Thuisbegeleiding in beeld Alles wat u wilt weten over wat Thuisbegeleiding doet
Mirjam Mirjam is een alleenstaande moeder met een puberdochter. Mirjam kampt al jaren met psychische problemen en is daarvoor een aantal keer opgenomen. Ze maakt de post niet open en heeft schulden. Als haar dochter spijbelt en in aanraking komt met de politie, wordt thuisbegeleiding ingezet. De thuisbegeleider start met het gezamenlijk op orde brengen van de administratie en de schulden. Ook worden met moeder en dochter afspraken gemaakt over naar school gaan en het huishouden. De thuisbegeleider ruimt samen met de moeder het huis op, ondertussen praten ze over de opvoeding. De thuisbegeleider legt uit hoe een puberbrein werkt en geeft adviezen. De moeder stelt nu regels op en maakt afspraken met haar dochter. “Zonder thuisbegeleiding was ik waarschijnlijk weer opgenomen”, zegt de moeder.
“Doordat de thuisbegeleider bij mij thuis komt, ziet ze wat er aan de hand is. Samen werken we aan m’n problemen, ik sta er niet alleen voor.”
Thuisbegeleiding: praktische en psychosociale hulp aan huis Thuisbegeleiding is praktische en psychosociale hulp aan huis om de zelfredzaamheid te vergroten. Het is een laagdrempelige en relatief goedkope vorm van hulp die een gemeente uitstekend kan inzetten voor de participatie van kwetsbare mensen. Thuisbegeleiding biedt structuur in het dagelijks leven van mensen door te ondersteunen en te activeren. De hulp is gericht op het hele gezin. Het biedt rust, ruimte en regelmaat. In deze brochure leest u wat thuisbegeleiding is, voor wie en met welk effect. “De thuisbegeleider leert me om mezelf te redden.”
Praktische en integrale aanpak thuis Thuisbegeleiding is een intensieve vorm van hulpverlening aan huis. Het gaat om praktische hulp, gericht op het vergroten van de zelfredzaamheid van een cliënt. De thuisbegeleider en de cliënt gaan samen aan de slag. Dat werkt zo: de thuisbegeleider doet dingen vóór en ondersteunt en stimuleert de cliënt om vervolgens zelf aan de slag te gaan. De cliënt leert nieuwe vaardigheden om zijn problemen zelf aan te pakken. Kenmerkend voor thuisbegeleiding is dat de problemen integraal worden aanpakt. Als een cliënt bijvoorbeeld depressief is en zijn huis verwaarloost, schulden heeft en vereenzaamt, dan worden deze problemen in samenhang met elkaar gezien en stapsgewijs aangepakt. Met name bij cliënten die niet genoeg hebben aan alleen gesprekken, blijkt thuisbegeleiding goed te werken. Zij krijgen ondersteuning bij het omzetten van adviezen naar de praktijk.
Voor kwetsbare burgers die de grip kwijt zijn Thuisbegeleiding is in te zetten voor kwetsbare burgers die de regie over hun dagelijks leven kwijt zijn en niet op eigen kracht hun problemen kunnen oplossen. Dat kunnen gezinnen met opvoedingsvraagstukken zijn, mensen met een beperking, met een verslaving, langdurig werklozen of mensen met een aandoening. Meestal met een combinatie van problemen, dus meervoudige complexe problematiek. Thuisbegeleiding helpt mensen die door een ingrijpende situatie tijdelijk extra kwetsbaar zijn. Bijvoorbeeld mensen die na een opname in een GGZ-kliniek weer thuis gaan wonen of die een ernstige ziekte of burn-out hebben. Verder wordt thuisbegeleiding ingezet als de problemen in een gezin niet goed te duiden zijn. Dan is thuisbegeleiding gericht op het verhelderen van de vraag en het waar nodig inschakelen van andere hulpverleners.
