TOOLBOX
Aanpak (kwarts)stof door dakdekkers Risico’s van stof en maatregelen uit de Arbocatalogus Platte daken
Aanpak (kwarts)stof In het kader van het project: Duurzaam inzetbaar dakwerk
Veilig en gezond op het dak 2
Schadelijk/ Irriterend
Opzet toolbox Voorlichting aan dakdekkers op basis van dagelijkse praktijk Algemene informatie Arbouw Aandacht gevaar voor derden Aanpak handhaving Inspectie SZW Toekomstige ontwikkelingen Aanpak stof onderdeel RI&E
Risico Gevaarlijke stoffen uit: Arbocatalogus Platte daken
(1)
Werken met gevaarlijke stoffen Werknemers in de platte dakensector kunnen aan gevaarlijke stoffen worden blootgesteld zoals kwartsstof (grind), houtstof of asbest. Veilig omgaan met gevaarlijke stoffen kan alleen als bekend is met welke stoffen wordt gewerkt en wat de risico’s zijn. Bij de keuze van materialen moet rekening worden gehouden met de gevaren die bij de verwerking kunnen optreden. Daarnaast geven bepaalde werkmethoden een grotere blootstelling aan gevaarlijke stoffen dan andere.
Risico Gevaarlijke stoffen Uit: Arbocatalogus Platte daken
(2)
Er zijn twee soorten stof te onderscheiden: • Stof dat hinderlijk is en geen specifieke gevolgen heeft voor de gezondheid, maar wel de ogen, de huid, en de luchtwegen kan irriteren. Voorbeelden hiervan zijn gipsstof, kalkstof en krijtstof. • Stof dat schadelijk is en waar schadelijke of giftige bestanddelen in zitten. Voorbeelden hiervan zijn houtstof, kwartsstof, glas en steenwol. Hierdoor kunnen irritaties en ontstekingen van de huid en ogen ontstaan en eczeem. Ook kunnen luchtwegen en longen geïrriteerd raken en in sommige gevallen blijvend beschadigd raken (stoflongen).
Risico Gevaarlijke stoffen uit: Arbocatalogus Platte daken
(3)
Ook is het effect van stof op de gezondheid afhankelijk van de schadelijkheid van het stof en de hoeveelheid (concentratie) stof in de lucht. Daarnaast wordt de kans op gezondheidsschade bepaald door hoelang men in het stof moet werken, de gevoeligheid voor stof en de zwaarte van het werk. Bij zwaar werk wordt dieper ingeademd waardoor per saldo meer stof wordt ingeademd.
Risico Gevaarlijke stoffen uit: Arbocatalogus Platte daken
(4)
Langdurig met gezondheidsschadelijke stoffen werken kan zelfs tot heel ernstige aandoeningen leiden. Een van de belangrijkste risico’s van gevaarlijke stoffen op het werk is dat blootstelling niet altijd direct zichtbaar of merkbaar is. Gezondheidsklachten bijvoorbeeld, kunnen pas na jaren verschijnen. Denk aan longkanker als gevolg van blootstelling aan kwartsstof of asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest. Het is daarom nodig om regelmatig een medisch onderzoek te laten doen.
Wat gebeurt er als je stof inademt?
Grotere deeltjes: Afgevangen in de neus/mond/luchtpijp Afgevoerd door inslikken, hoesten of door het snuiten van de neus
Kleine deeltjes (respirabel stof): Komen in de longen terecht
voor gezond en veilig werken
11
Is dat erg?
Als je teveel stof inademt, kun je klachten krijgen Alle soorten stof: Irritatie van de luchtwegen Benauwdheid en kortademigheid Hoesten
Kwartsstof: Blijvende schade aan de longen (stoflong/silicose) Kankerverwekkend voor gezond en veilig werken
12
Hoeveel stof komt er vrij bij werkzaamheden in de bouw? Bij veel activiteiten komt teveel kwartsstof vrij! Activiteit (per 8 uur)
Kwartsstof in de lucht
Zagen
200 x teveel
Frezen
200 x teveel
Boren
33 x teveel
Schuren, slijpen
200 x teveel
Vegen
13 x teveel
voor gezond en veilig werken
13
Wat kun je eraan doen?
