tel Vanuit het buitenland: tel

De energiemarkt in 2008

De energiemarkt in 2008

2

Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL Ondernemingsnr.: 0314.595.348 http://economie.fgov.be tel. 02 277 51 11 Vanuit het buitenland: tel. + 32 2 277 51 11 Verantwoordelijke uitgever:

Regis Massant Voorzitter a.i. van het Directiecomité Vooruitgangstraat 50 1210 BRUSSEL

Wettelijk depot: D/2010/2295/46 S4-10-0120/437-10

"De voorwaarden scheppen voor een competitieve, duurzame en evenwichtige werking van de goederen- en dienstenmarkt in België."

Inhoud Afkortingenlijst................................................................................................................................................................................................................... 5 Lijst van tabellen.............................................................................................................................................................................................................. 6 Lijst van grafieken.......................................................................................................................................................................................................... 7 1.

Energie in de wereld.................................................................................................................................................................................... 9 1.1. De wereldreserves aan fossiele energie........................................................................................................... 9 1.1.1. Aardolie................................................................................................................................................................................. 9 1.1.2. Aardgas..............................................................................................................................................................................10 1.1.3. Vaste brandstoffen..............................................................................................................................................10 1.2. Het mondiale primaire energieverbruik.........................................................................................................11

2.

Macro-economische en energiecontext........................................................................................................................16 2.1. Macro-economische context..........................................................................................................................................16 2.2. Mondiale energiecontext en internationale energiekoersen.............................................17

3.

Algemeen overzicht van de energiemarkt in België.....................................................................................20 3.1. Energieafhankelijkheid..........................................................................................................................................................23 3.2. Primaire energie-intensiteit...........................................................................................................................................23 3.3. koolstofdioxideuitstoot (referentiemethode)............................................................................................24

4.

Het finale energieverbruik................................................................................................................................................................26 4.1. Het finale energieverbuik per sector..................................................................................................................26 4.2. Het finale verbruik per energiedrager..............................................................................................................28

5.

De elektriciteitsmarkt.............................................................................................................................................................................31 5.1. brutoproductie van elektriciteit..................................................................................................................................31 5.2. Finale elektriciteitsverbruik............................................................................................................................................33 5.3. Elektriciteitsuitwisselingen..............................................................................................................................................34 5.4. De bruto-elektriciteitsproductie vanuit hernieuwbare energie en recuperatieproducten................................................................................................................................................................ 35

3

6.

De aardgasmarkt..........................................................................................................................................................................................36 6.1. Aardgasverbruik per sector. ...........................................................................................................................................36 6.2. Aardgasbevoorrading...............................................................................................................................................................38

7.

De markt van de vaste brandstoffen...................................................................................................................................39

8.

De aardoliemarkt..........................................................................................................................................................................................41 8.1. Recente ontwikkeling...............................................................................................................................................................41 8.2. Het verbruik van aardolieproducten....................................................................................................................42 8.3. De aardoliebevoorrading.....................................................................................................................................................44 8.4. De raffinage-industrie in België................................................................................................................................45

9.

Verbruiksprijzen van de belangrijkste energieproducten.....................................................................46 9.1. Prijzen van de motorbrandstoffen..........................................................................................................................46

4

9.2. Elektriciteitsprijzen.....................................................................................................................................................................49 9.3. Aardgasprijzen...................................................................................................................................................................................55


Afkortingenlijst bvw

bovenverbrandingswaarde

cif

cost, insurance and freight

CIS

Commonwealth of independent states (voormalige Sovjetunie)

EU

Europese Unie

EU27

Europese Unie, 27 leden

FEBIAC

Belgische automobiel- en tweewielerfederatie

FOD Economie

Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

GJ

Gigajoule

GWh

Gigawattuur

IATA

International Air Transport Association

INR

Instituut voor de Nationale Rekeningen

ktoe

kiloton olie-equivalent

kWh

kilowattuur

mtoe

miljoen ton olie-equivalent

MWh

megawattuur

ovw

onderverbrandingswaarde

ratio R/P

ratio reserve/productie

TFE

Totaal finaal energieverbruik

toe

ton olie-equivalent

tste

ton steenkolenequivalent

USD

United States Dollar

WTI

West Texas Intermediate

5

Lijst van tabellen

6

Tabel 1.

Primaire energieverbruik..................................................................................................................................12

Tabel 2.

Marktaandeel van de energiebronnen.............................................................................................14

Tabel 3.

Economische groei in volume......................................................................................................................16

Tabel 4.

Evolutie van de prijs van ruwe aardolie..........................................................................................18

Tabel 5.

Zichtbaar brutoverbruik van primaire energie.....................................................................21

Tabel 6.

Marktaandeel van de energiebronnen.............................................................................................21

Tabel 7.

Evolutie van het primaire energieverbruik. ...............................................................................22

Tabel 8.

Groeipercentage en aandeel van de economische sectoren in het TFE.................................................................................................................................................................................27

Tabel 9.

Groeipercentage en aandeel van de brandstoffen in het TFE..........................29

Tabel 10.

Structuur van de brutoproductie van elektriciteit............................................................32

Tabel 11.

Saldo van de elektriciteitsuitwisselingen. ...................................................................................35

Tabel 12.

Toestand op de aardgasmarkt. ...................................................................................................................37

Tabel 13.

Leveringen van vaste brandstoffen per sector.....................................................................39

Tabel 14.

Structuur van de leveringen van de belangrijkste motorbrandstoffen......................................................................................................................................................43

Tabel 15.

Evolutie van de raffinagecapaciteit in België, 1973-2008......................................45

Tabel 16.

Gemiddelde maximumprijzen voor brandstof en huisbrandolie,...............46

Tabel 17.

Elektriciteitsprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België...........50

Tabel 18.

Elektriciteitsprijzen voor de industriële verbruikers in België.......................52

Tabel 19.

Aardgasprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België........................56

Tabel 20.

Aardgasprijzen voor de industriële verbruikers in België....................................57


Lijst van grafieken Grafiek 1.

Bewezen aardoliereserves.................................................................................................................................. 9

Grafiek 2.

Bewezen aardgasreserves...............................................................................................................................10

Grafiek 3.

Bewezen reserves vaste brandstoffen.............................................................................................11

Grafiek 4.

Mondiale primaire energieverbruik 2000.....................................................................................13

Grafiek 5.

Mondiale primaire energieverbruik 2008.....................................................................................13

Grafiek 6.

Spot-prijzen van ruwe aardolie 1990-2008................................................................................18

Grafiek 7.

Brentkoers en impact van de pariteit euro / USD.............................................................19

Grafiek 8.

Marktaandeel van de energiebronnen in 2008.....................................................................22

Grafiek 9.

Energiefhankelijkheidsgraad........................................................................................................................23

Grafiek 10.

Primaire energie-intensiteit. .........................................................................................................................24

Grafiek 11.

Finale energieverbruik per economische sector in 2008.......................................27

Grafiek 12.

Totale finale verbruik per sector tussen 2000-2008......................................................28

Grafiek 13.

Finale energieverbruik per energiedrager in 2008.........................................................29

Grafiek 14.

Totale finale verbruik per energiedrager voor de periode 2000-2008......30

Grafiek 15.

Structuur van de brutoproductie van elektriciteit in 2008. ...................................32

Grafiek 16.

Structuur van de brutoproductie van elektriciteit............................................................33

Grafiek 17.

Finaal elektriciteitsverbruik per sector..........................................................................................34

Grafiek 18.

Bijdrage van de hernieuwbare energie en energie uit recuperatie..........35

Grafiek 19.

Aardgasverbruik per sector............................................................................................................................37

Grafiek 20.

Steenkoolverbruik per sector. .....................................................................................................................40

Grafiek 21.

Leveringen van de belangrijkste aardolieproducten....................................................44

Grafiek 22.

Gemiddelde maximumprijzen van brandstoffen (volgens programma-akkoord)..................................................................................................................47

Grafiek 23.

Prijzen aan de pomp van loodvrije benzine super 95 ron......................................48

Grafiek 24.

Vergelijking van de prijs aan de pomp van wegdiesel................................................49

7

8

Grafiek 25.

Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor huishoudelijke verbruikers in België en in enkele EU-landen......................................................................51

Grafiek 26.

Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor industriële verbruikers in België en in enkele landen van EU...........................................................53

Grafiek 27.

Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor huishoudelijk verbruik. .....................................................................................................................................................................................54

Grafiek 28.

Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor industrieel gebruik.........................................................................................................................................................................................55

Grafiek 29.

Vergelijking van de aardgasprijzen voor huishoudelijke verbruikers in België en in enkele landen van de EU. ................................................57

Grafiek 30.

Vergelijking van de aardgasprijzen voor industriële verbruikers in België en enkele landen van de EU..............................................................................................58

Grafiek 31.

Aandeel van de taksen in de prijs van aardgas voor huishoudelijk gebruik.........................................................................................................................................................................................59

Grafiek 32.

Aandeel van de taksen in de prijs van het aardgas voor industrieel gebruik.........................................................................................................................................................................................60


1. Energie in de wereld 1.1. De wereldreserves aan fossiele energie 1.1.1. Aardolie Einde 2008 worden de totale bewezen aardoliereserves geschat op 1.258 miljard vaten (170,8 miljard ton). In productiejaren betekent dit (ratio R/P) 42 jaar indien de productie wordt aangehouden op het huidige niveau. Grafiek 1 geeft een beeld weer van de mondiale verdeling van deze reserves waarvan 59,9 % zich in het Midden-Oosten bevinden, 11,3 % in Europa en Eurazië, 10,0 % in Afrika, 9,8 % in Midden- en Zuid-Amerika, 5,6 % in Noord-Amerika en 3,3 % in Azië/ Stille Oceaan. De OPEC-landen alleen al beschikken over 76 % van alle wereldreserves en de OESOlanden slechts over 7,1 %. Rusland beschikt over 79 miljard vaten; dit is 6,3 % van het wereldtotaal. Grafiek 1. Bewezen aardoliereserves (in miljard vaten) 800 2003

2004

2005

2006

2007

2008

700

600

500

400

300

200

100

0 Noord-Amerika

Midden- en ZuidAmerika

Bron: BP statistical review 2009.

Europa en Eurazië

Midden-Oosten

Afrika

Azië- en Stille Oceaan

9

1.1.2. Aardgas Einde 2008, bedroegen de totale bewezen aardgasreserves 185.020 miljard m3 (109 m3). In productiejaren (ratio R/P) stemt dit overeen met 60,4 jaar voor zover het huidige productieniveau wordt aangehouden. Rusland beschikt over ongeveer 43.300 miljard m3, Iran over 29.610 miljard m3 en Katar over 25.460 miljard m3. De mondiale verdeling van deze reserves wordt uitgebeeld in grafiek 2; 41,0 % van die reserves bevinden zich in het Midden-Oosten, 34,0 % in Europa en Eurazië, 7,9 % % in Afrika, 8,3 % in Azië/Stille Oceaan, 4,8 % in Noord-Amerika en 4 % in Midden- en ZuidAmerika. De OPEC-landen beschikken over ongeveer 51 % van de bewezen mondiale aardgasreserves. Grafiek 2. Bewezen aardgasreserves (in miljard kubieke meter) 80.000

70.000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

10 60.000

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

0 Noord-Amerika


Europa en Eurazië

Midden-Oosten

Afrika

Azië / Stille Oceaan


1.1.3. Vaste brandstoffen Eind 2008 worden de bewezen reserves aan vaste brandstoffen geschat op 826 miljard ton. In productiejaren (ratio R/P) vertegenwoordigt die hoeveelheid 122 jaar tegen het huidige productieniveau.


Grafiek 3 illustreert de geografische verdeling van deze reserves waarvan 33 % zich bevinden in Europa/Eurazië, 31,4 % in Azië/Stille Oceaan, 29,8 % in Noord-Amerika, 4 % in Afrika/Midden-Oosten en 1,8 % in Centraal- en Zuid-Amerika. De OESO-landen beschikken over 42,6 % van al deze bronnen. Grafiek 3. Bewezen reserves vaste brandstoffen (in miljard ton) 400 2003

2004

2005

2006

2007

2008

350

300

250

200

150

11

100

50

0 Noord-Amerika


Europa en Eurazië

Afrika / Midden-Oosten

Azië / Stille Oceaan


1.2. Het mondiale primaire energieverbruik In 2008 hield de stijgende trend van het mondiale primaire energieverbruik aan, maar tegen een merkelijk lager ritme dan in 2007, hetzij een stijging met 1,4 % (tegen +2,8 % in 2007).

Tabel 1. Primaire energieverbruik (in miljoen toe)

12

2000

2004

2005

2006

2007

2008

∆ in % 08/07tx

% v/h totaal 2008

Amerika

3158,1

3250,3

3290,8

3285,2

3370,7

3342,2

-0,8

27,4

waarvan US

2302,7

2328,5

2341,0

2324,6

2357,4

2317,6

-1,7

19,0

Totaal Europa

1889,4

1991,9

2000,1

2013,6

2001,4

1997,1

-0,2

16,3

waarvan EU27

1726,8

1814,2

1815,8

1823,9

1803,7

1799,7

CIS

897,7

950,7

963,2

1000,3

1006,9

1029,7

2,3

8,4

Midden-Oosten

386,7

476,8

505,5

539,3

564,4

606,9

7,5

5,0

Afrika

493,8

568,9

588,8

606,2

613,5

641,1

4,5

5,3

Azië

2913,8

3600,4

3792,7

3973,4

4156,3

4265,8

2,6

34,9

waarvan China

1114,8

1597,9

1745,0

1890,3

1994,0

2073,2

4,0

17,0

waarvan Japan

527,2

532,0

530,3

527,1

520,8

513,8

-1,3

4,2

waarvan India

454,9

520,6

538,5

561,3

597,2

616,2

3,2

5,0

Australazië

131,2

135,3

143,3

145,8

149,3

151,8

1,7

1,2

Overige Totaal

-02

14,7

144,7

161,2

168,3

165,6

189,5

182,8

-3,5

1,5

10.015,5

11.135,5

11.452,8

11.729,6

12.052,0

12.217,4

1,4

100,0

Bron: Enerdata-Global Energy market.

Deze ontwikkeling uit zich in: • de aanhoudende stijging van +2,6 % van het energieverbruik in Azië, met voor China alleen reeds een stijging met 4 % per jaar, met 3,2 % voor India, +4,5 % met voor Afrika, +7,5 % voor het Midden-Oosten, en +1,7% voor Australazië; • een vermindering van het energieverbruik op het Amerikaanse continent (-0,8 %); • een lichte daling van het verbruik in Europa (-0,2 %) en in de schoot van de Europese Unie (EU27: min 0,2 %); • een vermindering van het verbruik in Japan (-1,3 %) en de Verenigde Staten (-1,7 %). Over de periode 2000-2008, steeg het mondiale primaire energieverbruik gemiddeld met 2,5 % per jaar door de forse stijging van de vraag in de zone Azië (gemiddeld +4,9 % per jaar) en in het bijzonder in China (+8,1 %/jaar) en India (+3,9 %/jaar). Het Midden-Oosten beleeft een gemiddelde stijging met 5,8 % per jaar over dezelfde periode, Afrika met 3,3 % per jaar en Australazië met 1,8 % per jaar.


De stijging van het verbruik in het gehele Amerikaanse continent, met gemiddeld 0,7 %/jaar is hoger dan de stijging die zich voordoet in de Verenigde Staten (+0,1 %/ jaar). Voor de Europese Unie (EU27), bedraagt deze stijging gemiddeld 0,5 % per jaar. De grafieken 4 en 5 illustreren het aandeel van de verschillende geografische zones in het mondiale energieverbruik in 2000 en in 2008. Grafiek 4. Mondiale primaire energieverbruik 2000 Amerika

Europa 27

Rusland

Midden-Oosten

Afrika

China

Japan

India

Stille-Oceaan

Andere landen

11% 1%

32%

5%

5%

13

11%

5% 4%

17% 9%


Grafiek 5. Mondiale primaire energieverbruik 2008 Amerika

Europa 27

Rusland

Midden-Oosten

Afrika

China

Japan

India

Stille-Oceaan

Andere landen

12% 28%

1% 5% 4%

17% 15% 5% 5%


8%

Deze evolutie wordt gekenmerkt door het belang van de zone Azië, waarvan het aandeel stijgt van 29,1 % in 2000 naar 34,9 % in 2008 voornamelijk onder de impuls van China, waarvan het aandeel in het mondiale verbruik 17 % bedroeg in 2008 (tegen 11,1 % en 2000). Het aandeel van de Europese Unie loopt terug, van 17,2 tot 14,7 % net zoals het aandeel van de Verenigde Staten, dat daalt van 23 % in 2000 naar 19 % en 2008. Ook het Japanse aandeel vertoont een zeer lichte teruggang over deze periode (van 5,3 naar 4,2 %). Het aandeel van het Midden-Oosten stijgt, van 3,9 % in 2000 naar 5 % in 2008. Het marktaandeel van aardolie blijft op wereldvlak het grootst met 33,4 %, gevolgd door steenkool met (26,9 %) en aardgas met (21,2 %). Kernenergie met inbegrip van de primaire elektriciteit vertegenwoordigt 8,6 % van de wereldmarkt en biomassa 9,7 %.

14

Tabel 2 geeft de evolutie weer van het marktaandeel van de verschillende energiebronnen voor 2007 en 2008. Tabel 2. Marktaandeel van de energiebronnen (In %)

2007

2008

Mtoe

%

Mtoe

%

Aardolie

4.092,8

34,0

4.077,5

33,4

Aardgas

2.520,6

20,9

2.592,4

21,2

Steenkool

3.222,4

26,7

3.286,7

26,9

Kernenergie

1.035,7

8,6

1.048,1

8,6

Biomassa

1.157,8

9,6

1.188,5

9,7

22,7

0,2

24,2

0,2

12.052,0

100,0

12.217,4

100,0

Warmte Totaal

Bron: Enerdata-Global Energy market

Op wereldvlak stijgt de vraag naar steenkool met 2,3 %. Dit wordt bevestigd door de lichte stijging van dit aandeel in het mondiale primaire energieverbruik, van 26,7 % in 2007 naar 26,9 % in 2008. Deze evolutie kan voornamelijk worden verklaard door de aanhoudende Chinese vraag in 2008 (+3,2 %). Ook India volgt deze stijgende trend (+4,7 %) op het gebied van vaste brandstoffen.


Het verbruik van aardolie blijft ongeveer ongewijzigd (+0,2 %) op wereldvlak in 2008. Deze lichte stijging van de vraag naar aardolie is hoofdzakelijk het gevolg van de merkelijke terugval van de vraag in de Verenigde Staten (-6,3 % in 2008) en in het Noord-Amerikaanse continent (-3,3 %) over het algemeen. In China (+5,1 %) en in India (+4,0 %) blijft de vraag naar aardolie echter aanhouden. De stijging van het aardgasaandeel met 2,8 % in 2008, wordt grotendeels verklaard door de algemene stijging van de vraag naar dit product op wereldschaal. Op wereldvlak registreert kernenergie, met inbegrip van primaire elektriciteit, een globale stijging met 1,2 %. Biomassa stijgt met 2,7 % in 2008.

15

2. Macro-economische en energiecontext 2.1. Macro-economische context Het jaarlijkse groeiritme van het bbp in de OESO is sterk vertraagd in 2008 en bedraagt 1,4 % tegen 2,7 % in 2007. Voor de Europese Unie en de eurozone bedraagt deze groei, die gevoed wordt door een betrekkelijk zwakke binnenlandse vraag respectievelijk 0,9 % in 2008 tegen 2,9 % in 2007 en 0,7 % in 2008 tegen 2,6 % in 2007. Voor België sluit de groei van het bbp aan op deze tendens en volgens de huidige vooruitzichten bedraagt hij 1 % in 2008 tegen 2,7 % in 2007 (zie in dit verband de ramingen van het Federaal Planbureau en de economische begroting 2009 van het INR).

