SUPERVISIE EN VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN EEN THEMATISCH GEORDENDE BIBLIOGRAFIE ( )

SUPERVISIE EN VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN EEN THEMATISCH GEORDENDE BIBLIOGRAFIE (1950-2012) - in de Nederlandse taal verschenen publicaties - publicaties van Nederlandse auteurs in een vreemde taal SAMENSTELLING EN REDACTIE: LOUIS VAN KESSEL / 2014-03-01 (versie 3) SUPERVISION AND PROFESSIONAL COACHING. A THEMATICALLY ORDERED BIBLIOGRAPHY (1950 - 2012)

-

publications published in the Dutch language publications by Dutch authors in foreign languages.

Louis van Kessel (Ed.) Bibliografisch overzicht - thematisch geordend - van publicaties met betrekking tot: - Supervisie - Intervisie - (Collegiale) Consultatie - Coaching - Werkbegeleiding / Werkgerichte coaching - Praktijkbegeleiding / Coaching van leerpraktijk - Stagebegeleiding / Stagecoaching - Begeleiding(skunde) (Beroeps- en werkgericht) - Algemeen Suggesties voor aanvulling en correctie zijn welkom per email: [email protected] Deze worden in een volgende versie verwerkt.

THEMATISCHE ORDENING OVEREENKOMSTIG VOLGENDE INDEX (p. 1 -14)

I.

SUPERVISIE (p. 15 - 101)

 CONCEPTUALISERING VAN SUPERVISIE / SUPERVISIE-OPVATTINGEN  In theorie en praktijk o 1950 - 1969 o 1970 - 1979 o 1980 - 1989 o 1990 - 1999 o 2000 - 2012  Specifieke opvattingen o Emancipatorische supervisie o Gestalt o Haley o Kritische supervisie o Postmodern perspectief o Psychodynamische benadering © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

1

 Terminologie  GESCHIEDENIS / ONTWIKKELING VAN SUPERVISIE IN NEDERLAND (Zie ook: Conceptualisering van supervisie / supervisie-opvattingen)  Algemeen  In relatie tot maatschappelijke context  BUITENLANDSE ONTWIKKELINGEN  Algemeen  ANSE (Association of National Organisations for Supervision and Coaching)  Aruba  België  Duitsland - Zwitserland - Oostenrijk  Europa  Ghana  Groot Brittannië  Noorwegen  Slovenië  Suriname  USA / Verenigde Staten  SUPERVISIE - VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN  Algemeen  Supervisie - coaching  Supervisie - consultatie  Supervisie - intervisie (zie ook: II. INTERVISIE)  Supervisie - mentoring – coaching (zie ook: III. COACHING)  Supervisie - praktijkbegeleiding / coaching leerpraktijk (zie ook: V. PRAKTIJKBEGELEIDING)  Supervisie - stagebegeleiding / stagecoaching (zie ook: VI. STAGEBEGELEIDING]  Supervisie - teambegeleiding / teamcoaching (zie ook: III. COACHING)  Supervisie - therapie  Supervisie - werkbegeleiding / werkgerichte coaching (zie ook: IV. WERKBEGELEIDING)  DOELGROEPEN / SECTOREN VOOR SUPERVISIE  Bibliotheekwerk  Coaches /adviseurs  Geestelijke gezondheidszorg (zie ook: Psychiatrisch verpleegkundigen / Psychotherapie / Psychiatrie)  Gezondheidszorg  Groepswerkers  Huisartsen o Algemeen o Beoordelen in opleidingssupervisie o Burn out o Ervaren huisartsen o Huisartssupervisor o Onderzoek o Opleidingssupervisie o Praktijk o Praktijkassistenten o Supervisorenopleiding  Hulpverleners geweldsgetroffenen © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

2

 Inrichtingswerk  Jeugdhulpverlening  Kwaliteitszorg en ethiek in organisaties  Leidinggevenden / Managers  Maatschappelijk werk / Social Work o Algemeen o Beleid o Deskundigheidsbevordering o Geschiedenis / Ontwikkeling o In instellingen / organisaties o Opleidingen o Praktijkervaringen  Onderwijs o Algemeen o Begeleidingsmodellen o Docenten / Leraren o Leidinggevenden in onderwijs o Lerarenopleiding o Vrijeschoolonderwijs o Zij-instromers  Ouderbegeleiders  Pastoraal werk / pastorale supervisie o Algemeen o Evaluatie o Geschiedenis o Hulpmiddelen - Archetypische beelden - Zelfkonfrontatiemethode o o o o o o o

Leren Leerervaringen Onderzoek Opleidingssupervisie Oriëntaties Specifiek-generiek Specifieke thema’s - Ambt - Conflicten - Crisissituaties - Levensbeeld - Machteloosheid - Organisatiecontext - Spiritualiteit - Tijdsbeleving o Supervisor-rol o Vormen: individueel / groep

 Pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen  Psychiatrisch Verpleegkundigen  Psychotherapie / Psychotherapeuten o Algemeen o Client-centered therapie o Gedragstherapie o Gezinstherapie o Groepspsychotherapie © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

3

o Hypnotherapie o Kinder- / Adolescententherapie o Schematherapie  Psychiatrie / psychiaters  Psychiatrie: Forensisch  Remediërend onderwijs  Sociaal - cultureel Werkers / SPH  Verpleegkundigen / Verpleegkunde  Verzorgenden  Volwasseneneducatie  Vrijwilligers o Pleegouders  METHODIEK SUPERVISIE / SUPERVISIEMETHODIEK - I  Algemeen  Condities  Contract(-ering) o Algemeen o Opdrachtgever o Verbreken contract  Doel van supervisie  Evaluatie - Beoordeling in (opleidings)supervisie  Fasering o Fasen o Voorfase  Integratie als doel van supervisie  Interventies o Algemeen o Energetische interventies o Feedback en confrontatie o Leerhulp o Luisteren o Mededelen o Omgaan met specifiek supervisantgedrag o Opdrachten o Provoceren o Stilte o Vragen o Verstehen  Leerdoelen  Leerhypothese  Leermateriaal o Algemeen o Omgaan met materiaal(-inbreng) o Vormen van materiaalinbreng - Procesverslag - Verbatim  Leerweg  Parallelproces  Reflectie / Reflecteren  Setting: de supervisieruimte © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

4

 Structurering / Scenario's  Sturing leerproces o Algemeen o Praktijk  Supervisie - Beroep - Context  Transfer of learning  SUPERVISIEMETHODIEK - II: SPECIFIEKE ASPECTEN  Communicatie en relatie  Eerste indrukken  Ethische aspecten /beroepscode o Beroepscode/ gedragscode o Dilemma’s o Ethische aspecten en methodische hantering o Tuchtzaak  Interactie / Relatie  Narrativiteit  Non-verbaal / lichaamstaal  Taal  SUPERVISIEMETHODIEK - III: METHODISCH HANDELEN IN SUPERVISIE  Gevoelens - Emoties - Crisissituaties o Tranen o Emotionele reacties o Crisissituaties  Overdracht / Tegenoverdracht  Procesmatig werken in supervisie  SUPERVISIEMETHODIEK - IV: VORMEN VAN SUPERVISIE  Individuele supervisie / Dyadische supervisie  Triadische supervisie  Groepssupervisie o Algemeen o Groepsgrootte o Groepsontwikkeling in groepssupervisie o Op basis van Themagecentreerde Interactie o Rolopvattingen groepssupervisoren o Samenstelling supervisiegroepen o Toepassingen / praktijk - Opleiding van managers - Vrouwenhuis  Live-supervisie  Supervisie op afstand  Supervisie-over-supervisie / Leersupervisie  SUPERVISIEMETHODIEK - V: SPECIFIEKE AANDACHTSGEBIEDEN o Existentiële dimensie o Gevoelens / emoties  Biografie / Levenslijn / Existentiële Dimensie © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

5

o Levenslijn - leerlijn o Levensverhaal  Levensbeschouwing / -overtuiging / Spiritualiteit o Levensbeschouwing o Levensovertuiging o Spiritualiteit  Life-events  Sekse specifieke aspecten  Socialisatie - Invloed van sociale / culturele achtergrond o Algemeen o Beroepssocialisatie o Betekenisgeving o Ecologische benadering o Etnisch-culturele socialisatie o Klassesocialisatie  Transculturaliteit  SUPERVISIEMETHODIEK - VI: SPECIFIEKE THEMAS o Conflict- leiderschap o Geheimen o Herhaling o Hoog gevoeligheid o Levenskunst o Onzekerheid o Organisatie en samenleving o Spiritualiteit o Trauma o Tijdsbeleving o Vermoeidheidsverschijnselen o Verontrustende vermoedens o Zelfacceptatie o Zelfconstructen  LEREN IN SUPERVISIE  Algemeen  Breincentraal leren  Ervaringsleren  Leerstijlen  Probleemgericht leren  Problemen met leren in supervisie  HULPMIDDELEN (WERKVORMEN / TECHNIEKEN) IN SUPERVISIE  Algemeen  Archetypische beelden  Beeldende werkvormen  Begeleid toneel  Congruentiewiel  Dromen  Enneagram  Kaarten  Kernkwaliteiten  Mantra´s © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

6

 Mentaliteitenmatrix  Muziek  Myers Briggs Type Indicator  Nonverbale vormen  PRI (Past Reality Integration)  Spelvormen  Sub-persoonlijkheden  Symbolisch vocabulaire  Tekenen  Verhalen  Video  Zelfconfrontatiemethode (ZKM)  SUPERVISANTEN  Adolescenten  Voorkennis over supervisanten  BELEID VOOR SUPERVISIE / SUPERVISIEBELEID  Voorbereiding op supervisie o Algemeen o Voorfase  SETTINGEN / FUNKTIES VAN SUPERVISIE  Opleidingssupervisie - 1 : Kenmerken en specifieke aspecten o Algemeen o Begeleide consultatie of supervisie o Combinatie supervisie- en stagebegeleiding o Condities o Deeltijdstudenten o Leerdoelen o Opleidingssupervisor o Organisatie en beleid van opleidingssupervisie o Portfolio  Opleidingssupervisie - 2 : Specifieke thema’s o Inhoud o Belastende informatie uit praktijkstage o Dysfunctioneel gedrag o Perfectionisme o Presentie - exposure  Opleidingssupervisie - 3 : Beleid + Organisatie o Wisseling van supervisor o Supervisant stopt met opleiding  Opleidingssupervisie - 4 : soort beroep o Huisartsen o Inrichtingswerk o Jeugdwelzijnswerk o Lerarenopleiding o Maatschappelijk werk / social work o Pastores o Personeel & Arbeid / P&A (HRM) o Psychiater o Sociaal-juridische dienstverlening © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

7

o o o o

Sociale (ped)agogiek Voortgezette opleiding Welzijnswerk Zakelijke en technische opleidingen

 Supervisie in / ten behoeve van organisaties (Instellingssupervisie) o Algemeen o Contract(ering) o Instellingssupervisor o Supervisiebehoefte o Voorfase  ONDERZOEK o Beleid voor supervisie in beroepsopleidingen o Maatschappelijk werk / Social work opleidingen o Doelen van supervisie o Effecten en werkzame ingrediënten o Effecten op innovatie o Effecten van spellen o Groepssupervisie o Interventies van de supervisor o Methodiek supervisie o Onderzoek als onderdeel supervisorenopleiding o Ontwikkeling beroepsorganisatie o Ontwikkeling supervisie in Nederland o Ontwikkeling supervisoren o Praktijk van supervisie o Self-efficacy, werkplezier en attributie o Sociaal-juridische dienstverlening o Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde o Supervisie en organisaties o Waarde van supervisie voor beroepsuitoefening  ONDERZOEKSMETHODOLOGIE VOOR SUPERVISIE  DE SUPERVISOR o Algemeen o Beroepscultuur o Beroepsorganisatie van supervisoren: LPS > LVSB > LVSC o Bevoegdheid o Conferenties o In memoriam o Ontwikkeling van de supervisor o Opleiding tot supervisor - Effecten op andere rollen - Geschiedenis - Internationale vergelijking - Kenmerken - Opleiding tot supervisor en coach in onderwijs o Opleidingssupervisoren (Supervisoren in Opleidingen) o Opvattingen en werkwijzen o Organisatie van de supervisor o Profiel van de supervisor o Registratie o Stijl / Kleur van supervisoren o Supervisoren (-opleiders) (Interviews met … / Biografieën) o Tarieven © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

8

o Vaktijdschrift  PUBLICATIES NEDERLANDSE AUTEURS IN VREEMDE TALEN OVER SUPERVISIE  Engels - Beoordeling - Biografie supervisor - Clinical supervision - Coaching - supervisie - Ethiek - Europa - Geschiedenis supervisie in Nederland (Beginperiode) - Hulpmiddelen - Individuele supervisie - Interculturaliteit - Interventies en opvattingen - Leerhypothese - Leerweg - Onderwijs - Onderzoek - Supervisieconcept in Nederland - Supervisieconcept in opleiding social work - Supervisorenopleiding / opleiding van supervisoren - Traumatisering  Duits - Algemeen - Europa - Gezondheidszorg - Leersupervisie / Supervisie-over-supervisie - Leidinggevenden - Leren in supervisie - Organisatie van supervisoren - Organisatiecultuur - Pastorale supervisie - Supervisie - beroep - context - Supervisie - Coaching - Supervisie(-concept) in Nederland - Supervisie in Nederland en Duitsland vergeleken - Supervisorenopleiding: Curriculum  Hongaars - Algemeen - Interculturaliteit - Leerweg - Leerhypothese - Supervisie(-concept) in Nederland  Roemeens - Biografie - Coaching - Supervisie  Kroatisch - Coaching - Supervisie - Opleidingsmateriaal - Supervisie(-concept) in Nederland - Supervisie social work

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

9

 Sloveens - Coaching - Supervisie - Supervisie(-concept) in Nederland  Spaans - ANSE-Europa - Supervisie(-concept) in Nederland

II. INTERVISIE (p. 101 - 110)

   

Algemeen Begeleide intervisie Concepten /Benaderingswijzen Doelgroepen / sectoren o Activiteitenbegeleiders o Bankwezen o Gezondheiszorg o Huis-)artsen o Hulpverlening o Kinderopvang o Managers o Onderwijs / docenten - Lerarenopleiding - ROC - Speciaal basisonderwijs - Onderwijs-/schoolbegeleiders - Voortgezet onderwijs - Universitaire docenten o Organisaties o Pastoraal werk o Reclassering o Psychiatrie o Verpleegkunde o Volwasseneneducatie o Vrijwilligers  Hulpmiddelen  Intervisiecoaching  Intervisie - supervisie - (collegiale) consultatie  Methodiek o Proces  Modellen  Onderzoek o Praktijkopvattingen o Hoger beroepsonderwijs o Huisartsen o Vaardigheden  Praktijkervaringen  Voorbereiding op intervisie: Intervisie leren  Publicaties Nederlandse auteurs in vreemde talen over intervisie o Sloveens

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

10

III.

COLLEGIALE CONSULTATIE (p. 110 - 111)

 Algemeen o Consultatie o Collegiale consultatie  Hulpmiddelen  Onderzoek

IV.

COACHING (p. 111- 125)

 Algemeen o Leren coachen o Ontwikkeling / geschiedenis o Opvattingen o Professionele coaching  Basisprincipes  Benaderingswijzen o Algemeen o Adleriaans o Co-actief o Jungiaans o NLP o Ontwikkelingsgericht o Provocatief o Socratisch o Stoïcijns o Vitaliserend  Coach o Competenties o Professionalisering o Rol - Adviseur - coach - Managementconsultant o Tijdsbesteding  Coaching - verwante begeleidingsvormen o Coaching - Counselling o Coaching - Supervisie  Specifieke thema’s o Spiritualiteit o Diversiteit  Doelgroepen / sectoren o Leidinggevenden / managers (executive coaching) o Ondernemers o Onderwijs / Opleidingen - Algemeen © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

11

- HBO - MBO - Primair onderwijs - Voortgezet onderwijs o Professionals o Zakelijke Dienstverlening  Effecten o Organisaties  Hulpmiddelen o Algemeen o Enneagram o Hartcoherentie  Methodisch handelen o Algemeen o Afstemming o Contractering o Dilemma’s o Interventies - Algemeen - Confronteren - Onorthodox o Rol van de Coach o Valkuilen  Onderzoek (-smethodologie) o Condities / effecten o Effectiviteit o Kwaliteit dialoog o Onderzoeksmethodologie - Evidence-based - Werkzaamheidsfactoren  Vormen van coaching o Bedrijfsopleider als coach o Coach van coaches (coach the coach) o Coaching van leerpraktijk o Competentieontwikkeling o Docent als coach o E-coaching o Executive coaching (zie ook coaching van leidinggevenden) o Externe coaching o Jobcoaching o Loopbaancoaching o Manager / leidinggevende: als coach (verticale coachingrelaties): Coaching door de manager o Managementcoaching: coaching van de manager o Mentoring - Algemeen - Beginnende leraren - Loopbaanbegeleiding - Mentorschap - Opleiding tot mentor o Momentcoaching © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

12

Organisatiecoaching Organisatieverandering Peercoaching Performance coaching Prestatiegerichte coaching Teamcoaching / -begeleiding Algemeen Doelen . Zelfsturing - Doelgroepen / sectoren . Onderwijs . Zorg

o o o o o o -

o Telefonische coaching o Vaardigheidsgerichte coaching o Zelfcoaching  Voorbereiding op coaching  Werkvormen  Publicaties Nederlandse auteurs in vreemde talen over coaching o Duits - Coaching in variaties - Ontwikkeling / geschiedenis - Supervisie - coaching o Engels - Coaching - Supervisie o Roemeens - Coaching - Supervisie

V. WERKBEGELEIDING / WERKGERICHTE COACHING (p. 125 - 127)

 Algemeen  Doelgroepen / sectoren o Onderwijs o Sociale Dienst o Psychiater o Verzorgingshuis  Vormen  Werkbegeleider (rol / functie)

VI. PRAKTIJKBEGELEIDING / COACHING VAN LEERPRAKTIJK / MENTORAAT (p. 127 - 128)

 Algemeen  Doelgroepen / sectoren o Gezondheidszorg (In deze sector ook werkbegeleiding genoemd) © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

13

o o o o o

Onderwijsgevenden / docenten Pastoraat Politieonderwijs Werksetting met gedwongen contacten Verpleeghuiswereld

 Mentoring  Onderzoek  Opleiding tot mentor  Praktijkbegeleider (Rol)

VII. STAGEBEGELEIDING / STAGECOACHING (p. 129)

 Algemeen  Buitenlandstages  Effecten op beroepsontwikkeling  Onderwijsgevenden / Leraren  Onderzoek

VIII. BEGELEIDING(SKUNDE) (Beroeps- en werkgericht) - Algemeen (p. 130 - 135)

 Algemeen  Begeleidingskundige  Benaderingswijzen  Doelgroepen / sectoren o Geestelijke gezondheidszorg o HBO o Voortgezet) onderwijs - Collegiale vormen - Begeleide Vormen o Organisaties  Evaluatie  Hulpmiddelen  Human Resource Development (HRD)  Inzichten uit andere vakgebieden  Methodisch handelen  Professioneel meesterschap  Ondernemerschap / Eigen praktijk  Reflecteren  Vormen o Balintmethode o Functioneringsgesprek o Keuze van vorm o Reflectiegesprek o Procesadvisering o Studie(loopbaan)begeleiding

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

14

I.

SUPERVISIE

CONCEPTUALISERING VAN SUPERVISIE / SUPERVISIE-OPVATTINGEN in theorie en praktijk 1950 - 1969 Bruyel, W. (1950). Supervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 4 /.., 284-…. Dam, J.C. van (1957). Supervisie I. Sociale Zorg, 19, 333-338. Dam, J.C. van (1957). Supervisie II. Sociale Zorg, 19, 349-355. Delen, A. (1951). Supervisie en opleiding tot supervisor. In: Spaan, L. e.a. (1951). Verslag der Studiedagen van de katholieke Vereniging van maatschappelijke werkers dr. Ariëns. Onderwerp: Oriëntering over het social casework. Bouvigne, 13-17 september, 26-32. Halderen, B.J.A. van (1963). Rode lichten voor maatschappelijk werkers. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 17, 199 vv. Hoeven, A. van der (1966). Enige gedachten omtrent de praktijkscholing in het maatschappelijk werk. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 20, 396 vv. James, M. (1954). Supervisie in het maatschappelijk werk. Tijdschrift voor Ziekenverpleging, 7, 612 vv. James, M. (1954). Casework methods and methods of supervision. Den Haag. James, M. (1960). Supervisie I. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 14 /11, 187-192. James, M. (1961). Supervisie II. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 15 /8, 153-159. Jongh, J.F. de (1950). De scholing voor het Amerikaanse casework. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 4 /17, 282-283. Lekkerkerker, E.C. (1950). Supervisie en maatschappelijk werk op het terrein der geestelijke gezondheidszorg. MGV Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 5, 79-83. Ongerboer, N. (1951). Methods of teaching social casework and supervision. Den Haag, 1951. Ongerboer, N. & J.F. de Jongh (1954). Casework-scholing. Enkele voorwaarden. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 8 (1954), 317 vv. Ongerboer, N. (1962). Rode lichten voor supervisoren. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 16 /9, 163-170. Poorter M. de (1965). De supervisor bij de raden voor de kinderbescherming. TMW Tijdschrift voor © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

15

Maatschappelijk Werk, 19, 79 vv. Raeven, F.M. (1957). De supervisie. Hoofdstuk 7 in: Raeven, F.M. (1957). Inleiding tot het social casework. Voorhout, Uitgeverij Foreholte, 82-86. Rapport (1963). Rapport onderzoek ‘Supervisie’. Landelijke Vereniging R.K. Gezinsvoogdij en Patronage, ’s-Hertogenbosch, 1963. Ribberink, M.H. (1965). Supervisie in Drenthe. TMW, Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 19, 88 vv. Siegers, F.M.J. (1968). Supervisie. Deel I. Dux, 35 /1, 25-42. Siegers, F.M.J. (1968). Supervisie. Deel II. Dux, 35 /2, 73-89. Vismans, L.J. (1960). Supervisieproblemen. Katholiek Sociaal Tijdschrift, 10, 217 vv. Wansink, D.J. (1958). De noodzaak van de supervisie. Sociale Zorg, 20, 337 vv. Zier, H.J. (1967). Leren werken door middel van supervisie. De Schalm, 24 /6, 375-390. Zier, H.J. (1968). Discussie over supervisie. Volksopvoeding, 17 /3, 135-153. (Idem in: Siegers, F.M.J. (red.), (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 15-33. 1970 - 1979 Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Katholieke Universiteit Nijmegen). Bock, J. de (1976). Supervisie. Helpen leren in de ruimte van het nu. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 13-32. Ebbenhorst, M. (1974). ‘Het is onmogelijk om niets te leren…’. Interview met Daan Bouwmeester, supervisor. Verdanda, 1974, jan., 5-9. Elferink, J.W.R. (1972). Instellingssupervisie. Maatschappelijk werk - supervisie - organisatie. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /.., 320-323. Haan, P.M. (1972). Achtergronden van Amerikaanse supervisie-literatuur vanuit het gezichtspunt ‘supervisie als coöperatief leerproces’. In: Siegers, F.M.J. (red.), Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 67-90. Haan, P.M. (1974). Supervision as conceptualized in the Netherlands. In: Haan, P.M. (1974). A study of the activity of the supervisor of groupwork students in the first yearof advanced social work education in the Netherlands. Ann Arbor, Michigan: University of Pennsylvania, University Microfilms, D.S.W., 46-73. Haan, P.M. (1975). Supervisie als coöperatief leerproces, achtergronden van Amerikaanse supervisie2 literatuur. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 ). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 115-137. Houtsma, L. (1973). Aspekten van supervisie. Een oriëntatie omtrent het verschijnsel supervisie betreffende haar ontstaan en ontwikkeling tot leermethode. Bloemendaal, H. Nelissen. [Historische achtergrond; professionalisering, methodisering en ontwikkeling van supervisie als methode; opvattingen over supervisie in Nederland; supervisie als leerproces binnen een opleiding.] Jonghe, C. de (1976). Wat een supervisor doet. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.), Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 33-49. 11

Kamphuis, M. (1977). Wat is supervisie. In: M. Kamphuis (1977 ). Wat is social casework? Alphen a/d Rijn, Samsom. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

16

Leenstra, M. (1976). Over supervisietheorie. Tijdschrift voor Agologie, /3, 219-228. Oort-Wegelin van, B.M. (1970). Boekbespreking. Dora van Caemerer (1970). Praxisberatung (Supervision). Ein Quellenband. Lambertus-Verlag, Freiburg, 1970. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 237. Ruijgers, H. (1971). Literatuur over supervisie. ’s-Gravenhage, Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn. Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom. Siegers, F.M.J. (1972). Supervisie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 34-64. (Idem in: Dux, 35 /1, 25-42; 35 /2, 73-89). Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De interactie tussen 2 supervisor en supervisant. In: Siegers, F.M.J., e. a. (red.) (1975 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, Samsom, 17-62. Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De achtergronden van het 2 supervisiegebeuren. In: Siegers, F.M.J., e. a. (red.) (1975 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, Samsom, 63-84. Zeillemaker, T. (1976). Supervisie komt generiek niet voor. Over vormingswerksupervisie gezien in een Voortgezette Opleiding. In: Siegers, F.H.J e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 120-154. Stevens, J., (1979). Supervisie als controle en als leermethode. Collationes, 9, 55-73. Zetten-van der Linden, M. van (1975). Supervisie. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 29 / 5, 81-87. Zetten-van der Linden, M. van (1978). Het emancipatorisch moment in supervisie. Nijmegen, Dekker & van de Vegt. Zier, H.J. (1975). Leerzaam terugzien voor straks. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Theorie en praktijk. Alphen a/d Rijn, Samsom, 85-103. 1980 - 1989 Boogert, K. den (1986). Supervisie grijpt dilemma’s aan. Vorming, 35 /3, 26-31. Boomgaardt. J. (1989). Supervisie. Deskundigheidsbevordering tegen het licht van human resources management. In: Verslag najaarsconferentie 1988. Leidsendam, LPS, Landelijke Projectgroep Supervisie, 13-17. Dijken, K. van e.a. (red.) (1986). Supervisor, wat is je product? Verslag supervisiekonferentie 1986. Krimpen a/d Ijssel, LPS Stichting Landelijke Projektgroep Supervisie, 1986. Griffioen, J. (1980). Een beeld van supervisie. In: Griffioen, J., Supervisie van beginnende leraren. Groningen, Wolters-Noordhoff, 49-65. Haan, D. (1989). Wat is supervisie? Een Nederlands panorama. Supervisie in de GGZ, Nijmegen, Rino Oost-Nederland, 7-11. Haan, D. & F. Siegers, (1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier 6. Jagt, N., e.a. (1983). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van Loghum Slaterus.. (Besprekingen: Peterse, T. (1983). Tijdschrift voor jeugdhulpverlening, 11 /10, 283; Taylor, E. (1983). © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

17

TMW-kwartaal, 37 /2, 40; Griffioen, J. (1984). Supervisie in Opleiding en Beroep. 1 /1, 37-39). [Supervisie beschreven vanuit praktijk van sociaal-pedagogische opleidingen. Waarom supervisie; gang van zaken; individuele en groepssupervisie; de macht van supervisie; evalueren; beoordeling; 7 gezichtspunten op supervisie.] 2

Jagt, N., e.a. (1987 ). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van Loghum Slaterus. Ploeg, S van der (1989). Toekomstperspectief van supervisie. In: Verslag najaarsconferentie 1988. Leidsendam, LPS, Landelijke Projectgroep Supervisie, 5-12. Siegers, F. (1985). Gaat supervisie in de toekomst praktijkbegeleiding heten? Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 55-60. Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (Bespreking: Hanekamp, H. (1983), Tijdschrift voor Psychotherapie, 9 /6, 320-321; Kessel, L. van (1984). Supervisie in Opleiding en Beroep. 1 /1, 34-37). [Vier delen: 1. Oorsprong, ontwikkeling, definitie. 2. Achtergronden en oriëntaties.3. Supervisie: elementen, aspecten, processen. 4. Wat doet de supervisor. Veel achtergrondinformatie.] 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. Venema-Goedbloed (red.). (1981). Supervisie, Aktie en Reflektie. Verslag herfstkonferentie 1981.Haarlem, Projektgroep Supervisie. Zetten-van der Linden, M. van (1983). Supervisie is geen Haarlemmer olie. TMW-kwartaal, 37 /4, 39-42. 2

Zier, H. (1983). Voor het eerst supervisie. Groningen, Wolters-Noordhoff (1983; 1988 ). (Boekbespreking: ..., Tijdschrift voor ziekenverpleging, 37 (1984), 4, 124; Hanekamp, H. (1983). Supervisie in Opleiding en Beroep. 0 /0, 17-18). 1990 - 1999 Geerts, N. (1990). Colloquia over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 29-35. Houtsma, R. (1992). Grondlijnen van supervisie. In: Plantier, E. & Th. Moorman (red) (1992). Vol vuur voor het pastoraat. Bijdragen aan de gedachtevorming over pastoraat en supervisie. Zoetermeer, 32-46. Jagt, N., e.a. (1995). Supervisie. Praktisch gezien; kritisch bekeken. Houten/Zaventem, Bohn Stafleu Van Loghum, 3e herz. druk. [In 10 hfdstkn aspecten van opleidingssupervisie, dichtbij de praktijk, met groepssupervisie als uitgangspunt. Geactualiseerde uitgave, in grote lijnen gelijk aan vorige uitgaven. Beschreven worden: supervisies in de praktijk verschillen; wat wordt beoogd met opleidingssupervisie, welke plaats heeft ze in het curriculum, welke basiscondities zijn nodig; de praktijk van het supervisieproces: voorbereiding, en start; vormen en gebruik van supervisiemateriaal; groepssupervisie; de rol van macht; evalueren, beoordelen en afronden.] Kerkhoven, M. (1994). Arbeid en ziekteverzuim, zorg en supervisie. In: Professionele begeleiding in relatie mens-arbeid. Verslag van de najaarsconferentievan de LVSB vrijdag 19 november 1993. Den Haag, LVSB, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleldingsvormen, Supervisie-cahier 00, 917. Kessel, L. van (1990). Supervisie als methode van indirecte agogische arbeid, gericht op begeleiden van leren in het kader van opleiden en deskundigheidsbevordering tot agogische arbeid. In: Merkies, Q. (Red.) (1990). Supervisie samenspraak: zoekend terugzien voor straks. Culemborg, Phaedon, VOcahier 5, 18-36. Kessel, L. van (1991). Supervisie als een methode van opleiden en deskundigheidsbevordering voor pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs, 7 /3, 169-176. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

18

Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, H. (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. Kessel, L. van (1999). Supervisie. Een productomschrijving. Forum, Tijdschrift LVSB, 5 /3, 6-8. Klarus, R. (1990). Supervisie als proces van begripsvorming. In: Partners in Deskundigheid. Verslag najaarsconferentie november 1989. Leidschendam, Landelijke vereniging voor supervisie en andere begeleidingsvormen, 18-28. Linden, M. H. M. van der (1990). Supervisie. Een derde persoon. Maandblad Geestelijke Volksgezondheid (MGv), 45 /7-8, … Merkies, Q.L. (red.) (1990). Supervisie samenspraak. Zoekend terugzien voor straks. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, Voortgezette Opleidingen, VO Cahier 5. Praag, Ph. H. (1993). Een visie op supervisie. Wetenschapstheoretische en -filosofische overwegingen. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 66-75. Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Supervisie. Een didaktische methode. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 21-34. (Idem in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 19-31). 7

Regouin, W. (1992 / 2007 ). Supervisie. Gids voor supervisanten. Assen, Dekker & van de Vegt / Koninklijke van Gorcum. (Bespreking: Derrix, H. (1992). Tijdschrift voor Jeugdhulpverlening en Jeugdwerk, 4 /6-7, 53). Siegers, F. (1995). Instellingssupervisie. Leren over werk in de context van leiden-begeleidensamenwerken. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum. Supervisie (1992). In: LVSB-registratie supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 13-14. Supervisie (1996). In: LVSB-Registratie supervisoren 1996. Herziene editie . Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 1996, 15-16. Supervisie in Ontwikkeling (1994). Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. 2000 - 2012 Bennink, H. (2001). Traditie en vernieuwing van het Nederlandse supervisieconcept. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 182-199. Coenen, B. (2003). De illusie van voltooidheid. Een onderzoek naar de ontwikkeling van supervisie in Nederland. Soest, Nelissen. (Proefschrift Universiteit voor Humanistiek Utrecht). [Bespreking: Bennink, H. & W. Regouin (2004). Supervisie & Coaching, 21 /1, 3-22. Reactie: Coenen, B. (2004). Supervisie & Coaching, 21 /2, 89-90. Zie ook: Hoop, A. de (2003), Impressie: Een promotie over supervisie en begeleidingskunde. Supervisie & Coaching, 20 /3, 146-148.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

19

Coenen, B. & Ph.H. van Praag (2000). Enkele wetenschapstheoretische en -filosofische overwegingen. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 67-79. Hoonhout, M. & R. Merkies (2000). Supervisie, een definiëring. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 45-88. Jagt, N. (2005). Supervisie in branche- en (regionale) vakbladen. Supervisie & Coaching, 22 /1, 44-45. Jagt, N. (2007). Signalement: Supervisie in andere bladen. Supervisie & Coaching, 24 /1, 59. Kessel, L. van (2003). Supervisie. Een lange weg vol avonturen en ervaringen. Bij het verschijnen van Handboek Supervisiekunde van Frans Siegers. Reactie van Louis van Kessel. Forum, Nieuwsbrief van de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 9 /1, 5-9. Kessel, L. van (2003). Commentaar van Louis van Kessel op Handboek supervisiekunde (Frans Siegers, 2002). Supervisie in opleiding en beroep, 20 /3, 153-155. Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen. (Bespreking: Brederode, C. van (2003). Supervisie & Coaching, 20 /2, 98-102). 5

Regouin, W. (2001 ). Supervisie. Gids voor supervisanten. Assen, Koninklijke van Gorcum. (Deel I: Eerste oriëntatie, p. 5-22; Deel II Het supervisieproces, p. 23-31). Regouin, W. (2001). Supervisie. Concept, profielen, opleiding. Overdenkingen bij een duo-publicatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /2, 96-114. [Bespreking van: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant; Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant. Daarop reacties van: Merkies, R. & M. Hoonhout; Stapert, Y.; Duin, Chr. van; met weerwoord van Regouin, W. (2001). Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 212-224. Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum, 2002. [Besprekingen in: - Berretty, E. (2004). Tijdschrift voor Psychotherapie, 30 /2. - Van Kessel, L. (2003). Forum, Nieuwsbrief van de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 9 /1, 5-9. - Van Kessel, L. (2003). Supervisie & Coaching, 20 (2003) 3, 153-155. - Schuringa, L. (2003). Impressie: Presentatie Handboek Supervisiekunde. Supervisie & Coaching, 20 /1, 32-33.] Siegers, F. (2002). Wat is supervisie? In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 13-32. Siegers, F. (2003). Supervisie. Een lange weg vol avonturen en ervaringen. Forum, Nieuwsbrief van de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 9 /1, 2-5. Siegers, F. (2005). Niets is zo praktisch als een goede theorie. Over de rol van theorie in de professionalisering van supervisie in Nederland. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.) (2005). Hink-stap-sprong.In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 35-42. Supervisie (2002). In: Registratie. Editie 2002. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2002, 10-12. Supervisie (2005). In: Registratie. Editie 2005. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2005, 10-12. [Inleiding. Openingswoord. Schriftelijke weergave van de vijf lezingen. Impressies van de workshops en © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

20

de plenaire slotbijeenkomst.] Specifieke opvattingen Contextueel werken Bannink, I. (2007). Contextueel werken in supervisie. Vakblad voor Contextuele Hulpverlening. 12 /3, 2125. Koster, A.C. (2007). (Ge)zin in je werk. De meerwaarde van de contextuele benadering in supervisie, In: Rapper, J.M. de (red.) (2007). In contextueel perspectief. Het belang van de contextuele benadering in hulpverlening en supervisie. Zwaag, Sprint Print, 58-75. Rapper, J.M. de (red.) (2007). In contextueel perspectief. Het belang van de contextuele benadering in hulpverlening en supervisie. Zwaag, Sprint Print. Emancipatorische supervisie Blom, J., E. Peeters & J. Ravensbergen (1982). Discussie over supervisie en emancipatie. Een poging tot het verbinden van supervisie en emancipatie. LPS, Landelijke Projectgroep Supervisie. Discussiestuk voorbereid door de werkgroep ‘Supervisie en Emancipatie’ in het kader van de Supervisoren Conferentie op 30 oktober 1982. Bosboom, C. M. (1977). Supervisie en emancipatie. Behoort een emancipatorische supervisie tot de mogelijkheden? Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Theoretische Opvoedkunde (Doktoraal skriptie). Fisser, H. (red.) (1982). Diskussie rond supervisie en emancipatie. Verslag herfstkonferentie 1982 van de Landelijke Projektgroep Supervisie. Haarlem, Projektgroep Supervisie. Haan, D. (rapportrice) (1979). Supervisie en emancipatie.Verslag Studiedag 21 oktober 1978, Supervisoren-Opleiding. Amsterdam, Protestantse Voortgezette Opleiding voor Sociale Arbeid. Meyer, M. (1979). Politieke supervisiepraxis. Amsterdam, Universiteit van Amsterdam, Theoretische Opvoedkunde (Doktoraal skriptie). Rutten-Saris, M. e.a. (1982). Diskussie rond supervisie en emancipatie. Verslag herfstkonferentie 1982 van de Landelijke Projektgroep Supervisie. Haarlem, Projektgroep Supervisie. Rutten-Saris, M. (1983). Supervisie over vrouwenpatronen in organisaties. Werkmateriaal voor Conferentie Landelijke Projectgroep Supervisie (LPS), Utrecht, 1983. Zetten-van der Linden, M. van (1978). Het emancipatorisch moment in supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. Gestalt Wolbink, R. (2005). Gestalt in supervisie. Soest, Uitgeverij Nelissen. (Boekbespreking: Volders, C. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /4, 222-224). Haley Jagt, N. (2002). Signalement: Supervisie à la Jay Haley. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /3, 146-147. Kritische supervisie Banning, H. (1985). Supervisie tussen maatschappelijke beheersing en eigen creativiteit. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 / 2, 13-18. Jagt, N. (1984). Kritische supervisie. Uitnodiging tot discussie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 1428. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

21

Loos, N. van der & L. de Vries (2002). Supervisie en NLP. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.), Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 121-138. Postmodern perspectief Banning, H. (2000). Supervisie in postmodern perspectief. Kwaliteitsontwikkeling en reflectie. Baarn, H. Nelissen. Psychodynamische benadering Gorkum, van F. (2007). Dynamisch begeleiden. In supervisie en coaching. Amsterdam, Boom uitgevers.

Terminologie Merkies, Q.L. (1990). Kanttekeningen bij enkele termen in de supervisieliteratuur. In: Q.L. Merkies (Red.) (1990). Supervisie in samenspraak. Culemborg, Uitgeverij Phaedon, 10-17.

GESCHIEDENIS / ONTWIKKELING VAN SUPERVISIE IN NEDERLAND (Zie ook: conceptualisering van supervisie / supervisie-opvattingen) Algemeen Haan, D. (2005). Leerzaam terugzien om te begrijpen … In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.) (2005). Hink-stap-sprong.In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 11-17. Jagt, N. (2009). Integratief leren. Notities over de oorsprong en ontwikkeling van supervisie. Maatwerk, 10 /6, 20-22. [Supervisie zoals we dat kennen in het maatschappelijk is onderscheiden van praktijk- en werkbegeleiding. Daarmee is supervisie niet meer op leidinggeven of werkbeoordeling gericht.] Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. Praag, P. H. van (1985). Hoe supervisie in Nederland begon. Een subjectieve impressie. In: Verslag eerste lustrumconferentie van de Landelijke Projectgroep Supervisie. Utrecht, LPS, 1985. Ruijgers, H. (1971). Literatuur over supervisie. ’s-Gravenhage, Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn, 1971. [Bevat overzicht van 246 publicaties over supervisie tot 1-8-1971]. Waals, Jac. van der (1977). Vijfentwintig jaar wankelen. Vorming, 26 /1-2, 3-22. Zeillemaker, T. (1989). 25 jaar supervisie. Persoonlijk gezien, professioneel bekeken. In: Rigter, W.(1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier-3, 132-154. In relatie tot maatschappelijke context Bauman, Z. (2004). Vloeibare moderniteit. Supervisie & Coaching, 21 /4, 160-169. [Lezing prof. dr. Zygmunt Bauman ANSE-conferentie 2004.] Bennink, H. (2004). Professionele begeleiding in een vloeibare samenleving. Over betekenis en implicaties van Zygmunt Baumans maatschappijmetaforiek. Supervisie & Coaching, 21 /4, 170-184. [Kritische doordenking van Baumans betoog (Supervisie & Coaching, 21 /4, 160-169) voor de praktijk © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

22

van supervisie en coaching.] Benjamins, F., D. Haan en Y. Stapert (1984). Het supervisorschap in een tijd van schaarste. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 5-13. Benjamins, F. (1989). Overpeinzingen bij het afscheid van Dinie en Frans. In: Rigter, W.(1989), Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 14-20. Haan, D. (1985). Supervisie breidt zich uit en wordt ingebonden. In: Verslag eerste lustrumkonferentie.. Utrecht, Landelijke Projektgroep Supervisie, 8-21. Haan, D. (1987). Maatschappelijke ontwikkelingen en supervisie. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen. 2 /3, 18-25. Kessel, L. van (1985). Bevoegdheid voor supervisie. Een gordiaanse knoop. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 5-21. LPS (1980). Supervisie en Bezuiniging. Verslag en achtergrondmateriaal Konferentie op 15 maart 1980 voor (voormalige) studenten en medewerkers van de supervisorenopleidingen. Haarlem, Landelijke Projectgroep Supervisie. Supervisie (1985). Welzijnsweekblad, 10 /47, 8. Supervisie gewogen (1986). Welzijnsweekblad, 11 /45, 8. TMW (1980). Supervisoren let op uw zaak. TMW Welzijnsmaandblad, 34 /1, 29.

BUITENLANDSE ONTWIKKELINGEN Algemeen Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 1994, 5-31. [Systematisch historiserende beschrijving op kenmerkende aspecten van het Nederlandse concept. Kenmerken van het vigerende concept. Vergelijking met supervisie-opvattingen in de Engelstalige en Duitssprekende landen. Slotopmerkingen.] Kessel, L. van (2005). LVSB en internationalisering. In: Huisman, P. & R. Keller (2005). Hink-Stap-Sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar LVSB. Wijchen, LVSB, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 2005, 81-88. ANSE (Association of National Organisations for Supervision and Coaching) Alting von Geusau, W. (2004). Vast én vloeiend. Indrukken van het ANSE-congres 7 en 8 mei 2004 te Leiden. Forum, Tijdschrift LVSC, 10 /3, 2-4. Bennink, H. (2003). Boekbespreking: L. van Kessel & J. Fellerman (Hrsg./Eds.), (2002). Supervision und Coaching in Europäischer Perspektive. Beiträge der ANSE-Konferenz 2000. Supervision and coaching in an European perspective. Proceedings of the ANSE-conference 2000. Supervisie & Coaching, 20 /1, 42-46.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

23

Bennink, H. (2004). Impressie: De ANSE-conferentie in Leiden. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 21 /3, 150-151. Dekkers, A. (1997). Europese mini-conferentie 1996. Een indruk. Forum, Tijdschrift LVSC, 3 /2, 7-8. Duin, C. (2003). Impressie: ANSE Summer University 2003. Supervisie & Coaching, 20 /4, 220-221. Kessel, L. van (2002). Associatie van Nationale Organisaties voor Supervisie in Europa / ANSE. In: LVSBRegistatie. LVSB, Wijchen, 2002, 79-80. Kessel, L. van (2005). ANSE de Europese organisatie voor supervisie. Ontstaansgeschiedenis, doelen, activiteiten en betekenis. Supervisie en Coaching, 22 /1, 3-19. Idem: www.springerlink.com/content/x53x52h410015416/ Leeneman, B. & E. Schwirtz (1999). Conferentie en ledenvergadering van de ANSE op 27-28 november 1998 in Boedapest. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 /3, 7-10. Middelkoop, Th. (2001). Impressie: Supervisie en coaching. Hetzelfde met verschillend etiket? Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 59-62. Roos, S. de & E. Schwirtz (2001). Verslag van de ANSE-conferentie 2000. Supervisie en coaching. Wordt onder verschillende noemers hetzelfde product geboden? Forum. Tijdschrift LVSB, 7 /1, 21-25. Schwirtz, E. & J. Sicking (1997). Nog een indruk … met betrekking tot het thema registratie. Forum. Tijdschrift LVSB, 3 /2, 8-9. Schwirtz, E. & S. de Roos (1999). Verslag ANSE ledenvergadering 1999. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 / 5, 27-30. Schwirtz, E. & S. de Roos (2000). ANSE- ledenvergadering 2000. Forum. Tijdschrift LVSB, 6 /4, 16-18. Rinke, I. & S. de Roos (2002). ANSE-Nieuws: Bolzano, 20 en 21 oktober 2001. De vijfde algemene ledenvergadering van ANSE. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /1, 13-15. Roos, S. de (2003). ANSE-jaarvergadering 2002. Forum. Tijdschrift LVSB, 9 /1, 20-21. Stapert, Y. (2004). Impressie: Een uitdagende conferentie. Supervisie & Coaching, 21 /3, 152-154. Tjoa, T. , E. Halászi & C. van Duin (2004). Verslag van de internationale zomerconferentie over supervisie. Salgotarjan, Hongarije, 28 juli tot 2 augustus 2003. Forum. Tijdschrift LVSB, 10 /1, 8-10. Aruba Jagt, N. (1992). Impressie: Supervisie op Aruba. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 / 3, 42-46. België Coddens, H. (1988). Supervisie in Vlaanderen. Een eerste oriëntatie op de stand van zaken. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 30-36. Goedhart-Schotveld, I. (1988). Impressie: Ontwikkelingen in België. De Vlaamse Werkgroep Supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /1, 42-44. Duitsland - Zwitserland - Oostenrijk Belardi, N. (1999). Supervisie in Duitsland. Ontstaan, ontwikkeling en belangrijkste kenmerken. Supervisie © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

24

in Opleiding en Beroep, 16 /2, 20-33. (Met inleiding (17-19) en aantekeningen (34-42) door L.van Kessel). Bennink, H. (1999). Boekbespreking: Astrid Schreyögg (1999). Coaching. Een inleiding voor praktijk en opleiding. Coaching voor de coach. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /3, 38-42. Hanekamp, H. (1991). Boekbespreking: Heinz Jürgen Kersting, Lothar Krapohl, Gerhard Leuschner (Hrg). Diagnose und Intervention in Supervisionsprozessen. Aachen, 1988. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 35-36. Hanekamp, H. (1985). Impressie: Supervisorenworkshop 1984 te Münster (BRD). Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 67. Kessel, L. van (1989). Impressie: Autonomie und Abhängigkeit. Negende workshop supervisie van de Akademie für Jugendfragen Münster BRD. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1, 39-44. Kessel, L. van (1989). Impressie: De alledaagse werkelijkheid, het buitengewone en de waardenhemel in supervisie. Congres over supervisie in Kassel (BRD). Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /2, 40-43. Kessel, L. van (1991). Supervisietheorie in ontwikkeling in Duitsland en Zwitserland. Koorddansen tussen psycho-analyse en organisatie-ontwikkeling. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 30-33. Kessel, L. van (1992). Impressie: Deutsche Gesellschaft für Supervision organiseerde haar 'Eerste Duitse Supervisiedag' met als thema 'Aanbod en vraag'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 39-41. Kessel, L. van (1992). Boekbespreking: Rappe-Giesecke, K. (1992). Theorie und Praxis der Gruppen- und Teamsupervision. Berlin, Springer-Verlag. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 48-52. Kessel, L. van (1992). Impressie: Deutsche Gesellschaft für Supervision organiseerde haar 'Eerste Duitse Supervisiedag' met als thema 'Aanbod en vraag'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 39-41. Kessel, L. van (1994). Ontwikkelen van supervisie. Ervaringen met het helpen ontwikkelen van supervisie aan de Humboldt Universität in Oost-Berlijn. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /2, 3-39. Kessel, L. van (1994). Zoeken naar een integratief supervisieconcept in Duitsland. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /3, 40-47. [N.a.v. Schreyögg, A. (1992). Supervision ein integratives Modell. Lehrbuch zu Theorie & Praxis. Paderborn, Junfermann Verlag.] Kessel, L. van (1997). Supervision: Eine Profession wird volljährig? In: Schwendenwein, J. (Hg.), Supervision und Organisation. Kassel, Gesamthochschulbibliothek, Beiträge zur Supervision, Band 11, 1-27. Kessel, L. van (1999). Inleiding op artikel van Belardi. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /2, 17-19. Kessel, L. van (1999). Aantekeningen bij artikel van Belardi. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /2, 3442. Kessel, L. van (2000). Boekbespreking: Hilarion G. Petzold (1998). Integrative Supervision, MetaConsulting und Organisationsentwicklung. Modelle und Methoden reflexiver Praxis. Ein Handbuch. Paderborn, Junfermann. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /2, 91-95. Kessel, L. van & H. Bennink (2001). Werkconferentie ‘Ethik und Mitgliedsordnung’ van ‘Deutsche Gesellschaft für Supervision e.v. (DGSv). Impressie uit Kassel. Forum. Blad van de LVSB, 7 / 3, 17-19. Körver, Sj. (1999). Bespreking diskette supervisieliteratuur. N. Belardi, Supervision - Bibliographie Literaturdatenbank. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /3, 44-45. Körver, Sj. (2003). Impressie: Jaarlijkse conferentie pastoraal supervisoren in Duitsland. Supervisie & © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

25

Coaching, 20 /1, 33-35. Ploem, R. (1991). Impressie: 'Und ich soll immer alles verstehen?’ Supervisorencongres in Kassel 9 -11 mei 1991. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 44-46. Roos, S. de (1990). Impressie: Workshop voor supervisoren. Berlijn, 7-9 november 1990. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 35-37. Roos, S. de (1991). Boekbespreking: Harald Pühl, Angst in Gruppen und Institutionen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 38-42. Saenen, F. (1990). Impressie: De oprichting van de Deutsche Gesellschaft für Supervision e.V. (DGSv). De eerste algemene ledenvergadering van de DGSv. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 35-37. Schmal, W. (1984). Congres over supervisie aan de universiteit van Kassel (BRD). Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 43-44. Siegers, F. (1984). Expansieve supervisoren tussen Balint en de organisatie. Indrukken over supervisie in Duitsland na lezing van twee jaargangen Supervision, en een vergelijking met de Nederlandse situatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 5-11. Siegers, F. (1991). Boekbespreking: H. Pühl & W. Schmidbauer, Supervision und Psychoanalyse. Selbstreflexion der helfenden Berufe. Tweede bewerkte druk. Frankfurt am Main, Fischer Taschenbuch Verlag, 1991. Supervisie in Opleiding en Beroep. 8 /4, 46-49. Siegers, F. (1993). Boekbespreking: Kerstings Kommunikationssystem Supervision. Unterwegs zu einer konstruktivistischen Beratung. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 49-51. Westgeest, J. & G. Akerboom (1986). Impressie: Supervisorenworkshop november 1985, van de Akademie für Jugendfragen te Münster (Bondsrepubliek Duitsland). Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 50-52. Wieringa, C. (1986). Supervisie, een steeds weer voortgezet gesprek. Impressie uit de Bondsrepubliek Duitsland. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 52-55.

