

SOFTPRODUCTS HeartOS beschikbaar op Arm7 en Arm9 DDC-I heeft zijn HeartOS-RTos en bijbehorende Openarbor-ontwikkelomgeving uitgebracht voor de Arm7- en Arm9-architectuur. Het besturingssys­ teem is veiligheidskritiek, realtime en Posix-conform. Doordat het certificeerbaar is voor DO-178B Niveau A, is het geschikt voor lucht- en ruimtevaart, transport, industriële automatisering en medische apparatuur. HeartOS gebruikt Posix-profiel 51-interfaces en verschillende profiel 52-features zoals socketcommunicatie. De kernel biedt Posix-scheduling, -threads, -semaforen, -mutexen, -barrières, -boodschaprijen, -klokken en -timers. Een deterministische lichtgewicht TCP/IP-stack is meegeleverd, evenals een journalling bestandssys­ teem. Volgens DDC-I is het OS zeer schaalbaar en configureerbaar en geschikt voor 16 en 32 bit processoren. Ontwikkeling voor HeartOS kan via de Eclipse-gebaseerde Openarbor-IDE. Zowel C als C++ worden ondersteund. PE >>> www.ddci.com

Visual Studio weer een jaartje ouder Microsoft heeft de 2010-editie van zijn ontwikkelomgeving Visual Studio en versie 4 van het .Net-raamwerk uitgebracht. .Net 4 breidt de keuze aan beschikbare talen uit en kan parallelle toepassingen aan. Het raamwerk is naast .Net 3.5 te installeren. Visual Studio bevat een nieuwe editor op basis van Windows Presentation Foundation, die het mogelijk maakt meerdere monitoren te gebruiken. Ook ondersteunt de 2010-editie multitouch- en ribbon-interfaces onder Windows 7 en de bouw van Windows Phone 7-applicaties. Voor cloud-toepassingen is er een koppeling naar de Windows Azure-tools. Webontwikkelaars kunnen nu profiteren van de Model-ViewController-architectuur van ASP.Net en van Silverlight, waar binnenkort ook versie 4 van verschijnt. Verder neemt Visual Studio de groeiende complexiteit van softwareontwikkeling onder handen. De Intellitrace-tool biedt een ‘tijdmachine’ voor de code. Het gereedschap legt de uitvoerhistorie vast en kan gemelde bugs reproduceren. Ook is er een link gelegd naar Sharepoint. PE >>> www.microsoft.com

Mathworks en Mentor samen in modelgebaseerde hardwareontwikkeling The Mathworks en Mentor Graphics slaan de handen ineen voor het modelgebaseerd ontwikkelen van DO-254-conforme hardware. Deze aanpak kan daardoor doorgetrokken worden in alle fases van het ontwikkelproces, van het definiëren en beheren van requirements tot aan het testen van de implementatie. De workflow begint met het verzamelen van requirements via Mentors Reqtracer. Op basis daarvan wordt in Simulink een executeerbaar model gemaakt, met de nodige implementatiedetails zoals vastekommaberekeningen. De modelblokken zijn rechtstreeks aan de vereisten in Reqtracer te koppelen. De volgende stap is verificatie en validatie met Mathworks-tools. Uiteindelijk kan dit volledig geteste model worden vertaald in HDL-implementatie met Simulink HDL Coder. Deze code kan eventueel nog worden doorontwikkeld in Mentors HDL Designer. Ook kunnen de verificatietools van Mentor worden losgelaten op het ontwerp, met koppeling naar Reqtracer. Via deze geïntegreerde workflow kunnen lucht- en ruimtevaartengineers ontwerpen in een vroegtijdig stadium verifiëren en sneller in HDL implementeren, denken de bedrijven. Bovendien kunnen ontwerp- en verificatieresultaten beter worden hergebruikt. PE >>> www.mathworks.nl >>> www.mentor.com

23 april 2010 |

| nr. 5 | 29

CURSUSSEN

Fundamentals of VHDL 26 - 28 april, Markelo Altium Designer 29 april, Eindhoven 25 - 27 mei, Markelo 21 - 23 juni, Markelo Altium Nanoboard 29 april, Markelo 28 mei, Markelo 25 juni, Markelo Altium Designer advanced 7 mei, Markelo Spice simulation with Altium Designer 12 mei, Markelo High-speed interconnection design 18 en 19 mei, Markelo Advanced VHDL 7 en 8 juni, Markelo Introductie FPGA-ontwerp voor software-engineers 17 juni, Markelo www.transfer.nl

Constructieprincipes voor de precisietechnologie 24 april, Utrecht Machinerichtlijn 27 april, Eindhoven 11 mei, Utrecht Industrial Ethernet 19 mei, Eindhoven Mes-laaganalyse en Mes-systemen 20 mei, Eindhoven

