Test Driven Requirements. Communicatie is de smeerolie. groene software Spelen met CO 2. -uitstoot. testen Het nut van testspecificatietechnieken

Het vakblad over ontwerpen, bouwen, testen en moderniseren van bedrijfsapplicaties

Jaargang 2, maart 2010

3

groene software Spelen met CO2-uitstoot testen Het nut van testspecificatietechnieken praktijk Profextru koos voor ERP-maatwerk

Test Driven Requirements Communicatie is de smeerolie

DUTCH TESTING CONFERENCE www.DutchTestingConference.nl

21 April 2010 - Spant!, Bussum Details available on the website www.DutchTestingConference.nl

Platinum Partners:

Check Gold Partners online!

in dit nummer

redactioneel

Software een nutsvoorziening?



Korte berichten



Procesmodel basis voor applicaties



Legal look

4 8 9



Omslagverhaal Test Driven Requirements engineering

10



Profextru Products kiest maatwerk



Geen cloud zonder EAM



Persoonlijk



Beleid nodig om risico’s webapps te beperken



Olympische Spelen en Agile



Application Delivery Network



Radicale omwenteling



Testspecificatietechnieken



Groene software



Performance management



Boeken en zo



Power to the people

De berichtgeving over open source software in Heerenveen, Amsterdam en Rijswijk heeft de gemoederen weer hoog doen oplopen. Al te vaak nog heeft de discussie een religieus tintje. In het geval van Heerenveen dat Open Office van de hand doet en op de schreden ­terugkeert naar Microsoft zegt de een: ‘Zie je wel, die open source software is nergens aan te ­koppelen’, terwijl de ander er juist een bewijs in ziet dat open source software juist superieur is: ‘als de andere software ook open source is, dan heb je helemaal geen ­koppelingsproblemen’. Hoe dan ook: een enterprise architectuur blijkt altijd zinvol. Niet vier jaar uitproberen, maar van tevoren met alle betrokkenen in kaart brengen hoe het applicatie­landschap eruit ziet en

16 19 22

hoe het eruit zou moeten zien. Het rijksuitgangspunt ‘open source, tenzij’ is bovendien heel goed verdedigbaar. De discussie brengt evenwel een achterliggende optie naar voren: zou software een nutsvoorziening moeten zijn? Vergeet niet dat IT slechts luttel jaren bestaat, maar in die enkele decennia een plaats heeft verworven binnen samenleving en bedrijfsleven die gelijk staat aan de wegen- en haveninfrastructuur. Onlangs bleek uit een onderzoek van de BBC dat een groot deel van de mensen wereldwijd toegang tot internet als een recht beschouwt; als iets dat onderdeel zou moeten zijn van de mensenrechten. Gezien het belang van software is het zo gek niet om meer sturing te geven. Zoals ­Rijkswaterstaat het land droog wil houden, een Rijksapplicatiedienst die projecten in goede banen leidt. De afgelopen jaren stonden evenwel in het teken van een forse ‘marktwerking’ en ‘deregulering’. En het is al heel wat dat we nu eindelijk een Rijks CIO hebben; enigszins tandeloos, maar toch! Een idee om eens serieus mee te spelen.

Teus Molenaar Hoofdredacteur [email protected]

appworks maart 2010

3

24 27 28 30 33 36 38 40 42

kort

Software heeft eeuwige leven Het beroemde veilinghuis Christie’s is overgegaan op een nieuwe applicatie binnen het Windows Server 2003 platform. Helemaal overgegaan? Nee, de code is geconverteerd naar Micro Focus Cobol. Eens te meer een bewijs dat software het eeuwige leven lijkt te hebben.

Als een computersysteem het doet, is het

ringssysteem en was geschreven in DG Cobol

of life’ was. Transoft heeft uitvoerig moeten

raadzaam ervan af te blijven. Dit uitgangspunt

en DG CLI met gebruikmaking van DG Infos II als

testen of het nieuwe systeem naar behoren

geldt als een levenswijsheid in de IT-wereld. In

hiërarchisch database management systeem.

werkt. Inmiddels is dat actief in Londen, New

elk geval heeft Christie’s deze ongeschreven

De

York, Hong Kong en negen andere kantoren in

wet gevolgd. In 2009 heeft IT-dienstverlener

hardwareplatform dat sinds midden jaren

de wereld.

Transoft het veilinghuis geholpen over te gaan

90 niet meer is opgewaardeerd, terwijl de

Toch leeft de oorspronkelijke applicatie nog

naar een nieuw systeem. Daarbij ging het on-

leverancier Data General begin jaren negentig

steeds voort, zij het geconverteerd naar Micro

der meer om de kernapplicatie (het veilingsys-

al in de problemen kwam en uiteindelijk

Focus Cobol. En de data zijn gemigreerd naar

teem) ‘Property’. Dit draaide op Data General

in 1999 door EMC is overgenomen. Terecht

het U/FOS data management systeem van

Eclipse MV hardware met het AOS/VS II bestu-

concludeerde Christie’s dat dit systeem ‘end

Transoft; inderdaad: een Infos II-kloon!

kernapplicatie

draaide

dus

op

een

Outlook lonkt naar sociale netwerken Microsoft wil zijn e-mailprogramma Outlook geschikt maken voor sociale netwerken. De bèta van Outlook Social Connector is sinds kort te downloaden.

4

De nieuwe software voegt een extra informatievak toe aan de

Outlook informatie publiceren naar sociale netwerken als Facebook

openingspagina. Als een gebruiker een e-mail leest van iemand,

en LinkedIn is vooralsnog niet mogelijk.

dan verschijnen automatisch de jongste activiteiten van de zender

Gebruikers van Office 2003, 2007 en de bèta-versie van 2010

op sociale netwerken. Te denken valt aan statusvernieuwing of

kunnen aan de slag met de bèta van de Outlook Social Connector.

nieuwe contacten. Ook als de zender en ontvanger samenwerken

LinkedIn is het enige netwerk dat al add-on-software ter beschikking

aan een document dat is opgeslagen op de server van de

stelt. Plug-ins voor Facebook en MySpace volgen als in juni Office

organisatie, zien ze updates van elkaar bij elke inlog. Vanuit

2010 de verkoop in gaat.

appworks maart 2010

Mobiele apps helpen Amazone-kinderen Meer dan 30.000 mensen in 175 dorpen in het Amazone-gebied krijgen met mobiel breedband voor het eerst toegang tot internet. Hiermee kunnen zij beschikken over e-health en elektronische educatie. De applicaties zijn ontwikkeld door het Vivo Institute.

Recent onderzoek van Deloitte (‘Innovation indicators for Healthace in Emerging Countries’) geeft aan dat een toename van tien procent in het gebruik van mobiele telefoons in ontwikkelingslanden leidt tot een toename van 1,2 procent in het bruto binnenlands product. Het project in het Amazone-gebied wordt uitgevoerd door Ericsson in samenwerking met de operator Vivo, de Braziliaanse overheid en Sony. Vivo is de grootste operator van Brazilië. Dit bedrijf beheert en onderhoudt de infrastructuur. Het

Vivo

Institute

ontwikkelt

methoden

en oefeningen voor leertrajecten. Ericsson ontwikkelt en implementeert de noodzakelijke oplossingen, diensten en applicaties voor het project.

Open Solaris mist aandacht Oracle Er is ophef ontstaan in de community van Open Solaris. In een blog en open brief valt te lezen dat vroegere Sun-medewerkers die bij het project betrokken zijn, zich gepasseerd voelen door de nieuwe eigenaar Oracle. Open Solaris komt vooralsnog niet in de toekomstplannen voor. Peter Tribble blogt dat het op zijn minst onbeleefd is om

ook van open source projecten, zoals OpenOffice en GlassFish.

niet op vragen in te gaan, maar ook onverstandig omdat

Oracle senior director of global customer programs Mary

dit de geruchtenmachine van brandstof voorziet. Tribble stelt

Dopart heeft de OpenSolaris User Groups te kennen gegeven

dat veel vragen uit de Open Solaris-community over de toe-

dat er geen opzet in het spel is. Oracle heeft het gewoon te

komst van het besturingssyteem onbeantwoord blijven. In

druk om de reikwijdte van het in stand houden van Open

een open brief haakt Ben Rockwood hierop in. Deze Sun-

Solaris en de bijbehorende community te doorgronden.

medewerker geeft aan dat Oracle geen garanties wil geven

Zoals Java-vader James Gosling het zei tijdens Oracle Open

op het voortbestaan van Open Solaris en de Open Solaris

World in oktober 2009: “Ik ben niet bang dat Oracle Java

community.

laat vallen, maar het zal wel even wennen zijn om met een

In de afgelopen periode, nadat de overname van Sun door

wereldwijde, zeer actieve, open gebruikersgemeenschap

Oracle was goedgekeurd, zijn diverse ‘roadmaps’ getoond;

om te gaan.”

appworks maart 2010

5

kort

Erasmus wint Imagine Cup Het team Daniëlla Bal, Malissa Bal en Jasper Baljeu van de Erasmus Universiteit Rotterdam heeft onlangs de Nederlandse finale van de Imagine Cup 2010 gewonnen. De wereldwijde finale vindt plaats in juli in Polen.

Strijd mobieltjes-platform losgebarsten Afgaande op het nieuws dat van het Mobile World Congress Microsoft hield dit jaar voor de achtste keer de Imagine Cup. Het bedrijf wil hiermee studenten stimuleren om innovatieve en creatieve technologische toepassingen te ontwikkelen. Dit jaar is het thema:

in Barcelona komt, is de strijd om het besturingssysteem voor mobiele, slimme apparatuur in volle hevigheid losgebarsten. Microsoft lanceerde er zijn Windows Phone 7 series, terwijl Intel en Nokia hun softwareplatform gaan samenvoegen.

‘Imagine a world where technology helps Intel en Nokia voegen hun sofwareplatformen

Verder doen mee aan de race Google (met An-

Erasmus

(respectievelijk Moblin en Maemo) samen tot

droid) en een eigen Google Phone Nexus One,

Universiteit laat bij monde van Daniëlle

een nieuw: MeeGo. Dit is een Linux-gebaseerd

en het BlackBerry OS. Symbian (waarvan Nokia

Bal weten: “Ons idee is om door middel

softwareplatform dat verschillende hardware-

gebruik maakt) heeft overigens de broncode

van een groen productlabel consumenten

architecturen

van zijn OS vrij gegeven.

te helpen bij de aankoop van groene

voor mobiele computers op vestzakformaat,

Het strijdtoneel heeft zich voorts uitgebreid

producten, en producenten te stimuleren

netbooks, tablets, mediaphones, internet-tv’s

naar de app­stores. Apple is erg succesvol met

om hun productieproces te vergroenen.

en auto-entertainment-­­syste­men. MeeGo volgt

het aanbod van mobiele applicaties en daar

We hopen met ons idee echt een

het open-source ontwikkelmodel. De eerste

willen de andere leveranciers over mee kun-

verschil te maken op het gebied van een

versie wordt in het tweede kwartaal van dit

nen praten. Ericsson heeft bijvoorbeeld ook een

duurzaam

solve the toughest problems’. Het

winnende

team

van

zal

ondersteunen.

Bedoeld

jaar verwacht.

appstore (de eStore) in Barcelona ten doop ge-

zeven.”

Microsoft biedt de strijd (met onder andere het

houden. Overigens is het belang wel duidelijk.

Aan de Nederlandse finale namen zes

populair iPhone-platform) aan via Windows

Gartner meent dat consumenten in 2010 6,2

teams deel van studenten van de TU Delft,

Phone 7 series; volgens Ballmer compleet van

miljard dollar besteden in mobile application

TU Eindhoven en Erasmus Universiteit.

de grond af nieuw gebouwd.

stores wereldwijd. Dit groeit naar 21,6 miljard

leefmilieu,

millenniumdoel

dollar in 2013.

6

appworks maart 2010

Cebit back in business Deelnemers aan de Cebit-2010 hebben dertig procent meer business leads genoteerd in hun stands dan het voorgaande jaar. De organisatie van de IT-beurs concludeert dat de rem op IT-investeringen sterk is verminderd. Volgend jaar wil de Cebit dichter op de huid van IT-gebruikers zitten. van

en klanten op de beurs. Volgens Katja Mehl,

automatisering. Raue wees erop dat cloud

Cebit-2010 liet Ernst Raue weten bijzonder in

­marketing manager van SAP Duitsland, waren

computing een enorme impuls heeft gekregen

zijn nopjes te zijn met de computerbeurs die

er de helft meer belangstellenden dan vorig

door de consumenten.

de eerste week van maart plaatsvond. Raue

jaar toen de World Tour nog als een zelfstandig

Raue wil de band aanhalen met gebruikers­

is binnen het bestuur van de Hannover Messe

evenement werd gehouden.

verenigingen om (markt)kennis de Cebit te laten

verantwoordelijk voor de Cebit. Er was een

Volgend jaar wil de Cebit dichter op de huid

binnenstromen. Hij verwees naar een primeur

lichte stijging van het aantal bezoekers, zij het

van de gebruikers gaan zitten. Er komen vier

tijdens deze beurs: het CIOcolloquium. Dit net-

dat er minder Amerikanen waren overgevlogen.

thema’s: ‘Cebit Pro’ voor de professionele

werk van vooraanstaande Duitse CIO’s had een

Daar staat tegenover dat er meer bezoekers uit

IT’ers, ‘Cebit Gov’ voor mensen die actief zijn

eigen paviljoen op de Cebit.

de VS naar Cebit Azië gaan.

in de publieke sector, ‘Cebit lab’ voor de (inter)

Een andere primeur was ‘Cebit Sounds’ dat

Het streven om corporate events te laten plaats

nationale universiteiten en onderzoekscentra,

de band tussen automatisering en de muziek­

vinden tijdens de Cebit is goed uitgepakt. Dit

en ‘Cebit life’ voor de prosumers: consumenten

industrie weergeeft. Raue vertelde dat dit

jaar hield SAP zijn ‘World Tour’ voor partners

met een bovengemiddelde belangstelling voor

­onderdeel volgend jaar zeker terugkomt.

Op

de

afsluitende

persconferentie

appworks maart 2010

7

proces management

is van de applicatie. Dan kun je ook patronen herkennen en er vervolgens op reageren.”De suggestie dat er in de toekomst geen applicatiebeheerder meer aan te pas komt om toepassingen als een zonnetje te laten draaien, verwerpt Kürpick. “Onze software maakt de patronen kenbaar, maar je zult altijd menselijke kennis nodig hebben om de fouten in de patronen te herkennen en oplossingen te bedenken.”

Procesmodel

basis voor applicaties

Groter dan ERP Door procesmodellering en applicatiebouw te integreren, brengt Software AG ook een beweging op gang bij zijn klanten. “Het eerste lag van oudsher in handen van de business en het tweede op het bordje van de IT-afdeling. Door de gecombineerde aanpak praten mensen met elkaar die voorheen langs elkaar heen werkten. Er komt een discussie op gang. En dat is nodig

Met de integratie van IDS Scheer binnen de gelederen van Software AG heeft de laatste een compleet aanbod voor de application life cycle, zo meent Peter Kürpick, directielid van Software AG. Ook al blijft er natuurlijk nog wel iets te wensen over: “We willen ons aanbod voor data management versterken.” Software AG blijft acquireren.

om de bedrijfsbelangen zo goed mogelijk te dienen. Wij willen informatie op de werkvloer krijgen en andersom: de kennis van de werkvloer in de applicaties weven.” Software AG meent dat BPE een belangrijke rol gaat spelen in het innovatievermogen van ondernemingen en publieke instellingen. Het bedrijf schat in dat de BPE-markt groter zal ­blijken dan die voor Enterprise Recource Planning (ERP). De naam IDS Scheer zal niet helemaal verdwijnen, omdat IDS Scheer Consulting in stand blijft, als een zelfstandige dochter van Software AG. Ook het sterke ARIS-merk blijft bestaan, evenals

Hans Vandam

Webmethods, Adabas (relationeel database­ management systeem) en de ontwikkeltaal Natural. Op de Cebit is NaturalONE geïntroduceerd: een geïntegreerde ontwikkelomgeving

8

IDS Scheer heeft zijn bestaansrecht bewezen

heeft. De onderneming spreekt van Business

om (web)applicaties te bouwen en te testen.

op het vlak van business proces management.

Process Excellence (BPE). De portfolio’s van de

Tijdens de Cebit heeft Software AG ook het

Met het platform ARIS zijn ‘business mensen’ in

twee bedrijven vullen elkaar goed aan. “Onze

nieuwe sociale BPM-platform gelanceerd onder

staat zelf bedrijfsprocessen te ontwerpen. “En

­mensen gaan de komende maanden hard aan

de naam ARISalign als voortzetting van het jaar

dat is toch de basis van elke applicatie”, stelt

de slag om de productlijnen te integreren. Zo

daarvoor gepresenteerde AlignSpace. Dit biedt

Kürpick. Vandaar de acquisitie van IDS Scheer

willen we nagaan hoe we van proces­modellen

een webplatform voor professionals die zich

door Software AG. Een eerdere overname van

­executables kunnen maken; en andersom”,

met business process management bezig hou-

Web­methods had Software AG al midden in

­vertelt Kürpick.

den. Kürpick meent dat ARISalign het ‘Facebook

de arena van (web)applicatieontwikkeling ge-

Hij voegt eraan toe dat monitoring een belang-

voor ondernemingen’ zal blijken te zijn. 

bracht.

rijk onderdeel vorm van de application lifecycle.

De acquisitie van IDS Scheer is pas onlangs

“Je wilt nagaan of de applicatie voldoet aan de

goedgekeurd. Op de Cebit pakte Software

oorspronkelijke ideeën. Dat kan alleen als je in

AG al flink uit met de plannen die het bedrijf

staat bent te meten – real time – wat het gedrag

appworks maart 2010

Hans Vandam is freelance journalist

legal look

Kleine lettertjes

?

