Topik X Persekitaran
3
Budaya
HASIL PEMBELAJARAN Pada akhir topik ini, anda seharusnya dapat: 1.
Mendefinisikan budaya dan risiko silang budaya;
2.
Menjelaskan kepentingan budaya dalam perniagaan antarabangsa;
3.
Menentukan bagaimana perniagaan antarabangsa;
4.
Menentukan bagaimana elemen budaya seperti bahasa, agama, struktur sosial dan interaksi, estetik dan nilai budaya mempengaruhi perniagaan antarabangsa; dan
5.
Membincangkan cara mengatasi cabaran budaya.
perbezaan
budaya
mempengaruhi
X PENGENALAN Dalam topik ini, kita meneliti konsep budaya dan melihat apakah yang merangkumi elemen budaya. Kita akan membincangkan kepentingan budaya kepada perniagaan antarabangsa dan juga risiko yang boleh ditimbulkan oleh budaya ke atas perniagaan antarabangsa. Dalam dunia masa kini, tidak dapat dinafikan bahawa adalah penting bagi mana-mana pengurus untuk menghargai dan peka terhadap perbezaan budaya, lebih-lebih lagi dalam keadaan silang budaya. Bahasa asing, perbezaan kepercayaan dan nilai merupakan ciri persekitaran perbezaan budaya. Oleh itu, pengurus global perlu membina pemahaman dan kemahiran dalam berurusan dengan budaya lain bagi mengelakkan daripada melakukan kesilapan kebudayaan. Pengaruh budaya ke atas perniagaan antarabangsa dibincangkan bersama dengan cara mengatasi cabaran budaya.
44
X
3.1
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
KONSEP BUDAYA
Budaya telah didefinisikan dalam pelbagai cara. Menurut pengurusan moden, Hofstede melihat budaya sebagai „pemprograman minda manusia‰ (Cavusgil et al., 2008), manakala, dalam istilah berorientasikan perniagaan, Terpstra dan David (1991) mendefinisikan budaya sebagai „satu set simbol yang dipelajari, dikongsi, menambat hati dan saling berkaitan dengan maknanya yang menyediakan satu set orientasi untuk ahli dalam sesuatu masyarakat‰. Definisi budaya yang digunakan untuk topik ini adalah yang diberikan oleh Whitely dan England (1977) yang menggambarkan budaya sebagai „pengetahuan, kepercayaan, seni, undang-undang, moral, adat resam dan kebolehan lain yang dimiliki oleh sesebuah kumpulan, yang membezakannya daripada kumpulan lain‰. Walaupun terdapat pelbagai definisi yang berbeza, budaya mempunyai empat ciri yang umum, seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 3.1.
Rajah 3.1: Empat ciri budaya
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
45
Mari kita lihat penerangan setiap ciri tersebut dalam Jadual 3.1. Jadual 3.1: Penerangan Empat Ciri Budaya yang Umum Bil
Ciri
Penjelasan
1.
Budaya adalah dipelajari
Ia merupakan tingkah laku yang dipelajari dan dipindahkan melalui proses pembelajaran dan interaksi dengan persekitaran dan ia tidak diwarisi.
2.
Budaya adalah tidak ketara
Ia bukan mengenai „benda‰ seperti produk atau nilai. Ia menekankan tentang makna yang tidak dapat dilihat sebaliknya harus disimpulkan.
3.
Budaya perlu dikongsi
Ia tidak dimiliki oleh seseorang individu tetapi dikongsi antara individu yang merupakan ahli sesebuah kumpulan atau masyarakat. Budaya dikenal pasti melalui sesuatu bangsa, firma atau masyarakat.
4.
Budaya adalah saling berkaitan
Ia merangkumi pelbagai bahagian berbeza yang saling berkaitan, sebagai contoh, budaya seseorang seperti bahasa atau agama memberi kesan ke atas bahagian lain.
3.2
RISIKO SILANG BUDAYA DAN PERNIAGAAN ANTARABANGSA
Budaya penting dalam perniagaan antarabangsa. Budaya merupakan bahan utama dalam pengurusan perniagaan antarabangsa. Biasanya syarikat multinasional (MNC) beroperasi dalam persekitaran budaya yang berbeza digambarkan melalui bahasa asing, kepercayaan, nilai dan gaya hidup. Budaya boleh menjadi satu liabiliti keasingan dan menimbulkan risiko kepada kejayaan MNC di luar negara. Risiko silang budaya merujuk pada situasi atau peristiwa dengan kesilapan komunikasi budaya yang menyebabkan nilai kemanusiaan dipertaruhkan. Cavusgil et al., 2008
46
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Impak budaya ke atas perniagaan antarabangsa merangkumi pelbagai aspek daripada formulasi strategi dan komunikasi hingga operasi pelaburan asing dan struktur organisasi. Pengurusan silang budaya yang efektif terhadap sumber dan pengendalian sesebuah firma merupakan satu kelebihan daya saing yang utama. Budaya boleh memberi kesan ke atas tugas pengurusan dalam pelbagai cara seperti berikut: (a)
Strategi pemasaran yang melibatkan pembangunan produk, perkhidmatan dan pengiklanan;
(b)
Strategi pelaburan langsung asing (FDI) seperti komunikasi dan interaksi dengan rakan kongsi asing, penyaringan dan pemilihan pengedar asing dan rakan kongsi lain, perundingan dan penstrukturan usaha niaga perniagaan antarabangsa;
(c)
Amalan perniagaan seperti interaksi dengan pelanggan semasa atau calon pelanggan dari luar negara;
(d)
Pengurusan sumber manusia antarabangsa; dan
(e)
Reka bentuk organisasi dan tingkah laku seperti motivasi, kepimpinan dan persepsi.
