SV05n002ter
SYNDICALE VRIJHEDEN - GEBRUIKSAANWIJZING
1.
Grondrechten
Vakbondsacties uiten zich in het kader van het overleg met de werkgevers. Wanneer er geen dialoog meer mogelijk is, is er nog het stakingsrecht . 1.1 Stakingsrecht Het Europees Sociaal Handvest van de Raad van Europa erkent uitdrukkelijk het stakingsrecht : "Artikel 6 - Recht op collectief onderhandelen Ten einde de onbelemmerde uitoefening van het recht op collectief onderhandelen te waarborgen verbinden de Overeenkomstsluitende Partijen zich: 1. paritair overleg tussen werknemers en werkgevers te bevorderen; 2. indien nodig en nuttig de totstandkoming van een procedure te bevorderen voor vrijwillige onderhandelingen tussen werkgevers of organisaties van werkgevers en organisaties van werknemers, met het oog op de bepaling van beloning en arbeidsvoorwaarden door middel van collectieve arbeidsovereenkomsten; 3. de instelling en toepassing van een doelmatige procedure voor bemiddeling en vrijwillige arbitrage inzake de beslechting van arbeidsgeschillen te bevorderen; en erkennen: 4. het recht van werknemers en werkgevers op collectief optreden in gevallen van belangengeschillen, met inbegrip van het stakingsrecht, behoudens verplichtingen uit hoofde van reeds eerder gesloten collectieve arbeidsovereenkomsten." Dit Handvest is ook in België van kracht. 1.2 Uitoefenen van het stakingsrecht Staken is een recht. Een vanzelfsprekendheid die niemand betwist, ook de werkgevers niet.
Daarentegen wordt wel de uitoefening van dat recht betwist : het patronaat klaagt de schending aan van het eigendomsrecht, de vrijheid van handel, het recht op arbeid om zo eenzijdige verzoekschriften in te dienen bij burgerlijke rechtbanken en, onder dreiging van dwangsommen, te vragen dat een stakingspiket dat de ingang van hun bedrijf blokkeert, verboden wordt. Het is de bedoeling van het patronaat de stakersposten te doen opkrassen zodanig dat de staking niet het verhoopte effect heeft. Het dan ook is nuttig eraan te herinneren dat de uitoefening van collectieve rechten gepaard kan gaan met een beperking van de individuele rechten (wat onlangs nog bevestigd werd door het Europees Hof van Justitie en het comité van deskundigen dat moet waken over de naleving van het Europees Sociaal Handvest). Dat bedrijven en werknemers hinder ondervinden van het stakingsrecht maakt inherent deel uit van het stakingsrecht zelf. Zoals ook stakingspiketten deel uitmaken van de uitoefening van het stakingsrecht. Deelname aan een stakingspiket en vastberaden maar vreedzaam andere werknemers ertoe aanzetten zich niet naar hun werkplek te begeven, kan dus niet in vraag worden gesteld zonder het stakingsrecht zelf in vraag te stellen. Patronale dreigementen kunnen noch mogen dit recht op de helling zetten. We wijzen er hier op dat: • dit wanbedrijf, dat randgebeurtenissen rond stakingen (en in het bijzonder stakersposten) viseerde, in 1921 afgeschaft werd; • vreedzame stakersposten bijgevolg aan gelijk welke strafrechtelijke inbreuk ontsnappen. Het is dan ook de bedoeling van deze nota : • • •
2.
het juridisch jargon te verklaren de modaliteiten die bij de uitoefening van het stakingsrecht behoren, te preciseren antwoorden te proberen formuleren die nuttig kunnen zijn bij eventuele acties ingediend door werkgevers.