In ieder nummer van AppWorks beantwoordt mr. Victor de Pous juridische vragen. Wie iets wil vragen aan hem kan een mail sturen naar [email protected]. De redactie van AppWorks zorgt dan dat u antwoord krijgt. Victor de Pous

> Wat zijn ‘kleine lettertjes’?

is onvoldoende voor de toepasselijkheid van algemene voorwaarden op

Iedere set algemene voorwaarden is juridisch bezien een contract of

de rechtsverhouding tussen partijen. De softwareleverancier moet de

overeenkomst (dat zijn synoniemen), maar niet iedere overeenkomst valt

gebruiker een redelijke mogelijkheid hebben geboden om de algemene

­onder de wettelijke regeling van de algemene voorwaarden. Sinds 1 janu-

voorwaarden vooraf aan het sluiten van de overeenkomst te lezen. Zo

ari 1992 kent ons Burgerlijk Wetboek een speciaal regime voor algemene

niet, dan zijn de kleine lettertjes vernietigbaar.

voorwaarden, die de partij die deze juridische regels niet heeft opgesteld, wetgever voor de hand ligt, omdat – doorgaans de koper – er immers niet

> Hoe zit het met de inhoud van algemene voorwaarden?

over kan onderhandelen.

Een bepaalde clausule in de algemene licentievoorwaarden kan worden

extra rechtsbescherming biedt. Je kunt zeggen dat deze keuze van de

vernietigd, wanneer deze onredelijk bezwarend is voor de wederpartij. Onder algemene voorwaarden wordt verstaan: ‘één of meer schriftelijke bedingen die zijn opgesteld teneinde in een aantal overeenkomsten te

De meest verregaande rechtsbescherming tegen onredelijke voorwaar-

worden opgenomen met uitzondering van de bedingen die de kern van

den komt de consument toe, dat is een wederpartij, natuurlijke persoon,

de prestatie aangeven.’

die niet handelt in de uitoefening van een beroep of bedrijf. In de wet zijn voor de consumententransactie zogenoemde zwarte en grijze lijsten

Voor computerprogramma’s gaat het om licentievoorwaarden (de regels

opgenomen. De bedingen die op de zwarte lijst voorkomen, zijn altijd

voor het gebruiksrecht van software), maar natuurlijk ook om afspraken

nietig (ongeldig). Daarvoor hoeft de licentienemer niet naar de rechter

over bijvoorbeeld onderhoud, zoals foutherstel, nieuwe versies en een

te stappen.

bepaald dienstenniveau. De clausules op de grijze lijst worden vermoed onredelijk bezwarend

> Gelden de algemene leveranciersvoorwaarden altijd?

te zijn. Dat moet de rechter dus uiteindelijk beoordelen. Een ­bepaling

Nee. Ten aanzien van de toepasselijkheid van algemene voorwaarden

­geheel of ­gedeeltelijk wordt uitgesloten, kan onredelijk en dus nietig

geldt de hoofdregel dat zij bij de wederpartij bekend moeten zijn voor of

zijn. Dat hangt namelijk af van de omstandigheden, bijvoorbeeld of de

uiterlijk ten tijde van het aangaan van de overeenkomst. Feitelijk over-

­softwareleverancier er een potje van heeft gemaakt. Dan kan de rechter

handigen of bijsluiten bij een (papieren) offerte is dan ook het beste,

wel schadevergoeding toewijzen. 

waarin staat dat de wettelijke verplichting tot schadevergoeding

maar in deze tijd van digitale communicatie en elektronische distributie van computerprogramma’s, lukt dat meestal niet meer. Daarom zien we de ‘klik’-licentie. ‘Ik ga akkoord met de licentievoorwaarden’, verklaart de gebruiker, die ze online of off-line heeft kunnen lezen. Dit is in beginsel een rechtsgeldige manier van zakendoen.

Mr. V.A. de Pous is bedrijfsjurist en industrie-analist. Hij houdt zich sinds 1983 bezig met de juridische aspecten van digitale technologie en

Echter de bekende zin ‘Op al onze offertes, overeenkomsten en verrichte

informatiemaatschappij en is medewerker van uitgeverij FenceWorks.

werkzaamheden zijn van toepassing onze algemene voorwaarden’, ­alleen appworks maart 2010

9

testen

Test Driven Requirements engineering (1) Uit een poging sneller en kwalitatief betere software op te leveren, is Test Driven Requirements engineering (TDR) ontstaan. Communicatie is de olie, rollenintegratie van requirements engineer en softwaretester de kern, werkende software met gedetailleerde documentatie de uitkomst. In twee delen de beschrijving van een methodiek die is ontstaan in de praktijk van softwarehuis Dexels. Johan van Seijen

10

appworks maart 2010

Bij Dexels begon ik in de gecombineerde rol van requirements engineer en software tester. Dit noodzaakte mij deze twee werkzaamheden effectief op elkaar af te stemmen. Geconfronteerd met een kleine club ontwikkelaars die via een Agile ontwikkelmethodiek sneller kon ontwikkelen dan ik tot dan toe voor mogelijk had gehouden, en in staat waren geweest om met een handjevol mensen miljoenen klanten te bedienen via hun oplossingen, moest ik met iets nieuws komen. Door deze uitdaging aan te gaan kwam ik tot Test Driven Requirements engineering (TDR). Tijdens mijn werkend bestaan ben ik er steeds meer van overtuigd ­geraakt dat er een direct verband bestaat tussen de kwaliteit van software­trajecten en de kwaliteit van de communicatie tussen de partijen die ­onderdeel zijn van deze trajecten.

Er bestaat een direct verband tussen de kwaliteit van softwaretrajecten en de kwaliteit van de communicatie tussen de partijen die onderdeel zijn van deze trajecten Het vinden van een oplossing voor het falen van communicatie is de ­reden dat TDR is ontworpen. Om een effectieve manier van communiceren op te zetten tussen de verschillende partijen die een aandeel in een softwaretraject hebben. Al zal TDR niet kunnen voorkomen dat het risico van falen blijft bestaan, het is een zeer krachtige methodiek dit tegen te gaan.

Mensen kunnen meer Mensen kunnen meer dan wat gemiddeld van ze verwacht wordt en softwareontwikkeling vormt geen uitzondering. De lat wordt, vooral binnen grote organisaties, echter zo laag gelegd dat individuen zich niet genoeg uitgedaagd voelen. Werken ze vervolgens lang genoeg in een dergelijke omgeving, dan ontstaat er een geloof dat wat ze om zich heen zien de maatstaf is voor wat software ontwikkelen inhoudt. TDR vereist dat mensen meer laten zien. Het integreert de rol van requirements engineer met die van softwaretester. TDR bespaart niet alleen geld, maar ook tijd, omdat 80% van de tijd die gewoonlijk tijdens een testfase wordt besteed aan ‘testvoorbereiding’ niet meer nodig is. Tijdens communicatieprocessen liggen interpretatieverschillen altijd op de loer. Bij een project waar ik onderdeel van het testteam was, hadden wij in de rol van reviewers 2.500 vragen opgesteld voor degenen die ons de specificaties moesten leveren. Niet alleen kostte het heel veel tijd en geld om een dergelijk aantal vragen op papier te zetten en effectief af te handelen, tevens was er veel frustratie tussen beide partijen over het onvermogen om zich afdoende in elkaars schoenen te verplaatsen. TDR is zo simpel als het effectief is. Met een aantal regels die later aan bod komen is direct resultaat te behalen. Daarvoor is het niet nodig zich 750 pagina’s TMAP (een vooraanstaande testmethodiek) door te werken en allerlei ontwerpmethodieken eigen te maken. appworks maart 2010

11

Appworks

natuuurlijk ook online

Kijk voor alle artikelen uit Appworks en het laatste nieuws op

www.appworks.nl En neem een gratis abonnement op onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief

Een schematische weergave van de TDR Requirement Lifecycle

Door het integreren van rollen krijgt het product van de requirements

Alhoewel we zeker over de technologische mogelijkheden beschikken om

­engineer nog meer een spilfunctie in het project. Het product is niet

face-to-face communicatie te bewerkstelligen bij geografische spreiding

­alleen de input voor klant en ontwikkelaar, maar omvat ook de testdocu-

van projectmedewerkers is dit nog verre van gangbaar.

mentatie, een nieuwe stap richting eenduidige en effectieve communica-

Het TDR ontwerp speelt een centrale rol binnen het software­traject.

tie.Past binnen Agile ontwikkelen

Het is niet de bedoeling dat meerdere instanties van het ontwerp

TDR past binnen een Agile benadering van software ontwikkelen. TDR

t­egelijkertijd bestaan. Configuratiemanagement is in dit opzicht belangrijk

vraagt van individuen proactiviteit, zelfsturendheid, een hoge mate van

om de integriteit van het ontwerp te bewaken. Wat een risico is binnen

verantwoordelijkheid, teamwork, goede communicatiecapaciteiten en

software­trajecten is de onduidelijkheid omtrent de vraag wat de formele

zicht op de fasering van een softwaretraject.

­requirements zijn. Dit kan absoluut niet bij TDR. Er bestaat één ontwerp, en

Een Agile ontwikkelmethodiek anticipeert op verandering, iets dat

één ontwerp ­alleen die bekend is bij de belanghebbenden. Alleen op die

­inherent is in elk project.

manier wordt een eenduidige manier van communiceren gewaarborgd.

De voordelen van iteratief werken zijn legio. De krachtigste is de gelegenheid die wordt gegeven aan projectmedewerkers om tijdens verschil-

Beperk informatie

lende fasen van een project op een gestructureerde manier contact- en

Des te langer het project duurt en des te meer mensen er onderdeel van

overdrachtsmomenten in te lassen. Deze momenten zijn van cruciaal be-

zijn, des te meer obscure lijstjes worden in het leven geroepen om te

lang voor de voortgangsbewaking van de planning en daarmee de scope.

voorzien in ieders informatiebehoefte. De effectiviteit van informatie gaat

Toch blijkt het moeilijk te zijn om een iteratief karakter mee te geven aan

echter exponentieel achteruit met elk nieuwe informatiebron die het licht

een project. Veelal wordt in een planning een successcenario geschetst

ziet. Zoals er één ontwerp hoort te zijn, moet ook de intentie bestaan om

waarbij er geen realistische buffers worden ingebouwd. Zoniet bij de TDR. Bij Dexels hanteren we de vuistregel dat het gebruik van TDR momentum gaat krijgen bij iteraties van een maand en langer. TDR leunt meer dan andere ontwerpmethodieken op de expertise van de verantwoordelijke ontwikkelaars binnen het team. De mate van detail die voortvloeit uit TDR vereist het nemen van bepalende ontwerp­beslissingen vroeg in het traject. Sterker nog, TDR kan sec IT-gedreven zijn. Ontwikkelaars met kennis van wat er speelt in de markt spelen dan een oplossingsgerichte ontwerprol waarmee ze een klantbehoefte initiëren.

TDR leunt meer dan andere ontwerpmethodieken op de expertise van de verantwoordelijke ontwikkelaars binnen het team

Naast het noodzakelijk contact tussen ontwerper en klant is direct contact tussen de requirements engineer en ontwikkelaar een absolute must en er bestaat geen effectievere communicatie dan face-to-face. De plaat-

de hoeveelheid perifere informatie beperkt te houden. Uiteindelijk draait

sing van alle teamleden in dezelfde ruime is niet alleen een in het oog

alles om het opleveren van werkende software.

springend onderdeel van Agile ontwikkelen maar tevens een advies dat

Elke beslissing die impact heeft op het ontwerp dient aanvulling te

ernstig ter harte genomen moet worden bij TDR.

­hebben op het ontwerp. Het ontwerp krijgt daarmee een evolutionair appworks maart 2010

13

karakter. De communicatie die met beslissingen gepaard gaat en die zal verlopen tussen ontwikkelaar, ontwerper en eindgebruiker is er één die bewaakt dient te worden door iemand met een loketfunctie. Het ligt voor de hand om deze verantwoordelijkheid te plaatsen bij de requirements engineer, omdat hij/zij ook de verantwoordelijkheid draagt voor het upto-date houden van het TDR-ontwerp.

TDR Requirements Lifecycle Als het doel van TDR effectieve communicatie is, moet een TDR-ontwerp zo in elkaar zitten dat het gebruikt kan worden tijdens verschillende fasen van een ontwikkeltraject. Immers communicatie vindt plaats tijdens het hele traject. Dat klinkt een stuk makkelijker dan het is, maar één manier

•

Ontwerpen vóórdat je gaat ontwikkelen. In lijn met Dexels’ ‘rapid-prototyping’ en ‘Agile development’-­ filosofie, is een ontwerp te zien als de eerste iteratie. Alhoewel het parallel verlopen van een ontwerp en ontwikkelfase mogelijk is, ligt er een risico dat de ontwerper continu achter de feiten aan loopt. Dan is er geen sprake meer van effectieve communicatie. Afstemming is altijd een onderdeel van ontwerpen. Als de eindgebruiker en de ontwikkelaar niet begrijpen wat in het ontwerp staat, heeft de ontwerper gefaald en dient er een nieuw ontwerp gemaakt te worden voordat een vervolg wordt gegeven aan het project. Testen is altijd een onderdeel van ontwikkelen. Ontwikkelen houdt het opleveren van geteste software in. Dit is iets waar klanten in ieder geval weinig rekening mee houden en waar dus vaak geen tijd en budget voor wordt ingeruimd. Ontwikkelaars zijn onontbeerlijk voor het ontwerp. Het idee dat de gemiddelde mens heeft over ontwikkelaars moet nodig worden afgestoft, want goede ontwikkelaars kunnen meer voor een project betekenen dan de beste consultants en zijn onontbeerlijk bij de opmaak van het ontwerp. Dit komt door hun ­inbreng van cruciale ontwerpbeslissingen in een vroeg stadium van het ­project. Requirements dienen als scope voor ontwikkelen. TDR- requirements zijn specifiek gemaakt om sturing te geven aan de ontwikkelinspanning en deze af te bakenen. Requirements dienen als scope voor testen. Waar ze dienden als scope tijdens het ontwikkelen, hebben ze ­precies dezelfde rol tijdens het testen. Requirements dienen als test script voor testen. Een goede set aan ‘test driven’ requirements kan direct een­ testfase ingestuurd worden zonder enige vorm van testvoor­ bereiding. Requirements dienen als communicatiemiddel voor acceptatie­ testers. Het is mogelijk een stuk software op te leveren door de ­geteste requirements als vrijgave-advies te gebruiken, vervolgens ­kunnen de acceptatietesters precies dezelfde requirements als hun ­communicatiemiddel hanteren. Er dient tijd ingeruimd te worden voor afstemming met de klant tijdens de ontwerpiteratie. Een ontwerp kan pas richting de ontwikkelfase nadat er voldoende afstemming met de klant heeft plaatsgevonden, zodat de requirements als scope zijn te gebruiken. Er dient tijd ingeruimd te worden voor het oppakken van bevindingen tijdens de ontwikkeliteratie. Planningen laten maar al te vaak een ononderbroken lijn zien ­tussen het ontwikkelen van software en de oplevering richting klant zonder rekening te houden met het afnemen van een g ­ estructureerde test door de leverancier.

•

• •

• •

Binnen het proces moet ruimte zijn ingeruimd om, na het testen, de gerapporteerde bugs ordentelijk te verwerken.

om dit te bereiken is om te kijken naar hoe de projectfasering onder­ steunend kan zijn voor effectieve communicatie. Deze projectfasering is omschreven als de ‘TDR Requirements Lifecycle’. Het neemt het kritieke deel van een TDR-ontwerp, de requirements, en hergebruikt deze bij verschillende projectonderdelen waarbij het gebruikt maakt van rolintegratie en een Agile benadering van software ontwikkelen.

• TDR gebruikt iteraties.

Als er optimale communicatie tussen partijen moet plaatsvinden, is het noodzakelijk projectmedewerkers hierbij te ondersteunen door contact- en overdrachtsmomenten in te lassen. Hierdoor vindt er voldoende afstemming plaats waardoor de neuzen in dezelfde ­richting blijven staan. Een TDR-traject is te beginnen met een initiële behoeftebepaling. De manier waarop een TDR-ontwerp wordt opgezet - met het ­gebruik van ontwerpiteraties - behoeft niet meer dan een initiële behoeftebepaling.

•

14

appworks maart 2010

• •

•

•

• Er dient rekening te worden gehouden met aanvullende functiona-

liteit en bugs vanuit de acceptatietesters. Als er ergens voortschrijdend inzicht plaatsvindt, is het na het ­stadium dat werkende software richting de acceptatietesters is ­gegaan. Ook bij acceptatietesters lijken planningen vaak weinig anders dan successcenario’s te ondersteunen zonder enige reserve voor het oppakken van bevindingen van acceptatietesters.

Visualisatie Er is een aanzienlijke kloof tussen datgene wat de klant zegt te willen samen met datgene wat hij daarover op papier zet, en datgene wat uiteindelijk weer zijn weg terugvindt naar de klant in de vorm van een stuk software. Daarnaast hebben we als projectmedewerkers te maken met het fenomeen ‘scope creep’ of voortschrijdend inzicht in goed Nederlands: het idee dat nieuwe inzichten en klantbehoeftes zich ontwikkelen tijdens een lopend traject. Visualiseren met TDR zorgt voor een basis om scope creep te beheersen en de klant meer inzicht te geven in het te verwachten resultaat van een ontwikkelinspanning. Een visualisatie komt niet zomaar tot stand. Er is een minimale vorm van afstemming nodig met de klant om een opening te forceren. Dit is de ­‘initiële behoeftebepaling’. TDR gaat ervan uit dat klanten niet altijd

Beperk de documentatie zoveel mogelijk; ook de obscure lijstjes die aan de randen van het ontwikkelproces ontstaan.

machte zijn om uit te leggen wat ze willen. In tegenstelling tot het gevreesde ‘gold-plating’ (het toevoegen van wellicht nadelige, maar in ieder geval ongevraagde functionaliteit), zijn alleen ontwikkelaars maximaal in staat weloverwogen ontwerpbeslissingen te nemen. Dit bespaart kostbare tijd, die anders gespendeerd zou worden

product. Wat is er dan beter dan de beoogde functionaliteit van een appli­

aan het bespreken en uitwerken van een oplossingsrichting, gedoemd

catie te visualiseren via het gangbare format van een handleiding? Zowel

om te falen op het moment dat ze de tekentafel verlaat.

een klant als ontwikkelaar kan die zonder andere benodigde kennis ­lezen.