AKTIVITI 3.1 Apabila bekerja dalam persekitaran perniagaan global, pengetahuan tentang kesan perbezaan budaya adalah sangat penting untuk kejayaan perniagaan. Untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang profil budaya negara berbeza, layari laman web http://www.worldbusinessculture.com. Kongsi hasil pencarian anda dengan rakan sekuliah.
3.3
ELEMEN BUDAYA
Seterusnya, kita akan membincangkan elemen budaya. Budaya mempunyai pelbagai komponen yang berhubung kait dengan banyak pemboleh ubah, sebagai contoh, bahasa dan agama. Sesetengah elemen budaya adalah atribut ketara yang mempunyai dimensi objektif (seperti simbol, warna, seni dan muzik) sementara sesetengah lain mempunyai atribut tak ketara (seperti nilai, sikap, norma dan agama). Pengurus perniagaan antarabangsa perlu mempunyai pengetahuan dan pemahaman yang mendalam tentang komponen budaya yang berbeza. Elemen asas dalam budaya yang penting dalam perniagaan antarabangsa ialah bahasa, agama, pendidikan, struktur sosial, interaksi, estetik dan nilai budaya.
TOPIK 3
3.3.1
PERSEKITARAN BUDAYA
W
47
Bahasa
Mari kita sambung perbincangan dengan melihat kepada elemen budaya yang pertama iaitu bahasa. Bahasa merupakan salah satu dimensi utama bagi budaya. Bahasa dianggap sebagai „cermin‰ budaya dan memberi pemahaman tentang budaya. Ia adalah penting bagi komunikasi dan sosialisasi asas dengan nilai dan norma dinyatakan dan disampaikan. Bahasa merupakan kuasa yang berupaya menyatukan dan juga memisahkan. Diversiti dalam bahasa wujud di antara dan di dalam sempadan negara. Kini, dunia mempunyai hampir 7,000 bahasa yang aktif. Negara India sahaja mempunyai lebih daripada 200 bahasa pertuturan. Jadual 3.2 menunjukkan bahasa-bahasa utama di dunia. Jadual 3.2: Bahasa Utama Dunia Bahasa
Keluarga
Lokasi Utama
Bil. Penutur (anggaran dalam juta)
Cina
Sino-Tibet
China
885
Inggeris
Indo-Eropah (kumpulan Germanik)
Amerika Utara, Great Britain, Australia, Afrika Selatan
450
Hindi-Urdu
Indo-Eropah (kumpulan Indo-Iran)
India, Pakistan
333
Sepanyol
Indo-Eropah (kumpulan Romawi)
Amerika Selatan, Sepanyol
266
Portugis
Indo-Eropah (kumpulan Romawi)
Brazil, Portugal
175
Bengali
Indo-Eropah (kumpulan Indo-Iran)
Bangladesh, India
162
Rusia
Indo-Eropah (kumpulan Slavik)
Bekas Kesatuan Soviet
153
Arab
Afro-Asia
Afrika Utara, Timur Tengah
150
Jepun
Altaik
Jepun
126
Perancis
Indo-Eropah (kumpulan Romawi)
Perancis, Kanada, Belgium, Switzerland, Afrika Barat dan Utara
122
Jerman
Indo-Eropah (kumpulan Germanik)
Jerman, Austria, Switzerland
118
Sumber: alis.isoc.org/languages/grandes.en.htm
48
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Oleh sebab terdapat perbezaan antara struktur bahasa dengan penggunaan slanga dan dialek, kesilapan bahasa adalah biasa dalam situasi perniagaan. Terjemahan, makna dan ekspresi berbeza di seluruh spektrum bahasa. Makna dan konsep sesuatu perkataan adalah tidak universal walaupun perkataan tersebut boleh diterjemahkan ke bahasa lain. Kesilapan bahasa adalah memalukan dan tidak diperlukan, sebagai contoh, kecuaian dalam terjemahan slogan pengiklanan atau label produk. Contoh kesilapan bahasa dalam pemasaran silang budaya seperti berikut menggambarkan betapa pentingnya bahasa dalam perniagaan antarabangsa: (a)
Eksekutif pemasaran kecewa apabila mengetahui jenama minyak masak yang mereka mempromosikan di Amerika Latin telah diterjemahkan ke bahasa Sepanyol menjadi „Minyak Baghal‰;
(b)
Dalam bahasa Cina, slogan Kentucky Fried Chicken „ItÊs finger licking good‰ menjadi „Makan jari anda‰;
(c)
Di Taiwan, terjemahan slogan Pepsi, „Come alive with the Pepsi generation‰ menjadi „Pepsi akan menghidupkan semula moyang anda yang telah mati‰; dan
(d)
Di Itali, kempen „Air tonik Schweppes‰ diterjemahkan menjadi „Air tandas Schweppes‰.
Sebagai medium komunikasi, bahasa mempunyai dua bahagian: lisan dan bukan lisan (bahasa senyap seperti ruang, ekspresi muka dan gerak isyarat (gesture)). Kecekapan linguistik ialah aset besar dalam perniagaan antarabangsa kerana ia membantu pemahaman silang budaya terutamanya dalam perundingan perniagaan. Sebagai contoh, adalah penting untuk pelabur mahir berbahasa Mandarin dan ia menjadi satu kelebihan jika mengetahui bahasa asli China semasa berniaga di China. Bagi bahasa bukan lisan, ekspresi muka dan isyarat tangan boleh membawa interpretasi berbeza dalam budaya lain. Ia biasanya merumitkan komunikasi antarabangsa. Seseorang yang berurusan dengan anda mungkin secara tidak sengaja menghantar isyarat bukan lisan yang anda tidak faham atau salah tafsir. Anda juga mungkin juga secara tidak sedar menghantar isyarat anda sendiri. Antara contoh kesilapan bahasa dan kurang kesedaran budaya adalah seperti berikut: (a)
Sebuah syarikat mencetak gambar isyarat tangan „OK‰ dalam setiap muka surat katalognya. Di kebanyakan bahagian Amerika Latin, isyarat ini dianggap isyarat lucah. Keseluruhan katalog tersebut terpaksa dicetak semula; dan
TOPIK 3
(b)
PERSEKITARAN BUDAYA
W
49
Seorang eksekutif Amerika menolak tawaran secawan kopi daripada ahli perniagaan Saudi. Penolakan sedemikian dianggap sangat biadab. Oleh itu, perundingan perniagaan tersebut dibatalkan.
