Kenniscentrum Onderwijs Innovatie
Brochure voor docenten
Toetsangst in beeld Oorzaken, gevolgen en het hanteren van toetsangst binnen het HBO. Kom verder. Saxion.
1
saxion.nl/onderwijsinnovatie
1
Inhoud
Voorwoord
Voorwoord 3
Toetsing is vanaf de basisschool aan de orde van de dag. De uitslagen van deze toetsen
Inleiding 4
zijn (soms zeer) bepalend voor de onderwijscarrière van de leerlingen. Op basis van uitslagen van verschillende toetsen wordt bepaald welk type en niveau onderwijs gevolgd
1. Wat is toetsangst?
5
1.1 Toetsangst in het leer- en toetsproces
6
kan worden. Onderwijsinstellingen bepalen o.a. op basis van toetsuitslagen of je wordt
1.2 Voorbereiding op de toets
7
toegelaten en vervolgens of je een opleiding mag afronden. Van toetsuitslagen hangt voor
1.3 Toetsafname
9
1.4 Reflectiefase
9
Samenvatting
10
2. Toetsangst; nader bekeken
11
2.1 Toetsangst binnen een sociaal systeem
11
2.2 O orzaken van toetsangst
11
de leerlingen dus veel af. Mede hierdoor is de angst voor toetsen de afgelopen decennia toegenomen. Op veel scholen wordt dit erkend en worden trainingen aangeboden om met faal- en toetsangst om te gaan. Docenten hebben in iedere lesgroep wel een aantal meer of minder toetsangstige studenten. De leerlingen met sterke toetsangst zijn vaak wel in beeld, maar de vraag is of minder duidelijke toetsangst als zodanig wordt herkend.
Persoonskenmerken 11 Toetskenmerken 13 Prestaties in het verleden 13
2.3 Het optreden van toetsangst
14
Ook binnen het HBO is sprake van toetsangst. Bij het aanscherpen van selectiecriteria en toelatingseisen worden de (ervaren) gevolgen van toetsangst duidelijker en wordt de
Gedrag 14
vraag om aanpak van het fenomeen toetsangst luider. Deze brochure is geschreven om een
Cognities 14
duidelijk beeld te schetsen van het begrip toetsangst en daarbij in te gaan op de oorzaken,
Fysiologie 15
gevolgen, uitingsvormen en mogelijkheden om toetsangst te beïnvloeden. Uitgangspunt
2.4 Een cyclisch model van toetsangst
16
Samenvatting 20
hierbij is de student in het hoger onderwijs, omdat over de gevolgen van toetsangst voor deze populatie weinig is geschreven.
3. Beïnvloeden en hanteren van toetsangst bij studenten
21
21
3.1 Hanteren van persoonskenmerken bij studenten met toetsangst
Sociaal emotioneel functioneren 22 Studievaardigheden en studiegewoontes 22
Deze brochure is bedoeld voor docenten in het HBO om studenten met toetsangst te leren herkennen en handvatten te geven om de gevolgen van toetsangst te beperken.
Academisch zelfvertrouwen 22
3.2 Beïnvloeden van de beleefde dreiging van toetsen
23
Moeilijkheid van de toets 23 Bedreiging van positie of statusverlies 23 Belang van de toets 23
3.3 Beïnvloeden van de angst tijdens de toets
25
Taakrelevant gedrag 25
Bewaar de rust 25
3.4 Interventies en training
Positieve gedachten 25
Samenvatting 28
26
Literatuurlijst 31
Kenniscentrum Onderwijsinnovatie Lectoraat Assessment Margreet Engelhart Saskia Wools
3
Inleiding Tamar, 19 jaar: ‘Ik slaap slecht, ik word er
In de diagnostiek worden alle stoornissen
De hevigheid waarmee toetsangst optreedt,
gek van. Dan lig ik maar te denken en te
die te maken hebben met angst samengevat
kan van situatie tot situatie verschillen.
piekeren. Dan vraag ik me af of ik wel ge-
onder de noemer ‘angststoornis’. Voorbeel-
Elke student is in meer of mindere mate
noeg geleerd heb en of ik het morgen nog
den van angststoornissen zijn sociale angst,
zenuwachtig voor een toets. Deze spanning
wel weet. Want het is zo veel dat ik het
faalangst en toetsangst. Dit zijn dus alle-
is ook nodig, want die zorgt ervoor dat de
steeds opnieuw moet leren en dan lijkt het
maal specifieke vormen van een angststoor-
student zich beter kan concentreren en zijn
wel of ik alles weer vergeten ben. Dan word
nis. Soms wordt gedacht dat toetsangst en
volle aandacht op de taak richt. Als de angst
ik natuurlijk nog veel zenuwachtiger, ik
faalangst hetzelfde zijn, maar dit is niet
echter te groot wordt, treden er symptomen
krijg er soms zelfs buikpijn van. Want stel je
het geval. Faalangst gaat over falen in elke
op die ervoor zorgen dat de student een
voor dat ik het straks niet genoeg geleerd
mogelijke situatie, bijvoorbeeld in een al-
slechtere prestatie levert dan verwacht
heb, of dat ik het dan ineens niet meer weet,
ledaagse sociale interactie. Bij toetsangst
mag worden. Wanneer de spanning leidt tot
dan denkt iedereen dat ik het niet kan.
gaat het om het falen in één specifieke situ-
een betere concentratie en voorbereiding
Mijn ouders zullen er ook wel niet blij mee
atie: een toets of examensituatie1. Bij beide
spreken we van ‘faciliterende angst’ (ook
zijn als ik ’t nu weer niet haal, ik heb al zo
stoornissen staat angst centraal. Angst
wel: positieve angst). Als de angst echter
vaak toetsen niet gehaald dat ze echt teleur-
zorgt er normaal gesproken voor dat we
zo groot wordt dat het verlammend werkt,
gesteld in mij zijn.’
adequaat reageren op noodsituaties. In het
spreken we van ‘verzwakkende angst’ (ook
geval van toetsing betekent dit dat mensen
wel: negatieve angst).
zich beter kunnen concentreren op de toets.
