thema: de harmonie van de tokonoma

thema: de harmonie van de tokonoma

Teder ontluikend, een vertrouwd geloof, een gelukkig en vredig leven Een tokonoma bestaat uit symboliek, maar elke toeschouwer Zal er een eigen betekenis aan geven. Je zult er doorheen moeten dwalen om het intens te beleven.

Inleiding: Een bijzondere dienst vandaag! Een bonzai-dienst én een doop. Meer lente kan men niet bedenken. Al in de hall werd u welkom geheten door twee bomen. Bomen. Wat zouden we doen zonder bomen? Niets! We zouden niet eens kunnen ademen! Dat wisten de schrijvers van het Scheppingsverhaal al. Zodra het licht de wereld tot leven roept, en het land van het water is gescheiden, moet er geademd worden! Zuurstof! Op de derde dag, is het hoog tijd voor de bomen! 11 God zei: ‘Overal op aarde moet jong groen ontkiemen: zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten dragen met zaad erin.’ En zo gebeurde het. 12 De aarde bracht jong groen voort: allerlei zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten droegen met zaad erin. En God zag dat het goed was. 13 Het werd avond en het werd morgen. De derde dag. (Genesis 1: 11-13)

1 zondag 14 april 2013 C.M.G. Berkvens-Stevelinck, predikant Remonstrantse Gemeente Rotterdam

Lezing (1): Van snoeien en groeien Al op de derde dag van de Schepping, zagen we, moesten er bomen komen opdat mensen en dieren konden ademen. De Bijbel heeft iets met bomen, van verschillende soorten. Fruitbomen, zoals de appelboom (u ziet er een bonzai van op de liturgie), de appelboom waarvan de vruchten verleidend zijn (vraag maar aan Adam). Of de ceder, die ooit de bergen van Lebanon prachtig groen kleurde, een statige boom die macht en majesteit uitdrukt. Reden genoeg voor Koning Salomo, helaas, om een ware slachting tussen de ceders van de Lebanon te verrichten. Een buitengewoon slecht voorbeeld van opzettelijke ontbossing. Nu zijn de bergen van de Lebanon dor en woest. Terwijl dat echt niet de bedoeling was. Luister naar wat de profeet Ezechiël over zegt, terwijl u kijkt naar de ceder-bonzai op uw liturgie. 22 Dit zegt de Eeuwige: Ikzelf zal uit de top van de hoge ceder, tussen de bovenste takken, een teer twijgje wegplukken, en dat zal ik planten op een hoge en verheven berg. 23 Op de hoogste berg van Israël zal ik het planten, het zal takken dragen en vruchten voortbrengen, en een prachtige ceder worden. In die boom, in de schaduw van zijn takken, zullen vogels wonen, alle soorten vogels die er zijn. 24 En alle bomen in het veld zullen beseffen dat ik, de Eeuwige , het ben die een hoge boom velt en een kleine boom doet groeien, die een gezonde boom laat verdorren en een verdorde boom weer laat bloeien. Wat ik, de Eeuwige , gezegd heb, zal ik doen.”’ (Ezechiel 17: 22-24) Een prachtig beeld: God zelf die, als een ware bonzai-kweker, een teer twijgje wegplukt tussen de bovenste takken van een hoge ceder, om er een nieuwe boom uit te laten groeien, waar de vogels hun nesten zullen komen bouwen. Als u graag met de handen in de grond woelt, in de tuin, de kamer of op het balkon, weet u natuurlijk dat snoeien een absolute voorwaarde is voor een gezonde groei. Dat geldt voor planten en bomen, dat geldt ook voor kinderen. Voor al wat groeit. En, bewijzen haiku-dichters, dat geldt ook voor de taal. Je kunt, met een minimum aan woorden en verzen, een hele Wereld oproepen.


Ik lees u, in alle rust, vier gedichten van de bekende haiku-dichteres, wijlen Sari van Hennik Mosselman, een geliefd lid van onze gemeente. Lezing (2): Haiku’s (Sari van Hennik Mosselma) Een nieuwe dag Met beide handen Vang ik het licht … Diep in de bossen Onverwacht een klein meer Het ademt licht …. Ochtend zonneschijn Mijn wijde aarden schaal Is ermee gevuld … Opgenomen worden Door het licht Heel worden

Preek Ik neem u mee naar een andere wereld, die ik tot voor kort helemaal niet kende: de wereld van de Japanse spiritualiteit. Bij de uitvaart van Jos van Liempt, in januari, waren hier in de kerk Bonsai geplaatst, die een belangrijke plaats hadden in zijn leven. Zijn vrienden van de vereniging Koya hadden ervoor gezorgd en vertelden hoe belangrijk dit werk was voor hem. Diezelfde vrienden hebben samen met ons voor deze dienst gezorgd. Grote dank daarvoor! Bonsai. U kent ze wel, die kleine potbomen die bonsaikwekers met eindeloos geduld fatsoeneren, en die honderden jaren kunnen worden. Kleine bomen snoeien tot esthetisch perfecte vormen is geen hobby. Het is een way of life. Door de aandacht en de rust die nodig zijn om de boom tot een waar kunstwerk te snoeien,


