TIJDLIJN
Bij aanvang van dit gezamenlijk onderzoek is een uitgebreide inventarisatie gemaakt van de historische achtergronden van de morfologische ontwikkeling van Amsterdam. Alle belangrijke historische gebeurtenissen, trends en data zijn samengevat in een tijdlijn met als focus de morfologische ontwikkeling van Amsterdam.
4
TIJDLIJN MORFOLOGISCHE ONTWIKKELING AMSTERDAM
TIJDLIJN De tijdlijn is opgebouwd uit een aantal horizontale lagen met ieder een eigen thematiek. Centraal in de tijdlijn staat de witte balk met als titel ‘Morfologie, typologie en demografie in beeld’. Hierin is over een aantal tijdsprongen de ontwikkeling betreffende de genoemde thema’s te zien in kaartmateriaal, schilderijen, foto’s en cijfers. De balk direct boven het centrum bestaat uit een verzameling concrete transformaties die aan de historische ontwikkelingen ten grondslag liggen. De twee bovenste balken bestaan uit gebeurtenissen en treds die indirect respectievelijk direct invloed hebben gehad op de ontwikkelingen. Onder de centrale balk vindt u nog twee andere balken met ieder een eigen thematiek. De onderste balk heeft als thema ‘Maatschappij: politiek, cultuur & techniek’ en markeert de maatschappelijke, culturele en technische tendensen, als het ware de ‘zeitgeist’ in de historie van Amsterdam. De laatste balk tenslotte draagt het thema ‘Water: handel, industrie en recreatie’ en heeft grofweg hetzelfde karakter als het thema ‘Maatschappij’, maar legt hierbinnen specifiek de focus op het water. De tijdlijn loopt van het jaar 1100 tot en met 2000en later. De
twaalfde tot en met de vijftiende eeuw worden in sprongen van honderd jaar weergegeven; de zestiende tot en met de negentiende eeuw in sprongen van vijftig jaar en de twintigste eeuw in sprongen van vijfentwintig jaar. In de tijdlijn treft u ten eerste gebeurtenissenkaders en trendlijnen aan in drie verschillende kleuren. Deze kleuren coderen de categorie waarbinnen de gebeurtenis of trend plaats vindt, te weten: groen voor stedebouw en landschap; rood voor politiek en maatschappij; en blauw voor techniek en economie. Vervolgens wordt er gebruik gemaakt van zwarte solide lijnen die aannemelijke causale verbanden vastlegt tussen twee of meerdere gebeurtenissen en/of trends. Tenslotte staan er in de tijdlijn zes verschillende iconen die in woord en getal specifieke informatie geeft over de thema’s inwoneraantal, stadsoppervlakte, handelsproducten, scheepvaart statistieken, luchtvaart statistieken en netwerkstad.
JAARTALLEN
1100
1
INDIRECTE INVLOED OP: 1170
EIND 12E EEUW
ALLERHEILIGEN VLOED
SINT ANTONIES DIJK
De strandwallen tussen het Almere en de Waddenzee worden weggeslagen. De Zuiderzee wordt gevormd.
Aanleg Zuiderzeedijk van het Gooi naar de Noordzeeduinen.
DIRECTE INVLOED OP:
TRANSFORMATIE
MORFOLOGIE, TYPOLOGIE & DEMOGRAFIE IN BEELD
WATER: HANDEL,
INDUSTRIE & RECREATIE KLEURLEGENDA CATEGORIEËN:
MAATSCHAPPIJ: POLITIEK, CULTUUR & TECHNIEK
JAARTALLEN
STEDEBOUW & LANDSCHAP POLITIEK & MAATSCHAPPIJ TECHNIEK & ECONOMIE
1100
1
1
1200
1275 TOLPRIVILEGES Graaf Floris V van Holland geeft Amsterdam tolprivileges [red. vrijstelling van invoerrechten]. Dit jaartal is de eerste vermelding van Amsterdam, toen nog Amestelledamme.
1267 AANLEG DAM Op de kruising van de Amstel en de Sint Antoniesdijk wordt een dam geslagen om het achterland tegen het zeewater te beschermen.
1280
1200
1250 KOGGESCHIP Eerste vermelding van vroeg middeleeuwse handelsschepen. Exacte datering is onbekend.
1200
1
1300
1
1300
1323
STADSRECHTEN
TOL OP BIER
Bisschop Gwijde van Henegouwen verleent Amsterdam stadsrecht. Inwoners werden burgers met privileges op het gebied van rechtspraak en handel in ruil voor accijns.
Graaf Willem III kiest Amsterdam als overslagplaats voor bier uit Hamburg. Dit is het startpunt voor de handel met Scandinavië, Pruissen en de Baltische staten.
1310
1330
1352
1395
DAMRAK HAVEN
NIEUWEZIJDS VOORBURGWAL
OUDEZIJDS VOORBURGWAL
ACHTERBURG WALLEN & MAR TELAARSGRACHT
Aan de zijde van de Nieuwe Kerk wordt de eerste Voorburgwal gegraven. Amsterdam als havenstad is in opkomst.
Aan de zijde van de Oude Kerk, nu Nicolaas Kerk, wordt de tweede Voorburgwal gegraven.