Voor wie is thuisbegeleiding? Mensen met psychiatrische of verslavingsproblemen Mensen met psychosociale problemen Risico- en multiproblem-gezinnen Mantelzorgers die overbelast raken Alleenstaanden in een kwetsbare situatie
Werken aan zelfredzaamheid, structuur en eigen regie Het doel van thuisbegeleiding is: zorgen dat de cliënt weer zelfstandig zijn leven kan leiden en zelf de regie voert. Doordat hij stapsgewijs leert zijn dagelijkse activiteiten te structureren, te organiseren en aan te pakken, ontstaat er meer stabiliteit in het dagelijks leven. Het streven van thuisbegeleiding is om de hulpverlening af te bouwen, liefst te stoppen. Maar ook om cliënten te leren alert te zijn op tekenen van terugval en daarop actie te ondernemen.
Wie betaalt thuisbegeleiding? Thuisbegeleiding bij psychosociale problemen is in 2010 overgeheveld naar de Wmo. Wanneer er sprake is van zware psychiatrische problemen dan wordt thuisbegeleiding voorlopig nog vergoed door de AWBZ, maar dit zal in de toekomst ook worden overgeheveld naar de Wmo. Hoe gemeenten omgaan met de overheveling van thuisbegeleiding verschilt per gemeente en is nog in ontwikkeling. Steeds meer gemeenten betalen een vergoeding voor thuisbegeleiding, omdat hier een preventieve werking van uitgaat. De preventieve werking draagt bij aan het voorkomen van zwaardere, ingrijpender en duurdere vormen van hulpverlening. Thuiszorgorganisaties maken lokaal afspraken met gemeenten over de inzet van thuisbegeleiding.
3
“Het is een leerproces dat ik niet leuk vind, maar wat wel nodig is. Ik wist dat ik het anders moest doen, maar ik wist niet hoe. Nu wel.”
Henk Henk is 62 en heeft grote psychische problemen waaronder een kampsyndroom. Hij verzorgt zichzelf niet goed, loopt slecht en heeft nauwelijks contacten. Hij heeft een licht verstandelijke handicap. Er wonen geen familieleden of vrienden in de buurt. Henk maakt veel ruzie met de buren. De thuisbegeleider schakelt huishoudelijk hulp in en regelt maaltijden aan huis. Ook zorgt de thuisbegeleider voor een goed bed en aangepaste schoenen. De gezondheid van Henk verbetert en daarmee zijn bewegingsmogelijkheden. Hij is minder somber en kan steeds wat meer. Voorlopig kan hij thuis blijven wonen, iets wat aanvankelijk onmogelijk leek.
Thuisbegeleiding als schakel in de eerste lijn Wanneer zet je thuisbegeleiding in? Thuisbegeleiding is bedoeld voor mensen die de regie verliezen over hun eigen leven. Mensen die aangeven dat ze het niet meer weten, het niet meer zien zitten, geen overzicht of grip meer hebben en voor wie het leven als een grote chaos voelt. Er is behoefte aan structuur, rust en overzicht. Thuisbegeleiding werkt op een heel praktische manier aan de basisbehoeften van cliënten, rust en structuur. Als de basisbehoeften zijn vervuld, is er ruimte om met de cliënt verder te werken aan problemen die in zijn persoonlijke situatie spelen.
Signalering
Begeleiding
Behandeling
CJG/Wmo - Netwerken - Huisartsen
Thuisbegeleiding
GGZ/Jeugdzorg
Thuisbegeleiding in eerste lijn: een spin in het web Thuisbegeleiding biedt de mogelijkheid de hulpverlening in de eerste lijn te versterken. De thuisbegeleider biedt praktische en psychosociale hulp aan huis en kan daarmee allerlei vragen en problemen in de eerste lijn oplossen. Daarbij werkt de thuisbegeleider aanvullend aan de jeugdgezondheidszorg en het maatschappelijk werk. Er wordt altijd samenwerking gezocht en waar nodig doorgeleid naar de tweede lijn, zoals de Jeugdzorg of de GGZ. Thuisbegeleiders zijn geen casemanagers, maar spelen wel een centrale rol in het systeem van de cliënt. Vanuit die spilfunctie hebben thuisbegeleiders veel contact met andere betrokken hulpverleners.