raakt de kweker in een toestand die we nu mindfulness zouden noemen. Het is een eeuwenoude bezigheid die men al eeuwen vóór Christus in China beoefende en die later in Japan tot grote perfectie werd gebracht. Ik was zo door deze bonsai en hun uitleg ontroerd dat ik er meer van wilde weten. Het werd een ware ontdekkingsreis. Hoe meer ik erover las of hoorde, hoe meer ik besefte dat de Japanse spiritualiteit een verre echo liet horen van het Westerse verlangen naar stilte, rust en harmonie. Dus deze andere wereld is ons wel vreemd, maar op een of andere manier ook zo vertrouwd. Ons thema van dit jaar: spiritualiteit in the global village, ontbeerde nog een Japans accent. Hier komt het dan! Bonsai Wat u rechts ziet is een laryx, een bijzondere naaldboom die in de winter toch zijn naalden verliest. Door zijn omvang heeft de laryx een sterke uitstraling. In zijn huidige staat nodigt hij als het ware uit om die bestaande eigenschappen te bewerken, te benadrukken. Als je met zo een boom aan de gang gaat, dan werk je met levend materiaal. Het is net een mens, het doet niet altijd wat je wilt. Het uitgangsmateriaal bepaalt wat het gaat worden. Met geduld (en een heel klein schaartje) worden heel jonge bladeren geknipt zodat er twee in plaats van een groeien. De takken moeten gebonden worden, maar soepel genoeg om niet te breken. Als je te rigoureus te werk gaat, breken ze en de harmonie verdwijnt. Dan moet je opnieuw beginnen. Het kan jaren duren. U hoort het al, de bonsaikweker gaat te werk als een mens die zichzelf of anderen tot een mooie mens laat groeien: Planten, voeden, drenken, verpotten, snoeien, buigen zonder te laten breken. Zo kun je tot een harmonisch geheel komen. Bonsai kweken is de kunst van de eenvoud: alles wat er is, moet er zijn, alles wat overbodig is, kan weg. Haiku’s Hetzelfde principe bepaalt de haiku, deze andere uiting van Japanse kunst en spiritualiteit. Haiku’s bestonden al voor de zeventiende eeuw. De vorm is heel strikt: drie regels, van respectief 5,7 en 5 lettergrepen. Meer heb je niet, om een ogenblik-ervaring tot uiting te brengen. Eigenlijk is het hetzelfde als met een bonsai: je moet alles snoeien wat niet nodig is, en alleen de essentie van woord en beeld behouden. Haiku-dichters en bonsaikwekers delen een bijzonder vermogen:


Ze kijken aandachtig naar de werkelijkheid en zijn in staat om de essentie ervan te zien. Het overbodige komt niet aan de orde. Is dit niet wat Sint Franciscus vroeg toen hij bad: geef mij de eenvoud van het hart? Tokonoma Wat zien we hier? Een tokonoma, een Japanse meditatieve opstelling, die je in Japanse huizen veelvuldig vindt. Een huisaltaar, zou je kunnen zeggen. Een plek van harmonie en rust om tot jezelf te komen, om je verlangen uit te drukken ook. Een tokonoma bestaat uit symboliek. Symbolen zijn niet eenduidend. De toeschouwer zal, als persoon, een eigen dimensie geven aan et tafereel. Je moet er doorheen dwalen om het intens te beleven. Het bestaat uit drie elementen, die in een bepaalde verhouding ten opzichte van elkaar worden geplaatst, in de vorm van een driehoek: -een klein object dat meteen de aandacht trekt en het geheel als het ware samenvat. Een ‘accent’ heet het. Hier is het een wit tempeltje, symbool van geborgenheid, van vertrouwd geloof. Het accent zet de toon. Het zegt: je hebt een dak boven je hoofd. Hier, op deze plek, in deze ruimte, ben je veilig. - een scroll, dat is een verfijnde tekening die moeilijk in het Westen te krijgen is. Wij hebben gekozen voor een afbeelding van een kraanvogel, een geliefde vogel in Japan, symbool van gelukkig, vredig leven. Een leven zoals we het voor Jules en voor alle kinderen van de wereld wensen. - en een bonsai, in dit geval een haagbeuk die net begint bladeren te vormen. De knoppen staan op springen. Een nieuw seizoen breekt aan, wat zowel schoonheid als schaduw zal brengen. De boom is teder ontluikend. En u ziet dat deze drie elementen: de boom, het tempeltje en de kraanvogels, in een driehoek zijn geplaatst, dusdanig dat er een gevoel van eenvoudige schoonheid ontstaat. Teder ontluikend, vertrouwd geloof en gelukkig vredig leven. Niets is te veel. De harmonie van de tokonoma herinnert de toeschouwer aan de harmonie die in het eigen leven kan ontstaan, als men de essentie van de details weet te onderscheiden. Een tokonoma is, net als een goed gesnoeide bonsai of een geslaagd haiku, een vervuld verlangen. Stel je voor dat je elke dag zou begroeten met de woorden: Een nieuwe dag Met beide handen Vang ik het licht


Of dat je, al wandelend, deze vreugde kent: Diep in de bossen Onverwacht een klein meer Het ademt licht Harmonie en vreugde Aan het begin van deze dienst, werd Jules gedoopt. Hij kreeg een doopkaars, symbool van het licht dat zelfs in de diepste duisternis nog schijnt. Hij kreeg een zegen ook, om met aandacht te zien, te horen en te ervaren het goede wat het leven voor hem in petto heeft. Dat waren eenvoudige woorden, die de essentie van het leven samenvatten. Woorden die voor ieder van ons gelden: Mogen je ogen genieten van de schoonheid Mogen je oren open staan voor anderen Moge je mond de waarheid spreken Mogen je handen anderen te hulp schieten Mogen je voeten je brengen waar je wezen wilt En moge je hart vol van liefde raken. Amen


thema: de harmonie van de tokonoma

Recommend Documents