Adalah penting untuk ingat bahawa supaya bahasa benar-benar berguna bagi ahli perniagaan, mereka mesti memahami penggunaan, jarak, isyarat dan interpretasi yang mengiringi komunikasi lisan. Pengurus perniagaan global mesti membiasakan diri dengan bahasa tersembunyi budaya asing. Pemasar syarikat MNC perlu membuat keputusan untuk memilih bahasa yang ingin digunakan dalam label produk dan risalah pengiklanan.
LATIHAN 3.1 Mengapakah bahasa bukan lisan adalah penting dalam perniagaan antarabangsa? Berikan beberapa contoh bagaimana ia berbeza antara budaya.
3.3.2
Agama
Perbincangan seterusnya adalah tentang agama. Agama boleh didefinisikan sebagai satu sistem dengan kepercayaan, sikap dan ritual umum yang dianggap suci.
Agama mempengaruhi budaya secara langsung, oleh itu, ia juga mempengaruhi perniagaan dan tingkah laku pengguna. Terdapat beribu-ribu agama di seluruh dunia, namun, empat agama yang dominan di dunia ialah Kristian, Islam, Hindu dan Buddha. Jadual 3.3 menunjukkan agama utama di dunia dan peratusan setiap agama. Jadual 3.3: Agama Utama Dunia Agama
Penganut
Peratusan
Kristian
2.1 bilion
33
Islam
1.5 bilion
21
Hindu
900 juta
14
Buddha
376 juta
6
Sumber: www.infoplease.com
50
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Impak agama terbukti dalam perniagaan antarabangsa. Agama mempengaruhi sikap terhadap kepenggunaan, amalan perniagaan dan organisasi sosial. Pengurus global mesti sensitif bukan sahaja terhadap perbezaan agama dan kepercayaan antara agama-agama utama tetapi juga terhadap agama di antara sub kumpulan. Contoh bagaimana agama boleh mempengaruhi perniagaan antarabangsa adalah: (a)
McDonalds di India menghadapi cabaran agama. Oleh sebab lembu dianggap haiwan suci oleh penganut agama Hindu, McDonalds terpaksa mengubah suai menunya dengan menawarkan menu alternatif iaitu kambing, ayam dan sayur-sayuran menggantikan burger lembu.
(b)
Kes Nike Air merupakan contoh klasik kesilapan budaya. Pada tahun 1998, Nike Air Bakin menjadi tajuk utama apabila kumpulan Arab-Amerika berpendapat cara „Air‰ ditulis di kasut serupa dengan cara kalimah „Allah‰ ditulis dalam bahasa Arab. Nike telah memanggil semula beriburibu kasutnya semula, kemudian logo tersebut ditampal dan diletak semula di rangkaian kedai. Walau bagaimanapun, Nike menghadapi masalah kerana terdapat beratus ribu kasut yang baru dengan logo sama dikeluarkan oleh kilangnya (Nicekicks, 2012).
(c)
Dalam pasaran Islam, Nokia melancarkan telefon bimbit yang menunjukkan arah kiblat untuk penganut agama Islam. Syarikat arak gergasi Belanda, Heineken pula mengeluarkan minuman malt, Fayrouz.
(d)
Hari cuti utama di kebanyakan negara berkait dengan agama. Hampir 90 peratus rakyat Brazil ialah Katolik, menjadikan Brazil sebagai populasi Katolik terbesar di dunia. Kesannya, percutian Katolik mempengaruhi jadual kerja masyarakat Brazil dan diraikan secara besar-besaran. Syarikat multinasional (MNC) yang beroperasi di sana harus mengingati perkara ini apabila merancang acara pemasaran, menjadualkan mesyuarat atau ketika beroperasi di pejabat tempatan.
(e)
Di negara Islam, yang melarang penggunaan alkohol, perjudian, riba dan pendedahan „kurang sopan‰, firma yang berurusan dengan minuman beralkohol, resort, hiburan, dan pakaian wanita, di samping agensi pengiklanan, bank dan institusi lain yang memberi pinjaman wang adalah terjejas.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
51
SEMAK KENDIRI 3.1 Kenal pasti agama dominan di setiap satu negara berikut: (a) China; (b) India; (c) Brazil; (d) Rusia; (e) Korea Selatan; (f) Indonesia; dan (g) Jepun.
3.3.3
Struktur Sosial dan Interaksi
Sekarang, kita akan teruskan dengan elemen kebudayaan ketiga iaitu struktur sosial dan interaksi. Struktur sosial merujuk kepada organisasi sosial asas sesebuah masyarakat.
Struktur sosial memberi kesan kepada keputusan perniagaan yang terdiri daripada pemilihan tapak pengeluaran, perundingan dan pemasaran serta kos menjalankan perniagaan di sesebuah negara. Satu dimensi penting dalam struktur sosial yang berbeza merentasi budaya ialah interaksi kumpulan sosial. Interaksi kumpulan sosial merujuk kepada bagaimana orang dari budaya yang berbeza mengaitkan diri mereka dan berinteraksi antara satu sama lain.
Dua interaksi kumpulan sosial penting yang mempengaruhi aktiviti perniagaan di seluruh dunia ialah unit keluarga dan jantina. (a)
Peranan Unit Keluarga Unit keluarga berbeza secara mendadak merentasi masyarakat. Dua jenis unit keluarga ialah: (i)
Keluarga asas yang terdiri daripada ibu bapa dan anak-anak dan didapati terutamanya di negara-negara Barat; dan
(ii)
Keluarga luas yang terdiri daripada kumpulan yang lebih besar daripada ahli keluarga yang termasuk saudara-mara dan adalah lazim di negara membangun.