Tevens is het klinkklare onzin dat men niet oplossingsgericht zou mogen

Dit heet ‘Reverse Engineered Design’ (RED), omdat bij dit proces een

werken in een ontwerpfase. Het klopt dat een eenzijdige focus op tech-

­tekstuele beschrijving van het systeem volgt na het visualiseren ervan.

niek het risico met zich mee draagt dat een stuk software niet aansluit

Wat we tevens zullen zien is dat aan de hand van deze visualisatie op pre-

op de eigenlijke klantbehoefte. Dexels wordt echter vaak geconfronteerd

cies dezelfde wijze requirements ‘reverse engineered’ kunnen worden.

met klanten die meteen aan háár vragen wat de mogelijkheden zijn van

Nergens anders zullen eindgebruikers zich meer mee bemoeien dan met

een initiële behoeftebepaling c.q. business case.

de opmaak van de daadwerkelijke schermen die ze voor hun neus krijgen. RED zorgt er vroegtijdig voor dat eindgebruikers hier inzicht in krijgen.

Reverse Engineered Design

Een visualisatie op deze manier opzetten, is gestoeld op vertrouwen in

Als eindgebruiker én ontwikkelaar niet begrijpen wat in het ontwerp

ontwikkelaars. Zij dienen de ontwerpbeslissingen te nemen, omdat zij er

staat, heeft de ontwerper gefaald en dient er een nieuw ontwerp te wor-

ook het meeste verstand van hebben. De ontwerper kan zich dan storten

den gemaakt voordat een het project verder gaat.

op datgene dat het belangrijkst is om afstemming te bereiken tussen

Bij vele ander bedrijfstakken vormt het visualiseren van het eindproduct

klant en leverancier: een duidelijk gevisualiseerd softwareontwerp. 

het overgrote gedeelte van het ontwerp (denk aan dummies), behalve bij het ontwikkelen van software! Wij zijn erin geslaagd klanten hun hand-

In nummer 4 van AppWorks gaat Johan van Seijen dieper

tekening te laten zetten voor ontwerpen waarvan ze geen idee hebben

in op de hier aangedragen requirements engineering en

hoe het eindresultaat er uit zal zien, terwijl voor een klant de zogeheten

draagt hij praktijkvoorbeelden aan.

‘look and feel’ van een eindproduct één van de belangrijkste factoren is voor het accepteren ervan. De tweede van Stephen Covey’s ‘7 habits’ is ‘begin with the end in mind’.

Johan van Seijen is requirements engineer en softwaretester bij Dexels

Als we die raad ter harte nemen, moeten we beginnen bij het eind­ appworks maart 2010

15

praktijk

Profextru Productie kiest maatwerk

Profextru Productie ontwikkelt, produceert en verkoopt eigen, gepatenteerde profielsystemen van kunststof voor de grond-, weg- en waterbouwsector, en scheidingswanden voor de agrarische branche, zoals systemen voor oeverbescherming en stallenbouw. Profextru is Europa’s grootste verwerker van hergebruuikte kunststoffen, afkomstig van onder andere raamkozijnen. Zo zijn zij producent van de gepatenteerde kunststof damwand ‘Prolock’. Dit product biedt een duurzaam alternatief voor niet gecertificeerd tropisch hardhout dat nog vaak wordt toegepast als oeverbescherming. Profextru Productie gebruikt een standaard ERPpakket. Dit bleek evenwel niet goed aan te sluiten op de gebruikelijke, logistieke processen binnen de onderneming. Daarom is toch besloten maatwerk toe te passen. Om als niet-softwareontwikkelbedrijf de keuze te maken om een eigen ERP-systeem te gaan ontwikkelen is niet direct een voor de hand liggende keuze. Profextru durfde het wel aan.

Planning Werny de Koning, projectleider bij Profextru Profextru Productie ontwikkelt en produceert profielen die worden gebruikt in de weg- en waterbouwsector. Hier wordt een damwand geplaatst.

vertelt: “Wij werkten met een ERP-pakket dat gebruik maakt van een karaktergeoriënteerde gebruikersinterface. Toen binnen het bedrijf besloten werd om de voormannen ook verantwoordelijk te maken voor de planning bleek dat

In de praktijk blijkt vaak dat het vinden van een ERP-pakket dat volledig voldoet aan alle eisen en wensen niet eenvoudig, zo niet onmogelijk, is. Bij Profextru Productie in Hardenberg besloten ze het anders aan te pakken, zij kozen ervoor om zelf een systeem te gaan ontwikkelen. Met de Thinkwise Software Factory heeft Profextru een ERP-systeem gebouwd dat perfect aansloot op zijn behoeften. Hans Vandam

16

appworks maart 2010

dit niet werkte. Zij misten het overzicht over alle productielijnen.” Voor Profextru was dit het moment om over te gaan van een karaktergeoriënteerde interface naar een grafische weergave. Door het aantal en type producten per productielijn grafisch weer te geven, kregen de voormannen een middel in handen om ook de planning te kunnen realiseren. Deze grafische weergave was echter met het toenmalige ERP-pakket niet te realiseren en daarom werd de hulp van een externe partij gezocht. Thinkwise Software had de kennis om met inzet van hun modelgedreven software ontwikkelgereedschap goede grafische representaties te maken. Profextru had echter meer ambities en wilde verder optimaliseren.

Terugdringen van uitval De Koning gaat verder: ”Toen ik begon was de

doelstelling voor mij duidelijk: het terugdrin-

­teruggevoerd zou moeten worden naar het

contact gezocht. Dit project was echter een

gen van de uitval. Omdat de productieregistra-

ERP-systeem.” De terugvoer van data zorgde

stuk ingrijpender dan de eerdere projecten. Om

tie ­alleen op papier werd bijgehouden, ben ik

voor grote problemen, want dit bleek met het

niet overhaast te werk te gaan en de mogelijk-

­allereerst begonnen om de productieregistratie

toenmalige ERP-pakket niet mogelijk. ”Allengs

heden grondig te onderzoeken, is eerst beslo-

bij te houden in Excel. Hierdoor leerden we met

kwamen wij erachter dat ons standaard ERP-

ten tot het volgen van een workshop. Om er

welke kengetallen de productie is aan te sturen.

pakket steeds minder goed voldeed. De wer-

zeker van te zijn dat de juiste beslissing werd

Dit was echter niet ideaal, want op een bepaald

king van het pakket paste niet meer bij onze

genomen, is een bedrijf bezocht dat al eerder

moment zat er zoveel data in het Excel-bestand,

werkwijze. Toen bleek dat ook de manier waar-

een zelfde soort overgang had uitgevoerd. Zo

dat deze vastliep.” Profextru besloot op dat

op wij met het scannen van barcodes wilden

werd zeker gesteld dat de informatie uit het

­moment om samen met een ingenieursbureau

omgaan niet paste in de manier van denken

oude ERP-pakket kon worden meegenomen in

een systeem op te zetten dat werkt met een

van de toeleverancier van het toenmalige ERP-

de nieuwe omgeving en dat ook alle standaard

Access front-end en met een MS-SQL back-end.

pakket, waren we er eigenlijk klaar mee. Het

gegevens beschikbaar bleven.

“We hebben toen Thinkwise Software benaderd met de vraag of zij een grafische planning kon-

In eerste instantie zag Profextru wel een

den maken op basis van de gegevens uit deze database. Na deze eerste stap waarbij de plan-

beetje op tegen het zelf gaan ontwikkelen

ning grafisch inzichtelijk werd gemaakt, hebben we besloten om te kijken of op dezelfde manier

van de ERP-toepassing, maar die zorg bleek

ook een interactieve managementinformatiecockpit is te maken. Wij werden toen gewezen

al snel ongegrond

op de mogelijkheid om met MS-SQL kubussen te maken om zo de data nog inzichtelijker te hebben. Dit was voor ons de manier om zelf allerlei overzichten met managementinformatie te gaan samenstellen.”

Rapportages Profextru besloot na te gaan of de registratie van uitval op een betere manier is te organiseren. Samen met hun softwarepartner is er een applicatie gebouwd. Daarmee is het niet alleen mogelijk om uitval beter te registeren, maar ontstond tegelijk de mogelijkheid een ­managementrapportage te genereren. Met behulp van de rapportages is goed inzichtelijk te maken welke producten winstgevend zijn Bij Profextru, waarvan hier een machine is gefotografeerd, is gekozen voor een maatwerk ERP-oplossing.

en welke niet, wat de omloopsnelheid van de voorraad is per product, zodat bekend is hoe vaak de voorraad in een jaar wordt verkocht, enzovoorts. Gaandeweg is er steeds meer geautomatiseerd in de fabriek. Zo kwamen er nieuwe machi-

was voor ons duidelijk dat de enige manier

Koos Koster, directeur van Profextru Productie

nes voor onder andere verpakkingen en voor

voor ons om toch deze productieoptimalisatie

vertelt: “Ik vond het een enorme uitdaging

de grondstofvoorziening. De Koning: ”Met de

toe te kunnen passen een maatwerkoplossing

om een standaard pakket te gaan vervangen

nieuwe machines kwamen er ook steeds meer

was.”

en zelf een systeem te ontwikkelen. Wij zijn

PLC’s (Programmable Logic Controllers, TM)

geen softwareontwikkelaars en hadden dus

in onze fabriek. Deze sturen machines aan en

Zelf ontwikkelen

geen ervaring met het ontwikkelen van dit

hebben daarvoor data nodig. Daarnaast genere-

Omdat de eerdere ervaringen met Thinkwise

soort grote en complexe systemen.” De Koning

ren die machines uiteraard ook data die weer

Software goed waren verlopen, is opnieuw

vult hierop aan: ”Ik ben van huis uit werktuigappworks maart 2010

17

bouwkundige. Ik heb echter wel affiniteit met

te maken en wijzigingen door te voeren dan

fout doen. Zo gauw je iets wilt aanpassen of

software­ontwikkeling en bouwde applicaties

met de standaard ERP-software die voorheen

wijzigen wat niet kan of mag, dan wordt dit

in Access. Het nadeel van Access is dat het

werd gebruikt. De Koning: “Wat hielp, was dat

aangegeven. Ik kon zo al snel zelf applicaties

­maken van aanpassingen op een applicatie

ik al veel ervaring had met de processen en

realiseren, beheren en aanpassen.”

veel tijd en energie kost. Vaak wordt dan ge-

informatiestromen binnen het bedrijf door de

In de nieuwe situatie zijn er twee databases

dacht … ach, laat maar zitten. Ook het inbou-

implementatie van de management rapporta-

in gebruik die met elkaar zijn gekoppeld. Een

wen van ­beveiligingen of controles is in Access

ges. Ook medewerkers hadden hier al mee te

database voor de productie en de database die

niet eenvoudig.”

maken gehad dus die werkten hier graag aan

de Thinkwise Software Factory gebruikt voor de logistieke processen als orderafhandeling, inkoop, verkoop en facturering. Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de bestaande data uit het oude ERP-systeem. Vooral op het gebied van het maken van aanpassingen is de nieuwe situatie een enorme stap voorwaarts. Omdat Profextru nu zelf in staat is om aanpassingen te maken die vanuit het bedrijf gevraagd wor-

Foto’s: Profextru Productie

den en niet meer afhankelijk is van een externe

Een medewerker van Profextru ontwerpt de profielen voor een damwand.

partij, is de doorlooptijd op dat gebied enorm verbeterd. Aanpassingen in een applicatie hadden voorheen soms wel een jaar doorlooptijd, nu kunnen ze al binnen een dag beschikbaar zijn, waardoor de gebruikers zeer enthousiast zijn over deze oplossing. Ook zorgt dit ervoor dat het bedrijf veel daadkrachtiger in de bedrijfsvoering wordt ondersteund. De Koning: “Ik ben echt verbaasd over de snelheid van aanpassen, wijzigen en hoe snel mede­

mee en zagen de toegevoegde waarde al snel

echter een ander verhaal. Al gauw waren de

in. Wat vanuit ontwikkelperspectief prettig is,

Koning en Koster overtuigd van het potentieel

is dat dit ontwikkelgereedschap het bouwen

De toekomst

en de mogelijkheden en zagen zij dat het ook

van software op een andere manier benadert.

Gevraagd naar de toekomstplannen, zegt Kos-

voor kleinere organisaties mogelijk is om op

Hierdoor hoeven we een wijziging niet meer op

ter: ”Wij barsten van de ideeën als het gaat

een kostenefficiënte manier zelf op maat ont-

verschillende plekken in het systeem door te

om procesverbeteringen of het toevoegen van

wikkelde applicaties te realiseren.

voeren. Door een paar referenties te selecteren

nieuwe functionaliteit. Wij hebben de imple-

wordt de wijziging op alle plekken in het sys-

mentatie in eigen hand en daarmee ook de

Processen

teem toegepast en hoeven we de verandering

snelheid en volgorde van implementeren.”

Wat volgde, was een periode waarin de

niet meer handmatig uit te voeren op verschil-

De Koning haakt hier direct op in: ”De eerste

­processen binnen de organisatie werden vast-

lende plekken of applicaties. Dat maakt de data

aanpassing die ik zou willen doen, is om de

gelegd en werd gekeken hoe deze processen

veel beter beheersbaar.”

twee aparte databases voor productie en de overige logistieke processen geheel te integre-

het beste konden zijn te ondersteunen. “Deze

18

werkers aan de aanpassingen gewend zijn.”

Met de Thinkwise Software Factory bleek dit

stap is cruciaal, want door dit vast te leggen,

Het nieuwe systeem

ren. Daarna willen we voor de productieafde-

leg je in principe vast wat je moet bouwen”,

In eerste instantie zag Profextru wel een beetje

ling aparte schermen ontwikkelen, zodat deze

aldus de Koning.

op tegen het zelf gaan ontwikkelen van de

medewerkers zo min mogelijk worden belast

Koster: ”Wij kunnen nu op een heel abstract

ERP-toepassing, maar die zorg bleek al snel

met administratieve zaken.” 

­niveau het proces definiëren en dat vertalen

ongegrond. Het bedrijf kreeg vertrouwen in

naar een model en vervolgens een daadwerke-

het ­project doordat Thinkwise zich opstelde

lijke applicatie bouwen.” Tijdens de bouw bleek

als partner en vangnet. De Koning: ”Ik vond

dat het met het nieuwe systeem bijvoorbeeld

de training ‘on-the-job’ erg prettig en heb daar

een stuk eenvoudiger was om aanpassingen

ook veel van geleerd. Je kan eigenlijk niet iets

appworks maart 2010

Hans Vandam is freelance journalist

cloud computing

Geen cloud zonder architectuur

Cloud computing, Software as a Service en vergelijkbare ontwikkelingen hebben het IT-landschap compleet op de schop genomen. Duidelijk is wel dat deze vorm van softwaregebruik een minutieuze aanpak nodig heeft om haar naar behoren te integreren in de bestaande automatiseringsomgeving. Dit is alleen mogelijk met procesgeoriënteerde enterprise architectuur management (EAM). Wolfram Jost

Een stedelijke infrastructuur en de IT-infrastructuur binnen organisaties en

als gevolg van een ‘organische IT’ binnen een van IT-wege gecreëerd

tussen organisaties hebben veel gemeen. Zo is een vergelijking moge-

­applicatielandschap. In beide gevallen (stedelijk en IT) is het verkeers­infarct

lijk tussen verkeersopstoppingen die ontstaan als gevolg van een ­slechte

de schuld van complexe infrastructuren die in de loop der jaren meerde-

planning van transportbewegingen en serverproblemen die ontstaan

re afhankelijkheden en onbeheersbare aanwassen hebben ­gekend. Elke appworks maart 2010

19

­nieuwe technologie, elke nieuwe uitbreiding voegt een nieuwe dimen-

software kijken, dan is het onmogelijk om een kant en klaar product te

sie toe aan het bestaande beeld. Het gevolg is dat interne IT-afdelingen

vinden dat geschikt is voor elke afzonderlijke medewerker. Los van de

het ongelofelijk moeilijk vinden een antwoord te vinden op nieuwe eisen

eisen die je kunt stellen aan beveiliging en het voldoen aan de bedrijfs-

van de gebruikersgroep, ondanks de goede wil om daaraan tegemoet te

regels. ­Ondanks de beloften van Cloud-, SaaS- en vergelijkbare leveran-

­komen.

ciers, is het echt niet zo dat de IT-afdeling alleen maar met zichzelf heeft

Is het antwoord dan om alles omver te halen, weg te halen en opnieuw

te maken. Het nalaten van beheersinspanningen kan ertoe leiden dat

te beginnen? Dat is zeker een lonkend perspectief vanuit het oogpunt

kernafspraken over automatisering worden nagelaten en de complexiteit

van de IT-afdeling. Aanbieders van cloud computing, on-demand en SaaS-­

eigenlijk alleen maar toeneemt. Je kunt niet verwachten dat de ‘cloud’

applicaties zullen niet nalaten de voordelen van hun specifieke aanbod

specifieke bedrijfsafspraken nakomt. Om deze reden wint de bestaande discipline van enterprise architectuur beheer (Enterprise Architecture Management, EAM) aan toenemend

Wat is Organische IT?