Beheersmaatregelen: Bronaanpak Collectieve aanpak (technische/organisatorische maatregelen) Individuele aanpak Persoonlijke beschermingsmiddelen
voor gezond en veilig werken
14
Bronaanpak
Ontwerpkeuzes: Materiaal kiezen met een lager kwartsgehalte Maatvoering afstemmen op toe te passen bouwmaterialen Leidingen/doorvoeren instorten Dekvloeren toepassen die direct vlak uit te voeren zijn Verzamelen van leidingen in leidingschachten
Een andere werkmethode: Prefab elementen Materiaal op maat aanleveren Blokken, tegels, dakpannen, etc. knippen in plaats van zagen
voor gezond en veilig werken
15
Collectieve maatregelen
Afzuiging Ruimte afzuiging (werkplaats) Afzuiging bij machines Afzuiging aan handgereedschap Stofzuigen in plaats van vegen
Watertoevoer Water toevoeren bij machines/gereedschappen Besprenkelen oppervlakken (onderlaag wegen, stoffige ruimten)
voor gezond en veilig werken
16
Ademhalingsbescherming
Als er zichtbaar stof vrijkomt, dan PBM gebruiken: Bij gebruik afzuiging of watertoevoer: P2 Zonder afzuiging of watertoevoer: P3 (volgelaats) Bij voorkeur een aangeblazen masker/helm
voor gezond en veilig werken
17
Stofgevaar voor derden Niet waarschuwen maar opruimen Vanwege: Zorgplicht werkgever Aansprakelijkheid onrechtmatige daad (artikel 6.162 Burgerlijk Wetboek)
Inspectie SZW Stilleggingen en boetes Najaar 2013 441 controles 300 overtredingen 68 stilleggingen 23 boetes Let op: er kan ook stapeling van boetes ontstaan, bijvoorbeeld vanwege afwezigheid RI&E
Voorbeeld Inspectiebezoek 2014 Op 5 maart 2014 heb ik, R. van Arragon, een inspectie uitgevoerd op bouwlocatie X. Op een aantal punten zijn de arbeidsomstandigheden geïnspecteerd. Hieronder staan per onderwerp de bevindingen en eventuele gevolgen. Gevaarlijke stoffen en Biologische agentia De volgende overtreding is geconstateerd: Bij het boren in betonmaterialen wordt men blootgesteld aan de kankerverwekkende stof ‘kwarts’. U dient arbeidsmiddelen aan te schaffen waarbij het stof gelijk bij het arbeidsmiddel wordt afgezogen. Dit is een overtreding van artikel 4.16, 3e lid van het Arbeidsomstandighedenbesluit. > Dit is de waarschuwing die u voor deze overtreding krijgt.
Toekomstige ontwikkelingen De politiek let vanwege asbeststoffen, toepassing nanodeeltjes en problematiek OPS (Organo
Psycho Syndroom, de ‘schildersziekte’) erg scherp op dit risico.
Dus: hou je zaken goed op orde!