16

De prijsstijging, gemeten aan de hand van de nationale index van de consumptieprijzen, bedroeg 4,5 % in 2008. Een belangrijk aandeel van deze stijging is toe te schrijven aan de sterke prijsstijging van de aardolieproducten en van de voedingsmiddelen. De sterke stijging van de aardolieprijzen die werd geregistreerd op de internationale markten en de wereldcrisis hebben een diepgaande invloed gehad op de gemengde resultaten van de wereldeconomie (+3,1 % in 2008 tegen 5,3% in 2007) en resulteerden vooral in het laatste trimester in een vertraging zonder voorgaande van de economische wereldactiviteit. De recente evolutie van het bbp wordt weergegeven in tabel 3. Tabel 3. Economische groei in volume (In %)

2000

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

OESO

+3,7

+1,8

+2,0

+3,6

+2,7

+3,2

+2,7

+1,4

Europese Unie (2)

+3,5

+1,1

+0,7

+2,4

+1,7

+3,0

+2,9

+0,9

Eurozone(2)

+3,5

+0,9

+0,5

+2,0

+1,4

+2,8

+2,6

+0,7

België(1)

+3,7

+0,7

+1,3

+2,6

+1,4

+2,8

+2,7

+1,0

(1) FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie. (2) Eurostat.


2.2. Mondiale energiecontext en internationale energiekoersen Tijdens het gehele jaar 2008 is de prijs van de ruwe aardolie voort gestegen om een zeer hoog niveau te bereiken (en zelfs een hoogtepunt met 133,19 USD/vat in juli 2008). Hij vertoont een aangehouden jaargemiddelde met +33,9 % voor de Brent (het vat Brent steeg van 72,45 USD in 2007 naar 96,99 USD in 2008) tegen 11,2 % in 2007. De evolutie van de internationale quoteringen van de aardolieproducten kan worden verklaard door de gezamenlijke actie van verscheidene factoren. • Ondanks een dalende mondiale vraag naar aardolie (-0,3 %), steeg de prijs van dit product sterk tot in juli 2008. Deze brutale koersstijgingen worden verklaard door de speculatie, de zwakte van de dollar en het tekort aan raffinagecapaciteiten in de geïndustrialiseerde landen. Voor sommigen speelt de weigering van de OPEC om zijn productie aanzienlijk te verhogen een niet onbelangrijke rol in deze evolutie. Er valt te noteren dat deze samentrekking van de wereldvraag naar aardolie een première betekent sinds 1983. • Het behoud van de groei van de economie in Azië en inzonderheid in China (+9,0 %) en India (+7,3 %) heeft gedeeltelijk de daling van de vraag naar aardolie in de OESOlanden gecompenseerd. • Nochtans heeft de economische recessie die het geheel van de OESO trof in het laatste trimester van 2008 een brutale prijsdaling van de aardolieprijzen veroorzaakt. Immers, noch de Russische interventie in Georgië, noch de orkanen in de Caraïben en de Golf van Mexico, noch de beslissingen van de OPEC om de productie te verminderen, hebben volstaan om de teruggang van de aardolienoteringen op de internationale markten te stoppen. • Begin oktober 2008 heeft de crisis toegeslagen met het failliet van de bank Lehman Brothers, waarbij alle economieën geraakt en de beursmarkten meegesleept werden in een spectaculaire val. Het mondiale aardolieverbruik daalde met 2,2 miljoen vaten per dag in het vierde trimester van 2008 in vergelijking met 2007. De helft van die daling vond plaats in de Verenigde Staten van Amerika. De prijs van de ruwe olie daalde sterk tijdens het laatste trimester van 2008. De gemiddelde Brentprijs per vat daalde van 133 USD in juli 2008 naar 40 USD in december 2008; • De opwaardering van de Europese munt ten opzichte van de dollar heeft het opnieuw mogelijk gemaakt om het effect van deze diverse speculatieve bewegingen op de economieën van de eurozone te verminderen.

17

Tabel 4. Evolutie van de prijs van ruwe aardolie Jaargemiddelden

2000

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Brent op datum (in USD/vat)

28,52

24,95

28,90

38,28

54,52

65,14

72,45

96,99

OPEC-korf (in USD/vat)

27,60

24,36

28,10

36,05

50,64

61,08

69,08

94,45

USD in euro

1,085

1,062

0,886

0,805

0,804

0,796

0,730

0,680

Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

Grafiek 6. Spot-prijzen van ruwe aardolie 1990-2008 (USD / baril) 100 90 Brent op datum

Dubai datum

WTI

OPEC-korf

80

18 dollar/baril

70 60 50 40 30 20 10 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


Sinds 2003 stelt men vast dat de prijsstijgingen van de ruwe olie en de aardolieproducten voor de Europese verbruikers werden getemperd door de regelmatige waardestijging van de euro ten opzichte van de dollar (USD). In 2008 is de Europese munt opnieuw aanzienlijk in waarde gestegen ten opzichte van de dollar (1,471 tegen 1,371 in 2007, hetzij 7,3 % hoger) en deze evolutie had tot gevolg dat de inwerking van de stijgingen van de ruwe olie op de economieën van de Eurozone fel werd getemperd.


Uitgedrukt in dollar was de Brent gemiddeld 33,9 % meer waard in 2008 dan in 2007. Uitgedrukt in euro zou hetzelfde vat slechts een stijging ondergaan hebben van 24,7 % van zijn prijs, wat echter niet verwaarloosbaar is. De volgende grafiek geeft het niveau inzake prijsverschil weer tussen de dollar en de euro tijdens de 2000-2008. Grafiek 7. Brentkoers en impact van de pariteit euro / USD 1,5

110 100

brent USD/vat

brent euro/vat

1,471

pariteit euro/USD 1,371

90

1,4

96,99

80 1,242

70

1,244

1,3

1,256 65,93

72,45

60

1,2

65,14 51,85

1,129

50

54,41

52,89

43,75

1,1

40 30,94

30 28,52

20

38,28

27,30 24,44 0,922

26,50 24,95

30,82

1,0

25,61 28,90

0,942

0,9

0,895

10

0,8

0 2000

2001

2002

2003

2004


2005

2006

2007

2008

19

3. Algemeen overzicht van de energiemarkt in België Het verbruik van primaire energie steeg met 2,4 % in 2008. De weersomstandigheden waren veel ruwer in 2008 dan in 2007 (sterke stijging van de graaddagen) en het heeft hierdoor geleid tot een hoger niveau van primair energieverbruik dan verleden jaar. De toepassing van een nieuwe benadering op het gebied van gegevensverzameling van olieproducten in 2008 heeft ook ruim bijgedragen tot deze stijging van het primaire verbruik (zie hiervoor hoofdstuk 8 van dit jaarverslag). De voornaamste tendensen die zich op het niveau van de energieproducten aftekenen zijn:

20

• een stijging van het verbruik van de vaste vloeistoffen (2,1 %) te verklaren door de standvastigheid van de staalnijverheid op zijn minst tot in juli 2008; • een tamelijk duidelijke stijging van het aardolieverbruik (10,2 %) ondanks de daling van de mondiale olievraag. Een vergelijking met de toestand van de oliemarkt in 2007 moet echter met enige terughoudendheid worden gedaan, gelet op de methodologische verandering voor de gegevensverzameling die werd aangebracht in 2008; • een lichte verzwakking van de vraag naar aardgas (-0,6 %); • een daling van de inbreng van kernenergie (-5,5 %); • een daling (-19,6 %) van de inbreng van hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen in het primaire verbruik; • een tamelijk duidelijke stijging van de elektriciteitinvoer (+8,5 %), inzonderheid rekening houdend met de daling van de binnenlandse elektriciteitsproductie (-4,4 %). Het aantal graaddagen (15/15) dat de klimaatstrengheid van het jaar kenmerkt, steeg met 20,9 % (+14,6 % voor de graaddagen 18/18) in 2008. In 2008 stegen in de residentiële sector door tempertuurdalingen de leveringen van aardolieproducten met 16,5 % en deze van aardgas met 7,3 %.


Uitgedrukt in termen van marktaandeel op de primaire balans bedraagt het aandeel van het aardgas (ovw) 24,7 % in 2008 tegen 25,4 % in 2007. Het aandeel van de vaste brandstoffen blijft stabiel met 7,8 % in 2008, zoals in 2007;dat van aardolie stijgt van 39,2 in 2007naar 42,2 % in 2008. Het aandeel van de kernenergie daalt van 21,4 % in 2007 tot 19,7 % in 2008. Het aandeel van de hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen daalt lichtjes van 5 % in 2007 naar 3,9 % in 2008, terwijl dat van de primaire elektriciteit 1,7 % bedraagt tegen 1,2 % in 2007. Tabel 5. Zichtbaar brutoverbruik van primaire energie 2007 in 1000 toe

2008 in 1000 toe

Variatie in % 08/07

4.612

4.713

2,1

Aardolie

23.073

25.418

10,2

Aardgas (1)

14.969

14.879

-0,6

Kernenergie (1)

12.566

11.873

-5,5

Andere (Elektriciteit) (2)

+682

+1.027

+50,6

Hernieuwbare energie en uit afval gewonnen energie (3)

2.917

2.346

-19,6

58.819

60.256

+2,4

Vaste brandstoffen

Totaal

21

(1) bvw voor aardgas en 33 % voor het primaire rendement van de kerncentrales. (2) Het teken (-) wijst op een exportsaldo, het teken (+) op een importsaldo. (3) Gegevens verkregen bij de elektriciteitsproducenten en via de jaarlijkse vragenlijst van het IAE/ Eurostat over de hernieuwbare energieën, inclusief de industriële afvalstoffen (met uitzondering van de hoeveelheid nafta die reeds was opgenomen in de aardoliebalans) en de niet-hernieuwbare stedelijke afvalstoffen. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

Tabel 6. Marktaandeel van de energiebronnen (in %)

2007

2008

7,8

7,8

Aardolie

39,2

42,2

Aardgas

25,4

24,7

Kernenergie

21,4

19,7

Andere (primaire elektriciteit)

1,2

1,7

Hernieuwbare energie en uit afval gewonnen energie

5,0

3,9

Vaste brandstoffen


Grafiek 8. Marktaandeel van de energiebronnen in 2008 Hernieuwbare - en Andere (primaire recuperatiebrandstof elektriciteit)

Vaste brandstoffen

Kernenergie

Aardolie

Aardgas


22

Tabel 7 bevat voor de periode 1973-2008 een overzicht van het primaire energieverbruik per energievorm van het land. Tabel 7. Evolutie van het primaire energieverbruik (in ktoe ovw)

1973

1980

2000

2005

2006

2007

2008

Vaste brandstoffen

11.777

11.339

8.382

5.454

5.165

4.612

4.713

Aardolie

27.268

23.019

24.510

24.858

23.782

23.073

25.418

Aardgas

7.162

8.935

13.405

14.768

15.044

14.969

14.879

20

3.270

12.548

12.401

12.154

12.566

11.873

-50

-203

+413

+609

+960

+682

+1.027

-

-

969

1.388

2.293

2.917

2.346

46.177

46.360

60.227

59.478

59.398

58.819

60.256

Kernenergie Overige (Primaire elektriciteit) Hernieuwbare energie en uit afval gewonnen energie Totaal


Bij het bestuderen van tabel 7, noteert men de sterke neerdalende trend van de vaste brandstoffen (‑6,9 %/jaar gemiddeld) over de beschouwde periode, de regelmatige stijging van het aardgas (2000-2008: +1,3 %/jaar), de lichte daling van de kernenergie (-0,7 %/jaar), de matige stijging van de aardolie (0,5 %/jaar), de toenemende inbreng van de hernieuwbare brandstoffen en deze gewonnen uit recuperatiestoffen op de primaire balans (+11,7 %/jaar gemiddeld over de periode 2000-2008).


3.1. Energieafhankelijkheid De globale relatieve graad van energieafhankelijkheid die wordt bepaald als de verhouding tussen de netto-invoer en het bruto binnenlandse verbruik van primaire energie (met uitzondering van de maritieme bunkers), steeg van 93 % in 1973 naar 94,2 % in 2008. De graad van afhankelijkheid van aardolie en olieproducten bedroeg 66,4 % in 1973. Hij kwam onder de 50 % in 1999 en 2000 en heeft sindsdien opnieuw deze grens overschreden om 58,9 % te bereiken in 2008. Grafiek 9. Energiefhankelijkheidsgraad (in % van het bruto binnenlands verbruik) 100 Globale afhankelijkheidsgraad

Afhankelijkheidsgraad van aardolie

90

23

80

70

60

50

40

30 1973

1979

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


3.2. Primaire energie-intensiteit Uit grafiek 10 blijkt dat de economische groei die aanzienlijk daalde tot 1 % in 2008 tegen 2,7 % in 2007, minder snel stijgt dan het verbruiksniveau van primaire energie (+2,4 % in 2008). De primaire energie-intensiteit, berekend als de verhouding tussen het verbruik van primaire energie en het bbp uitgedrukt in volume (prijs 1990), wijst op een tendensbreuk die wordt waargenomen sinds 1998.

De energie-intensiteit meet de hoeveelheid energie die de economie verbruikt om een productie-eenheid te produceren. Grafiek 10. Primaire energie-intensiteit (1980 = 100) 180 Index bbp

Index primair verbruik

Index energie-intensiteit

160

140

120

100

24

80

60

40 1980

1985

1990

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


Na een sterke daling tussen 1980 en 1985 onderging de energie-intensiteit een voortdurende stijging tot in 1998 om sindsdien gestaag te dalen tot in 2002, lichtjes te stijgen in 2003 en opnieuw af te nemen in 2006 en 2007. De energie-intensiteit bevindt zich in 2008 op een niveau dat lichtjes hoger licht dan in 2007. De waargenomen periode (1980-2007) vertoont een loskomen van de binding tussen de economische groei en het primaire energieverbruik. Deze scheiding tussen de groei van de economische activiteit en het energieverbruik wordt dikwijls geciteerd als een van de doelstellingen van duurzame ontwikkeling.

3.3. Koolstofdioxideuitstoot (referentiemethode) In bijlage van dit verslag is een tabel opgenomen (tabel 26), met het geheel van de CO2uitstoot door energieverbranding voor het jaar 2008.


De berekening van deze uitstoot is gebaseerd op de zogenaamde referentiemethode, die werd opgesteld door de GIEC (groupe d’experts intergouvernemental sur les changements climatiques) in het kader van de Verenigde Naties (Kaderovereenkomst van de Verenigde Naties over klimaatverandering). Deze methodologie legt het berekenen op van het zichtbare verbruik van alle brandstoffen die in het land worden gebruikt. Hiervoor is het dus noodzakelijk om te beschikken over de volgende gegevens voor elke brandstof: • de hoeveelheden geproduceerde primaire brandstoffen (met uitzondering van de productie van secondaire brandstoffen); • de hoeveelheden ingevoerde primaire en secondaire brandstoffen; • de hoeveelheden uitgevoerde primaire en secondaire brandstoffen; • de hoeveelheden brandstoffen die worden gebruikt voor de internationale maritieme bunkers en de internationale luchtvaart; • de nettoschommelingen van brandstofstocks. Deze methodologie verdeelt de berekening van de uitstoot van koolstofdioxiden in zes opeenvolgende fases: • fase 1: raming van het zichtbare verbruik van brandstoffen, uitgedrukt in eenheden van oorsprong; • fase 2: omzetting in een gemeenschappelijke energie-eenheid; • fase 3: vermenigvuldiging met de factoren van uitstoot om het koolstofgehalte te berekenen; • fase 4: berekening van de opgeslagen koolstof; • fase 5: correctie om rekening te houden met de onvolledige verbranding; • fase 6: omzetting van de geoxideerde koolstof in uitstoot van CO2. Tabel 26 in bijlage, die het geheel van deze gegevens bevat voor 2008, herneemt bovendien het geheel van de nationale emissies van koolstofdioxide die resulteren uit de energiebalansen. Dit getal bedraagt een weinig meer dan de 108 miljoen ton CO2 die werden uitgestoten in 2008 door de energiesector in België. Het totaal van deze uitstoot stijgt in vergelijking met 2007 (+3,2 %) maar blijft echter lager dan in 1990 (-0,7 %).

25

4. Het finale energieverbruik 4.1. Het finale energieverbuik per sector Het finale energieverbruik dat het zichtbare bruto energieverbruik van primaire energie vertegenwoordigt, na aftrek van de verwerkingsactiviteiten en de energieverliezen, registreerde een globale stijging met 8,8 % in 2008. Op het niveau van de economische sectoren registreert het totale finale verbruik een terugloop met 2,8 % tussen 2007 en 2008, terwijl de evolutie die werd waargenomen sinds 2000 wijst op een daling met gemiddeld 1,8 % per jaar. Buiten de staalnijverheid daalt het verbruik van de industrie met 5,7 % in 2008. De staalnijverheid alleen al registreert een stijging van 6,2 % in 2008, terwijl de tendens waargenomen sinds 2000 een gemiddelde vermindering met 5,1 %/jaar aangeeft.

26

De transportsector kent een belangrijke stijging met 19,3 % van zijn verbruik in 2008, hoofdzakelijk door de methodologische wijziging die werd uitgevoerd in de gegevensverzameling op het niveau van aardolie (zie in dit verband hoofdstuk 8 van dit jaarverslag). De tendens in deze sector situeert zich op +2,1 %/jaar van de gemiddelde groei voor de periode 2000-2008. De residentiële sector in zijn geheel beschouwd, ziet zijn finale verbruik eerder beduidend stijgen met 9,6 % in 2008. Het verbruik van de huishoudelijke sector stijgt met 7,1% in 2008, als gevolg van de toename van het aantal graaddagen, dat van de tertiaire escort (handel en diensten ) stijgt nog veel meer (+52,6%). De niet-energetische toepassingen die een indicator zijn van de activiteit van de petrochemische indus-trie (nafta, aardgas) stegen met 13,9 % in 2008. Bij een vergelijkende sectorale analyse met 2007 moet men rekening houden met eventuele sectorale verschuivingen die resulteren uit de toepassing van de nieuwe Europese nomenclatuur van de economische activiteiten (NACE-BEL). Over de periode 2000-2008 heeft de staalsector op zich reeds een daling ondergaan met 34,5 % van het totale verbruik. De industriële sector in zijn geheel beschouwd kent een daling van zijn finale verbruik met 13,7 % over dezelfde periode. Het finale verbruik van de industriële sector buiten de metaalnijverheid vertoont eveneens een daling met 2,4 % over deze periode.


Over het geheel van de periode 2000-2008, daalt het verbruik van de residentiële sector (en gelijkgestelden) met 1 %, terwijl het in de non-energetische sector stijgt met 20,4 %. Het finale verbruik van de handel stijgt met 18,8 % over deze periode. Tabel 8. Groeipercentage en aandeel van de economische sectoren in het TFE Groei in %

Aandelen in %

2008

2000-2008

11,2

7,2

-5,1

20,5

19,6

-0,3

+18,2

21,5

24,9

+2,1

Huishoudelijk en gelijkgestelden

-1,0

32,3

31,2

-0,1

Niet-energetische toepassingen

+20,4

14,5

17,1

+2,3

+2,2

100,0

100,0

+0,3

Staalnijverheid Overige industrieën Transport

Totaal

2000-2008

2000

-34,5 -2,4

Gemiddelde jaarlijkse groei in %


27

Grafiek 11. Finale energieverbruik per economische sector in 2008

Niet-energetisch 17,1%

Transport 24,9%


Industrie 26,7%

Huishoudelijk 31,2%

Grafiek 12. Totale finale verbruik per sector tussen 2000-2008 (In ktoe) 50.000 Industrie

Huishoudelijk

Transport

Niet-energetisch

45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000

28

5.000 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


4.2. Het finale verbruik per energiedrager Met een marktaandeel in het totale finale verbruik van 51,9 % blijft aardolie in 2008 de overheersende energie, op de voet gevolgd door aardgas met 24,4 %, elektriciteit 15,6 %, vaste brandstoffen 4,9 %, hernieuwbare brandstoffen 2,1 % en warmte 1 %. In de industriële sector wordt aardolie met 5,9 % duidelijk voorbijgestoken door aardgas dat zijn marktaandeel behoudt met 41,5 % in 2008. Elektriciteit vertegenwoordigt 27,6 %, de vaste brandstoffen 16,9 %, hernieuwbare brandstoffen 5,1 % en warmte 3 %. In de residentiële sector en gelijkgestelde sectoren is aardgas in 2008 de meest gebruikte brandstof met een marktaandeel van 36,4 % gevolgd door aardolie met 34,5 %, elektriciteit 25,3 %, hernieuwbare brandstoffen 1,8 %, vaste brandstoffen 1,3 % en warmte 0,7 %.


