NHL-ECNO Zernikepark 10 9747 AN GRONINGEN Postbus 804 9700 AV GRONINGEN E
[email protected] T 058 251 2900 F 058 251 2980 Het Educatief Centrum Noord en Oost (ECNO) is het centrum voor onderwijsdienstverlening in de provincies Groningen, Friesland, Drenthe en Overijssel.
Conferentie
Taal en lezen: wat werkt echt? donderdag 5 november 2015 van 9.00 tot 15.45 uur Congres- en vergadercentrum Hampshire Hotel - Plaza Groningen Laan Corpus den Hoorn 300, 9728 JT Groningen
Voor wie is de conferentie bestemd?
Wat levert de conferentie de deelnemers op?
De opbrengst voor de deelnemers bestaat uit: • masterclasses en workshops die nieuwe inzichten geven • hand-outs • na elke inleiding / workshop: concrete adviezen voor de praktijk • netwerken en waardevolle ontmoetingen
Wat is de inhoud van de conferentie?
Tijdens de conferentie reiken diverse deskundigen in masterclasses en workshops werkbare, realistische oplossingen aan op het gebied van taal- en leesonderwijs. Onderwerpen zijn onder andere: o Begrijpend lezen o Methodes voor aanvankelijk lezen o Woordenschat o Wereldoriëntatie en taal o Leesplezier o Opbrengstgericht spellingonderwijs
Kosten
De prijs van de conferentie bedraagt € 225,- per deelnemer. Deze prijs is voor de hele dag inclusief catering.
WWW.ECNO.NL
De conferentie is bestemd voor leerkrachten basisonderwijs, interne begeleiders, remedial teachers, middenmanagers, ambulante begeleiders en zeker ook voor schoolleiders, bovenschoolse managers en samenwerkingsverband coördinatoren.
Hoe ziet het programma eruit? Wij verwachten u tussen 9.00 en 9.30 uur. Het programma begint om 9.30 uur en eindigt om 15.45 uur met aansluitend een drankje. 09.00 – 09.30 uur
ONTVANGST, registratie en koffie
09.30 – 09.45 uur
OPENING door Alexander van der Weide, senior adviseur bij NHL-ECNO
09.45 – 10.45 uur
Masterclass 1 ‘Goed leesonderwijs voor alle leerlingen. Een pleidooi voor de kracht van onderwijzen’ Prof. dr. Wim van den Broeck - Klinische en Levenslooppsychologie
Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen,
Vrije Universiteit Brussel
10.45 – 11.00 uur
KOFFIEPAUZE
11.00 – 12.00 uur
Masterclass 2 ‘Teksten waar je van leert of: Hoe leren kinderen van teksten?’ Prof. dr. Paul W. van den Broek - Hoogleraar Universiteit van Leiden
12.00 – 13.00 uur
LUNCH
13.00 – 14.15 uur
1e serie workshops
14.15 – 14.30 uur
Workshopwissel
14.30 – 15.45 uur
2e serie workshops
15.45 uur
AFSLUITING EN DRANKJE
Dagvoorzitter Gonnie Niemeijer (NHL-ECNO)
~1~
Masterclasses Masterclass 1
Goed leesonderwijs voor alle leerlingen. Een pleidooi voor de kracht van onderwijzen Prof. dr. Wim van den Broeck (Universiteit Leiden) formuleerde een visie op effectief (taal)onderwijs waarin hij betreurt dat de leerkrachtgestuurde en klassikale aanpak door veel academici als voorbijgestreefd wordt beschouwd. Hij opteert nog steeds voor een meer leerkrachtgestuurde aanpak en voor voldoende klassikale instructie, met inbegrip van een aantal vormen van differentiatie en ondersteuning. Van den Broeck betreurt dat veelal gekozen wordt voor een zelfontdekkende benadering waarin kinderen zelfstandig hun eigen leren in handen kunnen en moeten nemen en waarbij aangesloten moet worden bij de ervaringen van het individuele kind. In deze masterclass bepreekt Wim van den Broeck wat er centraal moet staan in goed leesonderwijs. Het bevorderen van welbevinden, individualiseren, differentiëren, of toch maar gewoon onderwijzen? Het is nodig om kritisch en onbevangen te analyseren wat de idealen en basisprincipes zijn van de verschillende visies achter onderwijs. Uitvoerder: Prof. dr. Wim van den Broeck - Klinische en Levenslooppsychologie Faculteit Psychologie en Educatiewetenschappen
