OKTOBER - NOVEMBER 2014 | #5 | JAARGANG 25
verschijnt tweemaandelijks
www.pi-online.nl
ONDERWIJS
THEMA ONDERWIJS Erasmus University College Rotterdam Montessori College Nijmegen Leiden University College The Hague Noorderpoort Stadskanaal UvA FMG Amsterdam Het Nest Pijnacker
10 18 24 32 38 44
EUC Rotterdam | Montessori College Nijmegen | Noorderpoort Stadskanaal | Born05 Utrecht | London Design Festival | Vloeren
PIP005_cover.indd 1
sinds 1989
PRODUCTDOSSIER VLOEREN Interview David Oakey Productinformatie vloeren
48 52
OPGELEVERD De Melkfabriek Hilversum Born05 Utrecht AMP Logistics Houten
62 68 74
Hollandsche Schouwburg Amsterdam
80
London Design Festival Mood Brussel Architect@Work Rotterdam
86 92 96
Italian Chair District
98 102 110 114
PRODUCTINFORMATIE ETCETERA LONDON CALLING
OKTOBER - NOVEMBER 2014 | #5 | JAARGANG 25
31-10-14 10:03
COLOFON PI, project & interieur is een uitgave van BDUmedia en verschijnt 6 keer per jaar in Nederland en België. Gedrukte oplage: 9.500 exemplaren Uitgever Wiljo Klein Wolterink Hoofdredacteur Rutger van Oldenbeek,
[email protected] Redactie Eva Vroom Medewerkers Cécile Dornseiffen, Peter van Kester, Chris Meplon (B), Moniek Bucquoye, Karl Bijsterveld, Christophe De Schauvre Ontwerp en concept ZiLtd., Amsterdam Vormgeving Giesbers Velp, Walter Bouwman Redactie Postbus 15341, 1001 MH Amsterdam telefoon 020-6624201 e-mail
[email protected] Verkoop voor Nederland en België Postbus 15341, 1001 MH Amsterdam Hielke van der Werf telefoon 020-5736056 e-mail
[email protected]
De circa 190 studenten van het Erasmus University College zijn het studiejaar begonnen in een nieuw onderkomen: de voormalige centrale bibliotheek aan de Nieuwemarkt, die door Erick van Egeraat op subtiele wijze werd gemoderniseerd, met veel respect voor het oorspronkelijke gebouw. Op de zolderverdieping is nu de kantoorruimte van het Erasmus University College gevestigd. De faculteitsmedewerkers werken hier aan bureaus van Gispen.
Abonnementen telefoon 0342-494844
www.erickvanegeraat.com
e-mail
[email protected]
www.gispen.nl
Op werkdagen telefonisch bereikbaar van 8.30 – 14.00 uur
Foto: Ossip van Duivenbode
BDUmedia T.a.v. abonnementenadministratie PI Postbus 67 3770 AB Barneveld Doelgroepabonnement Nederland en België € 69,20 (incl. 6% btw) Abonnement buitenland € 119,45
PI wordt op basis van abonnementen verspreid. Tot de lezers-
Abonnement niet doelgroep € 91,15 (incl. 6% btw)
doelgroep worden gerekend architecten, interieurarchitecten,
Studentenabonnement € 43,85
projectinrichters, hoofden van dienst/facilitymanagers, inkopers
Losse nummers € 14,00 excl. porti
van grote bedrijven en interieurbouwers. Zij die menen voor een doelgroepabonnement in aanmerking te komen, kunnen dit aan-
Druk BDUprint, Barneveld
vragen bij de uitgever. Abonnementen kunnen met elk nummer
Web www.pi-online.nl
ingaan, doch lopen steeds tot 31 december. Het abonnement wordt zonder tegenbericht van de abonnee (schriftelijk tot vijf weken vóór het einde van het abonnementsjaar) jaarlijks automatisch verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Copyright 2014 PI, ISSN 1384-4415
www.tunto.com www.unifit.nl
PIP005_colofon.indd 9
31-10-14 16:16
Erasmus University College Rotterdam
ONDERWIJS
Erasmus University College Rotterdam
ONDERWIJS
Excellent gebouw voor excellente studenten De circa 190 studenten van het Erasmus University College zijn het studiejaar begonnen in een nieuw onderkomen: de voormalige centrale bibliotheek aan de Nieuwemarkt, die door Erick van Egeraat op subtiele wijze werd gemoderniseerd, met veel respect voor het oorspronkelijke gebouw.