­belang. EAM is in te zetten als ‘cloud catcher’ en versterkt de trend van

Vanaf het moment dat automatiseringsproducten kant-en-klaar in de winkel

de overgang van een technologische aanpak naar een aanpak die is

voor iedereen te koop lagen, hebben IT-afdelingen te maken met wat wordt

­gebaseerd op bedrijfsprocessen.

genoemd ‘Schaduw IT’. Kiene eindgebruikers die het wel hebben gehad met de

Een Enterprise Architecture-ontwikkelplan stelt de relaties vast tussen

beperkende of trage reacties van de IT-afdeling gaan zelf, gewapend met credit

een bedrijfsmodel, bedrijfsprocessen, informatiesystemen, en de onder­

card, het web op, bezoeken Zoho, Ning, Wikispaces of Google Apps, en creëren

liggende automatiseringsbronnen. Het bijbehorende beheersysteem

zelf hun applicatie-omgeving waarbinnen ze met tal van anderen samenwerken.

(EAM) biedt de noodzakelijke methoden en processen om de afhanke-

Dit kan problemen opleveren als mensen hun credit card nummers op de ver-

lijkheden tussen business en IT transparant te maken op alle niveaus.

keerde plaatsen achterlaten of andere stomme dingen doen en bedrijfs­gegevens

Bovendien zorgt dit systeem ervoor dat het bestaande automatiserings-

bloot stellen aan de verkeerde blikken. Veel organisaties lossen het probleem

platform doorgroeit naar een IT-platform dat werkelijk rekening houdt met

van Schaduw IT op door de waaghalzen genadeloos af te straffen en elk eigen

de bedrijfsbehoeften. Een belangrijk voordeel is dat elke voorgenomen

initiatief in de kiem te smoren. De kern van het probleem is evenwel dat ‘IT’ niet

aanpassing aan het platform (op bedrijfs- of IT-niveau) van tevoren is te

levert waaraan de eindgebruikers behoefte hebben.

simuleren, waardoor de effecten zijn na te gaan.

Dit heeft bij Jon Pyke , destijds chief strategist bij Cordys, op het idee gebracht om het proces om te keren: accepteer dat eindgebruikers hun eigen IT-omgeving

Juiste route

creëren (als het om applicaties gaat). Dat noemt hij organische IT. Het begrip

Procesgeoriënteerde EAM helpt bedrijven zich gemakkelijk te voelen bij

‘organisch’ verwijst naar het feit dat de IT-afdeling naar noodzaak kan uitbrei-

de ‘cloud’ en er de voordelen van te benutten. Zo biedt het de analyse­

den en krimpen, omdat de IT-omgeving aan individuen is gekoppeld (het web

mogelijkheden om na te gaan welke IT-bronnen een geschikt alter­natief

gebruikt immer de ‘betalen naar gebruik’-aanpak). Voorts groeit of slinkt het

zijn voor bestaande IT-praktijken door aan te geven welke processen

applicatielandschap met elementen die van buiten komen, niet van de interne

­erdoor worden geraakt en wat het belang daarvan is. Tegelijkertijd is

ontwikkelstraat. Ten slotte groeit de omgeving als vanzelf zodra zich nieuwe

het mogelijk aan te geven welke werkzaamheden nodig zijn om van de

mogelijkheden voordoen. Het moge duidelijk zijn dat Organische IT de nodige

bestaande naar de doelarchitectuur te gaan. Daarmee is de juiste route

uitdagingen voorlegt aan de beheerorganisatie.

naar de cloud vast te leggen. Organisaties die al een strategie ontvouwen naar een service oriented ­architectuur zijn in het voordeel. Zij hebben immers voor zichzelf al dui-

onder de aandacht te brengen. Hun boodschap is simpel: in plaats van

delijk gemaakt welke services ze willen gebruiken, en welke standaard

het hoofd te breken over installaties, opwaarderingen, beschikbaarheid,

vereisten daarbij horen. Denk aan voldoende integratie-interfaces, data-

backups en dergelijke, hoeven organisaties alleen maar het web op te gaan en zich tegoed te doen aan een immer groeiend aanbod van oplossingen – en kunnen tegelijkertijd ook nog eens daarmee geld besparen. Bij sommige, specifieke applicaties hebben ze gelijk. Denk aan unified communications of verkoopbeheer, die genoeg hebben aan toegang van op afstand tot tal van functionaliteiten. Deze webgebaseerde oplossingen

van de overgang van een

bieden dan inderdaad de ideale architecturale omstandigheden.

technologische aanpak naar

Toenemend belang

een aanpak die is gebaseerd

Tot zo ver de theorie. In de praktijk evenwel kunnen bestaande IT-bronnen niet zomaar overboord worden gegooid. Als we alleen maar naar de

20

EAM versterkt de trend

appworks maart 2010

op bedrijfsprocessen

biedt de methodes en processen om inzicht te krijgen in de afhankelijkheid tussen business en IT op ieder niveau. Daarnaast helpt EAM bij de systematische overgang van bestaande IT-structuren naar een architectuur die is afgestemd op commerciële eisen. Groot voordeel is dat het effect van iedere stap of verandering – zowel op bedrijfsproces- als op IT-infrastructuurniveau – vooraf is te simuleren en evalueren.

Wolfram Jost:

‘De kernfunctie van de traditionele IT-architectuur verschuift in toenemende mate naar de cloud’.

EAM maakt de cloud transparant. Bedrijven hebben op basis van deze methodiek inzicht in de gevolgen van outsourcing voor bedrijfsprocessen. Zo kunnen ze een goed gefundeerde beslissing nemen over welke IT-middelen ze gaan uitbesteden. Tegelijkertijd maakt EAM het mogelijk om het voorwerk voor outsourcing naar de cloud te bepalen en in gang te zetten. Bedrijven weten hierdoor precies welke route ze binnen de cloud moeten afleggen. Zoals gemeld: organisaties die hun IT-ontwikkelstrategie al rondom services hebben opgezet (service-oriented) hebben een voorsprong. Het identificeren en standaardiseren van service-eisen zijn namelijk belangrijke voorwaarden om cloud-oplossingen in de bedrijfsafhankelijkheden, en meervoudig gebruik. Dit zijn namelijk eigenschap-

voering te integreren. Het gaat hier om eisen als het efficiënt integreren

pen die ook belangrijk zijn voor diegenen die de ‘cloud’ betreden. In

van interfaces en inzicht in afhankelijkheden tussen gegevens.

dit scenario komt gebruik maken van de ‘cloud’ uiteindelijk neer op het ­bieden van een fysieke service, via een ander, extern kanaal.

Ruimte voor innovatie

De ‘cloud’ biedt organisaties nieuwe ontwerpmogelijkheden voor de

Cloud computing kent grote voordelen, bijvoorbeeld op het gebied van

­automatisering, daarbij de flexibiliteit van de bedrijfsvoering verhogend.

planning van IT-innovatie. Organisaties die ervoor kiezen hun middelen

Daarbij gaan we ervan uit dat de navigatiemiddelen voorhanden zijn om

naar de cloud te brengen, maken binnen hun bedrijf ruimte vrij voor

te voorkomen dat je verdwaalt in de ‘cloud’. Daar staat tegenover dat

­innovatieve ideeën en de uitvoering daarvan. Bovendien vergroot cloud

de kernfunctie van de traditionele IT-architectuur – het beheer van een

computing de flexibiliteit. De kernfunctie van IT-architectuurbeheer – het

fysieke IT-omgeving gedurende haar gebruik – in toenemende mate ver-

beheer van een fysiek IT-middel – zal dan ook steeds meer richting de

schuift naar de ‘cloud’.

cloud verdwijnen. Enterprise Architecture Management maakt het mogelijk om de juiste route in de cloud te bepalen en overzicht te houden over

Inzicht in gevolgen

uitbestede IT-componenten. Op die manier draagt het bij aan succesvolle

EAM is een manier om cloud computing tot een succes te maken. EAM ver-

bedrijfsvoering. 

groot de controle over IT in de cloud. Daarnaast maakt EAM het ­mogelijk om de focus te verleggen van technologie naar een aanpak waarin ­bedrijfsprocessen centraal staan. Technologie moet tenslotte ­dienend zijn aan deze processen.

Dr. Wolfram Jost is Chief Technology Officer en lid van de raad

Een Enterprise Architecture-ontwikkelplan (EA) brengt de relatie tussen

van bestuur van IDS Scheer, leverancier van Business Process

bedrijfsmodel, bedrijfsprocessen, informatiesystemen en de onderliggen-

Management-oplossingen (BPM) en onderdeel van Software AG

de IT-resources in kaart. EAM voegt hier een beheercomponent aan toe en appworks maart 2010

21

persoonlijk

’Onderzoek maakt het boeiend’ Stuart Campbell is CTO bij het Nederlandse bedrijf Tie Kinetix. Software produceren trekt hem aan, maar het mooist in zijn huidig beroep is de samenwerking van TIE in internationale onderzoeks­programma’s. Bijvoorbeeld het NEXOF-RA project dat een open architectuur voor services poogt te ontwikkelen. Teus Molenaar

De 43-jarige Campbell werkt in Hoofddorp,

sche handel en al zeker niet via internet dat toen

woont in een dorpje veertig kilometer ten

nog in de wieg lag. Dat maakte het ook meteen

­zuiden van Manchester in Engeland, maar is

erg boeiend. Dus ik was er wel voor te porren

het meest nog ‘onderweg’. Hij heeft elektro-

om dat werk te gaan doen. Ik moest als net

nica gestudeerd aan de Technische Universiteit

afgestudeerde wel de baan gaan ­overnemen

Loughborough in het Engelse Leicestershire.

van iemand die al dertig jaar werkervaring had

Nadat hij zijn bul had gehaald, kon hij meteen

en ver boven mij stond op de ­carrièreladder.

aan de slag bij ICL (het latere Fujitsu Services),

Ik werd echt het diepe in gegooid. Het waren

omdat hij een studiefinanciering van dit bedrijf

spannende tijden.” voor facturen, pakbonnen, orders, enzovoorts.

had genoten. Het leek hem wel wat. Een beetje

22

reizen, nieuwe dingen leren. “Maar dat viel

In de kinderschoenen

“Het was allemaal erg nieuw.”

zwaar tegen. In de praktijk kwam het erop neer

Twee jaar lang vertelde hij iedereen die het

Kort (1996) daarop monsterde Campbell aan

dat ik alleen maar bezig was met de aankoop

maar wilde horen dat ze EDI moesten gaan toe-

bij CEN, het Europese Standaarden Instituut.

en selectie van de stroomvoorzieningen voor

passen. Toen kwam er een baan bij de Europese

“Ik hield me bezig met de standaardisering

mainframes. Nogal saai. Na drie maanden hield

Commissie beschikbaar in Brussel. Hij ging er

van e-commerce in de breedste zin van het

ik het voor gezien”, vertelt hij in het kantoor van

aan de slag om te werken aan technische stan-

woord binnen de supply chain. Dat stond toen

Tie Kinetix in Hoofddorp.

daarden voor elektronische handel. “Het was

nog ­allemaal in de kinderschoenen.” Hij vorm-

Hij legde zijn probleem voor bij zijn chef en via

­allemaal erg nieuw voor me: werken in Brussel,

de een partnerschap met de kleine, Belgische

hem kwam hij bij een groep die zich binnen ICL

werken voor Europa en werken aan technische

adviesfirma CMASS die een subsidieaanvraag

bezig hield met Electronic Data Interchange. Dat

standaarden, gericht op EDI.”

had ingediend voor een project bij de Europese

speelde zich af in 1990. Twintig jaar geleden, zo

Hij was een ‘official’ binnen de groep die

Commissie. Die aanvraag werd gehonoreerd en

vertelt Campbell, was het vrij revolutionair voor

de ­belangstelling voor EDI onder Europese

Campbell ging aan de slag bij CMASS. “Toen heb

een bedrijf om met EDI bezig te zijn. De meeste

­organisaties voor logistiek, handel en dergelijke

ik met mijn gezin in België gewoond. Maar toen

IT’ers wisten niet eens waar de afkorting voor

in kaart bracht. In die tijd waren elk jaar wel

de kinderen naar de lagere school moesten,

staat. “Niemand was toen bezig met elektroni-

duizenden veranderingen in de EDI-messages

zijn we weer terug gegaan naar Engeland. Daar

appworks maart 2010

Mateloos interessant

tikten ‘address’ in met kapitalen, wat toch ge-

Als CTO van TIE Kinetix speurt hij vanaf 2004

woonlijk niet tot problemen moet leiden. Maar

naar mogelijkheden om als bedrijf mee te doen

in dit geval wel. Telkens als we dat intikten,

aan onderzoeksprojecten op Europese schaal.

gebeurde er iets merkwaardigs. Het bleek dat

“Daar doen vaak ook niet-Europese deelnemers

de Chinese onderzoekers Shift + R als een hot

aan mee, bijvoorbeeld van universiteiten, om-

key hadden gebruikt om iets aan te roepen. Wij

dat het gespecialiseerde onderzoeken betreft.

gebruiken altijd combinaties van Shift en CTRL

Heel interessant. Niet alleen voor ons bedrijf,

en een letter als hot key, maar de Chinezen

maar ook voor de medewerkers. Want dit geeft

gebruiken de R nooit, dus konden zij makkelijk

je toch meer uitdagingen dan louter het ontwik-

die combinatie als hot key gebruiken. Om dit

kelen van software.”

soort misverstanden – als gevolg van culturele

Het bleek dat de Chinese onderzoekers Shift + R als hot key gebruiken, omdat ze zelf de R nooit gebruiken

Stuart Campbell hanteert vaak het white board om structuren duidelijk te maken.

Om een beeld te krijgen van de projecten waar-

verschillen – verder te voorkomen, is een van

aan hij deelneemt of heeft deelgenomen: NESSI

de ontwikkelaars van TIE een maand naar de

(niet de koosnaam van het monster van Loch

­

Ness, maar het Networked European Software

rige kennismaking.”

and Services Initiative), NEXOF (het Nessi Open

Ook de organisatie van een bijeenkomst in

Service Framework) en STASIS (Software voor

­Amsterdam voor 130 mensen in het kader van

Ambient Semantic Interoperable Services). Alle

een onderzoeksproject lag in handen van een

projecten hebben te maken met het vinden van

ontwikkelaar van TIE. “Dit is anders dan normaal

een manier waarop mensen, machines via inter­

en maakt het werken hier toch wel aantrekke­

net zaken met elkaar kunnen doen, met­ ­elkaar

lijker”, zegt Campbell.

kunnen communiceren zonder vertaalproble-

Alle inspanningen van het bedrijf – en van de

men. “Het zijn allemaal onderzoeks­projecten

onderzoeksprojecten – hebben tot op heden te

Chinese universiteit geweest voor een uitvoe-

met een academisch en bedrijfs­matige com-

maken met services en semantiek. Software

­wonen we nog steeds. Ik pendel naar het vaste

ponent. STASIS is nu afgelopen. We zijn nu bij

zo schrijven dat andere software er moeite-

deel van Europa.”

TIE Kinetix aan het bekijken wat we met de uit-

loos mee overweg kan. Een semantisch web;

In het jaar 2000 werd hem gevraagd bij TIE te

komsten kunnen doen in relatie tot onze eigen

een web van services in plaats van geïsoleerde

gaan werken om de technische richting van de

softwareproducten en diensten. Dit alles is voor

­eilanden van technologie. Dat alles ligt volgens

onderneming mede te bepalen. Met dit be-

ontwikkelaars mateloos interessant.”

Campbell in het verschiet. En hij denkt dat het niet eens meer zo heel lang op zich laat wachten.

drijf had hij via de CEN al veel te maken gehad, ­omdat TIE zich aanvankelijk alleen richtte

Hot key

“Over een jaar of tien het zo ver. Dit gaat zon-

op EDI-messaging. Vanuit het fundament in

Dat samenwerking tussen mensen al inge-

der twijfel gebeuren. Door actief te ­participeren

EDI-messaging heeft TIE zich, mede door de

wikkeld is, bleek bij het STASIS-project. Daarin

in de toekomstontwikkelingen kan TIE altijd als

opgedane kennis in de onderzoeksprojecten en

werkte Campbell samen met academici van de

een van de eerste bedrijven ­profiteren van de

­gerichte acquisties, ontwikkeld tot een ­bedrijf

Tsinghua University; een van de topinstituten

veranderende markt en t­echnologie.” 

dat een Total Integrated Ecommerce oplossing

uit China. “In China hadden deelnemers een

levert voor de supply chain. Geïntegreerde

component ontwikkeld van de software. We

oplossingen voor content syndication, e-com-

hadden dat allemaal doorgesproken en de soft-

merce en business integratie worden geleverd

ware was getest. Alles leek in orde, totdat we

als Software as a Service.

een ­demonstratie gaven aan de Commissie. We

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

appworks maart 2010

23

webapplicaties

Beleid nodig om risico’s webapps in te perken

Instant Messaging Webmail Social Networking Web-posting Volp and Video Conferencing Internet Conferencing File Sharing 7

Internet Utilities

Het gebruik van Enterprise 2.0-applicaties in bedrijfsnet­ werken is bezig aan een grote opmars. Dat brengt kansen, maar ook risico’s met zich mee. Het management zal inzicht moeten krijgen in het gebruik van dergelijke webapplicaties om een goede afweging te kunnen maken. Er is beleid nodig

9

Photoand Streaming Video 4

Remote Acces Office Programs

8

General Business 7

ERP/CRM Storage and Backup

3

Management

3

Database

2

om de voordelen van deze ontwikkeling te benutten. Marcel Derksen

24

Het nut van Enterprise 2.0-applicaties is aan-

Uit een recent rapport van Palo Alto Networks

we (jongere) werknemers gewend zijn om te

getoond in minstens twee rapporten: ‘How

(Application Usage and Risk Report) blijkt dat

werken met deze toepassingen - geeft aan dat

Companies are Benefitting from Web 2.0’ van

IT-organisaties niet langer kiezen voor applica-

deze trend zich zal voortzetten. De uitdaging

McKinsey & Company Global Survey Results

ties, maar dat het de eindgebruikers zijn die het

die het gebruik van deze applicaties met zich

(september 2009) en Association for Informa-

gebruik ervan initiëren. Traditionele applicaties

meebrengt, is dat de gebruikers geen rekening

tion and Image Management (AIIM) Industry

zoals Microsoft Office of een Oracle database

houden met de bedrijfs- en beveiligingsrisico’s.