Op de plaats van het huidige Damrak worden kades aangelegd en is sprake van een haven.
1300
1350
In 1395 zijn de beide Achter burgwallen en de Martelaarsgracht gegraven.
1380
1300 1.000 inwoners.
1323 Hout, bier, graan, leer, bont en ijzer.
1345 MIRAKEL VAN AMSTERDAM Aan de huidige Heiligeweg vindt in een woonhuis een wonder plaats: een hostie wordt in het vuur geworpen en komt er ongeschonden uit. Vanaf 1345 wordt Amsterdam een bedevaartsoord.
1300
1
1400
1 1421
1452
STADSBRAND
STADSBRAND
In 1421 breekt de eerste grote stadsbrand in Amsterdam uit zoals wordt vermeld in diverse geschiedkundige documenten.
In 1452 vindt de tweede grote stadsbrand plaats. Ruim tweederde van de stad brandt af en velen vinden de dood. De tweede grote stadsbrand brengt een wettelijke omwenteling in 1453 voort, die de morfologie en het aanblik van de stad voor altijd zullen veranderen.
1412
1453
AANMEERVERBOD REDE
VERBOD OP RIET EN HOUT
Uit veiligheidsoverwegingen mogen schepen niet langer aan de rede aanmeren, met als gevolg dat steeds meer schepen in de binnenhavens moeten aanmeren.
Na de grote stadsbrand van 1452 worden het gebruik van hout en riet verboden. Vanaf 1453 mogen nieuwe huizen alleen van steen en dakpannen gebouwd worden en moesten houten huizen verbouwd worden.
1420
1482
RGARCHT
SINGEL, KLOVENIERSBURGWAL, GELDERSE KADE
START AANLEG STADSMUUR
terde en.
In 1420 zijn de Singel, Kloveniersburgwal en de Gelderse Kade aangelegd
Onderdeel van de oude stadsmuur zijn onder andere de Haarlemmerpoort, de Regulierspoort en de Sint Antoniespoort (later de Waag aan de Nieuwmarkt).
1400 4.400 inwoners.
1498 SCHEEPSKRAAN LASTAGE
1450 Graan, hout, haring, zuivel, wijn, zout en textiel.
1400
De eerste primitieve scheepskraan in de Amsterdamse haven stond in het Lastage gebied nabij de Schreierstoren.
1
1500
1
1518 OUDESCHANS & MONTELBAANSTOREN Na veel politiek getouwtrek wordt er een brede gracht en een aarden wal om het Lastage gebied aangelegd. Het industriegebied lag jarenlang buiten de omwalling van de stad en werd dikwijls belegerd.
1500
1530
1533
UITVINDING BAGGERBEUGEL
DRIEHOEKSMETING
Met de uitvinding van de baggerbugel werd de zogehete strokenvervening mogelijk. Een techniek die grote delen van het Hollandse landschap haar kenmerkende structuur zou geven.
De driehoeksmeting introduceert een grote mate van nauwkeurigheid in het landmeten. Cartograaf Jacob van Deventer was een van de eerste die deze nieuwe techniek op grote schaal heeft toegepast.
1
1550
1 1560
1570
1590-1600
INTRODUCTIE SPUISLUIZEN
ALLERHEILIGEN VLOED
GRENEN HEIPALEN
Spuisluizen boden een nieuwe manier om de waterhuishouding in de havens en later het grachtenstelsel van Amsterdam te regelen.
Dijken breken door en grote delen van Amsterdam en het Amstelland overstromen ten gevolge van een springvloed in 1570.
Het sinds 1453 verplichte bouwen met steen leverde veel verzakkingen op in de stad. In de jaren ‘90 van de zestiende eeuw werd de grenen heipaal geïntroduceerd en daarmee de fundering op een diep gelegen zandlaag.
1585 VAL VAN ANTWERPEN Antwerpen valt in katholieke handen en velen protestantse handelaren, kunstenaars en wetenschappers vluchten naar Amsterdam.
1585 - UILENBURG, RAPENBURG & MARKEN De eilanden Uilenburg, Rapenburg en Marken worden ten Oosten van de stad aangeplempt. Scheepstimmerlieden, Touwslagers en Teerders die zich hebben gevestigd in het Lastage gebied moeten verhuizen naar de nieuwe eilanden.
1586 - HERBESTEMMING LASTAGE Het Lastage gebied wordt van industriegebied omgevormd tot een woongebied om de grote stroom immigranten uit o.a. Vlaanderen op te kunnen vangen; de eerste herbestemming in de geschiedenis van de stad.
1579 - EERSTE UITLEG
1591 - TWEE
De stad wordt uitgerust met een aarden omwalling en bastions
De stadsomwalling eilanden Uilenburg, Rape
1560
1591
1596
1560 30.000 inwoners.
1591 FLUITSCHIP
1580 2000 zeeschepen.
1568
1578
DE OPSTAND
ALTERATIE
Grote delen van het protestantse Holland komen in opstand tegen de katholieke Spaanse overheersing. Het jaar 1568 is het startpunt van de tachtigjarige oorlog.
Amsterdam zet als laatste Hollandse stad het katholieke Spaanse stadsbestuur af en sluit zich aan bij de protestantse Willem van Oranje.
