Symposium Mind the Body Beeld in de tuin René Frese vertelt zijn verhaal Een prettig gesprek met Jelte en meer

nummer 18

Foto: Kees C. Keuch

nul

Symposium ‘Mind the Body’ Beeld in de tuin René Frese vertelt zijn verhaal Een prettig gesprek met Jelte

en meer…

Nul-nummer 17 augustus 2014

Redactioneel Wat wij denken en doen heeft gevolgen voor hoe wij ons lichamelijk voelen. En omgekeerd kun je psychische klachten krijgen als je buik niet goed functioneert. De buik is in feite ons tweede brein. Nu krijg je van alle ellende

0-nummer is een cliëntgestuurd project van de Cliëntenraad Arkin. Dit magazine is gemaakt voor en door (ex) cliënten van Jellinek/Mentrum Verslavingszorg Amsterdam.

Colofon Redactie & medewerkers: Kees C. Keuch Kees Weterman Tello Neckheim A. Doppelganger Jos Oude Bos Jelte Koopman Youssef Sylvia Suurling René Frese Tommie Thienpont Maaike Riemersma Toon Jehoel Hannis Schilperoord Pre-press en druk: Drukgoed & Paardekooper display Amsterdam

die dagelijks over je wordt uitgestort wel pijn in je buik zou je zo kunnen zeggen. Maar in dit Nulnummer niet al teveel pessimistische geluiden hoewel hier wel de neiging toe is want er gebeuren ‘rare dingen’ in de GGz sector. De Cliëntenraad Arkin organiseerde in december 2014 een symposium met de titel ‘Mind the Body’ juist om duidelijk te maken dat de somatische kant van de cliëntpatiënt onder belicht is. Het onderscheid tussen lichaam en geest moet verdwijnen. Wat we hier onder verstaan kunt u allemaal lezen. In de Jellinek kliniek kwam ondergetekende een man tegen, toevallig met dezelfde naam die mij aansprak over het beeld in de tuin van de kliniek. Daar was niets over bekend. Hij zou dat wel eens even gaan uitzoeken. Dit is stuff voor het Nulnummer. Dit soort activiteiten kom je niet zo vaak tegen en moet je stimuleren. En warempel is het deze Kees gelukt. Een genot om te fotograferen want zoals op de voorkant al te zien besteden we hier uitgebreid aandacht aan. De volgende stap is dat er nu een naamplaat op moet worden bevestigd. We zijn benieuwd of de Jellinek directie hier de kosten voor wil dragen? Verder een ‘prettig gesprek’ met een inmiddels gepensioneerd Jellinek behandelaar, zeker voor degene die een stukje geschiedenis wel op prijs stelt. Rond de grote foto op de middenpagina het verhaal van René Frese, voor velen een bekende. Van leefstijl trainingen tot CGT en ook nog over spiritualiteit is te lezen als u door het blad bladert. U hebt er alle tijd voor! KCK.

Redactieadres: Redactie Nul-nummer p/a Cliëntenraad Arkin Postbus 75848 1070 AV Amsterdam E: [email protected] Site: www.jellinek.nl/clientenraad

V Op 18 mei is geheel onverwacht

Mike Peters overleden. Mike

was voorzitter van de Cliëntenraad van Iriszorg, Nijmegen. Daar-

Inhoud:

naast was hij secretaris van Het Zwarte Gat. We zullen hem missen.

2 Redactioneel 3-6 Symposium ‘Mind the Body’ 7 Het eerste gesprek 8-9 Beeld in de tuin 10 Paassfeer- Naastbetrokkenen 11 Van leefstijltraining tot CGT 12 Jos Oude Bos verlaat VNN 13-18 René Frese vertelt zijn verhaal 19-25 Een prettig gesprek met Jelte 26 Wolf Kayser overleden 27 Spiritualiteit

les aan wat er te doen was. Ook voor het Nulnummer wilde hij schrij-

Mike was een enthousiast persoon die er weer zin in had. Greep alven. In het vorige nummer hebben we inderdaad een column van zijn hand gepubliceerd. Daaruit blijkt hoe Mike tegen de zaak aan keek. In een paar zinnen die ik hieruit selecteer zult u dat met me eens zijn. Hij beschrijft iets wat zijn oog treft op de Oranjesingel in Nijmegen. “Villa Lux, the place to be voor cultuur liefhebbende Nijmegenaren naast de dag- en nachtopvang voor verslaafden. Links stonden mensen in de rij om naar een lezing te gaan, rechts om een plaats voor de nacht te bemachtigen. Van communicatie over het hekwerk heen was geen sprake. Dat men op elkaar neerkeek was duidelijk zichtbaar. Het hekwerkje tussen de ingangen van beide complexen symboliseert voor mij de ontzettend dunne scheidslijn tussen dakloos of niet dakloos. En mensen die nu nog links staan, kunnen over twee jaar aan de rechterkant staan. Andersom geldt hetzelfde, al is die weg stukken moeilijker!!

02

-nummer 18

Verslag symposium 5 jaar Cliëntenraad Arkin

O

p 9 december 2014 organiseerde de Cliëntenraad

tes. Worstelt niet iedereen daarmee tegenwoordig met alle

Arkin in het Polanentheater het symposium ‘Mind the

verleiding die op de loer liggen. Laat staan als je kwetsbaar

body’. Tijd voor een thema dat nogal eens het onderspit

bent, niet goed in de eigen kracht zit of aanleg hebt voor

delft in de GGZ: het lichaam dat bij de geest hoort. ‘Mind

verslaving. Woorden en daden, theorie en praktijk, daar zijn

the body’ was de boodschap van dit cliënt gestuurde

spanningsvelden te benoemen.

symposium, geïnitieerd door een van de themagroepen

2/3 van de cliënten met bovengenoemde diagnose overlijdt

van de Cliëntenraad. Het programma was opgebouwd uit

aan hart- en vaatziekten waarbij roken de belangrijkste

ervaringsverhalen en diverse

enkelvoudige risicofactor

sprekers die vanuit verschil-

is. Somatische aandoe-

lende perspectieven de

ningen: obesitas, diabe-

kansen en dilemma’s van dit

tes, metabool syndroom,

onderwerp belichten. Er vond

hart- en vaatziektes,

een levendige en boeiende

bewegingsstoornissen en

publieksdiscussie plaats en

seksuele functiestoornis-

het bestuurderspanel deed

sen. Belangrijke oorza-

mooie toezeggingen.

ken: roken, overgewicht

Centraal gegeven bij dit sym-

(o.a. door gebruik van

posium was de veel kortere

antipsychoticum) weinig

levensverwachting, 15 – 20

beweging en middelenge-

jaar, van cliënten met ernsti-

bruik. Daarnaast vindt er

ge psychiatrische problema-

onderdiagnostiek plaats;

tiek (m.n. onder schizofrenie

hypertensie, diabetes en

cliënten is veel onderzoek

hoog cholesterol.

gedaan). Dit hangt samen met een

(Vroeg) signalering, be-

ongezonde leefstijl en medi-

handeling en preventie

catie gebruik. Vooral roken,

van somatische gezond-

maar ook het vroeg ontwik-

heidszorg en bijwerkingen

kelen van diabetes als gevolg van overgewicht. Overgewicht

medicatie is derhalve van groot belang en moet leiden tot

dat weer door medicatie en te weinig bewegen wordt ver-

verbeteren van de somatische gezondheidstoestand (richt-

oorzaakt dragen bij aan deze veel kortere levensverwach-

lijn schizofrenie 2012).

ting. Voor veel cliënten is het een dagelijkse worsteling om de diverse ongezonde verleidingen te weerstaan. Sleutel-

Samenvattend:

woord: herstellen doe je zelf maar niet alleen.

- Hoge somatische comorbiditeit veroorzaakt door leefstijl,

Het in 2014 door de CR afgeronde project mondzorg werd

- De leefstijl wordt gekenmerkt door; weinig bewegen,

de ziekte, symptomen en de desintegratie GZ; door de voorzitter van de cliëntenraad Arkin aangehaald en

ongezond eten, veel roken en middelengebruik;

de aanbevelingen uit het stedelijke RET rapport die onverkort gerealiseerd zouden moeten worden door Arkin. (zie pagina 26) Presentatie van Ronald van Gool, verpleegkundig specialist en onderzoeker: ‘somatische zorg bij ernstig psychiatrische aandoeningen’. Dit onderzoek beschrijft o.a. de ernstig kortere levensverwachtingen, maar ook dat het ‘gat’ aan het toenemen is bij cliënten met de diagnose schizofrenie (inmiddels 20 – 25 jaar korter). Het gaat dus het niet alleen om ‘mind the body’ maar ook om ‘mind the gap’, aldus de spreker, die daarbij refereerde aan de boodschap van de dagvoorzitter bij opening van het programma. Namelijk dat het moeilijk is om de daad bij het woord te voegen in het veranderen van ongezonde gewoon-

-nummer 18

Ronald van Gool en dagvoorzitter Maaike Riemersma

03

- Antipsychotica (SGA) vormen extra risico’s op overgewicht, glucose-en lipidenverstoringen - Onderdiagnostiek en onderbehandeling Gevolg: de levensverwachting is dramatisch slechter dan de algemene populatie.

Wat staat ons te doen: - Preventie en informatie; - Regiefunctie systematische screening en risicotaxatie comorbiditeit en somatische (bemoei)zorg; - Verbeteren samenwerking met huisarts en POH GGz en integratie lichaam en geest; - Scholing GGZ medewerkers; - Ontwikkelen van effectieve leefstijlinterventies; - Motiveren van gezondheidsbevorderend gedrag bij cliënten en medewerkers; - Voorbeeldfunctie gezond leven. Ronald wijst ook op het belang van de implementatie van de aanbevelingen uit het RET rapport; dit is een taak van de organisatie. Verder heeft het Trimbos instituut richtlijnen ontwikkeld die in febr. 2015 worden gepresenteerd.

Dan is de vloer voor de Pitches door 5 experts:

Op het prikbord hing een oproep aan medewerkers, om in hun caseload te kijken of er cliënten zijn die in aanmerking kunnen komen om de Liberman cursus ‘Omgaan met vrije tijd’ te gaan volgen. Een module ontwikkelt om deelnemers van alle leeftijden te helpen zelfstandiger en vindingrijker te worden in het besteden van hun vrije tijd. Bij de Cliëntenraad wordt gemeld dat diverse projecten min of meer in afbraak verkeren. Atelier Kunstkop wordt genoemd. Dat was voorheen het Jellinek paradepaardje, daar waren we trots op. Waar gaat het om? Het is een enorme tegenstrijdigheid dat de politiek landelijk de mond vol heeft over de participatiemaatschappij en iedereen actief wil laten deelnemen aan allerlei activiteiten als door de Gemeenten daar tegelijk gigantisch gesnoeid wordt in de faciliteiten voor die activiteiten. Je moet pingpongen maar je krijgt géén batjes, géén balletjes en de tafel moet je zelf maken. Dat dus. Grtz. TT 5-5-15

Petra Schaftenaar, zorginnovator Inforsa: ‘Wortel i.p.v. Nuts´

V.l.n.r.: Petra, Sonja, Danielle, Maria en Bani structureel meer grip komen op leefstijl. Danielle Maas, loopgroeptrainer Roads: Beweging geeft meer balans, werkt preventief en is herstellend. ‘Gun het jezelf’. Aan het gezicht te zien kiest ze voor de Nuts

Maria Franken, apotheker, lid geneesmiddelencommissie beschrijft een medicatie dilemma waarbij de eigen bijdrage van de cliënt een rol kan spelen en kan leiden tot een

Beroerde omstandigheden maken ongezond; klinieken

afweging die weer niet leidt tot duurzame zorg. In hoeverre

zijn géén ideale omstandigheden. Geef cliënten een

moet je aandringen als apotheker?

vriendelijk duwtje in de rug en vooral ‘we doen het samen’!