Vrije Universiteit Brussel
Masterclass 2
Teksten waar je van leert of: Hoe leren kinderen van teksten? Ongeveer 35 jaar geleden kwam een jonge doctoraalstudent uit Leiden op het vliegveld van Chicago aan, met een koffer in de ene hand, een tas met paspoort en wat geld in de andere. Hij was daar om aan de University of Chicago zijn stage en scriptie voor de opleiding Psychologie in Leiden uit te voeren. Die eerste avond gaf zijn nieuwe afdeling een receptie ter verwelkoming. Op een gegeven ogenblik kwam zijn nieuwe begeleider, prof. Tom Trabasso, naar de doctoraalstudent, glas wijn in de hand, en vroeg: “Wat gebeurt er nu precies in ons hoofd wanneer we iets lezen en dat proberen te begrijpen, en waarom lukt het soms niet?”. De nieuwkomer, jetlagged, mompelde dat hij dat niet wist, waarop Trabasso zei: “Precies! En dat is wat wij gaan onderzoeken!” Sinds 1981 publiceerde prof. dr. Paul van den Broek ruim honderd wetenschappelijke bijdragen, redigeerde daarnaast diverse boeken en is reviewer voor een flink aantal gerenommeerde tijdschriften. In deze masterclass gaat Van den Broek in op de vraag waarom sommige kinderen moeite hebben om teksten te begrijpen. Hoe kun je deze kinderen helpen en hoe kunnen alle leerlingen leren van teksten. Uitvoerder: Prof. dr. Paul W. van den Broek - Hoogleraar Universiteit van Leiden
~2~
Workshops Workshop 1
Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs Na de publicatie van haar artikel over de problemen met de Cito-spellingtoetsen is er een discussie ontstaan tussen Cito en prof. dr. Anna Bosman. Prof. dr. Bosman liet zien dat het toetsen van spellingkennis met een meerkeuzetoets geen goed beeld geeft van wat een leerling wel en wat een leerling niet weet. Naast haar kritiek op het Cito draagt ze bij aan kennisvermeerdering en theorievorming welke op hun beurt een inspiratiebron kunnen vormen voor anderen. In deze workshop gaat Anna Bosman u inspireren op het gebied van het spellingonderwijs. Onderwerpen in deze workshop zijn onder andere: • Hoe zorgt u voor effectieve spellinginstructies? • Mogelijkheden benutten van spellingmethoden voor leerlingen met spellingproblemen • Hoe toetst u de spellingvaardigheden van uw leerlingen valide? Uitvoerder: Prof. dr. Anna M.T. Bosman - Radboud Universiteit Nijmegen
Workshop 2
Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever? In deze workshop gaan we kijken hoe je een echte woordenschatcultuur kunt ontwikkelen. Het gaat daarbij om een breed aanbod. Te denken valt aan woordenschatverdieping, het visualiseren van woordenschat, betekenisrelaties tussen woorden, de rol van voor- en stillezen, het aanbieden van nieuwe woorden met een effectieve didactiek en woordleer- en onthoudstrategieën. In een klas met een woordenschatcultuur is woordenschat zichtbaar door het gebruik van grafische modellen en wordt er op een gevarieerde, speelse wijze dagelijks gewerkt aan woordenschatontwikkeling. U zult merken dat de woordenschat van uw leerlingen daadwerkelijk groter en rijker wordt, maar vooral dat kinderen het ook steeds leuker gaan vinden om met woorden aan het werk te gaan. Met vrij eenvoudige interventies en routines kunt u als leerkracht echt het verschil maken. Aan het einde van de workshop beschikt u over praktische handvatten om een begin te maken met het realiseren van een opbrengstgerichte woordenschatcultuur in uw klas, waarbij plezier, samenwerken en interesse voor woorden samengaan. Uitvoerder: Piers van der Sluis - Onderwijsadviseur / Taal- leesspecialist Cedin
