Thema democratie: De camera als getuige

zater

25

nr

Thema democratie: De camera als getuige pagina 11

www.dagkrant.idfa.nl

3 Zweten in de pitch 5 Dubbelinterview Vardan Hovhannisyan en Masja Novikova 7 Master Retel Helmrich over single-shot-methode 13 De wereld rond op een xylofoon



A Lesson of Belorussian

01_DK02_2411.indd 1

24-11-2006 16:53:35

nieuws Durf te debatteren Praat mee met professionals over de huidige stand van zaken van de documentaire. Vandaag vindt van twee tot vier uur in de Grote zaal DOC the WORLD an UnDebate plaats. Speciale gasten en filmmakers van alle continenten zullen korte statements maken over of beelden vertonen van de staat van de documentaire in hun land of regio. Het publiek krijgt de gelegenheid voor de microfoon te springen en het debat mede te sturen. IDFA experimenteert op deze manier met een van de nieuwste trends in debatteren, de zogenaamde onconferentie. Een conferentie die niet van bovenaf wordt aangestuurd, maar van onderop. Wie durft? IDFA’s State of Documentary: DOC the WORLD an UnDebate. Za 25, 14:00 uur, de Balie, Grote Zaal. Toegang gratis.

Bullets Docsonline online De nieuwe website docsonline.tv is vanaf gisteren online. De in Nederland gevestigde, maar internationaal georiënteerde en Engelstalige site biedt de mogelijkheid online pay-per-view kwaliteitsdocumentaires te kijken. Er kan gezocht worden op titel, jaartal, thema, maar bijvoorbeeld ook op land. De non-profit site begint bescheiden, maar wil uitgroeien tot niet alleen een omvangrijk extra vertoningsmedium, maar ook een platform voor discussie. Gratis dj Er worden op IDFA niet alleen films, maar ook plaatjes gedraaid. Vanavond vanaf 23.00 uur door dj Dirk Diggler in de Grote Zaal van de Balie… toegang gratis! Gratis praten Vandaag in het Gesprek van de Dag [hier balk over tekst plaatsen] en andere onderwerpen die te lijden hebben onder censuur. ‘Forbidden films and Free XXXpression’ behandelt onder meer samplen en seks, met als belangrijkste gast documentairemaker Kirby Dick (This Film Is Not Yet Rated). Om 21:00 uur in de Grote Zaal van de Balie… toegang gratis! Morgen Publieksprijs Vanaf morgen verschijnt hier de tussenstand van de Publieksprijs. De gescheurde kaartjes zullen bovendien een cumulitatieve visuele totaalscore opleveren in de Publieksprijsbuizen in de Balie.

Foto: Felix Kalkman

IDFA-workshoppers in de pitch

‘Oh, doe jij ook mee?’

Pitcher Rishi Chamman (rechts) praat met producent Joost Verhey

In de Grote Zaal van de Balie vond gisteren de pitch van de achttiende IDFA Documentaire Workshop plaats. Acht aspirerende documentairemakers verkochten hun verhaal.   Een groep van overwegend vijftigers druppelt binnen: blank, grijs of camou-

Foto: Anke Teunissen

flerend grijs, hogere middenklasse of meer. Direct rechts van de ingang staat een groepje twintigers te praten die collectief nervositeit uitstralen. De een weet het wat beter te verbergen dan de ander, maar zoals altijd verraden de details: veel en snel water drinken, aan kleren of haar plukken en vooral niet die vijftigers aankijken.

‘Was jij op voorhand al teleurgesteld?’ ‘Ja, eigenlijk wel, te weinig substantie.’ Twee producenten lopen de op dat moment voor hun nog anonieme projecten door als een van hen wordt herkend. ‘Oh, doe jij ook mee?’, is de reactie. ‘Ja! Raad eens met welk project.’ De producent doet een gok: ‘De rechters?’ ‘Nee, de groenten!’ De acht deelnemers werden door Iliona van der Horst begeleid, van wie haar laatste documentaire Voices of Bam dit jaar op het Internationaal Film Festival Rotterdam in première ging. ‘Volgens mij is er dit jaar een ongekende verscheidenheid in inhoud en stijl in de acht ontwikkelde plannen’, aldus Van der Horst. Gemiddeld worden drie van de acht gepresenteerde plannen verwezenlijkt. Eén idee wint een aanzienlijk geldbedrag afkomstig van het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties, anderen weten aanwezige producenten en omroepdramaturgen voor zich te winnen. Bij de pitch werden verhalen aangeboden over antieke groenten, verdwijnende kerken, Anita, tweelingen, waterangst, de mens en gebouwde omgeving, een inkijk in rechtspraak en Bollywood als culture clash. (AB)

Feesten op z’n Jamaicaans Vanavond kun je van acht tot elf uur in Bitterzoet (Spuistraat 2) terecht voor een gratis Made in Jamaica Party. Met een live optreden van ‘Jamaican bad girl’ Lady Saw en muzikale aankleding van dj-crews Jumbo-Joshwa Ronaldo & KO Audio. Dit allemaal naar aanleiding van de film Made in Jamaica Party van Jerome Laperrousaz die vrijdagavond in Calypso zijn Europese première beleefde. De film, een indringend portret van de belangrijkste figuren van de reggaemuziek laat zien hoe deze muziekstroming en de daaruit voortgekomen dancehall een wereldwijd fenomeen werden. Tegelijkertijd toont Made in Jamaica Party hoe de muziek onlosmakelijk verbonden is met de geschiedenis van onderdrukking en geweld.