Over de periode 2000-2008, dalen de vaste brandstoffen met gemiddeld 5,4 %/jaar, terwijl de hernieuwbare brandstoffen aanzienlijk groeien met een gemiddeld percentage van 14,1 %. Voor de overige energievectoren, is de tendens relatief stabiel over deze periode. Tabel 9. Groeipercentage en aandeel van de brandstoffen in het TFE Groei in % 2000-2008

Aandeel in % 2000

Gemiddelde jaarlijkse groei in %

2008

2000-2008

Elektriciteit

6,6

15,0

15,6

+0,8

Gas

3,4

24,1

24,4

+0,4

-35,7

7,8

4,9

-5,4

Vaste brandstoffen

3,5

51,2

51,9

+0,4

Hernieuwbare energiebronnen

Aardolie

87,8

0,8

2,1

+14,1

Warmte

-3,5

1,1

1,0

-0,4

2,2

100,0

100,0

+0,3

Totaal

29


Grafiek 13. Finale energieverbruik per energiedrager in 2008 Elektriciteit

Aardgas

Vaste brandstoffen

Warmte 1,0%

Aardolie

Warmte

Hernieuwbare brandstoffen 2,1%

Hernieuwbare brandstoffen

Elektriciteit 15,6%

Aardolie 51,9%

Aardgas 24,4% Vaste brandstoffen 4,9%


Grafiek 14. Totale finale verbruik per energiedrager voor de periode 2000-2008 (in ktoe) Elektriciteit

Aardgas

Vaste brandstoffen

Aardolie

Warmte

Hernieuwbare brandstoffen

50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000

30

5.000 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


Aardolie waarvan het aandeel overheersend blijft in het totale finale verbruik van het land, dekt hoofdzakelijk de behoeften van de transportsector, de residentiële sector en de niet-energetische toepassingen (feedstocks). Elektriciteit en aardgas spelen echter een hoofdrol in de industrie en de residentiële sector, terwijl het gebruik van de vaste brandstoffen hoofdzakelijk beperkt blijft tot de staalnijverheid. In marktaandelen uitgedrukt overtreft het finale verbruik van de hernieuwbare brandstoffen in 2008 dat van de vaste brandstoffen in de residentiële sector.


5. De elektriciteitsmarkt De sectorale elektriciteitsbalans bevindt zich in bijlage bij deze brochure (bijlage A18 en A19).

5.1. Brutoproductie van elektriciteit De totale brutoproductie van elektriciteit bedroeg 84.929 GWh (88.820 GWh in 2007), dit is een daling met 4,4 % in 2008. Deze daling van de brutoproductie heeft geleid tot een sterke stijging van de invoer van elektriciteit (+8,5 %). Deze brutoproductie werd voor 53,7 % verzekerd door de kerncentrales in 2008. De klassieke warmtecentrales leverden 38 % van de geproduceerde elektriciteit: de vaste brandstoffen 6,5 %, gasachtige brandstoffen (waarvan aardgas 29 %) 31 %, vloeibare fuel 0,5 %. Er werd dus in totaal 32.289 GWh geproduceerd in 2008, tegen 34.524 GWh in 2007) of 6,5 % minder dan in 2007. Het productiesaldo, namelijk 8,4 %, werd verzekerd door pompcentrales (1,6 %), waterkracht (0,5 %), windmolens (0,8 %), recuperatiestoom en zonne-energie (0,3 %) en de hernieuwbare en recuperatiebrandstoffen (5,2 %). Het aandeel van de vloeibare brandstoffen in de bruto-elektriciteitsproductie vertoont al jarenlang een neerwaartse tendens. Dit aandeel steeg immers van 38,3 % in 1968 naar 52,7 % in 1971, maar vertegenwoordigt nog slecht 0,5 % in 2008. De maximale vraag in het jaar werd bereikt op 14 februari 2008, met een vermogen van 13.648 MW.

31

Grafiek 15. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit in 2008 Vloeibare brandstoffen 0,5% Kernenergie 53,7%

Gassen 31,0%

Vaste brandstoffen 6,5% Hernieuwbare- en recuperatiebrandstof 5,2%

Hydraulische energie, wind en pompcentrales 3,2%


32

Tabel 10. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit 2006 Brutoproductie Kernenergie Vaste brandstoffen

2007

2008

GWh

%

GWh

%

GWh

%

46.645

54,5

48.227

54,3

45.568

53,7

6.848

8,0

6.473

7,3

5.547

6,5

25.389

29,7

27.238

30,7

26.335

31,0

Vloeibare brandstoffen

1.377

1,6

813

0,9

406

0,5

Hernieuwbare brandstoffen en recuperatie(2)

3.028

3,5

3.643

4,1

4.392

5,2

Waterkracht-, windkrachtenergie en pompcentrales

2.248

2,6

2.426

2,7

2.681

3,2

Gasachtige brandstoffen(1)

Totaal

85.535

100

88.820

100

84.929

(1) inclusief de afgeleide gassen. (2) inclusief de industriële afvalstoffen en de niet- hernieuwbare stedelijke afvalstoffen. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

100


Grafiek 16. Structuur van de brutoproductie van elektriciteit (In GWh) Kernenergie Hernieuwbare- en recuperatiebrandstof Gassen

Hydraulische energie, wind, pompcentrales Vaste brandstoffen Vloeibare brandstoffen

100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000

33

10000 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


5.2. Finale elektriciteitsverbruik Het finale elektriciteitsverbruik daalt lichtjes met 0,3 % in 2008. Deze terugloop vloeit hoofdzakelijk voort uit de vertraging van de industriële activiteit in het laatste trimester van 2008 en inzonderheid uit de daling van het industriële verbruik (-2,8 %). Deze daling werd nochtans gecompenseerd door de stijging van het verbruik in de residentiële sector in zijn geheel (+2,1%). Het verbruik van de transportsector stijgt met 2,9 % in 2008. Op industrieel niveau daalt het verbruik van de staalnijverheid met 2,2 % in vergelijking met 2007, dat van de chemische nijverheid met 7,2 %, van de voedingsnijverheid met 2,7 % en van de papiersector met 6,2 %. Het verbruik in de sector non-ferrometalen daalt met 4 %, in de textielsector met 8,8 %. Daarentegen stijgt het verbruik van niet-metaalhoudende mineralen met 3,3 % in 2008.

Het verbruik in de handel is eveneens in stijgende lijn in 2008 (+14,8 %), in tegenstelling tot het verbruik voor huishoudelijk gebruik dat daalt met 8,6%. Grafiek 17. Finaal elektriciteitsverbruik per sector (In GWh) Industrie

Transport

Huishoudelijk gebruik

Andere

90000 80000 70000 60000 50000 40000

34

30000 20000 10000 0 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


5.3. Elektriciteitsuitwisselingen Het totale volume van de elektriciteitshandel met het buitenland (invoer + uitvoer) bedraagt 23.719 GWh in 2008 tegen 24.853 GWh in 2007, dit is een globale daling met 4,6 %. Dit is vooral het gevolg van de daling van de uitvoer met 27,4 % in 2008. De graad van openstelling van het land in verhouding tot de ter beschikking gestelde energie bedraagt 26,3 % in 2008, tegen 27,6 % in 2007. Dit is nog een van de hoogste niveaus van de Europese Unie. Het importsaldo van elektriciteit stijgt met 56,3 % in 2008. De elektrische energie die ter beschikking van het Belgische net is gesteld, bedraagt 90.208 GWh (tegen 90.163 GWh in 2007) en is ongeveer ongewijzigd gebleven in 2008 in vergelijking met 2007.


Tabel 11. Saldo van de elektriciteitsuitwisselingen (in GWh)

2000

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Import

11.645

16.658

14.664

14.567

14.328

18.853

15.816

17.158

Export

7.319

9.070

8.254

6.789

8.024

8.696

9.037

6.561

Saldo

4.326

7.588

6.410

7.778

6.304

10.157

6.779

10.597


5.4. De bruto-elektriciteitsproductie vanuit hernieuwbare energie en recuperatieproducten De diverse vormen van hernieuwbare energie samen (met name biogas, waterkracht - met uitzondering van pompen - , windkracht, biomassa, zonne-energie, recuperatiedamp) en de recuperatieproducten (huishoudelijk en industrieel afval), hebben aandeel in de brutoproductie van elektriciteit van 5.726 GWh (hetzij 6,7 % van de totale brutoproductie); dit is een stijging met 19,9 % in vergelijking met 2007. In 2008 vertegenwoordigt de wkk 11.741 GWh, hetzij 13,8 % van de totale brutoproductie. In vergelijking met 2007 is dit een stijging met 6,4 %. In grafiek 18 wordt de evolutie van deze aandelen over de periode 2005-2008 voorgesteld. Grafiek 18. Bijdrage van de hernieuwbare energie en energie uit recuperatie (in GWh) 3000

2005

2006

2007

2008

2500

2000

1500

1000

500

0 Hydraulisch

Wind

Zon, stoomrecuperatie

Vaste biomassa


Biogas

Industrieel afval

Stedelijk afval

35

6. De aardgasmarkt De sectorale balansen van aardgas en de afgeleide gassen vindt u in bijlage bij deze brochure (bijlagen A13, A14 et A16).

6.1. Aardgasverbruik per sector Het primaire aardgasverbruik daalt licht met 0,6 % in 2008. Het totale finale aardgasverbruik dat in dit geval ook het niet-energetische verbruik omvat (zie tabel 12), ondergaat een lichte daling met 0,7 % in 2008. Deze evolutie van het finale verbruik is het gevolg van een mindere aanwending van aardgas in de industriële sector (-7,3 %) door de slechte resultaten van de industriële sector in het laatste trimester van 2008. De niet-energetische sector waar gas als grondstof wordt gebruikt, kent eveneens een daling met 2,3 %.

36

Het ritme van deze globale daling werd nochtans sterk vertraagd door de stijging van de vraag in de residentiële sector en gelijkgestelden (+7,3%). De vraag naar aardgas voor de elektrische centrales verzwakte eveneens in 2008 (-1,5 %) omdat op het einde van 2008 de economische activiteit vertraagde. De vraag naar aardgas in de elektrische sector stijgt nochtans gemiddeld +1,4 %/jaar over de periode 2003-2008. In de industrie daalt de vraag naar aardgas met 4,5 % in 2008, in de scheikundige sector bedraagt de daling 1,5 %, in de non-ferrometalen 32,6 %, in de textielsector 51,7 %, in de papiernijverheid 44,3 %, in de machinebouw 21,8 %, in de sector transportmateriaal 20,8 % en in de voedingsnijverheid met 7,1 %. Daarentegen is het verbruik in de sector niet-metaalhoudende mineralen gestegen met 23,8 %. De bouwsector verbruikt eveneens beduidend meer aardgas. Het finale verbruik van de residentiële sector kent een globale stijging met 7,3 % in 2008, ingevolge de stijging in de sectoren van de handel (+24,2 %) en het residentiële verbruik (+0,6 %), verkregen in een context van sterke stijging van graaddagen (+14,6 %). De prijzen cif in de EU ondergaan een aanzienlijke stijging met 41,2 % in één jaar. Het Verenigd Koninkrijk beleeft een recordstijging van de aardgasprijs met 79,5 % (NBP index = National balancing Point) over dezelfde periode. Deze prijzen stegen


eveneens op de “hubs” van het Noord-Amerikaanse continent (+27,3 % in de US en +29,5 % in Canada). Tabel 12. Toestand op de aardgasmarkt (In GWh (bvw))

2003

2004

2005

2006

2007

2008

08/07 in %

Totale finale verbruik

187.406

190.978

187.745

193.244

194.682

193.365

-0,7

Industrie (inbegrepen energiesector)

57.327

57.954

52.555

61.700

65.209

60.447

-7,3

Huishoudelijk en gelijkgesteld (transport inbegrepen)

68.063

71.499

71.267

68.395

62.153

66.720

+7,3

Niet-energetisch gebruik

10.916

11.027

11.444

11.052

11.793

11.523

-2,3

Elektrische centrales (1)

51.100

50.498

52.479

52.097

55.526

54.675

-1,5

(1) met inbegrip van de zelfproducenten. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

Grafiek 19. Aardgasverbruik per sector (Index 1990 = 100) Industrie

Huishoudelijk en gelijkgesteld

Elektriciteitsproductie

320

280

240

200

160

120

80

40 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008


37

Uit grafiek 19 blijkt dat de industriële en huishoudelijke/gelijkgestelde sectoren een matige groei kennen in de periode 1990-2008, die de neiging heeft om zich te stabiliseren en zelfs om te dalen in 2008 voor de huishoudelijke sector, te verklaren door de bruuske vertraging van de industriële activiteit op einde van 2008. Gedurende dezelfde periode kent het verbruik van aardgas voor de productie van elektriciteit een forse groei, die echter onregelmatiger is dan deze van de andere gebruikerssectoren wegens de grotere keuzemogelijkheden op het vlak van de brandstoffen.

6.2. Aardgasbevoorrading De lichte vertraging van het interne verbruik heeft een minieme impact gehad op de invoer van aardgas, waarvan het globale niveau ongeveer ongewijzigd blijft in 2008 in vergelijking met 2007. Het zijn hoofdzakelijk de leveringen uit Noorwegen die gestegen zijn, ten nadele van deze uit Nederland.

38

Voor de aardgasbevoorrading doet ons land een beroep op drie grote leveranciers: Nederland met 39,1 %, Noorwegen met 36,9 en Katar met 13,3 %. Met deze leveranciers werden contracten afgesloten op lange termijn van het type "Take or Pay”. Via Duitsland bevoorraadt Rusland eveneens onze markt met een marktaandeel dat 4,9 % vertegenwoordigt van onze totale invoer in 2008, tegenover 4,5 % in 2007. Onze bevoorrading wordt bovendien gedekt met aankopen op korte termijn voor een aandeel dat 5,8 % van onze totale invoer bedroeg in 2008,. Onze bevoorrading die nog hoofdzakelijk steunt op contracten op lange termijn, zal in de toekomst steeds meer worden aangevuld met contracten op korte termijn. Dit zal zorgen voor een soepeler beheer van de gasstromen naargelang de schommelingen van de vraag. Een nauwkeurige geografische verdeling van onze gasinvoer is terug te vinden in bijlage bij deze brochure (bijlage A24).


7. De markt van de vaste brandstoffen De gedetailleerde sectorale balans van de vaste brandstoffen is toegevoegd als bijlage bij deze brochure (bijlagen A7 en A8). De invoer van vaste brandstoffen steeg met 7,7 % in 2008. De uitvoer van vaste brandstoffen is echter aanzienlijk gedaald (-15,3 %) in vergelijking met 2007. Deze groeiende trend van de invoer op de Belgische markt uit zich in een stijging van het binnenlandse verbruik van vaste brandstoffen (+2,1 % in vergelijking met 2007). Deze evolutie van het binnenlandse verbruik resulteert hoofdzakelijk uit de toename van de vraag van de staalnijverheid, die stijgt met 13 % in 2008. De productie van gietijzer steeg van 6.577.388 ton in 2007 naar 6.977.105 ton in 2008, hetzij 6,1% stijging. Het productieniveau van gietijzer lag zeer hoog tot in juli 2008 om drastisch te dalen tijdens het laatste trimester van 2008 door de economische crisis. De industriële leveringen stijgen lichtjes met 0,6 % in 2008 onder invloed van de sector van de niet-metaalhoudende mineralen (+30,5 %), van de voeding (+15,8 %) en de nonferrometalen (+38,5 %). De cokessector daalt voort met 20,1% (inzonderheid als gevolg van het stopzetten van de cokesproductie in de fabriek CARSID) en van deze van de elektrische centrales -10,9 % in 2008. In de huishoudelijke sector die slechts een klein gedeelte van de totale toepassingen van vaste brandstoffen vertegenwoordigt, stijgen de leveringen met 42,1 % in 2008. Tabel 13. Leveringen van vaste brandstoffen per sector (in duizend ton)

2000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

5.326

4.201

3.967

3.450

3.426

3.055

3.453

Industrie

775

486

566

534

638

654

658

Huishoudelijk verbruik

312

254

225

214

211

190

270


4.309

3.618

3.348

3.045

2.610

2.192

1.953

Cokesfabrieken

3.855

3.369

3.647

3.374

3.664

3.427

2.737

Staalnijverheid


39

Het verbruik van vaste brandstoffen neemt voortdurend af sinds 2000. De staalnijverheid die het hard te verduren kreeg door de crisis, verminderde haar verbruik met 35,2 % tussen 2000 en 2008, terwijl dat van de cokesfabrieken daalde met 29,1 %. Over dezelfde periode daalde het verbruiksniveau van de industrie (zonder de staalnijverheid) met 15,1 % en dat van de elektrische centrales met 54,7 %. Grafiek 20. Steenkoolverbruik per sector (in duizend ton) Staal


Cokesfabrieken

Industrie

Huishoudelijk gebruik

6.000

5.000

4.000

40

3.000

2.000

1.000

0 2000

2001

2003

2004

2005

2006

2007

2008


België importeert de totaliteit van zijn steenkoolverbruik. De voornaamste leveranciers blijven Australië (30,3 %), de Verenigde Staten (24,9 %), Zuid-Afrika (26,1 %) en Rusland (7,4 %). De meeste intracommunautaire handel gebeurt met de volgende landen: Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, en Frankrijk. Een gedetailleerde verdeling van onze invoer van vaste brandstoffen is als bijlage bij deze brochure gevoegd (bijlage A26).


8. De aardoliemarkt Vanaf 2008 besloot het IEA om de internationale bunkering voor de luchtvaart te behandelen zoals de maritieme bunkering. Bijgevolg wordt deze internationale luchtvaartbunkering (carbureactoren JP1) niet meer bij de transportsector van het land gerekend door het IEA, maar ze wordt, op dezelfde wijze als de internationale maritieme bunkering afgetrokken van de bevoorrading . Aangezien Eurostat tot op heden deze benadering van het IEA niet heeft goedgekeurd, wordt de analyse van de aardoliemarkt in dit jaarverslag, met inachtneming van de carbureactoren, als binnenlands verbruik uitgevoerd De aardoliegegevens voor 2008 werden op een ruimere basis verkregen dan in het verleden. De nieuwe benadering over aardolie bestaat in het verzamelen van de gegevens bij alle olieoperatoren waarvan de activiteit voorziet in de productie, het transport, de distributie, de aankoop als tussenpersoon, de levering en de verkoop van aardolieproducten van een hoeveelheid die groter is dan 25.000 ton per jaar. Deze verruimde basis heeft dus voor gevolg gehad om het aantal declaranten beduidend te verhogen en op getrouwere wijze de werkelijke trends van de aardoliemarkt te reflecteren. Een vergelijking van de gegevens van 2008 met de reeksen uit het verleden moet bijgevolg met een bepaalde voorzichtigheid worden uitgevoerd, inzonderheid voor bepaalde aardolieproducten, zoals de carbureactoren, de brandstoffen en de nafta. De sectorale balans is als bijlage bij deze brochure gevoegd (bijlage A10 en A11).

8.1. Recente ontwikkeling Het binnenlandse verbruik van aardolieproducten stijgt globaal met 9,7 % in 2008 (tegen -3,1 % in 2007). De totale invoer van aardolie stijgt met 17,4 % in 2008, terwijl de uitvoer ervan gevoelig daalt met 1,6 %. De maritieme bunkering neemt echter toe met 3,4 % in 2008. Het totale finale verbruik van geraffineerde producten stijgt gevoelig met 14,3 % in vergelijking met 2007. Zo ook stijgen de niet-energetische toepassingen, die het belang van de levering van oliegrondstoffen aan de petrochemie weergeven, met 15 %.