Wanneer studenten zodanig hinder onder-
Soms is de angst echter te hevig en wordt
vinden van toetsangst dat hun prestaties
Tamar uit bovenstaand fragment heeft last
Deze brochure gaat in op een aantal begrip-
het denken geblokkeerd, dan is er sprake
eronder leiden, is het noodzakelijk hier iets
van toetsangst. Dit betekent niet alleen dat
pen over toetsangst.
van toetsangst.
aan te doen. Toetsangst is echter een com-
zij regelmatig erg gespannen is en daardoor
• Wat is toetsangst precies en waar komt
slecht slaapt, maar ook dat ze lagere cijfers haalt dan je van iemand met haar capaciteiten en studiemotivatie zou verwachten. Haar toetsprestaties zijn dus niet alleen
plex begrip en heeft vaak niet één duidelijke
het vandaan?
oorzaak. Het is daarom niet eenvoudig om
• Waarom heeft de ene student er meer last
toetsangst te verhelpen.
van dan de andere? • Hoe zit het met die gezonde dosis
afhankelijk van haar kennis, vaardigheid
spanning waar men het vaak over heeft?
of bekwaamheid, maar ook van meer of
• Hoe kunnen we toetsangst bij studenten
minder opspelende toetsangst. Als zij voor
herkennen.
Toetsangst Toetsangst is de angst om op het examen te mislukken, waardoor het normale
een tentamen zakt is het daardoor niet goed
• Welke praktische tips zijn er om
mogelijk om te bepalen of zij is gezakt om-
toetsangst te voorkomen of te
denken geblokkeerd wordt en lagere resultaten worden behaald dan verwacht mocht
dat zij de leerdoelen onvoldoende beheerst,
verminderen?
worden. Toetsangst kan optreden in elke beoordelingssituatie zoals tijdens een
of omdat de toetsangst heeft opgespeeld.
4
1. Wat is toetsangst?
|
Toetsangst in beeld
examen, een assessment of een sollicitatie- of toelatingsgesprek.
5
1.2 Voorbereiding op de toets
minder goed presteren de toetsangst opwekken of verergeren doordat de student, ondanks een grote tijdsinvestering, regel-
Studenten
met
een
hoge
mate
van
matig slechte resultaten haalt voor toetsen.
toetsangst hebben moeite met het verwerken en onthouden van leerstof3. Dit
De toetsangstige studenten die moeite
komt onder andere doordat toetsangst een
hebben met het verwerken van studiestof
negatief effect heeft op:
blijken vaak ook over minder zelfregulatie
•H et werkgeheugen. Hierdoor wordt de
te beschikken. Dit kan zich op verschillende
leerstof minder efficiënt verwerkt en
manieren
onthouden .
van de toets:
4
•D e studiestrategieën die worden
zichzelf en de mate waarin zij voor-
minder effectief.
bereid zijn op de toets overschatten6.
studenten vaak evenveel of zelfs meer studeren dan hun medestudenten, maar dat zij minder effectieve leerstijlen hanteren5. • De mate van self-efficacy. Onder
Toetsangst in beeld
ervoor zorgen dat de student zich niet voldoende voorbereidt. b. A nderzijds kan een student zichzelf juist onderschatten waardoor de kans op een succeservaring als minimaal wordt ingeschat. Zelfonderschatting kan er toe
overtuiging verstaan om adequaat en
leiden dat studenten vermijdend gedrag
efficiënt te handelen in een gegeven situ-
gaan vertonen zoals uitstelgedrag7.
Oorspronkelijk werd gedacht dat studenten
atie. Mensen met een hoge self-efficacy
met toetsangst vooral problemen hadden
zijn goed in staat om in te schatten of
self-efficacy hebben de neiging om
met het herinneren van de juiste informatie
zij in een bepaalde situatie adequaat
toetsen eerder als bedreigend te zien:
tijdens een toets, de bekende black-out.
kunnen handelen. Mensen met een lage
zij maken zich vaker zorgen over de
Recenter onderzoek laat echter zien dat
self-efficacy zullen hun prestatie eerder
invloed van de toets op hun status,
toetsangst een negatieve invloed heeft op
over- of onderschatten.
cijfers en studievoortgang. Dit gevoel
Toetsangst
|
Dit onjuiste gevoel van zekerheid kan
self-efficacy wordt het vermogen en de
veel meer fases in het leer- en toetsproces.
6
a. E nerzijds kan het voorkomen dat zij
gebruikt. Deze worden door toetsangst •D e leerstijl. Het blijkt dat toetsangstige
1.1 Toetsangst in het leer en toetsproces
uiten in de voorbereidingsfase
beïnvloedt
studenten
c. S tudenten met toetsangst en een lage
van dreiging leidt in de praktijk vaak
zowel
Het spreekt voor zich dat het hanteren van
tot uitstelgedrag, het vermijden van de
tijdens de voorbereiding op de toets, als
ineffectieve studiestrategieën ervoor kan
situatie (niet opdagen voor de toets) en
tijdens de toetsafname zelf en in de reflec-
zorgen dat deze studenten minder goed
slechte emotionele zelfregulatie tijdens
tiefase die daarop volgt2.
presteren op toetsen. Daarnaast kan dit
de toets8.
7
1.3 Toetsafname
De verschillende factoren worden verduide-
een versnelde hartslag en oppervlakkig en snel ademen. Dit verschijnsel noemen
lijkt in onderstaande figuur. De invloed van toetsangst tijdens de toets-
we physiological hyperarousal (hevige
afname is niet eenvoudig te duiden. Dit
fysiologische spanning)11.
komt doordat het per student verschillend is hoe toetsangst zich tijdens de afname
Figuur 1: invloed van toetsangst tijdens de voorbereidingsfase
manifesteert. In onderzoek naar toetsangst wordt onderscheid gemaakt tussen twee
Toetsangst
Werkgeheugen
Hanteren Studiestrategieën
Verstoorde verwerking van leerstof
Self-efficacy
Minder zelfregulatie
Overschatting
Te weinig voorbereiding
Slechte Voorbereiding voor toets
8
|
1.4 Reflectiefase
Onderschatting
Uitstel- / vermijdend gedrag
typen uitingsvormen:
In de reflectiefase worden de ervaringen
a. Cognitieve toetsangst waarbij het denken
die studenten hebben opgedaan tijdens
beïnvloed wordt. Toetsangst zorgt er
de toetsafname omgezet in verwachtingen
namelijk voor dat de student besluiteloos
voor de volgende toets. Studenten geven
wordt ten aanzien van zijn antwoorden.
in deze fase zichzelf verklaringen voor het
Dit betekent in het geval van open vragen
behaalde resultaat.
dat de antwoorden langer en minder
•S tudenten met toetsangst zijn geneigd
concreet worden (‘ik schrijf alles op wat
succeservaringen toe te schrijven aan
ik weet’). Wanneer multiple-choice vragen
externe factoren zoals de moeilijkheid
worden voorgelegd zal de student langer
van de toets (externe attributie).