52
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Cara setiap keluarga distrukturkan mempersembahkan situasi yang menarik bagi ahli peniaga yang tidak biasa dengan budaya tersebut. Sebagai contoh, dalam budaya keluarga luas, pengurus dan pekerja lain selalunya cuba mencari pekerjaan bagi saudara-mara mereka dalam syarikat mereka sendiri. Ini boleh mendatangkan cabaran kepada pengurusan sumber manusia. Dalam sesetengah budaya, perniagaan dimiliki oleh keluarga dan saudara-mara. Pemilik dan pengurus akan membeli bekalan dan bahan hanya daripada syarikat yang dimiliki saudara-mara atau seseorang daripada kerja keluarga luas tersebut. Dalam budaya yang mengamalkan keluarga luas sebagai satu kebiasaan, keputusan pembelian utama dipengaruhi oleh ahli keluarga luas tersebut. Dalam budaya Cina, guanxi ialah salah satu elemen yang paling penting yang melibatkan interaksi sosial dalam konteks perniagaan. Guanxi bermaksud hubungan. Membina hubungan adalah penting apabila mewujudkan rangkaian perniagaan di China seperti apabila merundingkan perjanjian, menubuhkan suatu usaha sama dan semasa pertemuan perniagaan formal. Syarikat di China akan berasa lebih selesa menjalankan perniagaan dengan syarikat yang mempunyai guanxi yang kukuh dengan mereka kerana mereka percaya ia akan membuatnya lebih mudah bagi mereka untuk mempercayai rakan perniagaan mereka. Ia adalah sama penting bagi syarikat asing untuk membina guanxi yang kuat dengan syarikat di China dan organisasi kerajaan. Guanxi ini akan membantu syarikat anda sekiranya anda menghadapi masalah menjalankan perniagaan di China. Di samping itu, syarikat di China akan berasa lebih selesa melakukan perniagaan dengan anda jika mereka mempunyai guanxi yang kuat dengan anda sama ada kerana anda telah membina hubungan yang kukuh dengan mereka atau anda telah diperkenalkan kepada mereka oleh seseorang di rangkaian mereka (www.businessinsider.com). Jadual 3.4 memberikan beberapa panduan menjalankan perniagaan di China.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
53
Jadual 3.4: Panduan Menjalankan Perniagaan di China Bil.
Panduan
1.
Membuat kajian untuk mengetahui tentang pasaran China sebelum membuat sebarang langkah yang kukuh. China ialah sebuah negara yang besar dengan pelbagai budaya dan bangsa. Setiap kawasan mempunyai demografi yang unik dan kehendak pengguna yang penting bagi sebarang pelan perniagaan. Apa yang berkesan dalam sesebuah bandar tidak semestinya berkesan di bandar lain.
2.
Lakukan komunikasi anda dalam bahasa Cina. Upah pekerja berbahasa Cina untuk mengendalikan komunikasi di China atau menggunakan khidmat jurubahasa untuk kerja tersebut. Orang China mementingkan hubungan baik (guanxi).
3.
Buat yang terbaik untuk mencari rakan kongsi tempatan yang baik. Undangundang China yang sedia ada melarang pejabat perwakilan asing daripada menandatangani kontrak secara langsung di China. Gunakan ejen tempatan yang boleh dipercayai untuk menandatangani semua kontrak jualan dan menghantar penyata bil kepada pelanggan apabila diperlukan. Rakan kongsi tempatan yang baik juga dalam posisi yang terbaik untuk menjual dan mengedarkan produk anda di China.
4.
Jangan menandatangani kontrak tanpa mendapatkan nasihat undang-undang. Jangan mengorbankan keuntungan jangka pendek untuk keuntungan jangka panjang semata-mata. Iklim ekonomi di China sentiasa berubah dan mungkin tidak boleh diramal.
5.
Jangan gunakan saluran tidak selamat untuk pembayaran. Jadikannya sebagai satu amalan untuk menerima atau membuat pembayaran menggunakan institusi perbankan yang mantap sahaja dan dengan meminta Surat Kredit atau instrumen kewangan lain.
6.
Lindungi hak harta intelek anda. Jenama yang menguntungkan atau terkenal biasanya menjadi mangsa pelanggaran hak cipta atau cetak rompak. Sumber: www.chineseewhispers.com
(b)
Peranan Jantina Sekarang mari kita mengetahui lebih lanjut tentang peranan jantina dalam aktiviti perniagaan. Jantina dalam konteks budaya merujuk kepada tingkah laku sosial yang dipelajari dan sikap yang berkaitan dengan peranan lelaki atau wanita.
54
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Ini termasuk tingkah laku dan sikap seperti gaya berpakaian, pilihan aktiviti dan kuasa membuat keputusan. Setiap budaya mengendalikan peranan jantina dengan berbeza dan ini mempunyai kesan yang besar pada perniagaan antarabangsa. Peranan ekonomi wanita berbeza dari budaya ke budaya. Sebagai contoh, perniagaan dalam pemasaran global di negara Islam perlu mengetahui peranan wanita. Pemasaran untuk wanita didorong oleh agama dan kepercayaan tempatan. Dalam gaya pengurusan Asia, wanita secara umum mempunyai peluang yang kurang daripada lelaki di tempat kerja dan dengan itu kurang terlibat dalam membuat keputusan. Sebagai contoh, wanita di China masih bertanggungjawab terutamanya bagi menjaga keluarga dan rumah. Wanita di China bekerja keras tetapi mereka tidak mendapat kedudukan yang setara untuk tahap pengetahuan dan pendidikan mereka. Terdapat satu masalah yang jelas apabila bekerja di syarikat di China iaitu lelaki tidak melaporkan kepada wanita tentang hal perniagaan. Ia tidak boleh diterima di China bagi wanita untuk mengambil jawatan pengurusan atau mempunyai status yang lebih tinggi dalam pekerjaan daripada rakan lelaki mereka. Kini, wanita di China memainkan peranan yang semakin penting tetapi mereka masih jauh dari mendapat hak sama rata (Hofman, 2009).