~3~
Workshop 3
Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven Er is in het basisonderwijs terecht veel aandacht voor lezen met begrip. Op veel scholen vertaalt deze aandacht zich echter (nog) vooral door begrijpend lezen als vak op te vatten. Er is een methode aangeschaft, er wordt een didactiek omarmt (bijvoorbeeld IGDI en modeling) en er is specifiek en doelgericht aandacht voor allerlei deelvaardigheden. Begrijpend lezen is niet alleen een vak, maar staat ook als middel centraal in het onderwijs. Kinderen (leren) lezen om te genieten van belevenissen van anderen, om iets interessants te weten te komen, om iets uit te kunnen voeren, et cetera. In die context bestaat er een krachtige samenhang tussen lezen, schrijven en mondelinge communicatie. Uit onderzoek blijkt zelfs dat de leesvaardigheid wordt bevorderd wanneer er over teksten wordt gepraat en/of wanneer leerlingen de kans krijgen de inhoud van de tekst in een schrijfactiviteit te verwerken. In deze interactieve workshop wordt ingegaan op het belang van het (bewust) creëren van samenhang tussen lezen, mondelinge taal en schrijven. De deelnemers doen ervaring op met wat een dialogische didactiek kan worden genoemd. Dat is een didactiek waarbij de leerkracht aansluit bij wat leerlingen als betekenisvol ervaren en waarbij de interactie leidt tot meer inzicht over het onderwerp uit de tekst. Uitvoerder: Dr. Albert Walsweer - Senior Onderwijsadviseur & Onderzoeker Taalgebruik & Leren
Workshop 4
Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen Tijdens deze workshop staat de relatie tussen vloeiend lezen en begrijpend lezen centraal. In 2013-2014 is er door de Radboud Universiteit (voor het eerst in Nederland) onderzoek gedaan naar de relatie tussen vloeiend lezen en begrijpend lezen. We wisten al dat die relatie bestaat: vloeiend lezen (lezen met expressie) beïnvloedt in positieve (hoge) mate de resultaten op het gebied van begrijpend luisteren en begrijpend lezen. Het is een feit dat we eigenlijk allemaal al lang wisten: een leerling die vlot en correct, maar heel vlak leest, begrijpt totaal niet wat hij leest. En beoordelen we die leesprestatie dan toch als lezen met voldoende leesvaardigheid? Scholen die willen werken aan hun resultaten begrijpend lezen, doen er goed aan om aandacht te schenken aan hun doorgaande lijn vloeiende leesvaardigheid; inderdaad, van groep 1 tot en met groep 8! Wat komt er aan de orde? • Wat betekent de aanbeveling van het vloeiend lezen voor de praktijk en voor het begrijpend leesonderwijs? • Spelen de huidige leesmethodes hierop in? • Welk beleid kan je als schoolteam praktisch gezien voeren om vloeiend lezen vorm te geven? • Wat te doen met leerlingen die ondersteuning nodig hebben op dit punt? Inrichting van deze workshop: • Een lezing met daarbinnen de doorvertaling naar de praktijk, geïllustreerd met veel voorbeelden. • U ontvangt middelen (monitoring van vloeiend lezen) waarmee u in de praktijk verder kunt. • Gelegenheid tot vragen stellen Uitvoerder: Karin van de Mortel - Karin is Principal consultant bij het CPS.