41

Het finale verbruik van de industriële sector daalt met 30,7 % inzonderheid door de prijs van de aardolieproducten en de zeer duidelijke vertraging van de industriële activiteiten aan het einde van 2008. De residentiële sector en gelijkgestelden zien hun finale verbruik stijgen met 16,5 % in 2008. Het huishoudelijke verbruik vertoont een sterke stijging in verhouding tot 2007 (+24,7 %) wegens het koudere weer in 2008 (stijging van het aantal graaddagen) en dit ondanks een sterke stijging van de aardolieprijzen. Het verbruik van de handel stijgt eveneens met 18,1 % in 2008. Het verbruik van de transportsector stijgt met 18,5 % in vergelijking met 2007 voornamelijk ten gevolge van de sterke vooruitgang van het luchtvervoer (+201,4 %), het wegvervoer (+9,6 %) en het spoorvervoer (+11 %). Het vervoer met de binnenscheepvaart kent een daling van zijn verbruik met 39,8 % en 2008.

42

Het verbruik in de luchtvaart is gestegen omdat er nu ook rekening wordt gehouden met het verbruik op twee regionale luchthavens (Charleroi en Luik) wat niet gebeurde in het verlede. Het aandeel van het verbruik dat toe te schrijven is aan “niet-substitueerbaar” verbruik (transport en niet-energetisch gebruik) vertegenwoordigt 71,3 % (tegen 66,8 % in 2007) van het binnenlandse aardolieverbruik en 76,3 % (tegen 74,6 % in 2007) van het finale totale verbruik.

8.2. Het verbruik van aardolieproducten De totale leveringen van aardolieproducten op de Belgische markt stijgen aanzienlijk in 2008 (+13,1 %). De motorbrandstoffen (benzine en diesel wegvervoer) registreren een globale stijging met 9,7 % in 2008. De leveringen van benzine nemen met 4,7% toe, alsook deze van de diesel wegverkeer, met 10,8 % in 2008. De leveringen van huisbrandolie (inclusief de “overige toepassingen”) vertonen een duidelijke stijging met 20,4 %, door lagere temperaturen in 2008 (+14,6 % graaddagen 18/18) en +20,9 % graaddagen 15/15) dan in het jaar 2007. De leveringen van zware fuel dalen met 37,3 % in 2008. Nafta registreert daarentegen een sterke vooruitgang met 24,1% in 2008.


De leveringen van petroleumgassen (propaan, butaan en lpg) volgen een sterke neerwaartse trend in 2008 (-41,7%). De leveringen van lpg voor het wegverkeer dalen met 3,2 % in 2008. Volgens Febiac groeit het autopark van de particulieren aan tegen +1,6 % in 2008 (eveneens +1,6 % in 2007). Het dieselwagenpark groeit in 2008 met 1,1 % in 2008 (tegen +6,2 % in 2007), terwijl het aantal benzinevoertuigen daalt met 3,8 %. Het aandeel van de benzinevoertuigen vertegenwoordigt nog slechts 41,8 % van het wagenpark in 2008, dat van de dieselvoertuigen bedraagt 57,0 % en dat van voertuigen op lpg 0,8 %. Tabel 14. Structuur van de leveringen van de belangrijkste motorbrandstoffen (in duizend ton)

2004

2005

2006

2007

2008

∆ 2008/2007 (in %)

Benzine

1.932

1.762

1.465

1.394

1.459

+4,7

Dieselmotorbrandstof

6.305

6.195

6.314

6.462

7.161

+10,8

Vliegtuigbrandstof

1.389

1.249

1.149

988

1.990

+201,4

Lpg Totaal

80

76

74

63

61

-3,2

9.706

9.282

9.002

8.907

10.671

19,8


In 2008 vertegenwoordigt diesel 82,5 % van de totale leveringen van de motorbrandstoffen wegverkeer, tegen 81,6 % in 2007. Het aandeel van de benzine bedraagt 16,8 % in 2008 tegen 17,6 % in 2007, terwijl lpg nog slechts 0,7 % van deze leveringen vertegenwoordigt in 2008 (tegen 0,8% en 2007).

43

Grafiek 21. Leveringen van de belangrijkste aardolieproducten (in duizend ton) 8000

2003

7000

2004

2005

2006

2007

2008

6000

5000

4000

3000

2000

44

1000

0 Autobenzine

Diesel (transport)

Stookolie

Zware fuel

Nafta

Lpg

Carbureactoren

Andere


8.3. De aardoliebevoorrading De bevoorrading in ruwe olie en halfafgewerkte producten gebeurt voor 25,3 % door het Nabije en het Midden-Oosten (waarvan 12,0 % door Saoedi-Arabië), 39,7 % door Rusland (tegen 44,8 % in 2007) en 3,1 % door het Amerikaanse continent (Venezuela 2,5 %). Afrika intervenieert voor 6,4 % in deze invoer van ruwe aardolie in West-Europa (met Noorwegen) voor 25,5 %. De OPEC-landen vertegenwoordigen 30,2 % (34,9 % in 2007) van onze totale invoer van ruwe aardolie in 2007 tegen 86,1 % en 1979. Het detail van de geografische verdeling van onze invoer van ruwe aardolie is bijgevoegd als bijlage bij deze brochure (bijlage A21).


8.4. De raffinage-industrie in België Tabel 15. Evolutie van de raffinagecapaciteit in België, 1973-2008 (in duizend ton/jaar)

1973

1979

2000

2005

2006

2007

2008

Totaal gebruik

37.248

33.978

38.172

37.485

36.535

38.423

38.261

- van ruwe aardolie

37.007

33.020

33.941

32.070

31.445

32.963

33.725

- van intermediaire producten

241

958

4.231

5.415

5.090

5.460

4.536

Distillatiecapaciteit

43.084

55.514

38.460

39.100

36.898

38.951

40.883

Cracking capaciteit

3.220

4.080

6.870

8.445

8.150

8.063

8.767

Reforming capaciteit

3.790

5.500

5.268

4.760

4.283

4.616

4.718

Gemiddelde gebruiksgraad van ruwe aardolie (in %)

85,89

59,48

88,25

82,02

85,22

84,63

82,49


Het onderzoek van tabel 15 leidt tot meerdere vaststellingen. • De totale distillatiecapaciteit stijgt in 2008 (+5 %). • De gebruiksgraad van de raffinagecapaciteiten van ruwe aardolie steeg van 59,48 % in 1979 naar 82,49 % in 2008 door de stijging van de distillatiecapaciteiten. Deze gebruiksgraad bedraagt 94 % indien de tussenproducten worden meegerekend. • De crackingcapaciteit is bijna verdubbeld tussen 1979 en 2008. • De hoeveelheid ruwe aardolie die werd behandeld in de Belgische raffinaderijen steeg met 2,3 % in 2008.

45

9. Verbruiksprijzen van de belangrijkste energieproducten 9.1. Prijzen van de motorbrandstoffen De gemiddelde prijzen van de motorbrandstoffen wegverkeer en van de huisbrandolie evolueerden als volgt in 2008: Tabel 16. Gemiddelde maximumprijzen voor brandstof en huisbrandolie, (In euro/l)

2000 Diesel 10 ppm

46

2003

2004

2005

2006

2007

2008

∆ 08/07 in %

0,7659

0,8749

1,0406

1,0790

1,0941

1,2523

+14,5

Huisbrandolie 2000 ppm

0,3669

0,3163

0,3767

0,5155

0,5768

0,5820

0,7602

+30,6

Super loodvrij 95 10 ppm

1,0682

1,0260

1,1270

1,2747

1,3535

1,3847

1,4561

+5,2

1,0644

1,1553

1,3096

1,3766

1,4020

1,4775

+5,4

0,3526

0,3852

0,4355

0,4891

0,5146

0,5693

+10,6

Super loodvrij 98 10 ppm Lpg wegverkeer

0,3932


Over het algemeen werd 2008 gekenmerkt door een algemene stijging van de aardolieprijzen, die belangrijker is dan in 2007. Deze stijging resulteert uit de voortgang van de prijzen van de ruwe aardolie op de internationale markten (+33,9 % voor de gemiddelde prijzen van de Brent in 2008 tegen 11,2 % in 2007) die nochtans gedeeltelijk werd getemperd door de waardestijging van de euro ten opzichte van de dollar (gemiddeld +7,3 % tussen 2007en 2008). Zo komt het dat de prijzen van motorbrandstoffen stijgen in 2008, maar in veel belangrijkere proporties dan in 2007. Voor diesel stijgt de gemiddelde prijs voor "10ppm’’ (diesel met een laag zwavelgehalte), met 14,5 % in 2007. De prijs van de superbenzine 95 "10 ppm" stijgt met 5,2 %, die van loodvrije superbenzine 98 "10 ppm" met 5,4 %. In 2008 neemt de prijs van lpg toe met gemiddeld 10,6 %.


De gemiddelde prijs van huisbrandolie "2000ppm" kent een recordstijging met 30,6 % in 2008 (tegen +0,9 % in 2007). In de industrie steeg de gemiddelde jaarprijs van de zware olie (1 % zwavel) (excl. btw), met 38,1 % in 2008 (tegen 5,7% in 2007). Grafiek 22 illustreert de evolutie van de maximum gemiddelde prijzen van de motorbrandstoffen die worden gebruikt op de Belgische markt. Grafiek 22. Gemiddelde maximumprijzen van brandstoffen (volgens programma-akkoord) (in euro /l) 1,6 Diesel (transport) 10 ppm

Super zonder lood 95 10ppm

Super zonder lood 98 10ppm

Lpg transport

1,4

1,2

1

47

0,8

0,6

0,4

0,2

0 2000

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008


De grafieken 23 en 24 geven de vergelijkende evolutie weer van de halfjaarlijkse prijzen aan de pomp (alle taksen inbegrepen) van bepaalde brandstoffen in België en in bepaalde Europese buurlanden.

Grafiek 23. Prijzen aan de pomp van loodvrije benzine super 95 ron (In euro/l) 1,6 België Frankrijk Verenigd Koninkrijk

1,5

Duitsland Nederland GH Luxemburg

1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9

48

0,8 0,7 2000 S01

2000 S02

2001 S01

2001 S02

2002 S01

2002 S02

2003 S01

2003 S02

2004 S01

2004 S02

2005 S01

2005 S02

2006 S01

2006 S02

2007 S01

2007 S02

2008 S01

Bron: Eurostat.

Voor de loodvrije superbenzine 95 RON is de prijs aan de pomp het laagst in het GH Luxemburg. In 2008 was de prijs in België hoger dan in Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. De prijs in Frankrijk is de laagste van de bestudeerde landen met uitzondering van het GH Luxemburg. In Nederland is de benzineprijs het hoogste van alle bestudeerde landen.


Grafiek 24. Vergelijking van de prijs aan de pomp van wegdiesel (In euro / l) 1,5 België

Duitsland

Frankrijk

Nederland

Verenigd Koninkrijk

GH Luxemburg

1,4 1,3 1,2 1,1 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 2000 S01

49 2000 S02

2001 S01

2001 S02

2002 S01

2002 S02

2003 S01

2003 S02

2004 S01

2004 S02

2005 S01

2005 S02

2006 S01

2006 S02

2007 S01

2007 S02

2008 S01

Bron: Eurostat.

Diesel voor het wegvervoer is het goedkoopste in het GH Luxemburg, op de voet gevolgd door België, waar die prijs in navolging van andere landen meer gestegen is in het eerste semester van 2008. De prijs in Nederland is bijna gelijk aan die in Frankrijk. In het Verenigd Koninkrijk is de prijs voor dit product het hoogst van alle bestudeerde landen.

9.2. Elektriciteitsprijzen Door de nieuwe methodologie die in 2008 werd ingesteld op Europees niveau, worden de prijzen gecollecteerd op basis van de verbruiksschijf, die een onder- en een bovenlimiet weergeeft voor jaarlijks verbruik en niet meer op basis van verbruikerstype. De prijzen voor elke verbruiksschijf vertegenwoordigen gewogen gemiddelden naargelang de marktaandelen van de verschillende leveranciers, die actief zijn op de Belgische elektriciteitsmarkt. De elektriciteitsprijzen worden tweemaal per jaar ingezameld, in het begin van elk semester (januari en juli). Zij hebben betrekking op de gemiddelde prijzen die werden betaald door de eindverbruikers tijdens de voorbije zes maanden. Zij worden uitgedrukt in eurocent per kWh.

Tabel 17. Elektriciteitsprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België (In eurocent / kWh, alle taksen incl.)

Verbruikers- 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Verbruiks- Sem 2 Sem 1 Sem 2 Sem 1 type (1) schijf (2) 2007 2008 2008 2009 DA (600kWh)

20,30 18,77 18,22 18,73 21,07 21,24 25,03 DA (<1000kWh)

24,43

27.85

28,10

26,28

DB (1200 kWh)

18,55 17,33 16,92 17,42 18,14 18,17 20,31 DB (1000 tot <2500 kWh)

18,67

21.72

23,35

21,56

DC (3500 kWh 14,33 13,94 13,76 14,22 14,81 14,42 15,81 DC (2500 tot waarvan 1300 <5000 kWh) excl nacht)

16,83

19.72

20,81

19,16

DD (7500 kWh 13,20 13,43 13,24 13,70 13,81 13,78 14,86 DD (5000 tot 16,21 waarvan 2500 <15000 kWh)

17.68

18,67

17,02

15.92

16,70

14,59

excl nacht)

50

DE (20000 8,40 kWh waarvan 15000 excl nacht)

8,89

8,83

9,26

10,11 9,22

11,43 DE (>=tot 15000 kWh)

15,62

(1) Oude methodologie Eurostat. (2) Nieuwe methodologie Eurostat. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

De prijs voor een gemiddeld gezin wordt weergegeven per verbruiksschijf Dc (2500 tot < 5000 kWh/jaar). De prijzen die in België worden toegepast voor een dergelijk gezin (DC) daalden gemiddeld met 7,9 % tussen het tweede semester van 2008 en het eerste semester van 2009. Over een periode van een jaar, hetzij tussen het eerste semester van 2008 en het tweede semester van 2009, bedraagt deze vermindering 2,8 % voor de categorie DC. Voor de andere categorieën is de tendens eveneens dalend.


Grafiek 25. Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor huishoudelijke verbruikers in België en in enkele EU-landen (In eurocent /kWh, alle taksen incl.) 25 2007 S02

2008 S01

2008 S02

2009 S01

20

15

10

5

51

0 België

Duitsland

Frankrijk

Nederland

Verenigd Koninkrijk

GH Luxemburg

Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie en Eurostat.

Uit grafiek 25, die de prijs voor de verbruiksschijf weergeeft (DC), blijkt dat de elektriciteitsprijzen voor het huishoudelijke verbruik van alle onderzochte categorieën verbruikerstupe, het laagst zijn in Frankrijk. In vergelijking liggen deze prijzen het hoogst in Duitsland. België hanteert lagere prijzen dan Duitsland, maar hogere dan deze in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Nederland en het GH Luxemburg.

Tabel 18. Elektriciteitsprijzen voor de industriële verbruikers in België (In eurocent /kWh / excl. btw)

Verbruikers- 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Verbruiks Sem 2 Sem 1 Sem 2 Sem 1 type (1) schijf (2) 2007 2008 2008 2009

52

IA (30 MWh)

14,21 13,15 13,34 12,98 12,56 12,65 13,66

IA(<20MWh) 14,36

16.78

17,23

15,45

IB (50MkWh)

14,44 13,08 13,28 12,91 12,09 12,53 13,39

IB (20 tot <500 MWh)

14.11

14,80

13,26

IC (160 MWh)

11,41 11,31 11,46 11,43 11,00 13,06 12,93

IC (500 tot 9,49 <2000 MWh)

10.69

10,96

11,11

ID (1250 MWh)

8,61

8,80

8,89

8,92

8,96

10,75 10,73

ID(2000 tot <20000 MWh)

8,41

9.34

9,83

10,09

IE (2000 MWh)

7,34

7,61

7,68

7,71

7,75

9,69

9,69

IE(20000 tot 7,29 70000 MWh)

8.06

8,11

9,27

IF (10000 MWh)

6,73

7,00

7,05

7,13

7,30

9,12

9,25

IF(70000 6,15 tot<=150000 MWh)

7.25

7,42

8,49

IG (24000 MWh)

5,53

5,84

5,87

5,96

5,91

7,73

7,85

IH (50000 MWh)

4,85

5,18

5,21

5,42

5,58

7,16

7,29

IJ (70000 MWh)

4,16

4,50

4,51

4,75

5,04

6,72

6,73

11,85

(1) Oude methodologie Eurostat. (2) Nieuwe methodologie Eurostat. Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie.

Op het industriële niveau worden de verbruikerstype van de oude methodologie IE tot IJ vervangen door de verbruiksschijf ID en IE. De verbruiksschijf IF van de nieuwe methodologie, die een nieuwe verbruiksschijf voorstelt, kan met geen enkele ander typeverbruiker van de oude methodologie worden vergeleken. Een vergelijking van deze prijzen (verzameld volgens de nieuwe methodologie) met de reeksen uit het verleden, moet bijgevolg met een zekere omzichtigheid worden beschouwd. Van het tweede semester van 2008 tot het eerste semester van 2009 dalen de prijzen van de industrie voor de verbruikscategorieën IA en IB (-10,3 et -10,4 %). Voor de volgende hogere schijven IC, ID, IE en IF echter stijgen de prijzen met 1,4 %, 2,6, 14,3 en 14,4 %


Grafiek 26. Vergelijking van de elektriciteitsprijzen voor industriële verbruikers in België en in enkele landen van EU (In euro/kWh, excl. btw) 14 2007 S02

2008 S01

2008 S02

2009 S01

12

10

8

6

4

53

2

0 België

Duitsland

Frankrijk

Nederland

Verenigd Koninkrijk

GH Luxemburg


De prijs van de industriële verbruiksschijf die wordt hernomen in grafiek 26, wordt voorgesteld door het niveau IC (500 tot <2000 MWh/jaar). Deze grafiek duidt aan dat de elektriciteitsprijzen voor industrieel gebruik voor deze verbruiksschijf het laagst zijn in Frankrijk. Deze prijzen zijn echter het hoogst in Luxemburg, Duitsland en Nederland. Ze liggen op een vergelijkbaar niveau in België en het Verenigd Koninkrijk .

Grafiek 27. Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor huishoudelijk verbruik (Dc schijf – 1ste semester 2009 / in %)

4,6

Verenigd Koninkrijk

Nederland

24,2

14,0

Luxemburg

24,7

Frankrijk

25,3

België

54

38,6

Duitsland

0

5

10

15

20

25

30

35

40


Uit grafiek 27 blijkt dat het aandeel van de taksen in de prijzen voor elektriciteit van de categorie Dc het hoogst is in Duitsland (38,6 %) en het laagst in het Verenigd Koninkrijk (4,6 %). Dit aandeel bedraagt 24,2 % in Nederland, 24,7 % in Frankrijk en 25,3 % in België. In het GH Luxemburg vertegenwoordigt het 14,0 % van de totale prijs.


Grafiek 28. Aandeel van de taksen in de elektriciteitsprijs voor industrieel gebruik (IC schijf - 1ste semester 2009 / in %)

Verenigd Koninkrijk

3,6

Nederland

16,8

GH Luxemburg

5,3

Frankrijk

7,8

België

7,7

Duitsland

55

13,9

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18


Volgens grafiek 28, is het aandeel van de niet-recupereerbare taksen het hoogst in Nederland (16,8 %) en in Duitsland (13,9 %). Dit aandeel vertegenwoordigt echter slechts 3,6 % in het Verenigd Koninkrijk en 5,3 % in het GH Luxemburg. Het aandeel van de taksen is bijna gelijk qua niveau in Frankrijk (7,8 %) en in België (7,7 %).

9.3. Aardgasprijzen Net zoals voor elektriciteit worden de aardgasprijzen tweemaal per jaar verzameld, in het begin van elk semester (op 1 januari en op 1 juli). Zij slaan op de gemiddelde prijzen die worden betaald door de eindverbruikers tijdens de voorgaande zes maanden.

Tabel 19. Aardgasprijzen voor de huishoudelijke verbruikers in België (In eurocent /kWh, alle taksen incl.)