Europa Kessel, L. van (1992). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. In: LVSB-Registratie Supervisoren 1992. Den Haag, LVSB, 50-54. Kessel, L. van (1996). Opleiding tot supervisor in Europees perspectief? In: Supersores. Nieuwsbrief LVSB, 2 /3, 3-7. Kessel, L. van (1996). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. De registratienormen van de LVSB in vergelijking met registratienormen van andere supervisoren-organisaties in Europa. In: LVSBRegistratie Supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 1996, 54-60. Ooijen, I. van (1998). Over ‘Supervision in Europe’. Forum. Tijdschrift LVSB, 5 /1, 13. 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (Hfst. 7.3.Bewegingen en tegenbewegingen in Europa, 178-202). Ghana Duin, C. & T. Tjoa (2003). Reactie op artikel 'Supervisie-ervaring in Ghana' in Forum nr. 2, juni 2003. Forum, Tijdschrift LVSB, 9 /3, 14-15. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

26

Kodde, J. (2003). Supervisie-ervaring in Ghana. Forum. Tijdschrift LVSB, 9 /2, 2-5. Groot Brittannië Brederode, C. (2000). Boekbespreking: Els van Ooijen, Clinical Supervision. A practical guide. Supervisie & Coaching, 17 /4, 204-207. Griffioen, J. (1985). Een Brits boek over supervisie in de lerarenopleiding Boekbespreking: Stones, E., Supervision in Teacher Education; A Counseling and Pedagogical Approach, Londen, Methuen, 1984. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 61-63. Noorwegen Haugs, T. & A. Stensland (2008). Over de grens: Supervisie en professionele coaching in Noorwegen. Supervisie & Coaching, 25 /2, 123-130. (Bewerking van de vertaling en toelichting op de tekst: L. van Kessel). Slovenië Vec, T. & A. Kobolt (2010). Over de Grens: Maatschappelijke en professionele context van de ontwikkeling van supervisie in Slovenië. Supervisie en Coaching, 27 /2, 80-90. Suriname Burg-Loe, H. ter, Y. Stapert & T. Tjoa (1991). Impressie: Een bijscholing voor supervisoren in Paramaribo, Suriname. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /2, 48-53. USA / Verenigde Staten Haan, P.M. (1975). Supervisie als coöperatief leerproces. Achtergronden van Amerikaanse 2 supervisieliteratuur. In Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 ). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen aan den Rijn, Samsom, 115-137. Siegers, F. (1985). The clinical supervisor. Amerikaanse supervisoren scheppen zich een ontmoetingsplaats. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 22-31. Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 140144 (Hfst. 7.1: Bewegingen en tegenbewegingen in Amerika). 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (Hfst. 7.2: Bewegingen en tegenbewegingen in Amerika. 172-178).

SUPERVISIE - VERWANTE BEGELEIDINGSVORMEN

Algemeen Beukema, M., e.a. (1992). Verslag van de werkgroep Supervisie en andere begeleidingsvormen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 2-10. Beukema, M. e.a. (1992). Supervisie en andere begeleidingsvormen. Rapport van de werkgroep, uitgebracht aan de Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen (LVSB), © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

27

Wijchen. Haan, D. (1986). Opleidingsmiddelen in het veld worden belangrijk. Overeenkomsten en verschillen tussen supervisie, intervisie en consultatie. Vorming, 35 /3, 5-14. Haan, D. & L. van Kessel (1988). Impressies. In: Supervisie en andere begeleidingsvormen. Verslag najaarsconferentie van de Landelijke Projektgroep Supervisie, 12 november 1988. LPS, 33-35. Hoonhout, M. (2000). Andere begeleidingsvormen. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 153-169. Houtenbos, J. (1987). Impressie. Begeleiden in methodisch perspectief. Conferentie van de Stichting Landelijke projectgroep supervisie, op zaterdag 14 november 1987. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 52-55. [Supervisie, deskundigheidsbevordering, werkbegeleiding en functioneringsgesprek]. Kessel, L. van (2001). Begeleidingsvormen. Vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB en haar leden aanbieden. Forum. Tijdschrift LVSB, 7 /4, 6-9. Pellegrom, M. (2010). Supervisie en andere begeleidingsvormen binnen de forensische psychiatrie. Supervisie & Coaching, 27 /2, 55-73. [Optimaal effectieve inzet van vormen van professionele begeleiding. Door begeleidingsvragen te relateren aan stadium van professionele ontwikkeling. Op basis van praktijk in forensische psychiatrie.] Supervisie - Coaching Beek, M. & C. Horrel (2002). Coaching of supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 149-160. Bennink, H. (2004). Reactie: Supervisie en coaching. Een vergelijking met een hardnekkige onbekende. Supervisie & Coaching, 21 /2, 90-93. [Reactie op: Boomen, F. van den, M. Hoonhout & R. Merkies (2003), Supervisie & Coaching, 20 /3, 5761.] Bongers, A. (2002). Weerwoord. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 45-46. [Reactie op: Brederode, C. van (2002). Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 41-43; Boomen, F. van den (2002). Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 43-45.] Boomen, F. van den (2002). Supervisie als (intensieve) vorm van coaching. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 43-45. [Reactie op: A. Bongers (2001). Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 171-172]. Boomen, F. van den, M. Hoonhout & R. Merkies (2003). Coaching: bedreiging, beperking of uitdaging? Bijdrage aan de discussie over supervisie versus coaching. Supervisie & Coaching, 20 /3, 57-61. Brederode, C. van (2002). Reactie: Supervisie en coaching: waar hebben we het over? Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 41-43. [Reactie op: A. Bongers (2001). Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 171-172]. Kessel, L. van (2008). Coaching en Supervisie. Werelden van verschil of verwantschap? Tijdschrift voor Coaching, /2, 70-73. Idem: www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20082%20supervisie.pdf Schwirtz, E. (1997). Supervisie en coaching. Agogische leermethoden benadrukken de persoonlijke kwaliteiten van managers. Nederlands tijdschrift voor bedrijfsopleidingen, 2 /4, 4-7. Siegers, F. (2003). Supervisie en coaching met elkaar vergeleken. Supervisie & Coaching, 20 /1, 4-18. [Om te kunnen communiceren ‘Hoe ik werk’ heb ik begrippen nodig die wezenlijke aspecten van de © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

28

werkuitvoering aangeven; helder gebruik van deze begrippen is noodzakelijk. Coaching en supervisie zijn vormen van professioneel begeleiden van werk.] Supervisie - Consultatie Mispelblom Beyer, F. (1980). Opvattingen over konsultatie in Nederland. MGV Maandblad Geestelijke Gezondheidszorg, 35 /10, 841-857. Regouin, W. (1987). Begeleide consultatie of supervisie. Een praktijkervaring. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 30-39.

Supervisie - Intervisie (zie ook: II. INTERVISIE) Bouwkamp, R. (1977). Groepssupervisie en groepsintervisie in de hulpverlening. TMW Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk, 31 /7-8, 233 – 238. Bouwkamp, R. (1977). Commentaar op commentaar. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 31 /11, 358 – 359. Duyvendak, T. (1986). Supervisie duurt even, intervisie kan onbeperkt doorgaan. Vorming, 35 /3, 40-50. Foole, H., J. Kamphorst & H. Zier (1972). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 160-177. Haan, D., (1986). Opleidingsmiddelen in het veld worden belangrijk. Overeenkomsten en verschillen tussen supervisie, intervisie en konsultatie. Vorming, 35 /3, 5-14. Kessel, L. van (1986). Supervisie en intervisie als bijdragen tot verdere beroepsdeskundigheid. Agogische scholing en bijscholing noodzakelijk voor AB-er. Maandblad aktiviteitensektor (AS), 7 /juni, 113-119. Rietmeijer, C. (2008). Supervisie en intervisie in de geneeskunde. Huisartsen versterken functioneren. Tijdschrift voor Coaching, 2008 /1, 52-54. Sijnke, J. (1999). Wat heb Ík daar nou aan? Handleiding voor een eerste kennismaking met supervisie en intervisie. Maarssen, Elsevier / De Tijdstroom. [Supervisie: leren reflecteren op eigen handelen binnen praktijksituatie. Intervisie: zelfstandig verder leren in groepsverband, vaak als vervolg op supervisie, volgens vaste structuur (casuistiek-methode).] Supervisie, intervisie, consultatie in vormingswerk, onderwijs en basiseducatie. Vorming, 35 (1986), 3. Zier H., Foole, H. & J. Kamphorst (1975). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 215-231. Supervisie - Mentoring - Coaching (Zie ook III. Coaching) Schuijt, L. (1995). Kies je een mentor, supervisor of coach? Leren van een ander. VB Magazin, 10 /11, 2427. [Vragen en problemen in de werkuitvoering? Of behoefte aan een spiegel? Gebruik maken van externe begeleiding? Om keuze te kunnen maken, in kort bestek kenmerken van Supervisie, Werkbegeleiding, Mentorschap en Coaching. Aandachtspunten om op te letten bij maken van keuze.] Supervisie - Praktijkbegeleiding / coaching van leerpraktijk (Zie ook: V. Praktijkbegeleiding) Zetten-Van der Linden, M. van (1985). Supervisie of praktijkbegeleiding. Welzijnsmaandblad, 9 /39, 8-11. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

29

Supervisie - Stagebegeleiding /stagecoaching (Zie ook VI. Stagebegeleiding) Bennink, H. (1997). Over de (on)wenselijkheid van de combinatie van supervisie en stagebegeleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /3, 116-128. (Commentaren op dit artikel: p.129-139). Brederode, C. van (Commentaar) (2005). De praktijk: Tegenstrijdige aanwijzingen. Supervisie & Coaching, 22 /4, 218-221. [Schaduwkanten combinatie supervisor-stagebegeleider. En hoe als opleidingssupervisor met de praktijkbegeleider om te gaan bij verschil in opvattingen over vereiste functioneren in de praktijkinstelling.] Linden, M. van der (1992). Stagebeleiding geven. Een taak van de maatschappelijk werker. In: Handboek maatschappelijk werk, H1300-1 - 1300-19, afl. december 1992. [Stage als buitenschoolse leersituatie; Typen stages; Posities, verantwoording en beoordeling; De stagebegeleiding; Fasen in de stage; Stagebegeleidingsgesprekken; Onderscheid supervisie en stagebegeleiding; Kwaliteiten stagebegeleider]. Nuiver, H. (1987). Supervisie binnen de hogere beroepsopleiding voor jeugdwelzijnswerk. Een variatie op het thema stagebegeleiding? Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 33-43. Uittenbogaard, B. (1985). Stagebegeleiding en supervisie als beroepsuitoefening. Taak en functie van de stagedocent. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 30-32. Verbeek, F. & M. Rotmensen (1995). Supervisie vergezocht!? Een intense stagebegeleiding met supervisie-elementen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /3, 137-149. Vin, F. de & J. Westgeest (1991). Begeleiding, scholing of supervisie? De deskundigheidsbevordering in het onderwijs geeft supervisie een nieuwe kans. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 20-30. [Vormen van begeleiding, w.o. supervisie, bij deskundigheidsbevordering (niet-)onderwijzende medewerkers in voortgezet onderwijs.] Supervisie - Teambegeleiding / teamcoaching (Zie ook: III.COACHING) Barnhoorn, J.A.J. (1958). Teamwork en supervisie. Sociaal Contact, 7, 53 vv. Damen, H.F. (1963). Praktijkbegeleiding in het groepswerk. De introductie van een groepswerksupervisor; de begeleiding in teamverband. Mozaïek, 14 (1963), 139. Ploeg, J.G. van der (1958). Teamwork en supervisie. Sociaal Contact, 7, 49 vv. Walle, B. de (1984). Teambegeleiding en supervisie binnen een sociotherapeutische gemeenschap voor jongeren', Tijdschrift voor Agologie, (1984) 4, 213-232

Supervisie - Therapie Bennink, H. (1992). Cliëntgerichte gesprekstherapie en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 29-46. Bennink, H. (2006). Het Debat: Supervisie moet soms therapie zijn. Supervisie & Coaching, 23 /2, 85-86. Bennink, H. (2008). Therapeutische momenten in supervisie en coaching. Supervisie & Coaching, 25 /1, 333. [Door hun taakstelling zijn supervisie en coaching geen therapie. Toch is er een verleiding tot therapeutische bemoeienis. Die is niet altijd gelegitimeerd, maar soms wel, onder nader te omschrijven © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

30

condities.] Brederode, C. van (2007). Het Debat: Over ‘Supervisie moet soms therapie zijn'. Supervisie & Coaching, 24 /1, 57-58. (Reactie op: H. van Praag (2006). Supervisie & Coaching, 23 /3, 157-158; en op: H. Bennink (2006). Supervisie & Coaching, 23 /2, 85-86.) Huisman, P. (2002). Omgaan met grenzen tussen supervisie en therapie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 97-120. Jagt, N., T. Rombout & L. Jagt (1990). Supervisie en therapie. (Hoe) gaat dat samen? Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /3, 21-36. Praag-van Asperen, H. van (2006). Het Debat: Reactie op ‘Supervisie moet soms therapie zijn’. Supervisie & Coaching, 23 /3, 157-158. {Reactie op: H. Bennink (2006). Supervisie & Coaching, 23 /2, 85-86.0 e

Visscher, M. (1985). Supervisie. Thuishaven of ‘therapie’? Een gesprek met drie 4 jaars hbo-j-ers over de e supervisie in het 3 jaar. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 3-4. Supervisie - Werkbegeleiding / werkgerichte coaching (Zie ook: IV. Werkbegeleiding) Beukema, M. (1992). Verslag van de Werkgroep supervisie en andere begeleidingsvormen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 2-10. Groot, A. de (1996). Supervisie en werkbegeleiding in het onderwijs. Een leraar is ook maar een mens. Groningen, Wolters-Noordhoff. Jagt, L. (1995). Werkbegeleiding belicht. Naar aanleiding van 'Instellingssupervisie'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /3, 110-122. Kessel, L. van (1992). Werkbegeleiding als kwaliteitsmanagement van de uitvoerende functie. Balanceren tussen beheersen en ondersteunen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9/1,19-24. Linden, M. van der, Een reactie op het verslag van de 'Werkgroep Supervisie en andere Begeleidingsvormen'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 (1992) 1, 25-29.

DOELGROEPEN / SECTOREN VOOR SUPERVISIE Bibliotheekwerk Hulshoff, M-A.(1989). Supervisie wint terrein in het openbare bibliotheekwerk. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 40-55. Coaches / Adviseurs Haan, E. de (2011). Supervisie in actie. Handboek supervisie voor coaches en adviseurs. Assen, Van Gorcum. [Supervisie: een vorm van reflectie in (veelal professionele) relaties. Inhoud: kwaliteitsborging; technieken van supervisor en supervisant; de organisatiesupervisor; goede supervisiegesprekken; supervisiemethodieken, supervisiecontracten; improvisatie en structuur; praktijkvoorbeelden.] Geestelijke gezondheidszorg © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

31

(zie ook: Psychiatrisch verpleegkundigen / Psychotherapie / Psychiatrie) Beunderman, R. & F. van der Maas (red.) (2012). Een oriëntatie op de praktijk. Supervisie in de GGz. Assen, Van Gorcum. (Bespreking: Graafsma, E. (2012). Tijdschrift voor Psychotherapie, 38 /5). [Verkenning en oriëntatie op het werkveld. Voorwaarden voor supervisie (o.a. kwaliteiten/competenties supervisor; stijlen van interactie en leren; discriminatiemodel Bernard & Goodyear als aanzet tot reflectie op eigen functioneren in de praktijk). Supervisieproces en supervisierelatie in de psychotherapie; vormen en toepassingen; de werkrelatie en factoren die deze kunnen verstoren. Supervisie in de cognitieve gedragstherapie.] Hanekamp, H.J.W. (1989). Kwaliteit en kwalifikaties van supervisie vragen om een professionaliseringskader. In: Supervisie in de GGZ, Nijmegen, Rino Oost-Nederland, 1989. Kessel, L. van (1988). Impressie: Supervisie in de geestelijke gezondheidszorg. Studiedag te Apeldoorn op 26 oktober 1988, georganiseerd door Rino Oost-Nederland. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 4143. Kessel, L. van (1989). Verslag van de workshop. In: Supervisie in de GGZ. Verslag van de studiedag op 26 oktober 1988 te Apeldoorn. Nijmegen, Rino Oost-Nederland / Hogeschool Nijmegen, 28-30. 2

Klerk-Roscam Abbing, J. (1993; 1999 ). Invloed van een therapeutische setting. Supervisie in een 2 dagkliniek. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 181-192. Lekkerkerker, E.C. (1950). Supervisie en maatschappelijk werk op het terrein der geestelijke gezondheidszorg. MGV Maandblad voor Geestelijke Gezondheidszorg, 5 /79, 79-83.

Gezondheidszorg Bruinsma, T. (1993). Supervisie als begeleidingsmethode voor managers in de gezondheidszorg. Ziekenhuis Management Magazine, /5, 114-116. Francken, C., C. van Brederode & M. van Duynhoven (1989). Supervisie en beroepsinnovatie in de gezondheidszorg. Een verslag van de praktijk van supervisie in de Voortgezette Opleiding Beroepsinnovatie (VOB) in Leusden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 33-45. Siegers, F. (1993). Supervisie in de gezondheidszorg. Gezondheidszorg & Management, /5, 7-10. [Veronderstellingen over de werkuitvoering die aan supervisie als didactische methode ten grondslag liggen: geïntegreerde wijze van werkuitvoering en een functioneren van werkers op basis van reflectie. Kenschets van ontwikkelingen in de gezondheidszorg die voor hanteren van supervisie van belang zijn. Belang van supervisie voor werkers en leidinggevenden in de gezondheidszorg.]

Groepswerkers Bakker, P.S., K.J. Nijkerk, W.F. van Stegeren & C.F. Wieringa (red.) (1965). Supervisie van groepswerkers. Een eerste verkenning. Alphen aan den Rijn, Samsom. (Bespreking in: Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 1968, 107; Volksopvoeding, 1968, 127.) Dibbits, J.E.G.C. (1968). Supervisie van groepswerkers. Boekbespreking. Volksopvoeding, 17 /2, 127. Siegers, F.M.J. (1967). Supervisie van groepswerkers. Een bespreking en een nadere bezinning I. Maatschappelijk Welzijn, 19 /10, 219-223. Siegers, F.M.J. (1967). Supervisie van groepswerkers. Een bespreking en een nadere bezinning II. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

32

Maatschappelijk Welzijn, 19 /11, 247-253.

Huisartsen Algemeen Alting von Geusau, W. & V. van Lieshout (1982). Supervisie voor huisartsen. NUHI (Huisartseninstituut Universiteit Nijmegen), Interne publicatie. Alting von Geusau, W. & V. van Lieshout (1984). Een nieuwe scholingsmethode voor huisartsen. Medisch Contact, 39, 663-665. Alting von Geusau, W. & E. Runia (1991), De prijs van het aardig zijn. Supervisie als scholingsmethode voor huisartsen. Utrecht, Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), NHG-publikaties nr. 5. [Bedoeld voor: huisartsen en huisartsen-supervisanten; geïnteresseerden in hoe persoon huisarts van invloed is op diens werk; supervisoren. Vijf hoofdstukken: Wat is supervisie (o.a. kenmerken; rol van de supervisor; supervisie en verwante werkvormen); Werkwijze van supervisie (leernota's, werkverslagen, verbatim); Wisselwerking persoon en beroep huisarts (omgaan met onzekerheid, hanteren van gevoelens, leggen en onderhouden van contacten, houdingen en opvattingen in het werk); Kunst van superviseren (voorwaardelijke ervaring en kundigheid voor het supervisorschap; gesprekskunst in supervisie; weerstand; valkuilen); Superviseren als kunde (noodzakelijke deskundigheid van de supervisor; Opleiding tot supervisor). Veel casuïstiek, voortgekomen uit 'Supervisie-projekt' Nijmeegs Universitair Huisartsen Instituut dat in 1987 van start ging.] Haverkort, A. (2005). Huisarts en supervisie. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.). (2005). Hink-Stap-Sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar… Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, Wijchen, 73-79. Kocken, E.Th.M. & Th. C. P. Weterman, H.J. van Aalderen (1982). Supervisie een scholing en nascholingsmethode voor huisartsen. Huisarts en Wetenschap, 25, 196 vv. Kocken, N.(1989). Supervisie en huisartsen. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 3, 71-80. N.N. (1989). Kijk op supervisie. Verslag van het symposium dat is gehouden ter gelegenheid van het afscheid van Willem Alting von Geusau van het NUHI. Nijmegen, Nijmeegs Universitair Huisartsen Instituut, 1989. Schiethart, G. (1989). Supervisie aan huisartsen door huisartsen-supervisoren. In: Rigter, W. (red.). (1989): Supervisor worden; supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 112-121. Schmitz, M.B.G. (1984). Supervisie. Een nieuwe scholingsmethode voor huisartsen. Medisch Contact. Weekblad van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst. 39 /1, 2324. Schmitz, M.B.G. (1988). Supervisie. Een nieuwe nascholingsmethode. Tijdschrift SDO, januari, 4-9. Tielens, V. (1989). Kijk op supervisie. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 2-5. [Functie van supervisie voor huisartsen. Geschiedenis supervisie in Nijmeegse huisartsenopleiding.] Voort, H. van der (1989). Supervisie voor huisartsen in landelijk perspectief. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 26-28. Voort, H.P.M. van der (1993). Supervisie bij uitstek geschikt voor huisartsen. Huisarts en wetenschap, 36 © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

33

/8, 252-254. [Inhoud begrip 'supervisie' en mogelijke betekenis ervan voor verbetering beroepsuitoefening huisartsen. Beleid NHG ter zake.] Beoordelen in opleidingssupervisie Katwijk, P. van (2005). De beoordeling van opleidingssupervisie voor huisartsen. Supervisie & Coaching, 22 /2, 58-72. [Beoordelen van opleidingssupervisie: transparante beoordelingsprocedures, of zelfevaluatie door de supervisant?] Burn out Wijdeven, R. (1986). ‘Burn out’ en supervisie. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 21-25. Ervaren huisartsen Bom, B. van der (1986). Betekenis van supervisie voor een ervaren huisarts. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 11-14. Voort, H. van der (2008). Cursus voor oudere huisartsen. Een mix van nascholing en supervisie. Huisarts en Wetenschap, 51 /3, 26-27. Huisartssupervisor Haverkort, A. & G. van de Moosdijk (1986). De huisartssupervisor. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 15-20. Onderzoek Bernsen, L. e.a. (2001). Supervisie doorgelicht. Interview met supervisor en supervisanten. Huisarts en Wetenschap, 44, 518-520. Merkies, Q.L. & M.B.G. Schmitz (1992). Supervisie als ondersteuning bij de vorming tot huisarts. Evaluatie van een experimenteel project. Medisch contact. 47 /13, 414-415. [Beschrijving ervaringen met experiment ‘supervisie in de beroepsopleiding tot huisarts’ van Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Verpleeghuisgeneeskunde van Vrije Universiteit Amsterdam.] Schmitz, M.B.G. (1986). Supervisie voor huisartsen, wat heb je er aan? Amsterdam, Interne publicatie HIVU. Voortgangsverslag (1981-1982) van de experimentele supervisorencursus voor huisartsen 1981-1982. Interne publicatie HIVU/PVO. Weterman-Hezemans, D. (1986). Eindrapport van het experiment ‘Introductiecursus supervisie aan huisartsen’ (october 1981 - october 1985). Amsterdam, Vrije Universiteit, vakgroep huisartsengeneeskunde. (Bespreking door F. Siegers in Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 (1986) 2, 42-44). Opleidingssupervisie Oomen, R. (1986). Supervisie tijdens de opleiding tot huisarts. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 610. Schmitz, M.B.G. & A.W. Wind (1987). Evaluatie van het persoonlijk functioneren. Supervisie of toetsing? Huisarts en Wetenschap, 30, 149-151. Schmitz, M.B.G. & Q.K. Merkies (1990). Supervisie in het kader van de beroepsopleiding tot huisarts. Amsterdam, Vrije Universiteit. (Bespreking door Regouin, W. (1991). Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 42-45). Schuling, J., J.C.Gal & L.H. Brokke (1986). Supervisie en de beroepsopleiding tot huisarts. Informatieblad vakgroep huisartsgeneeskunde R.U. Groningen, december. Schuling, J., J.C.Gal & L.H. Brokke (1989). Supervisie in de beroepsopleiding tot huisarts. Een bericht uit © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

34

het Instituut voor Huisartsengeneeskunde te Groningen. Medisch Contact, 44, juni, 819-820. Praktijk Alting von Geusau, W. (1986). Vijf minuten gesprek. Verbatimverslag. In: Kijk op Supervisie. Nijmegen, NUHI, 29-33. Andriesse, B. (2004). In de praktijk: Huisarts en supervisie. Doorsmeren en olie verversen. Huisarts en Wetenschap, 47 /4, 41. Jungst, D., S. Tol, & Veldhuijzen van Zanten, R. (1984). Terugblik op een jaar supervisie. HIVU-info, 2, 30-32. Rietmeijer, C. (2008). Supervisie en intervisie in de geneeskunde. Huisartsen versterken functioneren. Tijdschrift voor Coaching, 2008 /1, 52-54. Praktijkassistenten Raths, A. (2001). Supervisie. Ook voor praktijkassistentes een zinvolle investering. Huisarts en Wetenschap, 44, 521-521. Supervisorenopleiding NHG (2004). NHG-Kaderopleiding Supervisie. De oude en nieuwe lichtingen. Huisarts en Wetenschap, 47, 102. Hulpverleners geweldsgetroffenen Pater, W. (2005). Signalement: 'Klinische' supervisie aan hulpverleners van geweldsgetroffenen. Supervisie & Coaching, 22 /1, 42-44. [Vergt deze supervisie specifieke inzichten en/of vaardigheden?] Inrichtingswerk Poutré, B. la (1991). Gevangen in supervisie. Over penitentiair inrichtingswerkers en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 29-34. Roos, S. de (1987). Opleidingssupervisie aan werkers in gesloten inrichtingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 15-29. Schaafsma, S. (1992). Reactie: (Poutré, B. la (1991). Gevangen in supervisie. Over penitentiair inrichtingswerkers en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 29-34). Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 32-33. Jeugdhulpverlening Goedvolk, H. & K. Grootemaat (1997). Betekenis van supervisie voor groepsleiders in de residentiële jeugdhulpverlening. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /1, 23-31. Nuiver, H. (1987). Supervisie binnen de hogere beroepsopleiding voor jeugdwelzijnswerk. Een variatie op het thema stagebegeleiding? Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 33-43. [Plaats en functioneren supervisie binnen opleiding. Ontwikkelingen in denken over stagebeleid, methodische werkbegeleiding e.d.] Uittenbogaard, B. (1985). Stagebegeleiding en supervisie als beroepsuitoefening. Taak en functie van de stagedocent. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 30-32.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

35

Kwaliteitszorg en ethiek in organisaties Loenen, G. van (2002). Hoe de goede dingen te doen? Supervisie in het kader van kwaliteitszorg en ethiek. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /3, 116-127. [In reactie op de vraag om verantwoording is in de gezondheidszorg beleid inzake kwaliteit en ethiek ontwikkeld. Doel van dit beleid is de zorgverlening transparant te maken en voor verbetering vatbaar. Supervisie kan daaraan een bijdrage leveren.] Leidinggevenden / Managers Beukema, M. (1995). Managers leren veranderen. Een ballonvaart met een management-supervisor. Magazin Opleidingen, 7 /5, 36-39. [Wat beoogt supervisie en wat kan ze voor managers betekenen? Wordt verduidelijkt mede met behulp van enkele illustraties uit supervisantervaringen van leidinggevenden]. Beukema, M. (1997). ‘Wij hebben geen problemen’. Andere kijk op mogelijkheden van managementsupervisie hard nodig. Magazine Opleidingsmanagement, /8, 29-31. Beukema, M. I. (1998). Supervisie voor managers. In: Schramade, P.W.J. (1998). Handboek Effectief Opleiden. Amsterdam, Elsevier Human Resources, Afl. 11.5-1.01. Idem In: Schramade, P.W.J. (red.), 2001, 16/103-117. Beukema, M. & C. van Bockel (1993). Over leren en leidinggeven. Een artikel voor leergierige managers. Leidinggeven & organiseren, 43 /4, 109-111. [Manager moet meer coach worden. Met praktijkvoorbeeld geïllustreerd dat managementsupervisie als nieuwe vorm van leren voor managers dat kan bewerkstelligen. Eigen ervaringen en managementstijl van de supervisant vormen daarbij het uitgangspunt.] Boomen, F. van den (1996). Oog voor organisaties. Supervisie aan ondernemers en managers. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /4, 179-192. Bruinsma, T. (1993). Supervisie als begeleidingsmethode voor managers in de gezondheidszorg. Ziekenhuis Management Magazine, (1993) 5, 114-116. [Supervisie, geschikte begeleidingsmethode om managementvaardigheden te vergroten. Supervisieconcept; leerstijltheorie; basiscondities voor supervisie; 'management-supervisieconcept'.] Franken, M. (1985). Supervisie: een leerschool voor vrouwelijke managers. In: J. Janssen (red.) (1985). Eigenzinnige vakvrouwen. Feministische deskundigheid in onderwijs en welzijnswerk. Amsterdam, PVO, 62-78. Houtenbos, J. & C. van Bockel (1988). Van baas tot coach. Visie op supervisie aan leidinggevenden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /1, 5-17. Lammers, W. (2005). Macht, essentie en organisaties. Supervisie & Coaching, 22 /4, 183-201. Leclaire, A. (1997). Loopbaan: supervisie. Een brug tussen werk en persoon. Intermediair, 33 /11, 49-51. Leufkens, N. (1985). Supervisie aan vrouwen in managementfuncties. Invloed uitoefenen voor verbetering van functies. Vorming, 34 /8, 27-35. Miedema, A. & E. Palland (1990). Geef mij maar een vraag en geen antwoord. Over het gebruik van groepssupervisie bij de opleiding van managers. Deskunde, 1990, september, 21-23. Schwirtz, E. (1991). Een concept voor het supervisiegeven aan managers. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 4-20. Siegers, F. (1993). Supervisie in de gezondheidszorg. Gezondheidszorg & Management, /5, 7-10.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

36

Maatschappelijk werk / Social Work Algemeen Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, H., (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. Linden, M.L. van der (1991). Supervisie in maatschappelijk werk. In: Handboek maatschappelijk werk, aflevering 15, F 1700-1/24. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. [Beschrijving maatschappelijk werk: wisselwerking persoon - structuur; maatschappelijk werker als generalist; waarden en normen; de rol van methodieken in de aanpak. Beschrijving van supervisie: aard; dubbel methodisch concept; integratie op twee niveaus; socialisatie als belangrijk referentiepunt; supervisie als instrument van beroepssocialisatie. Verbinding supervisie - maatschappelijk werk: historische ontwikkeling; ontwikkeling in opvatting en doel van supervisie; het beroep van de supervisor in relatie tot dat van de supervisant; aandachtspunten voor opleidings- en instellingssupervisie. Aan de hand van vijf beschreven supervisiesituaties wordt nagegaan wat de invloed is van de supervisie op de persoon in zijn maatschappelijk werk rol.] N.N. (1962). Veilig signaal voor stagiaires. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 16, 379 vv. N.N. (2009). Meer lezen over supervisie. Maatwerk. Vakblad voor maatschappelijk werk, 10 /6, 35. [Literatuurlijst supervisie.] Wieringa, C.F. (1972). Supervisie en visie op maatschappelijk werk. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /9, 238-241. Beleid NOW (1981). Supervisie in ere herstellen. NOW-Nieuws, 11, 3-4. NOW (1984). Kriteria, randvoorwaarden en uitgangspunten omtrent supervisie. Notitie van de werkgroep supervisie van de sektie maatschappelijk werkers van de NOW. NOW-Nieuws, /5, 10-11. NOW (1986). Supervisie-Reglement. Criteria, randvoorwaarden en uitgangspunten. Utrecht, Nederlandse Organisatie van Welzijnswerkers (NOW), 1985/1986. NRMW. Subsidiering Kosten Supervisie. Archief Nationale Raad voor Maatschappelijk Welzijn. (Aan te vragen als inv.nr. 214. Openbaarheid beperkt tot 1 januari 2031. Correspondentie/bestuursbesluiten. 1965/1972). Deskundigheidsbevordering Remmerswaal, P. (2009). Supervisie houdt je scherp. Onderhoud en ontwikkeling voor gekwalificeerde maatschappelijk werkers. Maatwerk, 10 /6, 13-16. [Supervisie is nuttig in elke fase van de beroepsontwikkeling van de maatschappelijk werker. De expertise van supervisoren voor professionals die werken met ouders en gezinnen, krijgt extra aandacht. Geschiedenis / Ontwikkeling Halderen, B.J.A. van (1963). Rode lichten voor maatschappelijk werkers. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 17, 199 vv. Hoeven, A. van der (1966). Enige gedachten omtrent de praktijkscholing in het maatschappelijk werk. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 20, 396 vv. Jagt, N. (2009). Integratief leren. Notities over de oorsprong en ontwikkeling van supervisie. Maatwerk, 10 /6, 20-22. [Supervisie zoals we dat kennen in het maatschappelijk is onderscheiden van praktijk- en werkbegeleiding. Daarmee is supervisie niet meer op leidinggeven of werkbeoordeling gericht.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

37

Jongh, J.F. de (1950). De ontwikkeling van het Amerikaanse casework. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 4 /1. Jongh, J.F. de (1950). De scholing voor het Amerikaanse casework. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 4 /17, 282-283. Kamphuis, M. (1961). Supervisie. Hoofdstuk 7 in: Wat is social casework? Alphen a/d Rijn, 94-105. Lekkerkerker, E.C. (1950). Supervisie en maatschappelijk werk op het terrein der geestelijke gezondheidszorg. MGV Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 5, 79-83. Moerenhout, J. (1962). Rode lichten voor maatschappelijk werkers. TMW Tijdschrift voor maatschappelijk Werk, 16, 385 vv. Ongerboer, N. (1951). Methods of teaching social casework and supervision. Den Haag, 1951. Ongerboer, N. & J.F. de Jongh (1954). Casework-scholing. Enkele voorwaarden. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 8 (1954), 317 vv. Ongerboer, N. (1962). Rode lichten voor supervisoren. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 16, 163 vv. Raeven, F.M. (1957). De supervisie. Hoofdstuk 7 in: Inleiding tot het social casework. Voorhout, Uitgeverij Foreholte, 82-86. Ribberink, M.H. (1965). Supervisie in Drenthe. TMW, Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 19, 88 vv. Supervisie (1963). Rapport onderzoek ‘supervisie’. Landelijke Ver. R.K. Gezinsvoogden, ’s-Hertogenbosch. Vismans, L.J. (1960). Supervisieproblemen. Katholiek Sociaal Tijdschrift, 10, 217 vv. Wansink, D.J. (1958). De noodzaak van de supervisie. Sociale Zorg, 20, 337 vv. In instellingen / organisaties Naeff, E.W., P.M.J. Thijs & R.J. Voigt (1972). Supervisie en opleiding in instellingen voor maatschappelijk werk. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /9, 229 -237. N.N. (2009). Supervisie = kwaliteitsbeleid? Discussies over ervaringsleren binnen het team. (Commentaar op casus: M. Kaaijk). Maatwerk, 10 /6, 4-5. [Plannen voor structurele supervisie in het kader van kwaliteitsbeleid stuiten op gemengde reacties.] Poorter M. de (1965). De supervisor bij de raden voor de kinderbescherming. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 19, 79 vv. Opleidingen Andel, E. van (1976). Supervisie in de opleiding voor maatschappelijk werk. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 107-119. Praktijkervaringen Kremers, M. (2009). ‘Je zelfvertrouwen groeit’. Anneke Wubben over supervisie. Maatwerk, 10 /6, 17. [Ervaringen van uitvoerend maatschappelijk werker, werkbegeleider en stagebegeleider] Pas, A. van der (2009). Jeugdzorgsores persoonlijk of structureel. Maatwerk, 10 /4, 16-21. [Aanleiding voor supervisie t.g.v. complexere vragen] Onderwijs © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

38

Algemeen Borst, H. (2010). Over zin en onzin van supervisie in het onderwijs. Verdriet in een groene Kever. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 24-30. (Geringe wijziging van idem in: Forum. Tijdschrift LVSC, 2008). Griffioen, J. (1983). De ontwikkeling van supervisie aan onderwijsgevenden. Een momentopname. Supervisie in Opleiding en Beroep, 0 /0, 11-15. Groot, A. de (1996). Supervisie en werkbegeleiding in het onderwijs. Een leraar is ook maar een mens. Groningen: Wolters-Noordhoff. Hoop, A. de, J. Poncin & J. Spitteler (2002). Supervisie. Een systematisch leerproces voor een persoonlijke manier van leren. Alphen aan den Rijn, Kluwer, Praktijkserie Schoolmanagement. (Bespreking: Wijdeven, R. (2003). Supervisie & Coaching, 20 /4, 221-223). [Supervisie: deskundigheidsbevordering die de kwaliteit van het persoonlijk functioneren binnen het werk centraal stelt. Wat is supervisie? Verschil met coaching, intervisie, collegiale consultatie. Supervisietraject en fasen. Supervisie aan leidinggevende; instellingssupervisie en bij loopbaantrajecten. Werkvormen om reflectie op gang te brengen en voort te zetten. Voorbeelden en praktische opdrachten.] Riessen, M. van (1995). Reflecteren op wat je doet en wat je eigenlijk zou willen. ‘Supervisie zou eigenlijk onderdeel van personeelsbeleid moeten zijn.’ Didaktief, mei, 11. [Supervisie binnen onderwijs is relevant. Komt nog maar langzaam van de grond, mede door een gebrek aan supervisoren die zich op onderwijs hebben gespecialiseerd en door taboe op vragen om begeleiding.] Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. (Bespreking: Bennink, H. (2010). Supervisie & Coaching, 27 /1, 44-50). Roos, S. de (2010). Supervisie in het protestants christelijk onderwijs. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 15-23. Rozemond, T.M. (2001). Integraal personeelsbeleid. Supervisie, intervisie en coaching als instrumenten voor competentieontwikkeling. Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement, C 3410, 1-26. Rozemond, T. (2004). Signalement: Supervisor en coach in het onderwijs. Supervisie & Coaching, 21 /4, 207-209. [Hoe veranderingen in onderwijsveld bijdroegen aan ontstaan, voortbestaan en ontwikkeling van opleidingen tot supervisor en coach in primair en secundair onderwijs.] Sanden, P. e.a. (1995). Supervisie in het onderwijs. Een vorm van praktijkgerichte ondersteuning en begeleiding. Impuls voor Open Schoolgemeenschap, 25 /3, 118-127. [Introductie supervisie in onderwijssector, toegespitst op praktijkgerichte ondersteuning en begeleiding van onderwijsgevenden.] Sikkes, R. (1998). Wat kriebels, maar dat is erg snel over. Supervisie in de praktijk. Meso magazine, /99, 17-19. Sluis, K. (1980). Van moedertaaldidactiek naar supervisie. Interview met Jan Griffioen. Moer, / 6, 24-28. Supervisie en onderwijs. Themanummer (1991). Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1. Vin, F. de & J. Westgeest (1991). Begeleiding, scholing of supervisie? De deskundigheidsbevordering in het onderwijs geeft supervisie een nieuwe kans. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 20-34. Wit, K. de (1991). Onderwijs en supervisie. Zal het ooit wat worden? Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 4-8. [Belemmerende factoren voor supervisie: receptmatig leren op de lerarenopleidingen; en cultuur in meeste scholen, taboe op bespreken functioneren docenten.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

39

Begeleidingsmodellen Corporaal, A.H. (1984). Begeleidingsmodellen. Lisse, Swets en Zeitlinger. [Literatuurstudie 1965-1983 m.b.t. begeleiding en supervisie onderwijsgevenden in opleiding en functie. Historisch overzicht ontwikkeling begeleiding professionele beroepsbeoefenaren. Beschrijving belangrijke begeleidingsmodellen voor praktische vorming (aanstaande) onderwijsgevenden. Meerdere modellen noodzakelijk.] Docenten / Leraren Bie, D. de (1982). Boekbespreking: J. Griffioen. Supervisie van beginnende leraren (1980). Jeugd en samenleving, 12 /2, 122-124. Bonset, H. (1981). Lerarenopleiding, onderzoek en beginnende leraren. Besprekingsartikel van J. Griffioen (1980). Supervisie van beginnende leraren, Groningen. Levende Talen, afl. 358, 36-46. Griffioen, J. (1980). Supervisie van beginnende leraren. Groningen, Wolters-Noordhoff. Diss. Rijksuniversiteit Groningen. Griffioen, J. (1986). Supervisie vooral van betekenis voor beginnende leraren. In het onderwijs bestaat veel afkeer voor pedagoochelaars. Vorming, 35 /3, 69-77. Griffioen, J. (1988). Aantekeningen bij het werkverhaal van Vivette Vesseur. Moer, /5, 26-29. Hesp, A. (1995). Supervisie in onderwijs kan verzuim voorkomen. HS Het Schoolblad, /10, 36-37. [Pleidooi voor supervisie als methode van kwaliteitszorg in het onderwijs, naar aanleiding van invoering duale systeem waarbij scholen opleidingselementen dienen te verzorgen voor beginnende docenten. Ook van belang voor zittende docenten: Taak van docent verschuift van lesgeven naar begeleiding, bepaalde docenten krijgen managementtaken, terugdringen van burn-out en ziekteverzuim. In kader seniorenbeleid zouden oudere docenten geschoold kunnen worden om de rol van supervisor te vervullen.] Reijnhoudt, M. (1986). Supervisie voor docenten. Een overlevingsstrategie of kan het ook een beetje meer zijn? Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /2, 13-22. Reijnhoudt, M. (1990). Supervisie in het onderwijs. Meso Magazine, 11 /52, 24-28. [Aandacht voor wijze waarop leerkracht zich manifesteert in sociale contactsituaties (met leerlingen, collega's, directie(s), bestuur en ouders), verbetert functioneren en voorkomt uitval door ziekte. Supervisie is daarvoor doeltreffend, ook voor (vrouwelijke) leidinggevenden. Bevordert reflectie op eigen functioneren in de werksituatie. Kan helpen voorkomen dat mensen in hun werk vastlopen, ondersteunend zijn voor degenen die problemen hebben in werksituatie, gelegenheid bieden eigen functioneren te overdenken en na te gaan wat eventuele alternatieven zijn. Veel voorkomende thema's in praktijk auteur met leerkrachten: angst, gezag en sekseverschillen, rol van politieagent, grenzen stellen, tijdgebrek, motivatie, en sociale klassenverschillen.] Vreugdenhil, K. (1986). Een supervisor aan je zij. In: School, 13 /8, 17. [Column over onderwijsbegeleiding. Pleidooi voor supervisie, vanwege de effectieve steun voor de onderwijsgevende, doeltreffende hulp in onderwijsleersituaties, verhoging van de professionaliteit van de leerkracht en versterking van zijn verantwoordelijkheidsgevoel. Samenwerkingscontract is voorwaardelijk tussen leerkracht en begeleider; een fasenplan behoort tot de uitvoering.] Zijlstra, M. (1988). Conflicten moet je niet ontlopen, die horen er gewoon bij. Een gesprek met dr. Jan Griffioen over orde houden. CPS-forum, /6, 26-27. Leidinggevenden in onderwijs Caminada, G. & J.J. van Loo (1994). Supervisie voor leidinggevenden in het onderwijs. Schoolmanagement, 1, 16-18. Garsen, B. (1990). Met de billen bloot. Supervisie versterkt management op OVG-scholen. Stimulans, 8 /8, 22-23. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