Aandacht voor Australië

In 1973 deed de Commonwealth Government met de oprichting van de Australian Film Televison and Radio School (AFTRS) een strategische zet om de Australische mediacultuur op een hoger plan te brengen. Na drieëndertig jaar maakt IDFA de balans op met een uitgebreid programma van eenentwintig films van studenten van de AFTRS, ondergebracht in verzamelblokken die elk een kant van de Australische cultuur tonen. Castor and Pollux De in Sydney gevestigde filmschool bracht talenten voort als Jane Campion, Rolf de Heer, Phillip Noyce, Sascha Ettinger-Epstein en Melissa Kyu-Jung Lee, van wie – de eerste uitgezonderd – dit jaar werk draait op IDFA. Morgenmiddag, zaterdag 13 uur, vindt er in de Salon van de Balie een presentatie plaats van de internationaal hoog aangeschreven AFTRS. Toegang gratis. (PvdG)

COLOFON hoofdredactie KEES Driessen, Nicole Santé redactie Niels Bakker, Asher Boersma, Marijntje Denters, Paul van de Graaf, Vanessa Groenewegen, Wendy Koops, Maricke Nieuwdorp, ������������� Floortje Smit fotografie Bram Belloni, ������� Karijn Kakebeeke, Felix Kalkman, Anke Teunissen vormgeving Laurenz van Gaalen, Sjoukje van Gool, Roy van Oost, Gerald Zevenboom acquisitie Bas van Dalen, Dennis Dercksen, Stefano Richetta

#ASTOR0OLLUX

3

03_DK01_2311.indd 1

24-11-2006 19:03:39

Dubbelinterview Vardan Hovhannisyan en Masja Novikova over de mens in oorlogstijd

‘Oorlog kan iedereen overkomen’ Vardan Hovhannisyan (links) en Masja Novikova foto: Felix Kalkman

In A Story of People in War and Peace zoekt Vardan Hovhannisyan Armeense oud-strijders op die hij eind jaren tachtig filmde tijdens hun strijd om het grondgebied van de Armeense enclave Nagorno-Karabach, in buurstaat Azerbeidzjan. In Three Comrades van Masja Novikova wordt met archiefmateriaal vriendschap en oorlog beschreven in het gebombardeerde Grozny. Twee films over oorlog, maar vooral over menselijkheid. Hoewel de films over verschillende conflicten gaan en de filmmakers elk een andere visie hebben op de politiek en het gegeven oorlog, vinden ze direct gemene delers: allebei hebben ze met oorlogsarchiefmateriaal gewerkt en gaan ze over de mens en menselijkheid. Want onderdrukking, de behoefte te staan voor je vaderland en het te verdedigen: het kan ieder mens overkomen. Daarom heeft Masja Novikova ervoor gekozen het conflict tussen Rusland en Tsjetsjenië te laten zien door de ogen van drie vrienden, Ruslan, Ramzan en Islam. Gewone, sympathieke mensen die graag tijd met elkaar doorbrengen.

Positief

De Armeense Vardan Hovhannisyan filmde vijf jaar – tussen 1989 en 1994 – als onafhankelijk cameraman in oorlogstijd. Hovhannisyan: ‘Eerst in Azerbeidzjan, daarna in eigen land. Ik werd twee keer gearresteerd en had niet gedacht dat ik dat zou overleven.’ Een plan van opzet had hij destijds niet. ‘Als je land in oorlog is, heb je twee mogelijkheden: of je gaat weg uit het land, of je gaat iets positiefs doen met de situatie. Ik besloot alles te filmen.’ Twaalf jaar later ging hij met het inmiddels gemonteerde materiaal op zoek naar strijders van toen om te kijken hoe het met ze ging en hoe aanwezig de oorlog nog voor ze was. ‘Uiteindelijk was alleen registreren voor mij niet genoeg. Dan laat je gebeurtenissen zien zonder dieper op mensen in te gaan. En ik ben juist geïnteresseerd in gevoelens, en hoe mensen overleven. Ik vind het moeilijk te begrijpen waarom mensen elkaar doden. Wat gebeurt er in het hoofd van die mensen? Zelf wilde ik niet schieten, wilde ik geen beest worden. Met deze documentaire wil ik laten zien dat mensen niet alleen maar goed of fout zijn.’

Vertrouwen

De Russische, maar in Nederland wonende Masja Novikova, die al vóór het maken van Three Comrades in het oorlogsgebied had gewerkt, getolkt en gefilmd, ontmoette Islam in Nederland, waar hij momenteel woont. Van hem hoorde ze van de bijzondere vriendschap tussen de drie mannen en dat een van hen, Ramzan, een cameraman was, die zowel de vriendschap als de oorlog had gefilmd. Islam overleefde als enige de oorlog; Ramzan en Ruslan waren in Grozny omgekomen. Novikova: ‘Via Islam kon ik het archief achterhalen van Ramzan, al kostte het veel tijd het vertrouwen te winnen van de mensen die bij de films betrokken waren. Het is voor hen – weduwes en naaste familie – heel gevaarlijk de films te bekijken of zelfs in huis te hebben. Voor mij is het minder gevaarlijk; ik maakte me vooral zorgen over de betrokkenen.’ Ook vandaag lijkt de oplossing van het conflict nog mijlenver. Novikova: ‘De situatie in Tsjetsjenië is te vergelijken met een vulkaan; soms broeit er wat en een andere keer ontploft hij. De ellende daar is in ieder geval nog niet voorbij.’ Dat heeft volgens de filmmaakster dramatische gevolgen voor de bevolking. ‘Mensen kunnen in oorlogstijd slechts proberen te overleven; ze kunnen niets opbouwen, ook als er niet daadwerkelijk wordt gevochten.’ Novikova denkt dat er niets wordt opgelost zolang de politiek in Rusland niet verandert. ‘Het is een en al vriendjespolitiek onder Poetin, er is geen democratie! Wanneer ik beelden uit het verwoeste Grozny zie, schaam ik me voor mijn vaderland. Tsjetsjenen worden niet als mensen gezien. Daarom wil ik zo graag laten zien wat daar gebeurt.’ Ook voor Hovhannisyan is het tonen van de situatie het doel van zijn documentaire. Maar hij vermijdt de politiek