LATIHAN 3.2 Berikan definisi bagi istilah struktur sosial. Bagaimana interaksi kumpulan sosial memberi kesan kepada perniagaan antarabangsa?
3.3.4
Estetik
Sekarang kita akan teruskan dengan elemen yang lain, iaitu estetik. Apakah yang anda faham dengan perkataan estetik? Estetik merujuk kepada perasaan dan tanggapan tentang kecantikan dan citarasa yang baik sesuatu budaya.
Estetika ialah dimensi objektif dalam budaya yang merangkumi simbolik dan bahan pengeluaran, pengertian alat, seni bina, bentuk seni, muzik dan penggunaan jenama. Budaya berbeza dengan ketara dari segi pilihan estetik mereka. Warna dan bentuk (reka bentuk dan bentuk) digunakan sebagai simbol yang mempunyai makna tertentu. Warna dan simbol mempunyai makna yang berbeza agama, simbolik, sebab patriotik dan tarikan estetik dan
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
55
kepentingannya berbeza dari budaya ke budaya. Warna sebagai identiti jenama telah menjadi satu isu besar undang-undang; baru-baru ini undang-undang tanda perniagaan melindungi warna tertentu yang kuat dikaitkan dengan produk atau pengeluar tertentu. Warna dan simbol menjadi tarikan dalam perniagaan antarabangsa kerana tindakan undang-undang pelanggaran tanda perniagaan yang membenarkan syarikat untuk memperuntukkan warna tunggal, gabungan warna atau simbol. Pemasar global perlu tahu kepentingan psikologi warna dan makna simbolik warna dalam perancangan produk, pembungkusan, penjenamaan dan pengiklanan. Jadual 3.5 menunjukkan beberapa perkara yang perlu dielakkan apabila mencipta simbol universal. Jadual 3.5: Perkara yang perlu dielakkan Apabila Mencipta Simbol Universal x Elakkan isyarat tangan dalam simbol grafik Di sesetengah negara, ikon menggunakan ibu jari, „V‰ untuk kemenangan atau tanda „OK‰ menunjukkan bahawa sesuatu yang baik tetapi ini boleh menjadi isyarat lucah di negara lain. x Elakkan haiwan dalam simbol grafik Burung hantu melambangkan kebijaksanaan di Amerika tetapi mereka melambangkan kebodohan di beberapa negara Asia. Haiwan lain boleh menyebabkan kesalahan kerana kepentingan agama mereka. Sebagai contoh, anjing dan babi untuk umat Islam, lembu bagi penganut Hindu, gajah untuk orang Thai. x Elakkan teks memerlukan terjemahan dalam simbol grafik Perkataan atau huruf tunggal mungkin tidak akan menjadi universal kerana penterjemahan diperlukan. x Elakkan humor dan slanga dalam simbol grafik Humor tidak selalunya boleh diterjemahkan. x Elakkan topik sensitif budaya dalam simbol grafik Contohnya bangsa/etnik, politik, agama dan jantina. x Elakkan unsur spesifik-kawasan dalam simbol grafik Mata wang, masa/tarikh dan bendera (contohnya, dalam pilihan bahasa laman web) tidak akan berkongsi makna sejagat merentasi sempadan. Sumber: www.globalization-group.com
LATIHAN 3.3 Ketahui apa yang warna-warna berikut melambangkan di negara yang dinyatakan di bawah. (a)
Jingga bagi India dan Mesir;
(b)
Ungu bagi Brazil dan Thailand; dan
(c)
Merah bagi China dan Rusia.
56
X
3.3.5
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Dimensi Nilai Budaya Hofstede
Setakat ini, kerja yang paling banyak digunakan mengenai budaya nasional diperkenalkan oleh Geert Hofstede, yang mengkaji nilai sikap lebih daripada 100,000 orang pekerja IBM di seluruh dunia. Kajian Hofstede mendedahkan empat dasar dimensi bagi budaya nasional: jarak kekuasaan (power distance), pengelakan ketidakpastian (uncertainty avoidance), individualisme lawan kolektivisme (individualism versus collectivism), dan kelelakian lawan kewanitaan (masculinity versus femininity). (a)
Jarak Kekuasaan (PD) Jarak kuasa ialah tahap suatu masyarakat berhadapan dengan perbezaan kuasa yang wujud antara manusia.
Contoh negara dengan PD yang tinggi adalah Jepun, India, Brazil dan Malaysia manakala Amerika, Denmark dan Sweden menunjukkan PD yang rendah. Masyarakat dengan PD yang tinggi cenderung untuk bertolak ansur dan menerima ketidaksamaan sosial yang agak tinggi. Simbol status memainkan peranan yang penting. Organisasi dengan PD yang tinggi adalah lebih berpusat, dengan lebih struktur berlapis dan hierarki dengan lebih penyeliaan terhadap kakitangan dan perbezaan upah yang lebih besar. Dalam masyarakat dengan PD yang rendah, jurang antara yang berkuasa dan lemah adalah minimum dan simbol status kurang ditekankan. Organisasi dengan PD rendah disifatkan dengan struktur yang lebih mendatar dan kurang berpusat. (b)
Individualisme/Kolektivisme (I/C) Individualisme/k kolektivisme menerangkan sejauh mana berfungsi terutamanya sebagai individu atau dalam kumpulan.