twijfelen over het antwoord en kan het
•A ls zij de toets echter niet halen, zullen
voorkomen dat alle antwoorden goed lij-
zij deze faalervaring eerder aan zichzelf
ken te zijn. Daarnaast zorgt angst ervoor
wijten: ‘ik was niet goed genoeg’ (interne
dat studenten sneller afgeleid zijn en dat
attributie). Deze manier van denken heeft
zij de hints die in een opgave gegeven
uiteraard invloed op het zelfvertrouwen
worden minder goed weten te gebruiken . 9
van toetsangstige studenten.
b. Emotionele toetsangst waarbij de fysiolo-
•V erder blijkt dat studenten die tijdens de
gie van studenten beïnvloed wordt10. De
reflectiefase het falen toeschrijven aan
spanning die bij toetsangstige studenten
hun eigen kennis en kunde, toetsen als
ontstaat, kan leiden tot een wee gevoel
meer bedreigend zien. Dit leidt ertoe dat
in de buik of zelfs tot misselijkheid. Er
zij de volgende toets met meer angst zul-
zijn ook studenten die rond toetspe-
len ingaan12.
riodes steevast hoofdpijn of buikpijn
• Daarnaast is het zo dat, hoe langer een
hebben. Daarnaast kunnen tijdens de
student in de reflectiefase blijft, hoe min-
Negatieve samenhang
afname specifieke fysieke symptomen
der voorbereidingstijd er resteert voor de
Oorzaak - gevolg relatie
optreden zoals klamme handen, trillen,
volgende toets.
Toetsangst in beeld
9
2. Toetsangst nader bekeken 2.2 Oorzaken van toetsangst
Een student zal zijn ervaringen en manier
Duidelijk is gemaakt hoe toetsangst op
van denken meenemen in de voorbereiding
verschillende momenten in het leer- en
op de volgende toets en dat heeft invloed
toetsproces kan ontstaan. Wat zijn nu de
Zoals eerder vermeld is het onmogelijk
op het zelfvertrouwen van toetsangstige
oorzaken en gevolgen van toetsangst voor
om voor iedere student aan te geven hoe
studenten
een student en hoe werken de verschillende
toetsangst ontstaat en waarom. Dit komt
factoren op elkaar in. Op pagina 18 en 19
omdat er veel verschillende factoren onder-
staan deze factoren samengevat in een
scheiden worden en deze factoren zorgen
model van toetsangst. De aspecten van dit
in een interactie met de situatie en de
model worden in dit hoofdstuk één voor één
persoon voor het al dan niet optreden van
beschreven.
toetsangst. In het model van toetsangst13 onderscheiden we verschillende persoonskenmerken die van invloed kunnen zijn
2.1 Toetsangst binnen een sociaal systeem
op het ontstaan van toetsangst. Daarnaast is rekening gehouden met de specifieke toets die voorgelegd wordt en in hoeverre
Samenvatting:
10
Hoe individuele studenten omgaan met
die bedreigend voor de student is. Ook
uitdagingen, zoals het maken van toetsen,
de ervaringen die opgedaan zijn tijdens
wordt door veel verschillende factoren
eerdere toetsafnames worden, in het model
beïnvloed. Een stabiele thuissituatie speelt
weergegeven.
Toetsangst beïnvloedt studenten zowel tijdens de voorbereiding op de toets als tijdens de
een rol, de mate waarin een student op
toetsafname zelf en in de reflectiefase die daarop volgt.
mensen kan terugvallen als iets tegenzit,
Persoonskenmerken
We kunnen stellen dat toetsangst studenten in de voorbereiding op een toets op twee
maar ook de sfeer in de klas of op school
De persoonlijkheid van een student is één
manieren beïnvloedt. Enerzijds is de verwerking van de leerstof bij toetsangstige student
zijn van belang. Dit samenspel van externe
van de belangrijkste factoren voor het optre-
verstoord. Anderzijds hebben toetsangstige studenten vaak een lage self-efficacy en
factoren noemen we het sociaal systeem.
den van toetsangst: de ene persoon is meer
minder zelfregulatie, waardoor over- of onderschatting plaatsvindt. Dit laatste kan uitstel
Een stabiel sociaal systeem zorgt ervoor
vatbaar voor angst dan de ander. Het gaat
of vermijdend gedrag in de hand werken. Al deze factoren worden ter verduidelijking
dat mensen goed kunnen omgaan met
hier niet alleen om karaktereigenschappen,
weergegeven in Figuur 1.
tegenslagen of met spanning. Dit is ook
maar ook om zelfvertrouwen, sociaal-emo-
Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee typen uitingsvormen; cognitieve toetsangst
van belang als het gaat om toetsangst.
tioneel functioneren en intelligentie. Hoe de
waarbij het denken wordt beïnvloed en emotionele toetsangst waarbij de fysiologie van de
Toetsangst kan sneller optreden of heviger
persoonlijkheid van studenten samenhangt
student wordt beïnvloed.
zijn, wanneer een student het gevoel heeft
met toetsangst is al vaak onderzocht. In
Toetsangstige studenten reflecteren daarnaast op een specifieke wijze waarbij ze succes-
er alleen voor te staan of wanneer iemand
deze alinea zullen we beschrijven welke
volle ervaringen toeschrijven aan externe oorzaken en faalangst aan zichzelf. Deze manier
zich minder op zijn gemak voelt in een
eigenschappen in deze onderzoeken gevon-
van denken houdt de toetsangst mede in stand.
bepaalde situatie.
den worden bij toetsangstige studenten.
|
Toetsangst in beeld
11
Esther14: “Het is een hele berg en het is moeilijk. Dat is heel vervelend, want je wilt toch
f. Zelfbeeld en zelfwaardering
vrienden, maar ook voor de reacties van
alles zo goed mogelijk doen. Je weet van een stuk leerstof dat je het er niet in één keer in
Studenten met toetsangst hebben ge-
docenten of ouders.
krijgt. Dus dat je het dan nog een keer moet doen. Dan kun je aan het eind van de dag
middeld genomen een lager zelfbeeld
• Op de derde plaats is uiteraard het
niet zeggen: nou heb ik dit geleerd. Nee, je moet dat stuk nog een keer doen, want het zit
dan mensen zonder toetsangst. Hierin
belang van de toets van grote invloed.
er nog niet in. Dan heb je toch niet het idee: nou is het af. Terwijl je het wel af wilde
is een directe relatie te herkennen: wan-
Als een toets grote consequenties heeft
hebben. Maar dat kan gewoon niet in één dag. Vaak sla ik ook zo’n stuk over, als het wat
neer het zelfbeeld door faalervaringen
(bijvoorbeeld het moeten stoppen met
moeilijk is. Als dat op een gegeven moment veel stukken worden dan denk ik: ‘oh, ik krijg
negatief wordt beïnvloed, wordt ook de
de opleiding of het jaar overdoen) zal de
het niet af.’ En dan word je zenuwachtig.”