Bani da Lima, manager behandelzaken Minnesota kliniek:

Rookdiscussie is echt een kwestie voor personeel; cliënten

‘Mind the mind’. Investeer in de relatie met de cliënt, de

roken al jaren niet meer binnen! Jaarlijks een gezamenlijke

zgn. ‘therapeutische alliantie’ die leidt tot herstel. Daag

fit-test doen.

cliënten uit tot eigen verantwoordelijkheid, bv door het

Sonja van Hamersveld, expert gezonde leefstijl: ‘Hoe

inzetten van ervaringsdeskundigen.

maak je het leuker, makkelijker en toegankelijker’. Er moet

In de boeiende discussie die volgt tussen publiek en panel

04

-nummer 18

komen diverse spanningsvelden aan de orde zoals; zelf-

de arts autonoom in het voorschrijven is het antwoord van

beschikking versus zelf verwaarlozing, duurzame zorg

apotheker Maria Franken.

versus bezuinigingen. Het laatste onderdeel van het symposium is het

‘Paspoort’ voor medicijnen Antidepressiva, pijnstillers en andere geneesmiddelen werken niet bij iedereen even goed. Genetische verschillen maken dat patiënten verschillend op geneesmiddelen reageren. Met de resultaten van een DNA-onderzoek is de apotheker in staat om op maat advies te geven over de keuze van het medicijn of het aanpassen van de dosering. Bijwerkingen zijn een groot medisch probleem. DNA-onderzoek kan laten zien voor welke medicijnen iemand overgevoelig is. Onderzoekers van het Erasmus MC willen nu dat er een DNA-paspoort voor meer patiënten beschikbaar komt.

bestuurderspanel, waarin bestuurders bij Arkin naar hun mening gevraagd wordt op dit onderwerp en verleidt worden tot toezeggingen dan wel aanbevelingen voor volgend jaar.

Je kunt cliënten wel aanzetten tot sporten maar vaak is er geen geld voor de sportschool, dat geldt ook voor goede voeding waar cliënten niet heel veel geld aan kunnen besteden omdat ze het gewoon niet hebben. Er wordt ook geconcludeerd dat de diverse dilemma’s niet los van elkaar gezien moeten worden, het gaat om een integraal geheel en bestaat niet uit losse elementen. Maar waar het vooral omgaat is om het ‘samen doen’ (visie Inforsa). Dit sluit ook aan bij de alliantie gedachte van de Minnesota kliniek, die overigens niet ophoudt na de behandeling. Een revolutionaire gedachte wordt tussen publiek en panel gedeeld m.b.t. de rol van de medewerkers in dit opzicht: moet roken tijdens werktijd niet verboden worden en een gezonde leefstijl op die manier ook door de medewerkers worden beleden. Er gaan vele stemmen op in het publiek en panel die hiervan voorstander zijn. Een vraag om concretisering komt ook langs. Hoe SMART werkt Arkin in dit opzicht: wordt het in het behandelplan opgenomen bijvoorbeeld en wordt het uitgevraagd bij de intake? Er worden door het panel een aantal good practices genoemd die om navolging vragen zoals het VIP (Vroege Interventie Psychose) team waar men werkt met een SMART actieplan op het onderdeel gezonde leefstijl. Gezien het dilemma van de apotheker vraagt het publiek zich

v.l.n.r.: Dick, Gabe, Wencke en Erik Ronald Bergkamp, directeur Arkin Service Centre, is o.a. verantwoordelijk voor alle voeding binnen Arkin, meldt nog geen maaltijd geproefd te hebben binnen klinieken van Arkin. Hij is op de hoogte van de klachten van de Cliëntenraad ten aanzien

Maaltijd ‘Regenereren van de maaltijd is zo belangrijk, het kan het product maken of breken’. Het productieproces afstemmen op het regeneratieproces. Vroeger deed je de kast aan en werd alles op één temperatuur geregenereerd. Nu kun je, bijvoorbeeld in de maaltijdwagens, de temperatuur bijna per plateau instellen. Een goed advies op de verpakking kan veel ellende voorkomen. Maar dit vraagt inzicht. Een ‘gebakken’ vis vraagt om even met deksel en later zonder deksel te regenereren. Voeding moet als onlosmakelijk onderdeel van het herstel van de cliënt worden gezien. (citaat F.H.)

af in hoeverre de arts (Arkin) autonoom is in het voorschrijven van medicatie, of laat deze zich leiden door de ‘goedkope’ eisen van de zorgverzekeraar? Uit ervaring weten cliënten Een SMART-doelstelling is richtinggevend: het geeft aan wat je wilt bereiken. Door een doelstelling SMART te formuleren is de kans groter dat er in de praktijk iets van terecht komt. dat medicatie gewijzigd wordt naar een goedkoper middel, hetgeen soms heel vervelend kan zijn. Als cliënten niet willen overstappen naar een zgn. generiek middel dan kan de arts dit specifiek vermelden op het recept; cliënten moeten hier dan wel om vragen. Dus in principe is

-nummer 18

05

zou het (digitale) portaal kunnen fungeren dat in januari van start gaat. Verder is de Cliëntenraad belangrijk voor de Raad van Bestuur, om aan te geven waar er vooral niet op bezuinigd moet worden, zoals ervaringsdeskundigheid. Op een vraag vanuit het publiek dat er geld moet zijn om als ervaringsdeskundige met een cliënt naar het zwembad te gaan of samen te koken geeft Dick aan dat je hier niet op moet bezuinigen. Verder brengt hij het belang van een goede samenwerking met de huisartsen onder de aandacht in het kader van somatiek en de toegenomen ambulantisering, er moet veel meer worden samengewerkt.

v.l.n.r.: Ronald, Naomi en Dick

Hoe en wat gaan we aanpakken in 2015: vraag aan het panel.

van de kwaliteit van de geleverde maaltijden. Hij is voorstander

Ronald Bergkamp: afschaf van automaten gaat te ver, maar

van samen koken; dilemma is dat dit veel duurder is. (Dat is nog

misschien de diversiteit aanpassen. Hij denkt voor volgend

maar helemaal de vraag of het duurder is? Red.)

jaar aan het gezonder maken van het aanbod in de automaten.

Erik Beijaert, plv geneesheer-directeur vindt een ‘goede

Inpandig roken kan niet meer en het Valleiconcept doorvoeren.

omgeving’ van belang, sleutelwoord ‘samen’. Rookdiscussie met

Erik Beijaert: intern toezicht kan verbeteren, bv na een in-

medewerkers blijkt lastig.

cident. Richtlijnen somatiek nagaan, aanpassen en advies aan

Wencke de Wildt, directeur behandelzaken Jellinek; het roken

Raad van Bestuur.

heeft binnen Jellinek een enorme ontwikkeling meegemaakt

Wencke de Wildt: aanbod ontwikkelen stoppen met roken,

en wordt inmiddels als een verslavingsprobleem gezien

drinken en blowen. Praktijk voorbeelden nagaan.

(behandeldoel). Positieve ervaringen zijn er met het laten

Gabe de Vries: inloopvoorzieningen Roads betaalbaar houden,

kennismaken met sporten.

leefstijl trainingen ook elders aanbieden.

Gabe de Vries, manager I, I&T Roads; er wordt door Roads veel

Dick Veluwenkamp: kennis delen en stimuleren, wacht advies

gedaan aan werken, dagbesteding, maar ook sport en voeding.

somatiek van bureau geneesheer directeur af en met behulp

‘Lichte drang moet kunnen’

van de aanbevelingen RET rapport visie en gemeenschappelijk

Naomi de Rooij, voorzitter Cliëntenraad constateert veel grote

beleid ontwikkelen.

verschillen binnen Arkin, er gebeurt veel. Belangrijk is integrale

Naomi de Rooij sluit af met de woorden: RET aanbevelingen gaan Arkin scherp houden, een aandachtsfunctionaris somatiek is van groot belang, een goede communicatie tussen

Tweede kamer roept regering op om voeding structureel te verankeren in de zorg

behandelaars onderling (b.v. huisartsen) en tot slot Arkin als een SMART functionerende lerende organisatie! Tot slot wordt het nieuwe logo van de Cliëntenraad gepresenteerd, twee ineen geslagen handen.

Op 25 november 2014 is een motie aangenomen omtrent voeding en zorg

Uit onderzoek blijkt dat met goede voeding gezondheidswinst en besparing op zorgkosten te realiseren is Het draagt bij aan de kwaliteit van verblijf en gaat tegelijk verspilling van voedsel tegen

aandacht en aanpak, samen nadenken over wat werkt. Het gaat om de mens als geheel, waarbij het proces van herstel vaak een langdurig proces is. Naomi pleit hierbij voor een aandachtsfunctionaris somatiek binnen Arkin. Dick Veluwenkamp, lid Raad van Bestuur hoopt dat er binnen Arkin veel uitgewisseld gaat worden op het vlak van good

Verslag opgetekend door Maaike Riemersma, bewerkt door

practices, er zijn veel goede ideeën; als uitwisselingsplatform

Kees C. Keuch. Foto’s: Hannis Schilperoord, Toon Jehoel

06

-nummer 18

Het eerste gesprek ‘Toen ik Kees van de redactie sprak over een bijdrage aan dit mooie blad beloofde ik iets te schrijven over mijn proces van aanmelding tot detox naar ambulante zorg naar uiteindelijk de dagbehandeling en al gravende in mijn hoofd kwam ik erachter dat ik niet precies meer wist hoe lang ik nou eigenlijk al nuchter ben’. Ik kan u vertellen: Dat is een mooi kerstkado voor een verslaafde. Ik ben de tel kwijt! Maar dat terzijde. Ik ben maar eens door mijn mailbox gegaan om nou eens te kijken wanneer het begon en hoe het een beetje gelopen is: Het begint met een mailtje waarin mijn hulpverlener mij aanraad om toch te komen. Surprise! Wie dat niet herkent...Dat eerste gesprek. Ik maakte mijn borst al nat toen ik na een week nuchter blijven mijn opwachting maakte. Esther, mijn eerste hulpverlener, had mij een jaar terug doorverwezen naar iemand met specifieke ervaring met mijn soort problemen. Dus ik bereide me voor op iemand die geschikt is voor het zwaardere werk. Schoorvoetend ga ik de wachtkamer in en beeld me een huilbui in, een tirade, hemeltergende gebaren, een discussie over geld, een opengesneden familieruzie, anything. Ellende...aaargh. Ik ga zitten en stel me netjes voor en begin over mijn problemen te redeneren zo goed mogelijk alles op een gouden weegschaaltje wegend, want je zou eens verkeerd begrepen kunnen worden... Ineens onderbreekt hij me en wijst achter mij het raam uit: Kijk! Zie je dat? Ik zag niks. ‘Daar, buiten op die boom,” Ik zie nog steeds niks. Bomen en kutweer. ‘Nee op die boom, daar, een boomklimmertje!’ Enigszins verdwaast en afgeleid speur ik naar buiten. “Daar gaat ie! Zie je em?” Dan zie ik wippend een heel klein vogeltje stap voor stap de boombast waarop hij zit afspeuren op zoek

-nummer 18

naar insecten. Steeds wip wip smul smul wipt hij van onder, naar boven stap voor stap huppend tot hij aan de top van de boom komt en in een sierlijke duikvlucht naar beneden hetzelfde proces bij de boom ernaast herhaalt tot het kleine junkje na een paar bomen uit zicht verdwijnt. In eerste instantie denk ik bij mezelf: Hé, dit gaat van mijn behandeltijd af, we moeten het over problemen hebben, spijkers met koppen a.u.b.! Na een maand of drie abstinentie weet ik beter. En geloof me, als je iemand een beetje leert kennen en je kent verslaving goed dan is dat kicken. Net zoals het ook best wel lekker is om, als je doorgesnoven zit te tweaken en te liegen, eerlijk in your face te horen krijgt dat je gewoon overkomt als een gebruiker: Glashard. Laten we elkaar geen mietje noemen. Dan weet je weer precies waar je staat en is daar toch ook een zijwind in je leven, een scherpe misschien maar wel een die effect heeft. Gewoon die waarheid, de werkende sturende waarheid, iets om op te varen. Meteen komt er bij die zijwind het besef dat jezelf niet een professionele steunzool hoeft te worden om hier bovenop te komen. En ook meteen dat ‘soi’ gevoel dat je de ernst van het geheel, die spanning, eraf voelt gaan, die tijgerklauwen en die angst, die diep snijdende allesverwoestende paranoia van coke, pillen, speed, en drank en gewoon die zelfhaat, dat disrespect naar je eigen spiegelbeeld. Soi. Verder. Dat is ervaring en kennis, daar is geen pil voor en dat is (geacht politiek Den Haag) niet uit te drukken in centen. Nu weet ik dat ik een half jaar geleden ‘daar’ was en nu ‘’hier’ ben. A small tiny step for humanity but the hugest fucking migration in the world of a junky. A. Doppelganger, december 2014