Het fluitschip wordt ont pen. Het fluitschip typisch Hollands vrac met een peervormige een klein bovendek breed onderdeks laad
1568 TACHTIGJARIGE OORLOG
1550
1
1600
1 1619 STICHTING BATAVIA
e de de de de
Op het eiland Java wordt Batavia gesticht. Batavia wordt ontworpen op basis van de ideale stad van Simon Stevin.
en
1602 GOUDEN EEUW
1602 OPRICHTING VOC De Verenigde Oost-Indische Compagnie vestigd zich in 1602 op het eiland Rapenburg in de Amsterdamse haven. De oprichting van de VOC kenmerkt de start van de Hollandse Gouden Eeuw.
WEEDE UITLEG
alling wordt uitgebreid om de g, Rapenburg en Marken heen.
1621 1609 - WISSELBANK Amsterdam krijgt een wisselbank en wordt hiermee een belangrijk en betrouwbaar financieel centrum.
1611 - BEURS De eerste beurs van Amsterdam wordt ontworpen door Hendrik de Keyser.
OPRICHTING WIC De West Indische Compagnie wordt in 1621 opgericht. De WIC richt zich op de handel met het huidige Noord- en Zuid-Amerika. Met de oprichting van de WIC start ook het tijdperk van de Nederlandse slavenhandel.
1632 AANLEG NETWERK TREKVAARTEN
1610 - 1615
1630
1644
DERDE UITLEG
WATERGRAAFSMEER
WAALEILAND
Amsterdam wordt steeds meer het middelpunt van de wereldhandel en barst uit haar voegen, stadsuitbreiding is noodzakelijk. De derde uitleg omvat de aanleg van de drie hoofdgrachten (Prinsen-, Keizersen Herengracht) tot aan de huidige Leidsegracht.
Het Waaleiland wordt aangelegd ten midden van de nieuwe Braauwwaal en Timmerwaal. In dit nieuwe deel van de haven worden schepen gerepareerd, gebreeuwd en gekalefaterd.
Onder leiding van ingenieur Leeghwater wordt het Watergraafsmeer ingepolderd. Watergraafsmeer zou de komende eeuwen de plek worden waar de gegoede burgerij haar buitenhuis had.
1615
1600 60.000 inwoners.
1600
1631
PAKHUIS
WESTERKERK
In 1600 was het pakhuis nog een onbekende typologie. Opslag vond plaats in zolders en achterhuizen van koopmanshuizen.
De Westerkerk wordt voltooid; op dat moment het grootste gereformeerde kerkgebouw ter wereld.
165 140
HIP
dt ontworhip is een achtschip mige romp: ndek en een s laadruim.
1617
1648
DE SPAANSE BRABANDER
VREDE MÜNSTER
Toneelschrijver Bredero schrijft het toneelstuk De Spaanse Brabander over de dan heersende immigratieproblemen in Amsterdam.
Spanje en de Nederlanden sluiten vrede. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt officieel erkend.
VAN
TACHTIGJARIGE OORLOG 1648
1600
1
1650
1
1651
1673
1691
DOORBRAAK SINT ANTONIESDIJK
AMSTELSLUIZEN
UITVINDING SCHEEPSKAMEEL
De sluizen in de Amstel zijn aangelegd. Bij het oude type sluizen waartoe de Amstelsluizen behoren was er voor iedere vaarrichting een aparte sluis nodig.
Grote delen van Amsterdam en het Amstelland overstromen.
GOUDEN EEUW 1672
De ondieptes van de Zuiderzee en het IJ worden steeds gevaarlijker en maken de haven moeilijker berijkbaar. De scheepskameel is een instrument dat de diepgang van een schip tijdelijk vermindert.
AANLEG NETWERK TREKVAARTEN 1667
1655 - ADMIRALITEIT
1660
De admiraliteit vestigt zich op het eiland Kattenburg. Dit eiland zal tot op de dag van vandaag haar militaire functie behouden. Het belangrijkste gebouw is ‘s- Lands Zeemagazijn (het huidige Scheepvaartmuseum), dat als magazijn van de Admiraliteit diende.
VOC NAAR OOSTENBURG
1656 - 1662 - VIERDE UITLEG De in de derde uitleg gemaakte aanzet tot een concentrisch stadsmodel wordt voltooid. De eilanden Kattenburg, Wittenburg en Uilenburg zijn voltooid. Het zal echter tot ver in de negentiende eeuw duren eer de stadsuitleg is volgebouwd.
De VOC is op Rapenburg uit haar kleding gescheurd en verhuisd naar een veel grotere locatie op het eiland Oostenburg. De scheepswerven, pakhuizen en magazijnen worden op het eiland gevestigd.
1655
1673
1692 BIJTPLICHT
1655
Pakhuiseigenaren moesten bij vorst de toegang tot hun pakhuis uitbijten in het ijs. Deze plicht toont ons dat in de 17e eeuw het type pakhuis is ontstaan. In 1692 stonden er in Amsterdam ruim 600 pakhuizen.
STADHUIS DAM Architect Jacob van Kampen ontwerpt en bouwt het nieuwe stadhuis van Amsterdam aan de Dam.