Type verbruikers(1)

56

2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Verbruiks- Sem2 Sem 1 Sem 2 Sem 1 schijf (2) 2007 2008 2008 2009

D1 (2326kWh, 8,37 GJ)

6,18

6,71

6,87

6,77

6,88

7,87

7,76

D1 (<20 GJ)

7,73

8,59

10,12

8,79

D2 (4652 kWh, 16,74GJ)

5,71

6,21

6,36

6,29

6,18

6,78

6,47

D2 (20 tot 200 GJ)

5,00

5,82

7,28

6,05

D3 (23260 kWh, 83,70 GJ)

3,39

3,78

3,88

3,79

4,02

4,86

4,64

D3 (>200 GJ)

4,49

5,48

6,84

5,63

D3b (34.890kWh, 125,6 GJ)

3,23

3,62

3,72

3,63

3,84

4,67

4,48

D4 (290.750 kWh, 1047GJ)

2,72

3,09

3,17

3,07

3,41

4,21

4,10

(1) Oude methodologie. (2) Nieuwe methodologie.

Bron: FOD Economie, K.M.O, Middenstand en Energie.

De nieuwe methodologie die werd geïntroduceerd in 2008 stelt de prijzen voor op basis van de verbruiksschijf met een boven- en onderlimiet van jaarlijks verbruik. De prijzen voor elke verbruiksschijf vertegenwoordigen gewogen gemiddelden in functie van de marktaandelen van de verschillende leveranciers die actief zijn op de Belgische aardgasmarkt. De prijs die moet in aanmerking worden genomen voor een gemiddeld gezin wordt weergegeven door D2 (D3 in de oude methodologie). Hij stemt overeen met een huishouden dat uitgerust is met keukenfornuis, warm water en centrale verwarming op aardgas. De vergelijking tussen de gegevens van het tweede semester van 2008 en het eerste semester van 2009 wijst op een daling van de aardgasprijs voor deze verbruiksschijf ter grootte van 16,9 %. Over een jaar beschouwd, hetzij tussen het 1ste semester van 2008 en het 1ste semester van 2009, stijgt de prijs voor deze verbruikscategorie echter met ongeveer 4,0 %.


Grafiek 29. Vergelijking van de aardgasprijzen voor huishoudelijke verbruikers in België en in enkele landen van de EU (In euro/GJ, incl. alle taksen) 25

2008 S01

2008 S02

2009 S01

20

15

10

5

57

0 GH Luxemburg

België

Duitsland

Frankrijk

Verenigd Koninkrijk

Nederland


De huishoudelijke prijzen voor aardgas situeren zich op lagere niveaus in het Verenigd Koninkrijk en in het GH Luxemburg voor de verbruiksschijf D2 (20 tot <200 GJ/jaar). De prijzen zijn het hoogst in Nederland en Duitsland. België en Frankrijk beschikken over een gemiddelde prijs in vergelijking met deze landen. Tabel 20. Aardgasprijzen voor de industriële verbruikers in België (In eurocent/kWh, excl. btw )

Type 2000 2002 2004 2005 2006 2007 verbruikers (1) I1 (418,60 GJ)

Verbruiks schijf (2)

Sem2 Sem1 Sem2 Sem1 2007 2008 2008 2009

2,48

2,82

2,80

3,05

3,78

3,45

I1 (<1000 GJ)

3,99

4,67

5,83

4,61

I2 (4186 GJ, 200 h) 1,88

2,17

2,17

2,29

3,01

3,45

I2 (1000 tot 10000 GJ)

3,50

3,93

4,63

3,99

I3-1 (41860GJ ,200 j, 1600h)

1,59

1,89

1,83

1,92

2,56

2,53

I3 (10000 tot 100000GJ)

2,82

3,29

3,88

3,25

I3-2 (41860 GJ 250 j, 4000 h)

1,31

1,61

1,54

1,80

2,50

2,47

I4 (100000 tot 2,59 1000000 GJ)

3,14

3,56

3,17

Type 2000 2002 2004 2005 2006 2007 verbruikers (1) I4-1 (418600 GJ, 250 j, 4000h)

1,31

1,61

1,54

1,56

2,33

2,35

I4-2 (418600GJ, 330 j, 8000h)

1,22

1,51

1,44

1,55

2,32

2,34

Verbruiks schijf (2)

Sem2 Sem1 Sem2 Sem1 2007 2008 2008 2009

I5 (1000000 tot 2,58 <=4000000 GJ)

3,19

3,39

2,54

(1) Oude methodologie. (2) Nieuwe methodologie.

Bron: FOD Economie, K.M.O, Middenstand en Energie

De daling van de prijzen voor de industriële verbruikers is algemeen en bedraagt voor schijf I4 11,0 % tussen het tweede semester van 2008 en het eerste semester van 2009. Voor de schijf I3, bedraagt de daling 16,2 % voor deze periode. Voor de periode tussen het eerste trimester van 2008 en het eerste trimester van 2009, vermindert de prijs van de schijf I3 met 1,2 %. Deze daling is nog duidelijker voor de verbruiksschijf I5 (-20,4 %).

58

Grafiek 30. Vergelijking van de aardgasprijzen voor industriële verbruikers in België en enkele landen van de EU (In euro / GJ, excl. btw) 14 2008 S01

2008 S02

2009 S01

12

10

8

6

4

2

0 België

Duitsland

Frankrijk

Verenigd Koninkrijk


Nederland

GH Luxemburg


De aardgasprijzen voor industriële verbruikers van de verbruiksschijf I3 (10.000 tot < 100.000 GJ/jaar) zijn het hoogst in Duitsland, in het GH Luxemburg en in Nederland. In het Verenigd Koninkrijk worden de laagste prijzen gehanteerd. Frankrijk en België bekleden een betrekkelijk gelijke positie en bevinden zich op een middenniveau ten opzichte van deze groep van landen. Grafiek 31. Aandeel van de taksen in de prijs van aardgas voor huishoudelijk gebruik (Schijf D2 - in %)

GH Luxemburg

10,9

25,1

Duitsland

België

19,5

59

14,9

Frankrijk

Nederland

37,6

4,7

Verenigd Koninkrijk

0

5

10

15

20

25

30

35

40


Volgens grafiek 31 is het aandeel van de taksen in de prijs van het aardgas van categorie D2 het hoogste in Nederland (37,6 %) en het laagste in het Verenigd Koninkrijk (4,7 %). Dit aandeel bedraagt 25,1 % in Duitsland, 19,5 % in Frankrijk en 14,9 % in België. In het GH Luxemburg vertegenwoordigt het 10,9 % van de totale prijs.

Grafiek 32. Aandeel van de taksen in de prijs van het aardgas voor industrieel gebruik (Schijf I3 - in %)

4,3

Verenigd Koninkrijk

Nederland

15,2

1,2

GH Luxemburg

Frankrijk

2,5

3,4

België

60

9,3

Duitsland

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

16,0


Op industrieel niveau (zie grafiek 32), is het aandeel van de niet-recupereerbare taksen in de aardgasprijs, voor de schijf van industrieel verbruik I3 het hoogste in Nederland (15,2 %) en in Duitsland (9,3 %). Dit aandeel bedraagt slechts 1,2 % in het GH Luxemburg en is er het laagste uit de onderzochte landen. In Frankrijk en in België vertegenwoordigt dit aandeel van niet-recupereerbare taksen respectievelijk 2,5 % en 3,4 % van de aardgasprijs voor deze verbruikscategorie.

Manuscript beëindigd in januari 2010


61

STATISTISCHE BIJLAGE 5 7

% :

Fr

2-

+ 9 3*

kWh 1 8

TJ

6 4

ENERGIE 1

9

7

9

2

0

0

8

62

8.382 7.718 6.539 5.165 4.612 4.713

Aardolie en aardolieproducten 24.510 40,7 24.594 41,4 23.057 40,5 23.782 40,0 23.073 39,2 25.418 42,2

(1): Ton olie-equivalent (ovw) (2): Het (-) teken staat voor uitvoersaldo, het (+) teken voor een invoersaldo

13,9 13,0 11,5 8,7 7,8 7,8

Vaste brandstoffen

Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

2000 2001 2002 2006 2007 2008

TOTAAL in ktoe (1) 60.227 59.418 57.001 59.398 58.818 60.257 13.405 13.216 13.414 15.044 14.969 14.879

22,3 22,2 23,5 25,3 25,4 24,7

Aardgas

Hernieuwbare Brandstoffen 969 1,6 989 1,7 963 1,7 2.293 3,9 2.917 5,0 2.346 3,9

MARKTAANDEEL IN % VAN HET TOTAAL

TABEL 1: VERBRUIK VAN DE PRIMAIRE ENERGIE

12.548 12.077 12.340 12.154 12.566 11.873

20,8 20,3 21,6 20,5 21,4 19,7

Kernenergie 413 824 688 960 682 1.028

Overige (2) 0,7 1,4 1,2 1,6 1,2 1,7


63

1: 2: 3: 4: 5: 6:

13,9

vaste brandstoffen aardolie en aardolieproducten aardgas hernieuwbare brandstoffen kernenergie overige

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

40,7

2000

1,6

22,3 20,8

0,7

7,8

42,2

2008

24,7

3,9

19,7

GRAFIEK 1 A: MARKTAANDEEL IN % VAN HET TOTAAL

64 1,7

6

5

4

3

2

1

aardgas 22,3%

hernieuwbare brandstoffen 1,6%

kernenergie 20,8%

overige 0,7%

2000

vaste brandstoffen 13,9%

aardolieproducten 40,7% aardgas 24,7%

hernieuwbare kernenergie brandstoffen 19,7% 3,9% overige 1,7%

2008

GRAFIEK 1 B: MARKTAANDEEL IN % VAN HET TOTAAL

vaste brandstoffen 7,8%

aardolieproducten 42,2%


65

9.720

12


VOORRAADWIJZIGING GAS VASTE BRANDSTOFFEN PETROLEUM BINNENLANDSE MARKT (berekend)

BUNKERS

UITVOER ELEKTRICITEIT GAS VASTE BRANDSTOFFEN RUWE AARDOLIE Hernieuwb.brandstoffen en recuperatie PETROLEUMPRODUCTEN

61.955 579 9.799 7.620 34.237

C 8 9 10 11

INVOER ELEKTRICITEIT AARDGAS VASTE BRANDSTOFFEN RUWE AARDOLIE Hernieuwb.brandstoffen en recuperatie PETROLEUMPRODUCTEN

F 18 19 20 G

1.437 82 -22 1.377 48.161

2.460

15.146

17 E

17.128 685 407 890 0

D 13 14 15 16

4.211

7.231 2.972 20 0 28

B 1 2 4 5 6 7

PRIMAIRE PRODUCTIE KERNENERGIE WATERKRACHT GEOTHERMIE, ZON, WIND, enz... AARDGAS Hernieuwb.brandstoffen en recuperatie VASTE BRANDSTOFFEN

69.186

A

1979

MIDDELEN

OMSCHRIJVING/JAAR

-583 -89 -540 46 60.226

4.893

19.829

25.718 629 620 1.185 3.455

76.608 1.001 13.934 8.836 37.442 104 15.291

13.646 12.548 39 1 2 865 191

90.254

2000

864 -46 657 253 59.418

4.971

19.553

24.498 577 663 1.444 2.261

76.630 1.360 13.833 9.704 35.495 101 16.137

13.121 12.077 38 3 0 888 115

89.751

2001

TABEL 2: GLOBALE BALANS

66 -725 276 -689 -312 57.002

6.905

20.141

25.760 780 610 1.488 2.741

75.647 1.432 14.300 7.247 36.637 136 15.895

13.295 12.340 31 5 0 828 91

88.942

2002

103 28 -175 250 59.393

8.378

21.243

26.341 748 691 891 2.768

-1.303 -29 -188 -1.086 58.817

9.368

21.084

27.070 777 621 1.112 3.476

78.876 1.360 15.561 5.535 36.607 505 19.308

2.412 0

1.860 15 80.100 1.621 15.762 5.865 35.165 433 21.254

15.076 12.566 33 65

93.952

787 61 320 406 60.254

9.674

26.043 564 461 940 3.166 168 20.744

82.776 1.475 15.400 5.973 36.633 521 22.774

1.993 0

13.982 11.873 35 81

96.758

2008

Eenheid: ktoe(ovw) 2007

14.115 12.154 31 55

94.215

2006


EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER- EN STAALNIJVERHEID OVERIGE INDUSTRIEEN VERVOER HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD NIET-ENERGETISCH VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL

EIGEN VERBR.+VERL.(OMZETT./TRANSP.) STEENKOOLMIJNEN ELEKTRICITEITSCENTRALES COKES- EN GASFABRIEKEN ANDERE PETROLEUMRAFFINADERIJEN

BINNENLANDSE MARKT(berekend)

OMSCHRIJVING/JAAR

I 26 27 28 29 30 31 J

H 21 22 23 24 25

G

1.710 44.562 14.111 4.986 9.125 9.598 14.373 6.480 67

1.657 37.434 13.978 6.154 7.824 5.928 14.538 2.990 -235

15.597 14 13.184 330

60.226

2000

10.962 120 8.078 1.107

48.161

1979

12.724 570 2.928

1.961 42.403 12.907 3.918 8.989 9.661 13.561 6.274 -568

1.900 44.575 13.835 4.876 8.959 9.407 15.017 6.316 113

43.127 12.765 3.344 9.421 9.627 14.145 6.590 44

16.222

15.167 29 12.469 708

14.730 41 12.259 530

59.393

2006

57.002

2002

59.418

2001

TABEL 2: GLOBALE BALANS

41.872 12.526 3.076 9.450 9.510 12.988 6.848 58

3.169

16.887 0 603 13.115

58.817

2007

45.548 12.175 3.267 8.908 11.347 14.228 7.798 -512

307 12.480 4 2.427

15.218

60.254

2008

Eenheid: ktoe


67

48.161

0 1979

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

2000

60.226

2001

59.418

2002

57.002

2006

59.393

2007

58.817

BINNENLANDSE MARKT

GRAFIEK 2 A: GLOBALE BALANS

68 2008

60.254

Eenheid: ktoe


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT ANDERE INVOER UITVOER BUNKERS VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) A B C D E F G

2000 273 0 12.621 1.693 -772 11.973

1979 6.008 8 10.886 1.272 -32 15.662

2002 130 0 10.353 2.125 -985 9.343

2001 164 0 13.863 2.062 939 11.026

-250 7.378

22 0 8.379 1.273

2006

TABEL 3: SECTORALE BALANS / VASTE BRANDSTOFFEN

0 0 7.908 1.588 0 -268 6.588 457 6.733

1 0 8.533 1.344

2008

Eenheid: ktstke(ovw)

2007


69


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT ANDERE INVOER UITVOER BUNKERS VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) A B C D E F G 13.923 2.084

12.689 1.730 -793 12.127

-71 17.647

940 11.117

2001 218

2000 375

1979 7.600 8 11.244 1.276 -995 9.440

10.409 2.137

2002 173

-251 7.465

29 0 8.462 1.277

2006

TABEL 3 B: SECTORALE BALANS / VASTE BRANDSTOFFEN

70 0 0 7.995 1.589 0 -267 6.673

0 0 8.612 1.345 0 457 6.810

2008

Eenheid: ton(ovw)

2007

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIE SECTOR COKESFABRIEKEN PRODUCENT / VERDELER ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN COKESFABRIEKEN EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN MACHINES VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD DIENSTEN HUISHOUDELIJK VERBRUIK LANDBOUW NIET-GESPECIFIEERD STATISTISCH VERSCHIL G H 1 2 3 I 4 5 J 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 K 310 626

0 9

13 6.318 6.008 5.326 2 32 458 15 62 44 5 64 310

13

2000 11.973 5.016 751 4.265

1979 15.662 5.944 1.992 3.726 226 14 9 5 9.695 7.817 6.820 62 43 757 28 14 0 1 92 1.878 2 1.876

2002 9.343 4.716 759 3.957 130 130 4.867 4.453 4.020 2 26 236 30 53 43 43 414 318 96 -370

2001 11.026 4.388 689 3.699 11 11 6.374 6.018 5.462 2 31 352 23 72 49 1 28 355 341 15 253

79 208 0 208 0 0 -177

4.177 3.969 3.426 9 23 343 33 26 30

2006 7.378 3.378 769 2.539 70

TABEL 3: SECTORALE BALANS / VASTE BRANDSTOFFEN

59 187 0 187 0 0 -238

3.814 3.627 3.055 102 25 281 20 40 45

1 48

264

4.303 4.038 3.454 37 34 372 13 46 42 5 35 265

2008 6.733 2.382 428 1.954

Eenheid: ktstke

2007 6.588 3.012 820 2.192 0


71

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIE SECTOR COKESFABRIEKEN PRODUCENT/VERDELER ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN COKESFABRIEKEN EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN MACHINES VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD DIENSTEN HUISHOUDELIJK VERBRUIK LANDBOUW NIET-GESPECIFIEERD STATISTISCH VERSCHIL G H 1 2 3 I 4 5 J 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 K

2001 11.117 4.413 690 3.723 11 11 6.451 6.094 5.462 2 31 430 23 72 49 1 24 357 342 15 253

2000 12.127 5.059 750 4.309 13 13 6.443 6.101 5.326 2 32 578 16 61 44 5 37 342 312 30 625

1 92 1.888 2 1.886 -28

1979 17.647 7.176 1.992 4.819 365 14 9 5 10.485 8.597 6.820 62 43 1.537 28 14

98 -371

211 0 0 -187

79 211

50 417 319

4.274 4.063 3.426 11 23 435 33 26 30

2006 7.465 3.378 769 2.539 70 0

130 4.948 4.531 4.020 2 26 307 30 53 43

130

2002 9.440 4.733 759 3.974

TABEL 3 B: SECTORALE BALANS / VASTE BRANDSTOFFEN

72 Eenheid: ton

3.900 3.710 3.055 127 25 339 20 40 45 0 59 190 0 190 0 0 -239

2007 6.673 3.012 820 2.192 0 0

1 48

270

4.381 4.110 3.454 38 34 443 13 46 42 5 35 271

0

2008 6.810 2.381 428 1.953

0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

1979

15.662

2000

11.973

2001

11.026

2002

9.343

2006

7.378

BINNENLANDS BESCHIKBAAR

2007

6.588

2008

6.733

Eenheid: ktstke

GRAFIEK 3: SECTORALE BALANS / VASTE BRANDSTOFFEN


73


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT INVOER UITVOER BUNKERS VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) A B C D E F

1979 33.829 9.720 15.146 2.460 969 24.974

2000 34.038 15.292 19.829 4.893 98 24.510

2001 33.363 16.137 19.553 4.971 383 24.593

2002 33.928 15.895 20.141 6.905 -281 23.058

2006 32.345 21.254 21.243 8.378 197 23.781

TABEL 4: SECTORALE BALANS / PETROLEUMPRODUCTEN

74 2007 33.124 19.308 21.085 9.368 -1.093 23.072

2008 33.407 22.774 20.744 9.674 346 25.417

Eenheid: ktoe(ovw)


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT INVOER UITVOER BUNKERS VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) A B C D E F

1979 33.829 9.678 14.929 2.507 979 25.092

2000 34.039 15.225 19.655 5.010 102 24.497

2001 33.363 16.002 19.369 5.087 362 24.547

2002 33.928 15.844 19.969 7.080 -268 22.991

2006 32.345 21.150 21.059 8.606 212 23.618

TABEL 4 B: SECTORALE BALANS / PETROLEUMPRODUCTEN

2007 33.124 19.214 20.910 9.632 -1.083 22.879

2008 33.407 22.565 20.579 9.956 335 25.102

Eenheid: kt(ovw)


75

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIESECTOR GASFABRIEKEN RAFFINADERIJEN PRODUCENT/VERDELER ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN COKESFABRIEKEN ELEKTRICITEITSCENTRALES NIET-GESPECIFIEERD EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN MACHINES EXTRACTIEVE NIJVERHEID VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG BOUW TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD TRANSPORT SPOORWEG BINNENSCHEEPVAART LUCHTVAART WEGVERVOER HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL HUISHOUDELIJK VERBRUIK LANDBOUW NIET-GESPECIFIEERD NIET-ENERGETISCH VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL F G 1 2 3 4 H 5 6 7 8 I 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 J 2.383 140