10
PIP005_EUC.indd 10
29-10-14 14:36
TEKST Rutger van Oldenbeek FOTOGRAFIE Ossip van Duivenbode
Opdrachtgever gebouw Gemeente Rotterdam Opdrachtgever interieur Erasmus Universiteit, Rotterdam Ontwerp (designed by) Erick van Egeraat, Rotterdam Erasmus University College Rotterdam
Architect Erick van Egeraat, Roemer Pierik, Zita Balajti, Gideon Maasland, Edina Pelí Projectmedewerkers Anna Dobrossy, Jurjen de Gans, Carmen Muñoz Cauqui, Frank Huibers, Gabriela Kopacikova, Harry Kurzhals, Valentina Cossu, Marie Prunault Interieurbouw Smeulders Interieurgroep Kantoormeubilair Gispen, Wilkhahn Losse meubelen Arco, Arper, Kartell, Plank, Vitra Verlichting &Tradition, Kunstlicht, Anta, Artemide, Beliux, Bocci, Henge, TossB, Haworth, Cini&Nils, Bega, LTS, Zumtobel, Kreon, Flos, Modular, Ares, Renet, Glasimpex, Erco, Wortmeyer Gordijnen/vitrage Création Baumann
ONDERWIJS
Zonwering M+N Projecten (uitgevoerd door Delta) Tapijt Vorwerk Carpet Kymo Sanitair Vola, Duravit, Geberit, Corian, Laufen, Bobrick Gietvloeren en -wanden Bolidt Akoestisch plafonds Sto Silent Tegels souterrain Koninklijke Tichelaar Makkum Hang- en sluitwerk Post en Eger Restauratie hang- en sluitwerk en trapleuning Oldehave Bewegwijzering Z-press Akoestisch en bouwfysisch adviseur Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs Bouwmanagement Stevens Van Dijck Constructeur Royal Haskoning (Corsmit Raadgevend Ingenieurs) Bouwkundig aannemer Jurriëns Bouw Bruto vloeroppervlak 5.500 m2 Bouwkosten € 11.500.000
Het Erasmus University College (EUC) biedt een driejarige Engelstalige bacheloropleiding in Liberal Arts & Sciences – een nieuwe, uitdagende opleiding voor excellente studenten, waarvoor de Erasmus Universiteit en de gemeente Rotterdam een passende huisvesting wilden. Het oog viel op de voormalige centrale bibliotheek aan de Nieuwemarkt. Eind 2010 werd Erick van Egeraat door de gemeente gevraagd een locatiestudie uit te voeren voor het vestigen van het EUC; de huidige locatie was een van de vier opties. De bibliotheek – een gemeentemonument – werd in 1923 geopend naar ontwerp van stadsarchitect D.B. Logemann, met art deco-sculpturen op de gevels van J.P.H. van Lunteren en glas-in-loodramen ontworpen door J.W. Gidding. Het is een van de weinig overgebleven gebouwen na het bombardement op het centrum van de stad in 1940. In 1980 verhuisde de bibliotheek en vestigde het Nationaal Onderwijsmuseum zich er. Het museum verhuisde op zijn beurt in 2012 naar Dordrecht.
FOTO LINKS De lounge op de begane grond. FOTO BOVEN Zicht op de twee centrale studieruimten vanuit het atrium. FOTO ONDER De entreezijde van het EUC aan de Nieuwemarkt.