1650 140.000 inwoners.
1650 Zijde, porcelijn, specerijen en walvisproducten.
1650 5000 zeeschepen.
1670 219.000 inwoners.
1658
1661
JACHTHAVEN
VEERDIENSTEN
Ter hoogte van het huidige Oosterdok wordt in 1958 de eerste jachthaven aangelegd, de plaasts waar de gegoede burgerij haar plezierjachten had liggen.
In het jaar 1661 vertrokken er wekelijks ongeveer 800 diensten naar ruim 180 bestemmingen binnen en buiten de republiek.
1672 RAMPJAAR De Nederlanden worden door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Köln aangevallen. De Hollandse Waterlinie wordt geïnundeerd om de troepen van Lodewijk XIV te stoppen.
1652
1650
ENGELS-NEDERLANDSE OORLOGEN I, II & III
1674
1
1700
1
1735 239.866 inwoners.
1741 2760 zeeschepen. Opkomst voorbijlandvaart.
1702
1714
DOOD WILLEM III
VREDE UTRECHT
Als stadhouder Willem III in 1702 sterft breekt de tweede lange stadhouderloze periode aan voor de republiek. Het stadhouderschap is dan nog niet erfelijk.
1701
1700
NA 1714 VAN
Einde van de Spaanse successieoorlog en einde van de politieke rol van de republiek: ‘chez vous, pour vous, sans vous.’
SPAANSE SUCCESSIEOORLOG
1714
De Spaanse successieoorlog heeft de republiek financieel en militair haast tot een faillissement gebracht. De republiek mist een autoritaire leider zoals andere Europese landen dat wel hebben. Er ontstaat dan ook verdeeldheid in de rubliek: gewesten en steden gaan hun eigen politiek bedrijven, wat enige vorm van internationale daadkracht onmogelijk maakte.
1748 De 18e eeuw wordt vaak als de eeuw van stagnatie gekenschetst. Dit is echter niet geheel terecht. De republiek verloor welliswaar haar koplopers positie als handelsnatie, maar dit betekende geenszins een afname van de handel. De handel met Oost-Indië nam zelfs sterkt toe. De enorme voorspoed van de gouden eeuw heeft voor veel mensen rijkdom gebracht.
Er trad echter wel stagnatie op in de textielfabricage en visserij. Er vond dan ook een sterke verschuiving plaats van productie, naar handel in geld, wat voor veel arbeiders werkeloosheid betekende. De 18e eeuw was op het gebied van cultuur, architectuur en wetenschap een hoogtepunt, maar ook de eeuw waarin de kloof tussen arm en rijk dramatisch groeide.
PACHTERSOPROER Door de enorme belastingdruk, armoede en hoge werkloosheid breekt het pachtersoproer uit: bloedige protesten tegen de regering van de stad. Later zou een eerste vorm van een centraal belastingstelsel worden geïntroduceerd.
1
1750
1 1795 STAG N AT I E HANDEL Na de fluwelen revolutie stagneert de activiteit door de Franse overheersing in de Amsterdamse haven sterk, met verregaande gevolgen voor de economie van de stad.
1798
FAILLISSEM VOC De handel is door overheersing gekrompen dat 1798 failliet wor
1798 FUNCTIE F CATIE VER In het jaar 1798 bewind van Napo de functie van damse fortifi vervallen. De ver de stad wordt overgenomen Hollandse waterlini
1795 221.000 inwoners.
1750
1778
1782
3546 zeeschepen.
3604 zeeschepen.
1765
1777
1784
STOOMMACHINE
FELIX MERITIS
VREDE PARIJS
De Brit, James Watt, maakt in 1765 de eerste rendabele stoommachine. In de meeste Europese landen zet dit de Industriële revolutie in. In de republiek gebeurt dit niet omdat ze geen productie economie meer is en dus nauwelijks producten van eigen bodem verhandelt.
Felix Meritis was een elitair genootschap voor kunstenaars en wetenschappers en staat symbool voor de culturele en wetenschappelijke gouden eeuw: de verlichting.
1789
1795
VAN
FRANSE REVOLUTIE
FLUWELEN REVOLUTIE
Engeland krijgt de hegemonie over de wereldzeeën en monopoly op bijna alle handelsroutes. Einde van de republiek als handelsnatie.
De bestorming van de Bastille in Parijs geldt als het startpunt van de Franse Revolutie die een eind moet maken aan het absolutisme.
De burgemeesters van Amsterdam dragen de macht geweldloos over aan de Fransen. Het volk viert de komst van de Fransen.
1780 ENG-NL OORLOG IV 1784
1795
1
1800
1
1803
1824
HAVEN DICHTGESLIBT
NOORDHOLLANDS KANAAL
Uit een onderzoek van ingenieur Jan Blanken blijkt in 1803 dat de haven van Amsterdam en het open IJ volledig zijn dichtgeslibt en dat er moet worden ingegrepen.
Op 4 december 1824 wordt het Noordhollandsch Kanaal in gebruik genomen en biedt een alternatief voor de dichtgeslibte vaarroutes over de Zuiderzee.