orang
Ia juga dirujuk sebagai masyarakat „saya‰ dan „kami‰. Dalam masyarakat individualistik, tumpuan diberikan kepada kepentingan sendiri sementara masyarakat yang tinggi dalam kolektivisme cenderung untuk mengejar kepentingan kumpulan dan keharmonian kumpulan. Persaingan adalah penting di kalangan individualis manakala kepatuhan kumpulan sangat dititikberatkan dalam kolektivisme. Amerika, Australia dan United Kingdom ialah negara individualis. Negara kolektivisme ialah Korea Selatan, Mexico, China dan Indonesia. Organisasi dengan budaya kolektivisme yang tinggi
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
57
mengamalkan kesetiaan kumpulan, rasa tanggungjawab dan penyertaan kumpulan. Organisasi ini adalah lebih paternalis (organisasi ini dipandang sebagai sebuah keluarga) manakala organisasi individualistik lebih bersifat peribadi dan menggalakkan inisiatif individu. (c)
Pengelakan Ketidakpastian (UA) Pengelakan ketidakpastian merujuk kepada ketidakpastian dan kesamaran boleh diterima.
setakat
mana
Masyarakat dari budaya UA yang tinggi berasa terancam dengan ketidakpastian dan cuba untuk menyeragamkan peraturan dan tingkah laku yang membentuk kehidupan. Dalam budaya pengelakan ketidakpastian yang rendah, orang akan lebih mengambil risiko, mudah bergaul dan berciri keusahawanan. Negara yang mempamerkan UA yang tinggi adalah Jepun, Perancis dan Sepanyol. Malaysia, India, United Kingdom dan Hong Kong ialah contoh negara yang mempamerkan pengelakan ketidakpastian yang rendah. UA adalah salah satu dimensi yang paling kritikal untuk pelaburan asing kerana implikasinya terhadap pengambilan risiko dan pelaburan. Syarikat multinasional dari budaya UA yang tinggi mungkin mengambil pendekatan tambahan yang lebih untuk mengantarabangsakan perkembangan perniagaan mereka. (d)
Kelelakian/Kewanitaan (M/F) Dimensi kelelakian/kewanitaan menerangkan kepentingan nilai lelaki seperti daya saing, ketegasan, status dan kejayaan.
Mereka memberi penekanan terhadap nilai wanita seperti penyayang, berorientasikan orang, kualiti hidup dan pengasuhan. Contoh biasa bagi budaya maskulin ialah Australia, Jepun dan Itali manakala Thailand, Sweden dan Finland adalah rendah dalam sifat kelelakian itu. MNC dari budaya feminin cenderung untuk mengurangkan peranan jantina dengan mengambil lebih ramai wanita di lebih banyak pekerjaan yang selayaknya. Organisasi demikian cenderung untuk menghargai anugerah sosial dan manfaat kepada pekerja. Jadual 3.6 menunjukkan perbandingan nilai yang berkaitan dengan kerja antara negara. Skor indeks secara kasar adalah dari 0 hingga 100. Semakin tinggi markah, lebih banyak dimensi tersebut yang dipamerkan dalam
X
58
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
masyarakat. Negara Barat seperti Amerika, Kanada dan United Kingdom mendapat skor tinggi pada skala individualisme dan rendah pada skala jarak kuasa. Negara Asia mendapat markah tinggi pada jarak kuasa tetapi memberi penekanan kepada kolektivisme. Jepun mempunyai pengelakan ketidakpastian yang kuat dan kelelakian yang tinggi. Markah yang tinggi bagi nilai jarak kuasa Malaysia. Sweden dan Denmark mempunyai keduadua dimensi pengelakan ketidakpastian rendah dan kelelakian. Jadual 3.6: Perbandingan Negara bagi Nilai Berkaitan Kerja untuk 15 Negara Terpilih Jarak Kuasa (PD)
Pengelakan Ketidakpastian (UA)
Australia
36
51
90
61
Kanada
39
46
80
52
China
80
40
20
66
Denmark
18
23
74
16
Jerman
35
65
67
66
India
77
40
48
56
Indonesia
78
48
14
46
Jepun
54
92
46
95
104
36
26
50
Saudi Arabia
95
80
25
60
Sweden
31
29
71
5
Thailand
64
64
20
34
Turkey
66
85
37
45
United Kingdom
35
35
89
66
Amerika
40
46
91
62
Negara
Malaysia
Individualisme (IDV)
Kelelakian (MAS)
Sumber: http://geert-hofstede.com
AKTIVITI 3.2 Dapatkan maklumat lanjut berkaitan budaya nasional dan budaya organisasi, di http://www.geert-hofstede.com.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
59
Mari kita beralih dengan melihat Jadual 3.7 yang memberikan ringkasan ciri dimensi budaya Hofstede dan panduan untuk menangani setiap orientasi nilai berikut. Jadual 3.7: Dimensi Nilai Budaya Hofstede Ciri-ciri dan Panduan Nilai Tinggi PD
Ciri-ciri
Panduan
x Syarikat berpusat.
x Akui kuasa seseorang pemimpin.
x Hierarki yang kuat.
x Sedar bahawa anda mungkin perlu pergi ke atas untuk mendapatkan jawapan.
x Jurang besar dalam pampasan, kuasa dan hormat. Rendah PD
x Organisasi mendatar.
x Mengamalkan kerja berpasukan.
x Penyelia dan pekerja dianggap sama rata.
x Melibatkan seberapa orang yang mungkin dalam membuat keputusan.
Tinggi IDV
x Penghargaan yang tinggi atas masa orang lain dan keperluan mereka untuk kebebasan.
x Mengakui pencapaian.
x Seronok menghadapi cabaran dan jangkaan bagi ganjaran untuk kerja keras.
x Menggalakkan perdebatan dan ekspresi idea sendiri.
x Jangan meminta maklumat peribadi terlalu banyak.
x Menghormati privasi. Rendah IDV
x Penekanan kepada pembinaan kemahiran dan menjadi pakar bagi sesuatu. x Bekerja untuk ganjaran intrinsik. x Keharmonian lebih penting daripada kejujuran.