OKTOBER - NOVEMBER 2014 | #5 | JAARGANG 25
PIP005_EUC.indd 11
11
29-10-14 14:37
Verrassingen
ONDERWIJS
Erasmus University College Rotterdam
Het museum had het pand rigoureus verbouwd, waarbij veel originele details werden verwijderd of aan het oog onttrokken. Zo verdwenen natuurstenen kolommen en pilasters achter gipsplatenwanden, werden houten lambriseringen verwijderd of overgeschilderd en werden verlaagde plafonds aangebracht. Roemer Pierik, architect en associate director bij (designed by) Erick van Egeraat: “Voordeel hiervan was dat veel originele elementen bewaard bleven, hoewel we bij de start van het ontwerp niet precies wisten welke.” Aan de hand van de originele bouwtekeningen en specificaties en onderzoek ter plekke, werd een inventarisatie gemaakt van wat er nog was – een zoektocht met vele mooie verrassingen. Zo werden op verschillende plekken monumentale plafonds en glas-in-loodramen ontdekt en natuurstenen wanden en kolommen blootgelegd. De originele elementen werden zo veel mogelijk gerestaureerd en waar nodig nagemaakt. Daarnaast is in het gebouw een nieuwe laag ingebracht, die duidelijk anders is dan de historische ruimten, maar daarmee niet contrasteert. De materialisatie en detaillering van de toevoegingen zijn van dezelfde hoge kwaliteit als die van het oorspronkelijke gebouw, en terughoudend van karakter. Zo zijn veel wanden, vloeren en meubelen wit, waarbij subtiele kleuraccenten zijn gebruikt – ter herkenning voor elke etage een andere.
Transparantie Het Onderwijsmuseum had door zijn verbouwingen het gebouw donker gemaakt, waardoor bezoekers snel hun oriëntatie kwijt
FOTO BOVEN Een van de tutorkamers. FOTO ONDER Het getoogde cassettenplafond met kroonluchters op de begane grond.
12
PIP005_EUC.indd 12
29-10-14 14:37
Erasmus University College Rotterdam ONDERWIJS
FOTO BOVEN De liften bij de centrale studieruimte op de tweede verdieping. FOTO ONDER De liften in atrium zijn zo transparant mogelijk.
waren. Om transparantie te verkrijgen, maakte Erick van Egeraat in het hart van het gebouw een nieuw atrium, dat nu alles verbindt, niet alleen de verdiepingen en ruimten, maar ook de mensen – want zien en gezien worden is belangrijk op het EUC. Alles in het atrium is daartoe zo transparant mogelijk en vrijwel geheel van glas – de wanden (met op sommige plekken 5 m hoge ruiten), het dak en de liften.Voor de akoestiek zijn subtiele vinnen van geperforeerd aluminium aangebracht, die de transparantie zo min mogelijk verstoren. In de bibliotheek was een vide met glazen dak, die door het Onderwijsmuseum dicht was gemaakt. De oorspronkelijke glas-in-loodkap met daarboven een regenkap waren verdwenen. “Dit stelde ons in de gelegenheid een transparant atrium te realiseren.”, aldus Pierik. Op de vloer van de begane grond ligt een prachtige natuurstenen vloer, die goed aansluit bij de originele decoraties en de marmeren pilaren en lambriseringen. De vloer is gekozen met het oog op de duurzaamheid: “Het gebouw wordt voor veertig jaar gehuurd van Rotterdam en deze vloer is zo mooi dat ook volgende gebruikers hem zullen laten liggen” stelt Pierik. Op de verkeersruimten van de overige verdiepingen ligt een witte gietvloer – ook in de sanitaire ruimten, die wanden hebben in hetzelfde materiaal en door Erick van Egeraat ontworpen wastafels in Corian.
Lichtlijnen Aan één zijde van het U-vormige gebouw was op de begane grond, de eerste en tweede verdieping het boekendepot van de bibliotheek, met een slanke (en voor die tijd moderne) betonOKTOBER - NOVEMBER 2014 | #5 | JAARGANG 25
PIP005_EUC.indd 13
13
29-10-14 14:37
14
PIP005_EUC.indd 14
29-10-14 14:37
ONDERWIJS
Erasmus University College Rotterdam
FOTO BOVEN De kantoorruimte voor de faculteitsmedewerkers op de zolderverdieping.