~4~
Workshop 5
Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt de wetenschap wat belangrijk is voor leren lezen? In de afgelopen tijd zijn er nieuwe methoden verschenen op het gebied van aanvankelijk lezen. Over de kwaliteit van methoden krijg ik, als onafhankelijk deskundige, veel vragen. Een school werkt doorgaans tien jaar met een methode, dus de kwaliteit is van groot belang. Daarnaast zijn er scholen die fuseren en mij de vraag stellen: “Welke van de twee gebruikte methoden kunnen we het beste blijven gebruiken?” Bovendien blijken niet alle methoden even effectief in de praktijk! De leerkracht in groep 3 is van groot belang voor het leren lezen van zijn of haar leerlingen. En het is van cruciaal belang dat kinderen in groep 3 een goede leesstart maken. Heel veel onderzoek toont dat de leerkracht belangrijker is dan de methode! De leerkracht is in haar werk overigens wel gebaat bij een goede methode die op evidence based inzichten is gebaseerd. Bovendien laat onderzoek zien dat methoden met veel franje dikwijls weinig effectief zijn. In het bijzonder scholen met veel risicoleerlingen hebben baat bij een kwalitatief goede methode, omdat deze het lesgeven en leren kan sturen. In deze workshop zet ik de huidige methoden voor aanvankelijk lezen naast elkaar en spiegel ik ze aan de huidige wetenschappelijke inzichten over het leren lezen. Uitvoerder: Dr. Kees Vernooy - Lector emeritus Effectief taal- en leesonderwijs
Workshop 6
Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier In deze workshop ligt de nadruk op de doorgaande lijn in de hele school. Naast aandacht voor leestechniek en leesbegrip wordt van scholen ook verwacht dat zij de belangstelling voor het lezen bij hun leerlingen bevorderen. Door leerlingen te motiveren neemt het leesplezier en daarmee ook de leestijd toe. Dit heeft een positief effect op de woordkennis en de leesvaardigheid. Daarnaast is leesbevordering ook een doel op zich: kerndoel 9 gaat erover. In Nederland spelen de ideeën van Aiden Chambers, een kinderboekenschrijver, over leesbeleving de laatste jaren een belangrijke rol bij leesbevordering. Er moet een gevarieerd aanbod zijn van aantrekkelijke boeken en uiteenlopende tekstgenres die aansluiten bij interesses van leerlingen. Ook moet er tijd zijn om te lezen. Vervolgens moet er voor de leerlingen gelegenheid zijn om te praten over hun leeservaringen. Vanaf dat moment dient lezen een hoger doel; het is een vaardigheid waarvan je een leven lang plezier hebt. Te beginnen op de basisschool, maar ook later op de middelbare school en nog later. Er gaat letterlijk en figuurlijk een wereld voor je open als je leest. Soms lees je meer over iets wat je al kent, soms is lezen een ontdekkingsreis langs allerlei nieuwe mensen, onderwerpen en plaatsen. Uitvoerder: Nineke Kupers - Senior trainer-adviseur ECNO
~5~
Workshop 7
Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek Veel scholen kampen met tegenvallende resultaten als het gaat om onderwijs in begrijpend lezen en woordenschat. Tegelijkertijd wordt steeds duidelijker dat het niet effectief is om deze taaldomeinen aan te bieden zonder een betekenisvolle context voor leerlingen. In deze presentatie verkennen we mogelijkheden om begrijpend lezen en woordenschat te integreren in een thema dat aansluit bij Wetenschap & Techniek. Het begrip ‘taalrijk vakonderwijs’ staat in deze presentatie centraal. We vertellen over leerlingen die nadenken en communiceren over rijke, betekenisvolle en uitdagende teksten. Uitvoerder: Dr. Erna van Koeven - Hogeschool Windesheim Zwolle
Workshop 8