Waarin onderscheidt een thuisbegeleider zich? In tegenstelling tot een aantal andere hulpverleners werkt een thuisbegeleider niet vanuit een kantoor, maar hanteert een outreachende werkwijze. Een thuisbegeleider gaat eropaf, werkt achter de voordeur, bij de mensen thuis. Het lukt thuisbegeleiders contact te krijgen met cliënten en binnen te komen in situaties waar andere hulpverleners dat minder goed lukt. Daarmee ziet een thuisbegeleider daadwerkelijk wat er aan de hand is en wat er nodig is, direct en dichtbij. De thuisbegeleider is flexibel qua tijden en kan dus komen op momenten dat het nodig is, ook buiten kantoortijden. Bijvoorbeeld bij het ochtend- of avondritueel met de kinderen. Samen met de cliënt werkt de thuisbegeleider aan een betere en stabiele leefsituatie. De insteek van de thuisbegeleider is daarbij altijd praktisch: eerst doen en dan pas praten, wat moet er gebeuren om de boel op orde te krijgen? Tijdens het samen doen en voordoen van nieuwe dingen, ontstaat vertrouwen en is er ruimte om te praten over problemen en de mogelijkheden om die op te lossen. Zo ontstaat rust en ruimte voor de cliënt om uiteindelijk zelfstandig verder te kunnen. De thuisbegeleider kijkt naar de kracht en mogelijkheden van een cliënt. Mensen worden aangesproken op wat goed gaat. “We staan naast de klant, altijd met respect. We hebben geen waardeoordeel. Samen gaan we aan de slag.”
Dat kan een vrijwilliger of welzijnsstichting toch wel doen? Thuisbegeleiders zijn professionele begeleiders met een mbo- of hbo-opleiding. Een thuisbegeleider is getraind om in complexe situaties te werken, problemen te signaleren en deze samen met de cliënt op te lossen. Daarbij kunnen ook andere hulpverleners worden ingeschakeld. Het inzetten van professionals is niet alleen een kwestie van kwaliteit bieden en waarborgen, het zorgt ook voor continuïteit. En dat is juist voor deze groep cliënten erg belangrijk. Waar vrijwilligers en welzijnsstichting uitstekend op deelproblemen kunnen worden ingezet, zoals administratie, heeft de thuisbegeleider oog voor de samenhang van problemen op verschillende levensgebieden. Deze problemen pakt de thuisbegeleider samen met de cliënt op.
5
Desiree en Wesley Twee kleine kinderen in huis geven een boel onrust. Zeker als er eentje ADHD heeft. Desiree en Wesley hebben geen grip op Davy. Hij luistert niet, maakt veel lawaai. Ze krijgen steeds meer ruzie over de opvoeding. De thuisbegeleider legt hen uit wat ADHD is, wat Davy nodig heeft, wat hij aan kan en wat niet. Vervolgens maken de ouders samen afspraken over de opvoeding: welke regels gelden er en wie doet wat? Davy is rustiger en Desiree en Wesley hebben het gevoel de opvoeding weer in eigen hand te hebben.
Video Home Training Eén van de methodes die de thuisbegeleider gebruikt is Video Home Training. Deze vorm van hulpverlening is vooral geschikt voor ouders die beter willen communiceren met hun kinderen. In de thuissituatie worden video-opnames gemaakt van dagelijkse situaties. De thuisbegeleider bekijkt samen met de ouders de opnames en samen analyseren zij de beelden. Door te benadrukken wat er goed gaat in de communicatie, worden ouders gestimuleerd tot effectief gedrag.
“Thuisbegeleiders kijken naar wat mensen zelf kunnen.”
Het succes van thuisbegeleiding: de werkzame bestanddelen Werkzame bestanddelen zijn kenmerken van thuisbegeleiding die het verschil maken, die maken dat thuisbegeleiding ‘werkt’ voor cliënten. Er zijn in het onderzoek van MOVISIE diverse werkzame bestanddelen benoemd door cliënten, thuisbegeleiders, managers en gemeenten. Deze zijn onder te verdelen in bestanddelen die te maken hebben met de aanpak van thuisbegeleiding, met de manier waarop thuisbegeleiding is georganiseerd en met de competenties van thuisbegeleiders. Dit zijn de meest in het oog springende werkzame bestanddelen die thuisbegeleiding tot een succes maken.