Watch: Collaboration and Enterprise 2.0 (juni

komen vaak via een top-down benadering in

Organisaties zijn overigens wel bezig om de

2009). Niettemin kleven er ook minder vrien-

een organisatie. De Enterprise 2.0-applicaties

juiste richtlijnen te bepalen; zij proberen het

delijke kanten aan het gebruik van dergelijke

daarentegen vinden hun weg binnen het be-

veiligheidsrisico te seren om zo het juiste ge-

toepassingen.

drijfsnetwerk via de eindgebruikers. Zij voelen

bruik van de Enterprise 2.0-applicaties te force-

Laten we eerst wat dieper ingaan op het gebruik

zich aangetrokken tot hun eigenschappen als

ren. Dat is nodig, omdat de gebruikers de risi-

van deze applicaties. In de huidige bedrijfsnet-

zoeken, linken en delen van informatie.

co’s voor de bedrijfsvoering niet altijd afwegen.

werken valt 38% procent van de gedetecteerde

Applicaties zijn op zichzelf geen bedreigingen,

gebruikte applicaties (651) binnen de definitie

maar het is wel degelijk zo dat zij risico’s met

Vooral samenwerking

van Enterprise 2.0 applicaties (zie kader). IT-

zich meebrengen. Enterprise 2.0 krijgt vorm

De studie van Palo Alto Networks is uitgevoerd

afdelingen en het management van bedrijven

doordat eindgebruikers zelf de applicaties

onder tweehonderd bedrijven die wereldwijd

adopteren (te) langzaam het gebruik van Enter-

kiezen en benutten. De eenvoudige manier

actief zijn, in diverse bedrijfstakken. Het rapport

prise 2.0-applicaties, terwijl het gebruik ervan

waarop deze applicaties zijn te benaderen en

meldt dat het gebruik van Enterprise 2.0-appli-

(gewild of ongewild) in volle gang is.

te gebruiken - samen met het feit dat nieu-

caties in aantallen is toegenomen, evenals het

appworks maart 2010

Wat is Enterprise 2.0?

Enterprise 2.0 Application Category Breakdown

Enterprise 2.0-applicaties worden globaal gedefinieerd als Web 2.0/internet gebaseerde applica-

52

ties en technologieën die worden gebruikt voor business-gerelateerde zaken. Voorbeelden omvat-

35

ten alle vormen van messaging, social networking,

27

cloud based oplossingen, collaboration, (micro)

23

blogging, wiki’s en conferencing.

Collaborative Applications

21 14 27

binnenbrengt. Traditionele applicaties zoals

utility and Networking Applications

Microsoft Office of een Oracle Database brengt de IT-afdeling naar binnen. Enterprise 2.0-applicaties worden echter geïntroduceerd door hun (eind)gebruikers. Twee voorbeelden hiervan

13

zijn Google Docs en de social networking ap-

Business and Office Programs

plicaties (Facebook, Hyves en LinkedIn). Google Docs zijn een duidelijke vorm van een Enterprise 2.0-applicatie. Het is gemakkelijk toegankelijk, het is sterk gericht op collaboration en het helpt eindgebruikers hun privé

20

en zakelijk werk uit te voeren. Het waren de

40

gebruikers die in eerste instantie deze appli-

Number of Applications Within Each Category

catie adopteerden voor hun werkzaamheden. Na verloop van tijd hebben IT en management deze applicatie als een alternatief gezien voor

Deze grafiek laat zien op welk terrein de Enterprise 2.0-applicaties

de desktop-gebaseerde productiviteitverho-

actief zijn. Het merendeel heeft te maken met het vergemakkelijken

gende applicaties. In een onderzoek van IDC

van onderlinge samenwerking (collaboration).

(juli 2009) wordt vastgesteld dat het gebruik van Google Docs zal toenemen van 19,5% naar 27,1% binnen een periode van 12 maanden. Hetzelfde onderzoek geeft ook aan dat het ge-

ermee gepaard gaande datavolume. Deze toe-

De overige applicatiecategorieën zijn minder

bruik van Microsoft Office op hetzelfde niveau

name is eveneens geconstateerd in de rappor-

gericht op collaboration maar ook hier is een

blijft.

ten van McKinsey & Company en de Association

sterke trend aanwezig om richting Enterprise

Social Networking: Het toegenomen gebruik

for Information and Image Management (AIIM).

2.0 te gaan. Voorbeelden hiervan omvatten

van FaceBook en LinkedIn geeft aan, samen

De toename wordt verklaard door het nut dat

productiviteit- en ERP-applicaties van Google

met de punten uit de onderzoeken van McKin-

ze de gebruikers geven in hun dagelijkse werk-

en Zoho. Ook back-up applicaties zoals Mozy,

sey en AIIM, dat deze applicaties meer en meer

zaamheden.

DotMac en MobileMe zijn voorbeelden van toe-

worden ingezet voor zakelijke doeleinden. Een

Bij nadere beschouwing blijkt het vooral te gaan

name van het gebruik van Enterprise 2.0-ap-

groeiende groep organisaties ziet het nut van

om applicaties die samenwerking bevorderen

plicaties in de overige categorieën.

social networking in en plaatst bijvoorbeeld

(collaboration tools). Veel van dit type applica-

Enterprise 2.0 voordelen zijn niet langer on-

gerichte reclames op deze omgevingen (gue-

ties werden eerst puur persoonlijk gebruikt en

grijpbaar.

rilla marketing). Door het bredere gebruik van deze applicaties verdwijnt langzamerhand het

zijn pas later in het zakelijke omgangsverkeer terecht gekomen. Waar je vroeger iemands te-

Google Docs

onderscheid tussen zakelijk en privé gebruik

lefoonnummer wilde weten, vraag je nu wat

Een groot verschil tussen de Enterprise 2.0 ap-

ervan.

zijn of haar adres op IM, Facebook, LinkedIn of

plicaties en de traditionele applicaties is wie

De voordelen van het gebruik van de Enterprise

Twitter is.

die de applicaties als ‘sponsor’ de organisatie

2.0-applicaties zullen meer aandacht krijgen nu appworks maart 2010

25

Most Common Application Characteristics

70%

Can Transfer Files

64%

Have Known Vulnerabilities

28%

Known Propagate Malware Can Tunnel Oher Applications

16%

00%

25%

50%

75%

Hier is af te lezen welke karakteristieken

eindgebruikers en management nieuwe vor-

karakteristieken blijkt dat 70% van de applica-

van de Enterprise 2.0-applicaties een risico

men van gebruik ervan zien. De centrale vraag

ties de mogelijkheid biedt om filetransfers te

vormen voor de bedrijfsvoering.

is dus hoe de voordelen en risico’s af te wegen

kunnen doen. Dit introduceert een significant

zijn en hoe een veilig gebruik van deze nuttige

risico van verlies van privé en bedrijfsgege-

applicaties is te bewerkstelligen.

vens. Applicaties die kwetsbaarheden bevat-

niet meer te stuiten. De uitdaging in het huidig

ten (64%) of die kunnen worden gebruikt door

tijdsgewricht is hoe IT-afdelingen en manage-

’Klik nu – denk later’

malware (28%) brengen het meeste risico voor

ment omgaan met deze trend en wat ze ermee

Het is immers duidelijk dat deze applicaties

het netwerk en de operationele kosten.

willen doen. Het management zal vooral oog

wel degelijk risico’s met zich meebrengen. Dit

Gebruikers die actief zijn op social networking

hebben voor de bedrijfsvoordelen die gepaard

is een belangrijk punt in het overwegingproces

sites representeren miljoenen mensen die

gaan met het gebruik van deze applicaties, ter-

om zakelijk Enterprise 2.0-applicaties te gaan

plaatjes, links en documenten uitwisselen met

wijl de IT-afdeling duidelijk de risico’s wil en

toepassen. Deze toepassingen zorgen voor een

een ‘klik nu – denk later’ mentaliteit. Koobface,

moet beperken.

Fbaction en Boface zijn maar een paar voor-

Om hier een weloverwogen beslissing in te

beelden van bedreigingen die via deze social

kunnen nemen, is het noodzakelijk dat bedrij-

networking sites worden aangeboden. Deze

ven inzicht krijgen in de applicaties die op het

risico’s maken gebruik van het vertrouwen

bedrijfsnetwerk actief zijn en risico’s die zij met

dat gebruikers van de social networking sites

zich meebrengen voor hun infrastructuur. Pas

onderling in de afgelopen jaren hebben opge-

nadat inzicht is verkregen, zijn op een juiste

bouwd.

manier richtlijnen te bepalen die worden inge-

De opkomst van Enterprise 2.0-applicaties is niet meer te stuiten

zet om controle uit te oefenen op de Enterprise

26

Weloverwogen

2.0-applicaties. Door middel van deze Visibility

vervaging van de grens tussen particulier en

Volgens het eerder genoemde AIIM-rapport

en Control kan een juist en veilig gebruik van

zakelijk gebruik, en zijn bovendien webgeba-

heeft maar 30% van de onderzochte bedrijven

de applicaties worden afgedwongen en kunnen

seerd. Deze twee aspecten zorgen ervoor dat

beleid ontwikkeld over het gebruik van Enter-

zowel gebruikers, Management als de IT afde-

een veilig gebruik ervan een grote uitdaging

prise 2.0-applicaties en heeft 88% geen richt-

ling de voordelen benutten. 

vormt.

lijnen voor het gebruik van e-mail. Verassend

De verschillende Enterprise 2.0-applicaties heb-

genoeg staan beveiligingsrisico’s op de zesde

ben elk zo hun eigen karakteristieken. Beheer-

plaats van onderwerpen die te maken hebben

ders van de netwerken en applicaties moeten

met implementaties van nieuwe applicaties

meer leren over de applicatie om vervolgens

achter onderwerpen als begrip, bedrijfscultuur,

een weloverwogen beslissing te kunnen ne-

prioriteit, kosten en ROI.

men over het gebruik ervan. Gebaseerd op de

De opkomst van Enterprise 2.0-applicaties is

appworks maart 2010

Marcel Derksen is system engineer NoordEuropa bij Palo Alto Networks

agile

Olympische Spelen en Agile Kapotte dweilmachines en een verkeerde wissel. Dat zijn zaken die blijven hangen over de Olympische Spelen. Maar het is beter te kijken naar wat er wel goed ging en te leren van de fouten. Agile en Olympische Spelen hebben meer met elkaar te maken dan menigeen denkt.

Serge Beaumont.

de dweilmachines en de manier waarop Agile binnen het bedrijfsleven wordt ingezet. Misschien wel één van de belangrijkste zaken die bedrijven ervan weerhoudt om Agile te implementeren is de angst om op fouten te worden gewezen. Sterker nog, de meeste bedrijven falen liever achteraf dan dat ze tijdens het proces onzeker overkomen. Ik zie dat er in de sportwereld net zo’n druk op de organisatie wordt gelegd. Er wordt vier jaar met een tunnelvisie naar de Spelen toe gewerkt en in een korte periode moet de prestatie dan ook daadwerkelijk worden neergezet. Bijsturen wordt gezien als falen en is dus geen optie!

Lering trekken Toen brak bij het schaatsen de 500 meter voor heren aan en ging de dweilmachine kapot. Uiteraard is het niet fijn als dat gebeurt tijdens zo’n belangrijk moment. Het wordt nog erger als daarna ook de reservemachines het niet doen en er uiteindelijk een derde machine moet worden

Serge Beaumont

ingevlogen. Na anderhalf uur oponthoud gaat de race verder. Nu kan je deze problemen breed uitmeten, maar de situatie verandert daardoor niet. Vanuit een Agile-optiek bekijk je hoe deze problemen in de toekomst kunnen worden aangepakt of kunnen worden voorkomen. Dit doe je door te focussen op wat er wèl goed ging. Dat betekent in deze situatie dat je niet moet praten over eventuele sancties, maar dat het beter is om te kijken naar hoe (snel) deze problemen werden opgelost zodat je lering trekt uit dit voorval. Binnen de Agile manier van werken is het immers niet erg om fouten te maken, zo lang je er maar van leert. Ik durf dan ook te stellen dat het zeer contraproductief werkt om alleen maar negatief over fouten na te denken door te ‘ zwarte pieten’ en te bestraffen. Beter is om te kijken hoe je die-

Voor snelle tijden is het ook nodig dat het ijs er goed bij ligt.

zelfde situatie in de toekomst aanpakt. Sporters zelf gaan daar vaak goed mee om. Sven en zijn coach Kemkers kwamen de middag na het debacle alweer gezamenlijk lachend binnen. Het belangrijkste hiervan is dat ze snel weer de draad oppakten: je kunt alleen voorwaarts. Vast blijven zitten in het verleden, hoe verleidelijk ook, is nutteloos. Daarom zeg ik: ”Op naar de volgende Olympische Winterspelen, met goed ijs, werkende dweilma-

Veel kranten berichtten over de kapotte dweilmachines en de slechte

chines en Agile in het achterhoofd.” 

kwaliteit van het ijs, en ook de sportjournalen hadden er hun mond vol van. Heeft de organisatie in Vancouver het probleem met de dweil­ machines goed aangepakt of niet? Kijkend vanuit een Agile-optiek zijn

Serge Beaumont is senior Agile consultant bij Xebia

er veel parallellen te trekken tussen het schaatsen, de problemen met appworks maart 2010

27

application delivery network

Application Delivery Network De complete IT-infrastructuur is eigenlijk alleen maar bedoeld om applicaties zo goed mogelijk te laten presteren. Snelheid, beschikbaarheid en beveiliging zijn daarbij kernwoorden. Een systeem dat het beste voor heeft met programmatuur en gebruikers noemen we een Application Delivery Network. Meerdere leveranciers zijn op dit terrein actief.

Een Application Delivery Network scant en regelt het verkeer en is context gevoelig.

Teus Molenaar

28

Applicaties vinden hun weg naar gebruikers

om op een intelligente manier het verkeer

Geen extra code

via tal van wegen. Binnen het bedrijfsnetwerk

van en naar het rekencentrum te regelen. Het

Bij een ADN gaat het dus vooral om het ‘ijzer’,

is de IT-afdeling zelf ‘in control’, maar in toe­

staat ook wel bekend als een webswitch, con-

zoals oneerbiedig de ­onderliggende infrastruc-

nemende mate komen applicaties via internet

tent switch of multilayer switch. Zij sturen ap-

tuur in rekencentra wordt genoemd. Niet­temin

tot de eindgebruiker. Webapps en mobiele

plicaties naar een aantal geografisch verspreid

is er, zeker in dit geval, een innige relatie ­tussen

­applicaties stellen zo hun eisen aan de onder-

staande servers op een manier die de beste

de hardware en de software.

steunende infrastructuur. Er komt veel bij ­kijken

ervaring oplevert.

De tijdige ter beschikking stelling van applica-

om de eindgebruiker tevreden te stellen. Een

Jonathan George, product marketing manager

ties is niet meer zo vanzelfsprekend, omdat er

Application Delivery Network behoort daar

van F5 Networks, geeft een voorbeeld. “Stel

een trend gaande is applicaties los te koppelen

­zeker bij.

dat een gebruiker in een bepaald land een

van hardware (virtualisatie). Dat brengt nieuwe

Gartner definieert een ADN als een combinatie

applicatie wil benutten die in een ander land

uitdagingen met zich mee. Enterprise IT-afde-

van WAN-optimalisatie en Application Delivery

staat. Er bestaan diverse mogelijkheden om de

lingen moeten grote moeite doen om applica-

Controllers (ADC). In feite komt het erop neer

route te volgen. Het kan best zijn dat het niet

ties snel en veilig over hun bedrijfsnetwerken,

dat een ADN een samenspel is van verschil-

nuttig is om het verkeer via de dichtstbijzijnde

het internet en draadloze ­verbindingen te lood-

lende technologieën die, als zij samenwerken,

router te laten, omdat die bijvoorbeeld erg veel

sen. “Gebruikers verwachten dat applicaties

zorgen voor beschikbaarheid, zichtbaarheid,

verkeer heeft te verstouwen op dat moment.

uitzonder snel en ­veilig ter beschikking staan,

beveiliging en acceleratie van applicaties.

Wellicht is het handiger om een andere route

waar ze zich ook mogen bevinden”, meldt Blue

De ADC is een apparaat dat we in het reken-

te volgen. Dat moet de ADC zien uit te vogelen.

Coat. “Daar komt nog een probleem bij”, zegt

centrum tegenkomen. Het is ervoor gemaakt

Uiteraard heel snel.”

George, “want het IP-adres is niet gelijk aan de

appworks maart 2010

identiteit van de gebruiker. Er zijn gasten op het netwerk binnen een bedrijf, of een werknemer

Wie is actief met ADN’s?

gebruikt tijdelijk een mobiel apparaat van zijn

Een hele lijst leveranciers is het resultaat als je gaat kijken wie zich bezighoudt met

collega. Hoe voorkom je dan dat gevoelige

Application Delivery Networks. Uiteraard komen we daar de oorspronkelijke leveran-

­informatie in onbevoegde handen valt? Er zijn

ciers van routers en switches ­tegen die al jaar en dag het rekencentrum bevolken:

tegenwoordig wel ­methoden in gebruik om

Cisco, ­Brocade ­Communications, Juniper Networks, ­Radware, NetQoS, Citrix Systems

hierop in te spelen. Zo wordt code ingebakken

en Sun Microsystems (onderdeel van Oracle).

in de applicatie om dit probleem te omzeilen.