1.032 5.847 152 144 481 5.070 8.274 2.074 5.539 661

19.584 3.080 339 511 74 437 271 22 315 79

1979 24.974 5.172 2 1.453 3.540 177 78 53 25 174

74 32 42 21.976 1.661 36 313 30 252 39 0 165 48 139 16 623 9.281 56 128 1.157 7.940 6.023 1.336 3.760 927

31 17 14 21.999 1.547 197 252 5 296 23

5.757 -21

5.573 -54

1.772 264

1.587 93

159 44 116 12 443 9.474 60 137 1.528 7.749 5.950 1.329 3.557 1.064

2001 24.593 2.036

2000 24.510 1.680

2002 23.058 1.979

159 58 150 19 470 9.535 32 212 1.254 8.037 4.700 1.143 3.295 589 -326 5.583 -315

29 15.703 1.468 50 155 35 343 28

78

108

1.810 169

TABEL 4: SECTORALE BALANS / PETROLEUMPRODUCTEN

76 5.732 -301

99 28 84 2 444 9.489 44 204 1.183 8.058 4.889 1.099 3.162 628

1 21.289 1.179 18 150 33 296 25

25

26

2.435 332

2006 23.781 2.767

5.933 -271

85 30 68 3 389 9.366 36 190 1.018 8.122 4.196 948 2.629 619

13 20.545 1.050 27 128 28 272 20

22

35

2.588 175

6.904 -238

1 11 3 23.625 713 14 67 9 274 18 5 43 24 52 1 206 11.102 40 114 2.049 8.899 4.906 1.123 3.280 503

15

1.958 57

Eenheid: ktoe(ovw) 2007 2008 23.072 25.417 2.763 2.015

F G 1 2 3 4 H 5 6 7 8 I 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 J 2.462 146

1.048 5.633 149 141 466 4.877 8.121 2.035 5.428 658

1979 25.092 5.513 2 1.660 3.668 183 82 53 29 179 0 19.351 3.135 347 524 75 448 272 22 318 81

5.828 -18

163 45 114 12 562 9.205 59 137 1.483 7.526 5.855 1.303 3.482 1.070

14 22.662 1.774 252 249 5 349 23

20

34

1.722 97

2000 24.497 1.819

1.896 174 114 86 28 21.120 1.556 50 159 36 399 28 163 60 149 19 493 9.274 31 213 1.218 7.812 4.592 1.118 3.226 585 -337 5.698 -313

1.881 272 79 39 40 22.370 1.729 36 311 31 299 39 169 50 139 15 640 9.020 55 128 1.123 7.714 5.925 1.310 3.685 930 5.696 -55

2002 22.991 2.070

2001 24.547 2.153

TABEL 4 B: SECTORALE BALANS / PETROLEUMPRODUCTEN

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIESECTOR GASFABRIEKEN RAFFINADERIJEN PRODUCENT/VERDELER ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN COKESFABRIEKEN ELEKTRICITEITSCENTRALES NIET-GESPECIFIEERD EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN MACHINES EXTRACTIEVE NIJVERHEID VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG BOUW TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD TRANSPORT SPOORWEG BINNENSCHEEPVAART LUCHTVAART WEGVERVOER HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL HUISHOUDELIJK VERBRUIK LANDBOUW NIET-GESPECIFIEERD NIET-ENERGETISCH VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL 5.985 -299

102 28 85 3 436 9.246 43 201 1.149 7.853 4.797 1.077 3.096 624

1 21.249 1.221 18 154 36 334 25

23

24

2.303 341

2006 23.618 2.644

6.158 -266

88 31 69 3 371 9.128 35 186 988 7.919 4.120 928 2.573 619

13 20.484 1.078 28 131 30 307 20

20

33

2.448 180

7.083 -227

1 11 3 23.453 745 14 69 9 297 18 5 44 25 52 1 211 10.822 39 112 1.990 8.681 4.803 1.097 3.210 496

15

1.802 59

Eenheid: kt(ovw) 2007 2008 22.879 25.102 2.628 1.861


77

21.500

22.000

22.500

23.000

23.500

24.000

24.500

25.000

25.500

1979

24.974

2000

24.510

2001

24.593

2002

23.058

2006

23.781


2007

23.072

2008

25.417

Eenheid: ktoe

GRAFIEK 4: SECTORALE BALANS / PETROLEUMPRODUCTEN

78


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT INVOER UITVOER VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) A B C D E

1979 1.321 454.606 18.885 3.818 433.224 96 646.460 28.775 -4.124 621.905

2000 0 641.753 30.760 -2.130 613.123

2001 0 663.440 28.307 12.791 622.342

2002

TABEL 5: SECTORALE BALANS / AARDGAS

0 731.250 32.038 1.290 697.922

2006 0 721.919 28.796 -1.350 694.473 714.467 21.382 2.815 690.270

2008

Eenheid: TJ(bvw)

2007


79

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIE SECTOR PRODUCENT/VERDELER VAN ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN RAFFINADERIJEN VERBRUIK BIJ TRANSPORT / DISTRIBUTIE NIET-GESPECIFIEERD EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN TRANSPORTMATERIAAL MACHINES EXTRACTIEVE INDUSTRIE VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG HOUTNIJVERHEID BOUW TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD TRANSPORT HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL LANDBOUW HUISHOUDELIJK VERBRUIK NIET-ENERGETISCH VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL E F 1 2 G 3 4 5 6 H 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 I 85 2.425

85 1.790 472.940 214.368 38.085 80.225 4.989 20.386 5.076 2.711 8.554 4.974 2.991 46.377 225.060 71.888 153.172 33.512 -528

335.668 150.765 43.569 32.980 7.195 42.835 2.683 3.416 4.676 2.994 44 2.264 8.109 156.747 42.293 114.454 28.156 -2.674

168.496 34.476 -1.336

245.146 76.650

2.736 48.319

7.069 4.115

476.827 197.205 32.806 71.615 4.479 19.601 4.735 1.730

2001 613.123 135.122 131.919 3.203 2.510

2000 621.905 147.618 141.371 6.247 1.875

1979 433.224 87.362 72.080 15.282 12.868 398 6.620 5.850

160.794 32.062 -10.081

235.870 75.078

2.581 56.534

8.579 5.036

482.971 215.042 34.186 78.862 4.522 18.022 4.338 2.382

85 2.175

2002 622.342 147.188 143.555 3.633 2.260

TABEL 5: SECTORALE BALANS / AARDGAS

80 2.394 0 773 465.171 218.951 34.302 92.840 5.976 19.568 5.929 3.813 777 24.619 6.504 999 2.062 7.571 13.991 0 246.221 78.625 6.788 160.808 39.788 2.246

2006 697.922 187.550 182.032 5.518 3.167

240.193 78.876 7.840 153.477 41.483 -5.845

477 454.703 214.510 29.241 94.999 4.364 23.440 4.746 4.062 351 21.496 6.038 546 6.362 5.599 13.266

2.649 449.738 225.986 30.632 96.453 6.367 18.935 5.994 5.197 249 23.127 10.837 262 3.589 11.592 12.752 223.752 63.518 7.704 152.530 42.455 -6.382

2.624

6.118

2008 690.270 196.828 181.680 15.148 3.101

Eenheid: TJ(bvw)

2007 694.473 199.895 192.995 6.900 8.767


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDS PRODUCT INVOER UITVOER VOORRAADWIJZIGINGEN BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIE SECTOR PRODUCENTVERDELER VAN ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER KOOLMIJNEN RAFFINADERIJEN VERBRUIK BIJ TRANSPORT / DISTRIBUTIE NIET-GESPECIFIEERD EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN TRANSPORTMATERIAAL MACHINES EXTRACTIEVE INDUSTRIE VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG HOUTNIJVERHEID BOUW TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD TRANSPORT HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL LANDBOUW HUISHOUDELIJK VERBRUIK NIET-ENERGETISCH VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL A B C D E F 1 2 G 3 4 5 6 H 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1.299 16 832 17 12 18 19 629 20 2.253 21 22 43.541 23 11.748 24 25 31.793 26 7.821 I -743 H = 7 + 21+22+26

1979 367 126.279 5.246 1.061 120.340 24.267 20.022 4.245 3.574 111 1.839 1.625 0 93.241 41.879 12.103 9.161 1.999 11.899 745 949

42.548 9.309 -147

62.517 19.969

831 12.883

2.376 1.382 0

27 179.572 7.993 -1.146 172.751 41.005 39.270 1.735 521 0 24 497 0 131.372 59.547 10.579 22.285 1.386 5.663 1.410 753

2000

2.383 1.399 0 717 15.704 65.519 20.855

1.964 1.143 0 760 13.422 68.096 21.292

46.804 44.665 9.577 8.906 -371 -2.800 I = E - F - G E = A + B -C -D

0 184.289 7.863 3.553 172.873 40.886 39.876 1.009 628 0 24 604 0 134.160 59.734 9.496 21.906 1.256 5.006 1.205 662

2002

0 178.265 8.544 -592 170.312 37.534 36.644 890 697 0 24 674 0 132.452 54.779 9.113 19.893 1.244 5.445 1.315 481

2001

TABEL 5B: SECTORALE BALANS / AARDGAS

0 203.125 8.899 358 193.868 52.097 50.564 1.533 880 0 665 0 215 140.266 60.819 9.528 25.789 1.660 5.435 1.647 1.059 216 6.838 1.807 278 573 2.103 3.886 0 68.395 21.840 1.886 44.669 11.052 625

2006

133 137.827 59.584 8.122 26.389 1.212 6.511 1.318 1.128 97 5.971 1.677 152 1.767 1.555 3.685

736 136.721 62.774 8.509 26.793 1.769 5.260 1.665 1.444 69 6.424 3.010 72 997 3.220 3.542

66.720 21.910 2.178 42.632 11.523 -1.622

729

1.700

62.154 17.644 2.140 42.370 11.793 -1.775

0 198.463 5.939 782 191.742 54.675 50.467 4.208 862

0 200.533 7.999 -375 192.909 55.527 53.610 1.917 2.436

2008

Eenheid: GWh(bvw)

2007


81

0

100.000

200.000

300.000

400.000

500.000

600.000

700.000

1979

433.224

2000

621.905

2001

613.123

2002

622.342

2006

697.922


2007

694.473

GRAFIEK 5: SECTORALE BALANS / AARDGAS

82 2008

Eenheid: TJ 690.270


OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDSE PRODUCTIE VOORRAADWIJZIGING BINNENLANDS BESCHIKBAAR (berekend) TRANSFORMATIESECTOR PRODUCENT/VERDELER ELEKTRICITEIT CENTRALES VOOR AUTOPRODUCTIE VERBRUIK DOOR ENERGIEVOORTBRENGER COKESFABRIEKEN VERLIES BIJ TRANSPORT/DISTRIBUTIE NIET-GESPECIFIEERD EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL HUISHOUDELIJK VERBRUIK STATISTISCH VERSCHIL A 1 B C 2 3 D 4 5 6 E 7 8 9 10 11 12 F 62.652 27.480 24.131 3.349 10.682 10.682

111.692 34.369 21.792 12.577 26.142 23.318 8 2.816 51.719 51.673 50.212 1.461 46 7 39 -538 0

24.490 24.490 24.490

2000 62.652

1979 111.692

2002 58.867 58.867 23.228 23.228 10.317 10.317 25.322 25.322 25.322

0

2001 58.260 58.260 23.153 21.199 1.954 10.605 10.605 24.502 24.502 24.502

0

TABEL 6: SECTORALE BALANS / AFGELEID GAS

0

0

0 0

18.357 18.357 18.357

51.663 24.972 13.089 11.883 8.334 8.334

0

0

18.863 18.863 18.863

49.416 23.849 12.126 11.723 6.704 6.704

2008 49.416

Eenheid: TJ(bvw)

2007 51.663

19.911 19.911 19.911

56.257 27.536 20.616 6.920 8.810 8.810

2006 56.257


83

0

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

1979

111.692

2000

62.652

2001

58.260

2002

58.867

2006

56.257 51.663

2007


2008

49.416

Eenheid: TJ

GRAFIEK 6: SECTORALE BALANS / AFGELEID GAS

84


FOSSIELE BRANDSTOFFEN INVOER UITVOER BINNENLANDSE MARKT (berekend)

Hernieuwbare brandstof en recuperatie

MIDDELEN PRIMAIRE PRODUCTIE KERNENERGIE WATERKRACHT POMPCENTRALES GEOTHERMIE, ZON, WIND,enz...

OMSCHRIJVING / JAAR A B 1 2 3 4 5 6 C D E 40.264 6.736 7.965 51.017

1979 58.982 52.246 11.407 234 341

2000 95.539 83.894 48.157 459 1.240 15 1.219 32.804 11.645 7.319 88.220

2001 95.510 79.692 46.349 439 1.203 34 1.458 30.209 15.818 6.712 88.798

2002 98.719 82.061 47.360 359 1.130 57 1.655 31.500 16.658 9.070 89.649

TABEL 7: SECTORALE BALANS / ELEKTRICITEIT

2006 104.387 85.534 46.645 359 1.269 620 3.027 33.614 18.853 8.695 95.692

2008 102.088 84.930 45.568 410 1.347 924 4.392 32.289 17.158 6.561 95.527

Eenheid: GWh

2007 104.636 88.820 48.227 389 1.294 743 3.643 34.524 15.816 9.037 95.599


85

OMSCHRIJVING / JAAR BINNENLANDSE MARKT (berekend) ENERGIESECTOR STEENKOOLMIJN STEENKOOLAGGLOMERATEN COKES- EN GASFABRIEK ELEKTRICITEITSCENTRALE EIGENVERBRUIK VERLIES BIJ VERVOER/DISTRIBUTIE VERBRUIK OMZETTING IN POMPCENTRALE PETRLEUMRAFFINADERIJ ANDERE EINDVERBRUIK INDUSTRIE IJZER EN STAAL CHEMIE NON-FERROMETALEN NIET-METAALHOUDENDE MINERALEN TRANSPORTMATERIAAL MACHINES EXTRACTIEVE NIJVERHEID VOEDING, DRANKEN EN TABAK DRUKKERIJEN EN PAPIERDEEG HOUTNIJVERHEID BOUW TEXTIEL EN LEDER NIET-GESPECIFIEERD TRANSPORT HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD HANDEL/DIENSTEN HUISHOUDELIJK VERBRUIK LANDBOUW NIET-GESPECIFIEERD STATISTISCH VERSCHIL E F 7 8 9 10 11 12 13 14 15 G 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 H 1

1

88 9.053 3.734 3.682 1.637 1.404 129 77.542 39.868 6.876 13.480 2.045 2.518 1.139 2.092 378 3.953 2.525 643 294 2.009 1.916 1.443 36.231 12.236 23.738 257

172 5.764 2.598 2.699 467 712 43.761 25.007 5.184 8.491 1.798 1.841 681 1.708 270 1.720 1.266 327 115 1.167 439 950 17.804 5.116 12.688

2000 88.220 10.677 3

1979 51.017 7.255 607

0

91 8.982 3.607 3.755 1.620 1.461 119 78.142 39.223 6.662 13.189 1.980 2.497 1.032 2.094 383 4.041 2.465 689 323 1.993 1.875 1.467 37.452 12.791 24.396 264

2001 88.798 10.656 3

128

1 70 9.509 3.640 4.179 1.690 3.006 372 82.606 40.211 6.193 11.766 2.468 2.411 1.180 2.176 875 4.427 2.739 1.894 825 1.714 1.543 1.608 40.787 17.148 22.722 917

3 84 9.210 3.917 3.768 1.525 1.736 168 78.447 38.933 6.833 13.177 1.997 2.515 959 2.025 354 3.907 2.497 585 324 1.918 1.842 1.456 38.058 11.858 25.921 279 1

2006 95.692 12.958

2002 89.649 11.201

TABEL 7: SECTORALE BALANS / ELEKTRICITEIT

86 16

1 78 9.501 3.725 4.064 1.712 2.943 164 82.896 40.133 6.488 13.176 2.298 2.370 1.199 2.149 723 4.574 2.848 1.549 788 1.686 285 1.675 41.088 18.146 21.856 1.086

2007 95.599 12.687

Eenheid: GWh

1 75 9.580 3.546 4.262 1.772 2.789 271 82.686 39.019 6.346 12.222 2.207 2.449 1.097 2.188 757 4.448 2.671 1.382 872 1.537 843 1.723 41.944 20.830 19.982 1.074 58 125

2008 95.527 12.716

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

1979

51.017

2000

88.220

2001

88.798

2002

89.649

2006

95.692


2007

95.599

2008

95.527

Eenheid: GWh

GRAFIEK 7: SECTORALE BALANS / ELEKTRICITEIT


87

193 776

Noorwegen


902

West-euroopa

4.198 3.118 477 295 308

656 586 70

Oost-euroopa

Afrika Nigeria Libië Algerije Andere (-Egypte)

Amerika Venezuela Andere Amerikaanse landen

28.546 26.416 16.492 2.685 2.427 1.203 1.263 2.346

Totaal OPEC Nabije- en Midden-Oosten Saudi-Arabië Iran Irak Qatar Koeweit Andere (+Egypte)

1979

33.141

kt

Algemeen Totaal

kt = kiloton

2,3

0,6

2,7

12,7 9,4 1,4 0,9 0,9

2,0 1,8 0,2

86,1 79,7 49,8 8,1 7,3 3,6 3,8 7,1

100,0

%

2005

3.052

5.976

14.585

991 331 67 27 566

817 810 7

11.326 10.137 5.267 4.514 240 0 70 46

35.558

kt

8,6

16,8

41,0

2,8 0,9 0,2 0,1 1,6

2,3 2,3 0,0

31,5 28,5 14,8 12,7 0,7 0,0 0,2 0,1

100,0

%

2006

3.040

5.631

13.830

22 217

757 518

1.112 955 157

51 30

12.261 10.796 5.649 4.934 132

35.166

kt

8,6

16,0

39,3

2,2 1,5 0,0 0,1 0,6

3,2 2,7 0,4

31,9 30,7 16,1 14,0 0,4 0,0 0,1 0,1

100,0

%

2007*

3.410

4.334

16.414

1.553 316 350 14 873

1.599 913 686

26

10.863 9.296 4.703 4.117 450

36.606

kt

9,3

11,8

44,8

4,2 0,9 1,0 0,0 2,4

4,4 2,5 1,9

34,9 25,4 12,8 11,2 1,2 0,0 0,0 0,1

100,0

%

TABEL 8: GEOGRAFISCHE VERDELING V/D INVOER VAN RUWE AARDOLIE

88 2008

4.344

4.981

14.547

2.343 909 3 51 1.380

1.149 833 316

15

11.050 9.269 4.404 4.179 671

36.633

kt

11,9

13,6

39,7

6,4 2,5 0,0 0,1 3,8

3,1 2,3 0,9

30,2 25,3 12,0 11,4 1,8 0,0 0,0 0,0

100,0

%

0

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

30.000

Nabije- en MiddenOosten

26.416

Amerika

656

Afrika

902 193

Oost-euroopa West-euroopa

4.198

1979

Noorwegen

776 0

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

Nabije- en Midden-Oosten

9.269

Amerika

1.149

2008

Afrika

2.343

GRAFIEK 8 A: RUWE AARDOLIE - INVOER 1979 / 2008

Oost-euroopa

4.981

West-euroopa

14.547

Noorwegen

4.344

eenheid : kt


89


2,7 0,6

2,3

0,0

Amerika

Afrika

Oosteuroopa

Westeuroopa

Noorwegen

10,0

20,0

2,0

15,0

30,0

0,0

5,0

20,0

40,0

12,7

25,0

50,0

10,0

30,0

60,0

40,0 35,0

79,7

70,0

80,0

1979


25,3

Amerika

3,1

2008

Afrika

6,4

Oosteuroopa

39,7

GRAFIEK 8 B: RUWE AARDOLIE - INVOER 1979 / 2008

90 Westeuroopa

13,6

Noorwegen

11,9

eenheid : %

83,4 16,6 100,0

105.295 20.984 126.279

%

100,0

1979

126.279

GWh


GWh (bvw) Nabije- en Midden-Oosten Verenigde Arabische Emiraten Qatar Amerika Trinidad & Tobago Azië Maleisië Afrika Algerije Nigeria Europa Rusland Nederland Noorwegen Verenigd Koninkrijk Andere Algemeen Totaal