Tenslotte: nu aan de slag
(1)
Oplossingen zoeken Kennis van de gevaren aanwezig Regelgeving bekend Beschikbare oplossingen naar stand der techniek Draagvlak creëren bij gebruikers door toepassen maatwerk, te regelen door samenwerking en overleg
Tenslotte: nu aan de slag
Risico stof onderdeel bedrijfs-RI&E
Maatregelen opnemen in Plan van Aanpak
Eventueel aanschaf nieuwe apparatuur / hulpmiddelen Instructie & voorlichting
(2)
Alles op een rij: aanpak stof Uit: infowijzers (onderdeel Arbocatalogus Gevaarlijke stoffen
Stof
Collectieve maatregelen Ga na of er sprake is van stof Af te voeren materiaal vochtig maken Voer het werk (ballastlaag verwijderen) bij regenachtige weersomstandigheden uit Grind machinaal afzuigen Bouwstofzuiger met fijnstoffilter gebruiken Individuele maatregelen Gebruik veegmachine voorzien van stofafzuiging i.p.v. handmatig vegen Beperk de duur van de blootstelling Houd afstand tot de bron van het stof Ademhalingsbescherming: filter in combinatie met afzuiging afgestemd op gezichtsvorm Voorkom lekkage langs de randen van de stofbescherming (littekens/poten van bril) Trek stofdichte wegwerpkleding aan en vervang deze kleding regelmatig Voorkom dat gebruikte PBM (o.a. filters) worden hergebruikt Vervang de filters tijdig Houd PBM schoon Zet de stofbescherming niet te snel af
Concreet 1: aanpak bij vegen
Concreet 2: aanpak bij boren/slopen
Concreet 3: aanpak bij slopen en transport materiaal
ZIJN ER NOG VRAGEN? DANK VOOR UW AANDACHT Meer toolboxen op www.sbd.nl
SBD toolbox Aanpak (kwarts)stof door dakdekkers Toelichting
juli 2014
Sheet 1 In de SBD-toolbox (+ toelichting) Organisatie van een toolbox-meeting staan tips over het organiseren van een toolbox aan dakdekkers. Ook kun je voor het geven van voorlichting inclusief het verzorgen van de presentatie over kwartsstof een beroep doen op de arbovoorlichters van SBD. In deze toolbox besteden we extra aandacht aan het onderwerp kwartsstof. Dit doen we omdat in 2014 zowel Inspectie SZW als de hoofdaannemers steeds meer controleren op de risico’s van aanwezigheid stof bij werkzaamheden in de bouw. Door aandacht te besteden aan stof bij de uitvoering van dakwerkzaamheden zijn de dakdekkers tijdig voorbereid en geïnstrueerd. Sheet 2 De informatie over de aanpak van (kwarts)stof in deze toolbox is ontleend aan de wettelijke en brancheafspraken (Arbowet en Arbocatalogus platte daken). Sheet 3 Een aantal bedrijven in onze branche hebben zo hun eigen oplossingen voor veilig werken in stoffige omstandigheden. Maar duidelijk moet zijn dat stof een serieus probleem is wat je gedegen moet aanpakken. Sheet 4 Naast algemene achtergrondinformatie, opgesteld door stichting Arbouw voor de hele bouwsector, zullen we in deze toolbox vooral ook de zaken bespreken die specifiek herkenbaar zijn voor dakdekkers. Sheet 5 In de Arbocatalogus staat het risico van stof beschreven. Daar wordt ook aangegeven welke maatregelen – vooral preventief ! – nodig zijn. De teksten uit de Arbocatalogus sluiten aan op de artikelen 4.1 tot en met 4.10 uit het Arbobesluit. Sheet 6 Duidelijk moet zijn dat blootstelling aan stof een sluipmoordenaar kan zijn, waarvan de effecten pas na 20 tot 30 jaar merkbaar zijn in de vorm van gezondheidsklachten. Sheet 7 en 8 Vooral ook uit preventief opzicht is het aan te raden om regelmatig (1x in de 3 tot 5 jaar) een periodiek medisch onderzoek te laten verrichten. Meer informatie over zo n onderzoek vindt je op de website van SBD onder de informatie rubriek duurzame inzetbaarheid project TOPVORM. Sheet 9 Dat we bij de uitvoering van diverse dakwerkzaamheden te maken hebben met stof blijkt duidelijk uit deze praktijkfoto’s. Het is weinig effectief als je denkt met halve maatregelen (bijvoorbeeld met een soort boerka om de nek) het probleem kunt oplossen. Sheet 10 Stof komt vooral vrij bij het boren en slijpen in beton. Dit stof is duidelijk zichtbaar en maatregelen ter voorkoming van inademing zijn noodzakelijk! In de volgende sheets gaan we hier verder op in. Voor dakdekkers geldt tevens dat er sprake kan zijn van stapeling van de stofproblematiek. Dit is het geval bij: - Werken in de binnenstad: fijn stof door autoverkeer, fabrieken en kantoren. - Bouwplaats stof, veroorzaakt door andere beroepsgroepen op de bouwplaats. - Stof wat door de wind vanuit andere plaatsen wordt aangevoerd (zoals bijvoorbeeld – in uitzonderlijke situaties – Sahara (woestijn) zand of vulkaanstof (IJsland)). - Stof wat vrij komt door uitvoering van werkzaamheden aan het dak zelf.