07

08

-nummer 18

Foto’s: Kees C. Keuch

Beeld in de tuin van de Jacob Obrechtstraat 92 60 stappen vanaf het begin in de tuin van de Jellinek staat een boeiend bronzen beeld, levensgroot, op een prominente plek. Dat maakt mij nieuwsgierig. Het is een vrouwfiguur, een torso met een hoofd. Links een gaaf gelaat als een Venetiaans masker. De hersenpan is behoorlijk toegetakeld en ook de rechter borstpartij en rug moest het ontgelden. Ledematen zijn er slechts gedeeltelijk. Op de achterkant van de rechterdij zit een vreemd, ook verwrongen uitstulpsel. Het roept - als alle kunst - vragen op. Wie heeft het gemaakt? Heeft het een titel? Wanneer was het af? Hoe lang staat het hier? Is het gemaakt in opdracht of eigen werk? Niemand van de medewerkers wist antwoord tot ik het vroeg aan receptioniste Erna van Sambeek. Zij bezorgde mij de naam. Lia van Vugt is de beeldhouwer. Dan kun je gaan googelen. Diverse sites waaronder 1 van haar zelf. Het beeld heet “Geschonden schoonheid” en is gemaakt vóór 1983. De volgende dag heb ik haar gebeld. Toen bleek dat ze zoveel beelden heeft gemaakt, dat ze niet meer precies mijn vragen - die haar pats-boem gesteld worden - kan beantwoorden. Eén gietsel staat in Uithoorn en één hier in de tuin. Er bleven vragen onbeantwoord. Vanuit de redactie kwam de suggestie een afspraak met Lia te maken in haar atelier. In hartje Jordaan doet Lia de deur open van haar atelier. We komen in een ruimte eivol met beelden, groot en klein, tot aan het plafond. Daarachter nog een ruimte ook bomvol beelden, gereedschappen, materialen. Ze kocht het pand zo’n 25 jaar geleden. Oorspronkelijk was er een school gehuisvest, volgens de overlevering een school voor IJs en Patat met, zeer aanwezig, een Dames en Heren toilet.

sen angst aanjoeg en behandelaars het beter vonden om het te verwijderen. Dit kwam ter oren van wijlen Dees Postma, oud-cliënt en later toenmalig directeur van de Jellinek die voorstelde om het beeld in de tuin te plaatsen bij de nieuwe kliniek aan de Obrechtstraat. Van dichtbij bekeken vraag je je af wat er gebeurd is. Waarom is het geschonden? Als je inzoomt op het gelaat is dat puntgaaf en is de hals nog intact, maar de rest van de schedel, hersenen, haren? zijn zwaar geschonden. Het beeld is eigen werk en niet in opdracht gemaakt. Geheel ontsproten aan de geest en handen van de kunstenaar. Lia vertelt dat ze maandenlang gepuzzeld heeft over hoe de rechterschouder er uit moest komen te zien, ze vond wat ze op dat moment had te slap. In een droom kreeg ze de oplossing voor die rechterschouder aangereikt. Al ruim dertig jaar voor een ieder te zien in de binnentuin van de kliniek. U maakt zelf uit wat u er van vindt. Ik vind het intrigerend, zo’n ontmoeting met een beeld dat boeit. Duizenden mensen hebben het in de loop der jaren gezien, al dan niet op afstand, zonder enige informatie. Nu de basale gegevens bekend zijn wordt het tijd voor een plaquette op de sokkel!

Kees Weterman Ter info: Lia maakt echt van alles. In brons, keramiek, glas, afval, gevonden spullen, gemengde technieken, collages, van alles en nog wat. Ze heeft een eigen site <www.liavanvugt. nl> en er is een boek verschenen met prachtige foto’s. Uit dat boek maak ik op dat “Geschonden schoonheid” dateert van 1981 (blz. 61 onder Opdrachten en aankopen). De

Lia vindt dat een beeld zelf het verhaal moet vertellen, zij is niet van de “boodschappen”. It is in the eye of the beholder. Het beeld stond eerder in de tuin van een psychiatrische instelling, waar het sommige men-

-nummer 18

monografie Lia van Vugt is een uitgave van Stichting Het Depot, Wanders Uitgevers, 2003, ISBN 90 40036090. Het beeld in Uithoorn staat op bladzijde 42 en 43.

09

Van leefstijltraining tot CGT De alom bekende leefstijltraining is niet

cliënt een herhaling wil krijg je opeens een heel

meer. Binnen de Jellinek maar ook daarbuiten

ander werkboekje. Het nieuwe werkboekje van

werden leefstijltrainingen gegeven om mensen

de voormalige individuele leefstijltraining (LST

te ondersteunen in het veranderen van hun

2 of LST 1) is wel veel mooier geworden qua

middelengebruik of gokgedrag. Binnen de

inhoudt. Er staat veel meer info in wat makkelijk

poliklinische curatieve verslavingszorg (wat een zin)

leest. Het 10 gesprekken model (LST2) is nu 12

werden individuele en leefstijltrainingen in groepen

gesprekken geworden en het is de bedoeling dat je

gegeven. Binnen de klinische setting ook, maar dan

elke week een gesprek krijgt en niet meer alleen

in een iets andere groepsvorm. Maar ze bestaan niet

in het begin wekelijks en daarna om de week. De

meer.

balans is aangepast en de functieanalyse krijgt een dominantere rol. Veranderen van gedachten

Wat is er gebeurd? De leefstijltrainingen zijn

is toegevoegd aan de nieuwe LST2, die nu dus CGT

ontwikkelt met

2 heet. Ook

als doel ze up to

zijn er diverse

date te houden.

keuze sessies

Wat we daarmee

toegevoegd

bedoelen is dat

waaruit cliënten

de trainingen wel

kunnen kiezen om

moeten voldoen

te bespreken. Al

aan bepaalde eisen

met al lijkt het

oftewel, zij moeten

een verbetering

wel werken. Daar

voor de cliënten.

is wetenschappelijk

Als behandelaar

onderzoek voor

denk ik dat het

nodig en dat had

inderdaad een

plaatsgevonden.

verbetering

Nu bleek dat er

betreft en mijn

een aantal punten in de bestaande trainingen geen

korte ervaring tot nu toe stemt hoopvol. Voorlopig

of weinig effect hadden voor de cliënten. Dat het

zijn de nieuwe “leefstijltrainingen” alleen nog maar

beoogde resultaat te pover was. Daarom hebben een

voor middelen (alcohol en drugs) en gokken, hopelijk

aantal knappe koppen de trainingen aangepast en

zal het ook gaan gelden voor mensen, die voor

daarbij ook de naam veranderd, namelijk CGT.

game-, internet- of seksverslaving komen.

CGT staat voor cognitieve gedragstherapie.

Alle veranderingen en protocollen staan beschreven

Die term kenden we natuurlijk al en binnen de

in het lijfboek Handboek cognitieve gedragstherapie

leefstijltrainingen werden ook CGT onderdelen

bij middelengebruik en gokken (Schippers, G, M.

gebruikt. Het handige van de naamsverandering is

Smeerdijk & M. Merx (redactie), 2014), ondersteund

dat er nu een duidelijk onderscheid gemaakt kan

door Kenniscentrum Resultaten Scoren en uitgegeven

worden tussen de twee vormen van behandelingen

door Perspectief.

binnen de Jellinek, namelijk Minnesota (12 stappen model)en CGT (cognitieve gedragstherapie) dus.

Tello Neckheim

Maar wat is er nu veranderd? Niet zo heel veel.

Jellinek, curatieve zorg, Team poliklinische behandeling. 8-4-2015.

Maar wel van belang om te weten. Als je als

10

-nummer 18

Het forum op de Jellinek site is weer actief!

Paassfeer Beste mensen Dit berichtje van de Naastbetrokkenenraad Arkin is

De cliënten opgenomen in de kliniek van de

niet speciaal voor uzelf bedoeld maar vooral voor uw

Obrechtstraat zijn met de Paasdagen verrast met

familie, vrienden en/of uw contactpersoon.

een fraaie Paasboom in de eetzaal en nog meer

Wij, de mensen van de Naastbetrokkenenraad,

dat de tafels in de Paassfeer waren gedekt, ge-

behartigen de belangen van naastbetrokkenen van

reed voor het Paasontbijt. Het geheel aangekleed

mensen die in zorg zijn bij Arkin.

door ex-cliënte Sylvia (zie Nulnummer 17). Enkele

De raad streeft naar samenwerking tussen cliënt,

cliënten hebben geholpen met het beschilderen

hulpverlener en naastbetrokkene om een zo goed

van de eieren. Eventjes leek het er op dat de

mogelijk behandelresultaat te bereiken. Dit heet

‘creatieve therapie’ uit de kast was gekomen.

een triadebehandeling.

“Wordt wel relaxed van dat schilderen” hoorde ik

In de Naastbetrokkenenraad is veel werk te

iemand zeggen.

verzetten zoals bureauwerk, vergaderen, overleggen of informeren.

We zijn op het moment op zoek naar nieuwe leden. Uw ervaring is belangrijk voor ons! Mensen die wat tijd, energie en zin hebben om zich in te zetten voor het betrekken van naasten zijn welkom. In overleg kan het aantal uren besproken worden. Hebt u interesse of vragen dan kunt u mailen naar: [email protected] Of op donderdagmiddag tussen 13 en 16uur bellen naar ons kantoor: telefoon 020-5904095 -nummer 18

11

Na vijftien jaar verlaat Jos Oude Bos VNN (Verslavingszorg Noord Nederland). Jos startte in 1999 zijn carrière in de verslavingszorg (VZ) als lid van de cliëntenraad. (CR) meer zeggenschap krijgen over hun eigen behandeling/ begeleiding. De regie moet naar de cliënt. Herstel is leidend en maatschappelijk herstel het doel. De zelfredzaamheid van cliënten vergroten/versterken. In november 2013 trad Oude Bos na vijf jaar af als voorzitter van het Zwarte Gat en droeg het stokje over aan Marcel van Nattem. Oude Bos maakte een nieuwe stap en sloot zich aan bij de Coöperatieve Herstelgroep Nederland (HGN) die in 2014 is opgericht door oud medewerkers uit de VZ, die al jaren sympathiseren met de cliëntbeweging uit de VZ. De doelstellingen zijn het zelfde gebleven maar heeft zich verbreed naar het sociale domein met de komst Jos Oude Bos (L) en Jean Vulpen. Deelnemers vanaf het eerste uur.

Van de Redactie,

van de transities en de komst van de Participatie Wet. Er ontstonden nieuwe ideeën om mensen met o.a. verslavingsproblematiek de mogelijkheid te bieden om

E en fusie in 2004 tussen de drie noordelijke

vooruit te komen in onze samenleving. Dit door het

verslavingszorg instellingen leidde tot 1 grote

opzetten van zogeheten herstelacademies of centra voor

verslavingszorginstelling die onder de naam VNN verder

zelfregie en participatie.

ging. Van 2004 tot 2005 was hij voorzitter van de

De reorganisaties binnen VNN gaven Oude Bos de kans

cliëntenraad van VNN. In 2005 bedacht hij het eerste

zich boventallig te laten verklaren. Hij neemt daarom na

cliënt gestuurde project ´Help mijn buurman (ver)zuipt’.

vijftien jaar afscheid van VNN, om zich nu te richten op

Hiermee kwam hij als projectleider in dienst van VNN.

zijn nieuwste uitdaging met de HGN. Dit met de zelfde

Jos bleef echter actief in de cliëntenbeweging en zorgde

toewijding als al die jaren hiervoor, wil hij de zorg

er in 2006 voor dat cliënten aansluiting kregen met

verbeterd zien voor de cliënten die er gebruik van maken.

professionals via ‘Resultaten Scoren’ van GGZ Nederland met het projectplan ´Empowerment in de Verslavingszorg.

Het Zwarte Gat en de HGN delen hun kennis op een aantal

Oude Bos, wijlen Gerrit Zwart en Gert de Haan werden

gebieden. Zo is het Zwarte Gat primair verbonden aan de

toegelaten in de Raad van Bekwaamheidsontwikkeling.