Lexicon van de staker
Dwangsom De dwangsom is een veroordeling tot het betalen van een geldsom, bij rechterlijke uitspraak opgelegd, in geval van niet-nakomen van een hoofdveroordeling. Bij stakingspiketten beveelt de rechter bijvoorbeeld om de toegang tot de bedrijfslokalen vrij te houden ( = hoofdveroordeling). Wanneer deze hoofdveroordeling niet wordt nageleefd, zullen de stakers-overtreders bijvoorbeeld elk een som van 5.000 € moeten betalen. Hier dient wel aan toegevoegd dat, behoudens uitzonderingen, dergelijke dwangsommen nog nooit betaald werden. Dagvaarding Document dat een gerechtsdeurwaarder afgeeft en dat de bestemmeling inlicht over het feit dat er een gerechtelijke actie tegen hem aangespannen werd en hem meedeelt dat hij zich op 2
de aangegeven datum op de rechtbank moet aanbieden om zijn argumenten ter verdediging te doen gelden. Gerechtsdeurwaarder Persoon die door de Staat gemachtigd is om gerechtelijke beslissingen officieel mee te delen (betekenen in juridisch jargon) en die te doen uitvoeren. Bevelschrift In juridisch jargon : een beslissing die één enkele rechter getroffen heeft. Bij staking is dit meestal de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg. Kortgeding Een snelle en vereenvoudigde procedure bedoeld om voorlopig en in dringend geval een betwisting te regelen. Om geldig te zijn, moet een kortgeding aan twee voorwaarden voldoen : dringendheid en voorlopigheid. Anders gezegd, maatregelen die in kortgeding uitgevaardigd worden, mogen nooit definitief worden, ze kunnen in principe niet vooruitlopen op de grond van de zaak. Eenzijdig verzoekschrift Een uitzonderlijke procedure (voorzien in het Gerechtelijke Wetboek) waarbij een persoon een rechter dringend ( = in kortgeding) verzoekt een einde te maken aan de aantasting van zijn rechten. De rechter beslist dan zonder naar de argumenten van de tegenpartij te luisteren (in ons geval : zonder de vakbonden te verwittigen), wat meteen de term ‘eenzijdig’ verklaart. Een werkgever van wie het bedrijf geblokkeerd wordt door een stakingspiket, kan een eenzijdig verzoekschrift indienen om dat piket te doen verbieden omdat dit zijn eigendomsrecht schaadt. Deze procedure moet de uitzondering blijven, want ze doet afbreuk aan de rechten van de verdediging. Tussen haakjes : Europa heeft België al veroordeeld omwille van inopportuun gebruik van deze procedure bij sociale conflicten. Betekening Het officieel overhandigen (aan de bestemmeling) van een gerechtelijke beslissing door een deurwaarder. Feitelijkheid Concrete daad die een onmiddellijke inbreuk op de uitoefening van een recht inhoudt (zoals het recht om zich te verplaatsen, het eigendomsrecht,…).
3.
Het stakingsrecht : een goed gebruik
3.1 De theorie : een protocol dat tussen de sociale gesprekspartners gesloten werd. In 2002 ondertekenden de vakbonden en werkgevers een akkoord inzake het opstellen van een gedragscode bij collectieve conflicten. Hierbij verbonden de werkgevers zich ertoe om de rechtbank niet in te schakelen wanneer de verbintenissen van elk van beide nageleefd worden en zolang beide partijen alle overlegmiddelen nog niet uitgeput hebben. De vakbonden verbonden zich ertoe
3
• •
de procedure bij stakingsaanzegging te respecteren het gebruik van lichamelijk en materieel geweld tijdens de staking te verbieden
3.2 De praktijk Het stakingspiket maakt deel uit van de uitoefening van de staking. Volgens de rechtspraak van de IAO (Internationale Arbeidsorganisatie) kan ‘deelname aan een stakingspiket en vastberaden maar vreedzaam andere werknemers ertoe aanzetten zich niet naar hun werkplek te begeven, niet beschouwd worden als een niet wettelijke actie. Het is wel anders wanneer een stakingspiket gepaard gaat met geweld of met schending van het recht op werk via dwang uitgeoefend op niet stakers, wat in veel landen strafbare feiten zijn volgens het strafrecht’. De stakingspost is een natuurlijk attribuut van de staking en is de uitoefening van het grondwettelijk recht om zich te verenigen op een bepaalde plaats. Het comité van deskundigen dat moet waken over de naleving van het Europees Sociaal Charter in de lidstaten stelt dat de stakingspost een modaliteit is van de uitoefening van het stakingsrecht. Met andere woorden: raken aan het piket = raken aan het stakingsrecht zelf.
De uitoefening van dit recht is dus niet zonder beperkingen !
3.2.1. De praktische modaliteiten van een stakingspiket •
Fysiek of materieel geweld zijn ten strengste verboden Een stakingspiket moet vastberaden, maar vreedzaam zijn. De vakbondsinstanties kunnen geen gewelddaden dekken die eventueel door de een of de andere persoon gepleegd worden n.a.v. een stakingspost. Deze persoon kan zelf burgerlijk en strafrechtelijk verantwoordelijk worden gesteld voor zijn daden, hoewel veroordelingen zeldzaam zijn.