in zijn film. ‘Het gaat mij niet om politiek. Of over goed of slecht. Ook degenen waar we tegen vochten moeten in deze film kunnen zien dat we net zo zijn als zij: gewoon mensen. Oorlog is in alle gevallen zwaar. Het klinkt gek: oorlog is vreselijk en ik haat het, maar tegelijkertijd heb ik zo veel geleerd. Ik heb dan ook niet het gevoel dat ik er posttraumatische stress of depressies aan overgehouden heb. Mocht de oorlog weer beginnen, dan ga ik zeker filmen.’

Bewijsmateriaal

Hoewel Novikova er wel van overtuigd is dat oorlog diep ingrijpt, vindt ook zij dat geen reden passief te blijven. Ramzan, de cameraman uit Grozny, aarzelde geen moment om zijn camera ter hand te nemen, vertelt ze: ‘Hij was heel professioneel. Hij wist dat hij bombardementen moest registreren als bewijsmateriaal. Hoewel het om zijn vaderland ging, bleef hij op neutrale toon verslag doen. Ook hij vond het de schuld van twee regeringen, waarvan vooral de bevolking de dupe van is.’ Novikova wil geen partij kiezen in de oorlog in Tsjetsjenië: ‘Ik wil vooral laten zien wat oorlog doet met mensen zoals jij en ik. Oorlog kan iedereen overkomen.’ Ze zou graag zien dat Three Comrades in Rusland vertoond wordt, maar het lukte haar vooralsnog niet haar film geselecteerd te krijgen op lokale filmfestivals. ‘Russen krijgen op televisie dagelijks propaganda voorgeschoteld. Niet alleen gericht tegen Tsjetsjenië, maar eigenlijk tegen de hele Kaukasische regio. Het is heel gek met Rusland; landen kunnen eerst beste vrienden zijn, en even later is het oorlog. De ene keer is het Tsjetsjenië, de andere dag is Georgië aan de beurt.’ Hovhannisyan vindt het beschuldigen van alleen Rusland een simplistische benadering. ‘Er zijn altijd twee partijen. Ik denk ook niet dat ‘de Rus’ per definitie slecht is. En zelfs heel slechte mensen kunnen heel goede dingen doen.’ Maricke Nieuwdorp A Story of People in War and Peace - Vardan Hovhannisyan. Za 25, 20:30, Cinerama 1; wo 29, 18:00, City 1; zo 3, 16:00 uur, City 5. Three Comrades - Masja Novikova. Za 25, 13:30, City 6; ma 27, 20:00, City 5; do 30, 14:30, City 2.



05_DK02_2411.indd 5

24-11-2006 16:08:43

Making of...

MASTERCLASS

EENDOCUMENTAIRELES VANEENMEESTER½LMER

‘Als de situatie hectisch is,  beweeg ik de camera smooth’ Als ik hem bel, zit Leonard Retel Helmrich midden in een workshop. Hij is in Antwerpen, waar hij deze week les geeft aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten. Vrijdag is de laatste dag, waarop de theorie in praktijk wordt gebracht. Zijn studenten maken een film van twintig minuten, waarin ze de single-shot-methode toepassen die de documentairemaker ontwikkelde.

Foto: Felix Kalkman

OPHETRANDJE

  Helmrich vliegt de wereld rond om workshops te verzorgen over deze ‘revolutionaire’ manier van filmen. Vorige maand was hij in Taiwan en op het Aarhus Filmfestival, terwijl hij volgende maand Indonesië en Australië aandoet. Op IDFA heeft hij nog geen masterclass gegeven in single shot, maar wellicht verandert dat in de toekomst. ‘Op de openingsavond heb ik hierover met iemand van het festival gesproken.’ Als belangrijkste regel van de single-shot-methode noemt Helmrich het principe de opname in één lang shot vast te leggen, zodat ieder beeld bruikbaar is en de maker geen moment mist dat ertoe zou kunnen doen.

OVEREENDOCUMENTAIRGRENSGEVAL

Avant-garde van een liefhebber Alan Berliner noemt Reminiscences of a Journey to Lithuania (1971) in zijn IDFA-toptien een home movie. Maar dan toch niet van een amateur, tenzij in de zin van ‘liefhebber’: Jonas Mekas (1922) filmde (en filmt) alles. Zijn films vormen zijn herinneringen. Is Mekas in zijn geboorteland Litouwen vooral bekend als dichter, in de rest van de wereld kent men hem als ‘vroedvrouw’ van de avant-gardefilm. Hij stond aan de wieg van de New Yorkse Filmmakers Co-op en de Anthology Film Archives, epicentra van de experimentele cinema. Mekas filmt familie en vrienden en vertelt zijn persoonlijke verhalen als ontheemde: hij ontvluchtte Litouwen voor de nazi’s en belandde via een Duits werkkamp uiteindelijk in New York. In de film keert hij na twintig jaar terug naar zijn moeder en zijn geboortedorp, op zoek naar ‘thuis’ en zijn herinneringen. Mekas’ films zijn ‘dagboeken, aantekeningen en schetsen’. Hoewel zijn shots willekeurig lijken, ligt