Cliëntenraden VZ en is de HGN is zelfstandige groep. Het motto in het ‘Handvest’ was het Maatschappelijk Herstel,

Tijdens het tien jarig jubileum van de samenwerking

de belangrijkste pilaar aansluitend op de behandeling.

cliëntenraden in de verslavingszorg, richtte Oude Bos

Door de huidige decentralisaties is dit deel van de zorg

samen met wijlen Gerrit Zwart en Reinier Schippers,

bij de gemeentes komen te liggen (WMO). Verslavingszorg

Stichting het Zwarte Gat op. Het ‘Handvest van

hoort thuis bij de VZ instellingen en Maatschappelijk

Maastricht´ werd opgesteld en aangeboden aan de

Herstel komt in het ‘sociaal domein’. Het is een lange weg

bestuurders van de diverse VZ instellingen die bij dit

te gaan, zeker nu ook met alle veranderingen in de zorg,

jubileum waren uitgenodigd. Het duurde tot 2010 voor

opgelegd door de politiek.

er een definitieve handtekening onder het convenant kwam te staan, getekend namens de directies van de VZ instellingen door voorzitter Ruud Rutten en door voorzitter van het Zwarte Gat, Jos Oude Bos. Dit onder toeziend oog van de voorzitter van GGZ Nederland en vele belangstellenden. Een mijlpaal in de geschiedenis van de cliëntbeweging. In januari van 2010 werd Oude Bos beleidsmedewerker cliënt gestuurde projecten bij VNN. Hiermee was hij de eerste ervaringsdeskundige beleidsmedewerker in de verslavingszorg geworden. Oude Bos heeft zich in de loop der jaren, samen met andere prominenten uit de cliëntbeweging VZ, hard gemaakt om het medisch model dat heersend is in de sector om te buigen naar Herstel Ondersteunde Zorg, HOZ. De zorg moet meer vraaggestuurd worden, dat cliënten

12

Ondertekening ‘Handvest van Maastricht’ 2010 V.l.n.r.: Marleen Barth (voorzitter GGZ Nederland), Ruud Rutten (directie Tactus VZ tekent namens netwerk VZ instellingen), Jos Oude Bos en Reinier Schippers (bestuur Zwarte Gat)

-nummer 18

René Frese vertelt zijn verhaal en Kees heeft het opgeschreven 10 mei 1946 geboren in Amsterdam. Vader was

en heroïne in aanraking gekomen. Heroïne is mijn drug of

alcoholist. Mijn broer werd later ook alcoholist. Die is

choise. In 1986 woonde ik in Harlem New York waar ik met

tien jaar ouder dan ik. Komt uit een middenstandsgezin

crack in aanraking kwam.

maar ook een problematisch gezin. Een vader en een broer die erg leden onder hun huids-

Waarom? De keuze tussen speed of heroïne is een we-

kleur, een donkere Indische huidskleur. In die tijd voelde

reld van verschil. Dat ga ik je nu uitleggen. Mijn

ze zich toch wel gediscrimineerd en minderwaardig. Mijn Joodse moeder heeft

Zelfportret

narcisme heeft mij gered van de heroïne, omdat ik altijd de

geleden onder de tweede

drang heb gehad het te gaan

wereldoorlog doordat de

maken op de een of andere

familie weggehaald is en het

manier. Ik ben altijd onderweg

gedrag van mijn vader. Een

geweest om het te maken maar

vrouw die totaal geen liefde

mijn verslaving heeft er altijd

meer kon geven. Ik kom uit

een eind aan gemaakt. Omdat

een gezin waar manipulatie

ik dingen niet kon afmaken en

troef was, een gezin wat in

dingen totaal verkankerde in

tweeën gedeeld was. Mijn

mijn leven.

broer met mijn moeder en

Heroïne gaf mij de rust waar ik

mijn vader met mij.

naar op zoek was. Op het mo-

Een vader die mij aan alle

ment dat ik zag dat ik tot niks

kanten verwende. Van heel

meer kwam, stopte ik daarmee.

jongs af aan heb ik gewe-

En dan had ik weer de speed,

ten dat ik aan de drugs zou

coke en de alcohol nodig om me-

gaan. Mijn broer zat heel

zelf voorbij te gaan rennen. En

erg in de jazz scene dus ik

het weer proberen het te gaan

ben er mee opgegroeid. Toen

maken. Tot ik zag dat het niet

ik een jaar of negen was

lukte en dan ging ik weer aan

overleed Charlie Parker aan

de heroïne tot ik voor mezelf

drugs, dat kwam allemaal

het gevoel had dat ik de Zeedijk

bij me binnen. Het boeide

afgleed en dan stopte ik weer.

me. Het interesseerde me. Ben al heel jong begonnen met zuipen. Als ik nu hoor van

Ging dat niet gepaard met onthoudingsverschijnselen?

kids die comadrinken komt me dat heel bekend voor.

Afkicken of… Afkicken was voor mij geen probleem want er kwam altijd

Want?

iets anders voor in de plaats.

Ik zoop door tot ik niet meer kon, toen was ik 14-15 jaar. Het kwam wel voor dat ik helemaal van de kaart was.

Nou ik bedoel eigenlijk dat als je van alcohol afkickt

Ook op latere leeftijd toch wel regelmatig op straat

je vaak toch met ernstige onthoudingsverschijnselen

gevonden en wakker geworden in een politiecel. Toen ik

te maken krijgt. Dat los je niet op door speed te gaan

een jaar of 19-20 was ben ik bewust met drugs begonnen.

gebruiken. Het leidt wel een beetje af maar…

Mijn toenmalige vriendin had van die vermageringspillen

Het leidt af, maar laat ik het anders zeggen ‘ik kon met

uit Spanje, dat was gewoon speed. Een nichtje van mij,

mijn onthoudingsverschijnselen wel leven’, dan blowde ik

waar ik veel kwam, spoot al opium, zover was ik voor

of er was iets anders. In de laatste 45 jaar was ik of aan

mijzelf nog niet. Op mijn 24ste (ben nu 68) ben ik voluit

de wiet en de hasj, of aan de drank en de speed, of ik

aan de drugs gegaan. Van blowen tot speed spuiten en

was aan de heroïne. Uiteindelijk aan alles tegelijk. Niks

door blijven zuipen. Op mijn 26ste ben ik met de coke

werkte meer dus ik moest alles door elkaar gebruiken.

-nummer 18

13

Foto: Kees C. Keuch

14

Foto’s: Kees C. Keuch

-nummer 18

-nummer 18

15

Multi gebruiker. Op zoek naar kick of roes of zoiets, wat

gaan spelen. Dat is eigenlijk het begin geweest van mijn

natuurlijk ook best wel zo zijn aardige kanten heeft.

artistieke carrière als muzikant, kunstschilder, fotograaf

Ik vond drank niet lekker! Laatst had ik het er met iemand

en schrijver.

over dat als ik dronk, ik dronk niet maar ik pakte mijn glas en klokte het in één keer naar binnen, ik wilde die rush,

Je hebt het nu over een vrouw?

die flash hebben, heerlijk.

Ik heb drie huwelijken achter de rug. Met mijn derde vrouw ben ik zo’n vijftien jaar getrouwd geweest. Dat

Maar met alcohol duurt het toch wat langer voordat het

heb ik zo lang vol gehouden omdat ze heel rijk was. Veel

in je bloed zit.

gereisd en in het buiteland gewoond. Totdat ik in 2002 in

Ja maar je probeert het wel en voor mij was alcohol altijd

Milaan een Italiaanse leerde kennen en van mijn derde

zo van ‘dan zat ik nog in de samenleving’. Dan had ik

vrouw ben afgegaan. Met die Italiaanse heb ik in Milaan

het gevoel dat ik nog bij de wereld hoorde. Later ben ik

een jaar mee samen gewoond. Toen kreeg ik het aan mijn

erachter gekomen dat ik zo veel zoop om van de heroïne

ogen en zijn we in 2004 terug naar Amsterdam gegaan.

af te blijven. Hoe ging dat met werken, je moet toch geld genereren?

Ik wilde het maken in Milaan. Had ook alle kansen. Een

Ik heb met schilderijen gevent in Duitsland.

goede relatie van een tijdschrift zei tegen me: ‘René, als

Vertegenwoordiger geweest, manager van popgroepen,

jij nu eens aan fotografie ging denken en niet aan drank,

barkeeper. Heb allerlei banen gehad, uitkeringen gehad, ik

dan heb jij een kans om het hier te maken met jouw

heb alles gedaan. Alles wat ik begon, dat begon goed maar

talent. Dat is ook wel gebleken want ik heb voor goeie

werd door mijn gebruik afgebroken.

bladen gewerkt. Alleen de alcohol verpestte een heleboel. Laatst zit ik naar een film te kijken en zie iemand die

‘the sharp end of the needle can never ease the pain, because the needle is the pain’ Een jaar lang heb ik thuis in de Bijlmer opgesloten gezeten met een concentratiekampsyndroom. Elke dag was ik er mee bezig. Dat komt vaker voor bij tweede generatie

een shot zet, close opgenomen en ik denk oh wat lekker. Totdat ie zijn mond open doet en daar een braaksel van woorden uit komt. Toen zei ik ‘dat wil ik niet’. Ik wil de consequentie niet van dat gebruik. Toen heb ik ambulant Het is genetisch bepaald in mijn familie. Vandaar dat ik vrij jong was toen ik begon. Ben heel bewust gaan spuiten en bewust gaan drinken. Niet zo van dat ga ik ook eens proberen. Nee doen! Heb een vriendje die spoot gebeld

oorlogsslachtoffers. Ik wilde een nummer in mijn arm

en gevraagd of hij mij wilde leren hoe een shot te zetten.

laten tatoeëren maar in plaats daarvan een Davidster

Heb spuiten gekocht, had speed en toen heeft ie het mij

laten zetten. Later heb ik die eruit laten snijden want ik

laten zien.

ging naar Irak en dat was net na de Golfoorlog. Dat spuiten heb ik nooit zien zitten om allerlei redenen. Waarom had je een Davidster in je arm laten graveren?

Woonde met onze drummer samen in een afbraakpand in

Dat was onderdeel van mijn ziekte op dat moment.

de van der Heijdenstraat. Alle muizen uit de hele straat

Het was een identificatie met m’n grootmoeder. Mijn echtgenote hield dat niet vol en ging bij een vriendin slapen. Ze ging gewoon naar haar werk en kwam dan s ’avonds om een uur of zes thuis, maakte eten en vertrok weer.

woonde bij ons. Kon mijn lepel niet meer vasthouden dus hij moest die vasthouden zodat ik m’n spuit kon vullen (trekken). Toen was ik aan de speed omdat ik geen geld had voor heroïne. het Minnesota programma gedaan maar wilde eigenlijk helemaal niet clean worden. Er waren omstandigheden

Op een gegeven moment kreeg ik van een vriendje een

waardoor het beter was om naar de kliniek te gaan. En ik

boek van Charles Bukowski getiteld ‘het postkantoor’,

had ook nog de ijdelheid om te zeggen ‘ik geef de kliniek

De laatste zin uit dat boek was: ‘en toen ben ik gaan

de kans om mij clean te krijgen’. Ik moest een gebruikers

schrijven’. Toen riep ik eureka, ben mijn huis uitgegaan

geschiedenis maken en toen ik dat schreef en terug las

en heb een versterker en een basgitaar gekocht. Toen

dacht ik ‘die man wil ik niet zijn’. Twee weken later, we

mijn vrouw thuis kwam zei ze ‘wat ga je doen’? Ik wordt

zaten op de vijfde etage in de Overschiestraat, liep ik

muzikant. Ze zei ‘je bent niet goed bij je hoofd, jij op

over de etage om te kijken of er beton beneden lag want

je ouwe dag. Toen zei ik ‘bevalt het je niet’? Nee. Ik

ik wilde uit het raam springen.

heb mijn spullen gepakt, ben weggegaan en in bandjes

Dat ging niet makkelijk want de ramen konden daar

16

-nummer 18

niet open.

Je bent fanatiek met de NA, tenminste ik hoor je daar

Men had dat door en ben onmiddellijk weggehaald. Onmid-

veel over. Hoe vaak ga je daar heen?

dellijk moest ik bij de psycholoog komen. We hebben een

Ik ben ook voorzitter van NA regio Nederland. Ik ging naar

uur zitten praten. Terug in de groep moesten we allemaal

negen verschillende NA meetings; nu nog maar één keer

wat vertellen. Een jongen was aan de beurt en die zei: ’ik

naar een vaste groep en wel elke zaterdagavond in de

heb vannacht van René gedroomd. We zaten in de groep

Jellinek Minnesotakliniek in Amstelveen. Eens in de drie

en René stond op, pakte een tafel en smeet die door het

maanden geef ik daar een lezing en ben ook vaak spreker op meetings over Herstel.

raam en sprong er achteraan’. Er was dus iemand

Je vrienden en kennis-

die dat aanvoelde.

senkring is veranderd, Heb je daarvoor ooit

mag ik aannemen?

iets van een behandeling

Ik heb een aantal kennis-

gehad?

sen en vrienden maar dat

In 1973/74 heb ik me

zijn geen echte gebrui-

onder behandeling ge-

kers. En er zijn een aan-

steld bij de Jellinek op

tal mensen waar ik niets

de Parkweg voor heroïne.

meer mee te maken

Maar dat was belasting

wil hebben. Maar dat

technisch.

is niet erg want daar

Toen ik bij de Belasting-

zijn anderen voor in de

dienst moest komen en ze

plaats gekomen. Heb

vroegen wat ik met het

mezelf ontdekt en mezelf

geld had gedaan zei ik ‘in

geaccepteerd voor wat

m’n arm’. Toen kreeg ik

ik ben, ik ben niet meer

kwijtschelding omdat ik

eenzaam. Dat is voor mij

me heb laten behande-

de grote ontdekking ge-

len. Dat kon toentertijd

weest met het clean zijn

nog. Ben er tien dagen

geworden, nu tweeën-

geweest.