Erasmus University College Rotterdam
FOTO LINKS De nieuwe trap naar de bovenste verdieping. FOTO RECHTS De leeszaal op de begane grond. BOVEN Plattegrond begane grond. MIDDEN Plattegrond eerste verdieping. ONDER Plattegrond derde verdieping.
ONDERWIJS
nen constructie waarbij elke etage een tussenvloer had. Om hoogte te creëren, stelde Erick van Egeraat voor de tussenvloeren te verwijderen – zodat hier aangename, 5 m hoge ruimten zijn ontstaan. Subtiele lichtlijnen in de wanden en kolommen refereren naar de voormalige tussenvloeren. Op alle drie verdiepingen hangen zeer slanke armaturen (van Wortmeyer) die qua subtiliteit aansluiten bij de lichtlijnen. Bij de keuze van de armaturen is duidelijk onderscheid gemaakt tussen oud en nieuw; aan de andere zijde van het atrium bijvoorbeeld, hangen aan het getoogde cassettenplafond flamboyante kroonluchters die de ruimte nog beter doen uitkomen. Door de noordoostgevel van het gebouw valt overvloedig daglicht binnen. Omdat de bestaande gevel technisch niet meer voldeed, werd deze in overleg met de welstandscommissie vervangen door een replica van het origineel. Hierbij zijn zoveel mogelijk details hergebruikt – inclusief de stalen roeden en het toepassen van nieuw ‘getrokken’ glas – zodat het oorspronkelijke karakter van deze gevel is behouden. Op de begane grond van het voormalige boekendepot is nu een lounge, met eigentijdse tafels en stoelen en gestoffeerde banken in rustige tinten. In het originele programma van eisen was tevens een restaurant opgenomen. Pierik: “Maar onderdeel van de opleiding is ook de interactie met de stad en er zijn genoeg restaurants in de omgeving.” Daarom kwam het restaurant er uiteindelijk niet. In plaats daarvan is er, naast de lounge, een koffiebar. Op de eerste en tweede verdieping zijn centrale studieruimten, waarbij op de tweede in stilte kan worden gestudeerd. In de studieruimten staan grote werktafels; die op de tweede verdieping hebben verplaatsbare akoestische panelen waarmee een eigen plekje kan worden gecreëerd.
Stijlkamers Het EUC heeft drie collegezalen met verschillende capaciteiten. Het onderwijs is kleinschalig en wordt gegeven in groepen van twaalf à vijftien studenten. Er zijn 21 tutorkamers, in verschillende afmetingen en met elk een ander interieur. Ze hebben alle een centrale tafel met strakke armaturen (van Modular), een avs-wand met beeldscherm en een console met whiteboard. Rond de tafels staan stoelen in vier kleuren, verder zijn de kamers sober – met een grijs tapijt (voor de akoestiek), met op elke verdieping een ander subtiel kleuraccent dat OKTOBER - NOVEMBER 2014 | #5 | JAARGANG 25
PIP005_EUC.indd 15
15
29-10-14 14:37
ONDERWIJS
Erasmus University College Rotterdam
terugkomt in de stoelen en het tapijt. Systeemplafonds zouden niet passen in het gebouw, daarom zijn er akoestische plafonds, (van Sto) die kunnen worden bespoten en als gestuukt lijken. In de plafonds zijn daarnaast de installaties weggewerkt. Een van de tutorkamers op de begane grond is duidelijk anders: die bevindt zich in een van de originele stijlkamers die volledig bewaard zijn gebleven. De andere stijlkamer naast de entree, is nu ontvangstruimte en heeft zelfs nog de originele meubelen en armaturen. De glas-in-loodramen en natuurstenen wanden werden waar nodig gerestaureerd, ontbrekende delen werden nagemaakt. Alle leidingen en techniek zijn in de wanden en plafonds weggewerkt. “Het was voor ons belangrijk om alle installaties uit het zicht te houden”, stelt Pierik. “Daar hebben we veel tijd en aandacht aan besteed, ook aan bijvoorbeeld de positie van de revisieluiken. Op dat niveau hebben we in het hele project gewerkt.” De deuren van de entree werden vervangen door nieuwe, maar wel in een passende stijl. Boven de ingang prijkt in glas in lood weer het wapen van de stad, lang vermist maar teruggevonden in het Museum van Rotterdam. Een andere ruimte die in passende stijl werd hersteld, is de leeszaal op de begane grond, die een ‘klassieke’ lambrisering in een eigentijdse uitvoering kreeg. Het gebruik van Amerikaans notenhout voor zowel de FOTO Op de zolderverdieping werden de originele betonnen dakspanten weer in zicht gebracht.