DIRECTOR´SCUT

‘Het object waarvandaan je met de camera vertrekt, mag dan ook pas uit beeld verdwijnen als het volgende object weer in beeld is’, legt hij uit. ‘De camera beweegt constant rondom zijn object, zodat je shots krijgt vanuit alle mogelijke hoeken.’ Helmrich begon met de ontwikkeling van zijn methode toen hij in 1985 afstudeerde aan de filmacademie, maar paste deze tien jaar later pas voor het eerst toe, in een registratie van het Orkater-toneelstuk Jemand auf der Treppe. In die film werkte hij met een hd-camera van Philips, nu gebruikt hij een nog lichtere digitale camera. Helmrich probeert altijd de dramatiek van het moment te ondersteunen. ‘Als de situatie hectisch is, beweeg ik de camera smooth, terwijl ik de camera heel snel beweeg als ik het idee heb dat er een storm woedt in het hoofd van mensen. Je moet het idee hebben dat er wel een auteur bezig is, maar zonder dat deze in de scène constant verwijst naar zijn fysieke aanwezigheid.’ ���� (NB)   Promised Paradise – Leonard Retel Helmrich. Za 25, 20:30 uur, City 5; do 30, 15:15 uur, City 7; za 2 uur, 18:00 uur, City 3.

de samenhang in zijn herinnering en is de structuur tegelijkertijd juist heel formeel: de film bestaat uit drie genummerde delen en honderd genummerde ‘inkijkjes’ in het Litouwse leven. De nodige uitleg geeft hij duidelijk aan tussen haakjes. Ergens noteert Mekas: ‘De tijd bleef stilstaan voor mij tot ik terugkwam. Nu komt hij langzaam weer op gang.’ Het persoonlijke verhaal van Mekas heeft overigens wel degelijk een universele dimensie: de film gaat ook over de Tweede Wereldoorlog, ontheemden en collectieve landbouw en wordt een document van de avant-garde-  cinema wanneer Mekas uiteindelijk in Wenen de bevriende filmmakers ontmoet die hij bewondert en die zijn leven van nu bevolken. (MD) ����   Reminiscences of a Journey to Lithuania – Jonas Mekas. Za 25, 17.00 uur, FM Vondelpark 2; do 30, 17.00 uur, FM Vondelpark 2.

OVERDEKEUZESDIEDEREGISSEUR HEEFTGEMAAKTTIJDENSDEPRODUCTIE

‘Cocabladeren en ultrasterke drank  hielden me overeind’ Ton van Zantvoort filmde zijn Grito de piedra in de Boliviaanse zilvermijnstad Potosí op 4200 meter hoogte en kauwde zijn hoogtedepressie weg met cocabladeren. ‘Het was een eenzaam avontuur’, zegt Ton van Zantvoort, terugblikkend op de twee maanden die hij op hoogte in Bolivia doorbracht. ‘In de ijle droge lucht zakte m’n energie naar het nulpunt, wat heel normaal is, maar toen ik geconfronteerd werd met ernstige tegenslag in de privésfeer en ook nog m’n camera kapotging omdat er zilverstof in was gekomen, daalde er een depressieve koepel over me heen.’ Van Zantvoort gaf echter niet op: ‘Cocabladeren en ultrasterke drank hebben me overeind gehouden in dat benauwende doolhof van die mijngangen. Die drank – Buen Gusto – heeft een alcoholpercentage van zesennegentig procent. Bijna pure alcohol dus, omdat ze geloven dat dat garant staat voor een navenant hoog zilvergehalte in de mijn. Met die Buen Gusto heb ik de koppen van m’n camera kunnen schoonmaken. Het kauwen op de cocabladeren, wat iedereen daar doet, pepte me weer een beetje op.’

Vervolgens worstelde Van Zantvoort met de communicatie met de Boliviaanse indianen, die het Quechua spreken. ‘Doordat ze hun mond steeds volproppen met cocabladeren en ze daarnaast continu bezopen zijn, verstond Pedro [de hoofdpersoon; red.] soms zijn eigen vader niet. De lokale vertalers die ik had ingehuurd, bleken maar wat te verzinnen.’ Uiteindelijk kwam hij terug met ruim twintig uur materiaal, waaruit hij op zijn studentenkamer in Breda zijn negenenvijftig minuten durende film monteerde. ‘Daarin heb ik de chronologie van de dag losgelaten en opnamen van een demonstratie tegen de vervuiling van de rivier toegevoegd. Verder heb ik iets meer historische context gegeven. Zo was de Zilvervloot die Piet Hein in de zeventiende eeuw van de Spanjaarden roofde afkomstig uit de zilvermijnen van Potosí – in die tijd een grotere stad dan Parijs of Londen. Voor mij is filmen de kunst van het weglaten, van de minimale info.’ (PvdG) Grito de piedra (Scream of the Stone) – Ton van Zantvoort. Za 25, 17:00 uur, City 2; di 28, 14:00 uur, Calypso; vr 1, 20:15 uur, City 3.



07_DK02_2411.indd 7

24-11-2006 18:05:27

Impact

Milieuorganisaties verlengen impact We Feed the World Gisteren las u in de Dagkrant hoe de documentaire Our Daily Bread, over de internationaal geïndustrialiseerde voedselproductie, door de Partij voor de Dieren is gebruikt in hun verkiezingsspotjes. Het vergelijkbare We Feed the World, dat te zien was op het festival van 2005, draait sinds 9 november in Nederlandse filmhuizen onder begeleiding van Nederlandse milieuorganisaties. De Oostenrijkse regisseur Erwin Wagenhofer gaat in We Feed the World na waar ons voedsel vandaan komt, welke marktmechanismen aan de wereldwijde voedselindustrie ten grondslag liggen en hoe het komt dat er dagelijks honderdduizend mensen omkomen van de honger, terwijl er wereldwijd genoeg voedsel wordt geproduceerd om iedereen te voeden. Het levert schokkende beelden op. Milieudefensie en het Platform Aarde Boer Consument merkten vorig jaar op IDFA dat er bij de toeschouwers