René Frese: ‘dancing on the edge’

eenhalf jaar geleden, ik ben niet meer eenzaam. Ik zat hier op een zon-

En toen je eruit kwam was je clean?

dagmiddag, luisterde naar het voetbal op de radio, tien

Nee, ik was tien dagen clean. Ben thuis weer gelijk begon-

over halfvijf waren de voetbalwedstrijden afgelopen, en ik

nen, waarmee weet ik niet meer.

zit daar en zeg zo tegen mezelf ‘ik heb vandaag helemaal niemand gesproken, ben helemaal alleen geweest van-

Doordat je in contact bent gekomen met AA en NA ben

daag’ en toen begonnen mijn ogen te twinkelen en zei ik

je zo richting Minnesota kliniek gesluisd. Waarom

‘maar ik ben niet eenzaam’.

specifiek de Minnesota behandeling? Via de AA en NA werd ik geconfronteerd met de Twaalf Stappen. Iemand vertelde me dat er in Amsterdam sinds kort een twaalf stappen kliniek is geopend. Daar ben ik

Herstel

heen gegaan. Voor mijzelf had ik gesteld: drie maanden ga

Herstel is een ruim begrip omdat je verschillende ma-

ik dit volhouden, wat er ook gebeurd. Ik wist gewoon dat

nieren van herstel hebt.

door de twaalf stappen en de AA-NA meetings dat dat een

Belangrijkste is het geestelijk herstel, althans voor mij-

verandering teweeg zou brengen in mijn hoofd.

zelf. De manier hoe ik met het leven omga, hoe ik tegen

Heel belangrijk bij het clean zijn is de impact die het heeft op andere mensen, ik zie dus gewoon hoe mijn familie ontzettend blij met mij zijn, wat ze vroeger niet waren.

-nummer 18

het leven aankijk. Het vertrouwen wat ik heb, dat is voor mij heel essentieel. En hoe ik totale verandering heb ondergaan en met mezelf heb leren leven en naar de buitenwereld toe. Maar één ding, dat zei ik laatst nog op een meeting, ‘ik ben nog net zo’n grote klootzak als vroeger,

17

ik hoef het me alleen niet meer aan te trekken. Ik doe

derrie het is niet door gegaan’. Nee, dan heb andere din-

mijn best dat niet meer te zijn. Ik geloof niet dat al mijn

gen gedaan, net zo fijn, net zo prettig. Het is het accep-

persoonlijkheidsstoornissen weg zijn, die zijn namelijk

teren van dingen zoals ze zijn. Als ik mensen hoor zeggen

helemaal niet weg. Ik probeer alleen niet meer op die

‘nu heb ik wel een borreltje verdiend’, dan denk ik ‘een

manier te leven. Hoe daar mee om te gaan heb ik geleerd

borrel verdiend’? Zodemieter op, ik had zeven redenen om

binnen de NA. Hoe ik tegenover andere mensen gaan

te gebruiken, van maandag tot en met zondag. De rest is

staan, accepteren van dingen zoals ze zijn, maar ook mij-

bullshit. Ik was blij als mijn vrouw ruzie maakte want dan

zelf accepteren voor wat ik ben. Voor mijzelf is het puur

ging ik naar de kroeg, begrijp je.

het Twaalf Stappen programma, ik heb me dat helemaal toegeëigend als een manier van leven. En deze manier van

Nu na tien jaar fotografeer ik weer. Ik heb een gigantisch

leven bevalt me uitstekend.

probleem met mijn ogen, ik zie bijna niets. En het lukt me, het werk ziet er goed uit maar ik hoef er niets mee.

Je hebt zicht op versla-

Als er wat mee gebeurt is

vingszorg zoals we die hier

het goed maar als er niks

in Amsterdam hebben. Je zit

mee gebeurd is het ook

notabene in de Cliëntenraad

goed. Maar ik fotografeer

van Arkin-Jellinek. Als we

weer en ik denk dat dat

praten over Herstel gaat

Herstel is. Doe de dingen die

het ook over Dagbesteding.

je moet doen maar heb er

Na de behandeling moet je

geen verwachtingen van. Als

iets om handen hebben en

er wat van komt is het mee-

niet thuis in de stoel blijven

genomen en als er niks van

zitten zo van ‘kijk mij eens

komt is het ook goed. Maar

lekker clean hier te zijn’.

je bent gewoon goed bezig

Hoe kijk jij hier tegenaan?

voor jezelf.

Kijk, het moet uit je zelf komen. Ik heb het geluk dat

Hoe doe je dat met het

ik kunstenaar ben. Ik schrijf

fotograferen als je bijna

nog steeds, ik werk aan een

niets ziet? (René heeft

aantal projecten, ben een

maculadegeneratie. Dat is

toneelstuk aan het regisseren

een oogaandoening waarbij

en ik ben met mijn ogen weer

gezichtsscherpte afneemt.)

aan het fotograferen. Weliswaar krijg ik wat technische

René Frese: ‘waiting in silence’

assistentie die ik nodig heb.

Met een digitale camera fotografeer ik via het lcd scherm waar ik een vergro-

Met mijn activiteiten voor de NA en Arkin erbij heb ik het

tende loep op heb zitten. Met autofocus en die zegt piep

hartstikke druk met mijn dagbesteding.

als het goed is. Er is wel iemand die mij assisteert. Via m’n computerscherm kan ik het beeld ‘kroppen’ en verder

Als ik in de klinieken kijk en op de meetings denk ik ‘van

bewerken.

al die mensen die nu in behandeling zijn redt tien procent het misschien’. Je ziet ook veel mensen terugkomen voor

Laatst in de keuken liet ik bijna iets vallen en schreeuw

de tweede of derde keer. Het heeft allemaal met je zelf

‘verdomme, zak dat je bent’. Toen dacht ik bij mijzelf

te maken, met je eigen karakter, wat wil ik, hoe kan ik

‘waar ben je nou mee bezig’? Er is niets aan de hand,

met dingen omgaan. Vandaar dat ik het ook allemaal heel

niets is gevallen. Dat is een andere manier van denken. En

klein hou, alles is bij mij alleen voor vandaag. Ik heb geen

niet zo van bijna dit, bijna dat. Zoals waar mensen mee

enkele illusie dus ook waar ik geen desillusies van krijg.

bezig zijn, ‘als me dit overkomt en als me dat overkomt

Dus ik verheug me nergens op; ik verheug me op het mo-

en als me dit en als… Ik was vroeger ook zo. Weet je, ik

ment. Kijk ook alleen maar naar de positieve kanten van

word nu wakker en denk van wauw weer een dag. Ik ben

dingen die gebeuren. Als ik bijvoorbeeld ergens naar toe

vijfenveertig jaar lang wakker geworden met van oh god,

zou gaan en dat gaat niet door, dan gebeuren er andere

nee niet weer een dag, hoe kom ik hier nu weer doorheen.

dingen die ik ga doen. Dan moet ik niet denken ‘getver-

Die tijd is voorbij!

18

-nummer 18

Een prettig gesprek Met Jelte Koopman, behandelaar. Genoteerd door Kees C. Keuch, ex-cliënt. Op de pont van Amsterdam Noord naar het Centraal

wegging dacht ik ‘nou maar weer iets anders’. Maar het was nog

Station kom ik Jelte Koopman tegen. Hij vertelt mij

niet zo eenvoudig om werk te vinden. Na verloop van tijd zag ik

binnenkort met pensioen te gaan. Jelte heeft 35

een advertentie staan ‘Maatschappelijk Werkers gezocht’, vier

jaar bij de ambulante hulpverlening van de Jellinek

stuks notabene, bij de Jellinek. Omdat ze mij kenden hebben ze

gewerkt. Ondergetekende stapte rond diezelfde tijd

me makkelijk kunnen aannemen.

ook bij de Jellinek over de drempel, alleen met een ander doel. Als redacteur van het Nulnummer zie ik hier direct een artikel in over 35 jaar geschiedenis verslavingszorg.

In 1975 ben ik begonnen als derdejaars van de Sociale Academie

In 1977-78 is het MW verhuist naar de Sarphatistraat. Het team

met een stage bij het MCB, dat stond voor Medisch Consulatie

was inmiddels veel groter geworden. De naam werd toen CAD,

Bureau voor Alcohol. Dat was op de Keizersgracht 674. Aan de

Consultatie bureau Alcohol en Drugs. Wat er aan cliënten bin-

voorkant zat de kliniek en er achter grenzend aan de Kerkstraat

nenkwam werd wel gescheiden. Want alcohol en drugscliënten

stond het Koetshuis waar het Maatschappelijk Werk (MW) huis-

moest je niet in dezelfde wachtkamer hebben, dat boterde niet

de. Het werd ook gebruikt als sportzaaltje, er stond tenminste

zo. De drugscliënten vonden de alcoholcliënten niks en omge-

een tafeltennistafel.

keerd, plus dat drugscliënten veelal jonger waren. In de tachtiger jaren waren dat veel Surinaamse mensen, dat was toch een heel ander circuit. Als mensen belden voor inlichtingen werd al gelijk gevraagd ‘gaat het om alcohol of drugs’. Dan kwamen ze op het spreekuur want afspraken werden er aanvankelijk niet gemaakt. Dan werd met hun een vragenlijst afgewerkt, de anamnese. Om de zoveel tijd moest die vragenlijst weer veranderd worden. Niet direct ingegeven door nieuw wetenschappelijk onderzoek maar meer omdat iemand vond dat we één & ander meer moesten ‘uitvragen’. Bijvoorbeeld of er nog andere problemen zijn zoals depressie, angsten of andere psychische problemen. Dat betekende wel dat je toen al bezig was met het begrip, wat we nu noemen ‘de co-morbiditeit of dubbel-diagnose’.

Je moest door de tuin om de cliënt op te halen. Kliniek en MW

Ja, wel heel zware woorden die nu heel gewoon zijn. Als dat

zaten dus dicht bij elkaar. Dat vormde een soort eenheid, men

naar voren kwam, dan werd er wel wat mee gedaan. Hoever wij

kende elkaar en wist wat je van elkaar kon verwachten. Nou

daar mee konden komen hing veel meer af van de vaardigheden

was ik daar wel in de nadagen van de oude Krauweel*, samen

van de hulpverlener zelf. De één had meer met angsten en de

met de coryfeeën uit die tijd. Zuster Timmer* natuurlijk, Ria

ander met bijvoorbeeld depressie. En als het complex werd dan

Houben en Dees Postma*. Dees was toen nog maar net direc-

konden we nog wel eens de psychiater raadplegen. De psychi-

teur.

ater was toen nog, als je het hebt over hiërarchie, toch wel de

Mijn stage doorlopen en een jaar later diploma behaald. Toen ik

koning van de hulpverlening.

-nummer 18

19

Vroeger was de persoonlijkheid van de hulpverlener eigenlijk

kennen en probeert steeds een stukje verder te komen. Je

veel belangrijker dan nu. Dat had ook te maken met de oplei-

komt ook steeds meer in iemands privé leven.

ding die wij op de academie genoten. We kregen natuurlijk wel

Het is bekend dat als mensen elkaar vaker spreken, dat het

het vak psychologie maar dat stond relatief nog in de kinder-

persoonlijker wordt. Dat gebeurde in de behandeling dus ook.

schoenen. Veel meer aandacht in de opleiding werd besteed aan persoonlijke vorming want je moest wel over je emoties kunnen praten. De mate waarin je jezelf kende en had ontwikkeld was maatgevend van wat je met cliënten kon doen. We werden ook wel degelijk geschoold. Dat ging via de FZA, de Federatie van instellingen voor de Zorg voor Alcoholisten. En ook intern, praktische kennis van de mensen van wie je werkbegeleiding kreeg. Daarnaast werd je natuurlijk gevormd door ervaringen die je in het vak zelf opdeed. Bij de cliëntbesprekingen en natuurlijk van wie ik in mijn hele werkzame leven het meest geleerd heb, van

Foto: Kees C. Keuch

mijn cliënten. Het vak ‘werken in de verslavingszorg’, dat leer je alleen maar in de praktijk. Daarom bleven mensen lange tijd in de verslavingszorg werken want voor dat je het dus in de vingers had was je enkele jaren verder. Wat ik wel een beetje zorgelijk vind is dat men steeds korter blijft werken in de verslavingshulpverlening. Dat betekent dus dat die ervaring in mindere mate wordt opgebouwd maar ook sneller weer verdwijnt. Dat het wel zo lijkt dat de ervaring er nu niet meer dat voldoende. Lijkt soms op toepassen van ‘trucjes’. Wat bedoel je met trucjes? De trucjes, ik bedoel het niet denigrerend maar als je geprotocolleerd weet te behandelen, dan kun je het. Kennis is nog geen kunde.