toetsangst groter. Door positieve erva-
dreiging die van de toets uitgaat ook als
ringen neemt het zelfvertrouwen toe en
groot beleefd worden.
neemt de toetsangst af. Prestaties in het verleden a. Intelligentie
over de afloop van gebeurtenissen. Ten
Toetskenmerken
Ook de eerdere resultaten van studenten zijn
Studenten met een hoge intelligentie heb-
tweede het gevoel geen controle te heb-
Of toetsangst daadwerkelijk de kop op-
van invloed op hun toetsangst. Dit geldt zo-
ben relatief minder last van toetsangst.
ben over de situatie en als laatste het
steekt is ook afhankelijk van de toets die de
wel voor resultaten of ervaringen die tijdens
Dit wil niet zeggen dat zij niet angstig
gevoel hulpeloos te zijn.
student gaat maken. Zoals eerder vermeld
de toets optreden, als voor resultaten op
zijn, maar door hun cognitieve vermo-
d. Studievaardigheden
ervaren toetsangstige studenten de drei-
eerder gemaakte toetsen. Tijdens de toets
gens zijn zij beter in staat om de nadelige
Studenten die beschikken over goed
ging die van een toets uitgaat als sterker
kan de student vragen krijgen die erg moei-
effecten van toetsangst te compenseren.
ontwikkelde studievaardigheden zullen
dan minder toetsangstige studenten. Er
lijk zijn of waarop hij het antwoord niet kan
b. Sociaal emotioneel functioneren
minder snel toetsangst ontwikkelen. Dit
zijn meerdere punten van invloed op de
geven. Als dit voorkomt kan de toetsangst
Over het algemeen zijn sociale personen
komt onder andere doordat zij beter
‘dreiging’ die van de toets uitgaat en hoe de
direct toenemen, waardoor latere vragen in
met een positieve instelling ten opzichte
in staat zijn om studiestof goed te
student deze dreiging beleeft.
de toets minder goed gemaakt worden. Het
van het omgaan met anderen, minder ge-
verwerken en te onthouden, zij kunnen
• Ten eerste speelt de verwachte moeilijk-
is ook mogelijk dat de uitslag van de toets
voelig voor toetsangst dan personen met
dan zelfs onder hoge druk de stof nog
heid van de toets een rol. Wanneer een
of de ervaring die de student tijdens een
een meer teruggetrokken en introverte
reproduceren of toepassen.
toets naar verwachting erg moeilijk zal
toets had pas van invloed is als de volgende
e. Studiegewoontes
zijn voor de student kan de dreiging die
toets plaatsvindt. De student herinnert zich
Wanneer een student de leerstof pas op
van een toets uitgaat, groter zijn.
de negatieve ervaring, zijn zelfvertrouwen
houding. c. Angst als persoonlijkheidstrek Toetsangst
12
|
met
het laatste moment gaat bestuderen kan
• Op de tweede plaats kan de ervaren drei-
de persoonlijkheidstrek ‘angstig’. Dit
hangt
de paniek ineens toeslaan als blijkt dat de
ging afhankelijk zijn van de reacties die
betekent dat studenten die over het alge-
stof moeilijker is dan gedacht. Hetzelfde
een student verwacht. Een student kan
meen angstig zijn aangelegd ook eerder
geldt wanneer de leerstrategie van de
negatieve reacties verwachten als hij of
toetsangst
Een
student niet gewerkt heeft en een paar
zij zakt voor de toets en hierdoor kan de
aantal kenmerken is hierbij van invloed.
dagen voor het tentamen blijkt dat het
angst toenemen. De student kan angstig
Ten eerste een negatieve verwachting
merendeel van het geleerde vergeten is.
zijn voor reacties van medestudenten of
zullen
Toetsangst in beeld
sterk
samen
ontwikkelen.
daalt en zijn toetsangst neemt toe.
13
2.3 Het optreden van toetsangst
manieren voorkomen. Sommige studen-
Harold15: “Slapen, dat gaat niet zo best. Kijk, ik ga wel vroeg naar bed, meestal. Gewoon
ten zijn wel bezig met de studiestof maar
om half elf. In het weekend is het iets later. Meestal kan ik niet slapen. Dan lig ik maar
richten zich niet op de juiste activiteiten.
wakker en zo. Vaak tot een uur of één en dan slaap ik pas. Ik weet niet hoe het komt,
Als toetsangst zich tijdens de toetsafname
Ze maken bijvoorbeeld vooral plannin-
maar ik kan dan gewoon niet in slaap komen. Steeds maar denken aan school en een
voordoet kunnen zowel het gedrag, de
gen of zijn bezig de stof te structureren
beetje aan mezelf en zo. Aan alles eigenlijk. Aan alles wat op dat moment door mijn hoofd
cognities als de fysiologie van de student
,maar leren de inhoud niet. Het kan ook
schiet. Bijvoorbeeld: heb ik mijn huiswerk nou wel goed gemaakt, en zo. En had ik niet
beïnvloed worden. In het model zijn deze
voorkomen dat studenten helemaal niet
beter dat kunnen leren, want stel je voor, straks vraagt ie dat. Ik kan ook niet slapen als ik
drie aspecten opgenomen als onderdeel van
met de studiestof bezig zijn en zich
niet net daarvoor in mijn agenda heb gekeken. Ik kijk toch nog even na of ik niet wat moet
de toetsangst “thermometer”. Hieruit is af
volledig wijden aan andere (vrije) tijdsbe-
meenemen of zo. Maar dan krijg je ook, voor je je bed instapt, wel eens een probleem. Als
te leiden dat deze symptomen toenemen
steding. Toetsangstige studenten die dit
je bijvoorbeeld iets moest leren en je denkt: ik ken het wel, dan ga je straks weer denken:
naarmate de toetsangst groter is.
gedrag laten zien kunnen zich niet goed
ken ik het echt wel goed genoeg? Je gaat aan alles denken en komt maar niet in slaap. Het
concentreren op de taak en krijgen het
ergste is als je niet goed slaapt wanneer je de volgende dag een tentamen hebt. Dat is
gevoel dat studeren ‘toch geen zin heeft’.
echt balen.”