•
Provocaties vanwege de directie en niet stakende collega’s negeren. Blijk geven van verantwoordelijkheidszin, voorrang verlenen aan de dialoog en uitleggen waarom er gestaakt wordt. Dit sluit niet uit dat de groep die de stakerspost vormt, een krachtige en vastberaden houding inneemt.
•
Geen acties bewust gericht op volstrekt nutteloos beschadigen van bedrijven (het werkinstrument beschadigen, goederen vernietigen, …).
•
Aan een bestendige vragen om vooraf contact opnemen met de politie om eventueel de acties te coördineren en te omkaderen, dit in naam van de vrijheid van betogen en in naam van de vrije meningsuiting.
4
3.2.2. Weg- of filterblokkades: in welke omstandigheden? Het verstoren van het verkeer op de openbare weg mag slechts in uitzonderlijke gevallen overwogen worden. Is dit het geval, dan moet die actie aan een minimum aantal voorwaarden voldoen wil men vermijden dat de overheid ingrijpt, hoewel die dit altijd kan vanuit de optiek van de openbare ordehandhaving (= een kwestie van interpretatie). •
Een taak voor de bestendigen : de politie vooraf inlichten over de voorgenomen actie en met de politie overleg plegen over de praktische modaliteiten van de actie.
•
Vermijd een totale blokkade, kies eerder voor een filterblokkade met uitdeling van pamfletten om de automobilisten te overtuigen van de gegrondheid van de actie. In dergelijke gevallen werd al geoordeeld dat de actie niet tot doel had het verkeer te verstoren, maar de vakbondseisen van de stakers bekend te maken, wat overeenstemt met de vrijheid van meningsuiting en vereniging (Zie de bijlage met twee arresten waarbij wegblokkades gewettigd bevonden werden).
•
Wees waakzaam : de hulpdiensten (ambulances, brandweer, diensten voor gas, water, …) moeten ongehinderd doorgelaten worden.
Bezoek van een gerechtsdeurwaarder
4.
Hoe reageren wanneer een stakerspost het bezoek van een gerechtsdeurwaarder krijgt? Een gerechtsdeurwaarder is een ministerieel ambtenaar die gemachtigd is een beroep op de politie te doen om een vonnis te laten uitvoeren en die tevens een aantal vaststellingen, die kracht van bewijs hebben in geval van geschil, te laten doen (= verslag door gerechtsdeurwaarder). Een gerechtsdeurwaarder heeft een dubbele opdracht: • •
de personen die een stakerspost bemannen in kennis stellen van het bevel van de rechter om vrije toegang te verlenen tot de werkplaats (= betekenen van het bevelschrift op eenzijdig verzoekschrift); de beslissing van de rechter uitvoeren.
De gerechtsdeurwaarder wordt dus doorgaans vergezeld van politiemensen. Het aantal politiemensen geeft al een aanwijzing van de vastberadenheid van de werkgever om de weg naar de onderneming al dan niet vrij te maken.
5
Hoe reageren ?
5.
•
De deurwaarder kan je naar je identiteit vragen maar kan je niet verplichten je identiteit bekend te maken. Enkel de politie heeft die bevoegdheid. Het bevelschrift geeft aan of de deurwaarder een beroep op hen kan doen.
•
In ieder geval moet ten minste één bij de staking rechtstreeks betrokken persoon (militant of afgevaardigde) een kopie van het bevelschrift vragen en zich dan naast de stakerspost gaan opstellen.
•
Als de politie aanwezig is en klaar staat om in te grijpen, moet je proberen te onderhandelen over een uur waarop de blokkerende stakerspost opgeheven zal worden, en daarbij het vreedzame karakter van de stakerpost onderstrepen. Vermijd in ieder geval provocaties.
•
Is de politie niet aanwezig, dan kan men de werknemers niet verplichten hun identiteit bekend te maken. Men moet de situatie geval per geval inschatten met de vakbondsverantwoordelijken ter plaatse en in Brussel. Het aantal personen dat de stakerspost bemant, kan al een ontradend effect hebben. De situatie kan echter heel snel veranderen.
•
Een kopie van het bevelschrift moet zo snel mogelijk aan de verantwoordelijke ter plaatse bezorgd worden en per fax doorgestuurd worden naar de beroepscentrale die dan desgevallend het Federaal ABVV kan contacteren.