Foto: Kees C. Keuch

zo toe doet. Als je maar geprotocolleerd kunt werken, dan is

Dus als behandelaar kom je meer te weten. Daar zullen onMotivatie?

getwijfeld ook heel veel maatschappelijke problemen een rol

We weten nu dat is aan te leren maar toch moet je een beetje

in hebben meegespeeld.

fingerspitzengefühl hebben dat de ene verslaafde niet is als de

Absoluut. Kijk, ik ben natuurlijk maatschappelijk werker, dat is

andere. Je kunt niet alle protocollen op iedereen op dezelfde

mijn professie. Dat betekende dat ik weet hoe mensen gesocia-

manier loslaten. Je moet dat een beetje aanvoelen en dan

liseerd zijn op gebied van geld, ziekte, werk en hun opvoeding.

is het volgens mij toch wel ervaring. En wat is ervaring? Dat

Welke zaken waren in dat gezin belangrijk? Speelde godsdienst

zijn verhalen van jou en van de ander van wat heb je allemaal

een rol?

meegemaakt en heb je daar van geleerd. Ik vond dat altijd heel boeiend. Dat is ook een van de redenen dat ik zo lang gebleven

Trauma’s waren er natuurlijk ook in die tijd. Het publiek is

ben. Want ik weet nog dat ik zei: ‘vijf jaar en dan moet je

nu een stuk jonger maar dat was toen gemiddeld rond de

weer iets anders gaan doen’. Toen kwamen we in die beroerde

vijftig.

tachtiger jaren, slechte werkgelegenheid en dan kwam je

Heel interessant, vroeger en tot in de tachtiger jaren bestond

erachter dat je financieel toch wel goed zat. We werden toen

het begrip PTSS* helemaal niet. Als je nagaat dat ik eind zeven-

betaald volgens de cao van Justitie en dat was in verhouding tot

tiger jaren begon met werken, dan zitten we dichter nog bij

de Welzijn cao heel goede overeenkomsten.

het einde van de tweede wereldoorlog, ik heb wel mensen uit de kampen gehad. Oorlogstrauma’s werden toen pas erkend en

Ook in het ambulante circuit gaat het natuurlijk niet altijd

herkend.

goed. Mensen vallen terug en kloppen op een gegeven

Het was lange tijd heel gewoon om bij cliënten op huisbezoek

moment weer aan. Je leert mensen over een langere periode

te gaan om eens te kijken ‘hoe ziet het er daar eigenlijk uit’.

20

-nummer 18

Het was vaak ook persoonlijker want mensen waren in hun eigen

de Jellinek kwam wist je wat er ging gebeuren. Dan was altijd

omgeving. De partner, kinderen, oma, de hond, je zag nog eens

voor altijd stoppen met drinken en kreeg je medicatie. Absolute

wat. Dat kon de behandeling ten goede komen. Dat is gaande de

abstinentie.

tijd helemaal verdwenen. De informatie is veel ruimer geworden. In de zeventiger jaren was er niets. Mijn huisarts had absoluut niet door dat ik gewoon teveel dronk, terwijl ik daar met een kegel op het spreekuur kwam met vage maagklachten. Die arts moet dat hebben geroken maar prikte daar niet doorheen. Ik denk dat het nog niet eens zo heel lang geleden is dat het meer in de taboesfeer lag. Bij artsen heb ik altijd het idee dat ze wel degelijk de kennis hebben maar dat artsen gewoon de gesprekstechniek missen om het aan te kaarten. Maar dat is nu gelukkig wel aan het veranderen. Zij zijn altijd onze grootste verwijzers geweest. Veel gespreksgroepen in de tachtiger jaren. Zelf heb ik die groepen vroeger ook wel gedaan. Nu ik het er over heb, ik zie een heel blauwe zaal, er werd nog gewoon gerookt. Je had toen o.a. psychodrama, dat was een behandelmethode overgewaaid uit Amerika, want dat was ons voorbeeld. Kijk, je moet niet vergeten dat het hoofd van de behandelingen was het hoofd van het Maatschappelijk Werk. Wij waren toen allemaal maatschappelijk werkers. Hoe heet dat nu? Case manager? Nu heet dat ‘eerste behandel verantwoordelijke’. Dat zijn meestal psychologen. Begin jaren negentig kwam het eerste hoofd behandelingen en dat was een psychologe. Die wist niet wat ze moest doen want ja, die functie bestond helemaal niet. Toen kregen we ook de eerste SPV’ers, sociaal psychiatrisch

Absolute abstinentie

verpleegkundige, dat was helemaal nieuw in die tijd. Dat

Financiën, huisuitzetting. Kon je ook aan maatschappelijke

Dan krijg je toch een andere manier van denken.

problemen iets doen?

Maar we zitten nog in de jaren medio tachtig negentig, het

We hadden bijvoorbeeld bij de Gemeentelijke Woningdienst

tijdperk van Jan Walburg (directeur Jellinek). Hij was in die tijd

speciale contact personen. Die kende ons en kon je nog wel

altijd bezig met ‘kwaliteit’. Het was in ieder geval een poging

eens een woning regelen. Bij de Sociale Dienst hetzelfde en

om de inhoudelijke kant van het werk te verbeteren. Op een

zo kon je cliënten concreet helpen. Voor dat soort onderlinge

gegeven moment zat de verslavingszorg in Nederland in zwaar

hulpverleners contacten was toen nog sprake en dat was erg

weer. We werden door het ministerie aangepakt zo van ‘wat

dankbaar werk als je weer eens wat had weten te regelen.

doen jullie nu eigenlijk’?

Zijn mensen van nu eerder geneigd hun alcoholprobleem

Dat was toen wel een terechte opmerking.

onder ogen te zien dan vroeger?

Dat kan ik niet beoordelen maar het heeft wel veel effect

Zelf denk ik dat om jezelf onder behandeling te stellen die

gehad. In den lande was het werk heel verschillend en

drempel lager geworden is door het internet. Je kunt anoniem

ondoorzichtig georganiseerd en was er weinig bekend over het

een internet behandeling doen. Om te beginnen bijvoorbeeld

resultaat dat met cliënten werd behaald.

waren nuttige aanvullingen. Totdat het percentage psychologen toenam en het aantal Maatschappelijk Werkers is afgenomen.

het testje ‘Hoeveel drink ik’? Internet geeft wel veel extra zelfwerkmogelijkheden aan cliënten. Vroeger was het zo dat als je

Dat bedoel ik, iedereen was aan het freewheelen.

naar de Jellinek ging, dan was er echt wel wat mis. En als je bij

Iedereen deed ontzettend zijn best op ieders eigen manier.

-nummer 18

21

Dat staat buiten kijf maar ik bedoel, het was op geen enkele wijze wetenschappelijk onderbouwd. Weinig. Consultatie en Refusal. Het waren korte tot eindeloze behandelperiodes. In de kliniek waren er de gesprekgroepen, wisselende therapie vormpjes, psychodrama, bio-energetica, creatief e.d. Ja dat hing sterk af van een behandelaar die iets wilde toevoegen aan het standaard behandel programma. Als iemand een Yogagroep wilde doen dan mocht dat. Zo kreeg je een ‘wildgroei’ aan behandelvormen die gekoppeld waren aan individuele hobby’s, hoe serieus bedoeld. Je had ook ‘Gestalt-therapie’*, de ‘Rogeriaanse therapie’* en uiteindelijk ook nog de ‘Gedragstherapie’.*

Refusal uit de pot. Vroeger, als mensen weer eens langs kwamen met ‘ja, m’n Refusal is op’, dan kreeg je gewoon uit de pot een handje Refusal tabletten. Dat is nu niet meer voor te stellen. Nadat er iemand een keer een zelden voorkomende allergische reactie heeft gekregen moet er nu eerst bloedonderzoek gedaan worden voordat je het krijgt. Dat is het verhaal hè. Nou, vroeger in de kliniek was dat wel zo. Dat was een verplichting voor iedereen. Dan stonden er veertig bekertjes op tafel en dan onder controle opletten dat ze het wel doorslikte. Tenzij je iets aan je hart of ernstige lever In die tijd werd de kennis over alcohol uit de geschriften van

afwijkingen had, dan kreeg je het niet.

de oude Prof. E.M. Jellinek* gevolgd.

Ik heb ook nog meegemaakt dat het geïmplanteerd werd. In

Het begrip Alfa of Delta alcoholisme, nooit gehoord. Van de visie

de buikwand werd een snee gemaakt en daaronder werden

van Jellinek heb ik, voor zover ik mij dat kan herinneren, niet

de Esperal tabletten (Refusal) geplaatst en daarna weer

veel meegekregen. Als beginnende hulpverlener kreeg je twee

dichtgenaaid. Esperal veteranen werden ze genoemd. Die

boekjes: Het compendium van de verslaving van Van Epen en

hadden allemaal van die sneetjes onder elkaar liggen van

een wat actueler boek van Bob van Amerongen over verschil-

wanneer ze weer een implantaat hadden gehad. Er waren

lende behandelvormen. Dat was jaren lang de enige standaard

natuurlijk diehards die het er weer uit peuterden, zelfchirurgie

literatuur.16 Nou ik wel, in de kliniek werd het onderwezen.

met scheermesjes met alle gevolgen van dien. Later is van

(zie beknopte uitleg onderaan artikel)

de ene op de andere dag die behandeling stop gezet onder

Dat zal dan in de kliniek geweest zijn. In het ambulante speelde

het mom van het is niet effectief maar eigenlijk doordat de

dat naar mijn herinnering geen rol.

farmaceutische industrie het van de markt haalde. Vroeger

Dat was de uitleg waarom je maar bleef doordrinken en over

hadden we dus letterlijk wat te geven. Die medicatie

die tolerantie ontwikkeling.

verstrekten wij zelf. Mensen kwamen het soms ook dagelijks bij

Het was het model hé, dat is natuurlijk wel de verdienste van

de kliniek ophalen en maakte dan een praatje bij zuster Genia.

Jellinek geweest. Dat was echt wel een doorbraak. Vroeger zijn

Dat was ook onderdeel van de behandeling, even contact, een

er de gekste dingen bedacht als behandeling, te lezen in het

praatje, hoe gaat het met je?

proefschrift van Jaap van der Stel. In de vorige eeuw was vooral

Voorheen kwamen mensen altijd op het spreekuur. Een belang-

de morele norm de basis van de behandeling. Moreel niet goed,

rijke verandering is op een gegeven moment geweest de Cen-

niet christelijk, het is heel normatief (wat aangeeft hoe het

trale Aanmelding. Vanuit dat punt werden de cliënten verdeeld.

hoort). En hij (Jellinek) heeft dat uit het normatieve gehaald.