40

[Schoolbegeleidingsdienst heeft voor scholen in onderwijsvoorrangsgebieden supervisie in ondersteuningsaanbod opgenomen. Verslag van deze nieuwe ontwikkeling. Twee deelnemers aan de cursus supervisie rapporteren wat zij geleerd hebben.] Grift, W. van de &Th. Houtveen (1991). Principals and school improvement. School Effectiveness and School Improvement, 2 /1, 53-70. [Resultaten van onderzoek, uitgevoerd op 175 scholen voor basisonderwijs in Nederland: na één schooljaar een kleine maar significante toename in toepassing onderwijskundige vernieuwing door leerkrachten. Supervisie van het schoolhoofd bij het beginnen van vernieuwing houdt significant verband met een toename van de toepassing. Na een schooljaar wordt geen significant verband gevonden tussen supervisie bij de toepassing van verbetering en toename in de toepassing zelf.] Loo, J. van (1996). Supervisie voor schoolleiders primair onderwijs. Een noodzakelijke luxe. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /2, 69-79. Morshuis, J. (1990). Streven naar maximaal resultaat met minimale inspanning. Supervisie voor managers. Meso Magazine, 10 /50, 27-30. [Leren door handelen: manier om kennis op te doen over aanpakken dagelijks voorkomende situaties in schoolmanagementpraktijk. Supervisie is zo'n vorm van leren: gesprek met supervisor eens per twee weken gedurende anderhalf uur, 15 tot 20 keer. Voor onderwijsmanagers een alternatief voor bijscholingscursussen. Praktijkvoorbeelden. Gesprek met vertegenwoordigers Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen (LVSB) en Kring van Supervisoren in het Onderwijs.] Smit, J. (1991). Supervisie van schoolleiders. Congres 1991 van de Algemene vereniging van schoolleiders bij het voortgezet onderwijs (AVS). Director, 275, 378-380. Lerarenopleiding Buul, H. van (samenst.) (1985). Supervisie. Reader in het kader van de inscholing supervisie. Bergen, Katholieke PABO ‘De Viviaan’. Leeuwarder Courant (1980). Beginnende leraar niet helemaal loslaten. Pleidooi in proefschrift voor supervisie. Leeuwarder Courant, 1980, 8 september. Mee, G. van de (1987). Als er een vliegtuigje op je afkomt, is supervisie te laat. Begeleiding aan docenten taboe in onderwijs. HS Het Schoolblad, /13, 20-22. Vrijeschoolonderwijs Krijger, K. (2005). Supervisie op vrijescholen. Vrije Opvoedkunst, 68 /5, 27-28. [Werken op een vrijeschool is inspirerend: met collega's werken vanuit gedeelde missie en visie, eenzelfde taal, overtuigingen en normen. Helaas raken medewerkers ook teleurgesteld, en komen daardoor soms zelfs in een ziekteproces. Is het spanningsveld tussen ideaal en werkelijkheid te groot?] Zij-instromers Jansen-Klomp, W. (Commentaar) (2009). De Praktijk: De zij-instromer. Supervisie & Coaching, 26 /2, 109-112. [Zij-instromer met eerste baan in havo- en vwo-onderwijs kreeg aantal leerpunten mee van afdelingsleider als voorwaarde voor vaste aanstelling. Hoe gaat de coach/supervisor, tevens collegadocent, hiermee om?] Ouderbegeleiders Lakerveld, A. van (2002). Supervisie aan ouderbegeleiders. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 79-95. (Gewijzigde weergave van idem in: Ouderschap en begeleiding, 3 (2000) 2.) Pastoraal werk / pastorale supervisie © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

41

Algemeen Andriessen, H.C.I. (1972). Pastorale Supervisie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen aan den Rijn, Samsom, 267-277. Andriessen, H.C.I. (1975). Pastorale Supervisie. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Universiteit Nijmegen), 291-397. Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt, 1975. (Diss. Universiteit Nijmegen). Andriessen, H. (1978). Pastorale Supervision. Praxisberatung in der Kirche. München/Mainz, Kaiser. Andriessen, H. & R. Miethner (1985). Praxis der Supervision. Eschborn bei Frankfurt a.M., Fachbuchhandlung für Psychologie Verlagsabteilung. 3

Andriessen, H.C.I. & R. Miethner(1993 ). Praxis der Supervision. Beispiel Pastorale Supervision. Heidelberg, Roland Assanger Verlag, 1993. (Derde herziene uitgave). [Hfdst. 1: Contract (betekenis, kenmerken en implicaties). Hfdst. 2: Supervisie als leerhulp (Verschil supervisie en werkbegeleiding; supervisie als samenwerking, relatie en proces). Hfdst. 3: Supervisie als leren aan ervaring (ervaring, ervaren, voelen en beleven; leerervaringen; pastorale ervaring; belangrijkste activiteiten van de supervisor in deze). Hfst. 4: Van werken naar leren: vormen van materiaalinbreng en -bewerking (leeranamnese; verwachtingen en doelen; reflectie-verslagen; tussenen eindevaluatie; praktijkervaringen). Hfdst. 5: Groepssupervisie en groepswerk/gesprek. Appendix: Interventies; verslagleggingen door supervisoren-in-opleiding; verslagleggingen van groepszittingen en individuele Sv; modellen voor gespreksanalyse en preekanalyse.] Haan, D. (1999). Pastorale supervisie in Nederland. Een verkenning. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /4, 3-20. Heitink, G., R. Houtsma, L. van Rijn van Alkemade & A. Verheule (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Bijdragen voor Dr. Wybe Zijlstra. Kampen, Kok, 1985. Houtsma, R. (1992). Grondlijnen van supervisie. In: Plantier, E. & Th. Moorman (red) (1992). Vol vuur voor het pastoraat. Bijdragen aan de gedachtevorming over pastoraat en supervisie. Zoetermeer, 32-46. Houtsma, R. (1998). Leren voor pastoraal supervisor. In: Körver, J. red. (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 181-201. Körver, J. (1997). Pastorale supervisie: op weg naar de ‘reflectieve pastor’. Forum, Nieuwsbrief LVSB, 3 /3, 2-6. Körver, J. (red.) (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1. (Bespreking: H. Zock, Supervisie & Coaching, 16/2, 48-51.) Körver, Sj. (2003). Impressie: Jaarlijkse conferentie pastoraal supervisoren in Duitsland. Supervisie & Coaching, 20 /1, 33-35. Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Terugkijken en vooruitzien. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 225-233. Putman, W. (2005). Pastorale supervisie. Professionalisering door (zelf)reflectie. Praktische Theologie, 32 /3, 294-312. Rooijakkers, W. (1985). De didactische waarde van het supervisiemodel. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

42

Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 94-102. Roscam Abbing, A. (1985). Magiër Zijlstra? Diepte-supervisie en taalspel. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht, Kampen, Kok, 187-193. Stevens, J. & W. van Soon (1982). Leren in en aan pastorale supervisie. Collationes, 12, 70-88. Stevens, J. & W. van Soon (1982). Toerusting van pastorale supervisors. Collationes, 12, 169-189. Zuidgeest, P. (1992). Pastorale supervisie. Een leerhulp bij het 'doorleefd weten' in een pastorale situatie. In: Derksen, N. & J. Zuiker (red.) (192). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 44-47. Evaluatie Andriessen, H. (1969). Al doende leren. Suggesties voor het evalueren van gesuperviseerd pastoraal werken. Tijdschrift voor pastorale psychologie, 1 /1, 6-13. Geschiedenis Stroeken, H. (1991). Over het ontstaan van de Klinische Pastorale Vorming. Praktisch Theologie, 18 /2, 141-147. Hulpmiddelen  Archetypische beelden Andriessen, H. (1985). Archetypische beelden in pastorale supervisie. In: Heitink, G. e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, Liber amicorum Dr. Wybe Zijlstra, 1985, 159-166. (Idem: Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 (1985) 2, 5-12).  Zelfkonfrontatiemethode Putman, W. (1998). De zelfkonfrontatiemethode in de supervisie. De waarde van dit instrument met het oog op het leerproces. In: Körver, J. red. (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 218-237. Putman, W. (2004). De bijdrage van de ZKM aan de supervisie van (aankomende) pastores. Een ervaringsbericht. Praktische Theologie, 31 /1, 77-89. Leren Andriessen, H. (1969). Al doende leren. Leren van elkaar. Tijdschrift voor pastorale psychologie, 1 /2, 3334. Andriessen, H. (1969). Al doende leren. Leren als persoonlijke verandering I. Tijdschrift voor pastorale psychologie, 1 /3, 97-108. Andriessen, H. (1970). Al doende leren. Leren als persoonlijke verandering II. Tijdschrift voor pastorale psychologie, 2 /1, 1-8. Leerervaringen Andriessen, H.C.I. (1976). Leerervaringen in de pastorale supervisie. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 155-184. Onderzoek Zijlstra, W. (1969). Klinisch pastorale vorming. Een voorlopige analyse van het leer- en groepsproces van zeven cursussen. Assen, Van Gorcum & Comp., 1969. Opleidingssupervisie Vergouwen, G. (1979). Pastorale opleiding onder supervisie van de Katholieke Theologische Hogeschool in Utrecht. Enkele belangrijke aspecten. Sacerdos, 46, 387-411. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

43

Vermeer, P. (1999). Supervisie als voorbeeldleren. De pastorale supervisor als reflectie bevorderend rolmodel. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (1999). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 119139. Oriëntaties Körver, J. (2007). Historisch bepaalde oriëntaties in pastorale supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 25-45. Specifiek-generiek Haan, D. (1985). Pastorale supervisie van buiten getoetst. In: Heitink, G. e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 194-200. Haan, D. (2000). Welke overwegingen spelen een rol in het overleg tussen LVSB en CSO/KPV? Forum. Tijdschrift LVSB, 6 /4, 2-4. Specifieke thema’s  Ambt Straten, C. van (2007). Supervisie met betrekking tot het ambtelijke van geestelijken. Supervisie & Coaching, 24 /3, 150-170. [Kijkend vanuit vijf supervisorische aandachtspunten: hoe bij superviseren van geestelijken om te gaan met spanningsvelden en mogelijkheden in hun ambtelijkheid. Bruikbaar ook voor supervisanten uit andere beroepsgroepen.]  Conflicten Lap, J. (2007). Conflict, leiderschap en supervisie. Over pastorale supervisie en supervisanten-in-conflict. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 181-201.  Crisissituaties Zuidgeest, P. (1989). Supervisie in crisissituaties. Leerhulp en emoties. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 159167.  Levensbeeld Andriessen, F. (1998). Levensbeeld en levensproject in pastorale supervisie. In: Körver, J. (red.) (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 202-217.  Machteloosheid Kruyne, F. (2007). Omgaan met machteloosheid in pastoraat en supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 140-159. Lanser, A. (2003). Want waar uw schat is, daar zal ook uw hart zijn. Ontferming in supervisie. In: A. Lanser, A. e.a. (red.) (2003). De kunst van het ontfermen. Studies voor Gerben Heitink. Kampen, Kok, 107-122.  Organisatiecontext Houtsma, R. (1985). Supervisie over groepspastoraat. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 65-70. Körver, J. (1998). Werksituatie in verandering. Pastorale professionals, organisatie en supervisie. In: Körver, J. (red.) (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 238-261.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

44

Körver, J. (1999). De organisatiecontext van pastorale supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /2, 3-16. Körver, J. (1999). Organisatie, het pastorale beroep en supervisie. ‘Het woord moet body krijgen’. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /4, 21-34. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (red.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 117-132). [Veel pastorale werkers hebben een niet doordachte verhouding met de organisatie van hun werk. Gewoonlijk zijn professionals werkzaam in organisaties met een missionaire of een professionele cultuur (Mintzberg.) Aangrijpingspunten voor stimuleren reflectie op functioneren in de organisatorische context.]  Spiritualiteit Heitink, G. (1992). Supervisie en spiritualiteit. Een ontwikkeling en een tijdsbeeld. In: Derksen, N. & J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 33-43. Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching. Leer, N. van der (2010). Spiritualiteit professioneel leren hanteren. De waarde van pastorale supervisie als leerbegeleiding voor pastores. Supervisie & Coaching, 27 /3, 106-121. [Het specifieke van pastorale supervisie als variant van het generieke supervisiemodel. De pastor als beroepspersoon: supervisorisch stil staan bij eigen spiritualiteit is van belang.]  Tijdsbeleving Körver, J. (2007). Hollen of stilstaan. Tijdsbeleving in pastoraat en supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 202-224. Supervisor-rol Havelaar-Bakker, C. (2010). De supervisor als mystagoog. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 51-72. Vormen: individueel / groep Delden, B. van (1985). Individuele supervisie. In: Heitink, G. e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht, Kampen, Kok, 55-60. Piper, H. C. (1985). Groepssupervisie. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 42-45. Pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen Kessel, L. van (1991). Supervisie als een methode van opleiden en deskundigheidsbevordering voor pedagogische, onderwijskundige en andragogische beroepen. Nederlands Tijdschrift voor Opvoeding, Vorming en Onderwijs. 7 /3, 169-176. [Groeiende belangstelling van pedagogen, onderwijskundigen en andragologen in mogelijkheden van supervisie. Korte schets ontstaansgeschiedenis van deze methode van opleiding tot en deskundigheidsbevordering van agogische beroepen in de Verenigde Staten en de introductie ervan in Nederland. Inhoud en functie van generiek supervisieconcept: beroepsdimensie als inhoudelijke object van de eerste orde; leerdimensie als object van de tweede orde; belang van dubbele integratie; karakter van het leerproces; basiscondities; wijze van begeleiden.] Luit, J.E.H. van, R. Haccou & W.M. Kosterman (1996). Supervisie een verhaal apart. Commentaar op Cohen de Lara-Kroo. Nederlands tijdschrift voor opvoeding, vorming en onderwijs. 12 /6, 396-397.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

45

Psychiatrisch Verpleegkundigen Cranenbroek, M. van, Supervisie. Hoeksteen in de opleiding tot psychiatrisch verpleegkundigen. Onderwijs & Gezondheidszorg, 15(1991)7, 123-126. [Er is meer aandacht voor supervisie in de verpleegkunde. Doelstelling en werkwijze van supervisie in opleiding voor psychiatrisch verpleegkundigen. Pleidooi voor verdere invoering van supervisie in opleiding en deskundigheidsbevordering voor gezondheidszorg in het algemeen]

Psychotherapie / Psychotherapeuten Algemeen Berk, T. (1993; 1999). Supervisie waarin de supervisor niet bij de psychotherapie aanwezig is. In: Praag2 van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 137-155. Hanekamp, H. (1987). Commentaar. Supervisie in de opleiding van psychotherapeuten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 57-60. Hanekamp, H. (1993). Supervisie. Een leerproces naar beroepsidentiteit. In: Handboek Groepspsychotherapie, Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1993, 4, 1-14. [Supervisie tbv psychotherapeuten. Beschrijving van supervisieproces vanuit vijf invalshoeken: leren en werken in onderlinge samenhang; cyclische leer-ondersteuning; leerstijlen; fasen in supervisie; fasen in de beroepsontwikkeling.] Praag-van Asperen, H. M. van (1986). Kanttekeningen bij het proceskarakter van supervisie aan psychotherapeuten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 5-14. Schaap, C. (samenst.) (1984). Supervisiegesprek (beeld en geluid). Interactionele benadering. Nijmegen, Katholieke Universiteit, Beeld en geluid, 90 min. [In de vorm van een supervisiegesprek worden met drie rollenspelen beginselen, uitwerking en interventies vanuit interactionele benadering van psychotherapie geïllustreerd. Setting: klinische psychotherapie met vrouwelijke cliënten, opgenomen voor 6-12 weken.] Supervisie in (verenigingen voor) psychotherapie. (1988). Themanummer. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /4. Supervisie in (verenigingen voor) psychotherapie. (1989). Themanummer. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1. Thiel, J. H. (1995). Supervisie en kwaliteitsbevordering. Tijdschrift voor Psychotherapie, 21 /6, 335-337. [Kwaliteit van psychotherapie, en wat supervisie daaraan kan bijdragen, een complex onderwerp.] Veeninga, A. & A. Hafkenscheid (2010). Persoonsgerichte supervisie in de psychotherapieopleiding. Tijdschrift voor Psychotherapie, 36 /2, 108-119. Zetten-van der Linden, M. van (1985). Supervisie over psychotherapie. Boekbespreking van Michael Blumenfield (ed). Applied Supervision in Psychotherapy, New York, Grune and Stratton Inc., Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 28-35. Client-centered therapie Hanekamp, H. (1988). Supervisie over procesgerichte psychotherapie. Supervisie in de Vereniging voor Rogeriaanse Therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /4, 26-40. Martens, J. (1980). Exploratie van enkele aspecten van supervisie van psychotherapie vanuit clientcentered perspectief. Klinische Psychologie, /4, 169-173. Martens, J. (1984). Helpende en storende processen in groepssupervisie van client-centered therapeuten. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

46

Een empirische studie. In: Lietaer, G. e.a.(red) (1984). Client-centered psychotherapie in beweging. Naar een procesgerichte benadering. Leuven, Acco, 345-376. Martens, J. (1984). Groepssupervisie in een client-centered psychotherapie. Een empirische studie van helpende en storende processen. Leuven, Katholieke Universiteit, doctoraatsproefschrift. Notities over supervisie. Mededelingenblad voor de Vereniging voor Rogeriaanse Therapie, april 1981, … VRT (1981). Notities over supervisie. Mededelingenblad voor de Vereniging voor Rogeriaanse Therapie, april 1981. Gedragstherapie 2 Bakker-de Pree, B. (1993; 1999 ). Supervisie in de opleiding van constructionele gedragstherapeuten. In: 2 Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 167-180. Nijhoff-Huysse, M. (1988). Supervisie in de opleiding tot gedragstherapeut. De gang van zaken binnen de Vereniging voor Gedragstherapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /4, 17-25. Rientsma M.C. & R. Beunderman (2002). Het supervisiecontract. Bulletin Vereniging voor Gedragstherapie, /2, 21-25. Rientsma M.C. & R. Beunderman (2002). Supervisie over Gedragstherapie. Voordracht voor de supervisorenbijeenkomst van de VGCt 13 juni 2002. Website VGCt. Rientsma M.C. & R. Beunderman 2003. De secties binnen de VGCt & Is de supervisie dan ook specialistisch. Een reactie. Bulletin VGCt 2003 /3, 15-18. Rientsma M.C. & R. Beunderman (2005). Visie op supervisie. Gedragstherapie, 2005 /38, 93-106. Gezinstherapie Boeckhorst, F. (1989). Het dubbele perspectief. Over supervisie in systemische (gezins-)therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1, 6-20. Dijk, J. van (1975). Supervisie in de training tot gezinstherapeut. Uitgangspunten en praktijk. In: M. CrollaBaggen, P. van de Ven en T. Staps (red.) (1975). Interventie in interaktie. Aspekten van gezinstherapie. Nijmegen, Dekker & Van de Vegt, 164-189. Groepspsychotherapie Beimers, M. e.a. (2006). Supervisie. Tijdschrift voor Groepsdynamica & Groepspsychotherapie, 1 /4. Berk, T. (1988). Supervisie in groepspsychotherapie. Toegespitst op supervisie in de opleiding van de Ned. Vereniging voor Groepspsychotherapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /4, 7-16. Sondorp, J. e.a. (2004). Supervisie. Tijdschrift Groepspsychotherapie, 38 /1. Velden, B. van der (2002). Column. Enkele supervisiethema's. Tijdschrift Groepspsychotherapie, 36 /1. Hypnotherapie Cladder, H. (1989). Supervisie over hypnotherapie bij de Nederlandse Vereniging voor Hypnotherapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1, 29-32. Kinder- / Adolescententherapie Bruin-Beneder, R. de (1989). Beroepsvorming tot kinderpsychotherapeut. Supervisie in de opleiding tot kinderpsychotherapeut. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /1, 21-28. Hellendoorn, J., Supervisie over psychotherapie. Samenwerking in ongelijkheid. Kinder en © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

47

jeugdpsychotherapie, 3 (november) 1990, 151-163. [Vier doelstellingen bij supervisie aan kindertherapeuten-in-opleiding. Werkwijze van supervisie en kernproblemen die daarbij een rol spelen: balans tussen zorg voor de cliënt(en) en het leerproces van de supervisant; het afstemmen van methodische kennis en vaardigheden/ inzicht in het proces bij de client/ attitude- en persoonsvorming; collegialiteit en beoordeling. Het leerproces in supervisie gezien als een ontwikkelingsproces, waarbij per fase criteria voor beoordeling worden geschetst. Enkele slotopmerkingen betreffende supervisiecontract en supervisie-reglement.] Rientsma M.C., Beunderman R. & F.M.B. van der Maas (2009). Het supervisiecontract. Kinder- en Jeugdpsychotherapie, 2009 /36, 33-41. 2

Tijhuis, L. (1993; 1999 ). Supervisie van de psychotherapie met kinderen en adolescenten. In: Praag- van 2 Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 193-224. Tijhuis, L. (2000). Werken met kinderen en adolescenten. Supervisie en opleiding. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 230-251. Schematherapie Nadort, M. & H. van Genderen (2012). Supervisie bij schematherapie. In: Vreeswijk, M. van, J. Broersen & M. Nadort (red.) (2012). Handboek schematherapie: theorie, praktijk en onderzoek. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 227-232. Psychiatrie / psychiaters Daalen, E. van e.a. (1994). Rapportage van de subcommissie supervisie van het Concilium Psychiatricum. Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Pols, J. (1993). Meester-gezel relatie of werkbegeleiding? De stagesupervisie in de opleiding tot psychiater. Tijdschrift voor Psychiatrie, 35 /2, 122-131. Pols, J. (2006). De psychiater als coach. Werkbegeleiding en supervisie in de opleiding. De Tijdstroom, Utrecht. (Bespreking: Bennink, H. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /2, 125-128.) Post, L. van der (1993). Supervisie tijdens de opleiding tot psychiater. In: Praag- van Asperen, H. M. van & 2 Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 225-240. (Idem in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 19-31). Post, L. van der (2000). Supervisie en werkbegeleiding bij postdoctorale praktijkopleidingen in de gezondheidszorg. Geïllustreerd met een onderzoek naar de kwaliteit van supervisie en werkbegeleiding tijdens de opleiding tot psychiater. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 252-269. Psychoanalytisch Dam, Q. van (1998). Supervisie en psychoanalytische psychotherapie. Verslag van de studiedag van de Nederlandse vereniging voor psychoanalytische psychotherapie (NVPP) op 13 juni 1997 in Ede. Tijdschrift voor psychotherapie, 24 /1, 58-61. Erdmans, R.A.M. e.a. (red.) (1998). Supervisie en psychoanalytische psychotherapie. Assen, Van Gorcum. Frijling-Schreuder, E.C.M. (1970). On individual supervision. International Journal of Psychoanalysis, 51, 363-370.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

48

Psychiatrie: Forensisch Pellegrom, M. (2010). Supervisie en andere begeleidingsvormen binnen de forensische psychiatrie. Supervisie & Coaching, 27 /2, 55-73. [Optimaal effectieve inzet van vormen van professionele begeleiding. Door begeleidingsvragen te relateren aan stadium van professionele ontwikkeling. Op basis van praktijk in forensische psychiatrie.] Remediërend onderwijs Beukering, J.T.E. (1990). Superviseren bij diagnosticeren. Een PDO-cursus beproefd. School & Begeleiding, 25, 45-50. Sociaal - cultureel Werkers / SPH Martens, G. (1988). Sociaal-cultureel werk en supervisie. Een vruchtbare relatie? Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /2, 29-35. Themanummer Supervisie (2004). Tijdschrift voor sociaal-pedagogische hulpverlening SPH, juni 2004. (Bespreking door Rombout-de Weert, T. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /1, 46-49).

Verpleegkundigen / Verpleegkunde Adriaansen, M. (1990). Stages in het HBO. Onderwijs & Gezondheidszorg, 14 /2, 37-41. [Supervisie belangrijk bij het buitenschools leren in de HBO-V-opleiding.] Beliën, M.(1990). Supervisie bij verpleegkundigen. In: Merkies, Q. (red) (1990). Supervisie samenspraak. Amsterdam. Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 5, 49-52. Beveren, I. van & B. Konings (1995). Hoe houden we elkaar heel. Supervisie als preventie. Nursing, /1, 73-77. [Ontwikkeling van interne groeps- en individuele supervisie voor verpleegkundigen op AIDS-afdeling van AMC vanaf 1985. Intervisie, werkbegeleiding en externe supervisie voor Aidsverpleegkundigen binnen Kruiswerk. Supervisie, intervisie en werkbegeleiding goede middelen om burnout te voorkomen. De divisie 'Inwendige Geneeskunde' van het AMC adviseert al haar afdelingen supervisie op te nemen in hun opleidingsplan. Supervisie dient zo mogelijk over te gaan in intervisie.] Bouhuijs, P.A.J. (1995). De praktijk als effectieve leerweg. Supervisie en coaching. Onderwijs & Gezondheidszorg, 19 /7, 142-143. [Naast leren hanteren van technische vaardigheden, is ook leren hanteren van de eigen persoon in hulpverleningssituaties van belang. Naast werkbegeleiding zijn daarom supervisie en coaching van belang in de praktijkperiode van het opleidingstraject tot verpleegkundige.] Caris, J. (1996). Supervisie. Een rituele dans of een echte regenmaker? Een rondetafelgesprek. Onderwijs & Gezondheidszorg, 20 /4, 63-67. [Weergave van discussie n.a.v. eerder artikel over supervisie in Onderwijs & Gezondheidszorg (19 (1995) 7, 137-141). Discussiethema’s: wat is supervisie; wat is leren voor de praktijk of beroep, en welke begeleiding is daarvoor nodig? Overeenstemming wordt niet bereikt: sommige gespreksdeelnemersblijven van mening dat coaching en praktijkbegeleiding effectiever zijn dan supervisie.] Eindhoven, J.M.B. van (1976). Supervisie in de verpleging. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 185-214. Francken, C. e. a. (1989). Supervisie en beroepsinnovatie in de gezondheidszorg. Supervisie in Opleiding en Beroep. 6 /4, 33-45. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

49

Habermehl, A. (1984). Supervisie en de verpleegkundige. Bulletin. Nederlandse Vereniging voor sociaal psychiatrisch verpleegkundigen, 4 /12, 5-7. Keukens, R. & H. van Pernis (1995). Supervisie. De regen en de dans. Onderwijs & Gezondheidszorg, 19 /7, 137-141. [Bij gebrek aan effectiviteitsonderzoek van supervisie is er geen bewijs dat supervisie effecten realiseert die in de theorie worden gepretendeerd. Reacties op dit artikel in genoemd tijdschrift van: - Van Disseldorp, en van Hoefnagels-Verhoef/Siebelink in afl. 19 (1995) 10, 206-208; - Lensen en van Van Brederode, met daaropvolgend reactie van de auteurs in afl. 20 (1996) 1, 13-16. Reactie van Regouin in Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /1, 40.] Laan, B. van der (1981). Supervisie in de verpleegkunde. Lochem, De Tijdstroom. Regouin, W. (1996). Een bemodderde regendans. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /1, 40. Verzorgenden Merkies, Q.L. & N.C. Sjerps (1991). Supervisie ter stimulering van deskundigheidsbevordering. Tijdschrift voor verzorgenden, /12, 370-376. [Supervisie kan deskundigheid medewerkers in verpleeg- / verzorgingshuis bevorderen. Ontwikkelingen binnen de zorgsector; belang van sociaal beleid en daarbinnen functie van supervisie. Bijdrage supervisie aan vermindering werkdruk en behoud werkmotivatie.] Volwasseneneducatie Bos, B. (red.) (1986). Themanummer supervisie. Leren is een vogel met vele veren. Vorming, 35 /3, 1-79. Rubens, W. (1993). Supervisie. Aanvulling op kwaliteit. Educatief. Ontwikkelingen in de volwasseneneducatie in Noord-Brabant, Limburg en Gelderland, 1993 /3, 27. [Informatie over Supervisiebureau Limburg (SLim) op basis van gesprek met coördinator.] Vrijwilligers Marissing, L. van (1996). Verhalen van het leven met een aangekondigde dood. Supervisie aan hulpverleners die werken met HIV-geïnfecteerde homoseksuele mannen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 / 2, 80-91. Poutrè, B. la (1993). Begeleiding van buddy's. Vrijwilligers tussen professionaliteit en vriendschap. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /4, 4-14.  Pleegouders Doelman G. (2007). Signalement: Adviseren of superviseren? Supervisie voor pleegouders. Supervisie & Coaching, 24 /4, 236-237.

METHODIEK SUPERVISIE / SUPERVISIEMETHODIEK - I Supervisie kent een eigen methodiek met specifieke doelen, elementen, inhoud, vormgeving en condities.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

50

Algemeen Beukema, M. (1990). Supervisie in ontwikkeling. In: Partners in Deskundigheid. Verslag najaarsconferentie november 1989. Leidschendam, Landelijke vereniging voor supervisie en andere begeleidingsvormen, 9-17. Brederode, C. van (1995). Reactie: Wat hebben supervisoren tegen hun eigen methodiek? Reactie op artikel van Willem Alting von Geusau. En in verband daarmee op teksten van Sijze de Roos, Jannie Hartogsveld, Willemine Regouin en Annetta Schutte. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /4, 200-2005. Haan, D. en F. Siegers (1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSDCahier 6. Hartogsveld, J. (1995). Inspiratiebronnen. Supersores, Nieuwsbrief LVSB, 1 /3, 2-4. Houten, D. van (1994)., Reflexieve Professionaliteit en methodiekontwikkeling. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 31-40. [Om welk type professionaliteit gaat het bij supervisie, of zou het moeten gaan? Pleidooi supervisie verder te ontwikkelen in post-positivistische richting.] Kessel, L. van (1990). Supervisie als methode van indirecte agogische arbeid, gericht op het begeleiden van leren, in het kader van opleiden en deskundigheidsbevordering. In: Merkies, Q. (red.) (1990). Supervisie samenspraak. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 5, 18-36. Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, H., (Red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. Regouin, W. (1995). Commentaar: Het supervisieprofiel en de stroman. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /2, 88-89. Roos, S. de (1994). Opleidingssupervisie tussen tirannieke taalspelen en concurrerende concepten. Een spiegel van de praktijk. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de najaarsconferentie van de LVSB, vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 50-59. [Welk houvast en belemmeringen biedt het supervisieconcept in de praktijk van superviseren? Met voorbeelden uit eigen praktijk. Kanttekeningen bij het concept. Beschrijving van eigen supervisiebenadering]. Schutte, A. (1995). Luisteren en het geheim van de smid. Reactie op artikel van Willem Alting von Geusau. De kunst van luisteren, in een eerdere aflevering van dit tijdschrift, 12 (1995) 2, 76-85. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /4, 200. Schutte, A. (1995). Reactie: Praktijkspiegels en de stroman. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /3,156157. Siegers, F. (1987). Supervisietheorie en de praktijk. Kijken naar de praktijk vanuit een geprofessionaliseerd supervisieconcept. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 5-14. Siegers, F. (1994). Supervisor-supervisant-context. In: Professionele begeleiding in relatie mens-arbeid. Verslag van de najaarsconferentievan de LVSB vrijdag 19 november 1993. Den Haag, LVSB, Landelijke © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

51

Vereniging voor Supervisie en andere Begeleldingsvormen, Supervisie-cahier 00, 19-24. Siegers, F. (1994). De werksituatie in verandering. Supervisor-supervisant-context in de omlijsting van de werksituatie èn van supervisie als professionele methode. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /1, 322. Siegers, F. (1996). Supervisie als methodiek. Een complexe thematiek. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /2, 55-68. Siegers, F. (2002). Methodiek. In: Siegers (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 97-136. Stapert, Y.J. & F.J. Benjamins (1976). Eerste paragraven van een methodiek-trainingsprogram voor supervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a.(red.) (1976). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 77-104. LVSB (1994). Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen.

Condities Bennink, H. (2005). 'Magische vijftien' of maatwerk? Supervisie & Coaching, 22 /1, 20-41. [Inhoudelijke argumentatie voor gewenste aantal bijeenkomsten.] Brederode C. van (1999). De Praktijk: Geen werk, dan ook geen supervisie! Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /4, 49-51. [Reactie op casus en commentaar in Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /3, 35-37.] Brederode, C. van (Commentaar) (2006). De Praktijk: Plusminus een uur? Supervisie & Coaching, 23 /3, 154-156. [Wiens verantwoordelijkheid is het een supervisie-uur zinvol te vullen? Kan de supervisor eerder stoppen?] Spek, M. de (Commentaar) (2007). De Praktijk: ‘Mijn verslag is niet op tijd, is dat erg?’ Supervisie & Coaching, 24 /3, 199-201. Contract(-ering) Algemeen Andriessen, H.C.I. (1975). Het supervisiecontact. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Universiteit Nijmegen), 68-70. Andriessen, H.C.I. (1975). Het contract in ontwikkeling. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. (Diss. Universiteit Nijmegen), 485-487. Redactie (1974). Supervisie op contractbasis. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 335. Rientsma M.C. & R. Beunderman (2002). Het supervisiecontract. Bulletin Vereniging voor Gedragstherapie, /2, 21-25. Rientsma M.C., Beunderman R. & F.M.B. van der Maas (2009). Het supervisiecontract. Kinder en Jeugdpsychotherapie, /36, 33-41. Siegers, F. (2002). Contracteren en beginnen. In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 649-688. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

52

Opdrachtgever Brederode, C. van (2001). De praktijk: Het belang van dubbele contractering. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 225-227. Kroon, A de. & B. la Poutré (1990). Instellingssupervisie. Contract, contact of zelfs dat niet? Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /3, 37-48. Siegers, F. (2002). Bijlage 5 Voorbeeldtekst met opdrachtgever. In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 831-833. Verbreken contract Welling, Sj. (Commentaar). De praktijk (2002). Voortijdig afbreken van een supervisietraject. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /2, 107-110. [Voortijdig door de supervisant afbreken van een door deze of diens organisatie afgesproken reeks. Twee aspecten komen aan bod: de betaling, en de rapportage in het kader van instellingssupervisie.] Doel van supervisie Bakens, P. (2001). Self-efficacy en supervisie, ‘geloof in eigen kunnen’ als thema in supervisieleerprocessen. Supervisie & Coaching, 18 /1, 85-95. Baljon, M. (1999). Focussen in cliëntgerichte psychotherapiesupervisie. Het aanleren van congruentie. Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie, 37 /1, 21-31. Bennink, H. (1994). Het innerlijk universum van de professional. Over het ontwikkelen van een interne supervisor als supervisiedoel. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /3, 3-21. Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, H. (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. Kessel, L. van (1999). Supervisie. Een productomschrijving. Forum, Tijdschrift LVSB, 5 /3, 6-8. Poerbodipoero, R. (1994). De financier betaalt en dus bepaalt. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 40-42. [Parallel aan ontwikkelingen in uitvoerende werk, is verzakelijking van eindtermensupervisie en standaardisering noodzakelijk, om product supervisie helder te kunnen verkopen.] Siegers, F. (2002). Complexe doelstelling. In: Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 142-192. Walhout-Diependaal, M. (1994). De financier betaalt en dus bepaalt. Wat betekent deze ontwikkeling voor ons product supervisie. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 43-50. [Veranderende verwachtingen van werkgevers aan werknemers ('employability'), leiden tot een 'crisisparadox' in de ruilverhouding tussen deze partijen. Supervisoren worden vaak ingeschakeld bij een dergelijke crisis die een opgave tot verandering inhoudt. Welke opstelling kiezen supervisoren daarbij en welke aanpak? Met voorbeeld uit eigen praktijk.] Evaluatie - Beoordeling in (opleidings-)supervisie Andriessen, H. (1969). Al doende leren. Suggesties voor het evalueren van gesuperviseerd pastoraal werken. Tijdschrift voor pastorale psychologie, 1 /1, 6-13. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

53

Bennink, H. (2010). Het Debat: Beoordelen van beroepsgeschiktheid? Supervisie & Coaching, 27 /1, 2328. [Welke rol hebben supervisoren, coaches en studieloopbaanbegeleiders bij beoordeling van beroepsgeschiktheid van hun studenten? Op basis van welke criteria, en hoe betrouwbaar en valide zijn deze?] Bennink, H. (2006). Het Debat: Onafhankelijke supervisiebeoordeling? Supervisie & Coaching, 23 /3, 158160. [Onderwijsraad adviseert begeleiden en beoordelen te ontkoppelen. Consequenties voor opleidingssupervisie? Zie ook reactie van N. Jagt, Supervisie & Coaching, 23 /3, 160-164.] Beukema, M. (2009). De spanning tussen vrijheid en resultaat. Gaan ont-moeten en beoordelen wel samen? Tijdschrift voor Coaching, 2009 /1, 15-17. Franken, M. (1986). Beoordelingscriteria en beoordelingsmomenten in supervisie. De praktijk van de feministische supervisor. Vorming, 35 /3, 15-23. Jagt, N. & T. Rombout (1989). Enige gedachten over beoordeling van supervisie in hbo m.w.-opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /3, 5-21. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 77-93). Jagt, N. (2006). Reactie op Bennink Supervisie & Coaching, 23 /3, 160-164. (Zie: Bennink (2006), Supervisie & Coaching, 23 /3, 158-160). Menger, H. (Commentaar) (2011). De Praktijk: Onvoldoende supervisiebeoordeling. Supervisie & Coaching, 28 /4, 207-208. [Dilemma’s bij beoordeling in opleidingssupervisie]. Praag Ph. H. van (1993). Over evalueren en beoordelen in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. van & 2 Ph. H. van Praag (1993; 1989 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 122-134. (Gewijzigde versie in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 134-152). Siegers, F. (1997). Beoordeling in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 167-177. Stapert, Y. (1993). Evalueren en beoordelen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /3, 3-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005), Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 221-236). Tijmes, I. (2002). De klikevaluatie nader bekeken. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 37-50. Zier, H.J. (1972). Beoordelingskriteria voor groepswerk in een voortgezette opleiding. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 258-266.

Fasering Fasen Praag-van Asperen, H. van (1993). Procestheorie en fasemodellen in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 51-65. (Enigszins gewijzigde versie ‘Procestheorie’ in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 5166). Siegers, F. (2002). Supervisie van begin tot eind. Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

54

Loghum. Voorfase Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. (Voorfase. 17.6.1 Voorfase bij instellingssupervisie. 644-645). Integratie als doel van supervisie Andriessen,H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. Diss. Univ. Nijmegen. ( p. 21; p. 282-285; p. 353) Banning, M. (1989). Van integratie-supervisie naar integrale supervisie. In: Rigter, W.(1989), Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 7-13. Burgt, F. van der & H. Oostrik (1988). De deskundigheid om te integreren. Een gesprek met Dinie Haan over supervisie. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 (1988) 3, 26-28. Kessel. L. van (1994). Supervisie als concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. Kessel, L. van (1997). Supervisie. Noodzakelijke bijdrage aan de kwaliteit van maatschappelijk werk. In: Nijenhuis, H., (red.) (1997). De lerende professie. Hoofdlijnen van het maatschappelijk werk. Utrecht, SWP, 136-151. Lanser, A. (2004). Interpretatie en integratie in supervisie. Supervisie & Coaching. 23 /3, 106-118. Regouin, W. (2001). Supervisie, gids voor supervisanten. Assen, Koninklijke Van Gorcum BV. (Bezinning op Persoon-beroep, 51-94). Wolbink, R. (2000). Ervaringsleren in supervisie. Dewey als inspirator van de integratiegedachte. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers, Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 169-182). Wolbink, R. (2000). De schaduw in supervisie. Werken aan integratie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /4, 184-197. Wolbink, R. (2000). Ervaringsleren in supervisie. Dewey als inspirator van de integratiegedachte. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 237-253). Zeillemaker, T. (1972). Supervisie in een voortgezette opleiding. Beraad om een praxis. In: Siegers, F.M.J., (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 232-257. Zeillemaker, T. (1990). Integratie op losse schroeven? Reactie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2, 45-47. 2

Zier, H. (1975). Leerzaam terugzien voor straks. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975 ). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 85-103. [Eerste formulering van integratiedoelstelling in supervisie]. Interventies Algemeen © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

55

Andriessen, H.C.I. (1975). De interventies van de supervisor als bijdrage tot het leren aan ervaring in de supervisie. Een beoordelingsinstrument. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt, 398-429. (Diss. Universiteit Nijmegen). Jonghe, C. de (1976). Wat een supervisor doet. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 33-49. Siegers, F. (1993). De supervisor in actie. Scenario's en interventies. Toneel als metafoor. Een hulp bij reflectie op eigen handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /Special, 30-61. Energetische interventies Bender, M. (2007). De Gereedschapskist: Energetische interventies als ontregeling van vaste patronen. Supervisie & Coaching, 24 /2, 113-116. [Sluit aan op Bender, M. (2005). Supervisie & Coaching, 23 /6, 168-182.] Feedback en confrontatie Bennink, H. & J. Fransen (2007). Leren op basis van feedback en confrontatie. Supervisie & Coaching, 24 /1, 21-40. [Leren op basis van feedback en confrontatie kan bruikbaar zijn, mits dit leidt tot reflectie. Verschillende vormen van confrontatie: didactische, interne en experiëntiële. Handreikingen en voorwaarden.] Leerhulp Zuidgeest, P. (1992). Pastorale supervisie. Leerhulp bij het 'doorleefd weten' in een pastorale situatie. In: Derksen, N. en J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 44-47. Luisteren Alting von Geusau, W. (1995). De kunst van luisteren. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /2, 76-85. (Reacties op dit artikel van Schutte, A. (1995); Brederode, C. van (1995). Mededelen Siegers, F. (1994). De mededelende supervisor. Supervisor - supervisant - context II. Supervisie in Opleiding en Beroep 11 /2, 15-31. Omgaan met specifiek supervisantgedrag Bruinsma, Tj. (Commentaar) (2006). De Praktijk: Cadeau van de supervisant. Supervisie & Coaching, 23 /2, 82-84. [In tweede bijeenkomst geeft supervisant de supervisor een cadeau. Reactie van de supervisor?] Opdrachten Bennink, H. (2006). Tussen de bijeenkomsten in. Over nut, inhoud en formulering van huiswerkopdrachten. Supervisie & Coaching, 23 /4, 188-214. [Effect van professionele begeleiding wordt niet alleen beïnvloed door wat gedaan wordt in de reeks bijeenkomsten. Ook wat de supervisant of coachee tussen de bijeenkomsten in doet, is van belang.] Provoceren Reinders, A. (2010). Provoceren in supervisie. Supervisie & Coaching, 27 /4, 174-187. [Gebruik provocerende interventies in supervisiecontext. Met voorbeelden.] Stilte Filtsjeva, R. & M. de Ronde (2008). De Inspiratie: Der Schrei der Erleuchtung ist stumm. Over de stem van de stilte (geïnspireerd door Het uur U). Supervisie & Coaching, 25 /1, 59-65. Vragen Bennink, H. (1994). Reflectieve vragen in supervisie en andere begeleidingsgesprekken. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11/1, 23-45. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

56

Regouin, W. (1990). De socratische methode. Enkele gedachten over het stellen van vragen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /4, 3-15. Vinke, C. (2010). Oplossingen in supervisie? Onderzoek naar oplossingsgerichte vraagtechnieken in supervisiegesprekken. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 134-156. Verstehen Wellendorf, F. (1991). 'Verstehen' in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 4-17. (Met inkadering door Hans Bennink). Leerdoelen Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie. Over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie en Coaching, 21 /1, 37-46. Schuringa, L. (2004). Hoe loop je de weg? Reactie op Bertje Leuw, ‘Supervisie en socialisatie’. Supervisie en Coaching 2 /1, 47-50. Leerhypothese Haan, D. (1989). Werken met een leerhypothese in supervisie. In: Haan, D. & F. Siegers e.a.(1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier 6, 25-43. Hanekamp, H. (1989). Procesgericht werken met leerhypotheses. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VOCahier 3, 31-39. Siegers, F. & D. Haan (1983). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (15.4 Helpen leren: het werken met leerhypothese in supervisie. 316-323). 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij. (15.2.2 Werken met een leerhypothese in supervisie. 392-402). Leermateriaal Algemeen Aerts, G. (1995). Leermateriaal en supervisie ethisch bezien. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 3944. Andriessen, H. (1970). Leren door doen. Ervaring als leerstof. Tijdschrift voor Pastorale Psychologie, 2 /2, 34-43. Hanekamp, H. (1992). Het verhaal als voertuig van traditie en als voertuig van verandering. In: Derksen, N. en J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 25-32. [Betekenis van het verhaal in supervisie (beleefde werkelijkheid, dialoog tussen verteller en luisteraar); omgaan met het verhaal (vertellen, luisteren en kijken; het andere verhaal). Geïllustreerd met voorbeelden.] Hanekamp, H. (1993). De praktijk als leerstof. Ervaring opdoen en ervaren worden. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 35-50. (Idem in: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 32-50). © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

57

Siegers, F.M.J. (1975). Supervisie, leermethode in een complex spanningsveld. De interactie tussen supervisor en supervisant. In: Siegers, F.M.J. e. a., (red.) 1975. Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, Samsom. (Leermateriaal en leerbronnen. Par. 3 van 35-41). Waals, J. van der (1972). Leerstof doen opwaaien. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 107-132. Waals, J. van der (1975). Leerstof in supervisie. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Theorie en begrippen. Alphen a/d Rijn, Samsom, 1975, 154-181. Omgaan met materiaal(-inbreng) Boon, A. (Commentaar) (2007). De Praktijk: Of zie ik toch wat over het hoofd? Supervisie & Coaching, 24 /1, 60-61. [Een nietszeggend verslag. Supervisant neemt niet dus zijn rol: een beroepservaring zo goed mogelijk verwoorden en al beginnen met de bewerking ervan.] Vormen van materiaalinbreng  Procesverslag Bodley, D.E (1993). Supervisie in de psychiatrische verpleging. Het gebruik van procesverslagen. Verpleegkundig perspectief, 1993 /1, 34-44. [Vertaling van 'Clinical supervision in psychiatric nursing. Using the process record'. Nurse Education Today, 12 (1992), 2, 148-155. Verpleegkundigen en opleiders in extramurale zorg krijgen in Engeland steeds vaker verantwoordelijkheid toegewezen voor 'supervision' (te lezen als praktijkbegeleiding van verpleegkundigen in opleiding). Directe praktijkbegeleiding in omgaan met patiënten door middel van observatie kan steeds minder plaatsvinden. Meer indirecte praktijkbegeleiding gaat plaatsvinden. Verpleegkundige sector moet daarom gebruik maken van het eerder in de psychotherapie en maatschappelijk werk ontwikkelde procesverslag. Beschreven worden diverse soorten procesverslagen en hun mogelijkheden.]  Verbatim Straten, C. van (2008). De Gereedschapskist: Leren reflecteren in supervisie en intervisie door het bespreken van een verbatim verslag. Supervisie & Coaching, 25 /2, 116-122. [Bespreken van een verbatim verslag.] Leerweg Kessel, L. van (1989). De leerweg in supervisie. Een model voor het geven van leerhulp. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VOCahier nr. 3, 56-70. Parallelproces Berk, T. (1993; 1999). Supervisie waarin de supervisor niet bij de psychotherapie aanwezig is. In: Praag2 van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij. (De werkwijze, 145-152). Praag-van Asperen, H. (1993). Emotionele reacties van de supervisor. Leren onderkennen en hanteren. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij. (Het parallelproces, 113-121). Praag-van Asperen, H. M. (2000). Emotionele reacties II. De supervisor. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom (Het parallelproces en inductie, 122-129). 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). De supervisiesituatie: parallelproces. In: Handboek supervisie. Alphen aan © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

58

den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 278-281. Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Supervisiesituatie als aanvullend leermateriaal, 329-331).