Gedrag Afhankelijk
de
Taakirrelevant gedrag tijdens het maken
toetsangst gaat een student taakrelevant of
van
de
intensiteit
van
van de toets betekent dat studenten
begint vrijwel altijd al tijdens de voorberei-
niet alleen consequenties van de toets voor
taakirrelevant gedrag vertonen. Dit gedrag
hun aandacht onvoldoende richten op
ding op de toets. De student begint zich
hun studieloopbaan zijn, maar ook voor
kan al bij de voorbereiding op een toets
de opgave waar ze mee bezig zijn. Een
zorgen te maken over de mogelijke conse-
hun sociale status.
optreden, maar ook tijdens het maken van
bekend voorbeeld is de student die zich
quenties van de toets, over de moeilijkheid
Deze zorgen en angsten kunnen ervoor
de toets.
zo laat afleiden door de moeilijke vragen
van de toets en over de eigen mogelijkhe-
zorgen dat studenten tijdens het maken van
a. Taakrelevant gedrag tijdens de voor-
die nog voor hem liggen dat hij zelfs
den. Dit tobben kan zo hevig worden dat
de toets cognitief dichtslaan: de beruchte
bereiding op een toets betekent dat de
niet genoeg geconcentreerd is om de
het bijvoorbeeld leidt tot slapeloosheid en
“black-out”. Dit betekent dat zij niet of min-
student geconcentreerd en secuur de
gemakkelijke opgaven goed te maken.
daarmee een goede voorbereiding in de
der goed kunnen denken en hun zorgen en
juiste voorbereidingen treft voor de
Er zijn ook studenten die door concen-
weg staat.
angst niet meer los kunnen laten. Deze stu-
toets. Opgaven worden bijvoorbeeld nog
tratiegebrek de vraag niet goed lezen
eens geoefend en de feedback van de do-
en vervolgens een verkeerd antwoord
Studenten
zich
het structureren van gedachten en kunnen
cent wordt doorgenomen. Taakrelevant
geven. Toetsangst leidt bij een deel van
niet alleen zorgen over de toets en het
daardoor het antwoord op de toetsvragen
gedrag tijdens het maken van de toets
de studenten tot concentratieproblemen
studeren daarvoor. Zij hebben vaak ook
niet meer formuleren.
betekent bijvoorbeeld dat de student met
met bovenstaande effecten tot gevolg.
specifieke angst voor sociale vernedering:
volle aandacht elke toetsopgave maakt
14
en zich daarbij niet laat afleiden door de
Cognities
overige opgaven of door de omgeving.
De
denten zijn niet of minder goed in staat tot met
toetsangst
maken
ze zijn bijvoorbeeld bang dat hun ouders
Fysiologie
of docenten teleurgesteld zullen zijn, of
Toetsangst heeft gevolgen voor het gedrag
met
dat ze een slechte indruk maken op hun
van studenten en voor hun cognities. Daar-
b. Taakirrelevant gedrag tijdens de voorbe-
toetsangst, ook wel cognities genoemd,
medestudenten. De studenten die hier last
naast heeft toetsangst ook fysieke uitings-
reiding op de toets kan op verschillende
worden ook door toetsangst beïnvloed. Dit
van hebben, hebben dus het gevoel dat er
vormen. De spanning die bij toetsangstige
|
Toetsangst in beeld
denkbeelden
van
studenten
15
• In dit model begint de cyclus bij de
aangegeven dat de prestatie op een toets
eigenschappen van de student. Deze
leidt tot een verandering in het zelfver-
eigenschappen bepalen onder andere de
trouwen van de student, waardoor de
mate waarin een student de dreiging die
student de volgende toets anders in zal
van een toets uitgaat, beleeft. Dit wordt
gaan.
in het model weergegeven door de pijl die loopt tussen het linker en het middelste blok. De dreiging die van een toets uitgaat wordt daarnaast ook bepaald door de eigenschappen van de toets. Een moeilijke toets waar veel van afhangt, is spannender dan een toets die verder geen of weinig consequenties heeft voor de persoon in kwestie. • De toetsangst manifesteert zich (zie hiervoor de “thermometer” in het schema) in het gedrag, de cognities en de fysiologie van de student. De mate waarin deze studenten ontstaat, kan tijdens de voorbereiding al leiden tot een vervelend gevoel
2.4 Een cyclisch model van toetsangst
in de buik of zelfs tot misselijkheid. Er zijn
16
symptomen aanwezig zijn bepaalt of de toetsangst getypeerd kan worden als faciliterende of verzwakkende angst.
daarnaast ook fysieke reacties die zich
Om weer te geven dat toetsangst meestal
• In het model is ook aangegeven dat
vooral tijdens het maken van de toets voor-
geen eenmalig verschijnsel is, maar dat
ervaringen tijdens de toets van invloed
doen. Dit zijn fysieke reacties die worden
elke toetsafname de angst positief of
kunnen zijn op de hevigheid van de
geassocieerd met een paniekreactie. Het
negatief beïnvloedt, staan de verschillende
toetsangst. Wanneer studenten tijdens de
gaat hier bijvoorbeeld om klamme handen,
beïnvloedende factoren weergegeven in een
toets het gevoel krijgen dat het niet goed
trillen, een versnelde hartslag en oppervlak-
cyclisch model. Alle genoemde invloeden
gaat, kan dit de toetsangst verergeren.
kig en snel ademen.
op toetsangst binnen de leer- en toetscyclus
Ook het eindresultaat van de toets kan
zijn in het model verwerkt. Ervaringen met
van invloed zijn op de hevigheid van de
een toets in de reflectiefase worden om-
toetsangst bij de volgende toets. Deze
gezet in verwachtingen voor de volgende
invloed is weergegeven met een pijl die
toets. In het model van toetsangst is dit
loopt van “prestatie op een toets” naar
door pijlen weergegeven.
de “persoonskenmerken”. Hiermee wordt
|
Toetsangst in beeld
17
Sociaal Systeem
Verzwakkende angst
Figuur 2: Een cyclisch model van toetsangst
Faciliterende angst Intelligentie
Sociaal-Emotioneel Functioneren
Toets:
Zorgen maken Dichtslaan Angst voor vernedering
Taak relevant vs. taak irrelevant gedrag
beleefde dreiging Persoonskenmerk: Angstig Studievaardigheden/ Studiegewoontes Academische mogelijkheden Academisch zelfvertrouwen
18
|
Toetsangst in beeld
• Moeilijkheid van de toets • Mogelijke negatieve reacties • Peers of volwassenen • Bedreiging van positie of statusverlies • Belang van de toets
Gedrag Cognitie Fysiologie
Zenuwstelsel Hyperarousal
Terugkoppeling tijdens de toets Prestatie op de toets
19
3. Beïnvloeden en hanteren van toetsangst bij studenten
Toegelicht is hoe toetsangst van invloed is op de verschillende fases in het leer- en toetsproces. Daarnaast is beschreven hoe een ingewikkelde kwestie als toetsangst in een model geplaatst kan worden om het meer overzichtelijk te maken. Hoe is toetsangst nu het beste te hanteren en te beïnvloeden? Om deze vraag te beantwoorden worden de elementen uit het model die beïnvloed kunnen worden, besproken.