Maar de laatste jaren is de lijst aanmerkelijk uit­gebreid. Onder ­andere met F5 Net-

Maar dat is niet zo’n goede oplossing, omdat

works, A10 ­Networks, Akamai Technologies, Blue Coat ­Systems, CDNetworks, Co-

het kostbaar is, moeilijk te veranderen, niet

tendo, Crescendo Networks en Expand ­Networks.

herhaalbaar en minder veilig. Ook het plaatsen

Uiteraard hebben ze alle zo hun eigen benaming voor het ‘kastje’. Zo spreekt Cisco

van agents op servers is een kostbare, want

van zijn Application ­Control Engine en praat F5 graag over zijn ­Big-IP, ­terwijl Citrix rept

lastig te onderhouden, zaak.”

van een Netscaler Application Switch.

Het werken met gespecialiseerde proxies krijgt ook niet George’s instemming. “Die oplossing is niet schaalbaar en niet betrouwbaar. Boven-

en beheersing plaatsvindt. Het apparaat is in

oplossingen een rol. Uit een studie naar het

dien voeg je dan nog meer apparatuur toe aan

staat afhankelijk van de context applicaties snel

gebruik van SaaS (Software-as-a-Service) van

de infrastructuur die je ook weer moet onder­

en veilig beschikbaar te stellen. Hiertoe con-

de Sand Hill Group en McKinsey & Company uit

houden.”

troleert het applicaties en gebruikers (inclusief

2008 bleek dat 11 procent van de IT-budgetten

F5 lost het probleem van authenticatie op met

hun locatie) om het belang van het verkeer

was gereserveerd voor SaaS-toepasssingen.

Local Traffic Manager (LTM) in combinatie met

vast te stellen. Zo beschikken de webswitches

Dat percentage is de afgelopen jaren alleen

Access Policy Manager. De LTM fungeert als een

over miljarden IP-adressen (ze hebben tegen-

maar gegroeid.

full proxy tussen de applicatieservers en de

woordig ­vrijwel allemaal een IPv6-gateway).

De applicatiemodellen worden steeds ­diverser,

­gebruikers.

Het belang van een ADN neemt toe naar-

de netwerken steeds ­complexer. Een ­situatie

mate er meer webbased ­applicaties zijn en

die kwaadwillenden weten uit te buiten.

Applicatiemodellen

meer ‘vreemde’ gebruikers op het netwerk

­Beveiliging is dan ook een belangrijk ­aspect,

Het Application Delivery Network is een ­nieuwe

worden toegelaten (denk aan klanten en part-

evenals

laag in de IT-infrastructuur waar de intelligentie

ners). Eveneens speelt het gebruik van SaaS-­

­applicaties en het voorkomen dat data weglek-

een

snelle

­beschikbaarheid

van

ken. Er vinden vaak ­tegenstrijdige bewegingen

Enterprise IT-afdelingen moeten grote moeite doen om applicaties snel en veilig over hun bedrijfs­netwerken, het internet en draadloze verbindingen te loodsen

plaats. Een directe lijn is duurder dan web­ toegang regelen voor een bijkantoor. Maar dat moet dan wel veilig en snel kunnen gebeuren. Die functionaliteiten worden evenwel steeds ­vaker centraal in het rekencentrum afgehandeld. Om te voor­komen dat elk kantoor een eigen ‘silo’ vormt, is het Application ­Delivery Network uitgevonden. Dit biedt de mogelijkheid een divers applicatielandschap toe te ­passen. Netwerkapparatuur weet heel veel van verbindingen en routes, maar erg weinig van applicaties en gebruikers. Het ADN weet van allebei even veel. 

Een ADN ziet eruit als een pizzadoos, zoals deze Big-IP van F5.

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

appworks maart 2010

29

visie

Organisaties moeten over hun eigen grenzen heen durven kijken en leren van andere branches.

Radicale omwenteling nodig Monetaire crisis, klimaatcrisis, politieke crisis, grondstoffencrisis, biodiversiteitscrisis. Een radicale wijziging is nodig om ze allemaal het hoofd te bieden. Technologie biedt een helpende hand, maar dan moet je er voor open staan. En niet, zoals de meeste organisaties, teruggrijpen op oude, beproefde methoden.

We komen uit een tijdperk waarin organisaties als dominante spelers hun stempel op maatschappij en markt konden drukken. Het waren de grote instituten en ondernemingen die in staat waren om met behulp van massa­media en financieel machtsvertoon hun eigen gewenste (markt)­ situaties te creëren. Een tijdperk waarin klantgerichtheid veelal een schijnvertoning was. De klant had de organisatie nodig en centraal stonden niet zijn wensen en behoeften, maar zijn portemonnee. De klant moest zich richten naar de randvoorwaarden van de organisatie en ­decennialang konden organisaties overleven met deze houding. Dit tijdperk heeft evenwel zijn verval definitief ingezet. Het huidig tijdsgewricht kenmerkt zich door een enkele crises die (wellicht vanwege de onderlinge verwevenheid) alle samenvallen. We willen ons nu concentreren op de hedendaagse economische crisis. Die is uniek. Geen enkele gebeurtenis in het verleden heeft de mensheid zoveel ­gekost als de hedendaagse ‘crisis’. Bij het te boven komen van deze noodsituatie grijpen de meeste ­bedrijven, organisaties en politici naar beproefde middelen. Vol overgave ­storten we ons op herstel van de ‘pre-crisis’ situatie, terwijl de belangrijkste boodschap van de huidige situatie is dat er een ‘reset’ van de

Tony Bosma

economie nodig is (en plaatsvindt). Er is geen sprake van een tijdelijke, economische crisis die door oude (bewezen) oplossingen bestreden kan worden. We bevinden ons in een transitie naar een totaal andere wereld. Een wereld die op dit moment al onze verbeeldingskracht overtreft, maar die wel degelijk vorm krijgt.

30

appworks maart 2010

Vervagende grenzen

Technologische ontwikkelingen spelen een rol in de versnelling van ver-

In de nieuwe wereld zijn organisaties de markt van de klant. Er zijn meer

andering, maar het zijn nog altijd de menselijke behoeften die techno-

ouderen dan jongeren. Alles is real-time inzichtelijk en ieder product of

logie tot een succes maken. Het is daarom de kunst van organisaties

dienst kan direct door iedereen van commentaar worden voorzien.

om de juiste technologieën tijdig te identificeren voor hun toekomstige

Het is een wereld waar kennis een commodity is en creativiteit een

succes. Dit houdt in dat organisaties continu op de hoogte moeten zijn

schaars goed. Waar de fysieke dialoog zich verplaatst naar de ­virtuele.

van relevante technologische ontwikkelingen, maar deze ook moeten

Waar medewerkers zich niet laten beperken door organisatorische

koppelen aan relevante maatschappelijke en marktontwikkelingen. Hier-

­grenzen en structuren, maar die oneindige virtuele wereld verkiezen voor

voor is omgevingssensitiviteit nodig die zich niet laat beperken door een

samenwerking. Dit alles heeft vergaande gevolgen voor de vorm waarin

beperkte focus. Het is bijvoorbeeld niet voldoende om alleen binnen de

wij bedrijfsapplicaties ontwikkelen, aanbieden en benutten.

eigen ­branche te ‘kijken’. Gebruik hierbij juist ook de kennis en kunde van

De grens tussen consument en medewerker vervaagt. Organisaties ­raken

anderen.

‘out-of-control’ en individuen en (tijdelijke) peer-groups ‘in-control’. In deze wereld wegen zachte waarden als klanttevredenheid en maat­ schappelijke impact steeds zwaarder voor het succes van organisaties.

Vijandige omgeving Dit is maar een handvol voorbeelden die hun oorsprong al lang ­geleden kennen, maar die in toenemende mate realiteit worden. En die ­realiteit is hard en genadeloos. Organisaties die geen goed beeld hebben van het totaal aan veranderingen en bijbehorende consequenties zullen namelijk onvoldoende in staat zijn om te acteren op de korte termijn. Deze ­organisaties verzuimen om op de juiste manier in te spelen op ­hedendaagse trends en ontwikkelingen en voor te sorteren op de toekomst. Voor deze groep kan de crisis nog weleens veel omvangrijker ­uitpakken in hun nadeel.

In deze wereld wegen zachte waarden als klanttevredenheid en maatschappelijke impact steeds zwaarder voor het succes van organisaties

De situatie waarin organisatie, medewerkers en management zich ­bevinden, is uniek. Het vergt het uiterste van iedereen binnen en buiten de organisatie. We kunnen deze situatie niet doorstaan door te vertrouwen op aloude aannames. We moeten juist nu meer dan ooit in staat zijn om bestaande successen in twijfel te trekken. We moeten hier zelfs afscheid van durven nemen. Tegelijkertijd moeten we ons nieuwe ­manieren van werken en managen eigen maken. De eigen communicatie met markten herinrichten en dit alles in een onzekere, turbulente en vijandige omge-

We gaan naar een samenleving met meer ouderen dan jongeren.

ving. Een omgeving waarin nieuwe toetreders de belemmerende cultuur en structuren van bestaande organisaties niet meedragen en hierdoor een grote voorsprong kennen. appworks maart 2010

31

Om de huidige crisis te lijf te gaan, helpt het niet

Opvallend resultaat is dat organisaties vooral

terug te grijpen op oudere, beproefde methoden. Er is geen weg terug.

druk zijn met het ‘huis op orde’ krijgen Open systemen Dit houdt in dat organisaties meer dan ooit moeten investeren in open

Organisaties die zich deze zaken het eerste eigen maken, hebben de

systemen en het delen en beschikbaar stellen van kennis. De technologie

meeste kans om in ‘de nieuwe wereld’ succesvol te zijn en te blijven.

zal hiervoor niet de barrière zijn, maar de cultuur van de organisatie. Bij

Er is een geruststellende gedachte: de verandering treft iedereen. Niet

veel organisaties zit kennis immers in het eigen DNA en verlenen zij daar-

één branche zal de dans ontspringen. We zullen meer dan ooit nieuwe

aan hun macht.

ontwikkelingen en trends zien waarbij het de kunst is om het geheel te

Gezien de radicale veranderingen die op ons af komen, valt te stellen dat

blijven overzien en op die trends in te spelen die de organisatie helpen

vier ‘basisvaardigheden’ voor iedere organisatie essentieel zijn:

bij het realiseren van het toekomstbeeld. En dit kan alleen als organisaties zich niet laten leiden door de beslommeringen van vandaag, maar alleen

• • • •

nieuwe (verstorende) technologieën tijdig kunnen identificeren en incorporeren; omgevingssensitief zijn binnen alle facetten van de organisatie; in staat zijn om kennis en kunde over de organisatiegrenzen heen te mobiliseren; bestaande business modellen in twijfel kunnen trekken en daar afscheid van kunnen nemen.

als zij de uitdagingen van morgen als leidraad nemen. 

Tony Bosma is partner bij Ordina op het gebied van innovatie en klantcontact

Innovatieradar Centraal staat de vraag hoe organisaties organisaties en management in ­Nederland omgaan met deze sterk veranderende situatie? Om hiervan een ­actueel beeld te krijgen, heeft Ordina in 2009 onderzoek gedaan naar de ­perceptie van het midden- en hoger management van de voornaamste strate­gische trends en het inspelen hierop door middel van innovatie. Opvallend resultaat is dat organisaties vooral druk zijn met het ‘huis op orde’ krijgen. Hierbij lijken de traditioneel onderscheidende factoren nog altijd te overheersen. Betrouwbare producten en diensten worden gezien als een belangrijke onderscheidende factor. Terwijl dit eigenlijk een randvoorwaarde is voor het bestaansrecht van de organisatie. Daar is inmiddels al heel lang niets onderscheidends aan. De ideeën die organisaties en overheden hebben over de meest strategische trends zijn allerminst visionair. Transparantie, duurzaamheid en digitalisering ­behoren tot de top vijf in zowel de profit als non-profit sector. Het zijn trends die al jaren spelen en hierin is niets nieuws aan de horizon. Toch kunnen we onze vraagtekens zetten bij de mate waarin de gevestigde trends al draagvlak ­hebben binnen de organisatie. In hoeverre is anno 2010, transparantie doorgevoerd binnen bijvoorbeeld de zorg, het financiële stelsel of overheden? In hoeverre is duurzaam organiseren, produceren en distribueren de standaard geworden? Trends en ontwikkelingen worden door organisaties veelal reactief benaderd waardoor organisaties een continue focus behouden op ‘het huis op orde’. Een houding die niet voldoende is voor de succesvolle organisatie van morgen.

32

appworks maart 2010

testtechnieken

Testtechnieken verhogen kwaliteit Niet iedereen is overtuigd van het nut van testspecificatietechnieken, zo blijkt in de praktijk. Toch hebben zij bewezen de kwaliteit van een te maken (software)product te verhogen. Sterker nog: het is beter om meerdere technieken te gebruiken in een project om een zo goed mogelijke dekking van het te testen systeem te behalen. Erik van Veenendaal

Formele en informele testspecificatietechnieken bestaan al vele jaren. Maar de implementatiegraad is, op zijn zachtst gezegd, niet al te best. Een recent onderzoek laat zien dat een magere 50 procent van de test­ organisaties daadwerkelijk testspecificatietechnieken gebruikt, en dat slechts 25 procent meerdere testtechnieken toepast, om zo in staat te zijn de toegepaste testtechniek te laten afhangen van de ernst van geïdentificeerde productrisico’s. De recente groei in testprofessionaliteit heeft evenwel de testtechnieken weer onder de aandacht gebracht. Er zijn vele informatiebronnen als het gaat om testtechnieken, de methoden en ­metrieken voor de dekkingsgraad van een test. Laten we eens een paar argumenten onder de loep nemen waarom we foto Adrian van Leen

überhaupt zouden overwegen testspecificatietechnieken te gebruiken als een onderdeel van de dagelijkse testpraktijk; en wie zich erom zou moeten bekommeren om ze te gebruiken. Testtechnieken zijn er in vele soorten en maten; sommige zijn formeel, andere niet, sommige zijn ­dynamisch, andere zijn statisch. Haast onvermijdelijk gaat de aandacht uit naar de dynamische testspecificatietechnieken en activiteiten. Niettemin moeten statische technieken altijd ergens in het achterhoofd zitten; voor-

Het loont de moeite om testtechnieken te gebruiken. Fouten worden in een eerder stadium ontdekt.

komen is altijd beter dan genezen. Natuurlijk is er niet één pasklaar antwoord dat opgeld doet voor alle denkbare situaties, alle soorten ­applicatie of de te behalen mate van kwaliteit.

Alleen voor testers?

maken product de gewenste kwaliteit heeft. Specifieke technieken richten

Zijn de testtechnieken alleen interessant voor testers? Absoluut niet.

zich op één of meerdere types fouten. Ook moeten software-engineers

­Iedereen die betrokken is bij productontwikkeling, implementatie en

en business analisten de technieken leren, inclusief reviews, die worden

­onderhoud, of het gebruik ervan heeft een natuurlijk belang dat het te

toegepast bij de projecten waarvan zij deel uitmaken. Iedereen zou zich appworks maart 2010

33

Of de testers het nu leuk vinden of niet, testspecificatietechnieken (formeel, dan wel informeel) zijn een integraal onderdeel van het dagelijkse testwerk ervan bewust moeten zijn welke soort testen zij zouden kunnen uitvoeren

Testtechnieken zorgen voor een beter begrip van de complexiteit die de

en welke waarde die aan het product toevoegen. Als iedereen die betrok-

meeste systemen met zich meebrengen. Het gebruik van dergelijke tech-

ken is bij productontwikkeling zich bewust is van dit onderwerp en er de

nieken dwingt testers na te denken over wat zij aan het testen zijn en

tijd voor neemt om de basisbeginselen van testspecificatietechnieken toe

waarom zij dat doen. Dit gaat ook op voor diegenen die exploratory testing

te passen, dan zouden vele, vele, vele fouten of helemaal niet bestaan, of

(ET) toepassen. ET is gestructureerd testen aan de hand van testcharters;

ze zouden worden ontdekt voordat ze enig kwaad kunnen doen. Het goede nieuws is dat wij bij Improve Quality Services meer en meer training en praktische workshops geven over het onderwerp testspecificatietechnieken aan software-engineers. Ook de huidige trend naar Agile softwareontwikkeling betekent dat het ontwikkelen van software een teamprestatie is, en dat iedereen betrokken is bij testen.

Waarom testtechnieken? Waarom zouden we trouwens sowieso testtechnieken toepassen? Wellicht dat onderstaande opsomming een antwoord biedt:

• Objectiviteit; de garantie dat een zekere dekking wordt gehaald, • • •

gekoppeld aan een gedefinieerd proces om de dekking te halen; Een betere mogelijkheid om fouten aan het licht te brengen. Recente onderzoeken laten zien dat er 25 procent meer fouten worden ontdekt als de testers getraind zijn en testspecificatietechnieken gebruiken; De mogelijkheid om testgevallen te reproduceren; Het opbouwen van testware ter ondersteuning van onderhoud van het systeem over een lange periode en in het kader van testautomatisering.

Voor- en nadelen van testspecificatietechnieken Voordelen Nadelen

Iedereen die te maken heeft met het ontwerp, het maken, gebruiken en beheren van een product, hoort ook betrokken te zijn bij het testproces.

deze bevatten een beschrijving van het beoogde resultaat, een motivatie waarom er getest moet worden op dat specifieke onderdeel, wat niet te testen, wat de testaanpak is en wat de verwachte problemen zijn. De testers moeten zelf bedenken hoe ze gaan testen, waarbij het beoogde resultaat centraal staat. Naast een testtechniek is ET ook een denkwijze; het denken ‘beyond the obvious’ en het denken vanuit het resultaat. Met ET worden fouten gevonden die met formele testtechnieken niet altijd

Objectiviteit

Tot op zekere hoogte opleiding nodig

zijn te vinden. Ook wordt er uit verschillende standpunten gekeken naar

Formele meting van dekking

Tijd nodig voor implementatie;

een applicatie. Niet alleen vanuit de ontwikkelkant, maar ook vanuit de

cultuurverandering

gebruikers -en businesskant. Een ET-tester test altijd aan de hand van een

Vroegtijdig fouten vinden

Iedereen moet betrokken zijn

vooraf gesteld doel, deze wordt beschreven in een testcharter.