Reflectie / Reflecteren Banning, H. (2000). Denk aleer gij doende zijt en doende denk dan nog. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 61-84. Hoonhout, M. (2000). Reflecteren. Een leerverslag. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 155-174. Kessel, L. van (1989). De leerweg in supervisie. Een model voor het geven van leerhulp. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VOCahier nr. 3, 56-70. Luken, T. ( 2011). Zin en onzin van reflectie. Supervisie & Coaching, 28 /4, 153-166. [Reflecteren in supervisie en coaching: is de veronderstelde waarde daarvan in wetenschappelijk onderzoek aangetoond? Verschillen en overeenkomsten met reflectie in het onderwijs? Betekenis daarvan voor de praktijk van supervisor en coach?] [Beschikbaar op: http://home.kpn.nl/tluken/ZinOnzinReflectie.pdf] Merkies, R. (2000). Reflecteren, een introductie. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 13-48. Merkies, R. (2000). Ontdekken van ‘reflection-in-action’. Zoekend theorie en praktijk verbinden. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 107-116. Praag, Ph. van & H. van Praag-van Asperen (1990). Supervisie en reflecteren. Didactische notities. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2, 6-15. Praag, Ph. van (1993). Reflecteren en interveniëren in supervisie. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 79-94. (Gewijzigde versie ‘Supervisie en reflectie’.’ In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 8098). Praag, Ph. van (1997). Over serendipiteit en reflectie tijdens het handelen. Elementen van de grondhouding van supervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /3, 104-115. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005,169182). Putman, W. (2005). Pastorale supervisie. Professionalisering door (zelf)reflectie. Praktische Theologie, 32 /3, 294-312. Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Reflecteren, 159-166). Vermeer, P. (2007). Supervisie als voorbeeldleren. De pastorale supervisor als reflectiebevorderend rolmodel. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 119-139.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

59

Setting: de supervisieruimte Bennink, H. (2005). Supervisie en coaching uit en thuis. Gedachten over de setting van professionele begeleiding. Supervisie & Coaching, 22 /3, 144-157. (Aanvulling in: Supervisie & Coaching, 22 /4, 234235). [Criteria voor goede setting.] Wijck, M.J. van (2008). Supervisie in de huiskamer. Forum, Tijdschrift LVSB, 1(14), ..- .. Structurering / Scenario's Bennink, H. (1998). Scenario’s in Supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /3, 103-121. Bennink, H., (1999). Structurering van supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep,16 /1, 3-20. Pal, E. van der (2005). Structuren en scenario's. Supervisie & Coaching, 22 /2, 52-57. [Beginnend supervisor in discussie met zichzelf: hoe supervisie zodanig vorm te geven dat supervisant zo goed mogelijk begeleid wordt?] Siegers, F. (1993). De supervisor in actie. Scenario's en interventies. Toneel als metafoor. Een hulp bij reflectie op eigen handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /Special, 30-61. Sturing leerproces Algemeen Bender, M. (2005). Intuïtie op de kaart. Supervisie & Coaching, 22 /4, 168-182. [Leren onszelf ‘leeg’ te maken, om zo op neutrale wijze in het hier en nu aanwezig te zijn. Verschaft in begeleidingsrelatie ruimte om de ander in aanwezigheid en verhaal toe te laten.] Kessel, L. van (1996). Sturing van leerprocessen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 / 3, 111-125. Putman, W. (1999). De zelfconfrontatie methode. Een manier om leerprocessen in supervisie te sturen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /4, 35-48. Swart, F. (2004). Impressie: Begeleiden van zelfgestuurd leren in supervisie. Supervisie & Coaching, 21 /1, 53-54. [Beschrijving van omslag in denken met gevolgen voor handelen.] Velde, J. van der (1989). Sturen in supervisie. Van sturing naar zelfsturing: een huppeltje in het hoenderhok. In: Rigter, W. (1989) (red.). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 122-131. Praktijk Elshout-Mohr, M. (2000). Vind je mij een goede reflecteerder? In: Merkies, Q.L. (red.). (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 133-150. Merkies, R. (int.) (2000). Een supervisie-bijeenkomst vanuit de supervisant verteld. In: Merkies, Q.L. (red.). (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 117-126. Stapert, Y., M. Elshout-Mohr & R. Merkies (2000). Eerste gezamenlijke reflectie achteraf. Een discussie. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 127-132. Stapert, Y. (2000). Verrassende en spannende momenten. Bij het terugluisteren van de band van de zitting. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Leuven-Apeldoorn, Garant, 151-154. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

60

Supervisie - Beroep - Context Bennink, H. (Commentaar) (2009). De Praktijk: Niet gemotiveerd voor het beroep en toch supervisie. Supervisie & Coaching, 26 /1, 51-52. [Na middenevaluatie van een opleidingssupervisie blijkt supervisant niets te voelen voor het beroep. Hoe daarmee om te gaan?] Siegers, F. (1986). Wat doet de supervisor met het beroep en het werkveld van de supervisant? Over het professionele referentiekader van de supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /2, 23-35. Siegers, F. (1994). De werksituatie in verandering. Supervisor-supervisant-context in de omlijsting van de werksituatie èn van supervisie als professionele methode. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /1, 322. Transfer of learning Kessel, L. van (2011). Supervisie in en voor organisaties. Transfer of learning in het middelpunt. Tijdschriftvoor Coaching, (2011),1, 49-52. http://www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20111%20supervisie.pdf

SUPERVISIEMETHODIEK - II: SPECIFIEKE ASPECTEN

Communicatie en relatie Communicatie - als vorm en inhoud - is een belangrijk voertuig in supervisie en daarmee een wezenlijk deel van het methodische handelen van de supervisor. Menken-Bekius, C. (1999). De rituele dimensie van supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 / 3, 20-32. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 155-167). Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Hoofdstuk 11: Relatie en communicatie 365- 407). Swart, F. (1999). Supervisor en supervisant in gesprek. Over de keuze van de supervisor voor communicatief of strategisch handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /1, 21-36.

Eerste indrukken Gerritsen, M. (2005). Eerste indrukken bij een startend supervisieproces. Supervisie & Coaching, 22 /2, 58-65. [Voorval bij start supervisie dat ogenschijnlijk van ondergeschikt belang is: een vraag, een opmerking, een non-verbale uiting in de houding van de supervisant, een oogopslag. Kan van betekenis zijn.] Ethische aspecten / beroepscode Beroepscode/ gedragscode Bennink, H. (1995). Een beroepscode voor supervisoren? Mogelijke doelen, functies en inhoud van een code. Supervisie in Opleiding en Beroep,12 /1, 15-29. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

61

Bennink, H. (1995). Praktische aspecten van een code voor supervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /2, 57-75. Bennink, H. (2000). De gedragscode voor supervisoren. Inhoud en impact. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /2, 65-86. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (red.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 19-42). Bennink, H. & L. van Kessel (2001). Signalement: De gedragscode voor DGSv-supervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 172-174. LVSB (1999). Gedragscode geregistreerde LVSB-supervisoren. Wijchen, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. Regouin, W. (1995). Fundamenten van beroepsethiek. Visies, waarden en normen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 3-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (red.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep . Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 183-194). Smeets, W. (2007). Supervisie en de ethische dimensie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 99-118. Supervisie en beroepsethiek. Themanummer (1995). Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1. Dilemma’s Bennink, H. (1991). Waarheid en verhulling in vignetten. Een beroepsethisch en methodisch dilemma. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /2, 23-40. Bennink, H. (2000). Zwijgplicht als barrière voor leren in supervisie en intervisie? 17 /3, 137-150. Borst, H. (2010). Je doet het nooit goed. Over het onderkennen en oplossen van morele dilemma’s in supervisie en coaching. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 73-93. Ethische aspecten en methodische hantering Bennink, H. (2005). De ethische opdracht van supervisie en coaching. Peter Heintel over de waardenproblematiek in supervisie en coaching. Supervisie & Coaching, 22 /4, 202-217. [Samenvatting lezing op ANSE-conferentie 2004 over waardenproblematiek in supervisie en coaching.] Vierwind, G. (2011). Ethiek en supervisie. Supervisie & Coaching, 28 /2, 52-68. [Hoe morele vragen in supervisie methodisch te bewerken? Drie vormen van morele positiebepaling. Morele referentiekader van de supervisor. Pleidooi voor openheid hierover naar de supervisant.] Tuchtzaak Hanekamp, H. (1986). Commentaar. Tuchtzaak tegen een supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 38-39. Interactie / Relatie Bennink, H. (1994). Het gevoeg van de supervisant. Enkele gedachten over 'compliance' in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /4, 3-17. Bennink, H. (2000). Compliance in supervisie en andere begeleidingstrajecten, 17 /4, 160-183. Lammers, W. (2006). Containment in de professionele begeleidingsrelatie. Supervisie & Coaching, 23 /1, 3-12. [De werkrelatie in supervisie en coaching is meer dan de som van de deelnemende personen. Bion © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

62

(1961) benoemde dit als een container.] Rozemond T. (Commentaar 1); Hanekamp H. (Commentaar II) (2002): Erotiek in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /3, 147-151. [Hoe om te gaan met supervisierelaties waarin erotische elementen aanwezig zijn of verwacht worden? Een weinig besproken thematiek.] Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Hoofdstuk 10: taakgerichte interactie 333-365). Verhoeven, J. (Commentaar) (2010). De Praktijk: Leo gaat over mijn grenzen. Supervisie & Coaching, 27 /4, 196-197. [Supervisie met supervisant, werkzaam in onderwijssector, verloopt niet gemakkelijk. Ontregelt supervisor in opleiding.] Wieringa, C.F. (1972). Spelen in supervisie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 133-142. Wieringa, C.F. (1975). Communicatie en spelen in supervisie. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 182-197. Narrativiteit Bakker, H. (2010). Genoeg aan het halve verhaal? Narrativiteit binnen supervisie aan adolescenten. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 109-133. Boeckhorst, F. (1993). De narratieve dialoog tussen supervisor, supervisant en cliënt. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 156-166. (Idem in: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Utrecht, De Tijdstroom, 170-180). Boeckhorst, F. (1995). Parang sawat en andere patronen. Gebruik van narratieven in supervisie. Utrecht, Siwa-Lima. Coenen, B. (1997). Parresiastisch geïnspireerde supervisie. Supervisie als actuele vorm van ‘waarheidsspreken’. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 155-166. Hoop, A. de (2003). Impressie: Narrativiteit in supervisie. Supervisie & Coaching, 20 /2, 93-95. Roth, S. (2002). Supervisie vanuit een narratief perspectief. Systeemtherapie, 14 /3, 180-182. Roos, S. de (1989). Supervisie als retoriek. Ofwel de kunst van het vertellen van en luisteren naar werkverhalen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 6-22.

Non-verbaal / lichaamstaal Hagesteijn, N. (2004). Focussen in supervisie. Het belang van lichamelijk ervaren van emotie. Supervisie en Coaching, 21 /4, 194-204. Schurink, R. (2010). Supervisie en lichaamstaal. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 97-108. Siegers, F. (1986). Nonverbaal en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 15-37. Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Hoofdstuk © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

63

12: Het non-verbale 407-439). Taal Griffioen, J. (1984). De rol van taalgebruik bij het leren in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 29-36. Regouin, W. (1989). Over supervisie en het gebruik van taal als medium. In: Rigter, W. (red.), Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 88-94.

SUPERVISIEMETHODIEK - III: METHODISCH HANDELEN IN SUPERVISIE Supervisie, een specifieke vorm van methodisch handelen: doelgericht, systematisch, bewust, en procesgericht. Merkies, Q.L. (2000). Wacht tot de ander komt, laat de ander verschijnen. Een interview met Ynse Stapert door Rinus Merkies. In: Merkies, Q.L. (red.). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 179-195. Gevoelens - Emoties - Crisissituaties Tranen Bos, M. (1998). Tranen van de supervisant. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /3, 122-134. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in Opleiding en Beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 43-57). Emotionele reacties Praag-van Asperen, H. van (1993). Emotionele reacties van de therapeut. Leren onderkennen, accepteren en hanteren. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 95-108. Gewijzigde versie van: Praag-van Asperen, H. van (1989). Gevoelens van de psychotherapeut als aandachtsgebied in supervisie. Tijdschrift voor Psychotherapie, 1989 /6). Praag-van Asperen, H. van (2000). Emotionele reacties I. De supervisant. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) 2000). Handboek supervisie en intervisie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 99-117. Crisissituaties Zuidgeest, P. (1989). Supervisie in crisissituaties, leerhulp en emoties. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 159168. Overdracht / Tegenoverdracht Adank, R. (2002). Overdracht en tegenoverdracht in supervisierelaties. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 2-11. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 7-18). [Bij elke nieuwe ontmoeting zijn mensen geneigd ervaringen opgedaan in vroegere relaties, met de bijbehorende positieve, negatieve of meer neutrale affectieve kleuring, te reactiveren. Bewust of onbewust hebben ze invloed op de huidige verhouding. Dit is ‘overdracht’. De reactie van de ander op de overdracht van de een is ‘tegenoverdracht’. Sommige soorten relaties zijn in bijzondere mate ontvankelijk voor deze reacties.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

64

Körner, J. (2000). Overdracht in professionele begeleidingsrelaties. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /2, 51-64. (Inkadering door H. Bennink). Leeuwen, M. van (Commentaar) (2008). De Praktijk: De zwangere supervisant. Supervisie & Coaching, 25 /4, 312-314. [Supervisante blijkt bij start van de opleidingssupervisie zwanger. Kan zij de supervisie met de te voorziene onderbreking wel realiseren? De opleidingscoördinator en supervisant menen van wel. Irritaties bij de supervisor.] Praag van-Asperen, H. van (1978). Een opvatting over de gevoelens van de supervisor als aspect van supervisiemethodiek. Tijdschrift voor Psychotherapie, 4 /1,37-49. Praag-van Asperen, H. (1993). Emotionele reacties van de supervisor. Leren onderkennen en hanteren. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 109-121. (Met gebruikmaking van gezichtspunten eerder gepubliceerd in: Praag-van Asperen, H. (1978). Een opvatting over de gevoelens van de supervisor als aspect van supervisiemethodiek. Tijdschrift voor psychotherapie, 1978 /1). Praag-van Asperen, H. M. (2000). Emotionele reacties II. De supervisor. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 118-133) (Gewijzigde versie van 1993).

Procesmatig werken in supervisie Praag-van Asperen, H. van (1986). Kanttekeningen bij het proceskarakter van supervisie aan psychotherapeuten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 5-14. 2

Siegers, F. & D. Haan (1988 ). Procesmatig werken in supervisie. In: Handboek supervisie. Alphen aan den Rijn/Brussel, Samsom Uitgeverij, 340-345.

SUPERVISIEMETHODIEK - IV: VORMEN VAN SUPERVISIE Supervisie wordt gerealiseerd in verschillende vormen.

Individuele supervisie / Dyadische supervisie Alma, H.J., A.J. Holman & H.H. Nagler-Riedijk (1971). Dyadische supervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 25 /20, 469-476. Delden, B. van (1985). Individuele supervisie. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 1985, 55-60. Frijling-Schreuder, E.C.M. (1970). On individual supervision. International Journal of psychoanalysis, 51, 363-370. Triadische supervisie Lakerveld-Veldhuizen, A. van (1994). Drie is teveel?! Over triades is supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 11 /2, 4-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

65

133-144). Groepssupervisie Algemeen Andel, E. van e.a. (1970). Groepsmanoeuvres of groepssupervisie? TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /21, 453-458. Blokker, P., de Vroome, e.a. (1977). Een boeiend leerproces, maar is het supervisie? Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 24 /2, 233. Bouwkamp, R. (1977). Groepssupervisie en groepsintervisie in de hulpverlening. Schets van een methodiekmodel. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 24 /2, 233-238. Bouwkamp, R. (1977). Commentaar op commentaar Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 24 /4, 358. Damen, H.F. (1971). Een theorie over groepssupervisie. TMW. Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 25 /20, 477-483. Foole, H., J. Kamphorst, H. Zier (1972). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 160-177. Gorkum, F. van (2002). Groepssupervisie. Een groepsdynamisch leerproces als uitdaging. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 13-36. Hazekamp, J.L., E.J.P. Jansen & W.F. van Stegeren (1972). Groepssupervisie. Tijdschrift voor Agologie, 1 /2, 102-115. Piper, H.-C. (1985). Groepssupervisie. In: G. Heitink e.a. (red.) (1985). Ontginningswerk. Klinische Pastorale Vorming, een overzicht. Kampen, Kok, 42-45. Praag, Ph. H. van & L. Tijhuis (2000). Groepssupervisie. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, Uitgeverij De Tijdstroom, 203-228. Punte, G.J.A. (1963). Supervisie in groepsverband. Mozaïek, 14, 150 vv. Ransdorp, J.C.M. e.a. (1970). Groepssupervisie. TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /7, 121130. Ransdorp, J.C.M. e.a. (1970). Intrigerende of integrerende manoeuvres. (incl. C.J.F. van Veen, Enige reflecties tot slot.) TMW. Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /21, 458-463. Riet, N. van (1995). Supervisie in een groep of niet? Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /4, 169-177. Stegeren, W.F. van (1967). Groepssupervisie. Amsterdam, G. Van Soest. (Openbare les, Amsterdam Vrij Universiteit). Stegeren, W.F. van (1972). Groepssupervisie. In: Siegers, F.M.J.(red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 145-159. (Ibid. in: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie I. Alphen a/d Rijn, Samsom, 201-214). Veen, C.J.F. van (1970). Enige reflekties tot slot. Op artikel ‘Groepsmanoeuvres of groepssupervisie?’ TMW Tijdschrift voor Maatschappelijk Werk, 24 /21, 463-467. Wieringa, C.F. (1970). Einzel-und Gruppensupervision im Rahmen der Sozialen Gruppenarbeit. In: Caemmerer, D. von (Hg.) (1970). Praxisberatung (Supervision). Ein Quellenband. Freiburg im Breisgau, © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

66

Lambertus-Verlag, 290-313. Zier H., Foole, H. & J. Kamphorst (1975). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 215-231. Groepsgrootte Elmont, P. (1995). Grenzen aan de groepsgrootte in supervisie. Opleidingservaringen in het mbo en hbo. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /4, 178-185. Groepsontwikkeling in groepssupervisie Horrel, C. (2009). Groepsontwikkeling bij leerproces (supervisie). Ontwikkelingsfasen en crisis. Tijdschrift voor Coaching, / 4, 65-67. Op basis van Themagecentreerde Interactie Hanekamp, H. (1984). Themagecentreerde groepssupervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 1321. Kuiper, P. (2001). Themagecentreerde interactie in groepssupervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /2, 70-82. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 331-343). Rolopvattingen groepssupervisoren Uleyn, A. (1975). Varianten van rolopvatting bij groepssupervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 232-245. (Eerder verschenen als: Uleyn, A. (1973). Groepssupervisie. Varianten van rolopvatting bij groepssupervisoren. Gedrag, Tijdschrift voor psychologie, 1 /3, 184-202). Samenstelling supervisiegroepen Mulder, J. & E. Knort (1997). De samenstelling van supervisiegroepen. Overwegingen naar aanleiding van een telefonisch interview bij Nederlandse huisartsenopleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /1, 15-22. Toepassingen / Praktijk  Opleiding van managers Miedema, A. & E. Palland (1990). Geef mij maar een vraag en geen antwoord. Over het gebruik van groepssupervisie bij de opleiding van managers. Deskunde, 1990, september, 21-23.  Vrouwenhuis Steens, R. (1988). Het begeleiden van een supervisiegroep in een vrouwenhuis. In: Leren en leven met groepen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 1992, D-2300. Live-supervisie Dijk, J. van (1975). Supervisie in de training tot gezinstherapeut. Uitgangspunten en praktijk. In: M. CrollaBaggen, P. van de Ven en T. Staps (red.) (1975). Interventie in interaktie. Aspekten van gezinstherapie. Nijmegen, Dekker & Van de Vegt, 164-189. Muynck, B. de (2000). Inpassing van live-supervisie in een supervisiereeks. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /1, 19-31. Supervisie op afstand Kremers, M. (2009). ‘Je mist face-to-facecontact’. Astrid Lassche over supervisie aan studenten die stage lopen over de grens. Maatwerk, 10 /6, 23. Kremers, M. (2009). Een bijzondere student. Ivy Asare Oduro. Maatwerk, 10 /6, 9. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

67

[Supervisie voor stage in Ghana.] Regouin, W. & G. Bouman (1993). Supervisie op afstand. (Hoe) is het mogelijk? Praktijkervaringen in een HBO Verpleegkunde. Supervisie in Opleiding en Beroep,10 /2, 13-25. Regouin, W. (1992). Signalement: Supervisie op afstand. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 47-48. Supervisie-over-supervisie / Leersupervisie Beukema, M. (1989). Videogebruik in supervisie. Hoe de video als middel kan worden ingezet in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 23-32. Burg-Loe, H. ter (2000). Het ontwerpen van supervisie-combinaties. Cruciaal voor de sos als leeromgeving. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven – Apeldoorn, Garant, 89-108 Haan, P.M. (1975). Supervisie als leermiddel in de scholing van supervisoren. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 249-275. Holman, A. & Ph. van Praag (red.) (1997). Supervisie over supervisie. Verslag van een onderzoek. Wijchen, LVSB, Werkgroep Amsterdam S.O.S. (Interne publicatie). Kessel, L. van (1997). Toetsing Supervisie-over-Supervisie. VDO- Opleidings- en adviescentrum (HAN), 1997 (interne publicatie). Kessel, L. van (2001). SOS-supervisie óf leersupervisie. What’s in a name? Nieuwe bezems vegen niet altijd schoon. Forum, Tijdschrift LVSB, 7 /4, 17-20. Langen, C. (2011). Impressie: Rivaliteit, concurrentie en collegialiteit. Supervisie & Coaching, 28 /1, 37-39. [Impressie internationale conferentie voor leersupervisoren in Duitsland.] Ooijen, I. (1998). De beoordeling van sos. In: Supervisie in opleiding en beroep, 15 (1998) 1 / 2, 88-92. Siegers, F. & D. Haan (1983). Supervisie op supervisie (SOS). In: Handboek supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom Uitgeverij, 122-127. Siegers, F. & D. Haan (1988). Supervisie op supervisie (sos). In: Handboek supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom Uitgeverij, 139-145. Siegers, F. (1991). Supervisie over supervisie (sos). Wat is daar specifiek aan? Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /4, 18-29. Siegers, F. (1992). Conceptualiseren en schakelen. Centrale vaardigheden van de SOS-supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 3-16. Siegers, F. (1997). De supervisant in supervisie over supervisie. Veronderstellingen over de uitgangssituatie van de supervisor-in-opleiding bij het begin van de SOS. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /2, 55-66. Siegers, F. (1997). Beoordeling in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4,167-177. Siegers, F. (1992). Commentaar: What is in a name? De senior-supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 42.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

68

SUPERVISIEMETHODIEK - V: SPECIFIEKE AANDACHTSGEBIEDEN vragen van de supervisor specifieke kennis en kunde. Existentiële dimensie Witkamp, Th. (2007). De existentiële dimensie in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 64-80. Gevoelens / emoties Praag-Asperen, H. van (1989). Gevoelens van de psychotherapeut als aandachtsgebied in supervisie. Tijdschrift voor Psychotherapie, 15 /6, 370-377. Praag-van Asperen, H. van (1993). Emotionele reacties van de psychotherapeut. Leren onderkennen, accepteren en hanteren. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 95-108. (Gewijzigde versie in Van Praag-van Asperen, H., 2000). Praag-van Asperen, H. van (2000). Emotionele reacties I, de supervisant. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 99117. (Gewijzigde versie van Van Praag-van Asperen, H., 1993).

Biografie / Levenslijn Levenslijn - leerlijn Haan, D. (1992). Leven en laten leven. Over levenslijn en leerlijn en wat de supervisor daarmee doet. In: Derksen, N. & J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 15-24. [Bezinning op de cultuuromslag die in dagelijks leven en beroepsleven heeft plaatsgevonden in de jaren negentig, met als toespitsing: past 'leren aan ervaring' en 'leren als persoonlijke verandering' nog in het levensgevoel en doelstellingen van 1992. Leerhulp die de supervisor kan geven bij afscheid nemen.] Levensverhaal Andriessen, F. (1998). Levensbeeld en levensproject in pastorale supervisie. In: Körver, J. (red.) (1998). Corrigerende ervaringen. Leren in klinische pastorale vorming en pastorale supervisie. Bij het afscheid van Piet Zuidgeest. Eindhoven, Centrum voor Voortgezette Pastorale Educatie, CVPE-reeks, deel 1, 202-217. Huizing, W. (2001). Levensverhaal in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 122-135. Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 315-329. Lanser, A. (2007). Persoon en levensverhaal in supervisie. Wie praat niet graag over zichzelf? In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 46-63. Levensbeschouwing / -overtuiging / Spiritualiteit Levensbeschouwing Boer-Bolhuis, H. den (2007). De Gereedschapskist: Levensbeschouwing en gebed. Supervisie & Coaching, 24 /1, 48-52. Broeder-Schaap, T. (1995). Levensbeschouwing in supervisie. Een verkenning van de rol van christelijke © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

69

levensbeschouwing in supervisie, op basis van eigen praktijkervaringen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 30-38. Levensovertuiging Swart, F. 1996). De vanzelfsprekendheid voorbij. Over levensovertuiging in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /4, 168-178. Spiritualiteit Beukema, (M. 2004). Signalement: Supervisie en spiritualiteit. Supervisie & Coaching, 21 /3, 155-157. [Zienswijze op relatie supervisie - spiritualiteit.] Borst, H. (2010). Spiritualiteit ter sprake in supervisie. In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 43-50. (Idem in: Supervisie & Coaching, 24 (2007) 1, 41-47). Delden, B. van (1993). De relatie tussen supervisie en spiritualiteit in de theologische opleiding. Afscheidscollege als supervisor aan de theologische faculteit van de katholieke Universiteit Nijmegen. Heerlen, UTP. Fibbe, H. (2004). Reactie: Supervisie en spiritualiteit. Supervisie & Coaching, 21 /4, 206. Groot, J. de (2002). Spiritualiteit in supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 139-148. Heitink, G. (1992). Supervisie en spiritualiteit. Een ontwikkeling en een tijdsbeeld. In: Derksen, N. en J. Zuiker (red.) (1992). Gaandeweg. Opstellen aangeboden aan dr Herman (Frans) Andriessen bij gelegenheid van zijn vijfenzestigste verjaardag. Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok, 33-43. [Zoeken naar verbinding tussen pastorale supervisie en geestelijke begeleiding, tegen achtergrond van ontwikkeling binnen onze cultuur (secularisatie). Na beschrijving van tweetal pastoraal-theologische concepten (vanuit protestantse en katholieke traditie), verheldering samenhang tussen supervisie en spiritualiteit.] Leer, N. van der (2010). Spiritualiteit professioneel leren hanteren. De waarde van pastorale supervisie als leerbegeleiding voor pastores. Supervisie & Coaching, 27 /3, 106-121. [Het specifieke van pastorale supervisie als variant van het generieke supervisiemodel. De pastor als beroepspersoon: supervisorisch stil staan bij eigen spiritualiteit is van belang.] Zock, H. (2007). De integratieve functie van spiritualiteit in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 81-98. Life-events Bennink, H. (1993). 'Life-events' en supervisie. Ingaan op actuele belangrijke gebeurtenissen in het leven van de supervisant. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /3, 35-44. Breekveldt. K. & Turk, L. (1995). Reactie: Life-events en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /1, 45-49. (Incl. reactie van H. Bennink).

Sekse specifieke aspecten Bakarbessy, O. & H. Jagt (2006). Mannen en supervisie. Supervisie & Coaching, 23 /2, 59-79. [Bevordert expliciet stil staan bij mannelijke socialisatie het leren van mannen in supervisie? Aanleiding: eerste eigen ervaringen van de auteurs als supervisant gaven aanvankelijk gevoelens van vervreemding; niet in staat zijn eigen ervaringen van betekenis te voorzien.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

70

Franken, M. & K. Schilte (1985). Feministische supervisie. Worden vrouwen daar nu wijzer van? Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 44-54. (Idem in: Janssen, J. (red.) (1985). Eigenzinnige vakvrouwen. Feministische deskundigheid in onderwijs en welzijnswerk. Amsterdam, PVO, 51-61). Franken, M. (1985). Supervisie. Een leerschool voor vrouwelijke managers. In: Janssen, J. (red.) (1985). Eigenzinnige vakvrouwen. Feministische deskundigheid in onderwijs en welzijnswerk. Amsterdam, PVO, 62-78. Langen, C. (2006). Reactie: Over feminiteit en masculiniteit. Supervisie & Coaching, 23 /4, 215-216. (Reactie op: Bakarbessy, O. & H. Jagt (2006). Supervisie & Coaching, 23 /2, 59-79). Luttikholt, A. (1985). Supervisoren in het vrouwenwerk anno 1985 let op uw zaak! Krimpen a/d Ijssel, LPS Stichting Landelijke Projectgroep Supervisie. Werkmateriaal Conferentie 2 november 1985. Nederland, T. & M. van Staveren (1993). De zoektocht naar zelfkennis onder supervisie? Lesbische liefde en lesbische hulpverlening. Homologie, 15 /3, 30-33. Socialisatie - Invloed van sociale / culturele achtergrond Algemeen Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie. Over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie en Coaching, 21 /1, 37-46. Linden, M. van der (1987). Socialisatie in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /2, 12-20. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep . Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 145-154). Luttikholt, A. (1985). Dan valt het zwijgen weg. Effecten van supervisiecombinaties die zijn samengesteld naar specifieke achtergrond, afkomst en onderdrukking. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 32-43. Ploem, R.R. (1990). Sociale identiteiten verhelderen in supervisie. Nieuwsbrief Vlaamse Werkgroep Supervisie, 4. Schuringa, L. (2004). Hoe loop je de weg? Reactie op Bertje Leuw, ‘Supervisie en socialisatie’. Supervisie en Coaching 2 /1, 47-50. Beroepssocialisatie Linden, M. van der (1989). Supervisie en beroepssocialisatie. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier 3, 81-87. Betekenisgeving Linden, M. van der (2004). Betekenisgeving in supervisie. Het belang van lichamelijk ervaren van emotie. Supervisie & Coaching, 21 /4, 185-193. [Supervisie komt voort uit en is gericht op een maatschappelijke context die ze zelf mede creëert (Van der Linden, 1994, 28). Socialisatiefactoren spelen rol in betekenisgeving. Rangschikking naar belangrijkheid leidt tot perspectieven met eigen vanzelfsprekendheden, die tot misverstanden kunnen leiden.] Ecologische benadering Ploem, R. (1993). De ecologische benadering in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 3-12. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in Opleiding en Beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 345-353). Etnisch-culturele socialisatie Linden, M. van der (1994). Een kleurrijke zoektocht in supervisieland. Etnisch-culturele socialisatie in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep 11 /4, 28-38. Linden, M. van der (2004). Betekenisgeving in supervisie. Etnisch-culturele socialisatie. Supervisie en © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

71

Coaching, 21 /4, 185-193. Klassesocialisatie Belzen, C. van (1988). Klassenverschillen. Een uitdaging in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /1, 18-34. Brussee-van der Zee, L. (2003). Wie voor een dubbeltje geboren is ... Supervisie & Coaching, 20 /2, 7792. [Afkomst uit zogenoemde lagere klasse: betekenis voor supervisanten en voor het supervisor-zijn. Overgang naar hogere klasse brengt specifiek integratieproblemen met zich mee.] Kievid, J. de (1977). Supervisie en klassepositie. Een verkenning van een aspekt van het bezig zijn met persoonlijk funktioneren in samenhang met maatschappelijke verhoudingen in supervisie. Amsterdam, Instituut Voortgezet Agogisch Beroepsonderwijs (IVABO, instekersgroep supervisorenkursus, werkstuk. Linden, M. van der (1993). Klassenwerk ook in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 38-45. Transculturaliteit Banning, H. (1983). Superviseren van supervisanten uit ethnisch-culturele minderheidsgroepen. Transculturele supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 0 /0, 3-9. Behoekoe, B.& N. Radja (red.) (1996). Supervisie, transcultureel bekeken. De zeggingskracht van rituelen. Utrecht, Siwa-Lima. Couvreur, E. le (1989). Belemmeringen in supervisie. Communicatiestoornissen tussen witte supervisoren en zwarte supervisanten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /2, 20-28. Haurissa-Mailuhu, A. & E.P. Rinsampessy (1988). Culturele Symbolen in Supervisie. In: Rinsampessy (red.), Sombar dalam hidup. Waar culturele symbolen wringen in beleid en hulpverlening. Nijmegen, Muhabbat. Hiwat, J. & R. Yahiaoui (2001). Werkconferentie Supervisie transcultureel bekeken. Thema: Botsende en/of lerende tijden. Supervisie & Coaching, 18 /3, 175-72. Linden, M. van der (red.). (1995). Supervisie, transcultureel bekeken. De kracht van verbeelding. Utrecht, Siwa/Lima. Linden, M. van der (Commentaar) (2007). De Praktijk: 'Ik geef westerse vrouwen geen hand'. Supervisie & Coaching, 24 /4, 240-242. [Mannelijke supervisant van allochtone afkomst geeft vrouwelijke medesupervisanten geen hand. Supervisor vindt dit bij beroepsrol horen en bevraagd dit gedrag. Langzaam komt er verandering in dit gedrag.] Salverda, Z. (1988). Overdenkingen van een westerse supervisor over zijn werk met niet-westerse supervisanten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 (1988) 3, 5-22. Verbeek, F. & M. Rotmensen (1995). Supervisie vergezocht!? Een intense stagebegeleiding met supervisie-elementen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /3, 137-149. Vries, J. de (1995). 50 jaar Merdeka. Hoezo ‘Sudah, laat maar’? Over het superviseren van Indo's. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /3, 123-136.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

72

SUPERVISIEMETHODIEK - VI: SPECIFIEKE THEMAS Aandacht kan geven worden aan specifieke thema’s van de supervisant Conflict- leiderschap Lap, J. (2007). Conflict, leiderschap en supervisie. Over pastorale supervisie en supervisanten-in-conflict. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 181-201. Geheimen Bennink, H. & N. Jagt (2002). Supervisanten met geheimen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /4, 163-183. Herhaling Schneiders, L. (2003). Herhaling in supervisie. Supervisie & Coaching, 20 /1, 19-31. [Herhalen en herhaling spelen centrale rol in het leven. Herhalen vormt de basis van internaliseren en herinneren en heeft daardoor een belangrijke positieve functie in ontwikkeling. Er is nog een andere kant.] Hoog gevoeligheid Harmelen, H. van (2009). Supervisie en verschil in gevoeligheid. Supervisie & Coaching, 26 /4, 171-185. [Hoog gevoeligheid kan thema zijn in werk- en leervragen, en aspect van de supervisierelatie. Pleidooi voor inzicht hierin en ontwikkelen van vaardigheid in omgaan daarmee.] Levenskunst Wolbink, R. (2008). Levenskunst in supervisie. Supervisie & Coaching, 25 /2, 93-108. [Gelukkig worden in werk kan thema zijn in supervisie. Hoe levensvragen en levenskunst in supervisie aan de orde kunnen komen. Opvattingen over moderne levenskunst.] Onzekerheid Pater, W. de (2004). Tekortschieten in supervisie. Supervisie & Coaching, 21 /1, 23-36. [Openstaan voor eigen onzekerheden, twijfels, of het idee tekort te schieten geeft de supervisant de mogelijkheid daarvan te leren. Vaak spelen daarbij gevoelens van angst, onmacht, boosheid, schuld en schaamte. Van belang aandacht daaraan te schenken omdat zij medebepalend zijn voor aanzet tot leren.] Organisatie en samenleving Andriessen, H. (1978). Supervisie en werken aan de structuur. Praktische theologie, 5, 245-254. Lammers, W. (2005). Macht, essentie en organisaties. (Met nawoord van de redactie). Supervisie & Coaching, 22 /4, 183-201). [Macht in organisaties: aandachtspunt voor supervisoren en coaches. Onderzoek van drie perspectieven op macht en hun implicaties voor coaching en supervisie.] Spiritualiteit Borst, H. (2007). Spiritualiteit ter sprake in supervisie. Supervisie & Coaching, 24 /1, 41-47. (Uitgebreidere versie van ‘Zwevende supervisoren’, Forum, 2007, 4-6). [Hoe spirituele ervaringen en vragen een plaats kunnen krijgen in supervisieprocessen.] Trauma Schalk-van de Water, M. & M. van Helden-Lankhaar (2009). Supervisie na trauma. Leerproblemen in supervisie bij getraumatiseerde supervisanten. Supervisie & Coaching, 26 /1, 8-24. [Trauma kan leercondities voor supervisie nadelig beïnvloeden en vraagt om speciale aandacht.] Tijdsbeleving Bennink, H. (2003). (Geen) tijd voor vertraging? Supervisie & Coaching, 20 /4, 167-189. [Omgaan met tijd in supervisie en coaching.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

73

Horrel, C. & J. de Groot (2003). Ik moet nog zoveel ... vertraag de tijd. Supervisie & Coaching, 20 /3, 206211. [Te veel (willen) doen in te weinig tijd werkt negatief op creativiteit. Stil vallen geeft de mogelijkheid gevoel van samenhang weer naar voren te laten komen.] Körver, J. (2003). Tijd en continuïteit in loopbaan en supervisie. Supervisie & Coaching, 20 /4, 190-205. [Hoe om te gaan met dit specifieke thema in supervisie. Aan de hand van exemplarische casus.] Vermoeidheidsverschijnselen Volders, C. (2005). Supervisanten met vermoeidheidsverschijnselen. Supervisie & Coaching, 22 /3, 115129. [Supervisanten die kampen met vermoeidheid drukken deze weg.] Verontrustende vermoedens Pas, A. van der (Commentaar) (2007). De Praktijk: Verontrustende vermoedens. Supervisie & Coaching, 24 /2, 117-120. [Supervisant brengt ongerustheid over meisje op een peuterspeelzaal in. Supervisant heeft te maken met haar, haar jongere broertje en de ouders, ook buiten de standaardcontroles.] Zelfacceptatie Wijck, M.J. van (2009). Zelftrancendentie en zelfacceptatie in supervisie. Forum, Tijdschrift LVSB, 3(15), ..Zelfconstructen Linden, M.van der (1998). Twee verschillende zelfconstructen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /4, 172-181.

LEREN IN SUPERVISIE Supervisie beoogt dat de supervisant blijft leren van eigen ervaringen opgedaan met de eigen beroepsuitoefening, en zich op basis daarvan daarin verder bekwaamt. De leerdimensie speelt een grote rol. Algemeen Knoers, A.M.P. (1972). Supervisie en leertheorie. In: Siegers, F.M.J. (red.). Supervisie, Alphen a/d Rijn, Samsom,1972, 91-106. (Idem in: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 138-153.) Leren en supervisie. Themanummer (1990). Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2. Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van Loghum. (Hoofdstuk 9: leren 289-333). Breincentraal leren Dirksen, G. (2008). BCL-model helpt de supervisor en supervisant. Breinkennis ondersteunt bij (leren) reflecteren. Supervisie & Coaching, 25 /4, 246-263. [Nieuwe inzichten in functioneren van onze hersenen. Implicaties van zes leerprincipes van breincentraalleren voor leren in supervisie.] Ervaringsleren Hanekamp, H. (1993). Supervisie. Een leerproces naar beroepsidentiteit. In: Handboek Groepspsychotherapie, (1993) 4.1-14. Kessel, L. van (1988). Ervaringsleren en supervisie. De theorie van David Kolb over ervaringsleren en haar betekenis voor begeleiding van het leerproces in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 529. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

74

Lange, A. de (1987). Het landschap, niet de kaart. Ervaringsleren in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /2, 5-11. Wolbink, R. (2000). Ervaringsleren in supervisie. Dewey als inspirator van de integratiegedachte. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /1, 2-18. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 237-253). Leerstijlen Kessel, L. van (1988). Ervaringsleren en supervisie. De theorie van David Kolb over ervaringsleren en haar betekenis voor begeleiding van het leerproces in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /2, 529. Kessel, L. van (1990). Kolbs typologie van leerstijlen. Een hulpmiddel voor begeleiding van het leren van supervisanten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /2, 26-44. (Geactualiseerde versie in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 95-115). Kessel, L. van (1996). Boekbespreking: Jan Vermunt, Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger beroepsonderwijs. Naar procesgerichte instructie en zelfstandig denken. Supervisie in opleiding en beroep, 13 /4, 207-208. Kessel, L. van (1997). Commentaar op casus ‘Leerstijltheorie en interpretaties’. Supervisie in opleiding en beroep, 14 /3, 89-91. Hartog, L. den (Commentaar) (2004). De Praktijk: De leerstijltest. Supervisie & Coaching, 21 /4, 210-212. [Betrouwbaarheid en validiteit leerstijltesten. Wat te doen bij lage score op reflecteren?] Probleemgericht leren Knoers, F. (1990). Probleemgericht leren in de supervisie als handelingsanticipatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 / 2, 16-25. Problemen met leren in supervisie Doesburg, M. (2008). Schrijfangst als barrière voor leren in supervisie. Supervisie & Coaching, 25 /4, 265281. [Schrijfangst kan supervisanten parten spelen in hun leerproces. Waar komt deze vandaan? Wat valt eraan te doen?] Klumpenaar, D. (2007). Leren reflecteren via het vergroten van de identiteitssterkte. Stimuleren tot reflectie (1). Supervisie & Coaching, 24 /4, 211-221. (zie ook: Smit, I. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /4, 222-235.). [Sommige supervisanten hebben moeite met reflecteren; sommige zelfs weerzin tegen supervisorisch leren. Vergroten van identiteitssterkte kan hen tot reflectie brengen.] Ramerman, S. (2009). De Gereedschapskist: Leren reflecteren in supervisie met PRI. Supervisie & Coaching, 26 /2, 106-108. [Toepassing van inzichten en werkwijzen ontleend aan ‘past reality integration’ bij supervisanten met leerbarrières om over eigen aandeel te reflecteren.] Smit, I. (2007). Leren reflecteren op basis van de eigen leerstijl. Stimuleren tot reflectie (2). Supervisie & Coaching, 24 /4, 222-235. (Zie ook: Klumpenaar, D. ( 2007). Supervisie & Coaching, 24 /4, 211-221). [Sommige supervisanten hebben moeite met reflecteren; sommige zelfs weerzin tegen supervisorisch leren. Bij de leerstijl aansluitende non-verbale werkwijzen kunnen deze supervisanten tot reflectie brengen.]

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

75

HULPMIDDELEN (WERKVORMEN / TECHNIEKEN) IN SUPERVISIE Creatief, belevingsgericht, anderszins. Kunnen aanvullend ter activering of verdieping situatief worden gebruikt. Algemeen Hulst, J. van (2008). Werken met creatieve hulpmiddelen in supervisie. Voorwaarden en valkuilen. Supervisie & Coaching, 25 /3, 178-194. [Inzet van hulpmiddelen in professionele begeleiding ter ondersteuning van het leren pakt niet altijd goed uit. Slechte timing, onduidelijke introductie of gebrekkige uitvoering kunnen onbedoelde reacties oproepen. Het hulpmiddel is ook derde partij in de interactie, met een beïnvloedende werking. Aandachtspunten voor zorgvuldige inzet.] Roos, S. de (2010). Het gereedschap van de supervisor. Timmerdoos of grabbelton? In: Roos, S. de (red.) (2010). Supervisie in onderwijs en ontwikkeling. Delen en helen. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 3139. (Gedeeltelijke wijziging van idem in: Tijdschrift voor SPH, (2004) 58). Schuringa, L. (2004). Supervisie: van hoofdrolspeler naar regisseur. Tijdschrift voor Sociaal Pedagogische Hulpverlening, juni /58, 15-20. Sikkema, R. (1997). Voor, naast en voorbij de woorden I. Over het belang van non-verbale en belevingsgerichte werkvormen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /1, 3-14. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 371-381). Sikkema, R. (1997). Voor, naast en voorbij de woorden II. Non-verbale en belevingsgerichte werkvormen in de supervisiepraktijk. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /2, 67-79. Archetypische beelden Andriessen, H. (1985). Archetypische beelden in pastorale supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 5-12. Beeldende werkvormen Beelen, F. (1993). Materiaal in supervisie. Supervisiemateriaal!!? Supervisie met werkwijzen vanuit creatieve therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /1, 32-44. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 257-270). Kramers, M. & M. Baljon (2008). De Gereedschapskist: Beeldende werkvormen in supervisie. Supervisie & Coaching, 25 /4, 306-311. [Beeldende werkvormen kunnen supervisieproces versnellen en verdiepen, en kernkwaliteiten versterken.] Begeleid toneel Reinders, A. (1995). Begeleid toneel als actieve werkvorm in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /4, 186-189. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 355-369). Congruentiewiel Kaspers, T. (2008). De Gereedschapskist: Het congruentiewiel. Supervisie & Coaching, 25 /1, 50-58. [Het congruentiewiel als hulpmiddel bij leren omgaan met blokkades in denken, voelen, willen en handelen.] Dromen Hanekamp, H. (1986). Droombewerking als leermiddel. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /2, 5-12. Enneagram © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

76

Berkel, R. (2001). Het enneagram als begeleidingsinstrument bij supervisie en coaching. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 136-153. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 271-288). Kaarten Mathijsen, A. & M. Remkes (2011). De Gereedschapskist: De NVC Feedbackbox als conflictoplosser. Supervisie & Coaching, 28 /2, 90 -92. [Inzetten van set kaarten op basis van Non Violent Communication model.] Kernkwaliteiten Tijmes, I.(1996). Afstemmen op eigen mogelijkheden. Hoe kan werken met kernkwaliteiten leerbevorderend zijn in supervisie? Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /3, 126-137. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 383-396). Mantra’s Ruiter, C. de (2007). De Gereedschapskist: Mantra’s. Supervisie & Coaching, 24 /3, 187-190. [Mantra’s zingen bij supervisanten die ‘zich meer willen laten zien’ of werken communicatieverbetering.]

aan

Mentaliteitenmatrix Verweij, N. & P. van Veen (2011). De mentaliteitenmatrix. Inzicht in angstreductie en patronen binnen sociale relaties. Supervisie & Coaching, 28 /1, 18-34. [Mentaliteitenmatrix: complex, maar inzicht gevend instrument om (stagnaties in) werk- en leergedrag van coachees en supervisanten bespreekbaar te maken.] Muziek Langen, C. (2008). Muziek als hulpmiddel in supervisie. Supervisie & Coaching, 25 /3, 195-206. [Werken met muziek als hulpmiddel in begeleidingstrajecten. Voorbeelden van methodische inzet.] Jagt, N. (2008). Reactie: Niet met de muziek mee! Over 'Muziek als hulpmiddel in supervisie’. Supervisie & Coaching, 25 /4, 299-301. [Reactie op C. Langen in Supervisie & Coaching, 25 /3, 195-206.] Myers Briggs Type Indicator Feber, M. de (2010). De Gereedschapskist: De Myers Briggs Type Indicator in supervisie. Supervisie & Coaching, 27 /1, 32-38. [Achtergronden en kernbegrippen van MBTI, en hoe ermee gewerkt kan worden in supervisie.] Nonverbale vormen Siegers, F. (1986). Nonverbaal en supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 3 /1, 15-37. Sikkema, R. ( 2010). Non-verbale werkvormen in supervisie en coaching. De taal van het lichaam. Amsterdam, Boom/Nelissen. (Bespreking door P. Hekking in: Supervisie & Coaching, 28 /1, 48-50). PRI (past reality integration) Ramerman, S. (2009). De Gereedschapskist: Leren reflecteren in supervisie met PRI. Supervisie & Coaching, 26 /2, 106-108. [Toepassing van inzichten en werkwijzen ontleend aan ‘past reality integration’ bij supervisanten met leerbarrières om over eigen aandeel te reflecteren.] Spelvormen Dijkhuizen, G. (1997). Wissel eens van rol… Het hanteren van spelvormen uit dramatherapie in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 14 /4, 178-186. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

77

Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 303-313). Ronde, M. de (2011). Spel en professie. Een collegiale gevalsbeschrijving. Supervisie & Coaching, 28 /2, 69-89. [Theoretische basis voor spelgebruik door supervisor en coach. Opgave professional: verbinden van objectiviteit en wetenschappelijk-abstracte kennis, en persoonlijke betrokkenheid in concrete situatie. Spel creëert overgangsgebied waarin subjectiviteit en objectiviteit in elkaar overgaan. Daardoor ontstaan nieuwe inzichten en kunnen betekenissen eigen gemaakt worden.] Sub-persoonlijkheden Jongema, B. (2006). De Gereedschapskist: Theater der Ikken als verhelderingsmiddel. Supervisie & Coaching, 23 /2, 87-91. [Tegen achtergrond van sub-persoonlijkheden in psychosynthese]. Symbolisch vocabulaire Hattum, F. van (2006). Het gebruik van symbolisch vocabulaire in supervisie. Een postmoderne wandeling door tekst en ruimte. Supervisie & Coaching, 23 /1, 13-31. Tekenen Budde, E. (2004). Tekenen is praten en schrijven tegelijk. Werken met creatieve middelen in supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /4, 199-211. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 289-301). Verhalen Hattum, F. van (2007). Verhaal als metafoor in supervisie. In: Körver, S. & W. Regouin (red.) (2007). Professionele begeleiding en spiritualiteit. Pastorale supervisie nader verkend. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, Boekenreeks Supervisie & Coaching, 160-1980. Lameris, C. (2002). Werken met verhalen binnen supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 67-77. Ruijter, K. de (2002). ‘Vertel maar’. Het verhaal als communicatievorm in supervisie. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 51-66. Video Beukema, M. (1989). Videogebruik in supervisie. Hoe de video als middel kan worden ingezet in supervisie over supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /4, 23-32. Stegenga, M. (1989). Video-feedback en zelfconfrontatie. Over het gebruik van video bij het oefenen van gedrag en handelen in het beroepsonderwijs. Supervisie in Opleiding en Beroep, 6 /3, 22-39. Zelfconfrontatiemethode (ZKM) Paalvast, A. (1984). Mogelijkheden van de zelfconfrontatie-methode in het praktijkleerproces van personeelswerkers. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 23-26. Putman, W. (1999). De zelfconfrontatie methode. Een manier om leerprocessen in supervisie te sturen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /4, 35-48. Putman, W. (2004). De bijdrage van de ZKM aan de supervisie van (aankomende) pastores. Een ervaringsbericht. Praktische Theologie, 31 /1, 77-89.