Samenvatting:
3.1 Hanteren van persoons kenmerken bij studenten met toetsangst
Er zijn verschillende beïnvloedende factoren die leiden tot een meer of mindere mate van toetsangst. Het samenspel van externe factoren noemen we het sociaal systeem dat van
Jaap is een stoere jongeman die graag grapjes maakt in de klas en door zijn clown-
invloed is op de manier van omgaan met tegenslagen of met spanning. Dit is ook van
gedrag de lachers op zijn hand heeft. Wanneer hij in een rollenspel moet laten zien
belang als het gaat om toetsangst. Toetsangst kan sneller optreden of heviger zijn wanneer
wat hij heeft geleerd, maakt hij er een soort toneelstukje van en valt hij steeds uit
een student het gevoel heeft er alleen voor te staan of wanneer iemand zich minder op zijn
zijn rol door te lachen en grapjes tussendoor te maken. Bij de nabespreking geeft hij
gemak voelt in een bepaalde situatie.
aan dat het in het echt heel anders gaat.
Daarnaast onderscheiden we in het model van toetsangst verschillende persoonskenmerken die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van toetsangst. Er is ook rekening gehouden
Petra heeft nooit opdrachten afgemaakt en komt vaak niet in de les. Ze geeft aan
met de invloed van de specifieke toets die voorgelegd wordt en in hoeverre die bedreigend
veel ziek te zijn, maar daaraan twijfelt de hele groep. Wanneer je haar vraagt naar
voor de student is. Ook de ervaringen die opgedaan zijn tijdens eerdere toetsafnames
haar opdrachten, heeft ze steeds een andere smoes. In de groep wil bijna niemand
worden in het model weergegeven.
meer met haar samenwerken.
Als toetsangst zich tijdens de toetsafname voordoet kunnen zowel het gedrag (taakrelevant of taakirrelevant gedrag), de cognities als de fysiologie van de student beïnvloed worden. In het model zijn deze drie aspecten opgenomen als onderdeel van de toetsangst “thermometer”. Hieruit is af te leiden dat deze symptomen toenemen naarmate de toetsangst groter is.
20
|
Toetsangst in beeld
21
We kennen allemaal voorbeelden van stu-
binnen de lesgroepen is een belangrijke
denten die ongemotiveerd, onverschillig
invalshoek.
en soms zelfs lui overkomen. Ook de hele
nen een lessituatie structureel een positief klimaat gecreëerd wordt waarin studenten gewaardeerd worden om wie ze zijn en niet
drukke en juist de stille student moeten ons
Studievaardigheden en
aan het denken zetten. Vanuit het model
studiegewoontes
Moeilijkheid van de toets
van toetsangst is er een aantal factoren
Studenten die niet in staat zijn zaken
De moeilijkheid van de toets kan uiteraard
genoemd waarmee rekening gehouden kan
als studieplanning en time management
niet veranderd worden om toetsangstige
Belang van de toets
worden bij het herkennen van en reageren
goed te hanteren, lijken gevoeliger te zijn
studenten tegemoet te komen. Het is echter
Hoe belangrijker de toets is voor de student,
op toetsangst van studenten. We zetten ze
voor toetsangst. Dit zijn vaardigheden
voor toetsangstige studenten wel prettig
hoe groter de toetsangst gemiddeld wordt.
nog even op een rij en gaan in op mogelijk-
die relatief gemakkelijk kunnen worden
als zij vooraf een beeld kunnen krijgen
Wanneer een toets pas volgend jaar kan
heden om te beïnvloeden.
aangeleerd vanuit de opleiding. Daarnaast
van de moeilijkheid van de toets. Een paar
worden herkanst en de student daardoor
alleen om hun prestaties kan dit toetsangst
kan het hanteren van goede leerstrategieën
representatieve
zouden
niet op stage kan, zal de stress hoog kun-
helpen om informatie op een juiste manier
hier bijvoorbeeld aan kunnen bijdragen.
nen oplopen. Nog erger wordt het wanneer
Studenten met toetsangst kunnen zich
te verwerken en te onthouden. Dit kan er
Daarnaast is het van belang om eventuele
een student bijvoorbeeld moet stoppen met
terugtrekken
Het
vervolgens voor zorgen dat een student
beoordelingscriteria vooraf te communice-
de opleiding bij het zakken voor een toets.
samenwerken met andere studenten kan
ondanks het opspelen van toetsangst de
ren. Door deze criteria kenbaar te maken
Bij dergelijke consequenties is het belang-
daardoor bijvoorbeeld afnemen. Uitein-
juiste antwoorden kan formuleren.
kunnen studenten zich goed voorbereiden
rijk om een aantal afwegingen te maken als
op de toets en neemt de onzekerheid ten
docent:
uit
sociale
situaties.
oefenopgaven
verminderen.
Sociaal emotioneel functioneren
delijk kan hierdoor de situatie ontstaan
22
3.2 Beïnvloeden van de beleefde dreiging van toetsen
dat de toetsangstige student zich steeds
Academisch zelfvertrouwen
aanzien van de toetssituatie af. Dit laatste is
- Meet de toets de werkelijke competenties
meer voor medestudenten afsluit en weinig
Toetsangst hangt nauw samen met zelfver-
niet alleen een wenselijkheid voor toetsang-
van de student of wordt de uitslag voor een
steun ervaart van zijn medestudenten.
trouwen. Wanneer studenten, voordat zij aan
stige studenten, maar een uitvloeisel van
belangrijk deel bepaald door de stress?
Negatieve gedachten, een algemeen gevoel
een toets beginnen, al een goed beeld heb-
een deugdelijk assessmentbeleid.
- Zijn de keuzes voor deze toets(methode)
van hulpeloosheid en gebrek aan zelfver-
ben van hun eigen kunnen zullen zij minder
trouwen kunnen leiden tot een vicieuze
angstig zijn. Helpen overzicht te creëren in
Bedreiging van positie of
dit ook op een minder stressvolle manier
cirkel waaruit de student moeilijk loskomt.
de toetsstof helpt om grip te krijgen op de
statusverlies
gemeten worden?