1817 DIVERSE CHOLERA EPIDEMIËN
1814 NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
SSEMENT
De oude Hollandse waterlinie was sterk vervallen en toe aan modernisering. CRT Krayenhoff maakte het ontwerp voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie, die onder andere de verdediging van Amsterdam verzorgde.
door de Franse dusdanig at de VOC in ordt verklaard.
1816
1830
1838
IE FORTIFIVERVALT
S TA D S W A L L E N GESLECHT
AANLEG HAVENDIJKEN
ARTIS
1798, onder het Napoleon, komt van de Amsterrtificatie te erdediging van ordt voortaan door de terlinie.
Nadat de militaire functie van de stadswallen in 1798 kwam te vervallen, zijn in 1816 de grooste delen van de militaire werken ontmanteld. De stadswal doet echter nog wel dienst als tolgrens.
Met de aanleg van nieuwe havendijken op de plaats van de oorspronkelijke rede ontstaan het huidige Oosteren Westerdok. Het doel van de aanleg van de dokken was om de diepgang van de haven te vergroten, helaas zonder resultaat.
In de plantagebuurt, onderdeel van de vierde uitleg, waarvan delen tot in de negentiende eeuw onbebouwd bleven, wordt Natura Artis Magistra opgericht, het begin van het bekende Amsterdamse dieren wetenschaps park.
1800
1850 Oppervlakte 790 hectare.
1815
1830
1850
140.000 inwoners.
202.400 inwoners.
224.035 inwoners.
1806
1824
CONTINENTAAL STELSEL
NHM
Napoleon stelt een handeslboycot in tegen Engeland. Deze boycot wordt wederzijds waardoor de Hollandse handel instort.
De Nederlandse Handels Maatschappij wordt opgericht als de handel met Oost-Indië weer opleeft. Engeland heeft een groot deel van de Hollandse kolonieën weer teruggegeven.
1808 390 zeeschepen.
1803
1808
STOOMBOOT
PALEIS NAPOLEON KONING WILLEM I
James Fulton vind in 1803 de stoomboot uit. Al snel hierna verschenen de eerste stoomboten in het reguliere scheepvaartverkeer.
In 1808 wordt het stadhuis op de Dam aan koning Lodewijk Napoleon aangeboden als koninklijk paleis.
FRANSE OVERHEERSING
1800
1813
In 1813 ontstaat het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, met aan het hoofd koning Willem de eerste.
1839 EERSTE SPOORWEG NEDERLAND De eerste spoorwegverbinding van Nederland wordt aangelegd tussen Amsterdam en Haarlem. Speciaal voor deze spoorweg werd in Amsterdam het WIllemspoort station aangelegd.
1813
1
1850
1
1852
1867
1881
HAARLEMMERMEER
OPSLAGVERBOD PETROLEUM
STELLING VAN AMSTERDAM
Petroleum mag voortaan niet binnen de stadsgrenzen worden opgeslagen. Dit verbod is de eerste aanleiding voor de westwaardse groei van de haven in de 21e eeuw.
Als gevolg van de Vestingwet wordt in 1881 de Stelling van Amsterdam opgeleverd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De Stelling van Amsterdam bestaat uit enorme inundatiegebieden en tientallen forten.
Tussen 1848 en 1852 is het omvangrijke Haarlemmermeer ingepolderd.
DIVERSE CHOLERA EPIDEMIËN 1867
1850
1866 - PLAN VAN NIFTRIK Van Niftrik presenteert in 1866 zijn plan voor de uitbreiding van Amsterdam: de huidge 19e eeuwse gordel. Slechts enkele delen van het plan Niftrik worden uitgevoerd.
START AANLEG RIOLERING
1866 - WET OP STEDELIJKE AC-
Het stijgend bewustzijn van hygiëne leidt er toe dat er in meerdere Hollandse steden, waaronder Amsterdam, wordt gestart met de aanleg van een rioleringssysteem.
CIJNS WORDT AFGESCHAFT In 1866 wordt de wet op de stedelijke accijns afgeschaft, waardoor de stadswallen nu ook haar economische functie verliezen.
1865
1875 PLAN KALFF In 1875 komt Kalff met een alternatief voor het plan Niftrik, waarbij nu de eigendomsstructuren blijven gehandhaafd. Het grootste deel van plan Kalff is uitgevoerd.
AANLEG NOORDZEEKANAAL
1872
1876
1880 - HANDELS-
1875
SCHELLINGWOUDERDAM
SINGELZONE HERBESTEMD
Met de aanleg van de Schellingwouderdam en de Oranjesluizen eindigt een lange periode van de invloed van de zee op het Amsterdamse havenfront.
Na het wegvallen van de functie van de geslechtte stadswal als economische grens zijn alle resten van de verdedigingswerken verdwenen. Deze hebben plaats gemaakt voor tal van nieuwe activiteiten en bouwwerken in de singelgrachtzone.
KADE
1889 - CENTRAAL STATION
In 1880 wordt de Handelskade, naar een ontwerp van Van Niftrik voltooid en biedt plaats aan de steeds groter wordende schepen.
In 1889 wordt het Centraal Station voltooid, een van de belangrijkste pijlers van plan Kalf. Het gebouw wordt ontworpen door P. Cuijpers.