2005

141.937 9.382 61.655 66.879 4.021 22.019 199.570

35.614 35.614

GWh

71,1 4,7 30,9 33,5 2,0 11,0 100,0

17,8 17,8

%

2006

4.707 1.705 1.705 834 834 34.729 32.955 1.774 144.323 7.832 70.606 59.646 6.239 7.928 194.226

GWh 4.707

% 2,4 0,0 2,4 0,9 0,9 0,4 0,4 17,9 17,0 0,9 74,3 4,0 36,4 30,7 3,2 4,1 100,0

2007

159.181 8.758 76.260 63.943 10.220 3.935 192.536

4.262 4.262

24.306 852 852 0

GWh 24.306

% 12,6 0,0 12,6 0,4 0,4 0,0 0,0 2,2 2,2 0,0 82,7 4,5 39,6 33,2 5,3 2,0 100,0

TABEL 9: GEOGRAFISCHE VERDELING V/D INVOER VAN AARDGAS

2008

161.857 9.388 75.350 70.955 6.164 5.045 192.523

0

0

25.621 0

GWh 25.621

% 13,3 0,0 13,3 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 84,1 4,9 39,1 36,9 3,2 2,6 100,0


91

2

Nederland

Algerije


0

5

10

15

20

26,8

Duitsland

25

4,6

andere

30

33,3

Noorwegen

33,3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

4,9

39,1

Nederland

36,9

2008

Noorwegen

45

Rusland

35

In %

3,2 2,6

Andere

2000

GB

Algerije

GRAFIEK 9: GEOGRAFISCHE VERDELING VAN DE INVOER VAN AARDGAS

13,3

Qatar

92 Trinidad/tobago


7,1%

29,2%

0,4%

0,2%

0,0% 1,2% 0,5%

0,1%

11,7%

39,8%

7,1% 1,9%

0,8%

GRAFIEK 9 B: Het marktaandeel van de ondernemingen die aardgas leveren op de Belgische markt in 2008

Norsk Hydro

Ebem

Air liquide

Eon

Lampiris

EDF

EBL CS

Wingas

Distrigaz

Nuon

Essent

SPE Luminus

GDF


93


kt = KILOTON US RUSLAND FED (EX GOS) POLEN ZUID-AFRIKA AUSTRALIE CANADA COLOMBIE CHINA VIETNAM EU (vanaf 2004 Polen inbegr.) ANDERE NIET EU Algemeen Totaal 5.236 197 11.245

kt 2.541 364 689 1.887 275 56

1979 22,6 3,2 6,1 16,8 2,4 0,5

46,6 1,8 100,0

%

kt 1.738 944 0 2.081 2.951 269 5 125 96 976 3 9.188

2005 18,9 10,3 0,0 22,6 32,1 2,9 0,1 1,4 1,0 10,6 0,0 100,0

%

kt 1.835 786 0 2.261 2.137 351 4 27 19 493 144 8.057

2006 22,8 9,8 0,0 28,1 26,5 4,4 0,0 0,3 0,2 6,1 1,8 100,0

%

kt 1.728 1.009 0 1.642 2.320 186 28 15 17 193 277 7.415

2007 23,3 13,6 0,0 22,1 31,3 2,5 0,4 0,2 0,2 2,6 3,7 100,0

%

TABEL 10: GEOGRAFISCHE VERDELING V/D INVOER VAN STEENKOOL

94 Eenheid: kt 2008 kt 1.853 550 0 1.941 2.252 60 209 40 9 301 219 7.434 24,9 7,4 0,0 26,1 30,3 0,8 2,8 0,5 0,1 4,0 2,9 100,0

%

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

US

2.541

364

POLEN

689

1979

275

AUSTRALIE

1.887

56 EU (vanaf 2004 Polen inbegr.)

5.236

197

Eenheid: kt

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

US

1.853

550

POLEN

0 AUSTRALIE

1.941

2.252

209

COLOMBIE

60

2008

40

9 VIETNAM

GRAFIEK 10: GEOGRAFISCHE VERDELING V/D INVOER VAN STEENKOOL

219

ANDERE NIET EU

301


95

1979

0,175

(1)Extra zware fuel btw niet inbegrepen en volgens contractprogramma.


Gasolie verwarming (2000ppm) euro/l Gasolie vervoer (10ppm) euro/l Loodvrije Super benzine (98) (10ppm) euro/l Loodvrije Super benzine (95) (10ppm) euro/l Extra zware fuel (1) euro/t

Prijs btw/energie bijdrage inbegrepen

OMSCHRIJVING / JAAR 2002

0,306 0,753 1,061 1,009 179,62

2005

0,516 1,041 1,310 1,275 243,91

2006

0,577 1,079 1,377 1,354 279,15

2007

0,582 1,094 1,402 1,385 295,10

TABEL 11: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN VAN PETROLEUMPRODUCTEN

96 2008

0,760 1,252 1,478 1,456 407,47

0,306

2002

2006

2007

2008

450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0,000

Eenheid: euro/l

1979

2002

179,620

2005

243,915

2006

279,150

EXTRA ZWARE FUEL

2007

295,100

2008

407,470

0,000

0,200

0,400

0,600

0,800

1,000

1,200

1,400

1,600

Eenheid: euro/l

0,000

1979

0,200

0,000

0,400

0,600

0,100

0,200

0,300

2005

1,200 0,800

0,175

0,582

0,400

0,577

1,400

1,600

1,000

0,516

0,760

0,500

0,600

0,700

0,800

GASOLIE VERWARMING(2000ppm)

2002

2005

2006

1,354

2007

1,385

2002

2005

1,310

2006

1,377

2007

1,402

LOODVRIJE SUPERBENZINE(98)(10ppm)

1,061

1979

1,009

1,275

LOODVRIJE SUPERBENZINE (95)(10ppm)

2008

1,478

2008

1,456

GRAFIEK 11 A: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN VAN PETROLEUMPRODUCTEN


97

Eenheid: euro/l

0,000

0,200

0,400

0,600

0,800

1,000

1,200

1,400

1979

2002

0,753

2005

1,041

2006

1,079

GASOLIE VERVOER (10ppm)

2007

1,094

2008

1,252

GRAFIEK 11 B: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN VAN PETROLEUMPRODUCTEN

98

Loodvrije Super (95)(1) 2007 2008 1,216 1,295 1,280 1,415 1,263 1,335 1,298 1,350 1,105 1,195 0,985 1,100 1,022 1,098 1,247 1,338 1,283 1,356 1,095 1,154 1,423 1,494 1,081 1,183 1,303 1,393 1,264 1,355 1,219 1,266 1,370 1,395

(1) Prijs aan de pomp (2) Enkel 1e semester 2008 (3) gasolie verwarming 2008 niet beschikbaar

Bron: Eurostat & FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

EU 15 BELGIE DENEMARKEN DUITSLAND IERLAND GRIEKENLAND SPANJE FRANKRIJK ITALIE LUXEMBURG NEDERLAND OOSTENRIJK PORTUGAL FINLAND ZWEDEN VERENIGD KONINKRIJK

OMSCHRIJVING /

Prijs euro/l alle taxen inbegrepen

Gasolie vervoer (1) 2007 2008(2) 1,050 1,181 0,982 1,095 1,050 1,174 1,109 1,237 1,064 1,199 0,950 1,116 0,936 1,052 1,055 1,187 1,131 1,261 0,896 1,016 1,058 1,173 0,996 1,156 1,051 1,197 0,985 1,161 1,088 1,234 1,408 1,460

Gasolie verwarming 2007 2008(3) 0,710 0,546 0,970 0,582 0,677 0,764 0,586 0,609 1,082 0,507 0,862 0,627 0,679 0,599 1,016 0,540

TABEL 11 B: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN VAN PETROLEUMPRODUCTEN


99

1,415

FRA NKR IJK

KEN LAN D

DUIT SL A ND

B EL GIE


0,0

0,4

0,8

5

EU 1

1,2

1,295

D EN EM A RKE N

1,6

AND IERL

NJE SPA

2007

2008

PO R TUG AL

ITAL IE


BUR G LUX EM

AND N ED ERL

D EN ZWE

FINL AND

OOS T EN RIJK

GRAFIEK 11 C: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN Loodvrije Super (95)(AAN DE POMP)

V

GRIE

KRIJ K KON IN ER E NIGD

100

1,095

FRA NKR IJK

DUIT SL A ND

B EL GIE


0,0

0,4

5

EU 1

0,8

1,181

D EN EM A RKE N

1,2

AND IERL

NJE SPA

2007

2008

AL PO R TUG

1,6

KEN LAN D GRIE

AND N ED ERL

D EN ZWE

ITAL IE


V

EM B URG LUX


FINL AND

OOS T EN RIJK

GRAFIEK 11 D: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN Gasolie vervoer (AAN DE POMP)


101

0,546

FRA NKR IJK

KEN LAN D

DUIT SL A ND

D EN EM A RKE N


0,0

0,4

0,710

5

EU 1

0,8

B EL GIE

1,2

AND IERL

NJE SPA

2007

2008

PO R TUG AL

ITAL IE


BUR G LUX EM

AND N ED ERL

D EN ZWE

FINL AND

OOS T EN RIJK

GRAFIEK 11 E: DE GEMIDDELDE VERBRUIKERSPRIJZEN Gasolie verwarming

V

GRIE


102

20 500 2.000 20.000 70.000

Laagst

<20

Prijzen exclusief belastingen en heffingen

17,23 14,80 10,96 9,83 8,11 7,42

Prijzen exclusief btw en andere aftrekbare belastingen

Prijzen in eurocent / kWh

1.000 2.500 5.000

DA DB DC DD DE ≥15.000

<1000


Laagst

<2.500 <5.000 <15.000

Hoogst

Jaarlijks elektriciteitssverbruik in kWh

Verbruikscategorie

Huishoudelijke eindverbruikers


23,22 19,30 17,20 15,43 13,80


21,85 17,88 15,78 14,02 12,40


TABEL 13: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (2e sem 2008)

<500 <2.000 <20.000 <70.000 <=150.000

Hoogst

Jaarlijks elektriciteitssverbruik in MWh


IA IB IC ID IE IF

Verbruikscategorie

Industriële eindverbruikers

TABEL 12: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (2e sem 2008)

28,10 23,35 20,81 18,67 16,70

Prijzen inclusief alle belastingen



103

20 500 2.000 20.000 70.000

Laagst

<20

14,05 12,13 10,26 9,28 8,56 7,89


15,45 13,26 11,11 10,09 9,27 8,49



1.000 2.500 5.000

DA DB DC DD DE ≥15.000

<1000


Laagst

<2.500 <5.000 <15.000

Hoogst

Jaarlijks elektriciteitssverbruik in kWh

Verbruikscategorie


20,24 16,29 14,31 12,55 10,55

21,72 17,82 15,83 14,07 12,06

Prijzen exclusief Prijzen exclusief btw en belastingen en heffingen andere aftrekbare belastingen


TABEL 15: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (1e sem 2009)

<500 <2.000 <20.000 <70.000 <=150.000

Hoogst

Jaarlijks elektriciteitssverbruik in MWh


IA IB IC ID IE IF

Verbruikscategorie


TABEL 14: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (1e sem 2009)

104 26,28 21,56 19,16 17,02 14,59


18,69 16,05 13,44 12,21 11,21 10,27


IB

IC

ID

IE

IF

Eenheid: eurocent/kWh




DA

DB

DC

DD

DE




GRAFIEK 13: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (2e sem 2008)

IA


0

10

20

30

40

50

60

70

80

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20


GRAFIEK 12: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (2e sem 2008)


105

IB

IC

ID

IE

IF





DA

DB

DC

DD

DE




GRAFIEK 15: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (1e sem 2009)

IA


0

10

20

30

40

50

60

70

80

0

10

20

30

40

50

60


GRAFIEK 14: DE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (1e sem 2009)

106

Hoogst

<1000 1000 <10000 10000 <100000 100000 <1000000 1000000 <=4000000

Laagst

Jaarlijks verbruik (GJ/jaar)

5,83 4,63 3,88 3,56 3,39

Prijs exclusief btw en andere aftrekbare belastingen

Prijs in eurocent/kWh

Laagst

<20 20 <200 >200

Hoogst


8,23 5,89 5,52

Prijs exclusief belastingen en heffingen


D1 D2 D3

Verbruikscategorie


8,36 6,02 5,65

10,12 7,28 6,84

Prijs exclusief btw en andere aftrekbare Prijs inclusief belastingen alle belastingen


7,06 5,60 4,69 4,20 3,79

Prijs inclusief alle belastingen

TABEL 17: DE AARDGASPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (2e sem 2008)

5,70 4,53 3,77 3,28 3,17



I1 I2 I3 I4 I5

Verbruikscategorie


TABEL 16: DE AARDGASPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (2e sem 2008)


107

Laagst

Hoogst


4,48 3,89 3,14 2,89 2,31

4,61 3,99 3,25 3,17 2,54

Prijs exclusief btw en Prijs exclusief belastingen en andere aftrekbare heffingen belastingen


Laagst

<20 20 <200 >200

Hoogst



D1 D2 D3

Verbruikscategorie


6,38 4,12 3,73

6,52 4,28 3,88

Prijs exclusief btw en Prijs exclusief belastingen en andere aftrekbare heffingen belastingen


TABEL 19: DE AARDGASPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (1e sem 2009)

I1 <1000 I2 1000 <10000 I3 10000 <100000 I4 100000 <1000000 I5 1000000 <=4000000 Bron: Eurostat & FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie

Verbruikscategorie


TABEL 18: DE AARDGASPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (1e sem 2009)

108 7,89 5,16 4,69


5,58 4,84 3,92 3,81 3,06


I2

I3

I4

I5

D1

D2

D3









GRAFIEK 17: DE AARDGASPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (2e sem 2008)

I1


0

5

10

15

20

25

30

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

GRAFIEK 16: DE AARDGASPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (2e sem 2008)


109

I2

I3

I4

I5


D1

D2

D3

GRAFIEK 19: DE AARDGASPRIJZEN VOOR HUISHOUDELIJK GEBRUIK (1e sem 2009)

I1


0

5

10

15

20

25

0

2

4

6

8

10

12

14

16


GRAFIEK 18: DE AARDGASPRIJZEN VOOR INDUSTRIEEL GEBRUIK (1e sem 2009)

110 Prijs exclusief belastingen en heffingen






16,37 20,27 27,10 21,72 19,01 10,73 14,62 12,43 21,37 16,27 17,55 17,76 15,04 12,48 17,22 15,31

Dc: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen) Ic: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)

9,27 8,75 9,01 7,82 6,31 7,28 9,94

8,35 9,40 13,61 8,91 9,66 5,76

9,02

INDUSTRIEEL

ELEKTRICITEIT (euro/100kWh) HUISHOUDELIJK


EU 15 EU 27 BELGIE DENEMARKEN DUITSLAND IERLAND GRIEKENLAND SPANJE FRANKRIJK ITALIE LUXEMBURG NEDERLAND OOSTENRIJK PORTUGAL FINLAND ZWEDEN VERENIGD KONINKRIJK

OMSCHRIJVING 2008

TABEL 20: TOTALE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKEEN INDUSTRIELE SECTOR


111

I TA L IE

Dc: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen) Ic: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)


0

5

10

15

EU

15

27

EU

20,27

BEL GI E

20

LAN D I ER

NJE SPA

25

KR I JK FRA N

ND

TSL A

D UI

NLA ND GRI EKE

BU R G LUX EM

N

MAR KE

D EN E

ER L AN D N ED

EN R IJK OOS T

L TUG A PO R

30

FI N

HUISHOUDELIJK INDUSTRIEEL

Eenheid: euro/100kWh

D EN VER

ZW E

JK NKR I EN I GD KON I

LAN D

GRAFIEK 20: TOTALE ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE- EN INDUSTRIELE SECTOR

112

12,18 15,39 12,63 13,20 16,75 9,81 12,01 9,38 0,00 14,17 12,95 12,70 10,70 9,35 11,11 14,62

BASISPRIJS

Dc: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen)



OMSCHRIJVING 2008 btw

2,19 3,52 5,42 3,50 2,26 0,91 2,00 1,78 1,95 0,92 2,80 2,96 0,71 2,25 3,43 0,69

ANDERE TAKSEN

2,00 1,36 9,05 5,02 0,00 0,01 0,61 1,28 19,43 1,19 1,80 2,10 3,63 0,88 2,69 0,00

ELEKTRICITEIT (euro/100kWh)

TABEL 21: ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE SECTOR


113

FRA NKR IJK

SPA NJE

D E N EM ARK EN

BEL GIE

Dc: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen)


0

5

10

15

20

LAN D

DU ITS

AND

IER L

AND GR IEK ENL

IE ITA L

25

BUR G LUX EM

D NED ERL AN

30

FIN LAN D

PO RTU GA L

OO STE NR IJK

GRAFIEK 21: ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE SECTOR

btw ANDERE TAKSEN BASISPRIJS


ZW EDE N VER ENI GD K ON INK RIJ K

114

NIET RECUP. TAKSEN

1,01 1,31 1,26 0,00 0,00 0,49 0,53 0,50 1,30 1,67 1,17 0,27 0,05 0,39

9,02 8,35 9,40 13,61 8,91 9,66 5,76 9,27 8,75 9,01 7,82 6,31 7,28 9,94

ELEKTRICITEIT (euro/100kWh) BASISPRIJS

Ic: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)



OMSCHRIJVING 2008

TABEL 22: ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE INDUSTRIELE SECTOR


115

FRAN KRIJK

SPAN JE

GRIE KENL AND

IERLA ND

DENE MARK EN

BELG IE

LUXE MBUR G

ITALIE

Ic: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)


0

2

4

6

8

10

12

14

16

AND

DUITS L

D FINLA N


ZWED EN

PORT UGAL

OOST ENRI JK

NEDE RLAN D

GRAFIEK 22: ELEKTRICITEITSPRIJZEN VOOR DE INDUSTRIELE SECTOR

ONIN KRIJK VERE NIGD K

116 BASISPRIJS

NIET RECUP. TAKSEN

INDUSTRIEEL

9,60 9,73 11,99 11,02 8,34 9,84 9,80 10,82 8,64 8,95 8,10 12,69 7,77

16,29 18,25 19,49 16,57 17,06 15,26 18,73 14,88 20,20 16,69 17,43 27,68 12,14

AARDGAS (euro/GJ) HUISHOUDELIJK

D2: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen) I3: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)



OMSCHRIJVING 2008

TABEL 23: TOTALE AARDGASPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKEEN INDUSTRIELE SECTOR


117

9,73

SPA N JE

DUIT SLAN D

D2: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen) I3: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)


0

5

5

EU 1

10

BEL G IE

15

7

EU 2

18,25

DEN EMA RKE N

20

AND IERL

IJ K FR A NKR

IE ITAL

25

PO R TUG

30

URG LU X EMB

RIJK TEN OOS

Eenheid: euro/GJ

DEN ZWE

IJ K KON INKR VER ENIG D

AL

NED ERL AND

GRAFIEK 23: TOTALE AARDGASPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE- EN INDUSTRIELE SECTOR

118 FINL AND

INDUSTRIEEL

HUISHOUDELIJK

15,86 11,60

14,71 13,00 12,79 13,42 12,71 12,22 16,60

13,29 13,32 14,69 13,13 14,73 14,60

BASISPRIJS

D2: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen)



OMSCHRIJVING 2008 btw

2,91 2,26 3,14 5,32 3,11 1,98 2,35 2,26 3,13 0,98 3,23 2,78 0,83 5,49 0,55

ANDERE TAKSEN

2,17 0,71 0,42 8,12 1,65 0,00 0,00 0,00 2,81 0,48 4,27 1,70 0,00 6,33 0,00

AARDGAS (euro/GJ)

TABEL 24: AARDGASPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE SECTOR


119

SPA N JE

DEN EMA RKE N

BEL G IE

D2: voor huishoudelijke sector (alle taksen inbegrepen)


