Symposium Duurzaam Excelleren in het mkb 26 januari 2012 Den Haag
Excelleren.nu, is het project van MKB Nederland en de ministeries van OC&W en SZW waarbij wordt geïnvesteerd in de leercultuur in het mkb. Bijna 700 ondernemingen in 14 branches en 6 regio’s ontvangen tussen september 2010 en maart 2012 een (gratis) HRD advies op maat van de onderneming. De lessen en ervaringen van het project worden gebruikt om de leercultuur in hét mkb verder te versterken. Door mkb ondernemingen te helpen de interne leercultuur te versterken beoogt dit project de innovatiekracht, productiviteit én de duurzame inzetbaarheid van werknemers te verhogen. Beleidsontwikkeling en -advisering Een belangrijk subdoel van het project Excelleren.nu is dat branches beleid ontwikkelen op het gebied van leercultuur en duurzame inzetbaarheid in de MKB- ondernemingen. Hiertoe is een beleidsadviesgroep bestaande uit vertegenwoordigers van de branches in het leven geroepen. Deze groep kwam regelmatig bijeen om de opgedane kennis en ervaring te delen en te verkennen wat dat in beleidsmatige zin betekent. In een aantal reguliere overleggen en een speciale bijeenkomst ‘de praktijk van Excelleren.nu’ zijn de concept-beleidsaanbevelingen ontwikkeld. De ervaringen en leerpunten uit het project zijn hierbij ten volle benut. Op het goed bezochte symposium ‘Duurzaam Excelleren in het MKB’ zijn deze concept- beleidsaanbevelingen gepresenteerd en door de deelnemers op haalbaarheid en bruikbaarheid getoetst. Het symposium heeft hiermee belangrijke input gegenereerd voor het
definitieve eindrapport dat op 18 april aan de minister van Sociale zaken en Werkgelegenheid wordt aangeboden. Het betreft aanbevelingen voor de brancheorganisaties zelf maar ook voor de overheid, werknemersorganisaties en MKB-Nederland. Verspreiden goede voorbeelden Een tweede belangrijk subdoel van het project is het delen van kennis en verspreiden van goede voorbeelden, instrumenten van leren op de werkplek. Een flink aantal brancheorganisaties geeft aan dat ‘versterken leercultuur’ verankerd zal worden in de dienstverlening die zij aan hun leden aanbieden. Ook MKB-Nederland kan het nodige in stimulerende en faciliterende zin doen om een grotere groep MKB- ondernemers te bereiken. De adviezen om dit ‘sneeuwbaleffect’ te realiseren zijn tijdens het symposium verder aangescherpt en worden opgenomen in het eindrapport. Resultaten monitoring De voorlopige uitkomsten van de Excelleren.nu monitoring van de leeractiviteiten bij 640 bedrijven zijn bekend. Tijdens het symposium ‘Duurzaam Excelleren in het mkb’ zijn de meest belangrijke en in het oog springende resultaten gepresenteerd. CINOP heeft in nauwe samenwerking met de projectleiding van MKB Nederland en de branches de HRD adviezen die in het kader van Excelleren.nu zijn uitgebracht gemonitord en geanalyseerd. Belang van leren en opleiden Vrijwel alle deelnemende ondernemers erkennen het belang van leren en opleiden. Men heeft ook de ambitie om hier meer mee te doen. In het gros van de deelnemende mkb-bedrijven is er sprake van een beginnende leercultuur. Het leren is vooral gericht op het bijhouden van kennis/competenties die nodig zijn voor de uitvoering van het huidige werk. Een bewuste koppeling tussen leren en de concrete bedrijfsdoelstellingen wordt door de meeste bedrijven niet gemaakt. Opvallend is dat tijd en geld voor leren in de bedrijven geen beperking vormt, maar ondernemers zijn vooral op zoek naar praktisch toepasbare adviezen en begeleiding.
HRD interventies Ongeacht het type leercultuur van de bedrijven is er in alle adviestrajecten aandacht geweest voor een drietal elementen: 1. Het ontwikkelen, aanscherpen en herijken van HR-beleid en -instrumenten, zoals bedrijfsopleidingsplannen en competentieprofielen. 2. Informeel leren op het werk, zoals het bedenken van uitdagende taakstellingen, het stimuleren en structureren van onderlinge kennis- en ervaringsuitwisseling, het verbeteren van onderlinge samenwerking en het betrekken van medewerkers bij het behalen van de bedrijfsdoelstellingen en hen bewust maken van de bijdrage die zij daaraan leveren. 3. Coaching en ondersteuning van ondernemers bij het faciliteren, waarderen en stimuleren van leren in het bedrijf. Resultaten Excelleren.nu Deze elementen zijn alle drie in samenhang van belang geweest voor het versterken van de leercultuur in de deelnemende bedrijven. De advisering heeft volgens de ondernemers geleid tot een verbetering van de kwaliteit van producten en diensten, een betere samenwerking met collega’s, personeel dat duurzamer inzetbaar is, een grotere bereidheid om mee te gaan met veranderingen in het werk en een grotere arbeidsproductiviteit. De tevredenheid van de ondernemers over de uitgebrachte adviezen is groot. Bijna alle ondernemers raden eenzelfde aanpak aan aan collega-ondernemers. Daarbij geven de mkb-ondernemers aan dat ze prijs stellen op éénop-één-advies dat is toegesneden op de behoefte en situatie van de eigen organisatie. Men is zich meer gaan realiseren dat het versterken van de leercultuur onlosmakelijk verbonden is met het ondernemerschap. De kracht van Excelleren.nu zit vooral in het ondersteunen van de ondernemer bij het gebruik van ontwikkelkansen die de onderneming biedt en het ontwikkelen van een meer gestructureerde aanpak van leren. Uit de monitoring blijkt dat dit ook daadwerkelijk is gelukt. De eerder genoemde drie elementen kunnen dan ook worden gezien als sleutels tot het succesvol versterken van leercultuur.
