Studeren met dyslexie

Studeren met dyslexie

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

Inhoud 1. Inleiding

3

2. Regelingen en procedures

6

2.1 Voorwaarden

6

2.2 Tentamen doen

8

2.3 Bindend studieadvies

8

2.4 Studiefinanciering

9

2.5 Afstudeerfonds

10

2.6 Samenvatting van de regelingen en acties

10

3. Adviezen

2

12

3.1 Wat kan de student zelf doen?

12

3.1.1 Plannen en organiseren

13

3.1.2 Het lezen en verwerken van teksten

14

3.1.3 College volgen

14

3.1.4 Het schrijven van een werkstuk of de scriptie

16

3.1.5 Tentamen doen

17

3.2 Wat kan de docent doen?

17

3.3 Wat kan de studieadviseur doen?

19

4. Nuttige informatie, brochures en boeken, hulpmiddelen

21

5. Nuttige adressen

28

1. Inleiding

In deze brochure staan een aantal tips die kunnen

den aan dyslectische studenten. Ook komen

helpen bij het leren omgaan met dyslexie tijdens

de regelingen die van toepassing zijn bij studie-

een universitaire studie. Deze informatie is niet

vertraging en de procedures die daarbij het beste

alleen van belang voor studenten, maar ook voor

kunnen worden gevolgd aan de orde.

studieadviseurs en docenten die vragen krijgen

In hoofdstuk 3 wordt een aantal adviezen gegeven

van dyslectische studenten.

over wat een student zelf kan doen om effectiever te studeren. Ook wordt besproken hoe studieadvi-

In deze brochure staan een aantal tips die kunnen

seurs en docenten een student kunnen helpen.

helpen bij het leren omgaan met dyslexie tijdens

In hoofdstuk 4 staat een literatuurlijst met boeken

een universitaire studie. Deze informatie is niet

over dyslexie en studeren en boeken en artikelen

alleen van belang voor studenten, maar ook voor

over studievaardigheden. Nuttige (internet) adres-

studieadviseurs en docenten die vragen krijgen

sen van diensten en organisaties waar je terecht-

van dyslectische studenten.

kunt voor informatie, advies en begeleiding vind je terug in hoofdstuk 5.

In deze inleiding wordt eerst uitgelegd wat dyslexie is en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn voor

Hieronder volgt eerst het antwoord op de vragen

studenten. In hoofdstuk 2 wordt informatie gege-

“Wat is dyslexie?” en “Wat zijn de mogelijke gevol-

ven over de faciliteiten die de universiteit kan bie-

gen hiervan voor de student?”. 3

Waarschijnlijk ken je het antwoord op deze

vorming (spellen).*

vragen al omdat je van jezelf weet dat je

Dit betekent dat lezen en schrijven een aandacht-

dyslectisch bent. Maar ook al is je wellicht veel

vragende activiteit blijft. Het kost vaak twee tot

bekend over dyslexie, toch geven we hier de ant-

drie keer zo veel tijd, vergeleken bij de tijd die

woorden op de genoemde vragen. Deze kunnen je

de andere studenten ervoor nodig hebben.

namelijk helpen als je anderen - zoals een studie-

*Van der Leij, A., Struiksma, A.J.C. en Ruijssenaars,

adviseur of een docent die niet weet wat dyslexie

A.J.J.M., Dyslexie, classificatie, diagnose en dys-

inhoudt - wilt uitleggen wat dyslexie betekent.

lexieverklaring. Bilthoven (Stichting Dyslexie Nederland), 2000.

Wat is dyslexie?

4

De oorzaak van dyslexie is niet bekend.

Omdat dyslectici normaal begaafd zijn, kunnen

Waarschijnlijk is dyslexie erfelijk. Op de een af

zij informatie die op een andere manier wordt

andere manier loopt er iets fout bij de verwerking

aangeboden dan in een tekst, goed begrijpen, ver-

van klanken, het omzetten van klanken in sym­

werken en toepassen. Ook kunnen zij profiteren

bolen en omgekeerd.

van remedial teaching en andere vormen van extra

Dyslexie is een stoornis die wordt gekenmerkt

begeleiding. Zo kunnen zij strategieën ontwikkelen

door hardnekkige problemen in de automatisering

om met deze handicap om te gaan en met goed

van woordidentificatie (lezen) en/of schriftbeeld-

resultaat een opleiding volgen.