1880 - HOUTHAVENS
1889 - PETROLEUMHAVENS
In 1880 worden de Houthavens gegraven, de eerste uitbreiding westwaards.
In 1889 worden de Petroleumhavens gegraven, ver buiten de bebouwde kom.
1880
1864
1880 317.011 inwoners.
1864 PALEIS VOOR DE VOLKSVLIJT Op het Frederiksplein verrijst het Paleis van de Volksvlijt. De arts Sarphati neemt het initiatief voor de bouw van het gebouw, een vermaakscentrum. In 1929 werd het gebouw door een brand verwoest.
1865 RIJKSMUSEUM In 1865 wordt het gebouw van het Rijksmuseum voltooid. Het gebouw is een ontwerp van architect P. Cuijpers.
1854
1894
OPRICHTING KNSM
NSM WERF In 1894 vestigd zich de NSM, Nederlandse Scheepsbouw Maatschappij, aan de zuidoevers van het IJ.
In 1854 wordt de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij, ofwel de KNSM, opgericht.
1850
1860
1898
TITAN
EERSTE
De introductie van de kraan Titan markeert de transitie van hand naar machine arbeid. Dit leidde onder andere tot een forse schaalvergroting van de havens.
In 1898 v auto in straatbee
1
1900
1
1902
20e EEUW
GARDEN CITIES OF TOMORROW
URBANISATIE VS. SUBURBANISATIE Het begin van de twintigste eeuw kenmerkt zich door een sterke urbanisatie van arbeiders die in de industrie komen werken en een sterke suburbanisatie van de gegoede burgerij die de vieze en stinkende stad ontvluchten. Een kwart van Nederland woont in de stad.
Howard publiceert in 1902 zijn werk Garden Cities of Tomorrow. Deze publicatie markeert de opkomst van de tuinsteden. Een concept dat later in de twinitigste eeuw weidverbreid zal raken.
1901 WONINGWET Als gevolg van de Vestingwet wordt in 1881 de Stelling van Amsterdam opgeleverd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De Stelling van Amsterdam bestaat uit enorme inundatiegebieden en tientallen forten.
1917
1900 - DE PIJP In 1900 is de wijk De Pijp voltooid. De Pijp is onderdeel van het uitbreidingsplan van Kalff.
PLAN BERLAGE
1900 - JAVA &
1919 ZUID
In 1917 keurt de Amsterdamse gemeenteraad het stedebouwkundig plan goed voor een nieuw stadsdeel ten zuiden van de stad, ontworpen door Berlage. De wijk, ontworpen in de Amsterdamse School stijl, zou tussen 1917 en 1932 gebouwd worden.
KNSM EILAND In navolging van de Handelskade worden in 1900 het Java en KNSM eiland opgeleverd, alwaar de KNSM zich vestigd.
SCHIPHOL Albert Plesman richt in 1919 de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Kolonièn op. De maatschappij opereert vanaf een grasveldje in de Haarlemmermeer: Schiphol. In 1920 voert de KLM haar eerste lijndienst uit vanaf Schiphol.
1918
1899 510.900 inwoners.
1903 BEURS BERLAGE
VAN 1915
In 1903 wordt het Beursgebouw aan het Damrak opgeleverd naar een ontwerp van Berlage. Het gebouw verving het oude beursgebouw nabij het Centraal Station. Tegenwoordig is de beurs een Palazzo Publico.
BIJENKORF
1910 597.689 inwoners.
1920
In 1915 wordt het gebouw van de Bijenkorf op de Dam opgeleverd. Het gebouw markeert een maatschappelijke omslag in consumptiegedrag en welvaart.
440 passa
1908
1909
1910
1913
1916
1920
LLOYD
BUIKSLOTERWEGVEER
VULCANUS
RONDVAART
NSM WERF
NDM WERF
In 1910 wordt het eerste zeegaande diesel motorschip op de NSM werf te water gelaten.
In 1913 vind de eerste commerciële rondvaart op de Amsterdamse grachten plaats.
In 1916 verhuist de NSM werf in navolging van Shell naar de Noordoevers van het IJ, naar het huidige NDSM terrein.
Naast de NSM werf in Noord wordt in 1920 de NDM werf opgericht: Nederlandse Droogdok Maatschappij.
In 1908 werd de Koninklijke Hollandsche Lloyd opgericht, een van de belangrijkste rederijen in de Amsterdamse geschiedenis.
In 1909 wordt de buiksloterwegveer in gebruik genomen. De veer is vanaf 1912 gratis.
8
1914
1818
1919
STE AUTO
SHELL
ZUIDERZEEWET
KLM & FOKKER
In 1818 wordt op initiatief van minister Cornelis Lely de Zuiderzeewet aangenomen. De wet zal verregaande gevolgen hebben voor het Nederlandse landschap en haar economie.
In 1919 vestigen de KLM en Fokker zich op Schiphol en zullen samen met de luchthaven zelf de komende decennia een belangrijke drijfveer voor de economie van de stad worden.
verschijnt de eerste in het Nederlandse tbeeld.
In 1914 vestigt zich het Koninklijke Shell Laboratorium aan de Noordoevers van het IJ.