0

5

10

15

20

25

30

IJ K FR A NKR

IE ITAL

D

SLAN

DUIT

AND IERL

AND NED ERL

Eenheid: euro/GJ

ZWE DEN

OOS TEN RIJK

LU X EMB URG

GRAFIEK 24: AARDGASPRIJZEN VOOR DE HUISHOUDELIJKE SECTOR

KON INKR IJ K VER ENIG D

120 PO R TUG AL

BASISPRIJS

ANDERE TAKSEN

btw

0,50 1,86 0,45

8,95 8,10 12,69 7,77

1,12

11,99 11,02

0,20 0,54 0,10 1,49

0,62 0,24

9,60 9,73

8,34 9,84 9,80 10,82 8,64

NIET RECUP. TAKSEN

AARDGAS (euro/GJ) BASISPRIJS

I3: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)



OMSCHRIJVING 2008

TABEL 25: AARDGASPRIJZEN VOOR DE INDUSTRIELE SECTOR


121

ITAL IE

SPA NJE

BELG IE

LU X EMB URG

I3: voor industriële sector (btw en andere recupereerbare taksen niet inbegrepen)


0

2

4

6

8

10

12

RKE N

DEN EMA

14

SLA ND

DUIT

AND

IERL

K FRA NKR IJ

16

TUG AL POR

Eenheid: euro/GJ

ZWE DEN

NED ERL AND

GRAFIEK 25: AARDGASPRIJZEN VOOR DE INDUSTRIELE SECTOR

VER ENIG D K O NINK RIJK

122 FINL AND

BASISPRIJS

NIET RECUP. TAKSEN

TABEL 26: CO2 TABEL VOOR 2008

TJ

Natural Gas (Dry)

2.540,41

47,88 3.237,83

88,88 255,52 0,00 18,76

-6,50

-12,72 -26,66 3,07 -8,32

Apparent

0,00 0,00 0,00

622.938,44

2.904,19 2.971,12 0,00 263,57 0,00 0,00 516,00 18.525,70

0,00

33.729,02 -322,17 0,00 0,00 -2.913,31 -1.931,81 2,08 27,38 0,00 -1.540,53 -6.254,85 -20,61 109,77 145,34 0,00 2.864,75 -471,74 40,44 98,85 0,00 -447,76

consumption

(1)

29,31 29,31 24,83 21,56

30,00

44,00 37,70 42,30 31,40

42,70 40,60 45,95 45,73 46,14

43,95 43,12 41,87 43,12

41,87 41,87

(TJ/Unit)

factor

Conversion

0 0 0

0

0 0 0 0 0 0 0 0 0

NCV NCV 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

(1)

15,30

25,80 29,50

0,00 2.196,14 2.246,76 0,00 156,84 0,00 0,00 13,31 546,51 5.159,56 9.530,96 34.124,82 0,00 0,00 0,00 0,00


28.244,68 -269,79 0,00 0,00 -2.419,96 -1.624,34 1,71 23,02 0,00 -1.328,77 -5.358,28 -16,29 86,34 115,34 0,00 2.520,98 -391,26 34,21 85,36 0,00 -268,66 19.434,30

0,00 25,80 25,80 26,20 27,60

20,00

20,00 22,00 20,00 27,50

20,20 21,10 17,20 17,20 17,20

18,90 19,50 19,60 19,50

20,00 20,00

(Gg C)

content

Carbon

85.121,81 87.083,53 0,00 5.682,57 0,00 0,00 516,00 18.525,70 196.929,61 622.938,44 1.799.238,25 0,00 0,00 0,00 0,00

1.412.234,07 -13.489,26 0,00 0,00 -128.039,97 -83.299,65 87,09 1.180,63 0,00 -65.780,63 -253.946,91 -947,03 5.019,78 6.705,99 0,00 126.049,00 -17.784,60 1.710,61 3.103,89 0,00 -13.432,80 979.370,21

(t C/TJ)

(TJ)

Carbon emission factor

Apparent consumption

If Anthracite is not separately available, include with Other Bituminous Coal.

19.295,97

629,75 3.144,02

0,00 1.214,74 0,00 0,00

10,62

456,01 -5,63 0,01 -3,95 -17,28

8,12 -43,19 -0,03 -11,62

96,26 -36,38

Stock change

To convert quantities expressed in natural units to energy units, use net calorific values (NCV). If gross calorific values (GCV) are used in this table, please indicate this by replacing "NCV" with "GCV" in this column.

644.774,82

1.193,63 24.907,55

282,33

2.993,07 4.441,38

603,40

251,33 578,61 335,68 0,47

365,19 9.580,34

0,00 1.988,04 0,00 0,00

bunkers

International

(2)

Solid Biomass Liquid Biomass Gas Biomass

TJ TJ

kt kt kt kt

149,14

kt

Anthracite Coking Coal Other Bit. Coal Sub-bit. Coal Lignite Oil Shale Peat BKB & Patent Fuel Coke Oven/Gas Coke

(2)

3.103,36 80,21 389,81 91,00

kt kt kt kt

8.412,73 4.320,81 41,21 177,78 744,88

3.716,63 1.358,45 0,12 27,42

0,00 3.166,38

Exports

(1)

Secondary Fuels Solid Fuel Totals Gaseous Fossil Total Biomass total

Primary

Fuels

Solid

Fossil

Liquid Fossil Totals

7.693,40 7.640,67 20,61 283,60 872,94

kt kt kt kt kt

33.825,28 2.807,83

Imports

811,44 1.371,49 2,17 43,18

Production

kt kt kt kt

Fuels

Fossil

Secondary Fuels

kt kt

Primary

Liquid

Crude Oil semi-refined products Orimulsion Natural Gas Liquids Gasoline Jet Kerosene Aviation spirit Other Kerosene Shale Oil Gas / Diesel Oil Residual Fuel Oil LPG (transport) Butane Propane Ethane Naphtha Bitumen Lubricants Petroleum Coke Refinery Feedstocks Other Oil

Unit

FUEL TYPES

( Reference Approach IPCC )

0,00 189,02 4.277,60 0,00

0,00

4.088,58

0,00 0,00 0,00 152,96 97,55 0,00 3.187,14 616,99 33,94

(Gg C)

stored

Carbon

2.196,14 2.246,76 0,00 156,84 0,00 0,00 13,31 546,51 5.159,56 9.341,94 29.847,22 0,00 0,00 0,00 0,00

0,00

28.244,68 -269,79 0,00 0,00 -2.419,96 -1.624,34 1,71 23,02 0,00 -1.328,77 -5.358,28 -16,29 -66,62 17,79 0,00 -666,16 -1.008,25 0,27 85,36 0,00 -268,66 15.345,72

(Gg C)

emissions

Net carbon

0,995

0,98 0,98

0,98 0,98 0,98 0,98

0,99

0,99 0,99 0,99 0,99

0,99 0,99 0,99 0,99 0,99

0,99 0,99 0,99 0,99

0,99 0,99

oxidized

carbon

Fraction of

7.891,47 8.073,34 0,00 563,57 0,00 0,00 47,84 1.963,79 18.540,01 34.082,50 108.327,49 0,00 0,00 0,00 0,00

0,00

102.528,19 -979,32 0,00 0,00 -8.784,44 -5.896,37 6,20 83,57 0,00 -4.823,43 -19.450,56 -59,13 -241,83 64,59 0,00 -2.418,16 -3.659,95 0,99 309,85 0,00 -975,22 55.704,98

(Gg CO2)

emissions

Actual CO2


123

IJzer en staal Andere industrieën Vervoer Huishoudelijk / gelijkgesteld Niet-energetisch verbruik TOTAAL


2008 3267 8907 11347 14229 7798 45548

2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 533 558 546 1189 1073 1054 1574 1417 1653 18 27 14 31 3345 3075 2925 2893 2809 3980 4211 3993 380 399 410 1160 1022 700 609 593 624 368 332 371 9422 9450 138 144 148 9489 9366 11103 96 9627 9510 3507 3533 3607 5307 4823 5178 145 131 185 4889 4195 4907 222 231 250 74 75 102 14144 12988 857 915 894 5732 5933 6904 6589 6848 7103 7128 7110 11333 11022 11119 2099 1947 2248 21288 20543 23628 831 824 970 473 407 473 43127 41871

IJzer en staal Andere industrieën Vervoer Huishoudelijk / gelijkgesteld Niet-energetisch verbruik TOTAAL

ENERGIEDRAGER

Eenh. : ktoe(ovw) ELEKTRICITEIT GAS VASTE BRANDSTOF PETROLEUM HERNIEUW.BRAND WARMTE TOTAAL 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 591 573 588 1378 1263 1312 2803 2988 1953 197 36 50 17 17 16 4986 4877 3919 2837 2800 2760 3800 3544 3898 458 390 303 1439 1625 1418 183 197 214 409 403 395 9126 8959 8988 124 126 125 0 9474 9281 9535 9598 9407 9660 3115 3220 3272 4851 5284 5084 237 249 290 5952 6023 4700 154 178 154 64 63 62 14373 15017 13562 722 743 691 5757 5573 5583 6479 6316 6274 6667 6719 6745 10751 10834 10985 3498 3627 2546 22819 22538 21286 337 375 368 490 483 473 44562 44576 42403

TABEL 27: FINAAL ENERGIEVERBRUIK

124

2000

44562

2001

44576

2002

42403


40000

41000

42000

43000

44000

45000

46000

2006

43127

2007

41871

GRAFIEK 26A: FINAAL ENERGIEVERBRUIK

2008

45548

Eenheid : ktoe


125

HERNIEUWBARE WARMTE BRANDST. 1% 1%


PETROLEUM 51%

2000

VASTE BRANDSTOF 8%

ELEKTRICITEIT 15%

GAS 24%

PETROLEUM 52%

WARMTE 2%

GRAFIEK 26 B: FINAAL ENERGIEVERBRUIK

126 HERNIEUWBARE BRANDST. 1%

2008

VASTE BRANDSTOF 5%

ELEKTRICITEIT 16%

GAS 24%


172 216 83 174 30 336 215 50 28 165 158 3348

97 424 102 37 152 89 59 1042 4809

108 439 109 58 184 107 64 1000 5176

56 1219 5211

185 109

97 388 94 51

3 26 3260

1 19 3378

50 34

16

11 43 31

22 247

22 320

0 30 2255

37 30

21

18 165

115 12 534 1636

159 44

23

5 296

35 343 28 159 58 150 19 470 1467

30 252 39 165 48 139 16 623 1661

7 133 57

197

5 134 44

183

213

7 149 57

2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 2007 2008 533 558 546 1189 1073 1054 1574 1417 1653 18 27 14 31 3345 3075 3267 1012 1133 1051 2001 2079 2048 6 71 26 150 128 67 5 13 11 241 236 283 3415 3660 3486 0 0 0 212 198 190 129 137 94 16 17 24 33 28 9 390 380 317 207 204 211 422 408 505 240 197 260 296 272 274 247 196 225 1412 1277 1475 101 103 94 128 129 102 3 229 232 199 187 185 188 82 112 88 23 14 9 25 20 15 1 317 332 300 75 62 65 17 5 8 5 92 67 78 381 393 382 531 498 463 18 28 32 99 85 43 12 13 7 47 41 30 1088 1058 957 236 245 230 140 234 130 21 31 30 28 30 24 250 264 283 40 40 43 715 844 740 163 133 119 22 6 12 95 106 98 2 1 282 246 229 71 68 75 44 77 137 6 84 68 52 199 213 270 147 145 132 163 250 121 4 3 3 1 1 313 399 258 133 24 73 302 275 286 55 41 19 444 389 206 37 13 15 971 742 599 3458 3451 3356 5170 5283 5048 1953 1816 2063 1180 1050 713 609 593 624 398 332 371 12768 12525 12175

170 215 89 180 33 347 212 59 28 171 161 3372

Ijzer en staal Chemie Petrochemie Non ferro metalen Niet metaalhoud. mineraal Transportmateriaal Machines Extractieve nijverheid Voeding,dranken en tabak Drukkerijen / papierdeeg Houtnijverheid Bouw Textiel en leder Niet-gespecifieerd TOTAAL

Eenh. : ktoe(ovw) WARMTE TOTAAL 2000 2001 2002 2000 2001 2002 17 17 16 4986 4877 3919 137 135 132 3277 3127 3121 0 0 0 311 319 322 1272 1138 1112 207 191 177 272 272 274 32 33 30 731 721 724 533 516 561 99 116 107 140 167 178 252 247 240 272 268 264 1997 2113 2141 426 420 412 14109 13837 12906

176 217 98 180 32 340 217 55 25 173 165 3428

ELEKTRICITEIT GAS VASTE BRANDSTOF PETROLEUM HERNIEUW.BRAND 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 2000 2001 2002 591 573 588 1378 1263 1312 2803 2988 1953 197 36 50 1159 1134 1133 1729 1544 1700 1 1 1 251 313 155

Ijzer en staal Chemie Petrochemie Non ferro metalen Niet metaalhoud. mineraal Transportmateriaal Machines Extractieve nijverheid Voeding,dranken en tabak Drukkerijen / papierdeeg Houtnijverheid Bouw Textiel en leder Niet-gespecifieerd TOTAAL

ENERGIEDRAGER

TABEL 28: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: INDUSTRIE


127

2000

3260

2000

3428

2001

3378

2001

3373

2006

2007

2002

2255

2006

1953

2007

1816

VASTE BRANDSTOF

2002

3348

3451

3356

2008

2063

2008


0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

3460 3440 3420 3400 3380 3360 3340 3320 3300 3280

3458

ELEKTRICITEIT

Eenheid: ktoe

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

4500

4600

4700

4800

4900

5000

5100

5200

5300

2000

1636

2000

5176

2001

1610

2001

4809

2006

5170

2002

1467

2006

1180

PETROLEUM

2002

5211

GAS

GRAFIEK 27 A: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: INDUSTRIE

128 2007

1050

2007

5283

2008

713

2008

5048


VASTE BRANDSTOF 23%

PETROLEUM 12%

HERNIEUWBARE WARMTE BRANDST. 1% 3%

2000

GAS 37%

ELEKTRICITEIT 24%

WARMTE PETROLEUM 5% 6% VASTE BRANDSTOF 17%

GAS 41%

HERNIEUWBARE BRANDST. 3%

2008

GRAFIEK 27 B: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: INDUSTRIE

ELEKTRICITEIT 28%


129

3221

2007 1560 1879 93

3532

3115

2006 1474 1954 79

3507

2008 1791 1718 92 5 3606

3273

ELEKTRICITEIT 2000 2001 2002 1052 1100 1020 2041 2098 2229 22 23 24


Handel en diensten Huishoudelijk verbruik Landbouw Niet-gespecifieerd TOTAAL

Handel en diensten Huishoudelijk verbruik Landbouw Niet-gespecifieerd TOTAAL

ENERGIEDRAGER

5307

2006 1695 3466 146

4852

2000 1550 3302

4823

2007 1369 3288 166

GAS 2001 1652 3632 0 0 5284

5177

2008 1700 3308 169

5084

2002 1618 3466

145

145 131

131

2007

10 248

20 237 2006

238

217

185

185

2008

67 290

223

VASTE BRANDSTOF 2000 2001 2002

4889

2006 1099 3162 628 4196

2007 948 2629 619 4906

2008 1123 3280 503

PETROLEUM 2000 2001 2002 1331 1336 1143 3559 3760 3295 1062 927 589 -326 5952 6023 4701

222

2006 6 213 3

154

231

2007 7 209 15

178

250

2008 7 224 19

153

HERNIEUW.BRAND 2000 2001 2002 2 7 5 152 171 148

2006 48 14 11 2 75

34 64 2007 49 14 12 1 76

33 63

102

2008 71 14 17

33 62

WARMTE 2000 2001 2002 14 14 14 16 16 15

TABEL 29: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD

130 2006 4322 8954 867 2 14145

2007 3933 8150 905 1 12989

2008 4692 8729 800 5 14226

Eenh. : ktoe(ovw) TOTAAL 2001 2002 4109 3800 9915 9228 950 761 43 -226 15017 13563 2000 3949 9287 1084 54 14374

2000

237

2000

248

2002

3273

2006

2002

290

2006

145

2007

131

VASTE BRANDSTOF

2001

2001

3115

3221

3507

2008

185

2007

3532

3606

2008


0

50

100

150

200

250

300

3700 3600 3500 3400 3300 3200 3100 3000 2900 2800

ELEKTRICITEIT

Eenheid: ktoe

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

5400 5300 5200 5100 5000 4900 4800 4700 4600 4500

2000

5952

2000

4852

2001

6023

2001

5284

2006

5307

2002

4701

2006

4889

PETROLEUM

2002

5084

GAS

2007

4196

2007

4823

2008

4906

2008

5177

GRAFIEK 28 A: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD


131

WARMTE 0%


VASTE BRANDSTOF 2%

PETROLEUM 41%

HERNIEUW. BRANDSTOF 1%

2000

GAS 34%

ELEKTRICITEIT 22%

VASTE BRANDSTOF 1%

PETROLEUM 34%

WARMTE 1%

HERNIEUW. BRANDSTOF 2%

2008

GAS 37%

GRAFIEK 28 B: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: HUISHOUDELIJK EN GELIJKGESTELD

132 ELEKTRICITEIT 25%

126

125

GAS 2001 2002

2006 2007 2008 2006 2007 2008 138 144 148 0 0 0 0 0 0 0 0 138 144 148 0 0

124

ELEKTRICITEIT 2000 2001 2002 2000 124 126 125


Spoorweg Binnenscheepvaart Luchtvaart Wegvervoer TOTAAL

Spoorweg Binnenscheepvaart Luchtvaart Wegvervoer TOTAAL

ENERGIEDRAGER

2007

96 96

2008

PETROLEUM HERNIEUW.BRAND 2000 2001 2002 60 56 32 137 128 212 1527 1157 1254 7750 7940 8037 9474 9281 9535

2006 2007 2008 2006 2007 2008 2006 0 0 44 36 40 0 0 204 190 114 0 0 1183 1018 2049 0 0 8058 8122 8899 0 0 0 9489 9366 11102

VASTE BRANDSTOF 2000 2001 2002

TABEL 30: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: TRANSPORTSECTOR

2006

2007

Eenh. : ktoe TOTAAL 2000 2001 2002 184 182 157 137 128 212 1527 1157 1254 7750 7940 8037 9598 9407 9660

2006 2007 2008 182 180 188 204 190 114 1183 1018 2049 8058 8122 8995 0 9627 9510 11346

2008

WARMTE 2000 2001 2002


133

2000

124

2001

126

2002

125

2006

138

2007

144

148

2008


110

115

120

125

130

135

140

145

150

ELEKTRICITEIT

8000

8500

9000

9500

10000

10500

11000

11500

Eenheid: ktoe

2000

9474

2001

9281

2002

9535

2006

9489

PETROLEUM

GRAFIEK 29 A: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: TRANSPORT

134 2007

9366

2008

11103

2 3 0% 0%

Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie 1: ELEKTRICITEIT 2: GAS 3: VASTE BRANDSTOF 4: PETROLEUM

4 99%

1 1%

2000

4 99%

1 1%

2008

2 0%

GRAFIEK 29 B: FINAAL ENERGIEVERBRUIK: TRANSPORTSECTOR

3 0%


135

7

tstke 7x4,1868

10x4,1868

3,6

1

4,1868

GJ

Bron: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Opmerkingen k (kilo) = 103 M (Mega) = 106 G (Giga) = 109 T (Tera) = 10 12 P (Peta) = 1015

10

1 4,1868 3,6 4,1868

1

Gcal

toe

MWh

GJ

Gcal

Naar Van

10x4,1868 3,6 7x4,1868 3,6 7 10

1

1 10 1 10x4,1868 3,6 10x4,1868

4,1868 3,6 1 3,6 1

toe

MWh

OMZETTINGSTABEL EENHEDEN

136 1

1 7 1 7x4,1868 3,6 7x4,1868 10 7

tstke

© pedrosala - Fotolia.com

Vooruitgangstraat 50 1210 Brussel Ondernemingsnummer: 0314.595.348 http://economie.fgov.be

tel Vanuit het buitenland: tel

Recommend Documents