lambriseringen als het speciaal ontworpen vaste meubilair en het toepassen van moderne armaturen (van Henge) aan het nog originele plafond, geeft de ruimte extra cachet. Net als de zwarte natuurstenen platen voor de radiatoren en de deur met glazen venster (van Gemino), die aan zeer hoge dB-eisen voldoet om stilte in de leeszaal te waarborgen en die op verschillende plaatsen is toegepast.
Trapleuning De centrale trap met natuurstenen treden en lambriseringen – waarvan de laatste overigens onder een dikke laag verf waren verdwenen en nu weer zijn hersteld – voert tot en met de tweede verdieping. Ook de trapleuning was weg, maar hiervan zijn in de berging diverse stukken teruggevonden. In overleg met de gemeente werd de gehele trapleuning hersteld en bijgemaakt. Op de derde verdieping, de zolder, was de opslag van de bibliotheek en later een tentoonstellingsruimte. De bestaande houten trap, gebouwd ten tijde van het onderwijsmuseum, werd verwijderd en vervangen door een mooie stalen trap met glazen treden. De eerder bedekte originele glas-in-loodramen van het trappenhuis werden weer in beeld gebracht.
Glazen dak Op de zolderverdieping is nu de kantoorruimte voor de faculteitsmedewerkers gevestigd. Hoewel het Onderwijsmuseum al een dakopbouw met dakkapellen had aangebracht, was de ruimte donker en laag; Erick van Egeraat heeft delen van het betonnen dakbeschot verwijderd en de originele betonnen dakspanten weer in zicht gebracht, waardoor de ruimte hoog en licht is geworden. Aan de noordoostzijde werd een nieuwe dakopbouw geplaatst, waarvoor naast de bestaande verbinding een nieuwe omgang werd gemaakt zodat je nu rond het atrium kunt lopen. Boven een groot deel van de derde verdieping is een glazen dak ontworpen, opgelegd op glazen liggers. De dakplaten bestaan uit drie lagen glas, met ertussen een metalen mesh voor zonwering. Ook hier zijn de installaties weggewerkt, maar onder een verhoogde vloer. Er zijn zowel vaste als flexibele werkplekken. Op de kopse kanten is de kamer van de decaan en een tweetal vergaderkamers gesitueerd. De accentkleur in de stoelen en de grijze vloerbedekking is hier geel. De brievenbussen voor de medewerkers hebben dezelfde kleuren als de lockers voor de studenten in het souterrain. Daarnaast is in het souterrain gewerkt met veel respect voor het monument; zo zijn bijvoorbeeld ontbrekende tegeltjes door Tichelaar nagemaakt. Zo was er tot in de kleinste details oog voor de oorspronkelijke kwaliteiten van het gebouw. Dat geldt eveneens voor de moderne toevoegingen, die steeds in balans zijn met het bestaande en waarbij oud en nieuw elkaar overal versterken. Pierik: “De gevoeligheid waarmee het bestaande gebouw is gekoppeld aan een nieuw interieur is typerend voor de werkwijze van ons bureau. Het was voor Erick van Egeraat dan ook een fantastisch project.” Dat is het ook voor de studenten, voor de Erasmus Universiteit en de stad Rotterdam. De ‘kers op de taart’ volgt nog: binnenkort keert ook het oorspronkelijke torentje terug op het gebouw. www.erickvanegeraat.com
16
PIP005_EUC.indd 16
29-10-14 14:38