1914
1900
WO I
1918
1
1925
1
1928 CIAM Het Congrès International d'Architecture Moderne, ofwel CIAM, werd tussen 1928 en 1959 meermaals gehouden. Het congres was een bijeenkomst van architecten en stedebouwers van de modernistische beweging. Het congres was een promotie instrument van de ‘nieuwe architectuur’.
1934 ALGEMEEN UITBREIDINGSPLAN, AUP In 1934 presenteert Cor van Eesteren zijn Algemeen Uitbreidingsplan voor Amsterdam. In het AUP wordt de uitbreiding van Amsterdam tot aan het jaar 2000 voorzien. De tuinsteden en de vingerstructuur zijn kenmerken voor het AUP.
1925 - PAPIEREN PLANNEN Door de economische crisis blijven alle stedebouwkundige plannen van de gemeente Amsterdam slechts van papier en de woningproductie stagneert.
1930 COENHAVEN WESTHAVEN
1946 &
NDSM WERF In 1946 fuseren de NSM en NDM werf tot een nieuw bedrijf: de NDSM, Nederlandse Dok en Scheepsbouw Maatschappij. Het terrein aan de Noordoevers van het IJ heeft jarenlang een industriële enclave gevormd.
In 1930 werd de Coenhaven voltooid en werd gestart met de aanleg van de Westhaven, waar onder andere het Amerikaanse autobedrijf Ford zich zou vestigen. De havenactiviteit verplaatst zich definitief Westwaarts.
1945
920
1940
passagiers.
Oppervlakte 6.423 hectare.
1925
1929
1936
1940
714.200 inwoners.
750.000 inwoners.
91.793 passagiers.
803.073 inwoners.
1929 NHM handelt in: koffie, thee, tabak, suiker, cacao en rubber.
1929
1933
Overslag: 6.4 miljoen toen goederen.
Overslag: 4.9 miljoen toen goederen.
1929
1932
1945
WERELDWIJDE BEURSKRACH
AFSLUITDIJK
START DELTAWERKEN
Op 24 oktober 1929 spat de economische zeepbel van de eerste decennia van de 21e eeuw. De aandeken koersen aan de Amerikaanse beurzen raakten in vrije val. De beurskrach van 1929 brengt de hele wereld in recessie.
1925
In 1932 wordt de Afsluitdijk voltooid. De Zuiderzee heet voortaan IJsselmeer.
In 1945 wordt gestart met de aanleg van de Deltawerken, een omvangrijk verdedigingssysteem tegen hoogwater in Zeeland en Zuid-Holland.
1940
WO II
1945
1
1950
1 1964
1965
PAMPUSPLAN
WET RUIMTELIJKE ORDENING
In 1964 presenteren Van den Broek en Bakema het Pampusplan, een plan voor de twintigste eeuwse uitbreiding van Amsterdam in het Markermeer. Het plan wordt nooit uitgevoerd.
1970
MAATSCHAPPLIJKE
Met de Wet op de Ruimtelijke Ordening uit 1965, krijgt de gemeente Amsterdam voortaan de bevoegdheid haar eigen ruimtelijke plannen te maken.
1970 SUBURBANISATIE
1952 AMSTERDAMRIJNKANAAL In 1952 wordt het Amsterdam-Rijnkanaal voltooid en is de stad via een snelle verbinding verbonden met het achterland. De binnenvaart naar onder andere het Duitse Ruhrgebied groeit zienderogen.
1952
1960
1966
1968
1973
SLOTERMEER
MERCURIUSHAVEN
BUITENVELDERT
AMERIKAHAVEN
BIJLMERMEER
Op 7 oktober 1952 werd door Koningin Juliana de wijk Slotermeer geopend. Slotermeer was de eerste tuinstad buiten de toenmalige Ringspoorbaan. Slotermeer is het eerst gerealiseerde onderdeel van het AUP.
Omstreeks 1960 wordt de Mercuriushaven opgeleverd.
In 1966 wordt de zuidelijke tuinstad Buitenveldert opgeleverd. Buitenveldert was het laatste onderdeel van het AUP van Van Eesteren uit 1934.
In 1968 wordt de Amerikahaven opgeleverd. In dat jaar vestigd zich daar het bedrijf MobilOil, en bouwt er de eerste olieraffinaderij van Amsterdam. De olie werd overigens per pijpleiding uit Rotterdam aangevoerd omdat de tankers zelf de haven niet konden bereiken.
In 1973 wordt de Bijlme meer, van archi stedebouwer S. Nassu voltooid. Het ontwerp geïnspireerd op de idee van Le Corbusier en de CIA In 1977 wordt de middels metrolij verbonden met het cent
1970
1960
1968 World Fashion Center.
1956
1956
1967
1970
3.263.342 passagiers.
Oppervlakte 12.406 hectare.
1963
1970
870.000 inwoners.
831.463 inwoners.
1966
1975
ZEECONTAINER OBA
CTA
SAIL
In 1956 vindt Malcolm McLean de zeecontainer uit. De zeecontainer brengt een omslag te weeg in de schaal van schepen en havens.
In 1966 wordt Container Terminal Amsterdam opgericht. CTA is samen met OBA het oudste en grootste overslagbedrijf van de Amsterdamse haven.