Tinggi MAS
x Lelaki maskulin dan wanita feminin. x Ada perbezaan yang jelas antara kerja lelaki dan kerja wanita.
x Menunjukkan rasa hormat kepada umur dan kebijaksanaan. x Menyekat perasaan dan emosi untuk bekerja dalam suasana harmoni. x Menghormati tradisi dan memperkenalkan perubahan secara perlahan. x Sedar bahawa orang mungkin menjangka peranan lelaki dan perempuan untuk menjadi berbeza. x Nasihatkan lelaki untuk mengelakkan perbincangan emosi atau membuat keputusan berasaskan emosi atau hujah.
60
X
Rendah MAS
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
x Seorang wanita boleh melakukan apa sahaja seorang lelaki boleh lakukan. x Wanita berkuasa dan berjaya dikagumi dan dihormati.
x Elakkan sebuah mentaliti „kelab lelaki‰ yang lama. x Memastikan reka bentuk pekerjaan dan amalan tidak berat sebelah kepada mana-mana jantina. x Melayan lelaki dan wanita sama rata.
Tinggi UAI
x Pengendalian perniagaan yang sangat formal dengan banyak peraturan dan dasar. x Perlu dan mengharapkan struktur. x Rasa gemuruh mencetuskan tahap emosi yang tinggi dan ekspresi. x Perbezaan dielakkan.
Rendah UAI
x Jelas dan padat tentang harapan dan parameter anda. x Merancang dan menyediakan, berkomunikasi dengan kerap dan awal, menyediakan pelan terperinci dan memberi tumpuan kepada aspek taktikal pekerjaan atau projek. x Meluahkan emosi anda melalui isyarat tangan dan suara yang tinggi.
x Sikap perniagaan yang tidak rasmi.
x Jangan mengenakan peraturan atau struktur yang tidak perlu.
x Lebih mengambil berat dengan strategi jangka panjang daripada apa yang berlaku setiap hari.
x Mengurangkan tindak balas emosi anda dengan menjadi tenang dan mempertimbangkan situasi sebelum bercakap.
x Menerima perubahan dan risiko.
x Ungkapkan rasa ingin tahu apabila anda menemui perbezaan.
Sumber: www.mindtools.com
3.4
MENGATASI CABARAN BUDAYA
Perbezaan budaya antara negara mempunyai kesan secara langsung terhadap aktiviti perniagaan antarabangsa. Kesilapan budaya dan salah faham yang dihadapi oleh syarikat besar dalam contoh kita telah membuktikan kepentingan pengetahuan budaya tempatan. Oleh sebab globalisasi menjadi lebih ketara dalam perniagaan antarabangsa, terdapat keperluan yang tinggi bagi syarikat untuk memahami budaya tempatan dalam usaha untuk meningkatkan kelebihan daya saing mereka.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
61
(a)
Elakkan Bias Budaya Salah satu punca utama kesilapan budaya berkaitan yang dibuat oleh pengurus ialah etnosentrisme. Ini merupakan satu bentuk bias budaya berdasarkan kepercayaan bahawa kumpulan budaya sendiri adalah lebih unggul daripada lain. Pengurus perniagaan antarabangsa perlu peka dengan bias budaya yang mempengaruhi pemikiran seseorang atau mengelakkan etnosentrisme supaya tidak mengabaikan aspek positif dan berfaedah daripada budaya lain. Pada masa yang sama, pengurus harus membentuk celik budaya untuk menghargai kepelbagaian budaya dan menghormati identiti budaya. Celik budaya ialah pengetahuan terperinci tentang budaya yang membolehkan seseorang untuk berfungsi dengan berkesan di dalamnya (Wild et al., 2008). Syarikat yang beroperasi di pasaran tempatan dan dalam persekitaran kerja dengan pekerja dari pelbagai budaya harus menggalakkan kepekaan komunikasi antara budaya dan kepelbagaian budaya. Ini ialah satu langkah yang kritikal untuk mengelakkan bias budaya dan mengatasi tindak balas etnosentrik (Dong dan Collaco, 2009).
(b)
Elakkan Stereotaip Budaya Stereotaip budaya adalah suatu andaian atau generalisasi yang dibuat mengenai individu berdasarkan kriteria superfisial sendiri, misalnya, andaian budaya berkenaan jantina seseorang, umur, tabiat dan tingkah laku seseorang.
Stereotaip seperti ini boleh memberi kesan kepada sikap dan jangkaan kita apabila berkomunikasi dengan orang daripada budaya lain. Oleh itu, pengurus yang terlibat secara langsung dalam perniagaan antarabangsa harus membentuk celik perniagaan melalui latihan silang budaya dan memberi perhatian kepada sub-budaya yang ketara dalam negara. Ini adalah penting terutamanya dalam persekitaran kerja dengan rakan dan rakan sejawat daripada budaya lain dan juga dalam hubungan perniagaan antarabangsa. Jadual 3.8 mempersembahkan pelbagai bentuk celik perniagaan yang perlu dipelajari oleh pengurus dan eksekutif untuk melakukan perniagaan di pasaran global.
62
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Jadual 3.8: Bentuk Celik Perniagaan Bentuk
Penerangan
Celik peribadi
Memahami dan menghargai diri sendiri seperti kesedaran diri, pembaharuan diri, mempunyai nilai yang kuat dan menjadi cukup fleksibel untuk mengetahui bahawa orang daripada budaya lain mempunyai nilai dan etika yang berbeza.
Celik sosial
Melibatkan diri dan mencabar orang lain seperti mempelajari apa yang akan dikatakan secara bukan lisan, dan belajar memahami persekitaran, konteks dan keadaan.