De cliënt die bij jou op het spreekuur kwam was gelijk jouw

Hij benoemde het als een ziekte.

cliënt. Dat vonden de cliënten wel prettig. Als ze hun verhaal

Ja, het ziektebegrip komt van hem af, begin zestiger jaren.

hadden verteld, dan wist je als cliënt, dat blijft mijn behande-

22

-nummer 18

laar. Nu zien ze wel drie of vier verschillende gezichten om hun

Dat Resultaten Scoren (RS) is natuurlijk wel het begin van het

verhaal te doen.

geprotocolleerd werken. Niet alleen landelijk maar ook bij de Jellinek heeft dit tot grote verandering geleid. We zijn toen

In 1999 is ‘Resultaten Scoren’* in het leven geroepen. De Over-

allemaal geschoold in het geprotocolleerd werken, de leef-

heid zei: ‘Wat doen jullie eigenlijk’? Dat freewheelen is wel

stijltrainingen. Later gevolgd door cursussen CGT (Cognitieve

aardig maar zet geen zoden aan de dijk. Toen is wetenschap-

Gedrags Therapie). De Jellinek liep ook voorop met het weten-

pelijk onderzoek opgestart en dan komen de heren Schippers

schappelijk bureau AIAR* aan haar zijde. Maar langzamerhand

en van den Brink in beeld, beide hoogleraar op gebied van

zag je wel dat door Resultaten Scoren en de basis daarvan, de

verslavingsproblematiek. Daarbij aangetekend dat die Gerard

CGT en het ‘evidence based’ werken, een beetje tot norm werd

Schippers reeds in 1981 een proefschrift produceerde over

verheven en de maatschappelijke benaderingen zoals in de tra-

de werking van alcohol maar dan meer vanuit psychologische

ditie waarin wij leerden werken, steeds minder aandacht kreeg.

onderbouwing. En die heeft toen al gezegd dat als je goed

Bedoel je daar mee de persoonlijke touch? Vanuit RS is een

wilt kunnen inspelen op

module ontwikkeld,

iemand met een alcohol-

een soort gebruiks-

probleem, dat je dan ook

aanwijzing en dat

naar de maatschappelij-

gaan we toepassen

ke situatie moet kijken.

op iedereen ongeacht

Bijvoorbeeld of iemand

wie dat is, terwijl het

wel een dak boven zijn

misschien niet voor

hoofd heeft want anders

iedereen geschikt is.

heeft het niet zoveel zin

Klopt. Wij waren

om iemand te gaan be-

eerder geneigd meer

handelen. Middels ‘Het

‘maatwerk’ te leveren

Zwarte Gat’* zijn we

vanuit de persoonlijke

daar nu nog mee bezig!

situatie en ook wel

Een aantal essentiële

dat wat de mensen

zaken moet op orde zijn

zelf wilde. Met de

wil de behandeling een

invloed van RS is ook

kans van slagen heb-

een andere behandel

ben. Dat is nu nog zo. In

cultuur gaan ontstaan

Nulnummer 16 staat een interview met Ria Lochtenberg waarin

die ontegenzeggelijk hoort bij psychologie; bij mensen die de

zij zegt: “Zorgen voor een dak boven hun hoofd hebben ze al

studie psychologie gedaan hebben. Dat is een wetenschappe-

verknald door de Klinische Nazorg te sluiten, wat erg verve-

lijke studie terwijl wij als MW, wij werden meer gevormd door

lend is. Heb nu een paar mensen in de Nazorg die geen dak bo-

onze op de praktijk en maatschappelijke situatie gerichte stu-

ven hun hoofd hebben. Die eigenlijk van de ene vriend, vriendin

die, althans in de jaren dat ik die opleiding deed. En wij kregen

naar de andere verkassen. Clean blijven gaat veel met vallen en

zicht op socialisatie processen, op factoren die het maatschap-

opstaan en de vraag is hoelang hou je dat vol”?

pelijk functioneren duiden en dus ook van invloed waren op het middelen gebruik. Dat die daarbij een rol speelde, dat wij die

De laatste jaren maar zelden nog mogen meemaken dat ik voor

konden onderkennen en er ook wat mee doen.

iemand een woning heb kunnen regelen. De eisen van de Dienst Bijzondere Huisvesting werden steeds hoger van waar iemand

Heb je het idee dat dit nu een beetje weg is? Of is dat alleen

aan moest voldoen. Een andere vorm van maatschappelijke

nog bij de oudere werknemers aanwezig?

hulpverlening, maar dat is meer medisch, is als ik mensen kon

Voor mijn gevoel ligt nu te veel het (weer normatieve) accent

motiveren iets aan hun gebit te laten doen. We hadden en

op dat de cliënt persoonlijk verantwoordelijk is voor zijn leven

hebben natuurlijk onze eigen Jellinek

en de keuzes die hij kan maken. Lijkt wel waar maar er is in

tandarts, fantastisch! Gelukkig dat we tandheelkunde nog

het leven nu eenmaal ook ongevraagde en maatschappelijke

binnen boord (Jellinek) hebben gehouden hoewel het even

ellende die teveel is om te verdragen of waar je je niet goed

onder Mentrum was ingedeeld. Het enige wat jammer is dat

mee kan verhouden. Kortom hoe ga je om met machteloosheid.

de kliniek op de Vlaardingenlaan geen Jellinek meer is. Ik vind

Cognitieve aanpak kan helpen maar een wat meer praktisch

eigenlijk dat die weer terug moet komen bij het Jellinek circuit.

maatschappelijke en filosofische benadering heeft zeker ook zijn

Daar wordt aan gewerkt.

aanvullende waarde.

-nummer 18

23

Op een gegeven moment werd het idee opgevat van het

de één en bij de ander net altijd buiten de boot viel.

middel onafhankelijk behandelen. Verslaving wordt één begrip, we gooien alles bij elkaar, alcohol, drugs, etc.

De Dubbel Diagnosegroep dus.

Ik weet het nog goed. Ik dacht shit, ik ben natuurlijk gewend

Juist. Maar denk dan ‘moet je daar nu voor fuseren’?

aan het behandelen van voornamelijk alcohol cliënten. Ik was blij dat ik bij het alcohol team zat. Dus ik dacht, ‘ik zie mij al

Precies hetzelfde heb ik toen ook gezegd.

met heroïne verslaafden’. Het leek mij moeilijk om daar mee te

Ik zat toen ook in de Ondernemingsraad (OR). Een forse klus

moeten werken. Van die vreselijk manipulerende cliënten, daar

voor de Jellinek OR want wij waren klein en zij waren groot,

moest ik niks van hebben. Nou viel dat uiteindelijk wel mee.

met grote gevolgen.

Maar op een of andere manier heb ik eigenlijk maar zelden een 100% drugscliënt behandeld. Toen wij als alcoholteam

Ook dat was bij

drugsverslaafden gingen helpen speelde heroïne verslaving al

ons, de Cliën-

veel minder een rol. De cocaïne kwam op. Er werden natuurlijk

tenraad Jellinek

ook volop andere middelen gebruikt maar die zijn niet zo

hetzelfde.

verslavend. Wat overbleef was coke verslaving en blowers. Coke

En ik weet nog heel

kende je al, mensen met een alcohol verslaving gebruikte dat

goed dat wij toen

ook. Heb nogal wat mensen uit de bankwereld gehad waar dat

de conclusie had-

na het werk of in het weekend heel gewoon was.

den van ‘misschien

Tot in 2003 de kliniek aan de Vlaardingenlaan geopend werd

moeten we eigenlijk

was drugs en alcohol min of meer gescheiden. Eigenlijk is die

eerst helemaal niet

mix van alcohol en drugs in de praktijk vrij geruisloos gegaan,

fuseren, moeten

het ging vanzelf. Wat misschien wat merkwaardig was dat

we eerst maar eens

we allerlei soorten verslavingen leken te gaan behandelen

zoeken op welke

bijvoorbeeld seksverslaving, dat begrip valt de laatste jaren

gebieden we willen

steeds vaker. ‘Ja dat is ook verslaving, maakt niet uit’; ik denk

samen werken,

dat seksverslaving toch een heel vak apart is, daar moet je

daar een termijn

gewoon niet aan beginnen. Voor de buitenwereld geeft dat

voor afspreken en

verwarring en verwarring is nooit goed.

iets regelen dat die samenwerking beter

Een geijkte vraag, hoe staat het met je eigen alcoholge-

zal lopen. En dan

bruik?

zou je kunnen kijken

Af en toe krijg ik de vraag van cliënten of ik zelf een versla-

of een fusie alsnog

vingsprobleem heb gehad of hoe gaat u met alcohol om. Het

iets zal opleveren

hangt er van af wie het vroeg en hoe die het vroeg want achter

of dat dit voldoende

die vraag kan natuurlijk ook de vraag zitten van ‘wie denkt u

was. Het is nooit ge-

wel dat u mij kunt helpen’? Ik gaf dan een antwoord van ik drink

beurd. Uiteindelijk

heel matig alcohol en heb daar geen probleem mee en ook nooit

heb ik mij onthouden van stemming want ik geloof nog steeds in

gehad. Maar ik zeg wel van ‘toen ik bij de Jellinek kwam werken

kleinschaligheid. Onder het mom van nu kan de psychiatrie bij

heb ik wel gekeken naar mijn eigen alcoholgebruik’. Dat heb ik

de verslaving en de verslaving bij de psychiatrie beter behan-

toen wel wat veranderd.

deld worden, dat was de vlag waaronder het verkocht werd. Je zag in heel Nederland dat vrijwel alle instellingen groter werden

Dubbel Diagnose

en nog groter uit de angst ‘anders blijven wij te klein’.

De volgende stap is natuurlijk het fusie gebeuren vanaf 2006

hele Zorgverzekeringswet vernieuwd is. De markt werd vrij

tussen Jellinek en Mentrum psychiatrie. Hoe heb je daar

gegeven en de private klinieken schoten de grond uit.

tegenaan gekeken?

Dat speelde bij onze overwegingen niet zo’n rol. Wij bekeken

Nou, ik ben altijd een voorstander geweest van kleinschaligheid

het vanuit ‘is het voor het werk verstandig om te gaan fuseren’?

dus ik zag eigenlijk die fusie niet zo zitten. Het was wel een

Hadden wij een fusie nodig om als Jellinek te overleven?

Natuurlijk is er ook nog het maatschappelijk gegeven dat de

kans zeggen we dan maar, dat nu psychiatrie en verslaving, dat die dus nu cliënten zouden kunnen behandelen die voorheen bij

24

Dat vond de directie natuurlijk van wel.

-nummer 18

Ja dat begrijp ik. Maar wij als OR zagen daar niet allemaal de

uitslag vond op de vraag ‘wat helpt nou op den duur eigenlijk’,

noodzaak van. Wat mij vooral bijstaat is dat er twee OR-en èn

het antwoord was: ‘langdurige zorg, laagdrempelig en heel

verschillende ‘culturen’ waren. Daar hebben we toen ook expli-

mixed in de zin van klinisch dan wel ambulant gedragstherapeu-

ciet aandacht voor gevraagd. Udo Nabitz heeft dat toen in kaart

tisch en een heel leven lang’. Ik vind ook dat wij onze cliënten

gebracht en wat je daarmee kon doen. Maar uiteindelijk is het

dit moeten aanbieden, ze kunnen zelf altijd nee zeggen, ‘U

gewoon allemaal wel een beetje zo weggezakt omdat de instel-

komt hier in behandeling maar wij volgen onze cliënten’. Heeft

lingen gewoon toch op hun eigen eilandjes bleven zitten. Van

u er bezwaar tegen dat wij u over elk half jaar contact met u

dat samenvoegen of samen dingen doen kwam weinig terecht.

opnemen om te vragen hoe het met u gaat? En mocht het nodig

Niet lang daarna kwam AMC psychiatrie er nog bij. Toen hadden

zijn, dan kunnen wij u snel weer even een kort contact aanbieden. Kijk, dat geeft vertrouwen, je geeft wel aan, de behandeling is goed maar de verslaving gevoeligheid neemt u mee. Maar wij bieden u een heel makkelijke instap aan en wij komen naar u toe want wij weten hoe lastig het is om van u naar ons toe te komen, zeker een volgende keer. Nogmaals de Jellinek heeft een naam omdat ze een nationaal maatschappelijk bekend centrum geworden is en die naam moet je hoog houden. De ‘goodwill’ die je daar mee krijgt is enorm, denk ik. Kijk, we zien nu wel de ontwikkeling dat geld steeds meer de behandeling gaat bepalen maar dat vind ik dan wel een heel slechte ontwikkeling. In het verleden stond kwaliteit inhoudelijk op de voorgrond. Nu zien we dat dit steeds meer onder druk komt te staan en financiële factoren de behandeling kunnen bepalen. Bedoel je dan ook de hele administratieve rompslomp er omheen? Ja, nu hebben ze het wel een beetje door dat dit zo niet langer kan, dat ze daar echt wat aan willen doen. Volgens Jeroen Muller (RvB) kost die hele administratieve rompslomp in Nederland jaarlijks 1 miljard. Ook als je ziet wat voor leger aan controleurs er op zitten. Het maakt in ieder geval de zorg duurder. Uiteindelijk zijn dit politieke kwesties. Ik zat nog even te denken ‘wat is nu eigenlijk de invloed van cliënten op het werk’? Er is wel een CR, maar ik heb altijd het

terwijl ik uit de OR Jellinek kwam, dat was ons kent ons, korte

beeld dat de CR zich vooral bezig houdt met de klinische behan-

lijntjes, je wist waar je wezen moest.

delingen en minder met de ambulante voorzieningen. Want ook

Wij waren met de CR Jellinek met zen vijven, met Elisabeth

deze groep heeft echt wel zen kritische opmerkingen.

als ondersteuner. Wij verhuisden toen naar de Westermarkt

Punt is dat die hele ambulante groep voor ons, de CR moei-

waar de CR Mentrum een vorstelijk herenhuis ter beschikking

lijk te bereiken is. De cliënten van de Dagbehandeling zien

had. Alleen al de CR Mentrum was toen al meer dan twintig

we wel maar al die mensen die solo komen zijn moeilijk

man.

traceerbaar.