Problemen die tijdens de studie kunnen voorkomen als je dyslectisch bent: • Je krijgt de hoeveelheid lees-/leerstof niet op tijd af. Het leestempo is te laag. Met keihard werken ging het op school net goed. Op de universi-

lang op je tenen moeten lopen, aan je eigen

teit is de hoeveelheid tekst te groot. Je moet de

capaciteiten twijfelt of tentamenvrees ontwikkelt.

tekst vaker lezen dan andere studenten voordat

• Je twijfelt vaak lange tijd of je het tempo en de

je begrijpt wat er staat. Dit komt omdat er eerst

zwaarte van de studie aan kan. Tegenvallende

veel aandacht moet worden besteed aan het

resultaten kunnen het gevolg zijn van een te

technisch lezen van de tekst.

zware studie maar kunnen ook te maken hebben

• Je hebt moeite met het maken van goede collegeaantekeningen. • Je hebt problemen met het maken van schrifte-

met de dyslexie. Hoewel veel studenten na verloop van tijd hun draai vinden, zal je toch zeker in het begin veel moeite met je studie hebben.

lijke tentamens. Je begrijpt de vragen niet snel

Het tempo moet vaak worden aangepast. Meestal

genoeg en je krijgt tijdproblemen.

ligt het studietempo voor dyslectische studenten

• Door de tijdsdruk en de spanning verloopt het studeren te veel onder druk. • Het zou kunnen dat je, als gevolg van het jaren-

rond 70% van het normale tempo. • Bij het schrijven van werkstukken en de scriptie ontstaat vaak studievertraging. 5

2. Regeling en procedures

Dyslexie wordt wettelijk beschouwd als een func-

2.1 Voorwaarden

tiebeperking ofwel een handicap. Op grond hier-

Als je dyslectisch bent, houdt men daar rekening

van zijn er - als je dyslectisch bent - een aantal

mee bij de beoordeling voor het BSA. Ook kun

extra faciliteiten mogelijk. Zo kan bijvoorbeeld

je in aanmerking komen voor een extra jaar

de vorm van tentamen doen worden aangepast,

studie­financiering en voor ondersteuning uit

men houdt rekening met dyslexie bij de beoor­

het afstudeerfonds. Je moet dan aan de volgende

deling voor het bindend studieadvies (BSA) i.h.v.

voorwaarden voldoen:

het Leids Studiesysteem. Er bestaat recht op een

• Je moet een rapport overleggen van een deskun-

extra jaar studiefinanciering en na afloop van de

dige (psycholoog of orthopedagoog) waaruit

beurs kun je ook nog in aanmerking komen voor

blijkt dat je dyslectisch bent. Een dergelijk

een ondersteuning uit het afstudeerfonds. In dit

rapport dient ná de basisschoolperiode te zijn

hoofdstuk worden genoemde regelingen en

opgemaakt. Als je (opnieuw) moet worden getest,

procedures besproken.

kun je de helft van de kosten van de test achteraf vergoed krijgen uit het noodfonds van de universiteit. Dit moet je wel vóóraf bespreken met de studentendecaan van Fenestra, Disability Centre. Deze is speciaal belast met de zorg voor studenten met een handicap. Bij hem/haar kun je ook

6

adressen krijgen waar je je kunt laten testen en/of

bij de studieadviseur. Deze zal afspraken met je

waar mogelijke behandelingen worden gegeven.

maken over de studievoortgang en je kunt extra

De rekening van de test kan na afloop worden

informatie krijgen over studievaardigheden.

ingeleverd bij het secretariaat van Fenestra (voor adressen zie hoofdstuk 5).

Het is verstandig direct bij aanvang van de opleiding te melden dat je dyslectisch bent bij

Voor ondersteuning uit het Afstudeerfonds moet

de studentendecaan (voor adres: zie hoofdstuk 5).

je behalve aan de bovenstaande voorwaarde ook

Het voordeel daarvan is dat je vanaf het begin van

nog voldoen aan de volgende voorwaarde:

je opleiding te horen krijgt wat je mogelijkheden

• Je moet tijdig hebben gemeld bij de studenten-

zijn, hoe je zo efficiënt mogelijk kunt studeren en

decaan of bij de studieadviseur dat je dyslec-

wat je kunt doen als de studie onverhoopt niet

tisch bent. Om de opgelopen studievertraging

gaat zoals je wenst.

in een studiejaar te kunnen laten registreren, is het namelijk verplicht dat de studievertraging is gemeld binnen 30 dagen nadat deze is gebleken. Dus als je bijvoorbeeld bent gezakt voor een tentamen of een werkstuk niet op tijd hebt kunnen inleveren, meld je dit zo snel mogelijk 7

2.2 Tentamen doen

• Bespreek zodra je met de opleiding begint met

Als je dyslectisch bent, kun je aan de Universiteit

je studieadviseur op welke wijze jij het beste

Leiden in aanmerking komen voor voorzieningen

­tentamen kunt doen en of dat mogelijk is. Je

zoals bedoeld in art. 7.13.2.m van de Wet op het

kunt bijvoorbeeld vragen om meer tijd tijdens de

Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek

tentamens, een tentamen in vergroot lettertype,

(WHW). De faculteiten zijn verplicht je in de

het gebruik van een spraaksyntheseprogramma

gelegenheid te stellen de tentamens op een zoveel

tijdens het tentamen of een mondeling tentamen.