EVENTS Laagspanning voor de ontwerper van machines en installaties 12 mei, Woerden EMC hands-on 20 mei, Woerden EMC voor producten in de automobielindustrie 27 mei, Woerden

www.dare.nl

Advanced motion control 12, 13 en 18 - 20 mei, Eindhoven www.paton.nl

www.mathworks.nl

30 |

| nr. 5 | 23 april 2010

www.logic.nl/cortex_bc

Embedded systems for the smart home 27 april, Leuven Exploring the IC ecosystem in DSP Valley 26 mei, Leuven

www.dspvalley.com

www.engineersonline.nl/safetyevent

Labview core 1 17 - 19 mei, Woerden Labview core 2 20 en 21 mei, Woerden Labview core 3 31 mei, Woerden

www.ni.com/netherlands

Onderhandelen zonder conflicten 19 en 20 mei, Doorn Omgaan met macht en politiek in uw werk 26 en 27 mei, Utrecht Overtuigend argumenteren, adviseren en presenteren voor technische professionals 9 en 10 juni, Doorn Leidinggeven aan uw (project)team 16 en 17 juni, Zeist

www.paotechniek.nl

Advanced VHDL 20 en 21 mei, Borne Assertion verification with PSL 31 mei en 1 juni, Borne Systemverilog 2 - 4 juni, Borne Introduction to SystemC for modeling 7 - 9 juni, Borne Introduction to Perl 14 en 15 juni, Borne Introduction to Verilog 16 - 18 juni, Borne www.dizain-sync.com

www.innofour.com

Simulink for system and algorithm modeling 11 en 12 mei, Eindhoven Matlab fundamentals 18 - 20 mei, Eindhoven 1 - 3 juni, Eindhoven 22 - 24 juni, Mechelen 29 juni - 1 juli, Eindhoven Matlab for data processing and visualization 8 juni, Eindhoven Matlab programming techniques 9 juni, Eindhoven Matlab for building graphical user interfaces 10 juni, Eindhoven

Cortex Microcontroller Workshop 27 april, Eindhoven

Engineering Event: Safety 27 april, Eindhoven

www.mikrocentrum.nl

Pads logic 10 mei, Almelo Pads lay-out 11 en 12 mei, Almelo Pads router 13 mei, Almelo Expedition PCB Advanced (V2007) 18 - 20 mei, Almelo I/O Designer 9 en 10 juni, Almelo Hyperlynx advanced high-speed PCB analysis 1 - 3 juni, Almelo

Benelux

Technische reglementering en normalisatie 27 april, Gent-Zwijnaarde 9 juni, Brussel www.sirris.be

Matlab Technology Tour 2010 29 april, Veldhoven Data analysis with Matlab for Excel users 3 juni, Herentals Speeding up Matlab and handling large data sets 17 juni, Maarssen

www.matworks.nl

Connected Home/Voip Event 6 mei, Brussel 17 mei, Rotterdam

www.connectedhomeevent.eu

WBSO-voorlichtingsworkshops 2010 11 mei, Amsterdam 18 mei, Leeuwarden 1 juni, Rotterdam 8 juni, Lelystad www.senternovem.nl

Embedded virtualization: combine VXWorks, Linux and Windows on the Wind River Hypervisor 11 mei, Eindhoven

www.amiando.com/ virtualizationseminar.html

Benelux Laser Event 18 en 19 mei, Mol Vision & Robotics 2010 25 en 26 mei, Veldhoven Kog systems 9 en 10 juni, Arnhem

www.mikrocentrum.nl

Meten en analyse 8 en 9 juni, Veldhoven Requirementsengineering 8 en 9 juni, Veldhoven Softwarearchitectuur 8 en 9 juni, Veldhoven Configuratiemanagement 22 en 23 juni, Veldhoven Testengineering 22 en 23 juni, Veldhoven Six Sigma 22 - 24 juni, Veldhoven

www.hightechtraining.nl

Energietechniek: marktkansen voor u 19 mei, Enschede Energietechniek: toepassingen voor u 16 juni, Enschede

www.syntens.nl/innovatieuitagenda

Team- en kennismanagement in innovatieve groeibedrijven 20 mei, Leuven TeraHz: from visible to invisible 15 juni, Leuven

www.leuveninc.com

Bits&Chips Hardware Conference 2010 17 juni, Eindhoven Info: Kim Huijing, [email protected]

www.hardwareconference.nl

PCB-technologie 24 juni, Markelo

www.transfer.nl

Het Instrument 2010 28 september - 1 oktober, Amsterdam www.fhi.nl

9th International Conference and Workshop on Ambient Intelligence and Embedded Systems 29 september - 1 oktober, Geel

docweb.khk.be/khk/amies2010

Bits&Chips 2010 Embedded Systemen 11 november, Eindhoven Info: Kim Huijing, [email protected]

www.embedded-systemen.nl

STW.ICT 2010 18 en 19 november, Veldhoven

www.stw.nl

Internationaal Euro ID 2010 4 - 6 mei, Keulen, Duitsland

www.euro-id-messe.de

Positionale, beurs voor satellietpositionering, navigatie en telematica 18 - 20 mei, Stuttgart, Duitsland www.messe-stuttgart.de/positionale