Bij de mensen thuis De thuisbegeleider gaat eropaf, komt bij de cliënten thuis. Met eigen ogen ziet de thuisbegeleider de thuissituatie en gaat met de cliënt aan de slag. Cliënten benoemen de hulpverlening in huis als één van de belangrijkste onderdelen van thuisbegeleiding: het is veilig, dichtbij en ‘de thuisbegeleider ziet alles’.
Praktische vaardigheden De thuisbegeleider leert een cliënt praktische vaardigheden, zoals de administratie bijhouden, plannen en organiseren, communiceren met anderen en omgaan met instanties. Door voorbeeldgedrag, oefenen en er samen op af gaan, leert een cliënt weer zelfstandig te functioneren.
Opvoedingsondersteuning Thuisbegeleiding biedt praktische opvoedingsondersteuning in complexe situaties. Bijvoorbeeld in gezinnen waar ouders kampen met grote of meerdere problemen of waarin kinderen een aandoening hebben. Ook werkt thuisbegeleiding goed in gezinnen waar meerdere hulpverleners betrokken zijn. Thuisbegeleiders werken bijvoorbeeld veel samen met scholen en met Centra voor Jeugd en Gezin.
Samen aan de slag De thuisbegeleider gaat samen met de cliënt aan de slag: samen het huis opruimen, de administratie op orde brengen, huishoudschema’s maken, naar een afspraak gaan. De cliënt staat er dus niet alleen voor. Dit samen optrekken creëert een vertrouwensband. Dat vertrouwen is nodig om de cliënt te stimuleren zelf de problemen op te pakken.
Brede aanpak Een thuisbegeleider is een generalist. Situaties worden integraal en levensbreed opgepakt. Het gaat niet om een geïsoleerd probleem, maar om de samenhang. De thuisbegeleider betrekt alle leden van het gezin erbij en schakelt ook mensen uit de directe omgeving in. Daarmee kan een thuisbegeleider ook in de meest complexe situaties worden ingezet. De thuisbegeleider werkt samen met andere hulpverleners en kan er zo nodig voor zorgen dat zwaardere hulp wordt ingezet.
Flexibel qua aanpak en tijden De thuisbegeleider doet wat nodig is, ook als dat eventueel buiten kantoortijd is. Of het nu gaat over samen de administratie op orde brengen of om structuur aanbrengen in het ochtendritueel om iedereen op tijd en aangekleed op school te krijgen. Dat betekent dat thuisbegeleiders ook buiten kantoortijden op afspraak beschikbaar kunnen zijn.
In het systeem Het lukt de thuisbegeleider om binnen te komen in het systeem van de cliënt. Daar waar andere hulpverleners ‘aan de buitenkant’ blijven, komt de thuisbegeleider letterlijk en figuurlijk binnen. De thuisbegeleider legt persoonlijk contact, ook wanneer dit ingewikkeld is voor de cliënt. Door vol te houden en kleine stapjes te zetten ontstaat er vertrouwen en een basis voor samenwerking.
Het hele netwerk in het vizier Thuisbegeleiding betrekt altijd de omgeving van de cliënt bij de hulpverlening en ziet de wisselwerking met het systeem en de omgeving. Daarmee heeft niet alleen de cliënt zelf maar het hele systeem (kinderen, partner, familie, buren) profijt van de hulp.
Problemen signaleren en toeleiden De thuisbegeleider signaleert problemen die niet altijd zichtbaar zijn, zoals kindermishandeling, huiselijk- en seksueel geweld. De thuisbegeleider motiveert de cliënt om andere hulp in te schakelen of leidt zelf toe naar andere hulpverlening, bijvoorbeeld de Jeugdzorg en de GGZ.
7
Charlotte Charlotte heeft haar enige kindje aan een ziekte verloren. Het verdriet is te groot om mee om te kunnen gaan en geleidelijk aan begint ze steeds meer te drinken. Dit leidt tot een alcoholverslaving, uitval op het werk en schulden. Charlotte maakt samen met de thuisbegeleider en de verslavingszorg een plan om van de verslaving af te komen. Doordat de thuisbegeleider elke week bij haar thuis komt, ontstaat een vertrouwensband waarin ze eerlijk toegeeft te drinken. Samen bespreken ze dit in de kliniek waar vervolgens het behandelplan wordt aangepast. Ook pakt de thuisbegeleider met Charlotte samen de schulden en de administratie op. Langzaamaan ontstaat er weer zelfvertrouwen, rust en regelmaat. Inmiddels is Charlotte weer aan het werk en heeft ze vertrouwen in een toekomst zonder alcohol.