INDEHOOFDROL

grote behoefte bestond aan een nagesprek om het gevoel van machteloosheid dat de film oproept te relativeren. Ze verzorgen daarom nu nagesprekken bij de vertoningen van de film met bijvoorbeeld biologische boeren en deskundigen van het Platform in de regio’s en verspreiden een folder met achtergronden en tips voor wat de kijker zelf kan doen. Willem van Middendorp van Platform Aarde Boer Consument: ‘Als je de film ziet, is dat zo’n bombardement aan schokkende beelden van onze voedselproductie dat je er haast confuus van wordt. Je gaat je automatisch afvragen wat je er zelf aan kan doen. Wij willen in die behoefte voorzien. In de nagesprekken op IDFA was de regisseur zelf overigens degene die de impact van de beelden relativeerde. Wat hij zei was heel ontnuchterend: je bent in eerste instantie erg geschokt, maar een dagje later is het alweer weggezakt. Wij hopen natuurlijk dat het effect van de film door de gesprekken en concrete tips wel beklijft.’ (MD) ����

OVERHOEHETISOM GE½LMDTEWORDEN

‘Ik doe het met alle liefde zo weer’ Zo is dat, waarmee Elizabeth Rocha Salgado dit jaar afstudeerde aan de Nederlandse Film en Televisie Academie, schetst met bijzonder oog voor detail een portret van boer Jan Smeding. Hoe hij elke dag opstaat, een eitje kookt, voor de koeien zorgt, met zijn honden knuffelt, een partijtje sjoel speelt in het buurtcafé en vervolgens ’s avonds weer gaat slapen. Smeding woont al zijn hele leven in zijn ouderlijk huis in het Groningse Littelbert.   Jan: ‘Ik vond het een hele mooie film. De première was hier in het dorpshuis op 24 juni. Er was meer dan tweehonderd man aanwezig. Mijn familie was speciaal uit Harderwijk gekomen. Ze vonden het allemaal schitterend. Op 5 juli werd de film vertoond op de Filmacademie. Ik ben die dag met mijn broer en zus om negen uur ’s ochtends van huis gegaan met de auto van de buurman. Eerst naar de

veiling in Broek op Langedijk voor een kop koffie en daarna door naar Amsterdam. Het was wel indrukwekkend in zo’n grote zaal. We waren pas om twaalf uur ’s nachts weer thuis. Een mooie dag was dat. Ik vond het leuk om met die jongelui te werken. Ze hebben in verschillende periodes een aantal weken bij mij gefilmd. Met de kerstdagen zijn ze veertien dagen bij me geweest. Ik had een caravan gekocht, daar konden de jongens in slapen. Elizabeth sliep in het huis. Af en toe was het wel gek. Dat ze me filmen als ik wakker word, vind ik niet zo mooi, en dat ik dingen tot vervelens toe opnieuw moest doen, maar voor de rest heb ik alles sportief opgenomen. Ik doe het met alle liefde zo weer, met deze jongelui zal ik maar zeggen.’ (VG)   Zo is dat - Elizabeth Rocha Salgado. Za 25, 11:30, City 7; do 30, 14:45, FM Vondelpark 2; zo 3, 12:00, City 7.

Levensgevaarlijke soap in Cité Soleil Cité Soleil is een van de gevaarlijkste wijken ter wereld, aldus de VN. Zo gevaarlijk zelfs, dat de taxichauffeurs van Port-auPrince er niet durven te komen, hulpverleners voor hun komst eerst vertrouwelingen bellen en kinderen haast bezwijken onder het gewicht van hun wapens. Regisseurs Asger Leth en Milos Loncarevic volgen in Ghosts of Cité Soleil twee leiders van de wijk, de broers 2Pac en Bily. Sommige scènes hadden rechtstreeks uit een rapvideo kunnen komen. Deels vanwege de razendsnelle montage, de rapmuziek en de bijzondere beeldvoering. Maar ook omdat de twee zich gedragen als rappers in een real life soap: ze rijden in een splinternieuwe auto – een bedankje van het Aristide-regime voor het regeren van de wijk – zijn omhangen met blingbling en roepen dingen als ‘Thug for life’. Het is façade. De onderlinge spanning kruipt langzaam onder de huid en komt steeds vaker tot uitbarsting. Als beschermheer Aristide valt en de broers door een vrouw uit elkaar groeien, is de chaos compleet. (FS) Ghosts of Cité Soleil – Asger Leth. Za 25, 16:00, Cinerama 1; vr1, 23:15, Cinerama 1; za 2, 20:30, City 7. Dingt mee naar de Movies That Matters Award.

MAARJAWATDOEJEERAAN

OVERDEBETROKKENHEID VANMAKERSBIJHUNONDERWERP

‘Hij had mij kunnen zijn’ De geboeide Irakees kijkt recht in de camera. ‘Ik ben journalist’, zegt hij in het Engels. Het is een noodkreet gericht aan de man achter de camera, regisseur Michael Tucker. Het beeld liet Tucker en zijn coregisseur Petra Epperlein niet meer los. Twee jaar na dato speelt de Irakees de hoofdrol in hun documentaire The Prisoner Or: How I Planned to Kill Tony Blair. Michael Tucker legde de scène in eerste instantie vast voor zijn documentaire Gunner Palace (2004), waarin hij met het Amerikaanse leger door Irak trekt. ‘Ik heb tientallen Irakezen opgepakt zien worden’, vertelt Tucker, ‘maar Yunis bleef me bij. Hij had mij kunnen zijn: hij had dezelfde leeftijd, eenzelfde beroep. En hij sprak me rechtstreeks aan, in het Engels.’ Ingrijpen was onmogelijk. Bovendien zouden Yunis en zijn broers, die verdacht werden van het beramen van een moordaanslag op Tony Blair, alleen even ondervraagd worden. Dat dat negen maanden zou duren, vertelden de soldaten er niet bij. Dat Tucker en Epperlein weer in contact zouden komen met Yunis, leek hen onwaarschijnlijk. Het gebeurde toch, twee jaar later. Puur toeval. Tucker: ‘Ik wist niets, nog