Hoe kwam het dat jullie zo klein waren? Zijn er geen mensen die dat willen doen?

Foto: Kees C. Keuch

we een OR van meer dan dertig mensen. Een massaal gedoe,

In ieder geval kijk ik terug op een heel zinvol beroepsleven. Het is bijzonder om gedurende een bepaalde periode in iemands

Nou ik denk dat uit de populatie van cliënten in de verslavingszorg er niet zoveel trek in hebben.

leven support te mogen en kunnen geven. Het contact met cliënten heeft mij gevormd en verrijkt. Ik geloof dat ik na al

Inmiddels zijn we weer terug bij het Merkenbeleid.

die 35 jaar nu pas door heb waar het werkelijk om gaat in de

Nog uit mijn stageperiode bestudeerde ik een boek waar ik als

hulpverlening. De Jellinek heeft mij veel gegeven.

-nummer 18

25

V

Vervolg van pagina25 *Krauweel- directeur Jellinek 1946-1976 *Zr. Timmer- adjunct directrice 1948-1980 *Dees Postma- ex-cliënt en directeur Jellinek 1976-1984 *Refusal en Antabus zorgen ervoor dat iemand niet goed meer tegen alcohol kan. Iemand wordt ziek als hij toch drinkt. Dit soort middelen worden wel aversiemiddelen genoemd. *PTSS- Post Traumatische Stress Stoornis *Gestalttherapie is een psychotherapeutische stroming die ontstaan is in de jaren 40 van de twintigste eeuw. *Rogeriaanse therapie- vorm van psychotherapie waarin het inzicht van de patiënt in zichzelf centraal staat (-gericht). *Gedragstherapie is theoretisch gezien een therapeutische werkwijze om gedrag en gedragsverandering via therapie te begrijpen en is praktisch bezien een techniek om op een opbouwende wijze gedrag te veranderen. *Prof. E.M. Jellinek- Elvin Morton Jellinek (1890-1963) arts die veel onderzoek heeft gedaan naar alcoholisme. In Nederland is hij vooral bekend door de naar hem genoemde Jellinek-kliniek. Dr. Jellinek ontwikkelde classificatie van alcoholisten in vier categorieën. *Jellineks types van alcoholisme: Het alfa-alcoholisme, Het bèta-alcoholisme, Het gamma-alcoholisme, Het delta-alcoholisme Professionalisering van de verslav ingszorg * Resultaten Scoren is opgericht in 1999 als project van GGZ Nederland door de sector verslavingszorg en verzelfstandigd als stichting in 2011. Bestuurders, professionals en wetenschappers werken sinds de oprichting samen aan de professionalisering van de verslavingszorg. Zij hebben gezorgd voor de totstandkoming van een gereedschapskist voor de zorg aan verslaafden die regelmatig wordt aangevuld met nieuwe producten. Over de gehele periode zijn er meer dan 50 protocollen, richtlijnen en handleidingen ontwikkeld die veelal landelijk zijn geïmplementeerd. *Het Zwarte Gat- Koepel Cliëntenraden Verslavingszorg instellingen in Nederland. *AIAR- Amsterdam Institute of Addiction Research

Het RET rapport

Op 1 april is Wolf Kayser in de leeftijd van 71 jaar overleden.

Mensen die na hun behandeling in de Verslavingszorg tijd en energie steken in het cliëntenraadswerk zijn bijzonder en helaas ook schaars gezaaid. Tijd en energie steken in onbetaald vrijwilligerswerk betekent een grote betrokkenheid tonen. Tijd en energie steken in het verbeteren van die zorg vanuit het perspectief van de cliënt. Zo’n ‘projectontwikkelaar’ was Wolf Kayser. Vanaf het begin in de samenwerking met de koepel van Cliëntenraden Verslavingszorg in Nederland, waar later stichting ‘het Zwarte Gat’ uit is voortgekomen, was Wolf een graag geziene man bij de halfjaarlijkse bijeenkomsten van de Cliëntenraden. Wolf vertegenwoordigde GGz instelling ‘Meerkanten’ uit Ermelo. Later werd dat ‘GGz Centraal’. Wolf zei niet veel, het was niet het type dat voordringt bij de microfoon, maar als hij wat zei kon je daar op bouwen. Dat sluit mooi aan bij het beroep van Wolf namelijk bouwkundige. Weet me nog te herinneren dat een aantal jaren te-

RET staat voor: Regionale Expert Teams. De leden van het RET zijn afkomstig uit verschillende regionale GGz Cliëntenraden en familie- en cliëntenorganisaties. Vanuit het perspectief van de cliënt doen deze onderzoek en rapporteren over, in dit geval de somatische zorg. In het rapport wordt geconstateerd dat de laatste jaren veel GGz instellingen bezig zijn de lichamelijke gezondheidstoestand van GGz cliënten te verbeteren. En toch is er nog geen systematische aandacht voor de somatische zorg in de Geestelijke Gezondheidszorg. In het rappoort worden een aantal basis voorwaarden gesteld waaraan de zorgverlener maar ook de patiëntcliënt moet voldoen. Het gaat om de bijwerking van medicijnen, risicoscreening en mondzorg. Daar tegenover staat voor de cliënt zaken als een gezonde leefstijl, gezonde voeding en bijvoorbeeld het zelf leren koken.

26

rug wij vanuit de cliëntenraad Jellinek/Mentrum Wolf hebben geraadpleegd over de bouwtekeningen voor de kliniek aan de Vlaardingenlaan. Dat resulteerde o.a. in dat hij op de tekening met een viltstift zonder pardon de vierkante meters van de verpleegposten drastisch verminderde. Hij zei: ‘kijk het is heel simpel, gewoon het muurtje verplaatsen. Bovendien moet het personeel zich meer op de afdeling vertonen. Wat niet vaak gebeurt maar dit werd wel bij de bouw overgenomen. Namens velen mag ik wel zeggen plezierige herinneringen aan Wolf te hebben overgehouden.

KCK.

-nummer 18

Spiritualiteit, een band met mijzelf Nadat ik me ging isoleren raakte ik al vrij snel aan de

weer te isoleren. Het is een groepsbehandeling en we

drank en daardoor ging ik me weer verder isoleren,

moesten elkaar aanspreken op gedrag, elkaar helpen

raakte me vriendin kwijt, mijn baan en raakte rock-

want we doorzagen en begrepen elkaar. Natuurlijk had

bodem zoals ze dat wel eens zeggen. Alles wat ik had

ik een pakket strategieën om te vluchten van mijn

opgebouwd raakte ik weer kwijt. Het contact met mijn

angst maar iedereen doorzag dit. De verpleging had dit

familie kwam op een laag pitje, ze hadden de hoop al

ook door maar stelde me gerust en stuurde me terug

opgegeven.

naar de groep voor mijn eigen bestwil. Dat ging zo

Mijn naam is Youssef, 40 jaar oud en ik worstel al de

een tijdje door en natuurlijk had ik de hele tijd gelijk

helft van mijn leven met een ziekte die verslaving heet.

in mijn overtuiging, maar ver van de werkelijkheid.

Doordat de kennis hierover mij ontbrak lag daardoor de

Langzaam maar zeker begon ik in te zien dat ik met

lat te hoog om hulp te zoeken. Zo bleef ik jaren lang

mijn gedrag mijn eigen inspanningen en behandeling

verstoken van de broodnodige zorg die ik nodig had.

saboteerde. Ik heb een mentale ziekte en heb iets van

Naar mijn mening staat de behandeling voor verslaving

buiten mezelf nodig om mij te helpen hoe

nog in de kinderschoenen. Desondanks is er hulp

om ermee om te gaan. Geleidelijk werd

voor degene die zich er echt toe zetten.

mij duidelijk dat ik machteloos sta tegenover bepaalde dingen. Door onderdrukte

De laatste twee jaar heb ik zowel

angst wordt mijn verslaving gevoed en

verschillende behandelingen als be-

dat door de manier hoe ik ermee

handelmethodes gehad. CGT (cogni-

omging mijn leven onhanteerbaar

tieve gedragstherapie) heb ik gehad

was geworden. Langzaam begon

met leefstijltraining wat zeker waar-

ik mijn maskers af te zetten en

devol was, maar toch miste ik iets.

mijn strategieën hoe ik met die

Begreep wel hoe alles in elkaar zat maar voelde me afgesneden van de

angst omging op te geven, mijn angst gewoon te laten zijn. Ego en ongezonde

maatschappij en ging me al vrij snel

eigen wil zijn ook een onderdeel van de

weer isoleren. De CGT kan prima

ziekte.

werken bij personen die genoeg steun

Het Twaalf Stappen programma is een spiritueel

en begrip in hun omgeving hebben. Voor mij gold dat

programma en niet een religieus programma. Hierover

dus niet. In mijn omgeving ervoer ik zowel over mijn

is veel onduidelijkheid. Iemand die religieus is (als het

verslaving als de behandeling, mede door onwetend-

goed is) spiritueel, maar iemand die spiritueel is hoeft

heid, weinig steun. Ik miste steun van mensen die me

niet religieus te zijn. Spiritualiteit gaat over de band

begrepen. Gelukkig had ik nog contact met iemand

met jezelf, je spirit wat geest betekent. Deze band

van de Regenbooggroep* die mij coachte. Die zag dat

was bij mij in ieder geval behoorlijk verstoord. Het

het steeds slechter met mij ging en stelde me voor om

programma helpt mij om een betere band met mezelf

mee te gaan naar meetings bij Zelfhulpgroepen. Daar

te krijgen en helpt me ook hoe om te gaan met mijn be-

klapte ik dicht en kreeg geen woord uit mijn mond.

perkingen. Inmiddels heb ik mijn behandeling met suc-

Omdat ik zo angstig, vereenzaamd en gesloten was

ces beëindigd. Ben nu bij het schrijven van dit artikel

stelde hij voor dat een klinische behandeling beter zou

zes maanden vrij van middelengebruik inclusief roken.

zijn. Achteraf bezien is dat de beste beslissing van mijn

Ik ben ervan overtuigd dat ik met het gereedschap dat

leven geweest tot nu toe. Bij Jellinek Minnesota kwam

ik door de Twaalf Stappen krijg en dit op een goede ma-

ik in contact met het Twaalf Stappen programma. In het

nier gebruik, ik goed weet hoe met mijn ziekte om te

begin dacht ik: ‘laat het maar over me heen komen, het

gaan, ik mijn ziekte in toom kan houden. Mijn groeps-

kan toch geen kwaad en ik ben onder de mensen’.

genoten ben ik zeer dankbaar voor de hulp. En ook het behandelteam voor hun compassie en geduld.

Zelfs na de detox was ik de eerste weken gewoon in de war, moest ik echt nog landen in de realiteit en me

* De Regenboog Groep zet zich in voor mensen met

volledige bewustzijn terugkrijgen. Vol angst en bij het

sociale problemen, voor dak- en thuislozen, verslaaf-

minste geringste vluchtte ik naar mijn kamer om me

den en voor mensen met psychiatrische klachten.

-nummer 18

27

Jellinek kliniek verbouwd ‘Healing Env ironment’ het fysiek, mentaal en sociaal welbevinden

nummer 17

nul

nummer 18

Foto: Kees C. Keuch

Foto: Kees C. Keuch

Foto: Kees C. Keuch

nul

Foto: Kees C. Keuch

nummer

Foto: Kees C. Keuch

nul

EXTRA

Alle uitgaven van het Nulnummer zijn in pdf te bekijken. Klik: www.jellinek.nl/clientenraad Helemaal bovenin op de Jellinek site het tabblad ‘over Jellinek’ aanklikken, onder cliëntenraad klik op Nulnummer magazine of Google gewoon Nulnummer.

Symposium ‘Mind the Body’

De toekomst van de verslav ingszorg

Beeld in de tuin René Frese vertelt zijn verhaal Een prettig gesprek met Jelte

en meer…