Celik perniagaan
Mempelajari dan membina perkara baru, membina dan membina semula, melupuskan apa yang tidak berkesan, melibatkan diri dalam penyelesaian masalah, mengemudi melalui keadaan huru-hara dan memimpin orang melalui perubahan.
Celik budaya
Menghargai dan memanfaatkan perbezaan budaya, memahami warisan budaya sendiri, menyedari kekuatan dan kelemahan diri sendiri dan membina hubungan merentasi budaya. Celik budaya dalam pemasaran, sikap kerja, ekspatriat, dan jantina adalah penting. Sumber: Rosen & Digh (2001)
(c)
Memahami Budaya Perniagaan dan Amalan Selain mempunyai pemahaman umum tentang latar belakang sejarah dan budaya negara asing yang berurusan dengan sesebuah syarikat, penting bagi pengurus sedar dan peka terhadap ciri-ciri penting budaya perniagaan. Adalah penting bagi pengurus untuk bukan sahaja mempunyai kesedaran umum bagi budaya lain tetapi memperoleh pengetahuan mengenai butiran khusus tentang bagaimana untuk mengendalikan diri dalam pelbagai situasi perniagaan. Beberapa garis panduan utama yang perlu untuk memahami amalan perniagaan termasuk kelakuan yang sesuai semasa perbualan, mesyuarat perniagaan dan perjumpaan sosial serta penampilan fizikal, termasuk cara berpakaian dan ekspresi muka. Kesedaran budaya tersebut dan pengetahuan adalah penting untuk kejayaan urusan perniagaan. Walau bagaimanapun, amalan perniagaan berbeza merentasi negara. Syarikat hendaklah menawarkan pengurus perniagaan antarabangsa latihan dalam komunikasi silang budaya.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
SEMAK KENDIRI 3.2 Layari laman web Planet Eksekutif untuk mengetahui garis panduan mengenai budaya dan etika perniagaan ketika bertemu dengan rakan perniagaan daripada budaya lain, di www.executiveplanet.com/
LATIHAN 3.3 1.
2.
3.
4.
_____ terdiri daripada masyarakat dengan kepercayaan, nilai dan sikap yang dikongsi bersama. A.
Moral
B.
Kebudayaan
C.
Identiti
D.
Konsep kendiri
Bahasa senyap termasuk semua yang berikut KECUALI A.
Jabat tangan
B.
Bahasa gerak-geri
C.
Simbol warna dan sekutunya
D.
Ekspresi muka
Manakah antara agama berikut melarang membayar atau menerima faedah ke atas transaksi perniagaan? A.
Kristian
B.
Buddha
C.
Islam
D.
Hindu
______ ialah kepercayaan bahawa budaya sendiri adalah lebih kepada orang lain. A.
Geosentrisme
B.
Policentrisme
C.
Etnosentrisme
D.
Regiosentrisme
63
X
64
5.
6.
7.
8.
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Manakah antara pernyataan berikut mengenai budaya adalah BENAR? A.
Memupuk kesedaran budaya adalah satu tugas yang mudah.
B.
Pengurus perniagaan antarabangsa dijangka untuk memahami variasi amalan perniagaan di setiap negara.
C.
Semua syarikat mempunyai tahap kesedaran budaya yang sama.
D.
Syarikat yang baru dalam perniagaan antarabangsa mungkin hanya memerlukan tahap pemahaman budaya dan sensitiviti yang minimum.
Dalam mana satu keadaan berikut akan syarikat mencapai kejayaan pemasaran terbaik mereka apabila menekankan iklan yang meluahkan nilai kumpulan? A.
Tinggi individualisme
B.
Tinggi kolektivisme
C.
Tinggi kelelakian
Antara yang berikut, manakah BUKAN pemboleh ubah budaya? A.
Pilihan kerjaya
B.
Estetik
C.
Interaksi sosial dalam unit keluarga
D.
Agama
Antara yang berikut, yang manakah BUKAN nilai maskulin? A.
Kualiti hidup
B.
Ketegasan
C.
Pencapaian
D.
Status
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
W
65
x
Budaya merupakan kuasa penting dalam perniagaan antarabangsa.
x
Kekurangan pemahaman budaya dan kepekaan terhadap budaya asing apabila melakukan perniagaan merentasi budaya boleh membawa kepada kesilapan budaya.
x
Bahasa dan agama merupakan dua elemen budaya terpenting yang memberi impak secara langsung terhadap operasi dan strategi perniagaan antarabangsa.
x
Hofstede menyenaraikan budaya nasional kepada empat dimensi nilai budaya utama iaitu jarak kekuasaan, individualisme/kolektivisme, pengelakan ketidakpastian dan kelelakian/kewanitaan.
x
Unit keluarga dan jantina merupakan dua komponen interaksi kumpulan sosial yang mempengaruhi tingkah laku budaya dalam situasi tertentu.
x
Warna sebagai satu bentuk tarikan estetik memainkan peranan penting dalam strategi pengiklanan, pembungkusan dan penjenamaan.
x
Cabaran budaya utama yang dihadapi MNC termasuk bias budaya, etnosentrisme, stereotaip budaya dan kesilapan komunikasi silang budaya.
x
Celik budaya yang membentuk sebahagian daripada pemahaman tentang budaya perniagaan dan amalan pasaran tempatan merupakan kunci kejayaan MNC di luar negara.
66
X
TOPIK 3
PERSEKITARAN BUDAYA
Agama
Interaksi kumpulan sosial
Amalan perniagaan
Jarak kuasa
Bahasa bukan lisan
Kelelakian
Bahasa lisan
Kepekaan budaya
Bias budaya
Kewanitaan
Budaya
Kolektivisme
Celik budaya
Orientasi nilai
Estetik
Pengelakan ketidakpastian
Etnosentrisme
Simbol warna
Individualisme
Struktur sosial