Nano Measure Scientific Symposium 3 en 4 juni, Krakau, Polen

www.nano-measure.com

Advertentie-index Advertentie

Pagina

Bits&Chips 2010 Embedded Systemen www.embedded-systemen.nl Bits&Chips Hardware Conference 2010 www.hardwareconference.nl CIMSOLUTIONS www.cimsolutions.nl Hightech Banen www.hightechbanen.nl HighTech Solutions www.hightech.nl Hightech Training www.hightechtraining.nl Sioux Embedded Systems www.sioux.eu Thales www.jobs.thalesgroup.nl

6, 18 4 2 20 12 10, 32 9 16

WEGWIJZER C H I PO N T W E R P

Barco Silex Rue du Bosquet 7 1348 Louvain-la-Neuve Tel +32 10 486407 [email protected] www.barco.com

P R O J ECT B U R EA U

Asic and FPGA Design

HIGH TECH SOLUTIONS Linie 506 7325 DZ Apeldoorn Tel +31 55 3606135 [email protected] www.hightech.nl

Sioux Embedded Systems B.V. Esp 405 5633 AJ Eindhoven Tel +31 40 2677100 Fax +31 40 2677101 [email protected] www.sioux.eu

D I EN ST V ER LE NI NG Alten PTS Eemnesserweg 26 3741 GA Baarn Tel +31 35 6926969 Rivium 1e straat 85 2909 LE Capelle aan den IJssel Tel +31 10 4637700 Beukenlaan 44 5651 CD Eindhoven Tel +31 40 2563080 [email protected] www.altenpts.nl

CIMSOLUTIONS B.V. Automation for Industry & Business De Waal 21b 5684 PH Best Tel +31 499 366000 Fax +31 499 373165 [email protected] www.cimsolutions.nl

HUMIQ B.V. Science Park Eindhoven 5006 5692 EA SON Postbus 6420 5600 HK EINDHOVEN Tel +31 40 2669100 Fax +31 40 2669101 [email protected] www.humiq.nl

Technolution B.V. Zuidelijk Halfrond 1 P.O. Box 2013 2800 BD Gouda Tel +31 182 594000 [email protected] www.technolution.eu

TOOLS

Profit Consulting Apeldoorn BV Profit Software Improvement BV Tweelingenlaan 4 7324 AM Apeldoorn Tel +31 55 5762822 Profit Consulting Eindhoven BV High Tech Campus 69 5656 AE Eindhoven Tel +31 40 8009955

The MathWorks BV Dr. Holtroplaan 5b 5652 XR Eindhoven Tel +31 40 2156700 Fax +31 40 2156710 [email protected] www.mathworks.nl

[email protected]

Regio Midden Herculesplein 24, Utrecht Tel +31 088 8275 000 Regio Zuid Dillenburgstraat 25-3, Eindhoven Tel +31 088 8275 100 Regio West Poortweg 10, Delft Tel +31 088 8275 200

ENTER Mbedded BV Science Park Eindhoven 5080 5692 EA Son Tel +31 40 2141020 [email protected] www.enter-mbedded.nl

ESPRIT ICT Group Bastion 1-5 5491 AN Sint-Oedenrode Tel +31 413 271412 [email protected] www.esprit-it.nl

Fourtress BV Meerenakkerplein 20 5652 BJ Eindhoven Tel +31 40 2661080 Fax +31 40 2661081 [email protected] www.fourtress.nl

Regio Noord Zuiderzeelaan 21, Zwolle Kapteynlaan 17, Leek Tel +31 088 8275 300

TASS B.V. Larixplein 6 5616 VB Eindhoven Tel +31 40 2503200 Fax +31 40 2503201 [email protected] www.tass.nl

TASK24 Postbus 85066 3508 AB Utrecht Tel +31 088 8275 000 Fax +31 088 8275 099 [email protected] www.task24.nl

TASS Belgium N.V. Gaston Geenslaan 9 3001 Leuven Tel +32 16 241680 Fax +32 16 241689 [email protected] www.tass.be

F REEL AN CEB EMI DDEL I NG Amstelveen Amsterdam De Meern Dordrecht Eindhoven Tiel Zoetermeer Zwolle

National Instruments Pompmolenlaan 10 3447 GK Woerden Tel +31 348 433466 Fax +31 348 430673 [email protected] www.ni.com/netherlands

Ook in de wegwijzer? De wegwijzer geeft informatie over bedrijven die actief zijn in de markt voor hightech systemen. Vermelding is op jaarbasis. Voor meer informatie en reserveringen, neem contact op met de afdeling sales, [email protected].

EdgarField Tel +31 499 311004 [email protected] www.edgarfield.nl

23 april 2010 |

| nr. 5 | 31