Traceerbaarheid

Niet bruikbaar voor alle types

Professionele ET-testers gebruiken de principes van testspecificatietech-

applicatie

nieken om hun testideeën vorm te geven. Vaak onthullen de technieken

Kost meer tijd dan minder formeel

een niveau van dekkingsgraad dat anders een mysterie zou blijven.

Dekking onafhankelijk van de tester

testspecificatie

Onthoudt echter dat technieken geen mechanisme bieden om een 100

Een manier om testen te variëren in

Bestrijkt niet alle situties (het gissen

procent dekking te halen. Als evenwel de informatie beschikbaar is over

diepgang op basis van risico’s

naar fouten blijft zinvol)

de gewenste dekking, dan zijn er objectieve besluiten te nemen die ge-

Grote mate van herbruikbaarheid

Weinig gebruik van domeinkennis van

baseerd zijn op de aanvaardbare risico’s van het systeem en over welke

(herbruikbare testware)

tester

testen wel of niet nodig zijn om uit te voeren.

Herhaalbaarheid en mogelijkheid tot reproduceren van fouten

Technieken kiezen

Herhaalbaarheid van proces

De beslissing welke testspecificatietechnieken moeten worden toege-

Meer kans op het vinden van fouten

past, en wanneer, is grotendeels afhankelijk van inzicht in de risico’s en

34

appworks maart 2010

in welke onderdelen van het systeem die risico’s aanwezig zijn. Risico-

5

identificatie, toekenning, beheer en risicobeperking zijn een fundemen-

4,6

teel onderdeel van het testvak. De identificatie en toekenning van risico’s

4,2

het testproces, en risicobeperking wordt bereikt wanneer de testen de

3,8

juiste dekking hebben.

3,4

Vaak worden de test eenheden gevisualiseerd in een risicomatrix die de meest kritische test eenheden weergeeft op twee assen: die van de (business) impact en die van de (technische) kans.

Likelihood

bieden een richting aan het testen. Het risicobeheer is een onderdeel van

2,2 1,8

de ervaringen met het soort fouten dat is gevonden. Sommige technieken

X 3

X 7

X 9 X 8

2,6

af: het type systeem, wet- en regelgeving, klanteisen of contractuele testers, tijd en budget, ontwikkelmodel, use case modellen en voorgaan-

X 6

3

De keuze voor een bepaalde techniek hangt van een aantal factoren ­requirements, testdoelstelling, beschikbare documentatie, kennis van de

X 1

X 2

X 4

X 5

1,4 1

1

1,4

1,8

2,2

zijn juist gericht op bepaalde situaties en testsoorten, andere zijn daarentegen toepasbaar voor alle testsoorten.

2,6

3

Impact

3,4

3,8

4,2

4,6

5

Een voorbeeld van een productrisicomatrix,

Wellicht het allerbelangrijkste om te begrijpen, is dat de beste techniek

opgesteld met het PRISMSA-tool.

niet bestaat uit één enkele techniek. Omdat elke testtechniek goed is in het vinden van een bepaalde type fouten, kun je er zeker van zijn dat bij het gebruik van slechts één techniek veel (misschien erg veel, maar niet

het risico van de te testen producten. In elk geval moeten zij de voor- en

alle) fouten van dat specifieke type zullen worden gevonden. Ongeluk-

nadelen tegen elkaar afwegen. In een apart kader bij dit artikel staan

kigerwijs zorgt het er ook voor dat je er zeker van kunt zijn dat veel fouten

deze vermeld.

van een ander type niet zullen worden gevonden. Het gebruik van een

Of de testers het nu leuk vinden of niet, testspecificatietechnieken

gevarieerd aantal technieken zorgt er daarom voor dat een variatie aan

­(formeel, dan wel informeel) zijn een integraal onderdeel van het

fouten wordt ontdekt, hetgeen resulteert in een effectiever testproces.

­dagelijkse testwerk. Als testen zich staande wil houden in deze steeds

Testontwerp

de aantonen door objectief te werk te gaan. En om objectief te zijn, moet

Men is het erover eens dat het tekenen van een plaatje of het schetsen

het resultaat meetbaar zijn. De enige beschikbare maat is de ­dekking

van een diagram helpt gedachteprocessen aan anderen – en misschien

van een test, en alleen formele testspecificatietechnieken en statische

wel jezelf - duidelijk te maken. De overgrote meerderheid van formele,

testmethoden bieden dit framework. Als testen serieus wil worden

dynamische testtechnieken (zoals beschreven in BS7925-2) gebruikt een

­genomen, dan moet de beroepsgroep zichzelf serieus nemen en aan-

of andere methode om het te testen onderdeel te modelleren. Dat is geen

tonen dat het haar doel is om elke test objectief uit te voeren. Moeten

toeval. Het modelleren van software wordt vaak beschouwd als de meest

formele en informele testspecificatietechnieken dan worden gebruikt?

complete methode om paden vast te leggen, evenals beslissingen, bran-

In één woord: Ja!. 

veranderende wereld, dan moet de beroepsgroep van testers haar waar-

ches en uitgangspunten. Het doel van een formele testtechniek is niet alleen het verschaffen van een objectieve maat om de dekking vast te

Aanbevolen literatuur

stellen, maar ook om het beslissingsproces te documenteren, ­terwijl het

[1] Beizer, B. (1990), Software Testing Techniques, 2nd edition,Van Nostrand Reinhold, ISBN 1-850-32880-3

te testen onderdeel wordt verklaard aan de technische en niet-technisch

[2] BS 7925-2 (1998), Software Component Testing, British Standards Institution

inhoudelijke betrokkenen.

[3] Copeland, L. ( 2003), A Practitioner’s Guide to Software Test Design, Artech House Publishers, ISBN 1-58053-791-X

Testers moeten er zeker van zijn wat zij gaan testen uit de reeks

[4] Pol, M., R. Teunissen and E. van Veenendaal (2002), Software Testing; A Guide to the TMap approach, Addison-

­mogelijkheden, en – wellicht nog belangrijker – zij moeten in staat zijn vast te stellen welke situaties niet getest gaan worden. Het niveau en

Wesley, ISBN 0-201-74571-2 [5] Veenendaal, E. van (2005), The Testing Practitioner, UTN-Publishing, ISBN 90-72194-65-9

­gedetailleerdheid van het modelleren worden bepaald door de gekozen techniek. Testers moeten goed begrijpen dat zij deze modellen gebruiken als middel om een beter begrip te krijgen van hoe het systeem werkt.

Erik van Veenendaal is een erkend expert op het gebied van software testen en kwaliteitsmanagement. Hij is de oprichter en was gedurende twaalf jaar de directeur van

Voor- en nadelen Moeten testers dan formele en informele testgeval specificaties ­gebruiken?

Improve Quality Services. In 2007 ontving hij de European Testing Excellence Award voor zijn jarenlange bijdrage aan de beroepsgroep van testers.

De beslissing om die al dan niet toe te passen is direct ­gerelateerd aan appworks maart 2010

35

ecologie

Groene software Voor ondernemingen en overheden is het een hele klus om een duurzaam beleid te voeren. IT helpt hierbij. SAS loopt met zijn software voor Sustainibility Management voorop. De volgers dienen zich al aan. Zo presenteerde CA zijn ecoSoftware op de Cebit en bewegen IBM, SAP en Oracle ook in deze richting.

Om na te gaan wat de invloed is van een productieproces, een gebouw, een logistiek proces, enzovoorts, op mens, milieu en winstgevendheid zijn onder meer levenscyclus analyses nodig van producten. Dat zijn uiterst ingewikkelde en diepgravende berekeningen. Vooral ingewikkeld, omdat er zoveel gegevens boven water moeten worden gehaald. Niettemin loont het bijzonder om een duurzame onderneming te hebben. Dat blijkt uit de cijfers van het wereldwijd opererende bedrijf Interface. Dit maakt vloer­ tegels; een uitvinding van het Nederlandse bedrijf Heuga uit Scherpenzeel dat 1988 is overgenomen door Interface en tegenwoordig als InterfaceFlor op de markt opereert. In 1994 definieerde de onderneming te streven naar ‘zero emission’; een buitengewoon loffelijk streven voor een bedrijf dat ­eigenlijk een bijproduct van de olie-industrie maakt en verkoopt. In zijn boek ‘Confessions of a radical industrialist’ toont de Amerikaanse topman Ray Anderson met cijfers aan dat duurzaamheid hem zeker geen windeieren heeft gelegd. Integendeel: marktaandeel en winst zijn sindsdien

Teus Molenaar

gestegen. Ook de gemeente Den Haag streeft naar een duurzaam beleid. Om inzicht te krijgen in de uitstoot van broeikasgassen heeft Den Haag bij SAS aangeklopt. Het overheidsorgaan gebruikt de analytische kracht van de software

36

appworks maart 2010

van SAS om een beeld te krijgen van hoe het er nu voor staat met de duur-

Wat Davis erg belangrijk vindt, is dat de SAS-software in staat is de duur-

zame insteek van de gemeente, maar vooral ook om te analyseren wat de

zaamheidsrapporten te generen die jaarlijks vereist zijn. De internationale

gevolgen zijn van te wijzigen beleid. De programmatuur van SAS geeft de

groepering GRI (Global Reporting Initiative) heeft richtlijnen opgesteld

gelegenheid om ‘te spelen’ met een andere aanpak. Wat betekent het als

waaraan een dergelijk rapport moet voldoen. “Het probleem is evenwel

de gemeentereiniging met elektrische voertuigen gaat rijden? Wat zijn de

dat er niet één wereldwijde standaard is. Zo heeft bijvoorbeeld Walmart

gevolgen van het gebruik van natuurstroom door de gemeente?

een eigen versie. Als je wilt leveren aan Walmart, dan moet je in staat

Den Haag gaat zijn CO2-uitstoot monitoren met  SAS Sustainability ­Management. De gemeente schafte de oplossing aan om te voldoen aan de ­ambitie om in 2010 een klimaatneutrale gemeentelijke organisatie te hebben en in 2050 een klimaatneutrale stad. Deze ambities vloeien voort uit het klimaatakkoord dat alle Nederlandse gemeenten in 2007 sloten met het Rijk. Om tot een CO2-neutrale organisatie te komen, wordt er op drie sporen ingezet: besparen, verduurzamen en compenseren. Om te werken aan energiebesparing is inzicht nodig in het energieverbruik van de organisatie. Gemeente Den Haag zocht een oplossing om de CO2- equivalenten te berekenen van de 120 gemeentelijke gebouwen, de 550 voertuigen van

Ook stellen we zelf een duurzaam­ heidsrapport op voor onze eigen onderneming. Wie duurzaamheid verkoopt, moet dat zelf ook toepassen

de gemeente, de openbare verlichting en op termijn ook de gemalen. Per afzonderlijk gemeentelijk gebouw wordt bovendien het verbruik van gas (m3 ), elektriciteit (kWh) en stadswarmte (GJ) vastgelegd en omgerekend

zijn een rapport te genereren dat aan die eisen voldoet. En zo zijn er nog

naar CO2- equivalenten.

veel meer. Wij hebben ze allemaal in onze software zitten, dus kun je naar keuze het rapport opstellen.”

Eigen werknemers Jim Davis is Senior Vice President and Chief Marketing Officer bij SAS. Hij

Supermarktketen

vertelt dat de onderneming, die een naam heeft opgebouwd op het vlak

Op de Cebit hield CA zijn ecoSoftware ten doop. De software laat zien wat

van business analytics, de duurzaamheidssoftware is gaan ontwikkelen op

bijvoorbeeld het energieverbruik is van componenten in een rekencentrum

verzoek van de eigen werknemers. Het bedrijf voert, onder aanvoering van

(wereldwijd) en rekent dit om in equivalenten CO2-uitstoot. Sonny Masero,

ceo Jim Goodnight, een sociaal beleid. Zo heeft het op de hoofdvestiging in

VP ecoSoftware EMEA bij CA, vertelt dat Tesco al aan de slag is gegaan met

de VS een eigen ziektenkostenverzekering (een ‘hot issue’ in de VS) opge-

ecoSoftware. Tesco is een van de grootste supermarktketens ter wereld

zet. Enerzijds biedt dit de werknemers een goede verzekering, anderzijds

met 470.000 werknemers. Het bedrijf heeft zichzelf ambitieuze richtlijnen

bespaart het bedrijf hiermee vijf miljoen dollar op jaarbasis, aldus Davis.

gesteld om de CO2-uitstaat terug te brengen.

“Wij zijn op dit moment bezig een nieuw conferentiegebouw te bouwen

Daarbij liep het tegen een aantal problemen aan. “Zoals het werken met

op de campus in de VS. Het hout van de bomen die moeten sneuvelen

inconsistente databronnen en onbetrouwbare methoden om data te ver-

voor deze uitbreiding gebruiken we in de constructie van het gebouw.

zamelen”, legt Masero uit. “Ook het verzamelen van stroomverbruik uit

Ook stellen we zelf een duurzaamheidsrapport op voor onze eigen onder­

de duizenden gebouwen die het bedrijf beheert, bleek geen sinecure. Ten

neming. Wie duurzaamheid verkoopt, moet dat zelf ook toepassen”, stelt

slotte moet het bedrijf in staat zijn te voorzien hoeveel de CO2-uitstoot in

Davis.

de toekomst zal zijn; afhankelijk van het te voeren beleid. Die kennis is

SAS heeft ruime ervaring met het opdiepen van data uit diverse bronnen

nodig om te kunnen deelnemen aan de emissiehandel. Deze uitdagingen

het stroomlijnen van datamodellen om ermee te kunnen werken. Die er-

kunnen ze met ecoSoftware aan.”

varing zit ingebakken in SAS Sustainability Management.

IBM heeft onlangs de BI-specialist SPSS overgenomen en zal die kennis en software inzetten om duurzaamheidsanalyses te kunnen uitvoeren. Tevens

Rapporten

is Big Blue actief – via zijn programma ‘Smart World’- om zijn kennis in

Vooreerst wordt de software van SAS gebruikt om de uitstoot van koolstof-

te zetten om elektrische auto’s zo effectief en duurzaam mogelijk op te

dioxide terug te dringen of te compenseren. Maar duurzaamheid behelst

laden. Bijvoorbeeld in het project op het Deense eiland Bornholm. 

meer dan het milieu. Ook mens en winstgevendheid spelen een rol. “Je kunt het welbevinden van een werknemer ook meten. Daar hebben wij methoden voor ontwikkeld. Het verloop binnen een organisatie zegt bijvoorbeeld iets, maar ook de betrokkenheid van een werknemer die zelf

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

met ideeën komt.” appworks maart 2010

37

Performance management

Software in context Organisaties moeten analysemogelijkheden inbakken in hun processen, in hun software, in hun eigen DNA. Software moet worden ontwikkeld binnen de context van de bedrijfsdoelstellingen. Onvermijdelijk gaat dit de komende vijftien jaar gebeuren, meent Gary Cokins, performance management expert bij SAS. Voorlopig zijn er nog wel obstakels uit de weg te ruimen. Teus Molenaar

Als het over enterprise performance management (EPM) gaat, kan Cokins een avondvullend programma verzorgen. Het is een onderwerp waar-

De cover van het boek dat Cokins over

over hij niet uitgepraat raakt. Ook met bijvoorbeeld zijn conculega Frank

performance management heeft geschreven.

­Buytendijk (Oracle). Allereerst stelt hij dat het eigenlijk gewoon om performance management (PM) gaat. “De een spreekt van business, de andere van corporate, een derde van enterprise performance management, maar ze bedoelen

ziet PM als een paraplubegrip. Het zorgt ervoor dat al die instrumenten

allen hetzelfde.”

