“The Final Push 2015” ( Bevrijding Balkbrug 9 april 1945-2015)
INHOUD
1 Balkbrug in de 2e wereldoorlog……………………..blz.4 en 5 2 De brug en het ontstaan van de naam Balkbrug…blz.6 en 7 3 De Wit-Russen…………………………………………blz. 8 4 Geallieerde vluchten naar Duitsland………………..blz. 9 5 Onderduiken…………………………………………… blz.10 6 Het verzet……………………………………………….blz. 11 en 12 7 De bevrijding……………………………………………blz. 13 8 Nawoord…………………………………………………blz. 14
Bijlagen 1 De Vliegende Hollander 2 Kaart Balkbrug 3 Een oorlogs verhaal 4 War Diary 5 The Final Push
2
Voorwoord
3
Op 9 april 2015 is het 70 jaar geleden dat de 2e wereld oorlog ten einde liep en dat o.a. Balkbrug bevrijd werd. Rob Oost, voorzitter van het rijdende museum “Keep Them Rolling”, heeft ons een jaar geleden benaderd en gevraagd of wij als buurtvereniging “Het Eikenbos” wilden meewerken om dit heugelijke feit te vieren. Op 9 april 1945 waren het de Canadese militairen die ons dorp bevrijd hebben. De Canadese militairen kwamen uit de richting van Dedemsvaart en hebben in de Boslaan te Balkbrug, na een zeer feestelijk ontvangst, hun bivak hier gehouden. Net als 70 jaar geleden willen wij dit opnieuw vieren i.s.m. “Keep Them Rolling”. De verwachte 100st. voertuigen waarmee zij de tocht van Groesbeek via o.a. Balkbrug naar Groningen gaan maken, maken deel uit van deze feestelijke editie. (zie flyer in bijlage) Voor het publiek zijn deze voertuigen, die bestaan uit o.a. Willys Overland MA1en Ford jeeps, Chevrolet 15 CWT, Dodge, G.M.C.kleine vrachtwagens, MAC vrachtwagens, Carrier Universal Mark 1 rups voertuig 97 CWT, diverse Harley Davidson motoren en “scout-cars” zoals de Dingo en Humber MK3 te bezichtigen. De “Dingo” was overigens het eerste voertuig van de bevrijders dat Balkbrug inreed. (De afkorting CWT, crowt, is een eenheid dat het gewicht aangeeft. 1 CWT =50,4 kg). Later kwamen Sherman tanks binnen gereden. De koepel van deze tanks was verwijderd om zodoende meer mansschappen te kunnen vervoeren. Na deze aanpassing werd het de “kangaroo” genoemd. De Amerikaanse Dodge en G.M.C. vrachtauto’s zijn overigens nog lang na de oorlog gebruikt door het Nederlandse leger. Een saillant detail om te kunnen herkennen of het een Amerikaans of een Canadees voertuig betreft is dat bij de Canadese Ford en Chevrolet de voorruitjes voorover geplaatst zijn. De K.T.R. mannen en vrouwen van de voertuigen zijn zeker bereid om het e.e.a. te vertellen over hun auto’s. Mochten er meer interesse zijn dan is er nog meer informatie te vinden in “The Observers”fighting verhicles directory van Bart H. van der Veen. Om de manschappen van dit “rijdende museum” van eten te voorzien is er een echte hout gestookte Duitse gaar keuken ofwel de “goulash kanonne” aanwezig. Zeker een bezienswaardigheid. Na de intocht wordt er bij de gedenkplaats voor de brandweer kazerne en op de begraafplaats op Oud Avereest de gevallenen van deze oorlog herdacht. Op de begraafplaats in Oud Avereest liggen o.a. de gevallen piloten. Na de herdenking wordt er voor en op het speel-/ voetbalveld aan de Boslaan de bevrijding gevierd wat muziekaal begeleid zal zal worden door Cresendo Excelsior en Jubal. De volgende morgen zal K.T.R. hun reis voortzetten richting Westerbork.