SUPERVISANTEN

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

78

Adolescenten Bennink, H. (2009). De generatie Einstein in supervisie. Nieuwe begeleiding in een nieuwe tijd? Supervisie & Coaching, 26 /3, 125-144. [Weerslag van economische, technologische en maatschappelijke ontwikkelingen op identiteitsontwikkeling en leergedrag van adolescente studenten. Betekenis daarvan voor leren in supervisie en specifieke aandachtspunten.] Faber, M. (1990). Supervisie aan adolescenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /3, 5-20. Idem in: Regouin, W. & F. Siegers (samenst.) (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 60-75. Voorkennis over supervisanten Huisman, P. (2011). Voorkennis over supervisanten. Een last of lust? Supervisie & Coaching, 28 /1, 3-17. [Voorkennis over supervisanten: ervaringen, opvattingen en aanbevelingen]. Pinkster-De Gaay Fortman, E. (commentaar) (2010). De Praktijk: Voorkennis over de supervisant. Supervisie & Coaching, 27 /1, 39-40. [Docent hbo-opleiding schiet supervisor aan: ‘Zit x. bij jouw in een supervisiegroep?’]

BELEID VOOR SUPERVISIE / SUPERVISIEBELEID Voorbereiding op supervisie Algemeen Lanser, A. (2004). Interpretatie en integratie in supervisie. Supervisie & Coaching, 21 /3, 106-118. [Hoe verduidelijk je supervisie aan aspirant-supervisanten?] Regouin, W. & R. Sorgedrager (1994). Creatief met supervisie… Voorbereiding op supervisie in een HBO Creatieve Therapie. Supervisie in Opleiding en Beroep 11 / 2, 32-42. e

Regouin, W. (1999). Supervisie. Gids voor supervisanten. (4 druk). Assen, Van Gorcum. Sijnke, J. (1999). Wat heb ík daar nou aan? Handleiding voor een eerste kennismaking met supervisie en intervisie. Maarssen, Elsevier/De Tijdstroom. e

Vries-Geervliet, L. de (1998). Voorbereiden op supervisie. Meer dan een kennismaking. (4 druk). Baarn, Uitgeverij Nelissen B.V. Voorfase Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. (Voorfase. 17.6.1 Voorfase bij instellingssupervisie. 644-645).

SETTINGEN / FUNKTIES VAN SUPERVISIE Opleidingssupervisie - 1 : Kenmerken en specifieke aspecten Algemeen Bennink, H. (1996). Opleidingssupervisie en de pedagogische opdracht van de school. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /3, 138-150. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

79

2

3

4

Jagt, N, e.a. (1983; 1986; 1988 ; 1995 ; 2006 ). Supervisie. Praktisch gezien, kritisch bekeken. Deventer, Van Loghum Slaterus, Houten/Zaventem, Bohn Stafleu Van Loghum. Jagt, N. & N. Leufkens (1984). Supervisie in het HBO. Hoezo? In: Uppelschoten, J. (1984). Docent en Praktijk in het HBO. Arnhem, Van Loghum-Slaterus. Jonker, K. & L. Zuidgeest (1976). Supervisie in ontwikkeling. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 50-74. Nijkerk, K.J. (1972). De plaats van training en supervisie in een nieuw opleidingsmodel. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 201-210. Nijkerk, K.J. (1975). Veranderende opleidingen. De positie van supervisie en training. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom,104-112. Siegers, F. (2002). Opleidingssupervisie. In: Siegers, F.(2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 446-459. Pellegrom, M. (2008). Competentiegerichte supervisoren? De toegevoegde waarde van supervisie binnen het competentiegericht leren op een hbo-opleiding. Supervisie & Coaching, 25 /4, 284-296. [De rol van supervisie bij verwerven van competenties. Anders dan die van coaching en studieloopbaanbegeleiding.] Supervisie. Grand & Magazine. Special over supervisie. Informatieblad van de sector Gedrag & en Maatschappij van de Haagse Hogeschool. 3 (1992) 5. [Special supervisie. Bevat: Weergave per studierichting van resultaten inventarisatie door een werkgroep, die - nav registratie-voorstellen LVSB - wensen op gebied van supervisie en supervisorenopleiding in de sector gedrag en maatschappij van de Haagse Hogeschool inventariseerde. Supervisiecasus gebruikt op de najaarsconferentie 1991 van de LVSB. Twee impressies van deze conferentie. Enkele hoofdpunten van gehouden inleidingen: Supervisie tussen therapeutisering en verzakelijking; Supervisie en engagement. Kenschets van en kanttekeningen bij de gehouden inleidingen onder het motto: Supervisie tussen belangen en werkelijkheid.] Begeleide consultatie of supervisie Regouin, W. (1987). Begeleide collegiale consultatie of supervisie. Een praktijkervaring. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 30-39. Combinatie supervisie- en stagebegeleiding Bennink, H. (1997). Over de (on)wenselijkheid van de combinatie van supervisie en stagebegeleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep,14 /3,116-128. Condities Leeuwen, M. van (Commentaar) (2008). De Praktijk: De zwangere supervisant. Supervisie & Coaching, 25 /4, 312-314. [Een van de supervisanten blijkt bij start van de opleidingssupervisie zwanger. Kan zij de supervisie met de te voorziene onderbreking wel realiseren? De opleidingscoördinator en supervisant menen van wel. Irritaties bij de supervisor.] Tang, W. van der (Commentaar) (2008). De Praktijk: Wegvallen van een supervisieconditie. Wat te doen? Supervisie & Coaching, 25 /1, 66-67. [Voorwaarde voor de opleidingssupervisie is onder meer een door de praktijkcoördinator goedgekeurde functie. In deze casus vervult de supervisor tevens deze functie. De rollen conflicteren.] Deeltijdstudenten Bennink, H. & H. Bobbink (1990). Supervisie aan deeltijdstudenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /1, 6-23.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

80

Leerdoelen Leuw, B. (2004). Supervisie en socialisatie: over formuleren van leerdoelen in opleidingssupervisie. Supervisie en Coaching, 21 /1, 37-46. Opleidingssupervisor Jagt, N. (2003). Signalement: Een supervisor / docent in het hbo. Supervisie & Coaching, 20 /2, 96-97. Vermeer, P. (Commentaar) (2003). De praktijk: Strijdige doelen. Supervisie & Coaching, 20 /3, 73-75. [De ingewikkelde positie van een opleidingssupervisor. Doelen van stage, van supervisie en opleiding als geheel kunnen in tegenspraak met elkaar raken. Mogelijke gevolgen voor de relaties tussen de supervisor en de rest van de opleidingsstaf, en die tussen supervisor en supervisant.] Organisatie en beleid van opleidingssupervisie Ronde, M. de (Commentaar) (2011). De Praktijk: Leerlijn SIC. Supervisie & Coaching, 28 /3, 142-144. (Met anonieme reactie). [Supervisie, intervisie en coaching in opleiding psychomotorische therapie en bewegingsagogie. Hoe te organiseren hanteren?] Spijker, W. van 't & W. Rutgers (Commentaar) (2010). De Praktijk: Samen of alleen? Supervisie & Coaching, 27 /2, 94-96. [Opleiding sociale dienstverlening koos voor groepssupervisie, op basis van financiële en inhoudelijke motieven: goedkoper dan individuele supervisie en brengt groter leerrendement. Hoe zwaar mogen deze overwegingen wegen?] Portfolio Meeus, W. & N. Engels (2007). Portfolio en supervisie in de lerarenopleiding in Vlaanderen. Supervisie en Coaching, 24 /3, 137-149. [Hoe opleidingssupervisoren kunnen inspelen op werken met portfolio. Aandachtspunten.] Opleidingssupervisie - 2 : Specifieke thema’s Inhoud Bennink, H. (1992). Opleidingssupervisie. Vrije figuren of verplichte nummers? Onderwerpen in supervisie aan beginnende beroepsbeoefenaren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 4-18. [De interne structuur van (opleidingssupervisie) in hoger beroepsonderwijs. Hoe komt deze tot stand: inbreng supervisor en supervisant. Standaardisatie en programmering is mogelijk binnen concept. Aanzet voor standaardonderwerpen. Hoeveel structuur is nodig? Welke rol hebben doelen bij proces en fasering? De methodische bijdrage van de supervisor]. Belastende informatie uit praktijkstage Siegers, F. (Commentaar) (2005). De praktijk: Grenzen aan loyaliteiten van de supervisor? Supervisie & Coaching, 22 /2, 69-71. [Supervisor wordt geconfronteerd met voor supervisant belastende informatie uit diens praktijkstage, terwijl dit in de supervisie (nog) niet door de supervisant aan de orde is gesteld. Hoe daarmee om te gaan?] Dysfunctioneel gedrag Jagt, N. (2008). Reactie: Losgezongen. Over 'Is Karel onverbeterlijk?' Supervisie & Coaching, 25 /4, 301-303. Westgeest, J. (Commentaar). (2008). De Praktijk: Is Karel onverbeterlijk? Supervisie & Coaching, 25 /3, 216-218. (Zie ook: Jagt, N. (2008). Supervisie & Coaching, 25 /4, 301-303). [In eerste bijeenkomst opleidingssupervisie vertelt supervisant dat hij eerder twee hbo-opleidingen heeft afgebroken vanwege onvoldoende studieresultaten, maar nu goed zit. Hij heeft werkervaring, maar is helaas twee keer ontslagen. Zijn agenda ligt thuis. De volgende afspraak vergeet hij.] Perfectionisme © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

81

Jellema, M. (2011). Perfectionisme in opleidingssupervisie. Supervisie & Coaching, 28 /3, 122-137. [Neiging tot perfectionisme in werken en leren van supervisanten herkennen en oppakken?] Presentie - Exposure Kolm, G. J. van der (2006). Presentie, exposure en supervisie. Levert de theorie van de presentie nieuwe inzichten op voor supervisie? Supervisie & Coaching, 23 /3, 113-126. [Professionals in mensgerichte beroepen raken steeds vaker geïnspireerd door ‘presentie’. De term is al langer bekend in theologisch en modern-christelijk taalgebruik. Baart heeft het begrip geijkt en toepasbaar gemaakt voor andere beroepsgroepen.] Muynck, B. de (2007). Reactie: Over 'Presentie, exposure en supervisie. (Met Nawoord van G. J. van der Kolm). Supervisie & Coaching, 24 /1, 53-56. [Aansluitend op G. J. van der Kolm (2007) onderstreping van belang presentie voor supervisie aan (aanstaande) hulpverleners. Enkele kritische opmerkingen.]

Opleidingssupervisie - 3 : beleid + organisatie Wisseling van supervisor N.N. (2011). ‘We willen een andere supervisor’. Wat moet je doen wanneer het niet klikt met je supervisor? (Reactie op casus: A. Grasman-Krul). Maatwerk, 12 /5, 6-8. Supervisant stopt met opleiding Voorzanger, E. (Commentaar) (2006). De Praktijk: Supervisant stopt met opleiding. Supervisie & Coaching, 23 /1, 44-48. Opleidingssupervisie - 4 : soort beroep Huisartsen Weterman-Hezemans, Th.P.C. (1985). Eindrapport van het experiment `introductiecursus supervisie aan huisartsen’. Oktober 1981-oktober 1985. Amsterdam, Vakgroep Huisartsengeneeskunde van de Vrije Universiteit en de Protestantse Voortgezette Agogische Beroepsopleiding, 1986. Inrichtingswerk Roos, S. de (1987). Opleidingssupervisie aan werkers in gesloten inrichtingen. Valkuilen voor opleidingssupervisoren. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /3, 15-29. Jeugdwelzijnswerk Nuiver, H. (1985). Over de bevoegdheid tot het geven van methodiek en supervisie. Wordt er op de HBO-J nog een vak geleerd? Tijdschrift K&O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /4, 31-33. Nuiver, H. (1985). Supervisie als identiteitenmarkt. Een visie op supervisie binnen een hbo-j. Tijdschrift K&O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 5-8. Nuiver, H. (1987). Supervisie binnen de hogere beroepsopleiding voor jeugdwelzijnswerk. Een variatie op het thema stagebegeleiding? Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 33-43. Lerarenopleiding Beks, H. (1983). Supervisie in de lerarenopleiding. Landelijk Blad NLO-wiskunde, april, 3. Beks, H., e.a. (1984). Supervisie in een lerarenopleiding: enkele indrukken. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /1, 27-33. Korthagen, F. (1991). Supervisie in de universitaire lerarenopleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /1, 9-19. [Supervisie-achtige begeleiding van stages studenten universitaire lerarenopleiding. Bezien vanuit opleiding en praktijk.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

82

Leuven, C. & H. Vink (1988). Opleidingsdeskundigheid en opleidingskwaliteit. Het vakmanschap van de opleidingssupervisor. ID Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 10 /2, 61-66. [In dit tweede artikel over beroepsrollen in de PABO (pedagogische academie basisonderwijs): nadere uitwerking van de beroepsrol ‘opleidingssupervisor’. Speciaal vakmanschap nodig. Pleidooi voor erkenning en kwaliteitsverhoging van de diverse beroepsrollen in een professionele opleiding.] Loo, J. van (1996). Supervisie voor schoolleiders primair onderwijs: een noodzakelijke luxe. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13, 2, 1996, 69-79. Schee, J. van der (1982). Overdenkingen. Landelijk Blad NLO-wiskunde, september 1982, 1. Stasse, I. (1987). Supervisie. Een vorm van begeleiden in de lerarenopleiding. Onderwijskrant, 49, 30-34. [Schets problemen beginnende leerkrachten en alternatief voor oplossen daarvan: supervisie, een vorm van begeleiding via ervaringsleren; een verlenging van de stage in de opleiding.] Maatschappelijk werk / social work Andel, E. van (1976). Supervisie in de opleiding voor maatschappelijk werk. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen aan den Rijn, Samsom, 107-119. Jagt, N. (2009). Leerervaringen: Inleiding op themanummer opleidings- en instellingssupervisie. Maatwerk, 10 /6, 2-3. [In social work is de werker als persoon een belangrijk, wellicht het belangrijkste, instrument. Belang van supervisie.] Sporken, S. & G. van Hees (2009). Meerwaarde. Supervisie tijdens je stage. Maatwerk, 10 /6, 8-10. [De meerwaarde van supervisie voor de opleiding bachelor maatschappelijk werk.] Pastores Vergouwen, G. (1979). Pastorale opleiding onder supervisie van de Katholieke Theologische Hogeschool in Utrecht. Enkele belangrijke aspecten. Sacerdos, 46 (1979), 387-411. Personeel & Arbeid (HRM) Berntrop, C.C. & G.T. Anema (1972). Supervisie in de personeel-werkopleiding aan de sociale academie. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie, Alphen aan den Rijn, Samsom, 211-231. Ronde, M. de (2000). Autonoom leren door studieloopbaanbegeleiding. Coaching en supervisie als hart van het P&A-curriculum. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /3, 119-136. Psychiater Pols, J. (1993). Meester-gezelrelatie of werkbegeleiding? De stagesupervisie in de opleiding tot psychiater. Tijdschrift psychiatrie 35(1993)2, 122-131. Pols, J. (2006). De psychiater als coach. Utrecht, De Tijdstroom. (Bespreking: Bennink, H. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /2, 125-128.) Sociaal-juridische dienstverlening Witte, L. (1995). Supervisie binnen SJD. Tijdschrift voor sociaal juridische dienstverlening, 22-25. [Supervisie vindt plaats in het derde opleidingsjaar (stagejaar) van deze nieuwe opleiding (Sociaaljuridische dienstverlening). Opvattingen over en praktijken zijn niet eensluidend. Voor stagebiedende instellingen is de zin er van niet altijd duidelijk. Weergave van resultaten van een 'verkennend onderzoek' van redactie onder SJD-supervisoren. Genoemd worden: grondstructuur, inhouden, invloed van kenmerken van de SJD-methodiek, aard van de supervisanten, consequenties voor werkwijze en samenstelling van sv-groepen]. Sociale (ped)agogiek Siegers, F.M.J. (1972). Supervisie binnen de vakgroep sociale (ped)agogiek aan de universiteit van © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

83

Nijmegen. In: Siegers, F.M.J.(red.). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 278-289. Voortgezette opleiding Zeillemaker, T. (1972). Supervisie in een voortgezette opleiding. In: Siegers, F.M.J. (red.), Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 232-257. Welzijnswerk Regouin, W. (1985). Supervisoren in opleidingen voor welzijnswerk. Een onderzoek bij sociale academies en voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2,19-27. Zakelijke en technische opleidingen Lange, C. (2007). Over ‘Trage vragen in een snelle wereld.’ Supervisie & Coaching, 24 /3, 197-198. [Reactie op: Ronde, M. de (2007). Supervisie & Coaching, 24 /3, 191-197.] Ronde, M. de (2007). Het Debat: Trage vragen in een snelle wereld. Supervisie & Coaching, 24 /3, 191197. [Argumenten voor invoering van supervisie in zakelijke en technische opleidingen. Beoefenaars van alle professionele beroepen, zowel mensgerichte als zaakgerichte, krijgen te maken met trage vragen in een snelle wereld. Supervisie bij uitstek geschikt om beantwoording daarvan te integreren in de beroepsuitoefening.] Supervisie in / ten behoeve van organisaties (Instellingssupervisie / organisatiesupervisie) Algemeen Elferink, J.W.R. (1972). Instellingssupervisie. Maatschappelijk werk - supervisie - organisatie. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 26 /.., 320-323. Hulshoff, M-A. (1989). Supervisie wint terrein in het openbare bibliotheekwerk. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 40-55. Kessel, L. van (1997). Supervisie als instrument bij organisatieveranderingen en als bijdrage aan de ontwikkeling van een lerende organisatie. In: Van Beek, C. e.a. (Red.), Handboek Verpleegkundige Innovatie. Bohn, Stafleu, Van Loghum, Houten. Aflevering 12 december 1997 (D 320: p. 3-29). Kessel, L. van (2011). Supervisie in en voor organisaties. Transfer of learning in het middelpunt. Tijdschrift voor Coaching, (2011),1, 49-52. http://www.tvc.nl/syv_files/file/downloads/20111%20supervisie.pdf Schwirtz, E. (2000). Organisatiesupervisie. Forum, Nieuwsblad LVSB, /4, 10-15. Siegers, F. (1989). Instellingssupervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-cahiers no 5. Siegers, F. (1991). Specifieke vaardigheden van de instellingssupervisor. Een beschouwing toegespitst op de binnensupervisor, met aandacht voor werkbegeleiding en collegiale consultatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /2, 4-22. Siegers, F. (1995). Instellingssupervisie. Leren over werk in de context van leiden-begeleidensamenwerken. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 1995. [Specifieke deskundigheden instellingssupervisor. Verwevenheid van werk- en leercontext. Eerste aanzet ontwikkeling begeleidingskunde]. Contract(ering) Kroon, A. de. & B. la Poutré (1990). Instellingssupervisie. Contract, contact of zelfs dat niet? Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /3, 37-48. Instellingssupervisor Poutré, B. la (Commentaar) (1999). De Praktijk: Een vruchtbare combinatie. Supervisie in Opleiding en © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

84

Beroep, 16 /2, 45-47. [Instellingssupervisor is tevens trainer. Krijgt verzoek tot training met team, waarvan supervisant op problematische wijze deel uit maakt. Kan en mag zo’n combinatie?] Schwirtz, E. (1984). De instellingssupervisor. Het verband tussen positie in een organisatie en oriëntatie in professioneel handelen. Supervisie in Opleiding en Beroep,1 /2, 37-45. Supervisiebehoefte Genugten, W. van (2006). Raad op maat: Supervisie. Maatwerk, 7 /6, 261-262. [Medewerker wil supervisie, maar leidinggevende vindt het onnodig? Hoe overtuig je hem?] Voorfase Siegers, F. (2002). Handboek supervisiekunde. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum. (Voorfase. 17.6.1 Voorfase bij instellingssupervisie. 644-645).

ONDERZOEK Beleid voor supervisie in beroepsopleidingen Kessel, L. van (1991). Supervisiebeleid in de initiële opleidingen van de Hogeschool Nijmegen. Een gesystematiseerd overzicht van hetgeen door de opleidingen beschreven is in beleidsnota’s en verslagen van evaluaties betreffende supervisie. Hogeschool Nijmegen, Centrum voor beroepsinnovatie en Methodiekontwikkeling. Post, L. van der (2000). Supervisie en werkbegeleiding bij postdoctorale praktijkopleidingen in de gezondheidszorg. Geïllustreerd met een onderzoek naar de kwaliteit van supervisie en werkbegeleiding tijdens de opleiding tot psychiater. In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 252-269. Regouin, W. (1985). Supervisoren in opleidingen voor welzijnswerk. Een onderzoek bij sociale academies en voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 19-27.  Maatschappelijk werk / Social work opleidingen Hees, G. van (2010). Supervision models: which one is the best? The case study in The Netherlands. In: Hees, G. van & B. Geissler-Piltz (ed.) (2010). Supervision meets Education. Supervision in the bachelor of Social Work in Europe. Maastricht, Zuyd University of applied sciences, CESRT, 243-267. (Bespreking door Kessel, L. van (2012), Tijdschrift voor begeleidingskunde, 1 /1, 43-52.) Lourens, G. (2009). Het Veld…. Maatwerk, 10 /6, 18-19 [Onderzoekscentrum CESRT (Hogeschool Zuyd) richtte in 2007 de Expert Group Supervision in Social Work Education in Europe op, de SSWEE.] Doelen van supervisie Praag, E. van (1972). Doeleinden van supervisie. Een onderzoek. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 181-197. Praag, E. van (1976). Doeleinden van supervisie. Een onderzoek. In: Siegers, F.M.J. e.a.(red.) (1976). Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 217-232. (Idem als: Van Praag, E., 1972). Praag, E. van (1976). Onderzoek naar doeleinden van supervisie. Een vervolgonderzoek. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2. Alphen a/d Rijn, Samsom, 233-240. Effecten en werkzame ingrediënten Rietveld, L. & K. van Rooijen-Mutsaers (2012). Wat werkt bij supervisie, intervisie en coaching? Nederlands Jeugdinstituut (http://www.nji.nl/nji/dossierDownloads/WatWerkt_supervisie.pdf). © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

85

Kessel, L. van (2011). Nederlands onderzoek naar effect en effectiviteit van supervisie. In: LVSC Congres 2011, 49-57. http://www.lvsccongres.nl/files/Louis_van_Kessel_LVSC_Congres.pdf Effecten op innovatie Grift, W. van de &Th. Houtveen (1991). Principals and school improvement. School Effectiveness and School Improvement, 2 /1, 53-70. [Resultaten van een onderzoek, uitgevoerd op 175 scholen voor basisonderwijs in Nederland, laten zien dat na één schooljaar er een kleine maar significante toename is in de toepassing van onderwijskundige vernieuwing door leerkrachten. Supervisie van het schoolhoofd bij het beginnen van vernieuwing houdt significant verband met een toename van de toepassing. Na een schooljaar wordt geen significant verband gevonden tussen supervisie bij de toepassing van verbetering en toename in de toepassing zelf.] Effecten van spellen Ronde, M. de, W. Stolker & C. Vente (2009). De Gereedschapskist: Effectiviteit van spellen voor training, coaching en supervisie. Supervisie & Coaching, 26 /1, 37-50. [Gebruik van spellen in coaching en training ter ontwikkeling van mensen, teams en organisaties. Verkoop is in periode van zes jaar met factor dertig toegenomen. Verkennend onderzoek naar effectiviteit daarvan. Enkele conclusies.] Groepssupervisie Martens, J. (1984). Helpende en storende processen in groepssupervisie van client-centered therapeuten. Een empirische studie. In: Lietaer, G. e.a.(red). Client-centered psychotherapie in beweging. Naar een procesgerichte benadering. Leuven, Acco, 345-376. Martens, J. (1984). Groepssupervisie in een client-centered psychotherapie. Een empirische studie van helpende en storende processen. Leuven, Katholieke Universiteit, doctoraatsproefschrift. Interventies van de supervisor Andriessen, H.C.I. (1975). De interventies van de supervisor als bijdrage tot het leren aan ervaring in de supervisie. Een beoordelingsinstrument. In: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt, 1975, 398-429. (Diss. Universiteit Nijmegen). Bouman, G., & Th. Bergen (2004). Hoe krachtig is supervisie als leeromgeving? Resultaten van een analyse van acht supervisiedialogen. Supervisie en Coaching, 21 /3, 119-134. (Zie ook: Kessel, L. van (2005). Reactie op Bouman & Bergen. Supervisie en Coaching, 22 /2, 111). [De kwaliteit van de dialoog in supervisie bepaalt in hoge mate de kracht van de leeromgeving. Verslag van een onderzoek.] Kessel, L. van (2005). Reactie op Bouman & Bergen (Supervisie en Coaching, 3/2004, 119-134). Supervisie en Coaching, 22 /2, 111. Methodiek supervisie Peters, A., e.a. (1993). Standaardisering van het procesmatig begeleiden door supervisoren. Verslag van een kwalitatief onderzoek met supervisoren van studierichtingen van de Hogeschool Nijmegen. Hogeschool Nijmegen, CBM, september 1993. [Beschrijving en theoretische verantwoording van project met vraagstelling 'Welke activiteiten moeten supervisoren verrichten om te komen tot een acceptabel uitvoeringsniveau van de supervisie?’ Beschrijving van taakaspecten van de supervisor die als uitgangspunt zijn genomen voor ontwikkeling van standaarden ('concrete, in gedragstermen geformuleerde activiteiten, waarvan overeengekomen is dat zij een voor de betrokkenen aanvaardbaar uitvoeringsniveau aangeven'). Beschrijving van de geformuleerde standaarden. Conclusies en aanbevelingen. Bijlagen: Opdracht voor casuïstiek; Model van vraagtypen; Profiel van de supervisor (uit: LVSB-registratie Supervisoren, 1992). Onderzoek als onderdeel supervisorenopleiding Merkies, R. & Y. Stapert (1992). Supervisie-onderzoek in de eenjarige Amsterdamse opleiding voor © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

86

supervisie en consultatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 15-30. Ontwikkeling beroepsorganisatie Brenninkmeijer, W. (2002). Een inventarisatie van de opmerkingen die gemaakt zijn bij de enquête. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /3, 19-20. Fonderie-Tierie, L. (2002). Uw LVSB! Enkele uitkomsten van de leden enquête. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /2, 9-10. Roos, S. de (2006). Op koers met de lvsb. Trend, ontwikkelingen en aandachtspunten voor beleid. Supervisie & Coaching, 23 /3, 141-151. Schats, I. (2009). Marktonderzoek LVSC. Koester kwaliteit in moderne marketing. Supervisie en Coaching, 26 /3, 160-161 Ontwikkeling supervisie in Nederland Bennink, H. & W. Regouin (2004). Op zoek naar postconventionele supervisiekunde. Over De illusie van voltooidheid van Bert Coenen. Supervisie & Coaching, 21 /1, 3-22. [Bespreking van: Coenen, B. (2003). De illusie van voltooidheid. Een onderzoek naar de ontwikkeling van supervisie in Nederland.] Coenen, B. (2002). De institutionalisering van supervisie. Enkele uitkomsten van een enquête (vervolg). Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /3, 15-18. Coenen, B. (2003). De illusie van voltooidheid. Een onderzoek naar de ontwikkeling van supervisie in Nederland. Proefschrift Universiteit voor Humanistiek Utrecht. Soest, Nelissen. [Bespreking: Bennink, H. & W. Regouin (2004). Supervisie & Coaching, 21 /1, 3-22. Zie ook reactie daarop: Coenen, B. (2004). Supervisie & Coaching, 21 /2, 89-90. Zie ook: Hoop, A. de (2003), Impressie: Een promotie over supervisie en begeleidingskunde. Supervisie & Coaching, 20 /3, 146-148.] Coenen, B. (2004). Reactie: Bespreking 'De illusie van voltooidheid'. Supervisie & Coaching, 21 /2, 89-90. [Reactie op: Bennink, H. & W. Regouin (2004). Op zoek naar postconventionele supervisiekunde. Over De illusie van voltooidheid van Bert Coenen. Supervisie & Coaching, 21 /1, 3-22.] Kessel, L. van (1994). Supervisie als Concept in ontwikkeling. Geschiedenis en ontwikkelingen in Nederland en het buitenland. In: Supervisie in Ontwikkeling. Verslag van de Najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 11 november 1994. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen, 5-31. Ontwikkeling supervisoren Bennink, H. (1993). Hoe zien (sommige) supervisoren hun ontwikkeling? Resultaten en evaluatie van een lezersenquête. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /‘special’, 13-29. Praktijk van supervisie Coenen, B. (2002). De praktijk van supervisie. Enkele uitkomsten van een enquête. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /2, 7-9. Self-efficacy, werkplezier en attributie Brijker, A. (2009). Verwachting en verandering: de invloed van self-efficacy, werkplezier en attributie op de verwachting van supervisie. Masterthese AOP, RuG, GmW, Psychologie, 1-45. Rozema, J. (2010). De effecten van supervisie op de supervisant wat betreft de mate van self-efficacy, het werkplezier en de reflectieve vaardigheden. Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen, afdeling Psychologie, Rijksuniversiteit Groningen. Sociaal-juridische dienstverlening Witte, L. (1995). Supervisie binnen SJD. Tijdschrift voor sociaal juridische dienstverlening, 22-25. [Supervisie vindt plaats in het derde opleidingsjaar (stagejaar) van deze nieuwe opleiding (Sociaal© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

87

juridische dienstverlening). Opvattingen over en praktijken zijn niet eensluidend. Voor stagebiedende instellingen is de zin er van niet altijd duidelijk. Weergave van resultaten van een 'verkennend onderzoek' van redactie onder SJD-supervisoren. Genoemd worden: grondstructuur, inhouden, invloed van kenmerken van de SJD-methodiek, aard van de supervisanten, consequenties voor werkwijze en samenstelling van sv-groepen]. Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde Redactie (2007). Reactie op het lezersonderzoek. Supervisie en Coaching, 24 /1, 3-4. Supervisie en organisaties Vening, J.J.C. (1995). Eerste resultaten enquête Supervisie Mensenwerk. Supersores, 2 /2, 7-9. Vening, J.J.C. (1996). Supervisie Mensenwerk. Scriptie in het kader van de doctoraalstudie andragogiek. Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, Sectie Andragogiek. Vening, J. (2002). Supervisie: mensenwerk. Forum. Tijdschrift LVSB, 8 /2, 2-6. Waarde van supervisie voor beroepsuitoefening Bakx, N., Bernsen, L. & L. Veelers (2001). Supervisie doorgelicht. Interview met supervisor en supervisanten. Huisarts en Wetenschap, 44 /11, 518-520. Beukering, J.T.E. (1990). Superviseren bij diagnosticeren. Een PDO-cursus beproefd. School & Begeleiding, 25, 45-50. [Deelnemers aan cursus krijgen individueel of in tweetallen supervisie. De effecten van deze cursus zijn onderzocht door middel van enquêtes en interviews.] Brenninkmeijer, W., R. Grol & V. van Lieshout (1986). Evaluatie van supervisie en persoonsgerichte training voor huisartsen in opleiding. Huisarts en Wetenschap, 29, 319-321. Brenninkmeijer, W.J.M., e.a. (1999). De evaluatie van supervisie voor HAIO’s. Huisarts en Wetenschap, 42 /9, 402-405. Brenninkmeijer, W.J.M. e.a. (2005): Leren van eigen werkervaringen. Onderzoek naar de effecten van supervisie aan huisartsen. Medisch Contact, 60 /16, 664-667. Busari, J.O., Greidanus, P.M, Weggelaar, N.M. & I.A.M. Schiering (2006). Supervisie in de medische praktijk. Het oordeel van specialisten in opleiding. Arts-assistenten kindergeneeskunde beoordelen supervisoren. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 25 / 4, 170-9. Gerlings, H. (1973). Effekt van supervisie. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 27 /16, 399-406. Kessel, L. van (2011). Nederlands onderzoek naar effect en effectiviteit van supervisie. LVSC Congres 2011, 49-57. http://www.lvsccongres.nl/files/Louis_van_Kessel_LVSC_Congres.pdf Kessel, L. van (2012). Supervisie in social work-opleidingen in Europa. Een onderzoek. Tijdschrift voor begeleidingskunde, 1 /1, 43-52. (Bespreking van: Hees, G. van & B. Geissler-Piltz (ed.)(2010). Supervision meets Education. Supervision in the bachelor of Social Work in Europe. Maastricht, Zuyd University of applied sciences, CESRT.) Kruiswijk Jansen, J. (2004). Speuren naar effecten van supervisie. De responsieve evaluatie als zoekmethode. Supervisie en Coaching, 21 /3, 135-149. [Hoe effecten van supervisie onderzocht kunnen worden. Verslag van een onderzoek.] Linden, M. van der (1993). Ervaringen van supervisanten wat weten we ervan? In: Praag- van Asperen, H. 2 M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993; 1999 ). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 243-254. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

88

Linden, M. van der (2000). Ervaringen van supervisanten wat weten we ervan? In: Praag- van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 270-280. Locher G. & A.H. Blankenstein (2004). Wat doet supervisieonderwijs bij huisartsen in opleiding? Resultaten van een onderzoek naar effectbeleving onder HAIO’s aan de huisartsopleiding van het VUMC. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 23 /3,143-52. Merkelbach, J.W. (1999). Supervisie werkt niet voor buitenlandse artsen. Hoe komen deze artsen aan de slag? Medisch Contact, 54 /17, 608 - 611. Merkies, Q.L. (1990). De waarde van supervisie voor de beroepsopleiding tot huisarts. Een evaluatieonderzoek ten behoeve van de Vakgroep Huisarts en Verpleeghuisgeneeskunde van de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hogeschool van Amsterdam, Centrum voor Nascholing en Onderwijsontwikkeling. Merkies, R. & N. Sjerps (1991). Positieve neveneffecten van een onderzoek. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /3, 21-28. Merkies, Q.L. & M.B.G. Schmitz (1992). Supervisie als ondersteuning bij de vorming tot huisarts: evaluatie van een experimenteel project. Medisch contact, 47 /13, 414-415. Moosdijk-Smeelen, J. van de (1992). De betekenis die supervisie heeft als opleidingsmethode voor de huisarts in opleiding. Nijmegen, KUN (doctoraalscriptie Pedagogische Wetenschappen). Rapport (1963). Rapport onderzoek ‘Supervisie’. Landelijke Vereniging R.K. Gezinsvoogdij en Patronage, ’s-Hertogenbosch, 1963. Regouin, W. (1991). Bespreking van Schmitz & Merkies (1990) en Merkies (1990). Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 (1991) 3, 42-45. Rossum, M. van (1996). De evaluatie van supervisie in de beroepsopleiding voor huisartsen. Universiteit Nijmegen, Voortgezette Opleiding Huisartsen. Intern rapport. Snoek, R. (1990). Rendement van supervisie onderzocht. Supervisie in Opleiding en Beroep, 7 /4, 16-27. e

Visscher, M. (1985). Supervisie. Thuishaven of ‘therapie’? Een gesprek met drie 4 jaars hbo-j-ers over de e supervisie in het 3 jaar. Tijdschrift K & O voor Jeugdwelzijnswerk, 28 /1, 3-4. Voogd, M. & M. Kuyvenhoven (2010). Onderzoek naar de effecten van supervisie. Supervisie en Coaching, 27 /1, 3-14. [Ligt er een empirische basis ten grondslag aan supervisie? Welk wetenschappelijk onderzoek is er gedaan naar de effecten van supervisie?]

ONDERZOEKSMETHODOLOGIE VOOR SUPERVISIE Bennink, H. (2011). Impressie: Onderzoek en kennisontwikkeling. Supervisie & Coaching, 28 /1, 39-41. [Impressie symposion LVSC.] Bock, K., de (1989). Over handelen en verhalen gesproken. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden, supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen Amsterdam, Cahier no. 3, 21-30. Groen, P.A. & Q.L. Merkies (1990). Supervisie onderzoek onderzocht. In: Merkies, Q.L. (red.) (1990): © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

89

Supervisie samenspraak. Zoekend terugzien voor straks. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen, VOCahier 5, 85-100.

DE SUPERVISOR Algemeen Bos, A. (2010). Wat doet de supervisor? Forum, Tijdschrift LVSC , 16 /2, 2-4. Luttikholt, A. (1987). De supervisor. In: Luttikholt, A., Leren-Onderwijzen, Amsterdam, Sara, 87-149. Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden, supervisor blijven. Liber Amicorum voor Dinie Haan en Frans Siegers bij gelegenheid van hun afscheid op 28 juni 1989 te Amsterdam. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen Amsterdam, Cahier no. 3. Siegers, F. (1989). Supervisor worden, supervisor blijven. In: Haan, D. & F. Siegers e.a. (1989). Visies op supervisie. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, OSD-Cahier nr. 6, 5-24. Beroepscultuur Siegers, F. (1994). Supervisoren onder elkaar. Samen spelen ten behoeve van het supervisiespel. Supervisor - supervisant - context III. 11 /3, 22-32. (Als: ‘Supervisoren onder elkaar. Samen spelen ten behoeve van het supervisiespel. Het belang van een gemeenschappelijke situatiedefinitie.’ In: Regouin, W. & F. Siegers (2005). Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 210-220). Beroepsorganisatie van supervisoren: LPS > LVSB > LVSC Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.) (2005). Hink-stap-sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 1922. (Bespreking: Bennink, H. & N. Jagt (2006). Supervisie & Coaching, 23 /1, 48-51). Keller-Van Lakerveld de Heus, R. (2005). Van idealisme naar een professionele organisatie 1980-1988. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.). Hink-stap-sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, 19-22. Keulen, P. van (2011). Signalement: Dertig jaar LVSC. Supervisie & Coaching, 28 /1, 35-36. Regouin, W. (1993). Commentaar. Hoe gaat het ermee, LVSB? Supervisie in Opleiding en Beroep,10 /3, 45-46. Regouin, W. (2005). Van missie naar professie. In: Huisman, P. & R. Keller-Van Lakerveld de Heus (red.): Hink-stap-sprong. In 25 jaar van Projektgroep via LPS naar …. Landelijke Vereniging voor Supervisie & andere Begeleidingsvormen, Wijchen, 43-48. Roos, S. de (2009). De LVSC. Idealen, belangen en beleid. Supervisie & Coaching, 26 /4, 186-197. [Beleidsontwikkeling LVSC: achtergronden, effecten en toekomstverwachtingen.] Schats, I. (2009). Signalement: Marktonderzoek LVSC. Koester kwaliteit in moderne marketing. Supervisie & Coaching, 26 /3, 160-161. Bevoegdheid Kessel, L. van (1984). Bevoegdheid voor supervisoren. Stichting Landelijke Projectgroep Supervisie, 1984. Kessel, L. van (1985). Bevoegdheid supervisoren. Een gordiaanse knoop. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /1, 5-21. Conferenties © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

90

Haan. D. & L. van Kessel (1988). Impressies. In: Verslag najaarsconferentie LPS. Landelijke Projektgroep Supervisie, 33-35. Körver, Sj. (2003). Impressie: More education, please. (N.a.v. LVSB-najaarsconferentie). Supervisie & Coaching, 20 /1, 38-39. Leeuwen, M. (2006). Impressie: LVSB-Lustrumconferentie 11 november 2005. Supervisie & Coaching, 23 /1, 35-37. Linden, M. van der (2004). Impressie: De LVSB-conferentie van 2003. Supervisie & Coaching, 21 /1, 5456. Ooien, I. (1999). Impressie: De LVSB-conferentie. Op-maat begeleiden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /2, 42-44. Verhoeven, J. (2011). Impressie: Veerkrachtig leren. Supervisie & Coaching, 28 /2, 93. [Impressie jaarlijkse supervisorenconferentie LVSC-regio Nijmegen] Verhoeven, J. (2011). Impressie: Liefde voor leren. Supervisie & Coaching, 28 /1, 42-43. [Impressie workshop Rino Noord-Holland]. Wijdeven, R. (2003). Impressie: LVSB-najaarsconferentie. Supervisie & Coaching, 20 /1, 35-37. In memoriam Haan, D. (1995). In memoriam: Henri Zier. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /2, 86-87. Haan, D. (2002). In memoriam Philip H. van Praag. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /4, 195-197. Huisman, P. (2006). In memoriam: Trik Zeillemaker. Supervisie & Coaching, 23 /3, 152-153. Kessel, L. van (2012). In memoriam: Lidy Delen. Pionier van supervisie in Nederland overleden. E-Forum, 2012 /3, LVSC. Redactie (1992). In memoriam: Kees Wieringa. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 31. Ontwikkeling van de supervisor Bennink, H. (1993). De ontwikkeling van de supervisor. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /1, 3-16. Bennink, H. (1993). Hoe zien (sommige) supervisoren hun ontwikkeling. Resultaten en evaluatie van een lezersenquête. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 ‘Special’, 13-29. Opleiding tot supervisor Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven/Apeldoorn, Garant.  Effecten op andere rollen Straathof, C. (2002). Wat betekent het opleiden tot supervisor voor de manier van lesgeven? Een bijdrage tot ‘leren discussiëren met zichzelf. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 177-199.  Geschiedenis Kessel, L. van & M. Rutten (1981). Scholing van supervisoren in de tachtiger jaren. Werkmateriaal Konferentie Supervisie, Aktie en Reflektie, 31 oktober 1981, Landelijke Projektgroep Supervisie. Kessel, L. van (1987). De opleiding van supervisoren aan het Nijmeegse instituut voor voortgezette agogische beroepsopleiding. Geschiedenis en toekomst. Panopticum. Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 /3, 3-8. Kessel, L. van (1988). Commentaar: Wat is de toekomst van de supervisorenopleidingen uitgaande van de © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

91

instituten voor voortgezette agogische beroepsopleidingen? Supervisie in opleiding en beroep, 5 /2, 3741. Larsen, P. (1986). Ontwikkelingen in de periode 1963-1968. Opleiding van supervisoren en opvattingen over supervisie. Panopticum, Kwartaalblad VO-Nijmegen, 2 /3, 9-12. Zetten-van der Linden, M. van (1984). Leren superviseren tijdens een voortgezette agogische beroepsopleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 1 /2, 46-52.  Internationale vergelijking Kessel, L. van (1992). Een (inter)nationale vergelijking van opleidingen. In: LVSB (1992). LVSB-registratie supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 50-54. Kessel, L. van (1996). Een internationale vergelijking van opleidingen. De registratie-normen van de LVSB in vergelijking met registratie-normen van andere supervisoren-organisaties in Europa. In: LVSB (1996). LVSB-registratie supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 54-60.  Kenmerken Praag, Ph. H. van (1993). Een practicum voor supervisoren van psychotherapeuten. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische uitgeverij, 255-269. Praag, Ph. H. van (2000). De opleiding van supervisoren. In: Praag-van Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 281-295. Stapert, Y.J. & F.J. Benjamins (1976). Eerste paragraven van een methodiek-trainingsprogram voor supervisoren. In: Siegers, F.M.J. e.a. (red.) (1976). Supervisie 2, Alphen a/d Rijn, Samsom, 77-104.  Opleiding tot supervisor en coach in onderwijs Belt, L., M. Groothuis & T. Spierings (2005). Impressie: Lustrumviering CNA. Trots op talent. Supervisie & Coaching, 22 /2, 66-68. [Tweede lustrum Centrum voor Nascholing Amsterdam. Terugblik op ontwikkeling van opleiding tot supervisor en van coach in het onderwijs.] Rozemond, T. (2004). Signalement: Supervisor en coach in het onderwijs. Supervisie & Coaching, 21 /4, 207-209. [Hoe veranderingen in onderwijsveld bijdroegen aan ontstaan, voortbestaan en ontwikkeling van opleidingen tot supervisor en coach in primair en secundair onderwijs.] Opleidingssupervisoren (Supervisoren in opleidingen) Regouin, W. (1985). Supervisoren in opleidingen voor welzijnswerk. Een onderzoek bij sociale academies en voortgezette opleidingen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 2 /2, 19-27. Opvattingen en werkwijzen Engen, P. van (2006). De Inspiratie: Stilstaan bij de stilte. Supervisie & Coaching, 23 /2, 92-94. Kaspers, T. (2009). De Estafette: Tienduizend vragen, duizend antwoorden. Supervisie & Coaching, 26 /1, 60-61. Kiewied, K. (2007). De Estafette: Wie ben ik, waar sta ik, wat wil ik, hoe ga ik? Supervisie & Coaching, 24 /4, 257-258. Kranendonk, M. (2007). Estafette: Onderweg. Supervisie & Coaching, 24 /3, 206-207. Langen, C. (2011). Het Interview: Een gesprek in kwadrantvorm met Nel Jagt. Supervisie & Coaching, 28 © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