mogelijk aan je handicap aangepaste wijze af te

8

leggen. Dit wordt vermeld in het Onderwijs- en

2.3 Bindend studieadvies

examenreglement (OER) van je opleiding. Merk op

Zowel vol- als deeltijdstudenten krijgen aan

dat je in de masterfase van je opleiding hoogstwaar-

het eind van het eerste studiejaar een bindend

schijnlijk te maken zult krijgen met Engels als voer-

studieadvies. Bovendien moeten voltijdstudenten

taal. Houd hier rekening mee en probeer je hierop

binnen twee jaar, en deeltijdstudenten binnen drie

zo goed mogelijk voor te bereiden. De docent zal

jaar hun propedeuse behalen. Bij de beoordeling

je overigens bij tentamens inhoudelijk, en dus niet

of je geschikt geacht wordt voor de opleiding,

op beheersing van het Engels beoordelen (behalve

worden je persoonlijke omstandigheden mee­

natuurlijk bij de opleiding Engels). Ook dit kun je

gewogen. Als je dyslectisch bent, is het dus

terugvinden in het OER van je opleiding.

belangrijk dit zo snel mogelijk aan de

studieadviseur of de studenten­decaan te melden.

2.4 Studiefinanciering Als je door de dyslexie studievertraging oploopt, kun je een extra jaar studiefinanciering aanvragen met behulp van standaardformulieren van de Informatie Beheer Groep (IBG). Maak hiervoor een afspraak met de studentendecaan van Fenestra, Disability Centre (voor adres: zie hoofdstuk 5). Je moet wel kunnen aantonen dat er sprake is van studievertraging (minimaal 10 maanden vertraging). Een dergelijk verzoek kun je dan ook pas ná het eerste studiejaar doen. Ook als je aan het einde van je studie bent, kan je nog een verzoek voor een extra jaar indienen. Bij het formulier van de IBG moet naast de verklaring van de studentendecaan ook een kopie van de dyslexieverklaring gevoegd worden. 9

2.5 Afstudeerfonds

bij Fenestra en te downloaden via internet.

Als je ten gevolge van de dyslexie veel studie­

Na afloop van het extra jaar studiefinanciering in

vertraging oploopt, kun je in aanmerking komen

de vorm van een beurs (dus vóórdat je gaat lenen),

voor een ondersteuning uit het Afstudeerfonds

kun je een ondersteuning uit het afstudeerfonds

aan het einde van je beursperiode.

vragen. Dit geldt voor het totaal aantal geregi-

Zodra je studievertraging hebt, moet je dit melden

streerde maanden studievertraging verminderd

bij de studieadviseur van de opleiding. In over­leg

met 12 (vanwege het extra jaar studiefinanciering).

met je studieadviseur maak je een - voor jou haalbare - planning voor je studieprogramma.

2.6 Samenvatting van de regelingen en acties

Als onverhoopt blijkt dat de gemaakte planning

Regelingen

vanwege je dyslexie (of andere persoonlijke

Als je dyslectisch bent, kan daarmee op verschil-

omstandigheden, zoals ziekte) niet haalbaar is,

lende manieren rekening worden gehouden:

neem je opnieuw contact op met je studieadviseur

• Bij de beoordeling voor het bindend studieadvies

voor een herziening van de planning. Na afloop van ieder studiejaar moet de opgelopen vertraging

• Aangepaste tentamens: meer tijd, vergroot

worden geregistreerd met behulp van het formu-

lettertype, gebruik spraaksyntheseprogramma

lier “Melding en Registratie Afstudeerfonds”.

of mondeling tentamen.

Dit formulier is verkrijgbaar bij de studieadviseur, 10

(BSA).

• Studiefinanciering gedurende een langere periode.

• Ondersteuning uit het Afstudeerfonds. Acties

lettertype of mondeling tentamen. • Als je door dyslexie studievertraging oploopt,

Als je wilt dat er rekening mee wordt gehouden

kun je een extra jaar studiefinanciering aan-

met het feit dat je dyslectisch bent, is het

vragen met behulp van formulieren van de

verstandig de volgende acties te ondernemen

Informatie Beheer Groep (IBG). Maak hier­-

(voor adressen zie hoofdstuk 5).

voor een afspraak met de studentendecaan.

• Zorg ervoor dat je een rapport van een

• Bij het formulier van de IBG moet naast een ver-

deskundige (psycholoog of orthopedagoog) in je

klaring van de studentendecaan ook een kopie

bezit hebt, waaruit blijkt dat je dyslectisch bent.

van de dyslexieverklaring ingestuurd worden.

Dit rapport moet na de basisschoolperiode zijn

• Om voor ondersteuning uit het Afstudeerfonds

opgemaakt. • Meld direct bij aanvang van de opleiding bij

in aanmerking te komen, moet je ervoor zorgen dat je studievertraging na afloop van ieder

de studieadviseur van je opleiding en bij de

studiejaar wordt geregistreerd. Zodra je studie-

studentendecaan dat je dyslectisch bent.

vertraging hebt, moet je dit daarom melden bij

• Bespreek met je studieadviseur op welke wijze jij het beste tentamen kunt doen en

de studieadviseur van je opleiding. • Na afloop van het extra jaar studiefinanciering

of dat mogelijk is. Bijvoorbeeld: meer tijd

kun je een ondersteuning uit het afstudeerfonds

tijdens de tentamens, tentamen in vergroot

van de Universiteit Leiden vragen. Dit geldt voor 11

3. Adviezen

het totaal aantal geregistreerde maanden

3.1 Wat kan de student zelf doen?

studievertraging, verminderd met 12 maanden (vanwege het extra jaar studiefinanciering).