4
1
BALKBRUG IN DE 2E WERELD OORLOG In 1939 werd voor het uitbreken van de 2e wereldoorlog het Nederlandse leger gemobiliseerd. Hieronder op de foto is te zien dat een Nederlandse militair op de brug de wacht houdt. Deze brug speelt een belangrijke rol in deze oorlog. Wanneer de oorlog uitbreekt wordt de brug dusdanig beschadigd dat de Duitsers hier geen gebruik van kunnen maken wat enige vertraging voor hen oplevert. (pagina 4) De Nederlandse militairen verbleven in hotel de Munnik wat tegenwoordig bij velen bekend is als het W.I.C.(pagina 5)
5
1939 Nederlandse militairen bij een gezellig samenzijn in hotel De Munnink
6
2 DE BRUG EN HET ONTSTAAN VAN DE NAAM BALKBRUG
In Balkbrug was al enkele eeuwen een weg, één van de drie wegen van het zuiden naar het noorden van ons land. Deze weg moest, vanwege de aanleg van de Dedemsvaart, van een brug voorzien worden. De brug kreeg een speciale functie. Onder de brug werd, een installatie gebouwd, waarin een beweegbare balk werd aangebracht. Door deze balk hoger en lager te stellen, kon de diepgang van de schepen bepaald worden. Een speciale ambtenaar, de balkmeester, bepaalde aan de hand van de waterstand hoe hoog de balk afgesteld moest worden. Als een schip de balk passeren kon, mocht het doorvaren en was de diepgang van het kanaal voldoende om ongehinderd te passeren. Veel schippers vonden dit bezwaarlijk, want, uit het westen komend, waren zij wel eens dieper geladen dan toegestaan was. Soms werd dan met de sluiswachter van Sluis V een afspraakje gemaakt, dat deze het water wat langer ophield, zodat er meer water boven de balk kwam te staan. Lukte dit niet en kon het schip de balk niet passeren, dan kon men óf een gedeelte van de lading lossen, zodat het schip hoger kwam te liggen óf wachten tot er wel voldoende water was. De brug met de balk eronder kreeg al spoedig de naam Balkbrug en later, toen er rondom de brug een dorp ontstond, kreeg deze de naam die historisch al zo gegroeid was. Over de brug van Balkbrug valt genoeg te vertellen. Na het uitbreken van de oorlog waren het Nederlands militairen die de brug saboteerden waardoor deze onbruikbaar werd. Dit belemmerde de Duitse militairen in hun opmars. Toen de oorlog ten einde liep, waren het de Duitsers die de brug vernielden voordat zij richting het noorden vluchten waardoor een groep van het 12e Canadese Manitoba Dragons stagnatie ondervond in hun doortocht. Een aantal inwoners van Balkbrug waren echter zeer creatief en er werd een nieuwe brug gebouwd. Boten, bokken, werden tegen elkaar aangelegd en d.m.v. tramrails met elkaar verbonden. Een boot gevuld met hout, die t.h.v. de Benedenvaart aangemeerd lag werd leeg gehaald. Van het hout werd de vloer van de brug gemaakt. Diverse Dingo’s en Steghounds verkennings voertuigen zijn over de brug gereden. Dit was het bewijs dat het om een degelijke brug betrof. Dus passeerden de Canadese militairen met een 25 ponder met een munitiekar de brug. De brug is ook op vele andere foto’s te zien. In de periode dat de Canadezen Balkbrug hebben bevrijd verbleven zij nog enige tijd in deze omgeving. Patrouilles werden uitgevoerd en het kwam nog wel eens voor dat er wat gebeurde. In de rapporten die de Canadezen opmaakten hierover werd de code naam pple “gebruikt
7
Op de bovenste foto kun je zien dat de brug in goede conditie verkeerd. Op de foto hieronder is de brug door Nederlandse militairen dusdanig gesaboteerd dat overgang hierop door de Duitsers niet mogelijk is.
10 mei 1940 Brug Balkbrug beschadigd door Nederlandse militairen.