•
Schakel de media in. Alleen al hun aanwezigheid kan overijverige politiemensen tot kalmte brengen.
Juridische permanenties
Neem contact op met je vakbondscentrale als je vragen hebt. Op 28 oktober wordt een telefonische permanentie georganiseerd. Neem eerst contact op met je secretaris en de juridische permanentie van je centrale, die desgevallend contact zal opnemen met de juridische permanentie van het Federaal ABVV.
Met kameraadschappelijke groeten.
Xavier VERBOVEN, Algemeen secretaris
André MORDANT, Voorzitter
6
Bijlage : Rechtsspraak i.v.m. wegblokkades
Het geval van de blokkade van de E313 Bij filterblokkades van stakende bouwvakkers in april 2001 gebeurde er een zwaar verkeersongeval op de E313 dat voor de Procureur des Konings van Hasselt de aanleiding was voor zware bedreigingen aan het adres van de actievoerders evenals tot vervolging van de verantwoordelijke vakbondssecretaris op grond van art.406 strafwetboek dat gevangenisstraffen bepaalt voor het belemmeren van het verkeer. Het artikel dateert van 1867 en viseerde de boeren die obstakels op de spoorweg plaatsten. In beroep wordt de vakbondssecretaris vrijgesproken. De in eerste aanleg beweerde kwaadwilligheid wordt door het Hof in twijfel getrokken omdat de actie werd aangekondigd aan de politie, erover onderhandeld werd en omdat de politie tijdens de gebeurtenissen zelfs ter plaatse was. Het Hof stelt eveneens vast dat het niet de bedoeling was van de actievoerders om het verkeer te belemmeren maar om publiciteit te geven aan hun syndicale eisen. Belangrijk is wel dat het Hof duidelijk stelt dat zoals bepaald is voor terroristische misdrijven in art.141ter van het strafwetboek, art.406 niet gelezen kan worden in de zin dat het een beperking of een belemmering beoogt van rechten of fundamentele vrijheden, zoals het stakingsrecht, vrijheid van vergadering, vereniging of meningsuiting waaronder het recht om te betogen. De uitoefening van alle rechten, ook de grondrechten heeft grenzen, maar deze grenzen werden door de vakbondsactie niet overschreden. (ref: Hof van Beroep Antwerpen, 7de kamer, O.M./B.H.,28 oktober 2004)
De zaak Schmidberger (Europees Hof van Justitie) Inzake de samenloop tussen een wegblokkade in het kader van een protestactie en het vrij verkeer van personen en goederen heeft het Europees Hof van Justitie een belangrijk arrest geveld in de zaak Schmidberger. Het ging om een beroepsprocedure ingeleid door een transportbedrijf tegen de Oostenrijkse regering n.a.v. actie van een milieubeweging die de Brenner-autoweg gedurende 30 uur geblokkeerd had. Het transportbedrijf riep in dat Oostenrijk de fundamentele vrijheid van het vrij verkeer van goederen, gewaarborgd door het Verdrag van de Europese Unie, niet geëerbiedigd had. Samengevat stelde het Hof het volgende: het feit dat de Oostenrijkse overheid een bijeenkomst van manifestanten die leidde tot de volledige blokkering gedurende 30 uur van een autostrade niet verboden heeft, is niet strijdig met het Europese recht in de mate dat deze beperking van de intracommunautaire handel in goederen gerechtvaardigd kan worden door de bescherming van grondrechten, in dit geval het fundamentele recht van de manifestanten op de vrijheid van meningsuiting en vereniging.
7
Het Hof stelt verder dat de belangen afgewogen moeten worden van enerzijds het vrij verkeer van goederen dat in bepaalde voorwaarden aan beperkingen onderworpen kan worden en anderzijds de vrijheid van meningsuiting en vereniging die eveneens aan bepaalde, door doelstellingen van algemeen belang gerechtvaardigde beperkingen onderworpen kunnen worden. Deze belangenafweging moet het mogelijk maken na te gaan of er, rekening houdend met de omstandigheden van deze zaak, een juist evenwicht tussen die belangen in acht genomen werd. Het Hof besluit: alhoewel een manifestatie op de openbare weg normaal bepaalde ongemakken tot gevolg kan hebben voor diegenen die er niet aan deelnemen, inzonderheid inzake de vrijheid van verkeer, dan toch kunnen die toegestaan worden wanneer het de bedoeling is in het openbaar en binnen het wettelijke kader een opinie te uiten.
8