niet eens hun echte namen. Totdat een vriend belde dat hij de documentaire had gezien, en de opgepakte journalist herkende. Hij wist waar we hem konden vinden.’ Epperlein ging expres niet mee naar de ontmoeting in Jordanië. ‘Een van ons moest nog met afstand naar de uiteindelijke montage kunnen kijken.’ Ook nu bleek Yunis op beiden een onuitwisbare indruk te maken. Niet alleen omdat zijn verhaal over de arrestatie en zijn gevangenschap in Abu Ghraib zo indrukwekkend was. Yunis bleek ook een prettige uitstraling te hebben: ‘Hij is dapper, grappig en sympathiek tegelijk.’ Tucker en Epperlein proberen via een tussenpersoon het contact te onderhouden. Maar de situatie in Irak is levensgevaarlijk. De twee regisseurs zamelen momenteel geld in, opdat Yunis en zijn broers kunnen emigreren. Ook een deel van de opbrengst van de documentaire gaat daarheen. ‘Wij willen meer voor hem doen. Meer dan alleen zijn verhaal vertellen.’ (FS) ���� The Prisoner Or: How I Planned to Kill Tony Blair – Petra Epperlein, Michael Tucker. Za 25, 22:45, Cinerama 1. ma 27, 20:15, City 7; vr 1, 16:00, FM Vondelpark 2.



09_DK02_2411.indd 9

24-11-2006 16:03:47

Thema Democratie

China Villagers Documentary Project

Enemies of Happiness

De camera als getuige De verkiezingen van 2006 zijn achter de rug. Na al het gemor over oncontroleerbare stemmachines, de invloed van opiniepeilers en de bochten waarin lijsttrekkers zich wrongen voor een paar minuten zendtijd is niets verfrissender dan een blik buiten de landsgrenzen. De camera is daarbij regelmatig getuige van misstanden. Vastleggen is echter nog niet hetzelfde als veranderen. De discussie over de stemmachine als ondoorzichtige black box woedde ook al in Nederland. Omdat de software in de computers geheim is, kan niemand controleren of de verkiezingen wel ordentelijk zijn verlopen. Waar de aandacht in eigen land vooral uitging naar problemen met de anonimiteit van het stemmen (het blijkt mogelijk op enkele meters afstand te achterhalen wie wat stemt), is in Amerika de discussie opgelaaid over de betrouwbaarheid van de machines. In het ontluisterende Hacking Democracy slaagt journalist Bev Harris er met een groepje experts in een memory card te hacken en zo de uitslag van een verkiezing te veranderen zonder een enkel spoor achter te laten. Bewijs op bewijs stapelt zich op tegen de producenten van de machines, die geen krimp geven en stug volhouden dat hun software betrouwbaar is. Wat hen betreft moet de bevolking hen maar op hun blauwe ogen geloven. Harris heeft twee zeer succesvol gebleken tactieken: het publiek maken van zo veel mogelijk informatie over de verkiezingsuitslagen (waarvoor ze zelfs het afval van verkiezingskantoren en stemmachinefabrikanten doorzocht) en het zo veel mogelijk filmen van alles wat met de stemcomputers te maken heeft. Zo legde een politica vast dat er een andere naam in de display verscheen dan de naam waarop ze gestemd had, iets wat ze anders nooit had kunnen bewijzen. Harris roept burgers op ook zelf hun ervaringen vast te leggen.

Transparant

In China Villagers Documentary Project wordt dit in praktijk gebracht. Tien dorpsbewoners kregen één dag een camera mee om een inkijkje in het lokaal bestuur te bieden. Een van hen heeft duizend kilometer gereisd om te mogen stemmen in het dorp waar hij geboren is. Opgewonden wappert hij met het roze stembiljet om het moment maar zo lang mogelijk te laten duren – een kruisje is immers zo gezet. Van geheimhouding hebben ze in zijn dorp nog nooit gehoord: iedereen loopt chaotisch door elkaar, er wordt niet met afgesloten hokjes gewerkt en al helemaal niet met stemcomputers. Het tellen gebeurt in het bijzijn van de hele gemeenschap: iedere stem krijgt een streepje op het schoolbord. Transparanter kan bijna niet. In een ander dorp vergadert men over de verdeling van overheidssteun aan armen en behoeftigen. Gezamenlijk wordt besloten wie wat krijgt door (min of meer geheim) te stemmen. Heel simpel: door een boon in het kopje te gooien dat bij de naam op het schoolbord staat. Hier wordt nog gesproken over solidariteit met de zwakkeren, maar in de meeste van de tien filmpjes gaat stemmen

gepaard met eigenbelang en valse verkiezingsbeloften, bijvoorbeeld de verdeling van land onder de bewoners. Dat probleem is niet voorbehouden aan China. Zo leggen filmmakers in Six Yards to Democracy en Sugartown: the Bridegrooms vast hoe politici door het uitdelen van respectievelijk sari’s aan Indiërs (zo gewild bij de ongelofelijk arme bevolking dat vrouwen elkaar vertrappen en verdrukken om maar zo’n meterslang gewaad te kunnen bemachtigen) en vrouwen aan Grieken (ja, u leest het goed) proberen de stem van het volk te bemachtigen. Vooral in Six Yards to Democracy wordt pijnlijk duidelijk hoe snel politici hen weer zijn vergeten zo gauw ze hun plekje op het pluche hebben veroverd.