8
3 WIT-RUSSEN
In Balkbrug waren Wit-Russen ondergebracht in de toenmalige lagere school de C.N.S. De Wit-Russen maakten deel uit van de Duitse Wehrmacht. In de oorlogswinter van 44/ 45, was voedsel schaars. De bevolking kon voedsel op de bon halen bij de Duitsers. Het brood wat zij verstrekten bestond o.a. uit erwtenmeel en bonenmeel en was niet erg lekker. Doordat er aardappels genoeg waren gingen veel inwoners 2 keer per dag warm eten nl. aardappels. Vlees was niet meer te krijgen doordat vee door de Duitsers in beslag werd genomen. Een persoon, die de oorlog als jongetje van 6 jaar meegemaakt heeft, heeft mij verteld dat de Duitsers bij boer “Roelof v/h Hoekie” (nr.1 op de kaart) een varken in beslag wilden nemen. Het varken moest echter door de boer de volgende dag gebracht worden. Enkele lieden vonden dit geen goed idee en besloten het vet gemeste varken ’s nachts door het bos naar slagerij Nijensikkens te brengen.(nr.8 op de kaart, tegenwoordig rijwielhandel Andre van Veen). Hier werd het varken geslacht en het vlees werd verdeeld. Een mager varken werd de volgende dag bij de Duitsers bezorgd. Opvallend was dat deze burgers hulp kregen van de Wit-Russen. De WitRussen bewaakten de slagerij en deelden mee in de buit. Wanneer de geallieerden de Ijssel bereikten kregen de Wit-Russen de opdracht zich te melden bij de Duitse in Zwolle om mee te kunnen vechten tegen de bevrijders. Onderweg met de keukenwagen naar Zwolle werd aan het West-Einde (Nieuwleusen) bij een boerderij een plek gevonden om te overnachten. ’s Nachts zijn ze terug gekeerd naar Balkbrug waar ze ondergedoken hebben gezeten tot Balkbrug werd bevrijd.
9
4 GEALLIEERDE VLUCHTEN NAAR DUITSLAND Veel vluchten zijn er door bommenwerpers van Groot-Brittanïe naar Duitse steden zoals Leipzig en Dresden gemaakt. Deze bommenwerpers gooiden hun bommen op o.a. Munitie fabrieken, en andere industriële objecten waar oorlogstuig werd gemaakt. Ook werden er ook wel eens wat van deze “vliegende forten” uit de lucht geschoten. Zo is er o.a. Een vliegend fort type Halifax t.h.v. Den kaat is neergestort. Op pagina 28, spot nr. 3 is aangegeven waar het ongeveer gebeurd is. Op pagina 30 staat een verhaal m.b.t. deze vlucht en familie leden van de piloten die een aantal jaren geleden deze plek hebben opgezocht.
1943 Condensstrepen van bommenwerpers op weg naar Duitsland
De neergestortte Halifax op Den Kaat.
10
5 ONDERDUIKEN EN VLUCHTEN Op verschillende plaatsen in het dorp hebben joodse mensen en jonge kerels, die niet te werk gesteld wilden worden in Duitsland, ondergedoken gezeten. In de schuilplaats hier onder op de foto hebben jongens van Gelderman ondergedoken gezeten. In de textielzaak van Van Hasselt, nu de parkeerplaats van de Plus, heeft een joods meisje ondergedoken gezeten. Waarschijnlijk zijn er niet veel onderduikers in deze omgeving geweest omdat de SD, die in Meppel gestationeerd was, vrij regelmatig in de dorpen kwam en het risico om ontdekt te worden te groot was. Inrichting Veldzicht deed tot september 1944 dienst als gevangenis. Toen de invasie begon zijn de gevangenen naar Meppen gebracht. De Duitsers zijn vonden hier hun tijdelijke huisvesting. Later konden vluchtlingen hier onderdak krijgen. Bekend is dat in Veldzicht vluchtelingen uit Nijmegen zaten. Deze vluchtelingen, waaronder een jong meisje, leden aan dauw-worm. Middelen om deze infectie te stoppen hadden zij niet. Moeder Veltman bekommerde zich over deze mensen en nam ze stiekem in huis wat ten strengste verboden was. De huisarts dr. Mol kwam en gaf het advies om deze mensen met de door hem meegenomen zalf in te smeren. Verband mocht niet gebruikt worden en in plaats hiervan werden repen van lakens geknipt. Hiermee werden ze verbonden. Na 2 dagen begon de huid te schilferen wat betekende dat het aan het genezen was. Deze mensen hebben later nog enige tijd doorgebracht op “Het Zwarte Pad te Dedemsvaart waar zij weer op krachten zijn gekomen.