Wereldoriëntatie en taal Over de manier waarop scholen het onderwijs in wereldoriëntatie inrichten, is relatief weinig bekend. Daarom heeft de inspectie de stand van zaken in kaart gebracht. In de periode september 2013 tot maart 2014 bezochten inspecteurs 149 scholen. Zij voerden gesprekken, woonden lessen geschiedenis, aardrijkskunde en natuur en techniek bij, en bekeken schooldocumenten. Eén van de onderwerpen die in kaart zijn gebracht, is de samenhang die scholen aanbrengen tussen taal en wereldoriëntatie. Daarbij is gekeken naar de taalonderdelen woordenschat, leesstrategieën, mondelinge communicatie en schrijven (stellen). Guus Tekstra presenteert de bevindingen van het inspectie-onderzoek. Hij gaat daarbij in op de kansen die er in het onderwijs liggen: door aandacht te besteden aan taal leren leerlingen meer van taal én zij leren meer van wereldoriëntatie. Hij is benieuwd of u de gepresenteerde bevindingen herkent en of u er iets mee kunt in uw school. Daarover gaat Guus graag met u in gesprek. Uitvoerder: Drs. Guus Tekstra - Inspecteur primair onderwijs
Workshop 9
Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo? De term ‘Opbrengstgericht werken’ leeft steeds meer in de voor- en vroegschoolse voorzieningen (kinderdagopvang, peuterspeelzalen en groepen 1 & 2). Voor het onderwijs in de midden- en bovenbouw (groepen 3 t/m 8) betekent dit dat leerkrachten steeds meer gebruik maken van leerlinggegevens en leeropbrengsten van kinderen om hun onderwijs zo goed mogelijk te kunnen laten aansluiten bij het niveau en de mogelijkheden van het kind. Wat betekent het concreet voor het werken in de voor- en vroegschoolse voorzieningen? Dus ook voor het werken in groep 1 en 2!
~ Lees verder op de volgende pagina ~
~6~
vervolg workshop 9
Tijdens deze workshop gaan we bijvoorbeeld in op de volgende vragen: Gaan we dan toetsen afnemen of toetslesjes geven? Moeten we dan meer aanbodgericht gaan werken? Past dit wel bij de ontwikkeling van jonge kinderen? Hoe weet ik, als professional, of dit jonge kind zich naar wens ontwikkelt, hoe kan ik juist goed aansluiten bij zijn/haar ontwikkeling? Wat is belangrijk voor de kinderen om met succes in groep 1 te starten? Hoe kan ik kinderen die dreigen een achterstand op te lopen, signaleren en stimuleren? We bespreken op een interactieve manier aan de hand van praktische voorbeelden en tips uit de praktijk hoe je opbrengstgericht werken in de voor- en vroegschoolse voorzieningen kunt stimuleren op het gebied van taal en rekenen. We bespreken de doelen voor het jonge kind en hoe je hiermee kunt omgaan. Daarbij is volop ruimte om met elkaar van gedachten te wisselen en de ‘do’s en don’ts’ met elkaar te bespreken. Doelgroep: Pedagogische medewerkers, leerkrachten groep 1 en 2, coördinatoren en intern begeleiders. Uitvoerder: Gäby van der Linde - SLO
Inschrijf- en betalingsvoorwaarden
Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt? Inschrijving/aanmelding Inschrijving voor de conferentie vindt plaats door middel van het inschrijfformulier op www.ecno.nl of met het inschrijfformulier uit deze brochure. Met inschrijving verklaart de deelnemer zich akkoord met deze voorwaarden. Na bevestiging van de aanmelding door het secretariaat van NHL-ECNO is de inschrijving definitief. Annulering van de inschrijving De deelnemer heeft het recht de definitieve inschrijving voor de conferentie schriftelijk of per e-mail te annuleren. Annulering kan tot 4 weken voor de startdatum van de conferentie kosteloos geschieden. Bij annulering binnen 4 weken tot 1 week voor de conferentie geldt een annuleringsbedrag van € 25,-. Bij annulering binnen 1 week voor de conferentie zijn de volledige conferentiekosten verschuldigd. Vervanging Een deelnemer kan altijd vervangen worden door een andere deelnemer. Graag ontvangen wij de gegevens van de nieuwe deelnemer dan voorafgaand per e-mail, zodat wij kunnen zorgen dat de juiste naambadge gereed ligt.