1
Sheet 11 Stof in de lucht bestaat uit deeltjes. De grote deeltjes adem je niet in. De deeltjes die je wel inademt, noemen we inadembare of inhaleerbare deeltjes. Van die deeltjes worden de relatief grote stofdeeltjes opgevangen in de neus, mond en luchtpijp. Die gaan het lichaam ook weer uit, doordat je ze inslikt, uithoest of je neus snuit. De kleinste deeltjes dringen verder het lichaam in en kunnen de longen bereiken. Deze deeltjes noemen we respirabele deeltjes; je kunt ze met het blote oog niet zien en ze blijven ook heel lang in de lucht zweven. Sheet 12 Naast de op de sheet getoonde klachten kunnen er nog extra gezondheidsklachten optreden. In het stof kunnen namelijk kankerverwekkende materialen zitten die zijn vrijgekomen bij het schuren en zagen. Zoals bijvoorbeeld lood uit oude verflagen en houtstof. Met name kwartsstof kan gezondheidsklachten geven. Kwartsstof heeft scherpe randen en snijdt als het ware diep in het weefsel, dan ontstaat er bindweefsel (vergelijkbaar met littekenweefsel). Het oppervlak van je longen is heel erg groot, maar op plekken met bindweefselvorming kan de zuurstof uit de lucht niet meer in het bloed worden opgenomen. Maar omdat het oppervlak van de longen zeer groot is, kan het wel 10 tot 20 jaar duren voordat de gezondheidsklachten zich aandienen. Sheet 13 De hier genoemde voorbeelden gelden voor standaardwerkzaamheden, zonder dat er beheersmaatregelen zijn getroffen zoals PBM, afzuiging nat werken enzovoorts. Sheet 14 Werken zonder maatregelen is dus ongezond én in strijd met de zorgplicht van werkgevers. De maatregelen die getroffen moeten worden moeten op een zo hoog mogelijk niveau worden ingezet. Dit betekent: éérst bronaanpak door materiaalkeuzes en werkmethoden die geen stof met zich meebrengen. Wanneer dat niet mogelijk is moet je collectieve maatregelen en uiteindelijk zo nodig individuele maatregelen inzetten. We gaan hier in de volgende sheets verder op in. Sheet 15 Bronaanpak moet al vroeg in het proces aan de orde komen. Dus in de fase van het aannemen van werk en het uitbrengen van de offerte. Sheet 16 Fabrikanten van machines en stofzuigers (ook voor dakwerkzaamheden) zullen de komende jaren steeds meer geavanceerde producten en specifieke hulpmiddelen op de markt brengen. Vraag hiernaar in contacten met je leveranciers en zoek onder andere op de website www.arbovriendelijkehulpmiddelen.nl Sheet 17 Als je werkzaamheden verricht en je ziet dat er stof vrij komt, dan kun je er van uitgaan dat de grenswaarde wordt overschreden. Er komt dan een schadelijke hoeveelheid kwartsstof vrij. Als andere maatregelen niet mogelijk zijn, moet je ademhalingsbescherming toepassen om veilig te kunnen werken. In de volgende sheets de keuzes die van belang zijn bij dakwerkzaamheden. Advies: ga in de eigen bedrijfs-RI&E na welke beheersactiviteiten worden benoemd bij de aanpak van stof – en specifiek – welke filters in het PBM-pakket zijn opgenomen. Sheet 18 Let er tijdens de dakwerkzaamheden speciaal op dat eventuele omwonenden en personeel/werknemers van andere bedrijven of ZZP’ers NIET aan stof worden blootgesteld. Bedrijven kunnen namelijk nog vele jaren later aansprakelijk worden gesteld door personen (of nabestaanden) die gezondheidsschade hebben opgelopen. Zorg er in deze situaties voor dat je afdoende maatregelen neemt. Enkel waarschuwen is meestal onvoldoende. Voorkom last van (blootstelling aan) stof.