3.1.1 Plannen en organiseren • Gebruik een overzichtelijke agenda. • Zorg voor een georganiseerde werkplek. Je krijgt hierdoor overzicht en je hebt minder last van afleiding. Je kunt direct aan de slag. • Ga zo veel als mogelijk is naar de colleges. • Werk met een goede, haalbare planning. Naast het volgen van colleges, werkgroepen en zelfstudie-uren dien je ook vrije tijd in te plannen. Niemand kan zonder een moment van ontspanning! Houd rekening met het feit dat je vaak niet lang intensief achtereen kunt studeren. Neem een korte pauze (5 minuten) zodra je je concen­tratie verliest. Beweeg zoveel als mogelijk is in die pauze, liefst in de buitenlucht, waardoor je hersens meer zuurstof krijgen.

12

• Probeer zo veel mogelijk te vermijden dat je

• Als je merkt dat het tempo waarin je boeken

dingen op het laatste moment moet doen.

moet lezen voor jou echt te hoog ligt, ga dan

De spanning die dat geeft, zorgt voor onnodige

naar de studieadviseur en bespreek hoe je

fouten en verwarring.

studieprogramma kan worden aangepast.

• Een goede oriëntatie vóóraf op het vak en het tentamen geeft duidelijkheid. Vragen hiervoor zijn bijvoorbeeld: - Welke teksten worden in welk college besproken? - Welke opdrachten moet ik voor de werk­

• Gebruik een pc met een groot beeldscherm met een voorzetscherm. • Gebruik de spellingcontrole van je tekstverwerker. • Gebruik een spraaksyntheseprogramma of spraakherkenningprogramma.

groepen maken? - Wat voor soort tentamen is het?

3.1.2 Het lezen en verwerken van teksten

-Heeft de docent een spreekuur?

Voor al deze tips geldt dat naast het puur lezend

- Is er een bestaand uittreksel en/of zijn er oude

studeren, een beroep kan worden gedaan op een

tentamenvragen te verkrijgen? - Lees vóórdat je aan een studieboek begint het uittreksel of bekijk de inhoudsopgave goed, zodat je weet waar het boek over gaat en wat de hoofdlijnen zijn.

andere verwerkingsvorm, namelijk via het gehoor of via het visualiseren studeren. • Bekijk alle plaatjes, grafieken, schema’s en tabellen goed. • Probeer grote stukken tekst om te zetten in een 13

andere vorm. Bijvoorbeeld: maak een lijst met

omgezet met behulp van een spraaksynthese-

vragen of een schema.

programma. Met behulp van een scan kan je bv.

• Herhaal hardop en in je eigen woorden wat je hebt gelezen.

syllabi die in druk verschijnen digitaal maken. In studentencentrum Plexus is op twee werkplekken

• Werk samen met andere studenten door regel-

een spraaksyntheseprogramma geïnstalleerd.

matig de stof met hen te bespreken. Leg hen

• Lees een boek over studievaardigheden waarin

uit wat je ervan hebt begrepen en laat hen jou

veel aandacht wordt besteed aan de verschillende

dingen uitleggen. Dit is ook voor de ander een

manieren waarop je een tekst kunt lezen.

goede voorbereiding op het tentamen. • Zoek eventueel een repetitor of ouderejaars

• Als je moeite hebt met het lezen in een vreemde taal, kijk dan of er een vergelijkbaar boek in het

student die wat bij wil verdienen en neem alles

Nederlands te koop is. Vraag dit eventueel aan

nog eens mondeling door.

je docent.

• Zodra je weet wat de literatuur is, kun je nagaan

14

of deze boeken op cd-rom aanwezig zijn of

3.1.3 College volgen

ingesproken kunnen worden bij de FNB (adres:

• Ga voorbereid naar het college. Probeer te

zie hoofdstuk 5). De cd-rom kan een goede

achterhalen wat de docent de volgende

ondersteuning of vervanging van het boek

keer gaat behandelen. Door de stof vooraf te

zijn. Digitale informatie kan in spraak worden

bestuderen kun je gemakkelijker aantekeningen

maken, de grote lijn ontdekken en kost het

mag maken. Dit kan vaak alleen in een zaal waar

leren je minder tijd.

niet te veel achtergrondgeluiden zijn.