92

/3, 138-141. Menger, H. (2009). De Estafette: Van docent tot supervisor. Supervisie & Coaching, 26 /2, 120-121. Rijk, M. de (2008). De Estafette: Ik doe en ik begrijp. Supervisie & Coaching, 25 /3, 235-236. Salisch, M. von (2007). De Estafette: Hoe houd je jezelf scherp? Supervisie & Coaching, 24 /2, 132-133. Schuringa, M.(2008). De Estafette: Mee bewogen en meebewegen. Supervisie & Coaching, 25 /4, 320321. Westgeest, J.(2008). De Estafette: Gedreven door vragen. Supervisie & Coaching, 25 /2, 146-147. Organisatie van de supervisor Praag, Ph. van (1987). Over zelfstandige vestiging. Bezint eer gij begint. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /2, 21-32. Profiel van de supervisor LVSB (1992). LVSB-registratie supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, LVSB, 14-15; 37-46. LVSB (1996). LVSB-registratie supervisoren 1996. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Herziene editie. Den Haag, LVSB, 17; 3948. LVSB (2002). Registratie. Regelgeving betreffende registratie van (leer)supervisoren en opleiders en erkenning van opleidingsonderdelen. Editie 2002. Wijchen, LVSB, 26-38. LVSB (2005). Registratie. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en erkenning van opleidingsonderdelen. Editie 2005. Wijchen, LVSB, 2004, 27-38. Siegers, F. (1991). Specifieke vaardigheden van de instellingssupervisor. Een beschouwing toegespitst op de binnensupervisor, met aandacht voor werkbegeleiding en collegiale consultatie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 8 /2, 4-22. Visser, K. & H. ter Burg-Loe (1989). Op zoek naar de vakbekwaamheid van de supervisor. In: Rigter, W. (1989). Supervisor worden; supervisor blijven. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, VO-Cahier nr. 3, 127-131. Registratie Bennink, H.(2010). Signalement. ST!R. Eerste onafhankelijk register voor coaches en supervisoren. Supervisie & Coaching, 27 /2, 92-93. Haan (1990). Verslag uit de werkgroep ‘Adviescommissie voor de ontwikkeling van het registratiebeleid van de LVSB. In: Partners in Deskundigheid. Verslag najaarsconferentie november 1989. Leidschendam, Landelijke vereniging voor supervisie en andere begeleidingsvormen, 3-4. LVSB (1992). LVSB-Registratie Supervisoren 1992. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. LVSB (1996). LVSB-Registratie supervisoren 1996. Herziene editie. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Den Haag, Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen LVSB (2002). Registratie. Editie 2002. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2002. LVSB (2005). Registratie. Editie 2005. Regelgeving betreffende registratie van supervisoren en opleiders en betreffende erkenning van opleidingsonderdelen. Wijchen, LVSB, 2005. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

93

Stijl / kleur van supervisoren Bennink, H. (2011). De kleur van supervisie. Supervisie & Coaching, 28 /4, 167-187. [Toepassing van kleurenbenadering De Caluwé / Vermaak op supervisie. Wat levert dat op? Mogen supervisoren een favoriete kleur hebben? Moet een supervisor van alle kleurenmarkten thuis zijn?] Supervisoren(-opleiders) (Interviews met.. / Biografieën) Bennink, H. (2010). Het Interview: In gesprek met Marcel Hoonhout over raster en verlangens. Supervisie & Coaching, 27 /4, 188-195. Bennink, H. (2010). Het Interview: Opleiden van supervisoren en professionele coaches als uitdaging. Een gesprek met Louis van Kessel. Supervisie & Coaching, 27 /3, 135-143. Haan, D. (2000). Mijn biografie als lerende supervisor. Een reis door de tijd. In: Merkies, Q.L. (red.) (2000). Verwerven van het supervisorschap. Leuven-Apeldoorn, Garant, 109-143. Hermans M. (2009). Praktisch gezien, kritisch bekeken. Portret van Nel Jagt bij haar afscheid van maatwerk. Maatwerk, 10 /6, 24-25. Kessel, L. van (2008). Signalement: Hongaars Kruis van Verdienste voor Ynse en Marta Stapert. Supervisie & Coaching, 25 /3, 219-220. Kremers, M. (2009). ‘Je komt jezelf tegen’: Annet Krosenbrink over supervisie. Maatwerk, 10 /6, 11. Langen, C. (2010). Het Interview: Dolen, delen en helen. Spanningsvelden en ontwikkelingen in supervisieland. Interview met S. de Roos. Supervisie & Coaching, 27 /2, 74-79. Tarieven Kessel, L. van (2007). Tarieven naar believen? Supervisoren en hun honoraria. Forum. Tijdschrift LVSB, 13 /3, 12-13. (Reactie op: Zanden, T. van der & L. Graafsma (2007), Forum. Tijdschrift LVSB, 13 /2, 1011.). Zanden, T. van der & L. Graafsma (2007). Supervisietarieven, Forum. Tijdschrift LVSB, 13 /2, 10-11. [Reactie daarop: Van Kessel (2007), Forum. Tijdschrift LVSB, 13 /3, 12-13.]. Vaktijdschrift - Supervisie in Opleiding en Beroep (1983, 0/0 - 1991, 8/4). - Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden (1992, 9/1 - 2002, 19/4). - Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde (2003, 20 /1 - 2011, 28/4). - Tijdschrift voor Begeleidingskunde (2012, 1 /1). Kessel, L. van & M. van der Linden (1993). Tien jaar Supervisie in Opleiding en Beroep. Een terugblik op organisatie, beleid en inhoud. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /special, 2-12. Kessel, L. van & M. van der Linden (1993). Bijlage I. Gepubliceerde artikelen september 1983-september 1993. Supervisie in opleiding en beroep, 10 /special, 62-65. Redactie (2007). Reactie op het lezersonderzoek. Supervisie & Coaching, 24 /1, 3-4. [Resultaten van schriftelijke enquête om tevredenheid abonnees te meten en te achterhalen wat wensen en eisen zijn voor de toekomst.] Redactie (2003). Supervisie en Coaching: de redactie verruimt het accent. Supervisie & Coaching, 20 /1, 23. [Nieuwe naam: Supervisie & Coaching. Tijdschrift voor begeleidingskunde. Plus: ‘inhoudelijke vernieuwing richting begeleidingskunde (…), door naast supervisie ook coaching centraal te stellen’.] Regouin, W. (1998). Continuïteit en vernieuwing. Terugblik op 15 jaar ‘Supervisie in Opleiding en Beroep’. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /4, 182-194. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

94

Regouin, W. (2003). Professionalisering van de leer- en werkbegeleiding. Thematische terugblik op de periode 1983-2003. Supervisie & Coaching, 20 /3, 62-70. [Terugblik op het doel van het tijdschrift: bevorderen van de kwaliteit, ontwikkeling en professionalisering van supervisie en andere begeleidingsvormen door het bieden van een platform. Bij tien en bij vijftien jaar werd ook stilgestaan bij een voorbije periode: zie Van Kessel & Van der Linden, 1993; Regouin, 1998.] Regouin, W. (2008). Professionalisering, debat en context. Bij het 25-jarig jubileum van Supervisie en Coaching. Supervisie & Coaching, 25 /4, 240-243. [Terug- en vooruitblik op functie van dit vaktijdschrift voor professionalisering van supervisoren, coaches en andere begeleiders in een veranderende context.]

PUBLICATIES Nederlandse auteurs IN VREEMDE TALEN OVER SUPERVISIE

DUITS Algemeen Frijling-Schreuder, E.C.M. (1976). Bemerkungen zur Supervision. Psyche, 30, 125-145. Siegers, F.M.J. (Hrsg.) (1974). Praxisberatung in der Diskussion. Formen - Ziele - Einsatzfelder. Freiburg, Lambertus Verlag, 1974. (Vertaling van: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen aan den Rijn, Samsom.) Europa Kessel, L. van (1998). Editorial/Leitgedanken. In: Panorama of professional associations for supervision in Europe/Panorama der Berufsverbände für Supervision in Europa. ANSE, 1998. Gezondheidszorg Kessel, L. van (1997). Lernen in den Pflege und anderen Gesundheitsberufe durch Supervision? Ein Modell aus den Niederlanden. PflegePädagogik, 6 / 97, 4-11. Regouin, W. (1999). Supervision. Praxishandbuch für Pflege- und Gesundheitsberufe. Wiesbaden, Ullstein Medical, 1999. Leersupervisie / Supervisie-over-supervisie Kessel, L. van (2009). Bibliographie zur Lehrsupervision. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wp-content/uploads/2013/12/Bibliografie_Lehrsupervision.pdf Kessel, L. van & W. Dinger (2013). Wirklichkeit oder Dichtung? Zugänge zur vorgestellten Organisation in der Lehrsupervision. Tagungsbericht Tagung Lehrsupervision 2013. Asbach-Löhe, Supervision und TZI e. V. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2014/01/2013_Bericht_Lehrsupervisorische_Tagung.pdf Dinger, W., L. van Kessel & J. Wolf-Hollander (2009). Lehrsupervision in Entwicklung. Ein Tagungsbericht. DGSv aktuell, 2009 /2, 25. Dinger, W., Kessel, L. van & J. Wolf-Hollander (2011). Kollegialität, Rivalität, Konkurrenz. Ein Projektbericht. Journal Supervision, 2011 /2, 25. Dinger, W., Kessel, L. van & J. Wolf-Hollander (2012). Delikate Dreiecke. Journal Supervision, 2012 /2, 24. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

95

Kessel, L. van, J. Wolf-Hollander & W. Dinger (2009). Lehrsupervision im Fokus. Funktion - Konzeption Organisation - Gestaltung. Ein Projekt des Vereins für Weiterbildung in Supervision. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. www.supervisionsausbildung.net/projekt_lehrsupervision.htm Kessel, L. van, J. Wolf-Hollander & W. Dinger (2009). Bestandsaufnahme von Lehrsupervision in Europa. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2013/12/Bestandesaufnahme_Lehrsupervision_in_Europa.pdf Kessel, L. van, J. Wolf-Hollander & W. Dinger (2009). Lehrsupervision im Rahmen der Ergänzungsausbildung. Tagungsbericht Tagung Lehrsupervision 2008. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2013/12/2008_Bericht_Lehrsupervisorische_Tagung.pdf Kessel, L. van, W. Dinger & J. Wolf-Hollander (2010). Selbstreflexivität als Aufgabe von Lehrsupervision (2009). Ein Projektbericht. DGSv aktuell, 2010 /1, 25. Kessel, L. van, W. Dinger & J. Wolf-Hollander (2010). Entwicklung von Selbstreflexivität als Aufgabe von Lehrsupervision. Tagungsbericht Tagung Lehrsupervision 2009. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2013/12/2009_Bericht_Lehrsupervisorische_Tagung.pdf Kessel, L. van, W. Dinger & J. Wolf-Hollander (2011). Kollegialität, Rivalität, Konkurrenz. Tagungsbericht Tagung Lehrsupervision 2010. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2013/12/2010_Bericht_Lehrsupervisorische_Tagung.pdf Kessel, L. van, W. Dinger & J. Wolf-Hollander (2012). Dreiecksverhältnisse - Zündstoff und Dünger in der Lehrsupervision. Tagungsbericht Tagung Lehrsupervision 2011. Asbach-Löhe, Verein für Weiterbildung in Supervision auf der Grundlage der Themenzentrierten Interaktion. http://supervisionsausbildung.net/wpcontent/uploads/2013/12/2011_Bericht_Lehrsupervisorische_Tagung.pdf Leidinggevenden Kessel, L. van (1995). Führungsaufgaben in Human Service Organizations. (Executive competence in Human Service Organizations). OSC Organisationsberatung, Supervision, Clinical Management, 2 /3, 243-251. [Supervisoren die leidinggevenden superviseren moeten zicht hebben op de specifieke aard van het leidinggeven in de context van de organisatie waarin dat plaatsvindt. Kenmerken van organisaties voor mensgerichte dienstverlening; aard van dienst en werk; verhouding van professionele medewerkers tot de organisatie; communicatie. Betekenis daarvan voor leidinggeven. Leidinggeven in deze organisaties en opgaven voor leidinggevenden.] Kessel, L. van (1996). Prozeßbegleitende Führungsberatung (Management-development as processconsultation). Organisationsberatung, Supervision, Clinical Management, 3 /2, 113-128. Leren in supervisie Kessel, L. van (1998). Theorie und Praxeologie des Lernens in der Supervision. Aus niederländischer Sicht - Einige Bausteine. In: Berker, P. & F. Buer (Hg.) (1998). Praxisnahe Supervisionsforschung. Felder - Designs - Ergebnisse. Münster, Votum-Verlag, Schriften der Deutschen Gesellschaft für Supervision, 46-68. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

96

Organisatie van supervisoren Interview mit Louis van Kessel. Berufspolitischer Quervergleich Schweiz: Niederlande. BSO-Bulletin 2 /2000, 20-22, (BSO Berufsverband für Supervision und Organisationsberatung, Bern, Schweiz.) Organisatiecultuur Kessel, L. van & I. Bispinck-Weigand (1998). Supervision als Pflege von Subkultur. Forum Supervision, Sonderheft 2. Qualitätssicherung durch Supervision - Qualität von Supervision. 3. Deutscher Supervisionstag, 98-103. Pastorale supervisie Andriessen, H. (1974). Pastorale Praxisberatung. In: Siegers, F.M.J.,(Hrsg) (1974). Praxisberatung in der Diskussion. Formen - Ziele - Einsatzfelder. Freiburg, Lambertus Verlag. (Vertaling van: Siegers, F.M.J.(red.) (1972). Supervisie. Alphen aan den Rijn, Samsom.) Andriessen, H. (1978). Pastorale Supervision. Praxisberatung in der Kirche. München/Mainz. (Gedeeltelijke vertaling van: Andriessen, H.C.I. (1975). Leren aan ervaring en supervisie. Nijmegen, Dekker en Van de Vegt. Diss. Univ. Nijmegen.) Andriessen, H. (1978). Pastorale Supervision. Praxisberatung in der Kirche. München/Mainz, Kaiser. Andriessen, H. & R. Miethner (1985). Praxis der Supervision. Eschborn bei Frankfurt a.M., Fachbuchhandlung für Psychologie Verlagsabteilung. 3

Andriessen, H.C.I. & R. Miethner (1993 ). Praxis der Supervision. Beispiel Pastorale Supervision. Heidelberg, Roland Assanger Verlag, 1993. Haarsma, F. (1974). Supervision. Ein Modell von Reflexion kirchlicher Praxis. In: F. Klostermann & R. Zerfass (Hrsg) (1974). Praktische Theologie Heute. München/Mainz, 609-624. Supervisie - beroep - context Siegers, F. (1986). Was macht der Supervisor mit dem Beruf und dem Arbeitsfeld des Supervisanden? Über den professionellen Bezugsrahmen des Supervisors. Supervision, 9, 11-24. Supervisie - Coaching Kessel, L. van & J. Fellermann (Hrsg./Eds.) (2002). Supervision und Coaching in Europäischer Perspektive. Beiträge der ANSE-Konferenz 2000. Supervision and coaching in an European perspective. Proceedings of the ANSE-conference 2000. Vienna, ANSE Association of national organisations in Europe. Supervisie(-concept) in Nederland Kessel, L. van (1987). Einige Aspekte der Niederländischen Supervisionslage. In: Lippenmeier, N. (Red.) (1987). Praxis der Supervision. Supervisions-Kongress 1987. Kassel, Gesamthochschule Kassel/Universität, Beiträge zur Supervision, Band 6, 107-114. Kessel, L. van (1994). Das Niederländische Supervisionskonzept. (The Concept of supervision in the Netherlands). OSC Organisationsberatung, Supervision, Clinical Management, 1 /2, 124-132. [Ontwikkelingsgeschiedenis supervisie in Nederland. Kenmerken Nederlandse supervisieconcept (doelen, beoogde wijze van leren, leerinhouden, kenmerken en verloop leerproces, voorwaarden). Verschillen supervisie in Duitsland en Nederland.] Kessel, L. van (2007). Das Niederländische Modell supervisorischen Lernens. Ein Panorama. - Internetzeitschrift Supervision: http://www.fpi-publikation.de/supervision/index.php (2008) - dgsv.de/pdf/Vortrag_van_Kessel.pdf?PHPSESSID=a14f423a3c4f76987aafda985e5fa2d3 (2007). Siegers, F. (1987). Supervisionspraxis in den Niederlanden. In: Lippenmeier, N. (Red.) (1987). Praxis der Supervision. Supervisions-Kongress 1987. Kassel, Gesamthochschule Kassel/Universität, Beiträge zur Supervision Bd. 6, 115-124. Siegers, F. (1986). Supervision in den Niederlanden. Charakteristik und Perspektiven. Supervision, 10, 17© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

97

32. Siegers, F. (1990). Professionalisierung von Supervision. In: Pühl, H. (Hrsg.) (1990). Handbuch der Supervision. Beratung und Reflexion in Ausbildung, Beruf und Organisation. Berlin, Ed. Marhold, 34-47. Supervisie in Nederland en Duitsland vergeleken Kessel, L. van (1997). Supervision. Eine Profession wird volljährig? In: Schwendenwein, J. (Hg.) (1997). Supervision und Organisation. Kassel, Gesamthochschulbibliothek, Beiträge zur Supervision, Band 11, 1-27. Supervisorenopleiding: Curriculum Kessel, L. van (1993). Einleitung. In: Stapert, Y. (1993). Das Amsterdamer Supervisions-Curriculum. Kassel, Universitätsbibliothek, Beiträge zur Supervision, Band 9, 3-7. [Betekenis van internationale vergelijking curricula supervisoren-opleidingen. Verschillen Duitse en Nederlandse supervisie-opvattingen. Ontwikkeling en functie van supervisie in Nederland. Nederlandse opleidingen tot supervisor. Duits- en Engelstalige publicaties over supervisie in Nederland.] Stapert, Y. (1993). Das Amsterdamer Supervisions-Curriculum. Kassel, Universitätsbibliothek, Beiträge zur Supervision. Band 9. [Bewerking en vertaling in Duits van curriculum, en daarbij behorende ondersteunende en instructiemateriaal, van Supervisorenopleiding Hogeschool van Amsterdam.] ENGELS Beoordeling Frijling-Schreuder, E.C. e.a. (1981). The Supervisor's Evaluation of the Candidate. International Review of Psycho-Analysis, 8, 393-400. Biografie supervisor Kessel, L. van (2006). Self-portrait. The professional life. Today's children are tomorrows parents. Journal of the network for professionals in preventing child abuse and neglect. Professional supervision and the quality of the child and family welfare's services, 17/18, 8-11. Idem: http://www.supervizare.com/revista/revista_eng.pdf Clinical supervision Lansen, J. & Haans, A. H. M. (2004). Clinical Supervision. In: Wilson, J. P. & Drozdek B. (Eds). Broken Spirits. Philadelphia, Bruner/Mazel. Coaching - supervisie Kessel, L. van (2007). Coaching, a field for professional supervisors? (Stručno vođenje. Područje rada profesionalnih supervizora?). Ljetopis Socijalnog Rada, 2007/Godište 14, Broj 2, 387-431. Zagreb, Pravni Fakultet Sveučilišta i Zagrebu / Studijski Centar Sociajalnog Rada. ISSN 1846-5412. Idem: http://hrcak.srce.hr/index.php?lang=en&show=clanak&id_clanak_jezik=22080 Idem: http://www.iasag.ch/blog/artikel.van.kessel.supervision.pdf (Bespreking door H. Bennink (2008), Supervisie & Coaching, 25 /1, 68-69.) Ethiek Hanekamp, H. (1994). Ethical training through supervision. FICE - Bulletin 10, 27-38. (Idem, The School Field, 5 /1-2, 121-159. [Supervisie is reflectie over leerprocessen; ethiek is reflectie over handelen. Beiden te zien als kunst: goed te werken, resp. goed te leven. Supervisor moet over helder wereldbeeld beschikken. Supervisie is een speels leerproces waarin geprobeerd wordt de realiteit van externe waarnemingen en die van innerlijke ervaringen te combineren. In supervisie worden morele waarden overgedragen.] Europa Kessel, L. van (1998). Editorial. In: Panorama of professional associations for supervision in Europe / Panorama der Berufsverbände für Supervision in Europa. ANSE.. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

98

Kessel, L. van (2006). ANSE. The European Organization for Supervision. Origin, Aims, Activities and Significance. Today's children are tomorrows parents. Journal of the network for professionals in preventing child abuse and neglect. Professional supervision and the quality of the child and family welfare's services, 17/18, 65-80. Idem: http://www.supervizare.com/revista/revista_eng.pdf Geschiedenis supervisie in Nederland (Beginperiode) James, M. (1954). Casework methods and methods of supervision. Den Haag. Jongh, J. F. de (1953). An European Experiment in Casework Teaching. Social Casework, XXXIV /1, 9-17. Jongh, J. de (1954). Some implications of casework teaching for the curriculum of schools of social work. In: Hess, M. e.a (1954). New trends in European social work. The impact of casework. To Marguerite V. Pohek, New York. Dedicated by European social workers. Wien, Astoria-Druck. Ongerboer, N. (1951). Methods of teaching social casework and supervision. Den Haag. Hulpmiddelen Roos, S. de (2004). Skills and Methods of Observation in Supervision and Coaching. In: Heilinger, A.,W. Knopf & I. Walther (Hrsg.) (2004). Brush up your Tools!. Aus der Werkstatt von Supervision und Coaching. Innsbruck, Studien Verlag, Österreichische Vereinigung für Supervision, Schriftenreihe Supervision, Band 5, 41-51. Individuele supervisie Frijling-Schreuder, E.C.M. (1970). On individual supervision. International Journal of psychoanalysis, 51, 363-370. Interculturaliteit Kessel, L. van (2004). Contribution of supervision to intercultural understanding. Openingslezing van Louis van Kessel als ANSE-president op ANSE-Summer University 2003 in Hongarije. Forum, Tijdschrift LVSB, 10 /1, 1-5. Idem: http://www.anse.eu/html/history/2003%201.%20summer%20uni%20hungary/ANSESummeruniversity2003Lecture.pdf Interventies en opvattingen Haan, P.M. (1974). A study of the activity of the supervisor of groupwork students in the first year of advanced social work education in the Netherlands. Ann Arbor, Michigan: University of Pennsylvania, University Microfilms, D.S.W. Leerhypothese Haan, D. & L. van Kessel (1993). The role of learning-hypothesis in the facilitation of the learning process in supervision. The Clinical Supervisor, 11 /1, 45-62. Idem: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300/J001v11n01_04 [Betekenis en kenmerken van leerhypothese in supervisie. Verschil met leerdiagnose. Relaties met leertheorie. Gerichtheid op drie domeinen: leren van de supervisant; functioneren in beroepssituatie; samenwerkingsproces supervisor-supervisant. Noodzakelijke gerichtheid en bekwaamheid van de supervisor om de leerhypothese als instrument te kunnen gebruiken.] Leerweg Kessel, L. van & D. Haan (1993). The intended way of learning in supervision seen as a model. The Clinical Supervisor, 11 /1, 29-44. Idem: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300/J001v11n01_03?journalCode=wcsu20 [De leerweg als model om het supervisieproces sturend richting te kunnen geven. De fasen van de leerweg (kenweg, keuzeweg, handelingsweg), en de bij elke fase behorende stappen en aandachtsgebieden.] Onderwijs Dingemans, M. & E. Pajak (1993). Approaches to clinical supervision. School & Begeleiding, December. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

99

Hoevelaken, CPS. Gorter, R.J. (1998). Supervision services in the Netherlands and other countries. In: Firth, G.R. & E.F. Pajak (1998). Handbook of research on school supervision. New York, Simon & Schuster Macmillan 1006-1027. Grift, W. van de &Th. Houtveen (1991). Principals and school improvement. School Effectiveness and School Improvement, 2 /1, 53-70. Rozemond, T. (2000). Supervision as a methodical procedure in teacher education. In: Willems, G.M., J.H.J. Stakenborg & W. Veugelers (eds.) (2000). Trends in Dutch teacher education. Leuven/Apeldoorn, Garant, 175-183. Onderzoek Nijdam, P. Q. (1994). Supervision in nursing education. Students' perception of the effect of supervision on their personal and occupational development. Utrecht, Hogeschool Midden Nederland; Cardiff, University of Wales, College of Medicine, School of Nursing Studies. Supervisieconcept in Nederland Kessel, L. van & D. Haan (1993). The Dutch concept of supervision. Its essential characteristics as a conceptual framework. The Clinical Supervisor, 11 /1, 5-27. Idem: http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300/J001v11n01_02 [Ontwikkeling supervisie in Nederland. Verschillen Angelsaksische en Nederlandse supervisie-concept. Doel van supervisie als twee-dimensionele integratie, en hantering daarvan in de praktijk. Leerdimensie en beroepsdimensie. Beoogde tussendoelen in relatie tot uiteindelijke doel. Aard van het leermateriaal en noodzakelijke condities. Kenmerken en structuur van het leerproces. Kader voor interventies supervisor.] Kessel, L. van (1994). The Dutch concept of supervision as a teaching method for social work education. In: Hesser, K.-E. (1994). Social Work Education: State of the Art, 10-15 July 1994 in Amsterdam / The Netherlands. Official Congress publication. Amsterdam, Hogeschool van Amsterdam, Centre of Social Education and Management, 103-109. [Verschillen supervisie-opvattingen in Engelstalige landen en Nederland. Nederlandse concept in hoofdlijnen (doel; objecten van leren; aard van leermateriaal; karakteristiek en structuur van leerproces; basiscondities). Supervisie als onderdeel curricula opleidingen tot maatschappelijk werker. Opleidingseisen te stellen aan supervisoren.] Kessel, L. van (1997). Supervision. A necessary contribution to the quality of professional performance, illustrated by the concept of supervision used in the Netherlands. (Supervizija, neobhodni prispevek h kvaliteti poklicnega dela: prikaz razumevanja supervizije, kakor se uporablja na Nizozemskem). Socialna Pedagogika, 1 /3, 27-46. Supervisieconcept in opleiding social work Hees, G. van (2010). Supervision models: which one is the best? The case study in The Netherlands. In: Hees, G. van & B. Geissler-Piltz (ed.) (2010). Supervision meets Education. Supervision in the bachelor of Social Work in Europe. Maastricht, Zuyd University of applied sciences, CESRT, 243-267. (Bespreking door Kessel, L. van (2012), Tijdschrift voor begeleidingskunde, 1 /1, 43-52.) Supervisorenopleiding / opleiding van supervisoren Kessel, L. van (2000). Supervision trainings. VDO Institute for advanced training and consulting, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, The Netherlands. In: Gilbert, M. C. & K. Evans, Psychotherapy supervision. An integrative relational approach to psychotherapy supervision. Buckingham, Open University Press, 168-169. Traumatisering Haans, T., J. Lansen & H. ten Brummelhuis (2007). Clinical Supervision and Culture. A Challenge in the Treatment of Persons Traumatized by Persecution and Violence. In: Wilson, J, Drozdeck B. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

100

(2007). Voices of Trauma. New York, Springer.

HONGAARS Algemeen Kessel, L. van & G. Sárvári, (Szerk.) (1996). A szupervízió konceptionális kérdései. Tanulmányok a szupervízió köréböl II. Budapest, Supervisio Hungarica Füzetek. Kessel, L. van (1996). Bevezetés. In: Kessel, L. van & G. Sárvári (Szerk.) (1996). A szupervízió konceptionális kérdései. Tanulmányok a szupervízió köréböl II. Budapest, Supervisio Hungarica Füzetek, 5-14. Interculturaliteit Kessel, L. van (2005). A szupervízió szerepe a kultúrák közötti megértésben. In: Bagdy, E. & E. Wiesner (eds) (2005). Szupervízió. Egyén - csoport - szervezet. Budapest, Supervisio Hungarica, A Supervisio Hungarica sorozat IV. kötete, 353-364. [Verkorte versie verscheen als: Kessel, L. van (2004). Contribution of supervision to intercultural understanding. Openingslezing van Louis van Kessel als ANSE-president op ANSE-Summer university 2003 in Hongarije. Forum, 10 /1, 1-5.] Leerweg Kessel, L. van & D. Haan (1996). A szupervíziós tanulás tervezett modellje. In: Kessel, L. van & G. Sárvári (Szerk.), A szupervízió konceptionális kérdései. Tanulmányok a szupervízió köréböl II. Budapest, Supervisio Hungarica Füzetek, 73-84. Leerhypothese Haan, D. & L. van Kessel (1996). A tanulási hipotézis szerepe a szupervízión belüli tanulási folyamat facilitásában. In: Kessel, L. van & G. Sárvári (Szerk.) (1996). A szupervízió konceptionális kérdései. Tanulmányok a szupervízió köréböl II. Budapest, Supervisio Hungarica Füzetek, 85-97. Supervisie(-concept) in Nederland Kessel, L. van & D. Haan (1996). Holland szupervíziós koncepció. Az alapvetö jellegzetességek modellje. In: Kessel, L. van & G. Sárvári (Szerk.) (1996). A szupervízió konceptionális kérdései. Tanulmányok a szupervízió köréböl II. Budapest, Supervisio Hungarica Füzetek, 33-49. KROATISCH Coaching - supervisie Kessel, L. van (2009). Coaching. Područje rada profesionalnih supervizora? In: Ajduković, M. (ed.) (2009). Refleksije o superviziji. Međunarodna perspektiva. Zagreb, Biblioteka socialnog rada Studijki centar socijalnog rada; Pravni fakultet u Zagrebu / Društvo za psihološku pomoć, 159-207. (Translation in Croatian of Kessel, L. van (2007). Coaching, a field for professional supervisors? Stručno vođenje. Područje rada profesionalnih supervizora?. Ljetopis Socijalnog Rada, 14, 387-431.) Opleidingsmateriaal Kessel, L. van (2001). Trening iz supervizije za djelatnike sustava socialne skrbi. Radni materijali. Društvo za psihološku pomoć, 7.do 10. svibnja 2001. Supervisie(-concept) in Nederland Kessel, L. van (2000). Supervizija - Neophodan doprinos kvaliteti profesionalnog postupanja primjer nizozemskog modela supervizije. In: Ajduković, M. and others (Eds.). Ljetopis Studijskog centra socijalnog rada. Svezak VI. Zagreb, Pravni fakultet sveućilišta u zagrebu, Studijski centar socijalnog rada, veljača 2000, 59-76. Supervisie social work Kessel, L. van (1999). Supervizija u socijalnom radu. Zagreb, Biblioteka socijalnog rada. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

101

ROEMEENS Biografie Kessel, L. van (2006). Auto-portret. Copiii de azi sunt părinţii de mâine.Revista reţelei pentru prevenirea abuzului şi neglijării copilului. Supervisarea profesională şi creşterea calităţii serviciilor pentru copil şi familie, 17/18, 8-10. Idem: http://www.supervizare.com/revista/revista_rom.pdf Coaching - supervisie Kessel, L. van (2007). Este coachingul un domeniu al supervizorilor profesionişti? In: Muntean, A. (coord.) (2007). Supervizarea. Aspecte practice şi tendinţe actuale. Bucureşti, Editura Polirom, 117-159. Idem: http://infocarte.ro/supervizarea-carte-detalii-10980. SLOVEENSE TAAL Coaching - supervisie Kessel, L. van (2010). Koučing, Področje dela Poklicnih Supervizorjev? In: Kobolt A. (Urednica) (2010). Supervizija in Koučing. Ljubljana, Pedagoška fakulteta, Zavod Republike Slovenije za šolstvo, 2010, 758. (Translation in Slovenian of Kessel, L. van (2007). Coaching, a field for professional supervisors? (Stručno vođenje. Područje rada profesionalnih supervizora?). Ljetopis Socijalnog Rada, 14, 387-431.) Supervisie(-concept) in Nederland Zijpp, J. van der (1999). Nizozemski model supervizije socialnega dela. Socialni izziv. 5 /10, 9-15. SPAANS ANSE-Europa Kessel, L. van (1997). Organizaciones de supervisión en diversos paises, y proyecto de una organización europea. In: Couso, M. (1997). 1as. Jornadas de Supervisión. Pamplona 16-17 de Mayo de 1997. Larraya, Asociación Navarra Mitxelena, 1997, 36-38. Supervisie(-concept) in Nederland Kessel, L. van (2000). La Supervisión. Una contribución necessaria a la calidad de la competencia profesional, ilustrada por el concepto de supervisión ultilizado en los Países Bajos. In: Hernández Aristu, J. (Comp.) (2000). La Supervisión. Un sistema de asesoramiento y orientación para la formación y el trabajo. Valencia, Nau Llibres, Coleccion edad y sociedad, no. 4, 89-120.

II. INTERVISIE Algemeen Bennink, H. (2004). Boekbespreking: Meer, W. de & T. Rombout-de Weert (2003). De start van een intervisiegroep. Uitgave in eigen beheer, later verschenen als: Meer, W. de & T. Rombout (2005). Intervisie een wegwijzer. Houten, Bohn Stafleu van Loghum). Supervisie & Coaching, 21 /4, 213 Kessel, L. van (1986). Boekbespreking: Hendriksen (1986). Intervisie bij werkproblemen. Procesmatig en taakgericht problemen oplossen. AS Maandblad aktiviteitensektor, 7 / juni. Kessel, L. van (1987). Boekbespreking: Kees Nieberg (1986). Intervisie in de onderwijsbegeleidingsdienst. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

102

Amsterdam, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Supervisie in opleiding en beroep, 4 /3, 40-43. Praag, Ph. H. van (1993). Geschiedenis, literatuur, terminologie. In: Van Praag-Van Asperen, H.M. & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 273-281. Siegers, F. (1986). Boekbespreking: Jeroen Hendriksen (1986). Intervisie bij werkproblemen. Supervisie in opleiding en beroep, 3 /2, 40-41. Begeleide intervisie Benthem, G. (2005). In de praktijk. Intervisie onder begeleiding. Positieve ervaringen in Limburg. Huisarts en Wetenschap, 48 (2005) 2, 19. http://www.vakbibliotheek.nl/frontend/redir.asp?product=0018-7070&page=00187070/09014f3c800603fa%2Ehtml&highlight=supervisie&phrase= 3

Hendriksen, J. (1997; 2000 ). Begeleid intervisie model. Collegiale advisering en probleemoplossing. Baarn, H. Nelissen. (Bespreking: Jagt, N. (1998). Supervisie in Opleiding en Beroep, 15/ 1-2, 51-62). Jagt, N. (1998). Het Begeleid Intervisie Model van Jeroen Hendriksen. Een kritische bespreking. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15/ 1-2, 51-62. Concepten / Benaderingswijzen Dirkse-Hulscher, S. & A. Papas-Talen (2003). Intervisie, wat en hoe. ’s-Gravenhage, Elsevier, The Learning Toolkit - Deel 5. [Intervisie: werkproblemen bespreken en oplossen. Informatie voor intervisiedeelnemer, zijn/haar leidinggevende, intervisiebegeleider en degene die intervisie in de organisatie wil promoten. Wat en waarom van intervisie; resultaten, kosten en begeleiding. Checklists, aandachtspunten en een conceptprogramma voor eerste bijeenkomst. Vijftien werkvormen voor verschillende doelen: genereren ideeen, inhoudelijk uitwisselen, reflecteren op werksituaties, oefenen van vaardigheden. Intervisiewaaier: beknopte samenvatting van iedere werkvorm.] DOZ (1986). Kollegiale konsultatie en intervisie. VBBSPO, DOZ 5, Driebergen. Duyvendak, T. (1986). Supervisie duurt even, intervisie kan onbeperkt doorgaan. Vorming, 35 /3, 40-50. Foole, H., J. Kamphorst & H. Zier (1972). Supervisie door elkaar. In: Siegers, F.M.J. (red.) (1972). Supervisie. Alphen a/d Rijn, Samsom, 160-177. Hendriksen, J. (1986). Intervisie bij werkproblemen. Baarn, Nelissen. (Besprekingen: - Kessel, L. van (1986). AS Maandblad aktiviteitensektor, 7 / juni. - Siegers, F. (1986). Supervisie in opleiding en beroep, 3 /2, 40-41. Hendriksen, J. (1986). Intervisie als zelfhulp. Dynamisch evenwicht tussen individu en groep. Vorming, 35 /3, 51-59. 9

Hendriksen, J. (1986; 2000 ). Intervisie bij werkproblemen. Procesmatig en taakgericht problemen oplossen. Baarn, H. Nelissen. Hendriksen, J. (2009). Handboek Intervisie. Barneveld, Nelissen. Hendriksen, J. & A. de Wit (2002). Wanneer al het bewuste uitgesproken is kan het nieuwe binnenstromen. Over de tegenoverdrachtworkshops van Ruth Cohn, haar themagecentreerde interactie en de huidige praktijk van intervisie. Tijdschrift voor themagerichte interactie, /8, 4-11. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

103

Kessel, L. van (1981). Intervisie. Een hulpmiddel om het eigen handelen als educatie-werker te verbeteren. Amersfoort, Studiecentrum-ncvo / SVE. Intervisie (Themanummer) (1998). Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /1-2. Koehorst, P. (1982). Intervisie. Leiden, Rijksuniversiteit, Doctoraalscriptie onderwijskunde. Kuiper, Ph. (2002). Intervisie, Begeleiding van intervisie en TGI. Over leren en leiderschap. Tijdschrift voor themagerichte interactie, /8, 12-18. Meer, W. de & T. Rombout (2005). Intervisie een wegwijzer. Houten, Bohn Stafleu van Loghum. (Eerder verschenen als: Meer, W. de & T. Rombout-de Weert (2003). De start van een intervisiegroep. Uitgave in eigen beheer). (Bespreking: Bennink, H. (2004). Supervisie & Coaching, 21 /4, 213). Ploeger, A. & D. de Bie (1980). Kollegiale konsultatie en intervisie. Het stellen van vragen als middel tot probleemverheldering. Utrecht, VBBSPO, publikatie van DOZ, de werkgroep docenten onderwijszaken. 4

e

Ploeger, A. (1986 ). Kollegiale konsultatie en intervisie. Den Haag, De SOM/DOZ, Doz-boek 5, 4 herz dr. 6

Ploeger, A. (1994 ). Collegiale consultatie en intervisie. Het stellen van vragen als middel tot e probleemverheldering. Culemborg, HvU Press, DOZ boek 5, 6 herz dr. Ploem, R. & E. Drukker (1998). Intervisie als professionaliseringsinstrument. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 (1998) 1/2, 77-79. Praag, Ph. van (1987). Intervisie. Functie van beroepsuitoefening. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /1, 5-32. Praag, Ph. H. van (1993). Aanbevelingen voor het optimaliseren van intervisie. In: Van Praag-Van Asperen, H. M. & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 303-309. Praag, Ph. H. van (1993). Een praktijktheoretische beschouwing over de intervisiemethode. In: Van PraagVan Asperen, H. M. & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 282-289. Praag, Ph. H. van (1993). Intervisie als instrument van kwaliteitsbeleid. In: Van Praag-Van Asperen, H. M. & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 295-302. (Idem als ‘Intervisie als instrument van personeelsbeleid’. In: PraagVan Asperen, H. M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 314-320). Praag, Ph. H. van (1993). Aanbevelingen voor het optimaliseren van intervisie. In: Van Praag-Van Asperen, H. M. & Ph. H. van Praag (red.) (1993). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 303-309. (Enigszins gewijzigd in: Praag-Van Asperen, H.M. van & Ph. H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 321-329). Praag, Ph. H. van (2000). Een visie op intervisie. In: Praag-Van Asperen, H.M. van & Ph.H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 299-305. Siegers, F. (1995). Intervisie structureel een situatie van samenwerken. In: Siegers, F. (1995). Instellingssupervisie. Leren over werk in de context van leiden-begeleiden (samen)werken. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, 142-154. Siegers, F. (1998). Intervisie. Onbegeleid en begeleid. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /1-2, 3-39. Siegers, F. (2002). Intervisie. Hfst. 15 van Handboek supervisiekunde. Houten/Mechelen, Bohn Stafleu Van © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

104

Loghum, 519-569. Woltjer, T. (2002). Intervisie als leerproces. Mogelijkheden, voorwaarden, beperkingen. In: Lakerveld, A. van & I. Tijmes (Red.) (2002). Visies op supervisie. Reflecties op de praktijk. Soest, Uitgeverij H. Nelissen, 161-176. Zier, H., H. Foole & J. Kamphorst (1975). Supervisie door elkaar. In: Siegers. F.M.J. e.a. (red.) (1975). Supervisie 1. Alphen a/d Rijn, Samsom, 215-231. Zier, H. (1978). Stellingen rond intervisie. Aan: deelnemers studiedag van de supervisorenopleiding van de PVO, 21 oktober 1978 Amsterdam. Van: Staf supervisorenopleiding PVO. Zier, H. (rapporteur) (1978). Intervisie. Verslag van een studiedag over intervisie op 21 oktober 1978. Amsterdam, Supervisoren-Opleiding van de Protestantse Voortgezette Opleiding voor Sociale Arbeid, 1978, (notitie 7901/06/6.1). Zier, H. (1989). Opmerkingen over intervisie. In: Rigter, W. (red.) (1989). Supervisor worden. Supervisor blijven. Amsterdam, Voortgezette Opleidingen Amsterdam, VO-cahier nr. 3, 155-158. Doelgroepen / sectoren Activiteitenbegeleiders Kessel, L. van (1986). Supervisie en intervisie als bijdragen tot verdere beroepsdeskundigheid. Agogische scholing en bijscholing noodzakelijk voor AB-er. Maandblad Aktiviteitensektor, 7 /6, 113-119. Kortenhorst, L., & H. Schaareman (1986). Kollegiale konsultatie en intervisie als hulp bij beroepsuitoefening. Leren uit eigen en elkaars ervaringen. Maandblad Aktiviteitensektor, /4, 74-76. Bankwezen Broekmans, T. (1994). De juiste man op de juiste plaats. Intervisie bij RABO-managers. Elan, juni 1994. Gezondheidszorg Sijnke,J.(2002). Intervisie in de gezondheidszorg. Introduceren en toepassen van de casuistiekmethode. Maarsen,Elseviergezondheidszorg, 2002. (Huis-)artsen Benthem, G. (2005). In de praktijk. Intervisie onder begeleiding. Positieve ervaringen in Limburg. Huisarts en Wetenschap, 48 (2005) 2, 19. http://www.vakbibliotheek.nl/frontend/redir.asp?product=0018-7070&page=00187070/09014f3c800603fa%2Ehtml&highlight=supervisie&phrase= Rietmeijer, C. (2008). Supervisie en intervisie in de geneeskunde. Huisartsen versterken functioneren. Tijdschrift voor Coaching, 2008 /1, 52-54. Hulpverlening Bouwkamp, R. (1977). Groepssupervisie en groepsintervisie in de hulpverlening. Tijdschrift voor maatschappijvraagstukken en welzijnswerk (TMW), 31 /7-8, 233-238. Bouwkamp, R. (1977). Commentaar op commentaar. Tijdschrift voor Maatschappijvraagstukken en Welzijnswerk (TMW), 31 /11, 358-359. Kleinlugtenbelt, D. & M. Sabanoglu (2000). Bijdragen: Het beste van twee werelden. De kracht van het intervisie- en consultatiemodel in de hulpverlening aan allochtonen. MGV, maandblad geestelijke volksgezondheid, 55 /4, 349-356. Kinderopvang Brinkman, M. (2010). Een langetermijninvestering in kwaliteit. Intervisie, supervisie, coaching... Zetten deze instrumenten wel genoeg zoden aan de dijk? BBMP, Beleid, bestuur, management & pedagogiek in de © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

105

kinderopvang, 3 /8-9, 26-30. [Keuze voor Superviserende Intervisie, een methode waarin supervisie, intervisie en coaching samenkomen.] Managers Broekmans, T. (1994). De juiste man op de juiste plaats. Intervisie bij RABO-managers. Elan, juni. Groot., A. de & G. Nobel (2005). Wat een winst! Intervisie voor managers. Den Haag, Reed Business Information. Onderwijs / docenten Agten, P.H.W. van, e.a. (1998). Intervisie. Deventer, Kluwer, Praktijkserie schoolmanagement 17. Agten, P. van (2004). Werken in popgroepen. Van 'gouden kalf' naar 'gouden momenten'. Deel I: Ervaringen met een IPB-traject bij De Basis, organisatie voor openbaar primair onderwijs in Arnhem. Deel II: IPB op de keper beschouwd. Basisschoolmanagement, 17 /4, 1-5 (Deel I.); 17 /5, 1-4 (Deel II). [Praktijkverslag project in organisatie voor primair onderwijs. Doelstelling project: permanente professionele ontwikkeling. Ingrediënten hiervoor: intervisiegroepen (popgroepen), waarin leerkrachten praten over werksituaties; intervisietraining; persoonlijke actieplannen (pap's); groepsontwikkelingsplannen; competentiemenu's (voorbeeldcompetenties); functioneringsgesprekken; en portfolio's. Intervisie is belangrijkste vernieuwing: professioneel gesprek tussen leerkrachten met ruimte voor onderzoek en reflectie.] Alting, H. (1991). Collegiaal leren. Een beschrijving van studiedagen, lesanalyse en intervisie, waarin ervaringen van docenten centraal staan. Amsterdam, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. [Achtergrondinformatie voor middenkader en schoolleiding ter ondersteuning onderwijskundig leiderschap; ook geschikt voor docenten die meer willen weten van de achtergronden van collegiaal leren, m.n. studiedagen, lesanalyse en intervisie (hfst. 6: voordelen, uitwisselingsbijeenkomsten, groepsintervisie; en hfst. 7: videogebruik bij intervisie.] Berg, R. van den (1985). Intervisie op basis van betrokkenheid. Den Bosch, KPC, 1985. Bergen, Th.C.M., e.a.(1997). Een staalkaart voor lesobservatie en intervisie. Verantwoording en instrumenten. Tilburg, MesoConsult, Staalkaartenreeks nr. 5. Bie, D. de (1978). Elkaar helpen. Een advies voor leraren en docenten. Intermediair, 14 (1978), 7 april, 1923. 8