1944
Schuilplaats O.B.S. te Oud Avereest. (Er werd geschuild ter voorkoming van Ardbeidseinsatz in Duitsland
11
6 HET VERZET
Het verzet in Balkbrug was op verschillende manieren actief. De foto hieronder is overigens een verzetsgroep die in de regio van Wijhe opereerde. In Balkbrug vorderden de Duitsers de schepen om deze voor eigen diensten te kunnen gebruiken. Dit leidde tot frustratie en het heeft er tot toe geleid dat 2 mannen handgranaten op een schip hebben gegooid nadat deze in beslag was genomen. Beide mannen zijn gevlucht. Eén van beiden is gedood ter hoogte van huize “Erica”. (nr.5 pagina 30). De Duitsers plaatsten bij de man een houten bord waar terrorist op stond. Deze man heeft er een week gelegen om de burgers te laten zien dat de Duitsers niet met zich lieten sollen. Na deze actie met veel geweld zijn er minder geweldadige acties uitgevoerd. Het smokkelen van voedsel bijvoorbeeld. Voedsel was schaars in de oorlog. Aan vlees was bijna niet aan te komen omdat de Duitsers het meeste in beslag namen. Op een middag fietste Poppe Veltman op zijn transportfiets van Dedemsvaart naar Balkbrug. Op een afstand zag hij dat de “Sicherheitsdienst” aan het controleren was. Dit zorgde voor benauwde momenten bij Poppe omdat hij zijn mand gevuld had met een half varken. Agent Boterfek was ook onderweg naar Balkbrug en samen fietsten beiden langs de controlepost zonder te worden aangehouden. De controleurs vonden een agent controleren schijnbaar niet noodzakelijk. Poppe kwam bij deze actie met de schrik vrij. Ook waren er andere zaken wat eigenlijk niet als verzet mag worden gezien maar toch een daad was wat absoluut verboden was. De Nederlanders luisterden in de oorlog stiekem naar de radio als onze koningin Wilhelmina in de uitzending was. Ook werden er illegaal kranten verspreid zoals “De Vliegende Hollander” . (Bijlage 1).Dit was ten strengste verboden om deze in het bezit te hebben. In Balkbrug kwam het wel eens voor dat burgers een oranje doek droegen om toch een verklaring te maken. Een man uit het dorp klom eens tegen de “pijp” van de kaasfabriek aan en schilderde op de pijp met rode menie een grote V van Victorie. Dit werd ook gezien als een verzetsdaad. De man heeft ondergedoken gezeten na zijn actie.
april 1945 leden van de verzetsbeweging “groep salland”
12
april 1945 Controle van uit Duitsland teruggekeerde arbeiders
Voorjaar 1945 door de R.A.F. tot zinken gebrachte turfschepen. (Schipperfamilie uit Genemuiden). winter 1944/ 1945
13
o.l. school waar Duitsers ingekwartierd zaten.
14
7 DE BEVRIJDING De bevrijding is in Balkbrug is niet geheel zonder slag of stoot verlopen. Toen Canadezen vanuit Dedemsvaart richting Balkbrug kwamen rijden zijn de Duitsers voor korte tijd gevlucht. Toen later bleek dat de bevrijders alweer vertrokken waren kwamen de Duitsers vanuit Dedemsvaart terug naar Balkbrug. Uit Dedemvaart werden 10 burgers mee gevoerd en op het kruispunt van Balkbrug gefussileerd. Ieder jaar wordt dit herdacht bij de gedenkplaats voor de brandweer kazerne. In Witharen heeft een groot vuurgevecht plaats gevonden. Het boerderijtje voor Witharen heeft het zwaar moeten ontgelden. Toen de bevrijding echt een feit was is het natuurlijk groots gevierd.
April 1945 Marechaussee De Wit met gezin gezeten op een Canadese tank.
15
April 1945 Uitdelen van melk aan Canadezen. ( Let op schoeisel van de mevrouw van biezen gemaakt).