• Als je tijdens het college aantekeningen maakt, probeer dan niet alles op te schrijven maar werk met sleutelwoorden. Thuis kun je de collegeaantekeningen verder uitwerken. Als meeschrijven tijdens het college te veel moeite kost of je twijfelt over de juistheid van je aantekeningen, kun je vragen of je de aantekeningen van een medestudent mag kopiëren. • Als de docent sheets gebruikt, kun je vragen of je een kopie van de sheets mag maken. Mogelijk mag je ook de collegeaantekeningen van de docent kopiëren. Meestal zal een docent zijn aantekeningen en sheets digitaal beschikbaar maken via Blackboard, de digitale leer­­omgeving van de Universiteit Leiden. Je kunt de docent vragen of je een geluidsopname van het college 15

3.1.4 Het schrijven van een werkstuk of de scriptie • Het schrijven van een werkstuk of de scriptie is meestal een lastige opdracht voor een dyslec­ tische student. Houd in de gaten dat er een aantal

programma: - Eerst noem je de steekwoorden; laat ruimte tussen de steekwoorden vrij. - Neem daarna op wat je wilt zeggen over de

stappen zijn. Door tijdens het schrijven van het

steekwoorden en luister het bandje af. Kan

werkstuk deze stappen systematisch af te werken,

iemand die nog niets weet van het onderwerp

is het gemakkelijker om structuur in het werk-

het snappen? Lopen de zinnen goed? Corrigeer

stuk te krijgen. Er is veel schriftelijke informatie

wat nodig is en vul de ruimte tussen de

over dit onderwerp beschikbaar op Internet

steekwoorden met wat je hebt ingesproken.

(zie ook Hoofdstuk 4) en bij PITSstop. • Maak eerst een telegramstijl versie van je werk-

• Schakel anderen in om te helpen bij het formuleren en reconstrueren van de tekst en

stuk. Dit werkt beter dan meteen te proberen

het corrigeren van spelfouten. Dit is geen teken

mooie woorden en zinnen te schrijven.

van zwakte of domheid. Hulp vragen is een

• Als je moeite hebt om de beelden die je in je

16

een memorecorder of via spraakherkenning­

academische vaardigheid! Jouw professor doet

hoofd hebt in zinnen te formuleren en daarna

dat ook en daarna krijgt hij de tekst nog twee

ook nog op papier te zetten, kan je het beste

keer terug van de redactie van het tijdschrift

de belangrijkste zaken eerst inspreken op

waarin hij wil publiceren.

3.1.5 Tentamen doen

Let niet op het tempo van de anderen maar

• Maak zelf veel vragen om jezelf te overhoren

werk voor jezelf.

en oefen met oude tentamens.

• Schrijf boven een essaytentamens dat je je ver-

• Laat je overhoren door studiegenoten.

ontschuldigt voor eventuele taalfouten en dat

• Lees de instructies goed voordat je begint met de

dit komt doordat je dyslectisch bent. Docenten

vragen te beantwoorden. Om hoeveel bladzijden

krijgen zo geen verkeerde indruk van je.

en vragen gaat het? Hoeveel tijd heb je er voor? Moet je alle vragen beantwoorden of hoef je er

3.2 Wat kan de docent doen?

bijvoorbeeld van de vijf maar drie te maken?

• De docent kan het college volgen voor

• Maak een tijdsverdeling per vraag. Bij multiple

dyslectische studenten vergemakkelijken door

choice-tentamens is het verstandig om allereerst

toestemming te geven voor het kopiëren van

de vragen te maken die je direct weet. Daarna de

sheets en/of aantekeningen of de sheets/aanteke-

vragen waarbij je twijfelt en tenslotte de vragen

ningen beschikbaar te maken via Blackboard.

die je niet weet. Vul altijd iets in, je hebt een kans dat het goed is. • Ontspan je zo veel mogelijk tijdens het tentamen.

• Als de docent nieuwe namen of begrippen introduceert, is het belangrijk dat de namen en begrippen op het bord worden geschreven.

Als je merkt dat je blokkeert, neem dan even

Zo voorkomt men dat dyslectische studenten

pauze en doe wat ontspanningsoefeningen.

uren rondbrengen in de bibliotheek op zoek 17

naar een niet bestaande naam. • Door vooral duidelijk te zijn en o.a. aan te geven welke studiestof belangrijk is en wat er van de student wordt verwacht, zowel tijdens colleges

vormen geven vaak een beter beeld van de kennis en het begrip van de student. • Gebruik de begrippen uit het boek en geen

als bij tentamens, krijgt de student een structuur

synoniemen of vertaalde begrippen als die

aangeboden waar hij veel houvast aan heeft.

niet zijn behandeld.

• Laat irrelevante aspecten van de taak, zoals een

• Maak duidelijke tentamenvragen, vermijd

slecht leesbaar handschrift, spelfouten of stijl­

zoveel mogelijk dubbele ontkenningen, taal­

fouten, niet meetellen in de beoordeling.

kundige hoogstandjes en meerdere antwoord­

• Als een stuk tekst wordt uitgedeeld, verwacht dan van de dyslectici niet dat zij tijdens een korte leespauze deze informatie tot zich kunnen nemen. • Beperk het aantal opmerkingen tijdens het tentamen. Dit werkt verwarrend en leidt af. Meld van tevoren alle belangrijke mededelingen. • Een dyslectische student heeft meer aan een mondeling tentamen, een take home tentamen of een tentamen met gebruik van een 18

spraaksyntheseprogramma. Deze tentamen­

mogelijkheden. • Gebruik een duidelijk lettertype, 12 punts grootte en regelafstand 1.5. • Geef lijntjespapier om te schrijven en/of ruitjespapier om berekeningen te noteren. • Laat de student het tentamen op een pc met spellingcontrole maken bij essaytentamens. • Geef eventueel extra tijd voor werkstukken, met name in tentamenperiode.