Bie, D. de & A. Ploeger (1980 ). Kollegiale konsultatie en intervisie. Het stellen van vragen als middel tot probleemverheldering, DOZ 5, Driebergen. Fonderie-Tierie, L. (1998). Intervisie. Autonomie en samenwerking. In: Fonderie-Tierie, L. & J. Hendriksen (red.), Begeleiden van docenten. Baarn, Nelissen. Groot, A. de & G. Nobel (2002). Een pot met goud. Werkboek intervisie in het onderwijs. 's-Gravenhage, Elsevier. [Inleiding intervisie. Basisvoorwaarden en verloop intervisiebijeenkomst. Thematische voorbeelden voor doelgroepen binnen onderwijs: studenten, herintreders, senioren, coaches, e.d. Uitwerking in 42 werkvormen.] Herman, Th. (2001). Sterker in de klas. Lesobservatie en intervisie. Tilburg, MesoConsult, VMBO-reeks 12. Hoop, A. de (1997). ‘Wat is leren eigenlijk toch leuk’. Intervisie in de praktijk. Vernieuwing. Tijdschrift voor Onderwijs en Opvoeding, 56 /5-6, 32-34. Mulder, J., R. Musman, E. de Schiffart (2000). Intervisie. Alkmaar, OBD Noordwest Holland. Ros, B. (2004). Leren doe je met anderen, niet alleen. Didaktief, 34 /7, 18-19. [E. Verbiest (lector) begeleidde onderzoeksprojecten basisschooldirecteuren bij ontwikkeling collegiaal © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

106

leren. Zelfreflectie is niet voldoende voor docent; intervisie is nodig. Voorbeeld: school introduceerde intervisie, inspelend op grote behoefte aan uitwisselingen van ervaringen. Regelmatig overleg en evaluatie plaats met daarvoor toegewezen contactpersoon.] Rozemond, T.M. (2001). Integraal personeelsbeleid. Supervisie, intervisie en coaching als instrumenten voor competentieontwikkeling. Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement, C 3410, 1-26. Schoemaker, B. (2008). Zelf groeien: samen leren. Over IPB en intervisie. Frappant, /35, juni. [Intervisie in kader van integraal personeelsbeleid (IPB)]. Terwel, J. (1987). Intervisie en leerlingbegeleiding in heterogene klassen. Handboek leerlingbegeleiding, 5150, 1-19. Veendrick, H. (1985). Themagecentreerde interactie en intervisie op school. Tijdschrift voor Leerlingbegeleiding, 8 /1, 18-25. Willemse, C. (1999). Tony ten Veen over intervisie. Als leerkracht ben jij de spil om iets te veranderen. Jeugd in school en wereld, 84 /4, 11-13 [Intervisie: middel bij uitstek realiseren lerende organisatie. Samen leren vanuit experimentele houding, reflecteren op eigen functioneren, leren van elkaar en zo verbeteren professionaliteit. Structuur via incidentmethode; mogelijkheid interactiedrama. Aandacht voor krachtenveldanalyse. Rol schoolbegeleider.]  Lerarenopleiding Rozemond, T. (2000). Intervisie in de lerarenopleiding. Intervisie als voorbereiding op supervisie. Supervisie in Opleiding en Beroep, 17 /3, 104-118.  ROC Hesp, A. (1996). Intervisie bevordert professionaliteit. Regionaal opleidingencentrum. Het Schoolblad, /19, 36-37.  Speciaal basisonderwijs Hamers, P. (2004). WSNS+ werkt aan bijzonder ondersteuningstraject. Sbo-directeuren hebben behoefte aan collegiale ondersteuning, intervisie en coaching. Zorg primair, 5 /4, 51-53. [Directeuren scholen speciaal basisonderwijs hebben vooral behoefte aan collegiale ondersteuning, intervisie en coaching. Ook meer concrete vormen van ondersteuning gewenst.] Hamers, P. (2004). SBO-directeuren willen collegiale ondersteuning. WSNS+ onderzoekt ondersteuningsbehoefte SBO-directeuren. Kader primair, 9 /5,14-17. [Ondersteuningstraject dient meerdere vormen te bevatten: collegiale ondersteuning, intervisie, coaching en praktische ondersteuning. Resultaten interviews worden vertaald in ondersteuningsaanbod. persoonlijke ontwikkeling schoolleiders gekoppeld aan ontwikkeling eigen school.]  Onderwijs-/schoolbegeleiders Boves, Tom (2010). De kracht van de intervisiegroep. Pulse Primair Onderwijs, 2 /4, 42-44. [www.pulseprimaironderwijs.nl] Kessel, L. van (1987). Boekbespreking: Kees Nieberg, Intervisie in de onderwijsbegeleidingsdienst. Amsterdam, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum, 1986. Supervisie in opleiding en beroep, 4 /3, 4043. Nieberg, K., (1986). Intervisie in de onderwijsbegeleidingsdienst. Amsterdam, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. (Bespreking: Kessel, L. van (1987). Supervisie in opleiding en beroep, 4 /3, 40-43). [Intervisie als collegiale manier van elkaar helpen bij problemen in de werksituatie. Intervisie richt zich op de persoon begeleider. Kenmerken intervisie besproken. Ondersccheid taak-, persoonsgerichte, indivduele en groepsgerichte intervisie. Rol en attitude van intervisor en intervisant. Analyse van voorbeeldgesprekken. Hoe intervisie in te voeren.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

107

Ooijen, H. van & T. van Wanrooij (1983). Anderstaligen.........heb je daar niks voor? Verslag van een intervisie-bijeenkomst van schoolbegeleiders, op 29 april 1983 bij de SAD te Nijmegen. Nijmegen, Stichting Schooladviesdienst.  Voortgezet onderwijs Fonderie-Tierie, L. (2000). Intervisie. Autonoom leren met en van elkaar. Docentengids voortgezet onderwijs, nr. 19, januari. Konig, A. e.a. (1985). Het mentorenberaad, van vergaderen naar intervisie. Een handboek. ’sHertogenbosch, KPC, Leerlingbegeleiding en Schoolontwikkeling (LenS). Miedema, R. (1993). Kijk in de klas. Intervisieproject in de vreemde talen les. Hoevelaken, CPS. Rozemond, T. (1999). Intervisie in het voortgezet onderwijs. Geschiedenis en praktijk in het reguliere onderwijsveld: de scholen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /1, 37-48. (Idem in: Regouin, W. & F. Siegers, Supervisie in opleiding en beroep. Verzameling tijdschriftartikelen uit de periode 1983-2002. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 2005, 195-207).  Universitaire docenten Graaf, W. de & Th. Rensman (1999). Intervisie-ervaringen van universitaire docenten. De waarde van onbedoelde gevolgen. Onderzoek van onderwijs, /juni, 25-27. Organisaties Kessel, L. van (1998). Tijdelijke begeleiding van intervisie binnen organisaties. Een model en praktijk van leren interviseren. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden,15 /4, 155-171. Bellersen, M. & I. Kohlmann (2009). Praktijkboek Intervisie. Proces & methoden. Deventer, Kluwer. [Meer dan 20 werkvormen. Selectiewijzer om te bepalen welke werkvorm bij welke groep of situatie.] 2

Bellersen, M. & I. Kohlmann (2013 ). Praktijkboek intervisie. Meer vermogen door collegiale blik. Deventer, Kluwer. [Intervisie voor persoonlijke en professionele groei, en organisatieverandering. Intervisie draagt bij aan vakinhoudelijke deskundigheid, persoonlijk functioneren en samenwerking met collega's. 27 intervisiemethoden. Rol facilitator. Pastoraal werk Stevens, J. (1992). Intervisie in het pastorale veld. Een leerweg als geen andere. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 19-28. Stevens, J. (1996): Intervisie. In: Stevens, J. (1996). Werken aan kwaliteit in het pastoraat. Praktijkbegeleiding in veelvoud. Averbode, Altiora, 119-131. Reclassering VvRI (1977). Intervisie. Notitie OS/77/188/CS/nt/21 oktober 1977. (Vereniging van Reclasseringsinstellingen). Psychiatrie Rotteveel, R. & L. Vanmolhot (1992). Intervisieprotocol van de vakgroep Psychiatrie. Maastricht, Rijksuniversiteit Limburg. Verpleegkunde Roos, T. de & T. Gevers (1999). Van eilandjes tot eilandenrijk. De waarde van intervisie bij teamvorming. Verpleegkundig management. Tijdschrift voor leidinggevenden in de zorgsector, 14-19. Volwasseneneducatie Kessel, L. van (1981). Intervisie. Een hulpmiddel om het eigen handelen als educatie-werker te verbeteren. Amersfoort, Studiecentrum-ncvo / SVE. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

108

Vrijwilligers Hammen-Poldermans, R. (1986). Noodverbanden in de basiseducatie. Ondersteuning, begeleiding en intervisie voor vrijwilligers. Vorming, 35 /3, 60-68.

Hulpmiddelen

Bergen, T. (1997). Een staalkaart voor lesobservatie en intervisie. Verantwoording en instrumenten. Tilburg, MesoConsult, Staalkaartenreeks 5. 2

Boer, B. de, W. Soepboer, W. & S. Huijbregts (2005 ). Toolkit intervisie. Handleiding, methodieken en tools voor intervisie in het onderwijs. Amersfoort, CPS. Dirkse-Hulscher, S. & A. Papas-Talen (2003). Intervisie, wat en hoe. The Learning Toolkit - Deel 5. 'sGravenhage Elsevier. Hendriksen, J. (2002). Werkboek Intervisie. Baarn, H. Nelissen. [Bundeling van 20 verschillende werkvormen. Praktische handreikingen via oefeningen, werkvormen en methoden.] Lingsma, M. & F. van de Boomen (2010). Intervisiewaaier. Utrecht, Multi Media Coach. [Waaier voor coaches, intervisiegroepen en tijdelijke begeleiders: wat is intervisie, voorwaarde, inbreng, communicatie en werkwijze. Op voorkant kaart schema; op achterkant werkvormen, tips, valkuilen.] Mgr. Bekkerschool (Emmen) (1984). Dagboeken en intervisie op school. Een hulpmiddel voor groepsleid(st)ers en schoolbegeleid(st)ers. Amsterdam, Informatiepunt Basisonderwijs, Informatie over basisonderwijs, no. 552. Schlundt-Bodien, L. (2011). Intervisiespel. Gouda, MHR. [Kaarten om zich te trainen in het stellen van intervisievragen: denk- voel, doe- en oplossingsgericht. Ook naar onbewust factoren: communicatie- en relatiebehoeften. Gebaseerd op Human Dynamics en Oplossingsgerichte vraagtechnieken.] Intervisiecoaching Kessel, L. van (1998). Tijdelijke begeleiding van intervisie binnen organisaties. Een model en praktijk van leren interviseren. Supervisie in Opleiding en Beroep. Tijdschrift voor professioneel begeleiden,15 /4, 155-171. Lingsma, M. & G. van Doorn (2012). Intervisiecoaching. Kortdurende begeleiding van lerende groepen. Amsterdam, Boom/Nelissen, [Kortdurend begeleiden van intervisiegroepen. Belang van voortraject. Hulpmiddelen voor coach en groep]. Mesman, C. (2002). Teambegeleiding in de praktijk van het onderwijs. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /2, 97-105. [Teamvorming en -begeleiding in regionale instelling voor volwasseneneducatie. Invoering van intervisie.] Intervisie - supervisie - (collegiale) consultatie Gisbergen, A. van (2007). Intervisie door en voor docenten. Bij de les, 3 /8, 6-9. [Collegiale consultatie voor docenten voortgezet onderwijs.]

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

109

Haan, D. (1986). Opleidingsmiddelen in het veld worden belangrijk. Overeenkomsten en verschillen tussen supervisie, intervisie en konsultatie. Vorming, 35 /3, 5-14. Supervisie, intervisie, consultatie in vormingswerk, onderwijs en basiseducatie (Themanummer). Vorming, 35 (1986) 3. Methodiek Proces Meer, W. de, T. Rombout & H. Bennink (2005). Stilstaan bij het proces. Over impasses in intervisie. Supervisie & Coaching, 22 /3, 130-143. [Hoe om te gaan met situaties die een goed verloop verstoren of belemmeren: onheldere communicatie, gebrek aan diepgang, verschillen van inzicht of mankerende vaardigheden. Ze kunnen boeiend leermateriaal worden. Ook bruikbaar bij impasses in groepssupervisie en teamcoaching.] Modellen Dam, L. van (2007). Het ‘reflecting team’-intervisiemodel. Supervisie & Coaching, 24 /3, 171-186. Dam, L. van (2007). Het ‘reflecting team’-intervisiemodel. Oplossingsgerichte intervisie. De focus op het resultaat. Soest, Nelissen. Dam, L. van (2010). Oplossingsgerichte intervisie. Werken met het reflecting team-intervisiemodel. Amsterdam, Boom/Nelissen. (Herz. uitg. van: Het ‘reflecting team’ intervisiemodel. Soest, Nelissen, 2007). [Oplossingsgerichte intervisie: gericht op realiseren gewenste toekomstbeeld. Stappenplan reflecting team-intervisiemodel in de praktijk. Oefeningen.] Neeleman, M. (2008). Oplossingsgerichte intervisie vergroot professionaliteit. Empowerment als kern van hulpverlening in intervisie. Jeugd en Co Kennis, 2 /2, 28-42 Schilder, L. e.a. (2002). Handleiding dilemma-intervisie [Manual intervision of dilemmas]. Arnhem, HAN. Onderzoek  Praktijkopvattingen Brenninkmeijer, W. , M. Kennis & L. Fonderie-Tierie (2004). Intervisie. Een veelkleurig begrip binnen de LVSB! Forum. Tijdschrift LVSB, 10 /2, 5-13. Jagt, N. & T. Rombout (1992). Wat heet intervisie? Een klein onderzoek. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /3, 29-41.  Hoger beroepsonderwijs Jagt, N. & T. Rombout (1993). Intervisie in het hoger beroepsonderwijs? Een klein onderzoek naar wat nog méér intervisie heet. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /3, 19-34.  Huisartsen Egmond, W. van (2001). Het nut van intervisie bij huisartsen onderzocht. Leiden, Universiteit, Faculteit Geneeskunde, scriptie. http://www.intermedic.nl/archief/archief2/art_wouter.html  Vaardigheden Vonk, J. H. C. en G. A. Schras (1985). Het nagesprek in het schoolpracticum: een onderzoek naar het functioneren van op intervisie gerichte vaardigheden bij nagesprekken in het schoolpracticum bij student-leraren van de sectie maatschappijleer van de VLVU Amsterdam,Vrije Universiteit, Subfaculteit PAW, vakgroep onderwijskunde t.b.v. de lerarenopleiding. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

110

Praktijkervaringen Groothuis, M. (2002). Met open vizier. Van twaalf tot achttien, /1, 22-23. [Op scholengemeenschap bleek intervisie succesvol in mentorenteams: organisatie van de intervisie en ervaringen van deelnemers]. Praag, Ph. H. van (1993). Een intervisiegroep in gesprek over intervisie. In: Van Praag-Van Asperen, H.M. & Ph.H. van Praag (red.). Handboek supervisie en intervisie in de psychotherapie. Amersfoort, Academische Uitgeverij, 1993, 290-294. Praag, Ph. H. van (2000). Intervisiegroepen in gesprek. In: Praag-Van Asperen, H.M. van & Ph.H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 306-313. Sjerps, N. (1998). Deelname aan een intervisiegroep, een betekenis. Forum. Tijdschrift LVSB, 4 (1998)3, 68. Stevens, J. (1992). Intervisie. Een leerweg als geen andere. Sacerdos, 59 (1991-1992), 135-146. Wiel, K. Van der, De eenzaamheid voorbij. ‘Intervisie is meer dan een collegiaal advies bij de koffie’. HBOJournaal, mei 1996, 30-31. [Docenten van opleidingen en een intervisietrainer aan het woord: Intervisie gezien als techniek van onderlinge consultatie en advies, met doel kwaliteit van het werk te verbeteren. In een aantal opleidingsinstituten heeft intervisie een vaste plaats. Er wordt gestructureerd gewerkt in groepen van maximaal vijf docenten. Vaak vindt de intervisie plaats met collega’s van andere instellingen, op eigen initiatief en in eigen tijd. Voor trainingen in intervisiedeskundigheid is nauwelijks belangstelling.] Voorbereiding op intervisie: Intervisie leren Rombout, T. (1998). Intervisietraining. Reflectie op de groei van een model. Supervisie in Opleiding en Beroep, 15 /1-2, 40-50. Rozemond, T. , H. Kleve & A. de Hoop (1993). Trainen van intervisie in de lerarenopleiding. VELONtijdschrift, 15, 21-23. Sijnke, J. (1999). Wat heb Ík daar nou aan? Handleiding voor een eerste kennismaking met supervisie en intervisie. Maarssen, Elsevier / De Tijdstroom. Vries-Geervliet, L. de (2002). Voorbereiden op intervisie. Soest, Uitgeverij H. Nelissen. [Ter voorbereiding en ondersteuning van intervisiebijeenkomsten, bijvoorbeeld binnen opleidingen. Deel 1: doelstelling, werkwijze, leerproces en spelregels. Deel 2: wat werkt bevorderend of belemmerend, aan de hand van aantal thema's. Deel 3: voorbeeldsituaties om mee te oefenen.] Publicaties Nederlandse auteurs in vreemde talen Sloveens Hanekamp, H. (1994). Intervizija. Socialno delo, 33 /6, 503-505. Kessel, L. van (2002). Začasna pomoč pri interviziji v organizacijah. Model v praksi, ali kako se lahko učimo intervizije. In: Žorga, S. (Ur.) (2002). Modeli in oblike supervizije. Ljubljana, Univerza v Ljubljani, Pedagoška fakulteta, 131-151.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

111

III.

(COLLEGIALE) CONSULTATIE

Algemeen  Consultatie Ravenzwaaij, J.F. (1972). Konsultatie in de geestelijke gezondheidszorg. Assen, Boom Pers, Proefschrift Universiteit Leiden. Ravenzwaaij, J.F. (1975). Consultatie, instrument in de welzijnszorg. In: Hulpverlenen en veranderen, Afl. 9 (januari 1975). Trimbos, C.J.B.J. (1966). Is Caplan’s consultatie bruibaar in onze geestelijke gezondheidszorg? Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 21 /5.  Collegiale consultatie Buwalda, J.D. & M.P. Nekkers-Kapitein (red.) (1991). Collegiale consultatie. Utrecht, AWOZ, Zorg Consult Nederland. Haan, E. de (2001). Leren met collega’s. Praktijkboek intercollegiale consultatie. Assen, Koninklijke Van Gorcum. Haan, E. de & E. de Ridder (2003). Intercollegiale consultatie in de praktijk. Hoe leren deelnemers? M&O, Tijdschrift voor Management & Organisatie, 57 /3, 5-30. 3

Haan, E. de (2006 ). Leren met collega's. Praktijkboek intercollegiale consultatie. Assen, Van Gorcum. [Intercollegiaal leren; intercollegiale consultatie; begeleiding consultatiegroepen; leren van ervaringen; van consultatie- naar leergroepen. Consultatiemethodieken; leer- en oefenmethodieken voor interveniëren, vragen stellen, feedbackgeven en reflectie op begeleidersrol; groepsdynamische processen in consultatiegroepen en leermodellen; toepassing van kortcyclisch leren, action learning, zelfsturend leren, lerende netwerken, virtuele intercollegiale consultatie.] 3

Hendriksen, J. (2004 ). Collegiale consultatie en coaching. Een model voor het coachingsgesprek. Soest, Nelissen, PM-reeks. [Relatie collegiale consultatie en coaching: fasering consultatiegesprek en personal coaching.Gespreksvoering binnen collegiale consultatie: lichaamstaal, metacommunicatie, feedback en blinde vlekken. Model themagecentreerde interactie als werkkader voor gespreksmodel. Voorbeeld training in collegiale consultatie met oefeningen.] Westerop, H.E. (1994). Collegiale consultatie. Basisschoolmanagement, (1994) april, 10-13. Hulpmiddelen Castelijns, J. & L. Stoffers (2000). Video als middel voor collegiale professionalisering. De Wereld van het jonge kind, 27 /9, 277-280. [Video-opname maakt praktijkervaring (beter) toegankelijk en bespreekbaar in collegiale consultatie: analyse, bespreking, ontwerp handelingsplan.] Onderzoek Driehuis, M. (1997). De lerende adviseur. Een onderzoek naar intercollegiaal consult in organisatieadvisering. Delft, Eburon. (Dissertatie Technische Universiteit Twente).

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

112

IV.

COACHING Algemeen

Bennink, H. (2001). Coaching. Theorie, methodiek, praktijk. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 3-6. Bennink, H. (2001). Coaching in veranderende organisaties, houvast of humbug? Supervisie in opleiding en beroep, 18 /1, 37-58. (Bespreking van : Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum.) Boerekamps, J.-P. (2003). Inleiding in coaching. Een praktische gids voor coachende professionals. Schoonhoven : Academic Service [Professional als coach voor (aspirant-collega’s): competenties; voorwaarden coachingtraject in professionele context; fasering; duidelijk krijgen van opdracht; coachvormen en praktijk; inbedding coaching in organisatie.] Boomen, F. van den, e.a. (2001). Over coaching en leren coachen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 7-23. Engel A., (red.) (2009). Het Handboek voor Coaching. Deventer, Uitgeverij Entos. [3 delen: Coaching 'basics'; Mental Coaching. Transformational Coaching - methodieken, modellen, technieken en formulieren voor professionele coaching) Engel A. (2010)). Het Handboek voor Coaching. Student version. Methodieken, technieken en formulieren voor professionele coaching. [Goeddeels deel I driedelige 'Handboek voor Coaching' (2009) met basics van coachen: competenties coach, basisvoorwaarden, COACH-model, kernreflectie, oplossingsgericht coachen, teamcoaching, kernkwadranten. Uit andere twee delen toegevoegd: zelfanalyse, provocatief coachen, transactionele analyse groepsdynamisch coachen, RET, NLP.] Hargrove, R. (2000). Meesterlijk coachen. Over beïnvloeding van mensen en hun manier van denken en samenwerken in groepen. Amsterdam, Uitgeverij Nieuwezijds. Hargrove, R. (2001). Praktijkboek meesterlijk coachen. Amsterdam, Nieuwezijds. Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum. (Bespreking in: Bennink, H. (2001). Coaching in veranderende organisaties, houvast of humbug? Supervisie in opleiding en beroep, 18 /1, 37-58.) Hoog, S. van (red.). Coachinggids 2005. Professionele begeleiders van mensen in beroepen, processen en organisaties. Deventer, Buro Klik. (Bespreking: Bennink, H. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /3, 158-163). Kessel, L. van (2001). Coaching in beeld. VDO-nieuws, /3. VDO Opleidings- en adviescentrum. ogeschool van Arnhem en Nijmegen. Kessel, L. van (2002). Coaching in variaties I. Verschijningsvormen van coaching in de vakliteratuur. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 12-40. [Op basis van uitvoerige literatuurstudie, een overzicht van de uiteenlopende verschijningsvormen waarnaar aanduiding ‘coaching’ verwijst. Beschrijving van de verschillende functies, cliëntsystemen, soort doelgebieden en vormen.] Schreyögg, A. (1997). Coaching. Een inleiding voor praktijk en opleiding. Coaching voor de Coach. Amsterdam, Addison Wesley Longman. Leren coachen © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

113

Beek, M. van & I. Tijmes (2005). Leren coachen. Basisboek theorie en methode. Soest, Nelissen. (Bespreking: Fonderie-Tierie, L. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /4, 226-230. Ontwikkeling / Geschiedenis Schabracq, M.J. (1998). Coaching op weg naar volwassenheid. Tien bureaus over product in wording. Gids voor personeelsmanagement, 77 /3, 36-39. Opvattingen Korrel, M. (2004). Signalement: Coaching. Een trend en een oud verlangen. Supervisie & Coaching, 21 /2, 94-98. Korrel, M. (2004). Reactie: Coaching. Een trend en een oud verlangen. Supervisie & Coaching, 21 /4, 205-206. [Verheldering eventuele misverstanden in bijdrage ‘Signalement’, Supervisie & Coaching, 2/2004, 9498.] Professionele coaching Bennink, H. (1999). Coaching als vorm van professioneel begeleiden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 16 /3, 3-19. Bennink, H. (2002). De noodzaak van conceptuele, methodische, positionele en conditionele helderheid bij professioneel coachen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /4, 184-194. Wijchers, L., A. de Rooy & J. van den Berg (2000). Professioneel coachen. Heemstede, Holland Business Publications. Basisprincipes Verhoeven, W. & A. van Vlerken (1997). De basisprincipes van coaching. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 19-32. Benaderingswijzen Algemeen Kessel, L. van (2002). Coaching in variaties II. Opvattingen over specifieke methodische kenmerken en aspecten van coaching. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /3, 128-145. [Op basis van uitvoerige literatuurstudie, beschrijving van uiteenlopende opvattingen over methodische kenmerken van coaching als werkwijze.] Adleriaans Reynolds, M. (2010). Alfred Adler en coaching. Unieke mogelijkheden en uitdagingen. (Met nawoord van Hans Bennink). Supervisie & Coaching, 27 /3, 122-126. (Vertaling van: Reynolds, M. (2006). Alfred Adler and coaching. Unique opportunities and challenges. The international J. of Coaching in Organizations, /1, 56-59). [Coaching op adleriaanse grondslag. Basisprincipes: open proces; nadruk op sterkten; strategische visie op mogelijkheden.] Co-actief Whitworth, L., H. Kimsey-House, P. Sandalh (2004). Co-actief coachen. Nieuwe vaardigheden voor professioneel en persoonlijk coachen. Zaltbommel, Thema. [Werking van coachingrelatie staat centraal. Praktisch handboek: benodigde vaardigheden en uitgebreide toolkit.] Jungiaans Bennink, H. (2009). Het Interview: Coaching op jungiaanse grondslag. In gesprek met Nell van de Ligt en Peter Blom. Supervisie & Coaching, 26 /1, 3-7.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

114

Tros, A. (2002). Dynamisch coachen. Balans tussen zingeving en resultaat. Amstelveen, Aionion Symbolon. [Psychologie van C.G. Jung als inspiratiebron: combineren van rationele en irrationele aspecten waardoor ruimte voor zingeving en bezieling. Coach leert vertrouwen op proces waarin coachee eigen antwoorden ontdekt. Technieken: associaties, dromen, Tarot en actieve imaginatie. Aandacht voor: macht, conflicten, overbelasting en zingeving.] NLP Kerr, P. (2005). Coaching met NLP. Schiedam, Scriptum. (Bespreking: Boon, A. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /2, 121-122). Ontwikkelingsgericht Vandamme, R. (2003). Handboek ontwikkelingsgericht coachen. Een hefboom voor zelfsturing. Soest, Uitgeverij H. Nelissen. Provocatief Hollander, J. & J. Wijnberg (2006). Provocatief coachen. De basis. Schiedam, Scriptum. (Bespreking: Langen, C. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /1, 65-67). Veen P. van & N. Verweij (2009). Vier soorten verwarring. Reactiepatronen op provocatief coachen. Supervisie & Coaching, 26 /1, 25-36. (Erratum tabel 1, in: Supervisie & Coaching, 26 /2, 105). [Onderscheid in soorten verwarring, en herkennen van reactiepatronen. Opzettelijke verwarring door uitdagen kan in een veilige begeleidingssituatie productief werken.] Socratisch Veraart-Maas, H. (2006). Socratisch coachen. Soest, Nelissen. (Bespreking: Bennink, H. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /1, 67-69). Stoïcijns Wolbink, R. (2011). Stoïcijns coachen. Supervisie & Coaching, 28 /4, 188-206. [Gangbare coachen richt zich vooral op potentie, passie en presteren. Coachen van coachees in tragische werksituaties vraagt om stoïcijns coachen. Achtergronden en methodische aanwijzingen.] Vitaliserend Hoogendijk, A. (2006). De schoonheid van het coachen. Over vitaliserende coaching. Amsterdam, Bussiness contact. [Oog voor grondhoudingen en ontwikkelingsprocessen vaak noodzakelijk. Om vitaliteit van mens en organisatie te bevorderen staan zingeving en bezieling centraal. Theorieën, modellen, vragen en opdrachten voor coaches; elementvierhoek en transactionele analyse; kaders en methodieken: outplacement, loopbaanzelfsturing vitaliserend leiderschap, kwaliteitscriteria voor executive coaching.]

Coach Competenties Lammers, W. (2008). Wat moet een coach kunnen? De opleiding tot coach als uitdaging. Supervisie & Coaching, 25 /2, 109-115. [Beschrijving van vijf belangrijke competentiegebieden. Een goede opleiding zorgt voor overdracht van de inzichten in deze gebieden en de bijbehorende interventiemethoden.] TFC (1999). Vaardigheidsmeter coaching. Een sterkte/zwakte analyse van Uw coachingsvaardigheden. Velp, TFC Audiovisuele Media, Professionalisering Brederode. C. van (2006). Websites NOBCO en Stichting Coach! over professionalisering van coaches. Supervisie & Coaching, 23 /1, 39-43. Rol © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

115

 Adviseur - coach Amse, M. e.a. (2003). Schoolontwikkeling. De adviseur in de rol van coach. ’s-Hertogenbosch, KPC Groep toolkit.  Managementconsultant Drontmann, J.M. (1994). De management-consultant als coach. In: P.W.J. Schramade (red.) (1994). Handboek Effectief Opleiden. 's-Gravenhage, Delwel/Elsevier bedrijfsinformatie, /3, 135-146. Tijdsbesteding Schopman, T.(2003). Tijdsbesteding van de coach in werk en privé. Supervisie & Coaching, 20 /3, 212216. Coaching - verwante begeleleidingsvormen Coaching - Counselling Gouw, F. van der (2011). Coaching versus counselling. Een vergelijking van essentiële kenmerken. Tijdschrift voor Coaching, /1, 54-58. Jong, R. de (2006). Counseling en coaching. In: W. Schaufeli, W. & A. Bakker (red.) (2006). De psychologie van arbeid en gezondheid. Houten, Bohn Stafleu van Loghum, 149-167. [Counseling en coaching, individuele interventiemethoden, hebben belangrijke plaats binnen A&Gpsychologie: interventies bij problemen die zich in de werksituatie voordoen of daardoor ontstaan zijn. Ook gericht op bevordering gezondheid en welbevinden individuele werknemers, en verbetering van hun functioneren op het werk. Counselor of coach heeft rol van adviseur]. Yeager, I. (1988). De integratie van coaching en counseling in de cultuur van de organisatie. In: Praktisch Personeelsbeleid. Capita Selecta, afl. 25 (mei). Deventer/Antwerpen, Kluwer, 51-66. (Oorspronkelijke titel, Yeager I. (1983). A model for executive performance coaching. In Manuso, J.S.J. (Eds.), Occupational clinical psychology. New York, Praeger.) Coaching - Supervisie Beld, P.J. van den & M. van den Bosch (1999). Valkuilen in een coachingtraject. In: Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 15-29. [Coaching als ‘supervisie-plus’] Beukema, M. (2002). De weg naar binnen. HRDmagazine /juni. [Coaching op basis van de supervisiemethode. Hoe het werkt en waardoor.] Beukema, M. (2006). De coachende supervisor. Forum, Tijdschrift LVSB, /oktober. [Hoe supervisiemethodiek het coachen beïnvloedt]. Specifieke thema’s Spiritualiteit Beukema, M. (2004). Coaching en spiritualiteit. Leren in Ontwikkeling, /mei. [Pleidooi voor helder onderscheid.] Diversiteit Bos, M. (2010). Coaching en diversiteit. Een pragmatische kijk op modellen die werken. Houten, Bohn Stafleu van Loghum. Westgeest, J. (2010). Impressie: Diversiteit creatief gebruiken. Supervisie & Coaching, 27 /2, 91. [Impressie van presentatie van Coaching en diversiteit (M. Bos, 2010). Verschillen kunnen ons in verwarring brengen.]

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

116

Doelgroepen / sectoren Leidinggevenden / managers (executive coaching) Bennink, H. (2000). Coach van het management. Personeelbeleid, 36 /5, 52-55. Brandsma, M.A. (1999). Een manager coachen, een actief reisgenoot zijn…. In: Hell, J.G.F. e.a. (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 75-84. Drontmann, J.M. (1994). Een stappenplan voor coaching van leidinggevenden. In: Schramade, P.W.J. (red.) (2001). Handboek Effectief Opleiden. 's-Gravenhage, Delwel/Elsevier bedrijfsinformatie, /3, (14.13.), 147-154. Kessel, L. van (1996). Coaching van leidinggevenden. Verpleegkundig Management, 2 /1, 3-5. Meyer, J. (1992). Coaching van managers in organisaties. In: Winnubst, J.A.M. & M.J. Schabracq (red.). Handboek arbeid- en gezondheidpsychologie. Utrecht, Lemma, 213-227. Paffen, P. (1994). Coaching voor managers. In: Schramade, P.W.J. (red.) (1994). Handboek effectief opleiden. ’s-Gravenhage, Delwel Uitgevers, /2, 55-75. Ondernemers Haas A. (1996). Coaching voor ondernemers. VB Magazine, /maart, 15-19. Onderwijs / Opleidingen  Algemeen Bosman, L., C. Detrez, & D. Gombeir (1999). Coach zijn van beginnende (en andere) leraren. Deventer, Kluwer. Fonderie-Tierie, L. (2000). Coachen als specifieke vorm van professioneel begeleiden. In: Fonderie-Tierie, L. & T. Rozemond (red.) (2000). Docenten coachen. Baarn, H. Nelissen, 21-45. Fonderie-Tierie, L. & T. Rozemond (red.) (2000). Docenten coachen. Baarn, Nelissen 2

Leermakers, S. (1998 ). De didactiek van leren en coachen. Richtlijnen voor de nieuwe lespraktijk. Baarn, Intro. Rozemond, T.M. (2001). Integraal personeelsbeleid. Supervisie, intervisie en coaching als instrumenten voor competentieontwikkeling. Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement, C 3410, 1-26. Ruijter, J. de (1997). De verbanden. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 137-141. Steeman, L. (1998). Coaching in ontwikkelingsgericht onderwijs, het proces van zelfsturing. In: FonderieTierie, L. & J. Hendriksen (red.), Begeleiden van docenten. Reflectie als basis voor professionele ontwikkeling in het onderwijs. Baarn, H. Nelissen, 87-103. Veenman, S., H. de Laat & C. Staring (1998). Een programma voor het coachen van beginnende leraren. Pedagogisch Tijdschrift, /6, 339-353. Vlerken, A. van & W. Verhoeven (1997). Coaching in het onderwijs. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 33-52.  HBO N.N. (2002). Werken met coaching. Praktische hulp voor de begeleiding van medewerkers bij hun loopbaanontwikkeling. Den Haag, Stichting MobiliteitsFonds hbo © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

117

Reekers, M. (2004). Coachen in het hoger beroepsonderwijs. Baarn, Nelissen.  MBO Doelman, G. (1997). Van lesgeven naar begeleiden in het MBO-dagonderwijs. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 53-70. Rooijendijk, L. (1997). Coachen op het deeltijd-MBO. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 71-86.  Primair onderwijs Visser, Y. (1998). Coaching in het primair onderwijs. Amersfoort, CPS.  Voortgezet onderwijs Dopper, L. (2001). Coaching. De lerende school. Tijdschrift voor leerlingbegeleiding. 24 /5, 39-42. [Goede begeleiding docenten is belangrijke succesfactor voor effectiviteit van leerlingbegeleiding. In een lerende school is er aandacht voor coaching, intervisie en supervisie]. Slagter, S. (red.) (1999). Coaching in het voortgezet en secundair onderwijs. Een handboek voor docenten die willen veranderen. Amersfoort, CPS. [Coaching - personeelsbeleid - zelfsturing - lerende organisatie. Coaching van individueel leren, teamleren, organisatieleren. Coachingmodellen. Coaching - andere begeleidingsvormen: supervisie, intervisie, klassenconsultatie, consultatieve leerlingbegeleiding, mentoring. Effecten van coaching Vormen van coachen; Peercoaching. 7. Coaching in de praktijk.] Straaten, H. van der (1993). Coaching van leerkrachten. Schets van een werkwijze. Utrecht, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum, Innoverend handelen in de praktijk. Schets van werkwijze in coachen van leerkrachten bij hun functioneren. Probleemschets, beleid onderwijsbegeleidingsdienst, achtergrond hulpvraag, fasen coachingproces.] Professionals Bennink, H., (2000). Coaching van professionals?! In: P.W.J. Schramade (red.) (2000). Handboek Effectief Opleiden. 's-Gravenhage, Delwel/Elsevier bedrijfsinformatie, 3.5, 1-20. Zakelijke dienstverlening Vermeer, J. (2001). Coaching in de praktijk van zakelijke dienstverlening. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /1, 30-36. Effecten Organisaties Stammes, N., B. van Baarsen, A. Kooij & H. de Koning (red.) (2006). De coach approach. Organisaties veranderen door een coachende benadering. Deventer, CoachingNet. (Bespreking: Tijmes, I. (2006). Supervisie & Coaching, 23 /4, 217-219.) Hulpmiddelen  Algemeen Crasborn, J. & E. Buis (2010). Coachen, en hoe! Zaltbommel, Thema. (waaier met praktische lijstjes met interventiemethodes en verrassende vragen bij verschillende coachthema's). 7

Crasborn, J. & E. Buis (2012 ). Hoe boek voor de coach. Zaltbommel, Thema. [Confronteren, inspelen op stress, perspectiefverbreding, luisteren, werken met polariteiten? Met voorbeelddialogen, vragenlijsten, (gespreks)modellen, methoden, technieken en checklists.]  Enneagram Berkel, R. (2002). Coachen met het enneagram. Een stap-voor-stap beschrijving met voorbeelden, tips en © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

118

oefeningen. Deventer, Kluwer. (Bespreking: Jagt, N. (2003). Supervisie & Coaching, 20 /4, 223-226).  Hartcoherentie Bremer, R. & C. van Elst (2008). De Gereedschapskist: Hartcoherentie. Het hart als coach bij emotiemanagement? Supervisie & Coaching, 25 /3, 207-215. [Biofeedbackmethode maakt hartritmevariabiliteit coachee zichtbaar. Leren hartritme bewust te beïnvloeden.]

Methodisch handelen Algemeen IJsselstein, H. & Verhoeven, W. (1995). 25 Tips voor coaching. Aarle-Rixtel, Associatie voor Coaching. Afstemming Beuken, J. van den & J. Bustraan (2005). Coachen. It takes 2 to tango. Een afstemmingsmethode. Soest, Nelissen. Bespreking: Bennink, H. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /3, 163-166). Contractering Beukema, M. (2006). Waarover zijn wij het eens? Nederlands Tijdschrift voor Coaching, / 4. [Het afsluiten van een coachingcontract]. Dilemma’s Bennink, H. (2005). Boekbespreking: Professionele dilemma's van de coach. Het maken van verantwoorde keuzen. (Van den Boomen, Merkies & Hoonhout). Supervisie & Coaching, 22 /2, 72-76. Boomen, F. van den, R. Merkies & M. Hoonhout (2004). Professionele dilemma's van de coach. Het maken van verantwoorde keuzen. Soest, Uitgeverij H. Nelissen. Boomen, F. van den, M. Hoonhout & R. Merkies (2006). Reactie: Liever dialoog dan debat. (Met nawoord van redactie). Supervisie & Coaching, 23 /1, 32-35. (Reactie op bespreking door H. Bennink van 'Professionele dilemma's van de coach (2004). Supervisie & Coaching, 22 /2, 72-76). Interventies  Algemeen Berg, A. van den (2011). Situationeel begeleiden. Wanneer welke interventie? Tijdschrift voor Coaching, 2011 /1, 33-36. Boomen, F. van den, M. Hoonhout & R. Merkies (2010). De kick van het coachen. Een professioneel gesprek ontrafeld. Amsterdam, Boom/Nelissen. (Bespreking: Bennink, H. (2010). Supervisie & Coaching, 27 /4, 198-208.) [Een unieke kans om de dagelijkse praktijk van een coach te leren kennen].  Confronteren Kinlaw, D.C. (1994). Confronteren, de moeilijkste vaardigheid van de coach. Deventer, Kluwer Bedrijfswetenschappen.  Onorthodox Brouwer, C. (2002). Onorthodoxe interventies bij coachen. Soest, Uitgeverij H. Nelissen. Rol van de Coach Brederode, C. van (2004). De praktijk: De coach moet zich niet als bliksemafleider laten gebruiken. Supervisie & Coaching, 21 /2, 98-103. (Reactie op: Fabels, A. (2003). Commentaar: Verbinding en continuïteit. Supervisie & Coaching, 20 /4, 217-219). N.N. (2003). De praktijk: Verbinding en continuïteit. (Met commentaar A. Fabels). Supervisie & Coaching, 20 /3, 217-219. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

119

[Coaching van docente hbo-opleiding door extern begeleider. Geraakt reageert coach vanuit eigen persoonlijke opvattingen en normen op de (veronderstelde) mogelijkheden en onmogelijkheden van de coachee en haar omgeving. Ten slotte weet ze niet meer hoe ze verder moet.] N.N. (2009). De Praktijk: Geschikt - Ongeschikt. (Commentaar: J. Westgeest). Supervisie & Coaching, 26 /4, 212-216. [Lerares onderbouw vmbo, onbevoegd maar enthousiast, krijgt bij integratietraject interne coach toegewezen. Loyaliteitsconflict met coachee en leidinggevende (opdrachtgever). Geschiktheid coachee voor beroep in het geding.] N.N. (2009). De Praktijk: Coaching en management. Gaat dat samen? Supervisie & Coaching, 26 /3,154159. (Commentaar H. Bennink & N. Jagt). [Combinatie coördinator leerlingenzaken, docent, interne coach binnen een school. Een dilemma.] Valkuilen Beld, P.J. van den & M. van den Bosch (1999). Valkuilen in een coachingtraject. In: Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 15-29. Onderzoek (-smethodologie) Artsen in opleiding (AIO’s) Wagter J.M., Buis C., Stam F., Eckenhausen M.A.W. (2009). De toegevoegde waarde van individuele coaching op de werkplek. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 28 (4):151–158. [Introductie individuele klinische coaching voor artsen in opleiding tot specialist (aios). De coaching richt zich op de CanMEDS domeinen: communicatie, professionaliteit en samenwerking. Observatie op de werkplek heeft een centrale rol. Het CanMEDS domein communicatie leek in eerste instantie de vragen te domineren. Tijdens de intake bleek echter in de meeste gevallen een onderliggend, meer divers probleem aan de orde te zijn, zoals extreem perfectionisme of gevoelens van onzekerheid. Deze gedistilleerde kernvragen vormden het uitgangspunt voor het coachingstraject, en bevonden zich naast communicatie ook op de domeinen van professionaliteit en samenwerking. De goede ervaringen van deelnemende aios leiden inmiddels tot meer aanmeldingen. Gestructureerde coaching van aios levert naast genoemde bijdrage in de professionele ontwikkeling, een bijdrage aan burn-out preventie. Een kritische succesfactor bij het coachen van aios is de inzet van een objectieve, professionele coach. De effecten van deze vorm van coaching op de lange termijn zijn nog niet bekend.] Condities / effecten Engelen, A.J.A., A. Pelkmans & Th.C.M. Bergen (1997). Coaching geëvalueerd. Een onderzoek naar de condities en de effecten van coaching van en door docenten in de Tweede fase van het Voortgezet Onderwijs. Nijmegen, K.U., Unilo-reeks. Effectiviteit Haan, E. de (2013). ‘Klik’ bepaalt effectiviteit coaching. Voorlopige bevindingen uit groot onderzoek naar uitkomsten van coaching. Loopbaanvisie, 20013 / 03, augustus. Veenman, S., H. de Jonghe & E. van Wezel (1996). Evaluatie van een trainingsprogramma voor het coachen van leraren. Pedagogische Studiën, 73, 170-183. Kwaliteit dialoog Engelen, A. & Th. Bergen (2002). Op zoek naar kwaliteit van coachingsdialogen Deventer, Kluwer, Meso focus 45. [Analyse van 45 coachingdialogen tussen coaches en gecoachte docenten, op audioband opgenomen en letterlijk uitgeschreven. Kwaliteit van de dialoog van cruciale betekenis voor het leren van docenten. Kenmerken van succesvol verloop en hoe effect ontstaat.] Onderzoeksmethodologie © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

120

 Evidence-based Bouwer, J. (2010). Evidence-based coaching (EBC). Uitdaging voor coaching als professie. Supervisie & Coaching, 27 /3, 127-134. [Belang van evidence-based werkzaamheid van coaching. Programmatische aanwijzingen voor dit type onderzoek.] Jong, R. de & Waringa, A. (2011). Evidence-Based Coaching (EBC). De laatste stand van zaken en hoe nu verder? Presentatie tijdens Landelijke Bijeenkomst van de Nederlandse Orde van Beroepscoaches (NOBCO). (www.nobco.nl/kenniscentrum/onderzoek). Werkzaamheidsfactoren Haan, E. de & Duckworth, A. (2010). Wat werkt?! De steen der wijzen van executive coaching. Tijdschrift voor Coaching, 3, 74-79. Vormen van coaching Bedrijfsopleider als coach Rijkers, T. (1997). De opleider als coach in bedrijfsopleidingen. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 11-18. Coach van coaches (coach the coach) Bosboom, H. en S. van Rietschoten (1999). Coaching the coach. Over coachen en het gebruik van de ‘Coachability Scan®’. Zeist, Uitgeverij Kerkebosch. Coaching van leerpraktijk Kerssemakers, J. (2011). De praktijkcoach. Begeleiden van studenten in het initieel en postinitieel politieonderwijs. Eersel, Bureau voor Training en supervisie. Competentieontwikkeling Lingsma, M. & M. Scholten (2001). Coachen op competentieontwikkeling. Soest, Nelissen. Docent als coach Brinkmann, E. (1997). De docent als coach in het HBO. In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 109-136. Luigies, E.J. (2000). De coachende docent. In de sectoren gezondheid en welzijn van het middelbaar beroepsonderwijs. Baarn, Nelissen. Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen. Ruijter, J. de (1997). De docent als coach…Waarom zou ik? In: Ruijter, J. de (red.) (1997). De docent als coach. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen, 11-18. E-coaching Bennink, H. (2007). E-coaching. Onzichtbare tranen op het toetsenbord? Supervisie & Coaching, 24 /4, 237-239. Deinum, J. F., L. Luchtman & F. Schulte (2006). E-coaching voor lerarenopleiders. Praktische aanwijzingen voor het e-coachen van nieuwe leraren. Heerlen, Open Universiteit, Ruud de Moor Centrum. Executive coaching (zie ook: Coaching van leidinggevenden / managers) Haan, E. de (2010). Tien geboden voor de executive coach. Lessen van kwantitatieve studies in de psychotherapie. Management en Consulting, /1, 10-14. Externe coaching Savelsberg, P.M. & J.G.F. Hell (1999). Externe coaching, ‘state of the art’. In: Hell, J.G.F. e.a. (red.) © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