Jongeren

In China Villagers Documentary Project nemen de meeste jongeren niet de moeite om te stemmen. Dat geldt vooral voor hen die naar de stad zijn verhuisd. Vaak weten ze niet eens van het bestaan van de verkiezingen af, maar daarnaast hebben ze ook niet het gevoel dat het hen wat aangaat. Ze worden volledig opgeslokt door hun werk en hebben geen tijd om na te denken over het algemeen belang. Bij het beklimmen van de maatschappelijke ladder kijken ze liever niet naar beneden. Hoe anders is dat met de groep Wit-Russische scholieren in A Lesson of Belorussian. Hoewel hun land na de val van de Sovjet-Unie onafhankelijk werd, heeft hun president, Aleksander Loekasjenko, er alles aan gedaan om de WitRussische identiteit te onderdrukken, onder andere door de nationale vlag en taal uit het openbare leven te verdringen. Als Loekasjenko het humanistische lyceum waarop de jongeren zitten verbiedt, het enige waar nog Wit-Russisch wordt gesproken, wordt het onderwijs in het geheim voortgezet. Alles wat ze doen leggen ze vast op camera. D����������������������������������������������������� oor de oppositie te steunen, verzetten ������������������������ ze zich tegen Loekasjenko, die de grondwet heeft veranderd om een tweede herverkiezing mogelijk te maken: de mensen moeten weten dat er een alternatief is bij de op handen zijnde verkiezingen. Bij het uitdelen van schoolkranten en het maken van een videoclip om jongeren tot actie aan te zetten wordt duidelijk met welke onderdrukking de bevolking te maken heeft: telkens komt er een gezagsdrager opdraven die begint te schermen met de noodzakelijkheid van een vergunning. ‘Je hebt overal een vergunning voor nodig’, verklaart een van de agenten zonder een spier te vertrekken. Toch gaan de jonge volwassenen van deur tot deur om te folderen en mensen persoonlijk aan te spreken. Het risico op de vijf jaar cel die daarvoor staat, nemen ze willens en wetens.

Ervan overtuigd dat de strijd op straat wordt beslist en niet via de stembus, trotseren vele jongeren de kou en de sneeuw en bezetten ze een plein in de hoofdstad Minsk met tenten. Ondanks de bangmakerij van de regering, die bij monde van de KGB laat weten iedereen op het plein te beschouwen als terrorist. De afloop is bekend: na enige dagen werd de menigte uiteengeslagen en ook vervolgprotesten werden met veel geweld de kop ingedrukt. Loekasjenko werd probleemloos herkozen. Niettemin overheerst bij de jongeren een gevoel van hoop voor de toekomst: de geest van het volk leeft nog en dit is het begin van de einde van Loekasjenko, daarvan zijn ze overtuigd. Eenzelfde geestdrift en kracht is terug te vinden in Malalai Joya, een jonge Afghaanse vrouw die in Enemies of Happiness strijdt voor een plek in het parlement en niet schroomt om degenen die verantwoordelijk waren voor de ellende van de afgelopen jaren (veelal parlementsleden) criminelen te noemen. Ze trotseert daartoe enkele aanslagen op haar leven. Ironisch genoeg is de zo door haar gehate boerka een middel geworden om anoniem over straat te kunnen lopen en zich enigszins veilig te voelen. Volgens de Deense regisseur Eva Mulvad was Joya zich tijdens de film zeer bewust van het belang van het vastleggen van haar werk. Net als in Minsk wordt de camera hier een wapen tegen onrecht. Mulvad vindt dat als de Afghanen dit zelf niet filmen, zij deze verantwoordelijkheid moet dragen. (WK) China Villagers Documentary Project - Zhou Cengjia, Zhang Huancai, Fu Jiachong, Nong Ke, Ni Lianghui, Sqrolma Tshe Ring, Wang Wei, Chujian Yi, Shao Yuzhen, Jia Zhitan. Za 25, 12:00 uur, City 3; zo 26, 11:45 uur, City 5; do 30, 17:15 uur, City 3. Enemies of Happiness - Eva Mulvad. Di 28, 15:15 uur, Cinerama 1 (IP); wo 29, 14:00 uur, City 1; vr 1, 21:00 uur, Cinerama 1; zo 3, 10:00 uur, City 3. Hacking Democracy - Simon Ardizzone en Russell Michaels. Za 25, 10:00 uur, Cinerama 1 (EP); vr 1, 15:30 uur, Calypso; za 2, 23:30 uur, City 3. A Lesson of Belorussian - Miroslaw Dembinski. Za 25, 17:30 uur, FM Vondelpark 1; ma 27, 16:00 uur, City 6; di 28, 20:00 uur, City 3; za 2, 16:00 uur, Calypso. Six Yards to Democracy – Nishta Jain en Smriti Nevatia. Di 28, 19:45 uur, City 5 (WP); do 30, 11.15 uur, City 3; vr 1, 14:00 uur, FM Vondelpark 2. Sugartown: the Bridegrooms – Kimon Tsakiris. Wo 29, 19:30 uur, Cinerama 1 (IP); vr 1, 10.30 uur, City 2; za 2, 16:15 uur, City 5.

11

11_DK01_2411.indd 11

24-11-2006 16:08:20

podium reel world

Chillen Anke Teunissen

Fuck man, hij gaat zo bellen.