3.3 Wat kan de studieadviseur doen?

een tentamen. Dit is te ondervangen door een

Voor dyslectische studenten is het van belang dat

tentamen dat langer duurt, in een aparte ruimte

er regelingen zijn, die het studeren “verlichten”

af te nemen. Zo heeft de student de mogelijkheid

of tenminste de druk op de student verminderen.

tot pauzeren en geen last van komende en ver-

De studieadviseur kan mee helpen zoeken naar

trekkende studenten.

praktische oplossingen. Hierna volgen een aantal oplossingen als voorbeeld. • Verlengen van de tentamentijd met factor 1.5

• Toestemming geven tot het gebruik van een spraaksyntheseprogramma. • De student het recht geven tot het gebruik

maximaal. Dat wil zeggen dat als er twee uur

van woordenboeken en spellingkaarten tijdens

voor een tentamen staan, de dyslectische student

het tentamen.

er drie uur over mag doen. In verband met de concentratie- en spanningsboog kan een student niet langer dan drie uur achtereen werken aan

• Overleggen met docenten of er aanpassingen voor de student mogelijk zijn. Bijvoorbeeld: 1. Extra tijd voor werkstukken en scripties of een 19

extra kans om het werkstuk naar aanleiding

Natuurlijk is deze opsomming niet volledig. Het zijn

van opmerkingen te corrigeren.

voorbeelden van regels die naar gelang de behoefte

2. Extra begeleiding bij het maken van werk­ stukken en scripties, bijvoorbeeld door het mondeling doornemen van de opmerkingen van de docent over het werkstuk. 3. Colleges laten opnemen met dicteer­apparatuur. 4. Een andere tentamenvorm aanbieden. 5. Een presentatie laten geven in plaats van een werkstuk laten maken. • Het studieprogramma aanpassen aan het tempo van de student. Van tevoren bespreken welke studieonderdelen een student het komende trimester/semester wel of niet zal volgen. • De studieachterstand ieder jaar laten registreren in het kader van het Afstudeerfonds.

20

van de individuele student kunnen worden aangepast.

4. Nuttige informatie, brochures en boeken, hulpmiddelen

(De met een * gemarkeerde titels zijn verkrijgbaar

A. Ch. & Ruijssenaars, A.J.J.M. Diagnose van dys-

bij PITSstop in het Studentencentrum Plexus,

lexie: brochure van de Stichting Dyslexie Nederland.

voor adres: zie hoofdstuk 5.)

Bilthoven: Stichting Dyslexie Nederland, 2003 • Loonstra, J.H. en Schalkwijk, F. Omgaan met

Over dyslexie en studeren

dyslexie: sociale en emotionele aspecten, Leuven,

Boeken:

Garant, 1999.

• Biezeman, L., Ruimte voor dyslexie, Haarlem, De Toorts, 1998. • Braams, T., Dyslexie: Een complex taalprobleem, Amsterdam, Uitgeverij Boom, 1997. • Hofmeester, N. Studeren met dyslexie: Informatie, praktische aanpak, noodzakelijke veranderingen. Antwerpen/Apeldoorn: Garant, 2002 • Hofmeester, N. & Besnard-van Baaren, I. Wegwijsgids dyslexie: als woorden niet van-

• Miles, T.R. & Gilroy, D.E., Dyslexia at College, London/ New York, Methuen, 1986. • Morgan, E. & Klein C. The dyslectic adult in a non-dyslexic world London, Whurr Publishers, 2000 • Riddick, B. Farmer, M. & Sterling, Ch. Students and Dyslexia: Growing Up with a specific learning difficulty, London, Whurr Publishers, 1997 • Sebregts, C. De computer leest, de leerling studeert:

zelf spreken. Rotterdam: Stichting Actie! voor

Compenserend lezen met Kurzweil 3000.Remediaal

Dyslexie, 2003.

5 (1): 3-9, 2004

• Leij, A. van der, Struiksma, 21

• Smits, A. & Braams, T. Compenserende software

Hierin wordt een methode behandeld, gericht op

en hardware voor kinderen en volwassenen met

de verhoging van het begrip van studieteksten.

dyslexie, Tijdschrift voor Remedial Teaching 4:

Aan te raden als je tijd en moeite wilt investeren

4-6, 2002

in een goed uitgewerkte methode om moeilijke

• Vereniging Woortblind. Behandeling en hulpmiddelen bij dyslexie. Bilthoven, 2000

teksten inzichtmatig te benaderen. • Oosterhuis-Geers, J., Ik studeer wel op mijn eigen manier! Experimenteren met een andere aanpak

Studievaardigheden algemeen

van je studie, Boom, 1999.