“Nu heb ik structuur, dag en nacht.”
Wat levert thuisbegeleiding gemeenten op? Er is onderzoek gedaan naar de resultaten van thuisbegeleiding. Deze zijn benoemd door cliënten, thuisbegeleiders, managers en gemeenten. De resultaten van thuisbegeleiding worden zichtbaar in verschillende fasen van een traject. In de beginfase is vooral de preventieve werking van thuisbegeleiding belangrijk. Door er bijtijds bij te zijn, worden grotere problemen voorkomen. Resultaten die gedurende de begeleiding ontstaan, gaan vooral over de structuur en vaardigheden voor het dagelijks leven, meer zelfvertrouwen en eigen regie en effectiever kunnen functioneren in een complexe samenleving. In sommige gevallen is er meer, andere of zwaardere hulpverlening nodig. In dat geval is een belangrijk resultaat van thuisbegeleiding: het signaleren en toeleiden naar passende hulp.
Zelfredzaamheid en participatie van kwetsbare burgers Met thuisbegeleiding krijgen kwetsbare burgers ondersteuning in de basis (wonen, gezondheid, relatie, opvoeding) en leren daarmee zichzelf weer te redden. De dagelijkse problemen zijn kleiner of beter hanteerbaar geworden. Cliënten hebben het gevoel problemen beter aan te kunnen en meer zelf op te kunnen lossen. Dit is een voorwaarde om weer te kunnen participeren in de samenleving. “Juist voor mensen zoals ik, met chaos in hun hoofd, is thuisbegeleiding dé oplossing.”
Langer thuis wonen Door thuisbegeleiding kunnen mensen langer thuis blijven wonen, bijvoorbeeld door mantelzorgers te ondersteunen en door cliënten te helpen om gebruik te maken van de juiste voorzieningen, zoals vervoer, hulpmiddelen en financiële regelingen. Dit geldt met name voor kwetsbare ouderen. Thuisbegeleiders kijken naar wat mensen zelf kunnen.
Beter gebruik van voorzieningen De thuisbegeleider stimuleert mensen om van collectieve voorzieningen gebruik te maken, bijvoorbeeld als het gaat om vervoer en financiële regelingen. Dit voorkomt het gebruik van duurdere individuele voorzieningen.
Signaleren en oppakken van bijvoorbeeld huiselijk geweld en verslaving De thuisbegeleider komt in risicogezinnen en kan tijdig problemen als huiselijk geweld en verslaving signaleren en oppakken en toeleiden naar passende hulpverlening. “Zonder de hulp van thuisbegeleiding hadden wij hier niet meer gezeten. Dan waren we allebei vreselijk ontspoord.”
Erger voorkomen, stabiliteit Thuisbegeleiding werkt preventief: het voorkomt escalatie en verergering van problemen, zoals een GGZ-opname of een crisissituatie. Door thuisbegeleiding ontstaat meer rust en veiligheid, niet alleen bij de cliënt maar in het hele netwerk en in de buurt. Door de vinger aan de pols te houden wordt terugval voorkomen en blijft de situatie stabiel.
Minder hulpverleners nodig Een cliënt waar thuisbegeleiding wordt ingezet, heeft vaak meerdere hulpverleners om zich heen. Omdat de thuisbegeleider meerdere problemen oppakt, kan de cliënt met minder hulpverleners toe. Dit geeft de cliënt duidelijkheid en overzicht en maakt een betere afstemming en samenwerking tussen hulpverleners mogelijk. Dit maakt het mogelijk adequater in te springen op signalen en preventief te werken.
9
Wat betekent thuisbegeleiding voor cliënten? De cliënt is tijdens het onderzoek uitgebreid aan het woord geweest. In totaal zijn 24 cliënten/systemen in hun thuissituatie geïnterviewd. Dit heeft een rijk en compleet beeld opgeleverd van wat thuisbegeleiding voor cliënten betekent.