In 1975 wo gehouden van het 700 Amsterdam evenement voor de van de stad.
In 1956 wordt het Overslag Bedrijf Amsterdam opgericht en vestigt zich in de Westhaven.
1967 Diepte vaargeul Noordzeekanaal: -15 m NAP, geschikt voor schepen tot 90.000 ton.
1953
1968
1972
WATERSNOODRAMP
IJTUNNEL
GRENZEN GROEI
Springtij en een Noordwesterstorm doen de dijken breken en grote delen van Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Holland overstromen.
In 1968 wordt de IJtunnel opgeleverd. De IJtunnel vormt de derde oeververbinding tussen Noord en Zuid na de Schellingwouderbrug (1957) en de Coentunnel (1965).
In 1972 komt de Club van Rome met een rapport over de gevolgen van de economische groei op het milieu.
1970
1950
AAN
INDIVIDUALISERING
1
1975
IJKE PROTESTEN
2 1993
1980
VINEX In 1993 neemt de Tweede Kamer de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra aan, ofwel de VINEX. De nota bevat de uitgangspunten voor nieuwbouwlocaties, te realiseren vanaf 1995.
SUBURBANISATIE 1990
1992 BIJLMERRAMP De dramatische vliegtuigramp in de Bijlmermeer met een Boeing van ELAL maakt de noodzaak om de sterk verloederde Bijlmermeer te revitaliseren duidelijk.
ER
1988
1989
1994
1995
IJPLEIN
MASTERPLAN JAVA & KNSM EILAND
MASTERPLAN BORNEO SPORENBURG
AFRIKAHAVEN
In 1989 wordt gestart aan de revitalisering van de oude haveneilanden KNSM- & Java eiland, door respectievelijk Jo Coenen en Sjoerd Soeters.
In 1994 wordt gestart met de eilanden Borneo en Sporenburg volgens het masterplan van West8.
In 1988 is het IJplein plan van architect Rem Koolhaas voltooid. Het maakte uit van een groot ij-oever plan van de architect dat nooit is uitgevoerd.
Bijlmerrchitect Nassuth erp is ideeën de CIAM. de wijk rolijnen centrum.
1988
1989
14.664.000 passagiers.
G-Star
1986
1999 Philips, Breitnertower
STOPERA 1985 World Trade Center Zuidas.
1982
1984
Teleport Sloterdijk
680.000 inwoners.
5
In 1995 wordt de Afri voltooid. De Afrikah de laatst gebou tevens grootste ha het Westelijke Haven Aan de Afrikaha vandaagd de dag andere de Ceres vanaf 2002 in gebrui
1999
In 1986 wordt het nieuwe stadhuis en muziektheater voor de Amsterdamse Opera opgeleverd, kortweg Stopera. Het ontwerp is van de hand van architect Cees Dam.
ABN AMRO, Zuidas
1992 18.712.590 passagiers.
1975
1996
IL
SLUITING NDSM
CANAL PARADE
wordt de eerste editie uden van SAIL ter viering 700 jarig bestaan van dam. Het vijfjaarlijks ent staat symbool de maritieme historie stad.
In 1975 wordt de Amsterdamse locatie van de NDSM werf gesloten waarmee een eeuwenlange periode van scheepsbouw ten einde komt.
In 1996 vindt tijdens het Gay Pride evenement de eerste Canal Parade plaats. Een van de vele voorbeelden van een nieuw gebruik van de grachten: recreatie en entertainment.
1985
1990
Overslag: 43 miljoen ton.
Overslag: 47 miljoen ton.
1990 ZEEBURGERTUNNEL
RING MAATSCHAPPIJ
1975
1980
In 1990 wordt de Zeeburgertunnel opgeleverd en vromde hiermee het sluitstuk van de ringweg A10. De tunnel verving de Schellingwouderbrug voor het snelverkeer. Deze brug is voor het langzaamverkeer nog steeds in gebruik.
2
2000
2002 VEN
IJBURG
Afrikahaven frikahaven is ebouwde en haven van avengebied. ahaven ligt dag onder es terminal, ruik.
In 2002 worden de eerste woningen op de kunstmatig opgespoten eilanden IJburg opgeleverd. IJburg bouwt voort op de plannen van Van den Broek en Bakema uit 1964.
2008
2008
2007 Akzo Nobel, Zuidas.
2002 Cisco Systems, Zuidas.
2002 ING House, Zuidas.
2000
2010
39.270.610 passagiers.
Mahler 4 voltooid, Zuidas.
2000
2009
2035
Oppervlakte 15.274 hectare.
47.430.019 passagiers.
Zuidas voltooid.
2000
2005
2009
2025
731.288 inwoners.
742.000 inwoners.
767.333 inwoners.
845.000 inwoners.
2000 2009
PTA In 2000 opent de Passenger Terminal Amsterdam die de groeiende functie van de haven als cruiseterminal moet accommoderen.
9055 zeeschepen. Overslag 95 miljoen ton.
2009 Olie, kolen, hout, graan, auto’s en cacao.
2004 Overslag: 73 miljoen ton. Amsterdam 5e haven West-Eeuropa.
2000