Internet:

Naast uitspraken van studenten en toelichting

studietips.leidenuniv.nl

op studiemethoden bevat het boek veel nuttige tips en oefeningen om studenten te laten ervaren

Informatiebladen: Studeren en onthouden* Studiemotivatie en de stimulans om te studeren*.

hoe een bepaalde aanpak werkt. • Soudijn, K., Studie Methoden, NRC Handelsblad, 1996. helpt de (aankomende) student bij het ontwikkelen van zijn eigen

Boeken:

studiemethode. Aan de hand van voorbeelden

• Mirande, M.J.A., Studeren door schematiseren,

bespreekt hij de voordelen en beperkingen van

Coutinho, 1989. 22

vier stijlen van studeren.

• Van Hogen, R., Praktische cursus Samenvatten,

Informatiebladen:

Wolters-Noordhoff.

Tentamenvaardigheid*

De Praktische cursus “Samenvatten” leert de

Tentamenvrees*

student stapsgewijs, met veel voorbeelden en

Problemen met multiple choice-tentamens / toetsen*

oefeningen, een goede samenvatting te maken

In deze brochures vind je informatie over

van omvangrijke (studie)teksten.

tentamen­voorbereiding, het omgaan met de spanning rond een tentamen en het slim

Tentamen doen

aanpakken van de vragen op een tentamen.

Internet: studietips.leidenuniv.nl

Boeken:

Hier vind je bij het blok Tentamens: Multiple

Topman, R., Het maken van een multiple

choice-tentamens, Open vragen/essaytentamens,

choice-tentamen, NRC Handelsblad, 1995.

Mondelinge tentamens, Algemene tentamentips,

Door te informeren en te adviseren wil Topman

Examenvrees en Examenblokkade/black-out.

invloed uitoefenen op de student en daardoor de kans van slagen voor een multiple choicetentamen vergroten. Voor de haastige lezer is een zap-hulp ingebouwd.

23

Planning

onderwijs, eigen studiegewoonten en tijdsbeste­ding.

Internet:

• Schouwenburg, H.C. en J.T. Groenewoud,

studietips.leidenuniv.nl

Studieplanning, Wolters-Noordhoff, 1997.

Hier vind je onder het blok Plannen en tijds­

Het boek zet een praktische methode van

gebruik: Een effectief werkplan opstellen,

­studieplanning uiteen, die studenten een basis

Tijd­schrijf- en planningsformulieren, Aanpak

geeft voor een effectieve aanpak van de studie.

van uitstel, Uitstelsmoezen: “eigenlijk zou ik moeten gaan studeren”, Bestrijding uitstel

Schriftelijke communicatie

achter de computer.

Internet: studietips.leidenuniv.nl

Informatiebladen:

Hier vind je onder het blok Schrijven: Scriptie

Studietijden - werktijden*

schrijven, Geheimen van productief schrijven,

Werkplan*

7 hindernissen bij productief schrijven, Checklist schrijven scriptie.

Boeken: • Busato, V., Time management, in de reeks “Studeren”, NRC Handelsblad,1997. Busato staat stil bij onder meer de aard van het 24

Informatieblad: Zeven hindernissen bij produktief schrijven*.

• Renkema, J., Schrijfwijzer, handboek voor duidelijk taalgebruik, SDU, 1996. Dit boek is vooral geschikt om antwoord te

Boeken:

krijgen op vragen over spelling, zinsbouw,

• Coolsma, J.C., K.F. Schuiling, De kleine scriptie-

interpunctie etc. Technische informatie voor

gids: stappenplan met schrijftips voor juristen

het schrijven in de Nederlandse taal.

en bestuurswetenschappers, Coutinho, 1995.*

• Steehouder, M.F. e.a., Leren communiceren.

• Oost, H. , Hoe schrijf ik een betere scriptie?,

Procedures voor mondelinge en schriftelijke

Uitgeverij Contact, 1995.*

communicatie, Wolters Noordhof, 1998. *

Een makkelijk leesbaar boekje met goede tips

Er wordt rekening gehouden met informatie-

voor het schrijven van verslagen, variërend van

technologie als hulpmiddel bij het schrijven.

kleine scripties tot stageverslagen en afstudeer­ opdrachten.

Studiekeuze en loopbaanbegeleiding

• Oosterbaan, W., Het schrijven van een leesbare

Heb je twijfels over je studiekeuze? Overweeg je

scriptie, NRC Handelsblad, 1995.*

van studie te veranderen?

Oosterbaan geeft tips en adviezen aan de student

Weet je nog niet goed wat je wilt gaan doen na je

die nog moet beginnen of halverwege op een

afstuderen, hoe je de voorbereiding op de arbeids-

dood punt zit.

markt het beste aan kunt pakken? Heb je vragen 25

over solliciteren? Dan kan BUL - Studiekeuze &

van werk zoeken, netwerken, solliciteren en

Loopbaan Service van het Expertisecentrum ICS

actieplannen komen aan bod.

je hierbij helpen (voor het adres zie hoofdstuk 5). Kijk voor meer informatie op bul.leidenuniv.nl.

Hulpmiddelen In Studentencentrum Plexus zijn op twee

De onderstaande werkboeken zijn verkrijgbaar

werkplekken een spraaksyntheseprogramma

bij BUL:

geïnstalleerd. Op één werkplek is een spraak­ herkenningprogramma geïnstalleerd.