Eh, okee. Ja, is goed. Half twee.

bezoekers van...

Het is goed, we kunnen. Pffff.

Wat zeg ik hem? - Je bent gewoon m’n zusje

4 Elements Openingsavond, 23 november, 22.16 uur, City

Vuur, water, lucht en aarde stonden op de rol van de openingsavond van IDFA 2006, waar bekende, minder bekende, onbekende en overbekende figuren uit de Nederlandse en internationale filmen documentairewereld zich hadden verzameld. 4 Elements – Jiska Rickels. Di 28, 22:00 uur, City 7; vr 1, 14:45 uur, City 2.

ingezonden brieven

Reacties op films en debatten, meningen over het festival en de programmering, ideeën voor de toekomst: mail naar [email protected], uw bericht verschijnt ook op de website.

Duizelen

Beste IDFA-medewerkers, ik bezoek altijd met veel liefde jullie festival. Maar elk jaar vind ik het weer een helse klus om een programma samen te stellen. Wanneer ik de programmafolder opensla begint het me al te duizelen: zoveel films, zoveel categorieën. Is hier in het huidige computertijdperk niet iets op te verzinnen? Bij Amazon.com bijvoorbeeld, word ik naar aanleiding van eerdere aankopen die ik heb gedaan regelmatig gewezen op boeken die voor mij interessant zijn. Zou er ook zoiets voor IDFA te ontwikkelen zijn? Het zou mij ontzettend helpen. Ben ik overigens de enige met dit probleem? Ansje Willems, Amsterdam

X-factor

Het woord overexposure wil ik niet gebruiken, want daar bezondig ik me niet aan, maar wat krijgt die Jiska Rickels ongelofelijk veel aandacht. Het lijkt wel of ze aan de afgelopen verkiezingen meedeed. Toegegeven, beetje x-factor heeft ze wel. Aart van Vuure, Wateringen

Paraplu

Ik ben nu mijn paraplu alweer kwijt. Is er een plek voor gevonden voorwerpen? D. Derkuyle, Amsterdam IDFA: Gevonden voorwerpen kunnen worden opgevraagd bij de balie van het betreffende theater. Bel voor echt waardevolle spullen, zoals een laptop, met IDFA; indien gevonden zullen die in een kluis worden bewaard.

Hans Dijkstal, voorzitter Filmfonds: ‘Een overweldigend spektakel. Ik heb me nog nooit zo klein gevoeld. De nietigheid van de mens is bij alle elementen voelbaar. De onmenselijkheid van die beroepen slaat je tegemoet. Heel integer. Geloof ik. En toepasselijk bij de actualiteit, want de komende verkiezingsformatie wordt ook een botsing van elementen. Een hele opdracht om daar een eenheid van te smeden.’

Brigitte Seegers, webcoördinator Hogeschool Amsterdam: ‘Het moeten even bezinken, het heeft nogal wat emoties losgemaakt. Vooral dat gedeelte op zee maakte me behoorlijk angstig. En in die mijn kreeg ik het een beetje benauwd. De vier stukken vormen een surrealistisch geheel, een soort symfonie waarin beeld en geluid samensmelten.’

DRAAITERNOGWATLEUKS

Ewoud Hendriksen en Negin Kianfar, editor en regisseur van The Birthday: ‘Het is als poëzie, het appelleert heel primair aan je gevoel. Goed dat het festival eens opent met zo’n soort film. Het hoeft niet altijd over incestueuze Amerikanen of Arabische zelfmoordterroristen te gaan. Vooral dat deel over het water beukte erin, heel ruw en wreed.’ (PvdG)

OVERDELUCHTIGER KANTVANHETFESTIVAL

Genegeerd in Lapland Kun je verschillende culturen samenbrengen met muziek? Het gegeven doet denken aan olijk dansende kindertjes op kerstkaarten van een hulporganisatie. Want als mensen eenmaal volwassen worden, zijn die mierzoete dromen over een ideale wereld snel vergeten. Dat geldt niet voor Igor Otzoa en Harkaitz Martínez. In Nömadak Tx reizen zij met hun zelfgemaakte txalaparta, een muziekinstrument, de wereld rond om te jammen met andere culturen. Een wat, zegt u? Een txalaparta. Dat is een grote xylofoon, die door twee mensen tegelijk bespeeld wordt. Ze improviseren en daardoor is het eigenlijk net zo’n avontuur als reizen, stelt het duo: je weet nooit wat er kan gebeuren. Zo kun je in Lapland volstrekt genegeerd worden als je met je instrument op het dorpsplein gaat staan. En in Afrika op een podium belanden met beroemde zangers. Het prettige is: communiceren gebeurt bijna alleen met de muziek. In elk dorp wordt de muziek van de txalaparta gemengd met lokale instrumenten of maakt het duo een txalaparta van natuurlijke elementen als ijs of stenen. Op die muziek laat regisseur Raúl de la Fuente de verschillende aspecten van het dorpsleven zien. Zo is Nömadak Tx een heel relaxte manier om de vergeten uithoeken van de wereld te bekijken. En daar zit hem nu juist de crux. Otzoa en Martínez zijn Baskisch en het instrument dreigde een paar jaar geleden bijna uit te sterven. Daarom voelen ze zich waarschijnlijk zo verwant met deze weggedrukte volkeren en hun tradities. Stiekem kun je Nömadak Tx dus ook zien als een politieke film. Maar wel een met een positieve, Martin Luther King-achtige boodschap. (FS) Nömadak Tx – Raúl de la Fuente. Vr 24, 23:30, City 2 (IP); za 25, 21:30, Calypso; zo 3, 13:45, City 3.

3

13_DK02_2411.indd 1

24-11-2006 16:35:34