NHL-ECNO
Betaling NHL-ECNO stuurt voorafgaand aan de conferentie een factuur. De factuur dient uiterlijk 14 dagen na factuurdatum te zijn voldaan.
[email protected] 058 251 2900 www.ecno.nl
Afgelasting NHL-ECNO behoudt zich het recht voor om bij onvoldoende belangstelling de conferentie af te lasten. Ontvangen betalingen voor deelname worden in dat geval geretourneerd.
~7~
Inschrijfformulier U kunt het ingevulde formulier per post sturen naar:
NHL-ECNO, t.a.v. Lydia Koers, Postbus 804, 9700 AV GRONINGEN of scannen en mailen naar:
[email protected] Ik geef mij op voor de Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt? op donderdag 05 november 2015. Ik volg graag de volgende workshops:
Workshoprondes 13.00 - 14.15 uur
14.30 - 15.45 uur
voorkeur reserve voorkeur reserve 1. Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs
2. Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever?
3. Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven
4. Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen
5. Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt de wetenschap wat belangrijk is voor leren lezen?
6. Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier
7. Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek
8. Wereldoriëntatie en taal
9. Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo?
Mw Dhr
Voornaam/Achternaam .........................................................................................................................
Adres ........................................................................ Postcode/Plaats ......................................................................... Telefoon ................................................................... E-mail ......................................................................................... School/Organisatie ....................................................................................................................................................... Adres ........................................................................ Postcode/Plaats ......................................................................... Telefoon ................................................................... E-mail ......................................................................................... De factuur kunt u sturen naar:
Mijzelf Mijn werkgever, ter attentie van: ............................................................................................................................ Bevoegd gezag, ter attentie van: .................................................................................................................................. Adres: ................................................................. Postcode/Plaats: ......................................................................... Datum: ........................................................ 2015 *
Handtekening*.............................................................................
Hiermee verklaar ik de inschrijf- en betalingsvoorwaarden te hebben gelezen en akkoord te gaan.
~8~
Inschrijfformulier U kunt het ingevulde formulier per post sturen naar:
NHL-ECNO, t.a.v. Lydia Koers, Postbus 804, 9700 AV GRONINGEN of scannen en mailen naar:
[email protected] Ik geef mij op voor de Conferentie Taal en lezen: wat werkt echt? op donderdag 05 november 2015. Ik volg graag de volgende workshops:
Workshoprondes 13.00 - 14.15 uur
14.30 - 15.45 uur
voorkeur reserve voorkeur reserve 1. Goet gespeldt - opbrengstgericht spellingonderwijs
2. Wat maakt woordenschatonderwijs aantrekkelijker en effectiever?
3. Begrijpend lezen in samenhang met mondelinge taal en schrijven
4. Vloeiend lezen als vliegwiel voor begrijpend lezen
5. Methodes voor aanvankelijk lezen in groep 3 en wat zegt de wetenschap wat belangrijk is voor leren lezen?
6. Systematisch en planmatig bevorderen van het leesplezier
7. Begrijpend lezen en woordenschatontwikkeling rond thema’s bij Wetenschap & Techniek
8. Wereldoriëntatie en taal
9. Opbrengstgericht werken met jonge kinderen? Hoezo?
Mw Dhr
Voornaam/Achternaam .........................................................................................................................
Adres ........................................................................ Postcode/Plaats ......................................................................... Telefoon ................................................................... E-mail ......................................................................................... School/Organisatie ....................................................................................................................................................... Adres ........................................................................ Postcode/Plaats ......................................................................... Telefoon ................................................................... E-mail ......................................................................................... De factuur kunt u sturen naar:
Mijzelf Mijn werkgever, ter attentie van: ............................................................................................................................ Bevoegd gezag, ter attentie van: .................................................................................................................................. Adres: ................................................................. Postcode/Plaats: ......................................................................... Datum: ........................................................ 2015 *
Handtekening*.............................................................................
Hiermee verklaar ik de inschrijf- en betalingsvoorwaarden te hebben gelezen en akkoord te gaan.
~9~