Door het idee geen controle te hebben over
stof en hiermee om het zelfvertrouwen te
Studenten die zich gewaardeerd voelen
- Hoe kan de docent ervoor zorgen dat een
de studie, ontstaat een steeds groter gevoel
vergroten. Toetsen die inzicht geven in het
en die een sociaal netwerk hebben om op
student met zoveel mogelijk zelfvertrouwen
van incompetentie waardoor terugtrekken
eigen kunnen, zoals bijvoorbeeld het geval
terug te vallen voelen zich minder snel
de toets ingaat?
uit de situatie en uitstelgedrag toeneemt
is bij het inzetten van formatieve toetsen,
aangetast in hun positie. Het blijkt dat
met alle negatieve gevolgen van dien. Voor
kunnen bijdragen aan het verminderen van
studenten die veel belang hechten aan hoge
docenten is het signaleren van studenten
toetsangst.
prestaties vaker angstig zijn om status of
legitiem? Meet je wat je wilt meten of kan
die zich terugtrekken uit de les(groep) be-
een positie te verliezen dan studenten die
langrijk. Het stimuleren van samenwerken
minder prestatie gericht zijn. Wanneer bin-
|
Toetsangst in beeld
23
3.3 Beïnvloeden van de angst tijdens de toets
naast is het voor studenten gemakkelijker om verworven kennis en vaardigheden te reproduceren wanneer zij de rust bewaren.
Als toetsangst optreedt, zullen studenten
Hoe groter de angst van de student, hoe
hun best moeten doen om de symptomen
meer problemen er zullen ontstaan bij het
zoveel mogelijk te beperken. Hiervoor kan
hanteren van cognitieve strategieën die no-
een aantal tips aan studenten gegeven
dig zijn voor het beantwoorden van vragen.
worden.
Het bewaren van de rust is dus cruciaal voor het presteren op een toets.
Taakrelevant gedrag Om goed te kunnen presteren op een toets
Positieve gedachten
is het van belang dat studenten zich concen-
Bij
treren op de taak en al hun aandacht bij de
negatieve gedachten tijdens het maken
toets houden. Studenten met toetsangst zijn
van de toets een grote rol. De inhoud van
echter geneigd om taakirrelevant gedrag te
de gedachten gaat over het niet kunnen
vertonen. Het is van belang dat zij zich dit
presteren en ook het zorgen maken over
realiseren en zich proberen te richten op de
eventueel falen op de toets en de gevolgen
taak die zij moeten vervullen.
hiervan. Hierdoor worden gedachten over
studenten
met
toetsangst
spelen
de juiste antwoorden belemmerd. Trainen op positief denken en concentreren op de
Bewaar de rust Wanneer
door
toets is belangrijk. De student moet zijn
ontspanningsoefeningen) de rust kunnen
studenten
(eventueel
eigen negatieve gedachtepatronen leren
bewaren tijdens een toets, zullen er minder
herkennen en beïnvloeden.
fysieke stressreacties voorkomen. Daar-
24
|
Toetsangst in beeld
25
3.4 Interventies en training
Lessen
waarbij
studenten
student inzichtelijk.
Binnen de trainingen komen verschillende
worden gezien en aangesproken op een
f. Structureren van de toets en toetsproce-
Voordat studenten geholpen kunnen worden
coachende manier zorgt voor een groter
dure. Studenten met toetsangst hebben
bij het hanteren van toetsangst, is het van
zelfvertrouwen en voor meer betrok-
veel behoefte aan duidelijkheid over de
belang om vast te stellen wie er toetsangst
kenheid en samenwerking binnen de
eisen die aan een toets en de afname
Studenten leren welk nadelig gedrag
heeft en hoe hevig deze angst is. Daarnaast
groep. Hierdoor wordt het gemakkelijker
daarvan worden gesteld. Heldere crite-
zij in de voorbereiding op en tijdens
is een goede en vroege diagnose van belang
om onduidelijkheden te bespreken. De
ria, duidelijke inlevertermijnen, goede
toetsen vertonen vanwege toetsangst en
voor de opleiding. Wanneer een opleiding
signalerende
docent
voorbereiding op de toets, oefen- en
hoe zij dit kunnen voorkomen door op
toetsangstige studenten vroeg signaleert,
van toetsangstige studenten is hierbij
feedbackmogelijkheden om de prestatie
een bepaalde manier positief te denken
doorslaggevend.
kunnen
voortijdige
uitval
en
slechte
functie
van
de
interventies aan bod zoals: - Cognitief- gedragsmatige benadering
te verbeteren zijn doorslaggevend voor
met als doel om zich minder zorgen te
studieresultaten misschien voorkomen of
d. Cognitieve strategieën. Het beheersen
het hanteren en verkleinen van de angst.
maken.
verminderd worden. Tevens is het mogelijk
van negatieve gedachtes over falen en
Daarnaast is het van belang dat toetsen
- Spanning en ontspanning
om studenten die vanwege hun toetsangst
beheersen van emoties. Hierdoor zijn
op basis waarvan zwaarwegende beslis-
Er worden ontspanningsoefeningen
een minder effectieve leerstijl hanteren, snel
studenten beter in staat om zich rustig
singen worden genomen, scores opleve-
aangeleerd om beter met spanning te
andere leerstrategieën aan te leren.
en efficiënt voor te bereiden op de toets
ren die valide en betrouwbaar zijn om
kunnen omgaan.
en geen tijd en energie te verspillen aan
dergelijke (grote) beslissingen te kunnen
Om de ondersteuning van de studenten met
negatieve gedachten en emoties. Goede
verantwoorden.
toetsangst te optimaliseren kan gedacht
begeleiding is hierbij een middel om
worden aan een aantal mogelijkheden:
inzicht te krijgen in het functioneren van
Bij ernstige toetsangst kan een training of
medicatie,
de student en hierop te coachen.
een interventie nodig zijn om studenten
of homeopathische geneesmiddelen om te
a. Training
26
c. Coachen.
van
studievaardigheden.