121

(1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 1-14. Jobcoaching Burgers, L.J.M., N. Hall & R.A. Lanza (1999). Jobcoaching in de praktijk. Holland Casino Amsterdam. In: Hell, J.G.F. e.a. (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 30-37. Schaap, C. & G. Keijzers (1999). Jobcoaching met moeilijke mensen. In: Hell, J.G.F. e.a. (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 38-47. Loopbaancoaching Ruijters, M.E.J. (1999). Loopbaancoaching. Het dilemma tussen kunnen en willen. In: Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 48-62. Sluis - den Dikken, E.C. van der & N.A.F.M. Schreiner (2001). De peetouder langs de zijlijn. Coaching en mentoring als loopbaaninstrumenten. M & O. Tijdschrift voor management en organisatie, 55 /5, 37-50. Spijkerman, R. (2006). Loopbaancoaching. Wat houdt het in en wat vraagt het van de coach? Supervisie & Coaching, 23 /3, 127-140. [Methodiek loopbaancoaching. Met gebruik van inzichten van Bateson, Rogers, Perlz en Lowen]. Manager / leidinggevende als coach (verticale coachingrelaties): Coaching door de manager Bennink, H. (2003). De (on)mogelijkheid van vertrouwen in verticale coachingsrelaties. Supervisie & Coaching, 20 /3, 105-122. [Leren verloopt het best in een sfeer van vertrouwen en veiligheid. Is dat mogelijk in een verticale begeleidingsrelatie zoals die tussen een coachende leidinggevende en diens ondergeschikten? Een relatie tussen een leidinggevende en diens ondergeschikte(n) kan elementen van deskundigheidsbevordering bevatten.] Borremans, J. & P. Keisse (2005). Coaching. Hoe? Zo! Inzichten en strategieën voor succesvol en resultaatgericht coachen van teams en medewerkers. Leuven, Lannoo Campus. Clement, J. (2008). Inspirerend coachen. De kunst van dynamisch en uitdagend communiceren. Leuven, Lannoo Campus. Downey, M. (2000). Coachen op het werk. Een gids voor managers. Amsterdam, Uitgeverij Nieuwezijds. Brounstein, M. (2006). Coachen voor Dummies. Amsterdam, Pearson Benelux B.V. Egberts, M.E. en A.D. Verheul (1993). De manager als coach. Deventer, Kluwer, HRM Themacahiers nr. 21. Galen, A. van & J. Kuipers (1998). Coachen. Zaltbommel, Thema. Honey, P. (2002). Medewerkers ontwikkelen zonder moeite. Velp, TFC Trainingsmedia. [Maak managementtaken tot leersituaties, 101 coachingstips: benchmarking, brainstormen, beoordelen, fouten analyseren, coachen, delegeren, empowerment, onderhandelen, presenteren, projectwerk, stressmanagement, sterkte/zwakte-analyse, enzovoort.] Landsberg, M., (1998). De Tao van het coachen. Werk efficiënter door de mensen om u heen te inspireren en te vormen. Schoonhoven, Academic Service. Molhuizen, D., E. Rogaar & G. IJsseling (2000). Coaching. Noordwijk, De Baak, Management Centrum VNO-NCW. Nieuwenhof, R. van de (2002). Coaching in professionele Organisaties. Een psychologisch © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

122

instrumentarium voor coachende managers. Schiedam, Scriptum Management. Paffen, P. (1994). De manager als coach. In: Gids voor personeelsmanagement, 73 /2, 14-16. Rijkers, T. (2000). De kunst van het coachen. Voorwaarden, vaardigheden, gesprekken. Baarn, Nelissen. Scheweer, E. (2000). Veelzijdig coachen. Een praktische handleiding voor leidinggevenden en begeleiders. Schiedam, Scriptum. Sijnke, J. (2004). Coachen in samenwerkingsrelaties. Praktisch en methodisch coachen bij leidinggeven en begeleiden. Maarssen, Elsevier gezondheidszorg. 4

Thomas A. (2004 ). Coaching van teamleden. Amsterdam, Boom/Nelissen. Tijmes, I. & M. van Beek (2010). Procesgericht coachen. Praktijkboek voor leidinggevenden. Amsterdam, Boom/Nelissen. [Volgen van persoonlijke en professionele ontwikkeling van medewerkers en behalen van resultaten voor de organisatie.] Verhoeven, W. (1991). Managen zonder hiërachie. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen. Verhoeven, W. (1993). De manager als coach. Coaching als managementstijl. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen. Verhoeven, W. (1994). Leren coachen. In: Kessels, J.W.M. & C.A. Smit (eds.) (1994). Opleiders in organisaties. Capita Selecta afl. 19. Deventer: Kluwer Bedrijfswetenschappen. Visser, H. (2008). De Estafette: De manager als coach? Een uitnodiging tot dialoog. Supervisie & Coaching, 25 /1, 81-83. 5

Whitmore, J. (1995 ). Succesvol coachen. De managementstijl voor betere prestaties van individu en team. Baarn, Uitgeverij H.Nelissen. Wijnen, Th. (2003). Coachend leiderschap. Brussel, Politeia Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG). [Theorie en praktijk: coachinggesprek, ervaringsgericht leren, vereiste vaardigheden (doelen formuleren, argumenteren, onderhandelen, enz.), instrumenten, methoden, oefendocumenten en checklists. Met diskettte om zich te bekwamen in coachrol.] Managementcoaching: Coaching van de manager Krijger, N.L. (1988). Persoonlijke managementcoaching. Een praktische benadering van gedragsverandering. In: Bos, A.H., e.a. (red.). Praktisch Personeelsbeleid. Capita Selecta, afl. 25. Deventer/Antwerpen, Kluwer, 13-50. Krijger, N.L. (1988) (red.). Persoonlijke managementcoaching. Deventer/Antwerpen, Kluwer, Praktisch Personeelsbeleid. Capita Selecta, afl. 25. Krijger, N.L. (1994). Coaching van gedrag, managementcoaching. In: Gerrichhauzen, J., A. Kampermann 2 & F. Kluytmans (1994; 1996 ). Interventies bij organisatieverandering. Heerlen, Kluwer Bedrijfswetenschappen, Open universiteit, 139-175. Mentoring  Algemeen Gillis-Burleson, W. L. & G.J. van der Spek (1997). Mentoring. Over ontwikkeling van diverse talenten. Rotterdam, Legato Opleidingen. Heijnen, J.H.C., L.J.M. Kruse & J.W.G. Raes (2000). Mentoring. Apeldoorn, LSOP / Alphen a/d Rijn, Samsom. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

123

Lazeron, N., Kessels, J. W. M. & Smit, C. A. (red.) (1994). Mentoring en Coaching. Opleiders in Organisaties Capita Selecta. 19. Deventer: Kluwer Bedrijfswetenschappen. [Het hoe en waarom van mentorprogramma's in bedrijven. Zowel bij mentoring als coaching gaat het om individuele begeleiding van medewerkers, gericht op versterken van individuele mogelijkheden. Rol leidinggevende als coach/mentor.] Merlevede, P. (2003). Mentoring & coaching. Mechelen, Kluwer Uitgevers, Themaboek HRM. Schreiner, N. (2009). Mentoraat aantoonbaar zinvol voor HR. Gids voor Personeelsmanagement, 2009, /november, 22-25.  Beginnenende leraren Cautreels, P. (2008). Met beginnende leraren op weg naar professionaliteit. Studie- en werkboek voor mentoren en schoolteams. Brussel, Plantyn.  Loopbaanbegeleiding Fisscher, O.A.M. w.a. (red.) (1992). Loopbaanbegeleiding en mentorfuncties. Deventer, Kluwer Bedrijfswetenschapppen, HRM Themacahiers, 18.  Mentorschap Struyven, K. & S. Vrancken (2011). Mentorschap. Toevallige passagier of deskundig copiloot? Informatie Vernieuwing Onderwijs (IVO), 32 /122, 49-65. Sanden, P. van, Coenjaerts, D.,Stevens, J. & G. van Horebeek (1992). Mentorschap. Een vorm van praktijkbegeleiding voor beginnende docenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 (1992) 2, 3 - 13.  Opleiding tot mentor Cnossen, A.J. (1997). Vakman en leermeester. De selectie en training van mentoren. Opleiding & ontwikkeling, 10 /3, 25-28. Engels, N. & P. Cautreels (2003). Mentorenopleiding in het basisonderwijs. In: Schoolleiding en begeleiding 2. Personeel en organisatie. Afl. 4, 53-75 Stevens, J., D. Coenjaerts, G. van Horebeek & P. van Sanden, Een opleiding van mentors. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 (1992) 4, 17-28. Momentcoaching Minor, J., Minor, V. & Kagan, L. (2006). Momentcoaching. Coaching hier en nu voor een blijvend effect. Vlissingen, Bazalt. [Beschrijving van training realtime coaching voor train-de-trainers: coach geeft leerkracht direct, gerichte feedback tijdens de les.] Organisatiecoaching Boomen, F. van den, J. van Jaarsveld & N. Mol (2013). Cirkeltechniek voor organisatieverandering. Tijdschrift voor Ontwikkeling in Organisaties, 2013 / 02, juni. [Bijdrage van organisatiecoaching aan ontwikkeling organisatie] Halbertsma, L. & P. Bosse (2013). De impact van organisatiecoaching. Tijdschrift voor Ontwikkeling in Organisaties, 2013 / 02, juni. [Wat is organisatiecoaching? Wat haar waarde? Hoe kunnen HR-professionals haar als veranderkundge methodiek inzetten? Organisatieverandering Sival, J.A. & N.C. Carstens-Snoeker (1999). De rol van coaching bij organisatieverandering. In: Hell, J.G.F., W.A. Hoogduin & P.J. van den Beld (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 63-74. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

124

Peercoaching Bergen, Th.C.M. (1996). Docenten scholen docenten. Over de professionele ontwikkeling van docenten door middel van peer coaching. H. Landstichting, Th.C.M. Bergen. Egberts, F.M.E. (1996). Managers coachen elkaar. Issue paper. HRM in de praktijk. Kluwer Bedrijfswetenschappen, no. 2. Jeninga, J. (2002). Peer coaching. Nascholingsmateriaal. Tilburg, Fontys-OSO. Jeninga, J. (2003). Van en met elkaar leren. Remediaal. Tijdschrift voor leer- en gedragsproblemen in het vo /bve, 3 /4, 14-17. [Peer coaching als bijdrage aan bevordering integrale leerlingbegeleiding en schoolontwikkeling: doelen, effecten, opzet en werkwijze. Voorbeeld peer coachingbijeenkomst.] Performance coaching Goijarts, F., e.a. (red.) (1998). Coachen op resultaat en gedrag. Maarssen, PiMedia. Twilt, J.C. (1996). Coaching naar performance. De coachingsrol van de manager in een lerende organisatie. De Lier, Academisch Boeken Centrum, Studies in Human Resource Development. Prestatiegerichte coaching Lawson, K. (2000). Prestatiegericht coachen. Velp, TFC Trainingsmedia, TFC Doe-boek. Teamcoaching / -begeleiding  Algemeen Becht, P.R.G.M. (1995). Teamontwikkeling en coaching. In: Schramade, P.W.J. (red.) (2001). Handboek Effectief Opleiden. 's-Gravenhage, Delwel/Elsevier bedrijfsinformatie, /3, 135-146. Bennink, H. (2002). Teambegeleiding. Een introductie. Supervisie in Opleiding en Beroep,19 /2, 60-77. [Belangstelling voor werken in teams, vanwege economische productiviteit als ter vergroting van betrokkenheid en arbeidssatisfactie. Geïndiceerd bij complexe taken met veel onderlinge samenhang en weinig standaardisatie, die vragen om klantgerichtheid, souplesse, zelfsturing, frequente interactie in saamhorigheid en professionele opstelling. Begeleidingsmethodiek afhankelijk van specifieke teamthema's.] Bennink, H. (2001). Coaching van werkteams. In: Remmerswaal, J.L.M. e.a. (red.) (2001). Werken, leren en leven met groepen. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, C3220, 1-38. Hell, J.G.F. (1999). Coaching van teams in organisaties. In: Hell, J.G.F. e.a. (red.) (1999). Coaching, houvast in de veranderende organisatie. Houten/Diegem, Bohn Stafleu Van Loghum, 92-109. Hovelynck, J. & Prins, S. (2007). Teamcoaching. Handboek Effectief Opleiden, (44), 145-165. Lingsma, M. (1999). Aan de slag met teamcoaching. Baarn, Uitgeverij H. Nelissen. 3

Lingsma, M., M. Bolung & R. de Brabander (2005 ). Werkboek teamcoaching. En nu echt aan de slag. Amsterdam, Boom/Nelissen. Stoker, J. (1996). Leidinggeven aan teams, van sturen naar coachen? De psycholoog, 33 (1998), 198-203. Sijnke, J. (2000). Begeleidingsvaardigheden voor teamleiders. Maarssen, Elsevier gezondheidszorg.  Doelen - Zelfsturing Levy, I. (2002). Begeleiding van een team naar zelfsturing. Een paradox? Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /2, 78-90. [Zelfsturing: regelvermogen in team om eigen bijdragen aan en aandeel in dienstverlening te sturen. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

125

Neemt hiervoor verantwoordelijkheid en onderneemt actie wanneer en waar nodig. Individuele medewerkers uitgedaagd om hun kwaliteiten te benutten en multifunctioneel ingezet. Externe begeleiding indien nodig.] 3

Rijkers, T. (2000 ). Bouwen aan zelfsturende teams. Cultuurverandering door zelfsturing en Coaching. Baarn, Nelissen.  Doelgroepen / sectoren - Onderwijs Bolk, T. & F. Raaijmakers (2006). Teams in de schoolorganisatie. Sturen en coachen. Deventer, Kluwer Meso focus 62. [Primaire proces bepaalt ontwerp organisatie: hoe moet dat er uitzien en in welke omgeving gerealiseerd? Op welke wijze geven medewerkers hier het beste gestalte aan? Praktijkvoorbeelden: hoe dat kan met behulp van de interventie- en de procesbenadering.] Mesman, C. (2002). Teambegeleiding in de praktijk van het onderwijs. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /2, 97-105. - Zorg Heijmans, J. (2002). Zelfscorende teams als generator voor Human Resources en veranderingen in de zorg. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /2, 91-96. [Aanbodgestuurde zorg maakt plaats voor dienstverlening vanuit cliënt gestuurde vraagposities. Vraagt o van professional en cliënt omslag van 180 .] Telefonische coaching Redactie (2006). Signalement: Telefonische coaching. Supervisie & Coaching, 23 /2, 80-81. [Telefonische coaching: ‘booming business’. Begeleiden op afstand.] Vaardigheidsgerichte coaching Bennink, H. & J. Fransen (2007). Leren vaardigheidsgericht coachen. Supervisie & Coaching, 24 /1, 5-20. [Opzet cursus (leren) vaardigheidsgericht coachen, op basis van omschreven concept. Specifieke en generieke competenties van effectieve coaches, en hoe deze in de cursus aan de orde komen en worden getoetst. Enkele spanningsvelden inzake vaardigheidsgericht coaching.] Zelfcoaching Stekelenburg, U. van (2006). Coach jezelf in drie stappen. Houten, Bohn Stafleu van Loghum. (Bespreking: Jagt, N. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /1, 69-70. Tros, A. (2009). Leiderschap door (zelf)coaching. Bewustzijnspsychologie voor managers, adviseurs en coaches. Amstelveen, Symbolon.

Voorbereiding op coaching Beuken, J. van den (2001). Acties die coachen tot een succes maken. Voorbereiden op coachen in vijf stappen. Soest, Uitgeverij H. Nelissen.

Werkvormen Dietz, Th. (2007). Begrijpen met het lichaam. Systemische opstelling in individuele coaching. (Met nawoord van H. Bennink). Supervisie & Coaching, 24 /2, 77-88. (Vertaling van: Kapieren mit dem Körper. Systemische Aufstellungen im Einzelcoaching. Manager Seminare, 2003, 69, 62-69). [Werken met systemische opstellingen in individuele coaching geeft antwoord op complexe vragen].

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

126

PUBLICATIES Nederlandse auteurs IN VREEMDE TALEN OVER COACHING DUITS Coaching in variaties Kessel, L. van (2002). Coaching im Bild? Erscheinungsformen von Coaching in der Fachliteratur. In: Awecker, P. & A. Strauss (Hrsg.) (2002). Coaching. Insbruck, Studien Verlag Innsbruck, Schriftenreihe Supervision , Band 4, 137-164. Ontwikkeling / Geschiedenis Perino, A., H. Bennink, L. van Kessel & S. de Roos (2002). Zum Verständnis von Coaching in Europa. Verbandliche Trends und Positionen. LVSB - Landelijke Vereniging voor Supervisie en andere Begeleidingsvormen. In: Kessel, L. van & J. Fellermann (Hrsg./Eds.) (2002). Supervision und Coaching in Europäischer Perspektive. Beiträge der ANSE-Konferenz 2000. Supervision and coaching in an European perspective. Proceedings of the ANSE-conference 2000. Vienna, ANSE Association of national organisations in Europe, 74-78. Supervisie - Coaching Kessel, L. van & J. Fellermann (Hrsg./Eds.) (2002). Supervision und Coaching in Europäischer Perspektive. Beiträge der ANSE-Konferenz 2000. Supervision and coaching in an European perspective. Proceedings of the ANSE-conference 2000. Vienna, ANSE Association of national organisations in Europe. ENGELS Coaching - Supervisie Kessel, L. van (2007). Coaching, a field for professional supervisors? (Stručno vođenje. Područje rada profesionalnih supervizora?). Ljetopis Socijalnog Rada, 2007/Godište 14, Broj 2, 387-431. Zagreb, Pravni Fakultet Sveučilišta i Zagrebu / Studijski Centar Sociajalnog Rada. ISSN 1846-5412. Idem: http://hrcak.srce.hr/index.php?lang=en&show=clanak&id_clanak_jezik=22080 Idem: http://www.iasag.ch/blog/artikel.van.kessel.supervision.pdf (Bespreking door H. Bennink (2008), Supervisie & Coaching, 25 /1, 68-69.) ROEMEENS Coaching - Supervisie Kessel, L. van (2007). Este coachingul un domeniu al supervizorilor profesionişti? In: Muntean, A. (coord.) (2007). Supervizarea. Aspecte practice şi tendinţe actuale. Bucureşti, Editura Polirom, 117-159. Idem: http://infocarte.ro/supervizarea-carte-detalii-10980

V. WERKBEGELEIDING / WERKGERICHTE COACHING Algemeen Assink, J. (1992). De nieuwe kans. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 11-14. Beukema, M., e.a. (1992). Verslag van de Werkgroep supervisie en andere begeleidingsvormen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 2-10. Kessel, L. van (1992). Werkbegeleiding als kwaliteitsmanagement van de uitvoerende functie. Balanceren tussen beheersen en ondersteunen. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9/1,19-24. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

127

Jagt, N., T. Rombout & L. Jagt (1992). Werkbegeleiding, waar staat het voor? Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 15-18. Jagt, L. (1995). Werkbegeleiding belicht. Naar aanleiding van 'Instellingssupervisie'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 12 /3, 110-122. Jagt, L. (1993). Het themanummer werkbegeleiding. Reactie op reacties. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /1, 19-31. Linden, M. van der (1992). Een reactie op het verslag van de 'Werkgroep Supervisie en andere Begeleidingsvormen'. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 25-29. Rek, A. (1987). Werkbegeleiding methodisch bekeken. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 24-31. Rietdijk, L.E. (1993). Teambegeleiding en individuele werkbegeleiding. Utrecht, SWP. [Begeleidingsvormen (15-42); Teambegeleiding (43-118); Individuele werkbegeleiding (119-191). Referentiekaders: ontwikkelings- (groepsdynamisch) en systeemgericht. Centraal staat groepsleiding in (semi-)residentiële instellingen. Siegers, F. (1992). Werkbegeleiding. Een functie in de spanning tussen professionalisering en bureaucratisering. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 33-38. Siegers, F. (1994). Leiden en begeleiden structureel bezien. Werkbegeleiding: leidinggeven in een complexe situatie. Supervisie in Opleiding en Beroep,11 /4, 18-28. Doelgroepen / sectoren  Onderwijs Groot, A. de (1996). Supervisie en werkbegeleiding in het onderwijs. Een leraar is ook maar een mens. Groningen: Wolters-Noordhoff. [Supervisie gericht op zelfstandig leren en leren reflecteren: voor personeelsbeleid, ziektepreventie, deskundigheidsbevordering. Intervisie, werkbegeleiding en andere vormen van docentbegeleiding, belicht vanuit praktijkvragen].  Sociale Dienst Oosting, J. (1993). Werkbegeleiding in een Gemeentelijke Sociale Dienst. Een inwerkprogramma voor aspirant-hulpverleners. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /4, 28-37.  Psychiater Pols, J. (1993). Meester-gezel relatie of werkbegeleiding? De stagesupervisie in de opleiding tot psychiater. Tijdschrift voor Psychiatrie, 35 /2, 122-131. Pols, J. (2006). De psychiater als coach. Werkbegeleiding en supervisie in de opleiding. De Tijdstroom, Utrecht. (Bespreking: Bennink, H. (2007). Supervisie & Coaching, 24 /2, 125-128.)  Verzorgingshuis Veen, R. van der & I. Scheijmans (1995). Het onderste boven. Methodische werkbegeleiding in het verzorgingshuis. Utrecht, Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW. Vormen Gravesteijn, I.M. (2000). Individuele werkbegeleiding. Een plaatsbepaling. In: Rietdijk, L.E. (red.) (2000). Teambegeleiding & Individuele werkbegeleiding. Utrecht, SWP, 121-131. Werkbegeleider (rol / functie) Santen, R. van (1992). Werkbegeleiding. Een staffunctie met lijnaspecten? Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 30-32. Walhout-Diependaal, M. (1992). De werkbegeleider als lijnfunctionaris. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /1, 39-44. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

128

VI. PRAKTIJKBEGELEIDING / COACHING VAN LEERPRAKTIJK / MENTORAAT Algemeen Bennink, H. (2010). Praktijkbegeleiding bij beroepsvoorbereidende stages. Supervisie & Coaching, 27 /4, 154-173. [Veel beroepsopleidingen hebben weinig greep op praktijkbegeleiding. Beschrijving van rollen, taken, verantwoordelijkheden, thema’s en spanningsvelden]. 2

Bouwhuis-Lely, J.C.G. (1979 ). Praktijkbegeleiding en begeleidingspraktijk. Lochem, De Tijdstroom. Heuvel, H. van den & K. van Meer (1987). Methodische Praktijkbegeleiding. Lochem/ Gent, De Tijdstroom. Nijenhuis-Van Weert, J. & R. Nijenhuis (1987). Methodische werkbegeleiding. Een procesboek voor het MBO/MDGO. Baarn, Nelissen. 1987. Unen, K. van (1994). De werkplek als leerschool. Adviezen voor praktijkbegeleiders. Bussum: Coutinho. Doelgroepen / sectoren  Gezondheidszorg (in deze sector ook werkbegeleiding genoemd) Bouman, G. (1988). Methodische praktijkbegeleiding in de in service-opleidingen binnen de gezondheidszorg. Supervisie in Opleiding en Beroep, 5 /3, 23-35. Korsten-Korenromp, T. (1980). De begeleiding van de leerling-verpleegkundige in de praktijk. Lochem, De Tijdstroom. Schuermans, J. (Red.) (1988). Integratieve toetsen bij de leereenheid werkbegeleiding. Leiden, Spruyt, Van Mantegem en De Does. Transferpunt Vaardigheidsonderwijs (2002). Werkbegeleiding en coaching. Houten, Bohn Stafleu Van Loghum, Skillslab-serie. Voor verpleegkundige beroepsvaardigheden.  Onderwijsgevenden / docenten Sanden, P. van, Coenjaerts, D.,Stevens, J. & G. van Horebeek (1992). Mentorschap, een vorm van praktijkbegeleiding voor beginnende docenten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /2, 3-14. Stevens, J., D. Coenjaerts & G. van Horebeek (1998). Praktijkbegeleiding van docenten in het perspectief van onderwijskwaliteit en professionalisering. Apeldoorn/Leuven, Garant. [Praktijkbegeleiding van (beginnende) docenten is onmisbaar ter verbetering van kwaliteit onderwijs en professionalisering onderwijsgevenden. Noodzaak van zorgvuldige keuze uit of combineren van: werkoverleg, mentorschap/werkbegeleiding, collegiale consultatie, coaching, supervisie en intervisie. Afspraken over concrete aanpak. Werkwijze en voorwaarden (mensen, doelen, middelen, structuur, cultuur), het ontwikkelen van deskundigheid en de ethische uitgangspunten. Geschreven vanuit ervaringen in hoger onderwijs; ook bruikbaar in basis- en voortgezet onderwijs].  Pastoraat Stevens, J., M. Bodson & W. van Soom (1996). Werken aan kwaliteit in het pastoraat. Praktijkbegeleiding in veelvoud. Averbode/Apeldoorn, Altiora. (Bespreking: Loots, C. (1992), Supervisie in Opleiding en Beroep, 9 /4, 51-53.)  Politieonderwijs Kerssemakers, J. (2011). De praktijkcoach. Begeleiden van studenten in het initieel en postinitieel © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

129

politieonderwijs. Eersel, Bureau voor Training en supervisie.  Werksetting met gedwongen contacten Braun, M. & H. Winkler (1993). Verplichte praktijkbegeleiding in een werksetting met gedwongen contacten. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /2, 26-37.  Verpleeghuiswereld Londen M. van & H. Bennink (2004). Werkbegeleiding in de verpleeghuiswereld. Supervisie & Coaching, 21 /2, 76-88. [Hoog uitvalspercentage zet rendement opleiding leerling-ziekenverzorgenden onder druk. Beschriojving onderzoek naar de werkbegeleiding. Aanbevelingen voor effectievere inzet.] Mentoring (Zie onder IV. Coaching / Vormen) Onderzoek Meijers, F. (2003). Leren in de praktijk. Een onderzoek naar de mogelijkheden tot beroepsvorming in het kader van de beroepspraktijkvorming. Nijmegen, Meijers Onderzoek & Advies. Vreeze, S. de & A. Postma (2006). Welke factoren beïnvloeden de leerstijl van een stagiair? Een onderzoek naar de relatie tussen kritisch reflectief werkgedrag, begeleidingsactiviteiten, foutenmanagement en leerstijl. Tilburg, UvT. (Zie: http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=50693 ) Praktijkbegeleider (Rol) Jagt, N. (1996). Zeven praktijkschetsen in het perspectief van de dubbele verantwoordelijkheid van de praktijkbegeleider. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /1, 15-26. Jagt, N. (1996). Een beeld van praktijkbegeleiding. Praktijkbegeleiders bevraagd over hun werk in de instelling. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /1, 27-39. Linden, M. van der (1996). Leerstijlen als hulp bij het vormgeven aan de dubbele verantwoordelijkheid van de praktijkbegeleider. Supervisie in Opleiding en Beroep, 13 /1, 3-14. Visser, A. Ph. & R. Rozema, Werken als praktijkbegeleider. Den Haag, Vuga, 1981.

VII.

STAGEBEGELEIDING / STAGECOACHING

Algemeen Bolhuis-Poortvliet, G.A. van & J.P.A. Snoek (1996). Reflecteren op stage-ervaringen. Utrecht, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. Jagt, N. (2008). Groei & bloei. Themanummer over stages in maatschappelijk werk. Maatwerk, 9 /3, 4-5. [Samenwerking opleiding - instelling, stagebegeleider - praktijkdocent. Rol supervisor en supervisie.] Klink, M. van der (2001). Werkplek als opleidingssituatie. In: Kessels, W.M. & R.F. Poell (eds). Human Resource Development: organiseren van het leren. Groningen, Kluwer. Linden, M. van der (1992). Stagebeleiding geven. Een taak van de maatschappelijk werker. In: Handboek maatschappelijk werk, H1300-1 - 1300-19, afl. december 1992. [Stage als buitenschoolse leersituatie; Typen stages; Posities, verantwoording en beoordeling; De stagebegeleiding; Fasen in de stage; Stagebegeleidingsgesprekken; Onderscheid supervisie en stagebegeleiding; Kwaliteiten stagebegeleider]. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

130

Buitenlandstages Fassaert, M. & G. van der Laan (2006). Situatieafhankelijke competenties. Buitenlandstages vergroten gebrek aan persoonlijke vaardigheden. Maatwerk, 7 /5, 207-210. [Ervaringen met reflectief practicum via internet middels feedback voor stagiairs in het buitenland.] Effecten op beroepsontwikkeling Jagt, N. & F. Vogelpoel (2004). ‘Wow, hier komt een maatschappelijk werker!’ Zes studenten blikken terug op hun stagejaar. Maatwerk, 5 /5, 91-94. Onderwijsgevenden / Leraren Keja, H. (1997). Stagebegeleiding. Leraren basisonderwijs in opleiding. Groningen, Wolters-Noordhoff. Kelchtermans, G. (2000). Reflectief ervaringsleren voor leerkrachten. Een werkboek voor opleiders, nascholers en stagebegeleiders. Cahiers voor Didactiek 10. Deurne, Wolters Plantyn. [Tijdens en na stages leren uit ervaringen en zich professioneel ontwikkelen. Reflectievaardigheid is meer dan een terugblik op technische vaardigheden. Theoretisch en praktisch werkboek: logboek, portfolio, reflectieformulier, actie-onderzoek enz.] Onderzoek Bolhuis-Poortvliet, A. van & J. Snoek (1988). Vormen van terugkomonderwijs en methodische werkbegeleiding in MDGO-AB, MDGO-AW en MDGO-SA. Amsterdam, Algemeen Pedagogisch Studiecentrum. [Inventarisatie middels schriftelijke enquete: programmering stage, organisatie en inrichting terugkomonderwijs, vormen van stagebegeleiding. De scholen gebruiken een veelheid aan begeleidingsvormen gebruiken.] Vries, B. de (1988). Het leven en de leer. Een studie naar de verbinding van leren en werken in de stage. Nijmegen, ITS. diss. KUN.

VIII. BEGELEIDING(SKUNDE) (Beroeps- en werkgericht) - Algemeen Algemeen Banning, H. & M. Banning-Mul (2005). Narratieve begeleidingskunde. Soest, Nelissen. (Bespreking: Bennink, H. (2005). Supervisie & Coaching, 22 /4, 230-232). Boomen, F. van den (2006). Hoe je kijkt, maakt wat je ziet. Commentaar op Lammers' 'Professionele begeleiding tussen geld en geest'. Supervisie & Coaching, 23 /4, 184-187. [Reactie op: Lammers, W. (2006). Professionele begeleiding tussen geld en geest. Supervisie & Coaching, 23 /4, 177-183]. Coenen, B. & S. Meijers (2003). Begeleidingskunde. Comprehensive coaching. Contextualiteit en mogelijkheden voor baanbrekend handelen bij begeleiding van professionele organisaties. Soest, Uitgeverij Nelissen. Coenen, B. (2009). Schuren, knutselen en schooieren. Coachen als praktijkwetenschap. Een begeleidingskundig perspectief. Amsterdam. Boom/Nelissen. Haan, D. & L. van Kessel (1988). Impressies. In: Supervisie en andere begeleidingsvormen. Verslag najaarsconferentie van de Landelijke Projektgroep Supervisie, 12 november 1988. Landelijke Projectgroep Supervisie, 33-35. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

131

Kooij-van Melick (1990). Presentatie van de werkgroep ‘Andere Begeleidingsvormen’. In: Partners in Deskundigheid. Verslag najaarsconferentie november 1989. Leidschendam, Landelijke vereniging voor supervisie en andere begeleidingsvormen, 5-8. Lammers, W. (2006). Professionele begeleiding tussen geld en geest. Supervisie & Coaching, 23 /4, 177183. [Beschouwing over toekomst coaching en supervisie, aan hand metakenmerken professionele begeleiding en te verwachten maatschappelijke ontwikkelingen. Betekenis daarvan voor beroepsgroep coaches en supervisoren. Pleidooi maatschappelijke bijdrage veeleisender, ethischer, waardevoller en meer gedifferentieerd te maken.] N.N. (red.). (1994). Professionele begeleiding in de relatie mens-arbeid. Verslag van de najaarsconferentie van de LVSB vrijdag 19 november 1993. Den Haag, LVSB, Supervisie cahier 00. Siegers, F. (1987). Methodisering van begeleiding. Een vraagstuk van professionalisering in dubbele zin. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 6-23. Vermaas, J. & H. Wiersma (2000). Het succes van personeelsbegeleiding. Forum. Tijdschrift LVSB, 6 /3. Begeleidingskundige Schwirtz, E. (2007). Begeleidingskundige. Een nieuwe functie? Opleiding & Ontwikkeling, sept. Benaderingswijzen Furman, B. & T. Ahola (2009). Reteaming. Oplossingsgericht werken als veranderstrategie. Amsterdam, Boom/Nelissen [Reteaming: oplossingsgerichte, stapsgewijze procedure voor versterken van motivatie en sturen van veranderingsprocessen op basis van samenwerking. Toegepast op: individuen, teams en hele organisaties.] Doelgroepen / sectoren  Geestelijke gezondheidszorg Cossee-Buijs, C., Deskundigheidsbevordering in de kliniek. Een poging tot standaardisering. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 (1987) 4, 32-40.  HBO Uppelschoten, J. (red.) (1984). De student centraal. Begeleiding in het HBO. Deventer, Van Loghum Slaterus, 1984.  (Voortgezet) onderwijs - Collegiale vormen Bos, W. (2010). Hoe doe jij dat? Van twaalf tot achttien, 2010 /9, 20-21 [Video-coaching, intervisie en collegiale coaching als instrumenten om samen te reflecteren op eigen docentgedrag en het effectief aan te pakken] Windig-Scholten, A. & T. Kaspers-Scholten (2006). De professionele leergroep. Meso magazine, 26 /150, 21-24. [Professionele Leergroepen (PLG's) - vier tot acht leidinggevenden van verschillende echelons in schoolorganisatie - lijken van toegevoegde waarde te zijn voor management- en organisatieontwikkeling. Regelmatige bijeenkomsten om elkaar te consulteren over leiding geven en (wenselijke) ontwikkelingen in de schoolorganisatie.] - Begeleide Vormen Corporaal, A.H. (1983). Begeleiding van aanstaande onderwijsgevenden. Pedagogisch Tijdschrift, 8 /9. Fabels, A. (1999). Professionals op peil. Nieuwe vormen van docentbegeleiding. Houten, EPN Schoolpraktijk: praktijkboeken voor geïntegreerde leerlingbegeleiding. [Onderscheidingen en inhoudelijke uitwerking: werkbegeleiding, coaching, collegiale consultatie, videointeractie begeleiding, intervisie en supervisie. Vormen van professionele begeleiding die sterk in © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

132

opkomst zijn in het onderwijs.] Fabels, A.(1998). De gemotiveerde docent. Tijdschrift voor leerlingbegeleiding, 21 /4, 3-35. [Professionele personeelsbegeleiding: supervisie, intervisie, collegiale consultatie, consultgesprekken, coaching. Stresspreventie. Begeleiding nieuwe docenten. Fonderie, L. & J. Hendriksen (1998). Begeleiden van docenten. Reflectie als basis voor professionele ontwikkeling in het onderwijs. Baarn, Nelissen. [Begeleiding docenten en directieleden bij professionele ontwikkeling om vorm te geven aan beleid gericht op actief en zelfstandig leren. Uitgangspunt: reflectie op eigen handelen. Middelen: reflecterend leren, lesbezoek, op- en afbouw routines, collegiale consultatie, coaching, intervisie, supervisie en professionalisering van het management. Met voorbeelden. Geplaatst binnen context veranderende schoolorganisatie. Loopbaanmanagement: voorwaarde voor effectiviteit en vruchtbaarheid professionele ontwikkeling.]  Organisaties Zwart, C.J. (1977). Gericht veranderen van organisaties. Deel I. Theorie en praktijk van de begeleiding. Rotterdam, Lemniscaat, 1977. Evaluatie Bennink, H. (2001). Goal Attainment Scaling en evaluatie van professionele begeleiding. Supervisie in Opleiding en Beroep, 18 /3, 154-170. Hulpmiddelen Bender, M. & R. Lakeman (2008). Het Interview: Fred Korthagen over kernreflectie. Supervisie & Coaching, 25 /2, 87-92. Bennink, H. (2007). Het Interview: Karin Deden en Maria Roelofs over werken met systeemopstellingen. Supervisie & Coaching, 24 /2, 73-76. [Werken met systeemopstellingen: wat, hoe, voor wie, problemen en resultaten.] Bisschops, A.(2008). Het belang van PRI-therapie voor professionele begeleiding. Supervisie & Coaching, 25 /1, 40-49. [Past Reality Integration, benadering op basis van recente inzichten in functioneren hersenen. Hulpmiddel om te leren omgaan met disfunctionele angstreacties.] Hellinga, G. (2004). Het vijfstappenplan als werkvorm bij professioneel begeleiden. Supervisie & Coaching, 21 /2, 62-75. [Mensen gedragen zich niet altijd in overeenstemming met verwachting van anderen, en handelen niet altijd op de voor een bepaalde situatie meest adequate manier. Erg neurotische individuen doen dat in (bijna) elk contact; minder neurotische vooral in situaties die stressvol voor hen zijn.] Muijen, H. (2009). Het innerlijk kompas. Een begeleidingskundige metafoor uit de filosofie van de levenskunst. Supervisie & Coaching, 26 /2, 65-88. [Beschrijving begeleidingskundige benadering - creatieve dialoog / ‘art dialogue method’ -aan hand metafoor ‘innerlijk kompas’. Metaforen, creatieve opdrachten en filosofische gespreksvoering staat centraal. Beschrijving filosofisch spel en hoe dit in te zetten in verschillende vormen van begeleiding. Casuïstiek.] Straten, C. van (2009.) Spiritualiteit leren hanteren in de hulpverlening. Het vrijgroepsgesprek met analyse als werkvorm. Supervisie & Coaching, 26 /2, 89-104. [Vrijgroepsgesprek en analyse daarvan als methode om spiritualiteit van jezelf en anderen te ontdekken. Middel om over levensbeschouwing en geloof te (laten) communiceren in kader multiculturele begeleiding en hulpverlening.] Waalwijk, M. van (2009). De Gereedschapskist: Aap, noot, Mies. Het leesplankje voor professionals. Supervisie & Coaching, 26 /3, 145-149. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

133

Human resource development (HRD) Poell, R. & J. Kessels (red.) (2001). Human resource development. Organiseren van het leren. Alphen aan den Rijn, Samsom. Simons, R.-J. (2001). Van opleiden naar human resource development. In: Gendt, B. van & H. Van der Zee (2001). Handboek human resource development. Profiel van een vakgebied. 's-Gravenhage, Elsevier bedrijfsinformatie bv, 213-229. Inzichten uit andere vakgebieden Bennink, H. (2009). Het Interview: Het belang van zelfsturing en reflectie. (Interview met M. Diekstra). Supervisie & Coaching, 26 /3, 150-153. Langen, C. (2010). Het Interview: Mentaliteiten, relaties en zelfkennis. Supervisie & Coaching, 27 /1, 1522. [Betekenis mentaliteitenleer van P.C. van de Griend.] Langen, C.(2008). Redelijk medelijden als aanzet tot handelen. Supervisie & Coaching, 25 /1, 34-39. [Medelijden in professionele relaties. Een zinvolle emotie? Gevaar van gebrek aan respect, professionele distantie en platte bemoeizucht. Opvattingen van filosofe Martha Nussbaum.] Muijen, H. (2011). Levenskunst als basis voor begeleiding. Koersen op het innerlijk kompas. Supervisie & Coaching, 28 /3, 103-121. [Inzichten uit filosofie van levenskunst die begeleidingstrajecten kunnen verrijken]. Methodisch handelen Lammers, W. (2006). Containment in de professionele begeleidingsrelatie. Supervisie & Coaching, 23 /1, 3-12. Professioneel meesterschap Bennink, H. (2008). Op weg naar professioneel meesterschap. Een stadiummodel voor de ontwikkeling van professionals. Supervisie & Coaching, 25 /3, 151-177. [Kenmerken stadia ontwikkeling naar professioneel meesterschap en stadium specifieke begeleidingsvragen.] Ondernemerschap / Eigen praktijk Bennink, H. (m.m.v. Cynthia Weerkamp) (2003). De factor geld in professionele begeleiding. Supervisie & Coaching, 20 /2, 48-76. [Ondernemerschap moet geleerd worden. Omgaan met onvoorspelbaarheden van de markt: acquisitie, prijsstelling, concurrentie. Wirbals opvattingen over geldzaken.] Reflecteren Merkies, Q.L. (Red.) (2000). Reflecteren door professionele begeleiders. Garant,Leuven/Apeldoorn. Vormen Beukema, M. (1997). Variatie in een relatie. Verschillende begeleiding voor verschillende mensen. Magazine Opleidingsmanagement, 1997 /3, 30-33. Bosch, W. & M. Jansen (2004). Leren op de werkplek. Baarn, HBUitgevers, [Werkboek voor pabo-studenten, mentoren en coaches. Deel I: competenties, soorten scholen, stage, reflectie en stagebegeleiding. Deel II: onderwijskennis en -vaardigheden (voorbereiding, communiceren, instructievormen, omgaan met diversiteit, ouders, spanning en grenzen). Deel III: coaching, intervisie, supervisie, videobegeleiding. Op cd-rom: oefeningen, formulieren en lijsten uit het boek, links, mogelijkheid maken persoonlijk digitaal Logboek.] Corporaal, A.H. (1984). Begeleidingsmodellen. Lisse, Swets en Zeitlinger. [Literatuurstudie 1965-1983 m.b.t. begeleiding en supervisie van onderwijsgevenden in opleiding en functie. Historisch overzicht ontwikkeling begeleiding professionele beroepsbeoefenaren. Beschrijving belangrijke begeleidingsmodellen voor praktische vorming (aanstaande) onderwijsgevenden. Meerdere modellen noodzakelijk.] © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

134

Hoonhout, M. (2000). Andere begeleidingsvormen. In: Praag-van Asperen, H.M. van & Ph.H. van Praag (red.) (2000). Handboek supervisie en intervisie. Leusden, De Tijdstroom, 153-169. Kessel, L. van (2001). Begeleidingsvormen. Vormen van professionele agogische begeleiding die de LVSB en haar leden aanbieden. Forum,Tijdschrift LVSB, 7 /4, 6-9. Mispelblom Beyer, F. (1980). Opvattingen over konsultatie in Nederland. MGV Maandblad Geestelijke Gezondheidszorg, 35 /10, 841-857. Rietdijk, L.E. (2000). Begeleidingsvormen. In: Rietdijk, L.E. (2000). Teambegeleiding & Individuele werkbegeleiding. Utrecht, SWP, 37-40. Schwirtz, E. (2002). Grondslagen van begeleidingsvormen in organisaties. Forum, nieuwsbrief LVSB, 8 /1, 2-7. Tressel, J. (2004). Handboek voor de lerende docent. Methodiek voor veranderingsbekwame leraren. Soest, Nelissen, PM-reeks. [Instrumenten voor docent-in-opleiding om leerprocessen te begeleiden. Leert: reflecteren, coachen, superviseren, etcetera in relatie tot onderwijsontwikkeling. Veel praktijkvoorbeelden.]  Balintmethode Balint, M. (1965). De dokter, de patient, de ziekte. Utrecht, Het Spectrum, Aula-boeken nr. 192. Dokter, H. & R. Trijsburg (1996). De Balintmethode. Groepspsychotherapie, 30, nrs. 1-2-6. Dokter, H.J. & Trijsburg, R.W. (1997). Balintgroepen. Handboek Groepspsychotherapie, P5.3-P5.28. Dokter, H.J. & Trijsburg, R.W. (1997). Veertig jaar Balintwerk in Nederland. Huisarts & Wetenschap, 40 /4, 155-157. Dokter H.J & F. Verhage (1984). Balint herzien, Het medisch jaar, 1984. Utrecht, Bohn, Scheltemea en Holkema. Dokter, H.J. & F. Verhage (1988). Casusbesprekingen in een Balintgroep nieuwe stijl. Huisarts en Wetenschap, /31, 364-365. Dokter, H.J. & F. Verhage. (1991). De dokter als medicijn. Utrecht, NHG Nederlands Huisartsen Genootschap. Dokter, H.J. & N.A.J. Voorhoeve (1962). De irritatie van de dokter als signaal. Huisarts en Wetenschap, /5, 280-282. Duistermaat H, L. v.d. Grift & G. de Jong (1999). Werving en selectie van een Balintgroep. Lidt de Jeude, A.H.van (1958). The doctor, his patient and the illness. Huisarts en Wetenschap, /1, 155157. Lidt de Jeude, A.H. van (1971). De huisarts in de maalstroom der emoties. Leiden, Stenfert Kroese. N.N. (2007). IDP: De dokter. Nog altijd een prima medicijn. Congresbezoek. Huisarts en Wetenschap, /13 N.N. (2002). Wat maakt de dokter beter? Balint in Nederland. Huisarts & Wetenschap, 45 /4), 220. Runia, E. (1991). De pil en de teloorgang van de Nederlandse Balint-beweging. Huisarts en wetenschap, 34 /3, 136-140; Marlet, J. J. C. (1968). De ontwikkeling van de Balint-groepen in Nederland. Tijdschrift voor psychiatrie, /1, 151-162. © Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

135

Trier, J. van (2010). Balint-groepen. Intervisie en reflectie voor hulpverleners onder begeleiding van een psychotherapeut. Groepen, 5 /1, 23-29.  Functioneringsgesprek Kautz, V. (1987). Het funktioneringsgesprek als methode van management bij de PTT. Supervisie in Opleiding en Beroep, 4 /4, 41-51.  Keuze van vorm N.N. ( 2003). De praktijk: Keuzecriteria bij de inzet van professionele begeleidingsvormen. (Commentaar: H. Dirks; nawoord rubrieksredacteur). Supervisie & Coaching, 20 /1, 40-42. [Bij een en dezelfde behoefte aan of noodzaak tot begeleiding - in deze casus problemen met toetsen in beroepsonderwijs - kunnen daarbij verschillende begeleidingsvormen (werkbegeleiding, coaching of supervisie) worden ingezet?] Ploeg-Bouwman, H. (2001). Richtingaanwijzers in het woud van begeleiden. Supervisie in Opleiding en Beroep, 19 /1, 24-29.  Reflectiegesprek Koetsenruijter, R., W. van der Heide & K. Wit (redactie) (2001). Reflectie in de verpleegkundige beroepsuitoefening. Utrecht, Lemma. Rice, C. (1993). Reflectiegesprekken in de opleiding tot verpleegkundige A. Structurering, ervaringen, implicaties. Supervisie in Opleiding en Beroep, 10 /4, 15-27.  Procesadvisering Schein, Edgar H. (2000). Procesadvisering. Over de ondersteunende rol van de adviseur en de samenwerking tussen adviseur en cliënt. Amsterdam, Nieuwezijds.  Studie(loopbaan)begeleiding Bennink, H. (2009). Studieloopbaanbegeleiding als hulp bij studeren met psychische problemen. Supervisie & Coaching, 26 /4, 198-211. [Zijn studieloopbaanbegeleiders voldoende toegerust voor begeleiding van studenten met psychische problemen?] Cornelissen, M. (2010). Beroepsgeschiktheid beoordelen in studieloopbaanbegeleiding. Supervisie & Coaching, 27 /1, 29-31. [Toetsvormen om in hbo kennis, vaardigheden en attitude te beoordelen en sanctioneren]. Kempen, P. & H. Bennink (2007). Competent afstuderen met het Tien Stappen Plan. Vragen van afstudeerders en dilemma's van begeleiders. Supervisie & Coaching, 24 /2, 89-112. [Leidraad voor studenten: methodisch uitvoeren afstudeer- of stageprojecten om afstudeerkwaliteit beheersbaar te maken. Concrete handvatten voor afstudeerbegeleiders: monitoring en interventies. Vragen, problemen en spanningsvelden - voorheen niet zichtbaar - zijn te duiden, te lokaliseren en bespreekbaar te maken.] Tijmes, I. (2006). Signalement: Studieloopbaanbegeleiding, een nieuwe loot aan de stam van begeleidingsvormen? Supervisie & Coaching, 23 /1, 37-39.

© Louis van Kessel ([email protected]) Bibliografie Supervisie en verwante begeleidingsvormen.2013 (versie -2)

136