2
Sheet 19 Het gaat hier om een overzicht van alle bezochte locaties. In 2013 was het aantal bezochte dakdekkers nog beperkt, maar vanaf 2014 zal dit toenemen. Sheet 20 Dit is een voorbeeld van een waarschuwing aan een dakbedekkingsbedrijf. LET OP: meestal heeft Inspectie SZW bij een bezoek niet alleen aandacht voor gevaarlijke stoffen maar ook – zoals in dit geval – voor valgevaar. Een combinatie van boetes kan al snel oplopen tot meer dan € 10.000 (zie ook het websiteartikel van SBD van 14 mei 2014). Sheet 21 We hebben hier nu de effecten van bekende stoffen en werkzaamheden behandeld. Maar niet het gebruik van nieuwe (nano)technieken en materialen. Blijft alert! Vraag bij aanschaf van voor u nieuw materiaal de producenten/leveranciers steeds naar de mogelijke risico’s (productinformatiebladen). Sheet 22 Ook bij de aanpak van het risico stof kan de dakdekker het niet alleen. Hij zal moeten samenwerken in de keten van ontwerper – gebouweigenaar – opdrachtgever -producent/ leverancier – tot aan uitvoerend vakman. Sheet 23 Maar als werkgever van een dakbedekkingsbedrijf ben je allereerst zelf verantwoordelijk voor je dakdekkers. Neem dus het initiatief en zorg dat je je arbozaken, zeker ook op het gebied van stofaanpak, op orde hebt. Op deze sheet staan de te nemen acties. Sheet 24 Vegen is ook een activiteit waarbij vaak stof vrij komt. Je kunt nu eenmaal geen regenbui op bestelling regelen. Maar je kunt wel voor een stofzuiger zorgen (met een lange buis). Dit ook om verkeerde werkhoudingen te voorkomen. Bij sloopwerkzaamheden is het belangrijk dat je van de wind af werkt. Verder kan ook hier afzuiging, afscherming en nathouden een oplossing zijn. Sheet 25 Zoals eerder gezegd: let op het gevaar voor derden. Zorg voor een goed gebruik van stortkokers en afgesloten containers. Let er daarbij op dat de kosten voor arbomaatregelen vaak ook te koppelen zijn aan maatregelen in het kader van milieubeheer/recycling. Sheet 26 Let er op dat bij het gebruik van machines geen nieuw risico ontstaat waardoor uiteindelijk ‘het medicijn erger is dan de kwaal’. Het is van groot belang te zorgen voor directe afzuiging, ergonomisch materieel en vooral: goed passende koppel- en hulpstukken. Anders ben je alsnog het (meestal onzichtbare) stof kwijt. Daarom zou het nuttig zijn om in het bedrijf en op locaties eventueel te kunnen voorzien in metingen. Sheet 27 Filter en stofbril (PBM) zijn dus de laatste opties! En ook hier is van belang: ze moeten passend en hygiënisch zijn voor persoonlijk gebruik. Geef goede instructie! De asbestbranche heeft ook veel kennis en informatie over ademhalingsbescherming (zie www.abm-campagne.vezelveiligheid.nl) Sheet 28 Dus: zorg ervoor dat stof niet blijft opwaaien. Voorkom of beheers het in je bedrijf en op het dak. Doe dit door de maatregelen in de bedrijfs-RI&E. De arbo voorlichters van SBD komen je graag ondersteunen. Maak er gebruik van! Sheet 29 De op deze sheet genoemde maatregelen kun je in feite 1-op-1 opnemen in een project (deel) V&Gplan en met de hoofdaannemer/opdrachtgever bespreken. Maar – zoals eerder gemeld – probeer al bij het aannemen van het werk blootstelling aan stof zo veel mogelijk te voorkomen!
3