Debat en tafeldiscussies Rob Slagmolen, Zjev van Dun, Gertrud van Erp, Isabel Coenen, Jeroen Onstenk en Toon Janssen gingen over de monitorresultaten met elkaar in gesprek, om vervolgens het woord aan de deelnemers zelf te geven. Tekorten en overschotten op de arbeidsmarkt door vergrijzing, ontgroening en technologische ontwikkelingen, moeten opgevangen worden door mobiliteit, flexibiliteit en duurzame inzetbaarheid van werknemers. Een sterke leercultuur is hiervoor een belangrijke voorwaarde. De leercultuur in het MKB is echter nog niet volledig toegerust om adequaat op deze veranderende macro-economische omstandigheden in te spelen. In verdere versterking van de leercultuur van het mkb wordt een rol gezien voor de overheid en sociale partners en hun O&O-fondsen, voor individuele werkgevers en werknemers en brancheorganisaties. Tijdens een vijftal tafeldiscussies zijn de volgende thema’s besproken: Sneeuwbaleffect: Kennis en informatie: Context van leercultuur: Middelen: Informeel leren:
Hoe verspreiden we de versterking van leercultuur naar de rest van het mkb? Hoe delen we de kennis en leerzame ervaringen die Excelleren.nu heeft voortgebracht? Hoe verhouden ontwikkelingen als langer doorwerken en de veranderende arbeidsmark zich tot het versterken van leercultuur in het mkb? Welke (financiële) middelen zijn nodig om het versterking van de leercultuur voort te zetten? In mkb-bedrijven wordt veelal informeel geleerd. Hoe kan het informele leren op het werk verder worden gestimuleerd?
Aan de tafels is men op zoek gegaan naar ideeën en uitwerkingen voor verdere versterking van de leercultuur in het mkb, wat daarvoor nodig is en wie daarvoor verantwoordelijkheid draagt. In deze samenvatting komen de belangrijkste aandachtspunten en acties puntsgewijs aan bod.
Vernieuwing in dienstverlening brancheorganisaties en O&O fondsen 1 op 1 advies Zowel uit de tafeldiscussies als uit de monitoring komt naar voren dat de 1 op 1 advisering van ondernemers en de vraag gestuurde aanpak zijn vruchten heeft afgeworpen. Diverse branches willen dit type dienstverlening voortzetten. Voor O & O fondsen (in de branches waarvoor daadwerkelijk afdrachten plaatsvinden) zou voor een verdere uitrol van dit type ondersteuning gebruik kunnen worden gemaakt van beschikbare financiële middelen mits er op bestuurlijk niveau kan worden besloten tot herschikking van de bestaande middelen. Tevens wordt in dit kader de mogelijkheid genoemd om docentenstages bij mkb-bedrijven te organiseren, waarbij de docent als leeradviseur richting de ondernemer kan optreden. Ook HR-adviseurs van kenniscentra zouden deze rol kunnen vervullen. Focus op stimuleren van informeel leren Het stimuleren van informeel leren naast formeel leren zou gezien de uitkomsten van de monitoring goed aansluiten bij de behoeften van de MKB-bedrijven. Naast de directe coaching van de ondernemer op het terrein van informeel leren is het gewenst ook de direct leidinggevenden verder te faciliteren. Daarnaast is het gewenst om ook de persoon op de werkvloer die daadwerkelijk het informeel leren ondersteund (iemand die als leerambassadeur optreedt) te betrekken in de aanpak. Dit zou bv. een praktijkopleider kunnen zijn. Informeel leren binnen de bedrijven zou op deze manier snel meerwaarde kunnen bieden en kansen geven voor benutten en vergroten van de kwaliteiten van medewerkers in het licht van de bedrijfsdoelstellingen. Het voorbeeld wordt genoemd van een bedrijf waarin de leiding de medewerkers uit de werkplaats zelfstandig met een vernieuwde
indeling van de werkplaats kwamen. Juist zij hebben immers de inzichten en ervaring om een handige indeling te maken voor hulpmiddelen, gereedschap en machines die zij zelf gebruiken. Informeel leren sluit dan ook goed aan bij de inzet op sociale innovatie. Er worden nog relatief veel traditionele vormen van leren aangeboden. Het is dus aan te bevelen om het aanbod van leeractiviteiten opnieuw onder de loep te nemen. Werkgevers kunnen met aansprekende voorbeelden van collega-ondernemers over informeel leren (bv. uitdagende taakstellingen, jobrotation, leren van en met collega’s) worden aangezet om er zelf mee aan de slag te gaan. Het voorzetten van 1 op 1 advisering en het stimuleren van informeel leren heeft