Te
kan
gekozen
symptoombestrijding
zoals
worden
voor
rustgevende
hartslagverlagende
medicatie
denken valt aan hoofd- en bijzaken on-
e. Zelfsturing. Hoewel deze factor meer
te helpen de angst te hanteren. Hiermee
ontspannen. Hiermee wordt de oorzaak van
derscheiden, samenvatten, opbouw van
indirect doorwerkt op toetsangst, toch
kan voorkomen worden dat hun prestaties
toetsangst echter niet aangepakt waarmee
studie, methodes voor studeren gericht
een aantal punten om de zelfsturing te
zodanig benadeeld worden dat zij hun doel
deze aanpak op de lange termijn meestal
op soort toets, enzovoort. Hierdoor zijn
verhogen en zo de nadelige beïnvloeding
(het halen van een diploma) niet kunnen
niet effectief zal zijn.
studenten beter in staat zich voor te
van toetsprestaties door toetsangst te
bereiken. De aanpak is gericht op anders le-
bereiden op de toets waardoor ze met
voorkomen. Ten eerste het stellen van
ren denken en handelen. Het is momenteel
meer zelfvertrouwen de toets ingaan.
haalbare doelen. Hierdoor wordt de
nog niet duidelijk welke van onderstaande
b. Structureren van de lesstof. Een logische
motivatie van de student versterkt. Daar-
interventies het meest effectief zijn.
opbouw helpt studenten te overzien wat
naast het gebruiken van zelfobservatie
ze moeten leren. Formatieve toetsing tij-
en zelfbeoordeling om de eigen leerweg
dens de lessen geeft inzicht in het begrip
en prestaties te sturen. Hierdoor wordt
en beheersing van de stof.
de vooruitgang in competenties van de
|
Daarnaast
Toetsangst in beeld
27
Samenvatting: Signalen die kunnen duiden op toetsangst
Aanbevelingen voor de docent
1. Terugtrekken uit de (les)groep
Groepswerk stimuleren om steun van groepsleden te laten ervaren
2. Vertonen van vermijdend gedrag door verschillende rollen aan te nemen (o.a. clown, stier, onverschillig)
Individueel bespreken met de student, doorverwijzen naar de studieloopbaanbegeleider
3. Falen toeschrijven aan eigen kunnen (interne factoren), succes toeschrijven aan externe factoren
Coachen op succeservaringen waarbij de volgende uitgangspunten centraal staan: gezien worden, samenwerking, betrokkenheid en zelfsturing
4. Gebrek aan structuur in planning van de studie
Binnen de lessen werken aan planningsvaardigheden en time managementvaardigheden
5. Gebrek aan structuur in manieren van leren
Binnen de lessen aandacht schenken aan verschillende leerstrategieën
6. Onvoldoende inzicht in eigen kunnen waardoor toetsangst ontstaat
Formatieve toetsen toepassen in de lessen om zelfbeeld te versterken
7. Angst voor de moeilijkheid van de toets
Representatieve toetsvragen behandelen in de lessen. Toetscriteria duidelijk communiceren en verduidelijken tijdens de lessen
8. Zeer gericht zijn op het behalen van (goede) cijfers om een bepaalde positie te verwerven of te bekrachtigen
Het creëren van een positief klimaat binnen de les waardoor het gevoel van acceptatie als persoon toeneemt
9. Vertonen van taakirrelevant gedrag (o.a. snel afgeleid, gericht op details, te snel willen werken)
Feedback geven om zo te helpen om het taakirrelevante gedrag te leren herkennen en te verbeteren
10. Vertonen van fysieke stressreacties tijdens de toets
Leren hanteren van fysieke stress door o.a. het aanleren van ontspanningsoefeningen en andere technieken om de rust tijdens de toets te bewaren
11. Gedachten over falen tijdens de toets waardoor het maken van de toets wordt belemmerd
Helpen de negatieve gedachten te leren herkennen en hierdoor een betere controle te ontwikkelen over het afleggen van toetsen
Wanneer verschillende ondersteunende acties niet leiden tot structurele verbetering…
28
|
Toetsangst in beeld
Doorverwijzen naar de studentenpsycholoog
29
Literatuurlijst 1
Nieuwenbroek, A., & De Vries, J. (2000).
9
Cassady, J.C., & Johnson, R.E. (2002).
Omgaan met Examenvrees. ’s Hertogenbosch:
Cognitive test anxiety and academic
KPC groep.
performance. Contemporary Educational Psychology, 27, 270-295.
2
Cassady, J.C. (2004).
The Influence of cognitive test anxiety across the
10
learning-testing cycle. Learning and Instruction,
Cognitive and emotional components of test
14, 569-592.
anxiety: a distinction and some initial data.
Liebert, R.M., & Morris, L.W. (1967).
Psychological Reports, 20, 975-978. 3
Everson, H.T., Smodlaka, I., & Tobias, S. (1994).
Exploring the relationship of test anxiety and
11
metacognition on reading test performance: a
& Rudd, M.D. (1999).
cognitive analysis. Anxiety, Stress, and Coping,
Physiological hyperarousal: construct validity
7, 85-96.
of a central aspect of the tripartite model of
Joiner, T.E., Steer, R.A., Beck, A.T., Schmidt, N.B.,
depression and anxiety. Journal of Abnormal 4
Ikeda, M., Iwanaga, M., & Seiwa, H. (1996).
Psychology, 108(2), 290-298.
Test anxiety and working memory system. Perceptual & Motor Skills, 82, 1223-1233.
12
Jerusalem, M., & Schwartzer, R. (1992).
Self-efficacy as a resource factor in stress 5
Culler, R., & Holahan, C. (1980). Test anxiety
appraisal processes. In R. Schwartzer (Ed.),
and academic performance: the effects of
Self-efficacy: thought control of action (pp. 195-
study-related behaviors. Journal of Educational
213). Washington, DC: Hemisphere Publishing
Psychology, 72(1), 16-20.
Corporation.
6
Winne, P.H., & Jamieson-Noel, D. (2002).
13
Lowe, P.A., Lee, S.W., Witteborg, K.M., Prichard,
Exploring students’ calibration of self reports
K.W., Luhr, M.E., Cullinan, C.M, et al. (2008).
about study. Contemporary Educational
The Test Anxiety Inventory for Children and
Psychology, 27(4), 551-572.
Adolescents (TAICA). Journal of Psychoeducational Assessment, 26, (3), 215 – 230.
7
Cassady, J.C., & Johnson, R.E. (2002).
Cognitive test anxiety and academic
14
performance. Contemporary Educational
Omgaan met Examenvrees (p. 9).
Psychology, 27, 270-295.
’s Hertogenbosch: KPC groep.
8
Nieuwenbroek, A., & De Vries, J. (2000).
Schutz, P.A., Davis, H.A., & Schwanenflugel, P.J.
15
(2002).
Omgaan met Examenvrees (p. 12).
Organization of concepts relevant to emotions
Nieuwenbroek, A., & De Vries, J. (2000).
’s Hertogenbosch: KPC groep.
and their regulation during test taking. The Journal of Experimental Education, 70(4), 316-432.
30
|
Toetsangst in beeld
31