Werkboek Studiekeuze: Dit werkboek biedt hulp bij het doorlopen van

Fenestra, Disability Centre heeft laptops beschik-

het (studie)keuzeproces.

baar die gebruikt kunnen worden voor tentamens. Op enkele van die laptops is een spraakherkenning­

Werkboek Op zoek naar Werk:

programma geïnstalleerd. Als je hier gebruik van

Het werkboek Op zoek naar Werk kan een

wil maken, moet je wel eerst toestemming

handreiking bieden als je meer informatie wilt

vragen aan je studieadviseur.

over je positie als afgestudeerde, de arbeidsmarkt en werkgevers. Ook de verschillende manieren

26

Workshop Fenestra, Disability Centre organiseert elk jaar een cursus ‘Studeren met dyslexie’. De cursus wordt gegeven door de Stichting Valk & Uil (valkenui.nl) Aanmelding voor de cursus doe je bij PITSstop (pitsstop.leidenuniv.nl).

27

5. Nuttige adressen

dyslexie.pagina.nl

Studenteninformatiecentrum. Voor vragen over in- en uitschrijvingen, over het

Expertisecentrum Internationalisering, Communicatie

opvragen van formulieren, het doorgeven van

en Studenten (ICS)

adreswijzigingen en andere administratieve zaken.

De volgende personen/instanties maken deel uit

Studentencentrum Plexus, tel. 071 52 78 011,

van ICS:

e-mail [email protected].

Fenestra, Disability Centre.

PITSstop.

Studenten met dyslexie kunnen een afspraak

Plexus Informatie Trefpunt voor Studenten, te vin-

maken met een van de studentendecanen die

den in Studentencentrum Plexus, tel. 071 52 78 025.

verbonden zijn aan Fenestra, Disability Centre

Hier vind je onder andere schriftelijke informatie

(Dhr. M.F.M. Melchers of Mw. R.T. Biagioni), tel.

over studeren met dyslexie. Digitale informatie

071 52 78 025, e-mail [email protected].

vind je op pitsstop.leidenuniv.nl.

Je kunt ook langs­komen op het open spreekuur, maandag, donderdag of vrijdag van 10.00-12.00

Studentenpsychologen.

uur in Studentencentrum Plexus, Kaiserstraat 25.

Voor hulp bij zowel studieproblemen als persoon-

Meer informatie: fenestra.leidenuniv.nl.

lijke problemen. De psychologen houden open spreekuur in Studentencentrum Plexus van

28

maandag t/m vrijdag van 11.00-12.00 uur.

Informatie over studievaardigheden.

Afspraken vinden plaats in de Oude UB,

Raadpleeg de website studietips.leidenuniv.nl,

Rapenburg 70, tel. 071 52 78 026.

ook voor actuele informatie over trainingen op

Meer informatie: studentenpsychologen.leidenuniv.nl.

het gebied van studievaardigheden.

BUL Studiekeuze & Loopbaan Service.

Overige instanties

Voor hulp bij het bepalen van een studiekeuze

Vereniging WOORTBLIND

of het uitstippelen van een carrière na je stu­die.

Belangenvereniging voor volwassenen met

Afspraken maken kan via het Studenten­

dyslexie Vereniging “Woortblind”, De Kargadoor,

informatiecentrum, tel. 071 52 78 011.

Oude Gracht 36, 3511 AP Utrecht. woortblind.nl.

Meer informatie: bul.leidenuniv.nl.

Deze vereniging organiseert praatgroepen en studiedagen en heeft een informatielijn: 0900 66 62 666.

29

Stichting Handicap + Studie

IWAL - Instituten voor dyslexie

Christiaan Krammlaan 2, 3571 AX Utrecht.

Amaliastraat 5, 1052 GM Amsterdam.

Tel. 030 27 53 300. handicap-studie.nl.

Tel. 020 43 69 470. iwal.nl. Deze organisatie is

Deze stichting heeft een Landelijk Netwerk

gespecialiseerd in onderzoek, diagnostiek en

Dyslexie en Studie opgezet.

behandeling van dyslexie.

Federatie van Nederlandse Blindenbibliotheken (FNB)

Balans

Postbus 24 (er zijn locaties o.a. in Amsterdam,

Belangenvereniging voor kinderen, jongeren en

Rotterdam en Rijswijk) 5360 AA Grave.

ouders die te maken hebben met ontwikkelings-,

Tel. 048 64 86 486. fnb.nl.

gedrag- en leerproblemen als ADHD, autisme en

Deze organisatie kan studiemateriaal op een

dyslexie. De Kwinkelier 40, 3722 AR Bilthoven.

cd-rom uit voorraad leveren of zorgen dat

Tel. 0900 20 20 065. balansdigitaal.nl.

een boek op een cd-rom wordt ingesproken (kosten +/- 100 euro per jaar).

30

Deze brochure wordt uitgegeven door Fenestra Disability Centre, het expertisecentrum van de Universiteit Leiden op het gebied van studeren met een functiebeperking. Tel. 071 52 78 025

[email protected] fenestra.leidenuniv.nl Januari 2008

31

[email protected]