impact op de wijze waarop middelen in opleiding- en ontwikkelingsfondsen besteed moeten worden. Herschikking van middelen kan noodzakelijk zijn, door bv. adviesondersteuning en informele vormen van leren (meer) te gaan faciliteren en minder te investeren in formele vormen van leren zoals opleidingen, cursussen en trainingen. Enkele branches geven aan dat al eerder de investeringen in formeel leren zijn afgebouwd waarbij het stimuleren van leren door advisering is geïntensiveerd. Gericht aanbieden van instrumenten Gedurende de looptijd van Excelleren.nu zijn er in diverse branche diverse instrumenten (inzetbaarheidsscans, competentiemeters, etc.) ingezet om een beeld te krijgen van de leercultuur bij de bedrijven. Deze instrumenten zetten tegelijkertijd de bewustwording bij werkgevers en werknemers in gang dat leren nuttig is. Het is interessant om de ontwikkelde instrumenten, voor zover ze dat al niet zijn, digitaal te maken en online aan te bieden om daarmee het bereik te vergroten.
Communicatie over versterking leercultuur door betrokken partijen Netwerkbijeenkomsten Branches kunnen ondernemers in netwerken bij elkaar brengen om kennis en ervaringen uit te wisselen of hiervoor bestaande netwerken benutten. Ook zouden ondernemers elkaar onderling kunnen coachen op het versterken van leercultuur en alle daaraan gerelateerde deelthema’s en condities. Dit zou met een zeer beperkte investering van tijd en geld kunnen worden gerealiseerd. In bestaande kringen en netwerken met zzpers worden goede resultaten behaald. Er kan gemakkelijk worden aangesloten op kwaliteiten en talenten van de betrokkenen. Kennis en ervaring kan gemakkelijk worden uitgewisseld en het blijkt zelfs goed mogelijk om geheel nieuwe aanpakken te bedenken en te realiseren. Binnen verenigingen van ondernemers kunnen eigen inzichten en levende praktijken m.b.t. leercultuur met passie worden overgebracht. Ondernemers die zelf het goede voorbeeld zetten en HRD-adviseurs, kunnen in de netwerkbijeenkomsten een rol krijgen. Er zou rekening gehouden moeten worden met de verschillende bedrijven, grote en kleine ondernemingen, want kleine bedrijven hebben vaak weinig tijd en capaciteit.
Gebruik van internet en social media Het internet en social media kunnen gebruikt worden in het enthousiast maken van bedrijven die niet hebben meegedaan. Een aantal concrete voorbeelden zijn het maken van promotiefilmpjes, het plaatsen van de excelleerscan op diverse (branche)websites, discussies over leercultuur en duurzame inzetbaarheid op LinkedIn en Twitter, mailing met praktische informatie over het rendement van het leren en ontwikkelen in de bedrijven. Deze media kunnen door MKB-Nederland, brancheorganisaties, vakbonden en overheid worden ingezet en gericht worden op werkgevers en werknemers (onderscheid maken tussen jongeren en ouderen). Daarnaast kunnen bestaande leerconcepten worden vernieuwd zodat ze via social media te gebruiken zijn. Jongeren zullen daardoor meer worden geprikkeld het leren op te pakken. In communicatie-uitingen zou daarnaast aandacht moeten zijn voor woordgebruik. Mkb-ondernemers zijn over het algemeen niet direct te interesseren voor of triggeren op de woorden ‘leren’ en ‘leercultuur’. Wanneer er wordt gesproken over ‘sociale innovatie’ of ‘groei en verbetering’ lijkt dit meer aan te slaan. Blik op de toekomst De inzet van middelen voor het versterken van leercultuur dient, meer dan nu het geval is, gekoppeld te worden aan het leren van competenties die nodig zijn voor de toekomst. Uit de monitorresultaten blijkt immers dat het leren nu vooral is gericht op het bijhouden van de kennis en kunde die noodzakelijk is voor het doen van het huidige werk. Belangrijk voor duurzame inzetbaarheid van werknemers is dus vooral dat het leren ook op het aanstaande werk en verbetering van werkprocessen is gericht. De benadering van de werknemer door werkgevers, vakbonden, overheid, branche organisaties zal moeten veranderen. Uitganspunt is dat de werknemer zelf verantwoordelijk is voor de eigen loopbaan. De werknemer zal moeten beseffen dat blijvend opleiden de beste kans op economische zelfstandigheid biedt. Wat daarbij helpt is dat werkgevers helder maken wat de bijdrage de werknemer is aan het
uiteindelijke bedrijfsproces.