16
April 1945 Franse parachutisten, gelang op De Punthorst ontmoeten Canadese tankdivisie.
April 1945 Kangaroo (tank waar koepel is afgehaald en gebruikt werd voor het vervoer van infanteristen
17
12 april 1945 brugleggers bestemd voor groningen (Canadezen ter hoogte van bakkerij Schutte
6 april 1945 Afvoeren van Duitse luchtmachtmilitairen (op pantserwagen, type Ford Lynx)
18
april 1945 Canadese verkeersregelaar. achtergrond: hotel Hendriks.
april 1945 commandopost op kruispunt
19
april 1945 de heer Wester (leraar C.N.S.) in gesprek met majoor van de Canadese Genie.
20
april 1945 Canadese genie
21
april 1945 Noodbrug liggend op kleine schepen (bokken). Overtocht van Canadees geschut (25pnd)
22
april 1945 verwijzingsbord naar plaatselijke commandant, ter hoogte van brug.
23
8 Nawoord Om dit boekje te kunnen maken heb ik contact gehad met Jurry Veldman. Jurry heeft de bevrijding als 6 jarig jongetje meegemaakt. Hij vertelde mij de verhalen over de oorlog. Deze komen van verschillende mensen die de oorlog meegemaakt hebben. Het foto materiaal wat in dit boekje gepubliceerd is komt uit de foto verzameling van Jurry. Kortom met de ontmoetingen die ik met hem gehad heb heeft hij veel over de oorlog verteld. Behalve foto’s heeft hij ook veel en een indrukwekkende verzameling militair goed. Dit bestaat o.a. uit Canadese en Duitse uniformen, zend apparatuur, en nog veel meer. Zijn hobby begon toen hij op een gegeven moment een oude uit elkaar gehaalde W.S.A. M20 motorfiets bij iemand onder de werkbank aantrof. Nadat deze was gekocht van deze heer is de motorfiets weer in elkaar gezet en daarmee begon zijn grote passie. Zijn grote trots en bezit is toch wel de Chevrolet C15A (4x2). Deze heeft in de film Zwartboek meegereden. ’s Morgensvroeg werd deze vrachtwagen voor de film in Den Haag verwacht. Jurry reed de truck om 6 uur in de ochtend door de Javastraat wat menig Hagenezen heeft wakker geschud. Ook in de film “A bridge too far” heeft hij meegereden. De Nijmeegse brug werd volgens hem 5 x in een andere volgorde gereden om het een enorme collonne te doen lijken. Veel studenten hebben een rol als soldaat vervuld in deze film. De know-how m.b.t. het besturen van “Carriers” rups voertuigen en het gebruik van ander militair materiaal heeft hij gedeeld met deze studenten omdat zij met een groot deel hiervan in de film hun acte de presence moesten geven. Er was tijdens de film periode een grote politiemacht op de been omdat men i.v.m. de vele aanwezige wapens bang waren dat er wat ontvreemd zouden worden. Via deze weg wil ik Jurry bedanken voor al zijn hulp.
Deze verhalen over de 2e wereld oorlog en alle andere feiten hierover geven aan dat sommige dingen zoals vrijheid, vrijheid van meningsuiting, wederzijds respect, democratie en zo nog veel meer niet altijd vanzelf sprekend zijn. Wij in Nederland mogen en kunnen zeggen wat wij van iets vinden, een mening hebben/ geven, dat is niet overal het geval. Ook één ieder respecteren ongeacht welk geloof hij/ zij belijd. Of misschien helemaal geen geloof heeft. Het is natuurlijk te gek voor woorden dat wanneer een mening of een gebeurtenis in de vorm van een tekening ofwel satire, in de media verspreid wordt, je gedood wordt omdat een ander dit niet leuk vind. Andersom is het natuurlijk wel zo dat wanneer dit niet gepubliceerd wordt er ook niet op deze manier op gereageerd wordt. Dus kortom en alles in 1 woord samengevat” respect”.
24
Bijlage 1
25
Bijlage 2
Bijlage 3
27
Bijlage 4
Bijlage 5
29
Quote sir Winston Churchi