(waaronder hij ook onder meer klantbeheer en ketenbeheer vat) naad-

Niet voor niets heeft hij er onlangs een boek over geschreven. Zelfs over

loos met elkaar samenwerken en aldus elkaar versterken. Performance

de cover had hij diepere gedachten. “Mij stond voor ogen een raderwerk

management begint met de visie en strategie van de directie; en zorgt

met tandwielen van glad, glanzend titanium, gesmeerd door de dunste

ervoor dat die visie en strategie de kern zijn van alle handelingen van

olie met de krachtigste dopes erin. Want dat verbeeldt een organisatie

alle medewerkers binnen de organisatie (en daarbuiten). Zonder de

waarbinnen alles op rolletjes loopt. Helaas heeft de uitgever een beetje

­analytische mogelijkheden, die bijvoorbeeld SAS verschaft, verliest PM de

verweerde tandwielen op de omslag geplaatst”, verontschuldigt hij zich.

waarde die zij kan hebben. De voorspellende analyses helpen de uitvoe-

Cokins stelt dat PM eigenlijk niets nieuws onder de zon brengt. Organi-

ring van werkzaamheden te toetsen aan visie en strategie.

saties werken al veel langer met dashboards, balanced scorecards, Lean-

Dat alles betekent expliciet, zo laat hij weten, dat applicaties in hun

organisatievormen, activity based costing, budgetting, strategy mapping,

­context moeten worden ontwikkeld. Die context is de visie en de strategie

enzovoorts. “Het goede nieuws is dat performance management geen

van een organisatie. Die moeten leidraad zijn.

nieuwe methode is die iedereen moet gaan leren. Het zorgt daaren­tegen

38

voor een integratie van bedrijfsverbetering en analytische methoden

Acht redenen

waarmee bestuurders en werknemers al vertrouwd zijn”, legt hij uit. Hij

Cokins wijst er met klem op performance management niet te ­verwarren

appworks maart 2010

met business process management. “Dat is een wat mechanische ­benadering van alleen maar het verloop van processen, vastleggen van verantwoordelijkheden en dergelijke, maar er gebeurt zoveel meer ­binnen een organisatie dan alleen processen.” “Bij performance management moet je denken aan een breedsporig, ­alomvattend samenspel van geïntegreerde methoden en oplossingen dat vooral drie doelen dient: het verzamelen van data, het transformeren en

Net als Beethoven een nieuwe richting in de muziekwereld insloeg, zal performance management een blijvende invloed hebben op de manier waarop organisaties opereren.

modelleren van data naar informatie, en via webtechnologieën de infor-

Het goede nieuws is dat performance management geen nieuwe methode is die iedereen moet gaan leren

Beethoven als inspiratie Gary Cokins is een liefhebber van klassieke muziek. Hij beschrijft in zijn boek over performance management dat er een relatie bestaat tussen Beethoven en de acceptatie van enterprise performance management. Tallozen, zo betoogt hij, kennen de symfonieën van Beethoven; van de derde tot en met de negende. Maar van de eerste en de tweede heeft vrijwel niemand iets gehoord. Pas bij het klassieke werk Eroïca (de derde symfonie) raakt Beethoven in zwang. Volgens Cokins omdat de componist aanvankelijk met zijn tijdgeest meegingen en muziek maakte als alle anderen. Pas met Eroïca brak hij met de stijl van voor-

matie rapporteren aan gebruikers en beslissers binnen de organisatie”,

gangers als Bach en Haydn en loodste hij collega-componisten de Romantiek in.

vertelt Cokins. “Performance management is ook geen software, maar

Het was een radicale verandering in muziekcomposities.

software is wel de technologie die het elke organisatie mogelijk maakt

Cokins meent dat het huidig tijdsgewricht enterprise performance management,

om de volle belofte die performance management in zich draagt werke-

zoals eerder na Eroïca gebeurde, ondernemingen overtuigt nieuwe wegen in

lijkheid te laten worden.”

te slaan. “Organisaties leren langzaam maar zeker niet alleen veranderingen te

Hij schudt acht redenen uit zijn mouw die de belangstelling voor per-

beheersen, maar ze juist te entameren”, aldus Cokins.

formance management aanwakkeren. Als eerste het onvermogen om de strategie om te zetten in daden, gevolgd door het uitblijven van de beloofde ROI van transactionele systemen. Verantwoordelijkheden zijn ­binnen organisaties breed verdeeld, maar niemand wordt echt verant-

Als het op software aankomt, ziet hij twee typen: transactionele en

woordelijk gehouden. De vierde reden is het feit dat tegenwoordig veel

­beslissingsondersteunend. “Deze twee types zijn te beschouwen als de

sneller besluiten moeten worden genomen, dus is er behoefte aan ana-

twee helften van het menselijk brein. Achter in het hoofd, boven de

lyses van informatie. Cokins meent dat de boekhoudregels bij organisa-

­ruggengraat, vinden we het reptielenbrein dat in de loop der eeuwen is

ties het zicht ontneemt op wat zich werkelijk binnen het bedrijf afspeelt.

geëvolueerd. Dit beheerste de basis elementen van het leven, zoals de

Bestaande klanten worden niet op hun waarde geschat, de waardeketens

ademhaling, met de ogen knipperen, voedsel vertering en de slaap. Aan

werken niet naar behoren en als laatste argument: het jaarlijkse budget-

de voorkant van de hersenen zit de hersenschors waar informatie uit de

teringscircus verengt de blik op bedrijfsdoelen voor de langere termijn.

rest van het lichaam wordt verwerkt en omgezet in handelingen.”

Al deze tekortkomingen zijn volgens hem met performance management

De transactionele software is essentieel; een organisatie kan niet zonder.

te verhelpen.

Hoe beter die werkt, hoe beter de bedrijfsinformatie. Performance management en analytische software kunnen dat op een hoger plan bren-

Twee soorten software

gen. Hier ontstaat waarde. “Het doel van performance management”,

Waarom het dan niet gebeurt? Waarom het volgens Cokins zeker nog

vertelt Cokins, “is een gedegen analyse en diep begrip van jouw eigen

vijftien jaar duurt alvorens de eerste organisaties profijt trekken van

organisatie, klanten, leveranciers, markten, concurrenten, en andere

­performance management? Hij somt een reeks barrières op. Sommige zijn

­externe factoren, lopend van wet- en regelgeving tot aan het weer.” 

technisch (“Maar SAS heeft daar antwoorden op.”), sommige zijn cultureel (“Daarom hebben wij een strategisch partnerschap met Accenture.”), soms is de kwaliteit van de bestuurders niet goed genoeg en op de achtergrond speelt de natuurlijke tegenzin tegen verandering. Hij is er echter van overtuigd dat de wal het schip keert. “We leven in zware tijden. Ondernemin-

Teus Molenaar is hoofdredacteur van AppWorks

gen moeten wel iets doen om de winstgevendheid te vergroten.” appworks maart 2010

39

boeken en zo

De Service Catalog

Beginnen met een service oriented architectur

Om eindgebruikers inzicht te geven in het aanbod dat zij kunnen verwachten van de IT-organisatie is een dienstencatalogus erg nuttig. Applicaties zijn een onderdeel van die catalogus.

IBM heeft een white paper beschikbaar

Dit boek helpt een dergelijk overzicht samen te stellen.

gesteld aan organisaties die de eerste De dienstencatalogus betekent veel ver-

lenen. De organisatie zelf kan aan de hand

schillende dingen voor veel verschillende

van het opstellen van een catalogus bepa-

mensen. De meesten zullen het er wel

len welke diensten de bedrijfsprocessen

over eens zijn dat een catalogus de klanten

ondersteunen en hoe deze eenvoudig(er)

helpt snel een keus te kunnen maken uit

zijn te beheren.Het Engelstalige boek helpt

de diensten die zij willen afnemen en wel-

het concept van een dienstencatalogus

ke waarde zij aan de diensten kunnen ont-

te doorgronden, de reikwijdte van een

stappen willen zetten naar een service oriented architecture (SOA). ‘Entry Points into SOA’ geeft aan waar een bedrijf zou kunnen beginnen om deze weg in te slaan.

­catalogus vast te stellen, en een doeltref-

Volgens Big Blue begrijpen de bedrijven tegenwoordig wel

fende dienstencatalogus samen te stellen

waar het om draait met SOA, maar weten ze niet goed waar

voor een bepaalde organisatie.

ze moeten beginnen. De white paper wijst de richting door

Tevens valt te lezen hoe de diensten­

een projectgebaseerde aanpak te beschrijven en te eisen dat

catalogus waardevol kan zijn voor de

elk (deel)project werkelijke waarde voor de onder­neming

­organisatie, en hoe is na te gaan welke

moet opleveren. Een recente studie onder meer dan vijf-

waarde de diensten voor de organisatie

honderd bedrijven (uitgevoerd door Mercer Management

hebben. Ook wordt aangegeven hoe een

Consultants) laat zien dat zij een startpunt kiezen bij de

catalogus is te beheren.

overgang naar SOA: het integreren van mensen, processen

Het boek is uitgegeven door Van Haren

of informatie; of een combinatie van alle drie.

­Publishing.

IBM beschrijft hoe het deze doelen kan ondersteunen met gerichte software, diensten en deskundigheid.

Beginnen met Windows 7 Bij Microsoft Press is het boek ‘Introducting Windows 7 for Developers’ verschenen. Op een begeleidende site is het mogelijk de voorbeeldcode op te halen die in het boek wordt beschreven. Daar staat ook beschreven welke soft- en hardware nodig is om ermee aan de slag te kunnen gaan.

40

appworks maart 2010

Het boek is bedoeld om inzicht te geven in het nieuwe besturingssysteem van Microsoft en daardoor applicaties te verbeteren en de ontwikkeltijd te verkorten. Experts op het gebied van Windows-­programmeren treden op als gids. Het boek gaat ­onder meer in op het verschil tussen Windows 7 Ribbon en Windows Presentation Foundation (WPF) Ribbon, federated search, de Libraries feature, ­functionaliteit van de taakbalk, en het nieuwe Windows Sensor en ­Location platform. Het Engelstalig drukwerk is onder meer verkrijgbaar via het Computercollectief in Amsterdam.

Het moderne webontwerp De Duitse uitgeverij van The Smashing Magazine heeft een boek uitgebracht met de beste, praktische tips voor een modern webontwerp: ‘The Smashing

Blik op multicore programmeren CLR via C#, Third Edition gaat onder meer uitvoerig in op wat erbij komt kijken om applicaties voor meerdere kernen te

Book’. Het gaat onder meer in op het werken met cascaded style sheet layouts.

bouwen. Deze geactualiseerde versie is toegesneden op .NET

Het drukwerk biedt technische tips en best

lezer in staat is intuïtieve en effectieve web-

practices op het vlak van coderen, bruik-

sites te bouwen.

baarheid en optimalisatie, en beschrijft de

Bovendien gunt het boek een kijkje achter de

­mogelijkheden voor een succesvolle creatie

schermen van het Smashing Magazine.

van user interfaces. Het laat onder meer ook

Het ultieme doel van de ‘handleiding’ is een

zien hoe je het meeste kunt halen uit typo-

website om te toveren tot een opmerkzaam

grafie, kleurgebruik en merkbeleving zodat de

merk. Het boek is in het Engels geschreven.

Framework 4.0 van Microsoft.

Testen naar bedrijfsprocessen Test Process Improvement (TPI) is een testmethode die Sogeti heeft ontwikkeld. De methode is aangescherpt en meer op de bedrijfsdoelen gericht. TPI Next is onlangs in boekvorm uitgebracht en in het Engels geschreven.

Het computerboek is een gids voor ontwikkelaars op beginners-, gemiddeld en gevorderd niveau. Voor mensen die werken met Microsoft Silverlight, ASP.NET, Windows Presentation Foundation, Web services, of console apps. Wie applicaties wil bouwen met de Common Language Runtime (CLR) en het .NET Frame-

Testen is een geen doel op zichzelf, maar behoort

TPI Next gaat in op zestien kerngebieden, zoals

work 4.0 kan goed met dit boek uit de voeten.

zich te richten naar de bedrijfsdoeleinden. Het TPI

teststrategie, betrokkenheid van belanghebben-

De auteur is Jeffrey Richter, al jaren adviseur

Next-model biedt de mogelijkheid om business

den, de graad van de professionaliteit van de

van het Microsoft .NET-team. Hij geeft prak-

drivers als tijd, kosten, kwaliteit en dergelijke

testers.

tische informatie om robuuste, betrouwbare

in het testproces op te nemen. Het model biedt

TPI Next is op twee manieren te gebruiken.

en ontvankelijke applicaties en componenten

eveneens een beter zich op de relaties tussen het

Enerzijds als een standaard model. Dit biedt ge-

te bouwen.

testproces en aanpalende processen.

balanceerde testprocesverbetering. Indien nodig

Te leren valt bijvoorbeeld hoe je met de

Het TPI-model is ontwikkeld op basis van de ­kennis

zijn bepaalde kerngebieden uit te sluiten. Een

­garbage collector kunt werken om bronnen te

en vaardigheden van Sogeti en haar ­klanten. Het

tweede manier is om de methode heel specifiek

beheren, en hoe je effectief kunt werken met

model geeft inzicht in de volwassenheid van het

te ­gebruiken, gebaseerd op bestaande testonder-

speciale CLR-types: delegates, enumerators,

testproces zoals dat door een organisatie wordt

werpen binnen de organisatie.

custom attributes, arrays en strings.

gebruikt. appworks maart 2010

41

column

colofon

AppWorks is hét vakblad dat alle aspecten van de levenscyclus van

Marcel Warmerdam

(bedrijfs)applicaties behandelt. Jaargang 2, febuari 2010, nummer 2

Power to the people

Toezending van AppWorks geschiedt op ­abonnementsbasis en controlled circulation. Uitgever:

Heel, héél lang geleden bepaalden de mensen op de automatiseringsafdeling wat goed was voor

Robbert Hoeffnagel; [email protected]

het bedrijf en de werknemers. En iets dergelijks deed de overheid voor de burgers. Ja, das war

+31 (0)6 51 28 20 40

einmal. Maar met de middelen die hun ter beschikking staan, bepalen mensen dat tegenwoordig zelf en dat zal iedereen weten ook.

Hoofdredacteur:

De hype rond User Generated Content (UGC) lijkt een beetje voorbij te zijn. Je leest er niet meer

Teus Molenaar; [email protected]

zo veel over. Dat wil echter niet zeggen dat UGC als fenomeen alweer achterhaald is. Integendeel,

+31 (0)6 51 57 84 47

het is in korte tijd zo gewoon geworden dat we het er niet eens meer over hebben. Net zo iets als dat je niet meer hoeft te zeggen dat je een mobiele telefoon hebt. Toch is UGC een van de

Postadres redactie:

belangrijkste ontwikkelingen van de laatste jaren. Niet zozeer omdat de bijdragen die gebruikers

Postbus 82, 2460 AB Ter Aar

leveren aan online media zo geweldig zijn. Verre van dat, UGC is vaak oninteressant, tenenkrom-

e-mail: [email protected]

mend slecht geschreven en soms kwaadaardig en onwaar. Alle UGC? Nee, niet alle UGC. Er is ook goed materiaal en het niveau neemt gestaag toe. Maar het

Aan dit nummer werkten mee:

belangrijkste effect van UGC is dat het de digitale revolutie een menselijk gezicht geeft. Het zet

Serge Beaumont, Tony Bosma, Marcel Derksen,

de traditionele rolverdeling van overheid, media en bedrijfsleven als opinieleiders op de helling.

Wolfram Jost, Victor de Pous, Johan van Seijen, Hans

Iedereen kan nu fotograaf, filmer, schrijver of verslaggever zijn en zijn of haar voortbrengselen met

Vandam, Erik van Veenendaal, Marcel Warmerdam.

de rest van de wereld delen. Er gaat een democratiserend effect uit van UGC en het geeft uiting aan de enorme diversiteit in de samenleving. Geef mensen de middelen en ze gaan er iets mee

Vormgeving:

doen wat je niet had verwacht.

ONTWERPERS DIE MEEDENKEN.NL

Dit effect zien we in een iets andere vorm ook terug bij de in 2008 op de markt gebrachte iPhone van Apple die door Amerikanen wordt beschouwd als het prachtigste stukje technologie ooit

Druk:

gemaakt. Anderen zien het als de nieuwe de facto standaard voor mobiele communicatie. Het ap-

3L Drukkerij BV, Rotterdam

paraat zelf bevatte verrassend weinig nieuwe technologie. Het meest revolutionaire aspect is het gratis beschikbaar stellen van een geïntegreerde applicatie ontwikkelkoolkit: het iPhone Developer

Kopij kan worden ingezonden in overleg met de

Program. Een schot in de roos. Iedereen die wil, kan nu applicaties bouwen en doet dat ook en

redactie. Geplaatste artikelen vertegenwoordigen

masse. Publicatie gaat na acceptatie via de App Store waar ze voor een paar dollar per stuk over

niet noodzakelijkerwijs de mening van de redactie.

de toonbank gaan. Het aanbod van toepassingen voor de mobiele telefoon is daarmee explosief

De redactie noch de uitgever aanvaarden enige

gestegen. Statistieken laten zien dat er intussen rond de 180.000 (!) applicaties zijn ontwikkeld

aansprakelijkheid voor de inhoud van artikelen van

en elke maand komen er circa 15.000 bij! De enorme verscheidenheid aan applicaties maakt de

derden, ingezonden mededelingen, advertenties

iPhone net zo’n feest als het internet.

en de juistheid van genoemde data en prijzen.

Op elke iPhone worden gemiddeld 70 applicaties geïnstalleerd. Het aantal downloads staat inmiddels op 3 miljard. Applicaties voor de massa door de massa. Telefoneren is daarmee bijna bijzaak

Het

kopiëren

of

overnemen

van

artikelen,

geworden. Je zou bij het grote succes bijna vergeten dat de Apple’s App Store niet eens kostendek-

geheel of gedeeltelijk, wordt aangemoedigd,

kend is. Maar het mag wat kosten om de peperdure iPhone van 500 tot 700 euro per stuk te slijten.

maar is uitsluitend toegestaan na schriftelijke

De 25 miljoen verkochte iPhones in 2009 bleken goed voor een marktaandeel op van 14% in de

toestemming van de uitgever en onder vermelding

smartphone markt. Power to the people levert geld en vreugde op.

van: ‘Overgenomen uit AppWorks; inzicht in de levenscyclus van applicaties’ onder vermelding van jaargang en nummer.

Marcel Warmerdam is senior analist bij Henry Corporation

AppWorks is een uitgave van FenceWorks BV

42

appworks maart 2010

Make Applications More Valuable Embed our innovations. Make your applications richer, without rewriting. To make database applications more valuable, embed InterSystems Caché® – the object database with robust SQL – and enjoy dramatically higher speed and scalability while lowering hardware and administration requirements. Or, for applications that have to link with multiple systems and processes, embed InterSystems Ensemble®. Your applications will become connectable, and you’ll be able to rapidly enhance them with a rich Web interface, adaptable workflow, rules-based business processes, and other new features that users want. InterSystems’ software is embedded in over 100,000 systems, including critical solutions in most of the world’s leading hospitals. For thirty years, we have been making developers more successful by providing innovations that enrich applications. Download a free, fully functional copy of Caché, or see a demonstration of Ensemble, at InterSystemsBenelux.com/Apps © 2007 InterSystems Corporation. All rights reserved. InterSystems Caché and InterSystems Ensemble are registered trademarks of InterSystems Corporation. 6-07 ValCombo10

Modelleren is het nieuwe programmeren. Aquima: laagdrempelig en snel toepasbaar in de praktijk. Ontdek wat er gebeurt als programmeren modelleren wordt en u uw software direct naar eigen inzicht kunt aanpassen. ICT wordt zo wendbaar dat uw organisatie sneller inspeelt op marktontwikkelingen. Door te automatiseren aan de hand van business rules, krijgt uw werk als ICT-manager extra diepgang. U zit samen met business collega’s dichter op de bedrijfsprocessen. U creëert meer ruimte voor creativiteit en innovatie binnen ICT. Maak vandaag nog kennis met Aquima op www.aquima.nl.

Nederland gaat aquimatiseren®