De cliënt heeft structuur in zijn leven - Huis, administratie en financiën zijn op orde - Het dagelijks leven is hersteld of gestabiliseerd - Cliënt heeft een gezond dag- en nachtritme - Kinderen gaan op tijd naar school
De cliënt kan weer zelfstandig verder - Het huishouden is op orde - Cliënt durft de straat weer op - Cliënt kan zijn weg vinden bij instanties - Cliënt maakt post open en betaalt rekeningen “De thuisbegeleider gaat wel eens mee als ik naar een instantie moet. Dan voel ik mij gesteund en weet iedereen gelijk welke afspraken er zijn gemaakt”.
De opvoeding gaat beter - Cliënt kent nieuwe opvoedingsvaardigheden - Er is beter contact met school en familie - Er is weer plezier in de opvoeding van de kinderen - Cliënt kan beter grenzen stellen en omgaan met lastig gedrag
De cliënt heeft meer zelfvertrouwen en welbevinden - Cliënt maakt weer (reële) plannen - Cliënt ervaart minder eenzaamheid - Cliënt heeft meer zelfvertrouwen, ook als ouder - Cliënt kan het eigen leven weer oppakken en zelf problemen oplossen
Relatie/gezin loopt weer op rolletjes - Er is weer harmonie in het gezin - Ouders zitten weer op een lijn - Cliënt heeft alternatief gedrag voor ruzie en geweld - Er is weer ruimte voor het gezinsleven
Beter contact in de buurt - Cliënt weet andere hulpverlening te vinden - Contacten in de omgeving zijn hersteld of opgebouwd - Cliënt weet om te gaan met instanties - Gedrag is voor de buurt acceptabeler geworden
“Ik leef op het moment van twaalf euro per maand en de voedselbank. Mijn thuisbegeleider gaat mee naar sociale zaken om te bespreken wat er mogelijk is.”
Thuisbegeleiding ondersteunt, activeert en biedt structuur in het dagelijks leven van de cliënt (en zijn gezin). Door praktische en psychosociale hulp leert de cliënt nieuwe vaardigheden om zijn problemen zelf op te lossen. Deze brochure is tot stand gekomen in het kader van het project ‘Profilering, Positionering en Professionalisering van Thuisbegeleiding’. De projectleiding ligt bij ActiZ, branchevereniging voor Verpleging, Verzorging en Zorg Thuis. Nadere informatie over dit project bij Gusta Kragting,
[email protected] of Hayet Amrati,
[email protected], telefoon 030 273 9781. Deze brochure is een aanvulling op de eerder uitgegeven brochures: “Transparant aanbod Thuisbegeleiding”, “Thuisbegeleiding, een strategische keuze” en “Thuisbegeleiding helpt! “
Vera Vera heeft een gesprek met een arboarts omdat ze het idee heeft dat ze een burn-out heeft. Aan de arboarts vertelt Vera dat ze slecht slaapt, zich niet meer goed kan concentreren en soms gewoonweg vergeet te eten. Op de vraag van de arboarts waarom Vera slecht slaapt, vertelt ze dat ze zich zorgen maakt over haar relatie. Zij vertelt er niet bij dat zij te maken heeft gehad met huiselijk geweld en om die reden in een opvanghuis heeft gezeten. Die informatie komt pas later boven tafel als de thuisbegeleider Vera helpt om een goed dag- en nachtritme te krijgen en structuur in het dagelijks leven.
Colofon Auteurs: Karin Sok, Anouk Poll en Anna van Deth van MOVISIE Eindredactie: Tekstburo Gort Fotografie: Beeldbank ActiZ (voorzijde omslag) en Neerlands Hoop Vormgeving: Commpanion en Neerlands Hoop Drukwerk: NODAM Drukkerijen Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan onder voorwaarde van de bronvermelding: © MOVISIE, kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling. Januari 2011 Deze publicatie is mogelijk gemaakt met financiering van de Centrale Raad voor Gezinsverzorging, ActiZ en MOVISIE.
11
Mijn dochtertje gaat naar het speciaal onderwijs, maar woont wel thuis. We waren bang dat dat niet zou kunnen, maar het gaat goed.
Deze brochure wordt u aangeboden door:
Thuisbegeleiding helpt! Praktisch, daadkrachtig en betrokken
