Straattaal is vet. In gesprek: Pionieren op het programmaministerie Zie pagina 28. pagina 20

hét magazine voor de overheid

P i o n i e re n o p h e t p ro g ra m m a m i n i s t e r ie Zie pagina 28

5 juli 2007



nr

13

derde jaargang

Straattaal is vet pagina 20

In gesprek:

Staatssecretaris Jet Bussemaker interviewt socioloog Kees Schuyt over vergrijzing en verzorgingsstaat pagina 24

INTERVIEW:

DG Renée Bergkamp van LNV naar EZ pagina 30

Raadsheer Ilsink over de burger en het bestuursrecht pagina 16

Kabinet verzet zich tegen aanbestedingswaakhond pagina 12

Lex van den Ham zegt rijksoverheid vaarwel pagina 35

InAxis heeft subsidie voor slimme jatters en innoveerders

Wie durft? Overheden die innovaties jatten of zelf innoveren kunnen weer subsidie aanvragen. Indienen kan tot 30 september 2007. Uitsluitsel volgt in november.

Slim jatten wordt beloond InAxis heeft een kleine 100 innovaties gesteund. Wilt u die overnemen en doorontwikkelen, samen met de experimenthouder en eventuele anderen? Wij zijn bereid u te steunen.

Experimenteren met innovatieve ideeën In praktijk experimenteren met een innovatief idee kan natuurlijk ook nog steeds. Het experiment maakt de overheid efficiënter

en effectiever of verbetert drastisch de dienstverlening aan de burger. Het is uniek en overdraagbaar. En het heeft betrekking op management en sturing, HRM beleid of de inrichting en werkwijze van een organisatie.

Meer weten? Kijk voor te jatten experimenten en inspiratie op www.inaxis.nl

InAxis, Commissie Innovatie Openbaar Bestuur is onderdeel van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Haar subsidies zijn bedoeld voor departementen, provincies, waterschappen, gemeenten, ZBO’s en Hoge Colleges van Staat.

inhoud

PM n ummer 13 5 j uli 2007

12 Aanbestedingswaakhond niet gewenst

Overheid koopt jaarlijks voor 50 miljard euro in

16 Burger onbekend met bestuursrecht

Raadsheer Jan Ilsink maakt zich zorgen

20 Verplichte taallessen tegen smurfentaal

16

Geezers en tjiries, hasjaja maar wel moekroe

24 Kees Schuyt is pessimistisch over de vergrijzing

Staatssecretaris Jet Bussemaker interviewt haar promotor

35 Bye, bye Lex!

Andere Overheiddirecteur Van den Ham neemt afscheid

NIEUWS 6 t/m 11

6 Beleid van Cramer bestaat uit ‘losse stukjes’ 7 Geen wegenonderhoud zonder hinder 8 Mat Herben adviseert tegenwoordig politici 10 Problemen materieelbeheer ‘onoplosbaar’ 11 Zonder doping is de Tour niet te winnen

20

SPELERS 28 t/m 31

8 Het opzetten van een programmaministerie 2 verloopt niet zonder strubbelingen 30 DG Renée Bergkamp van LNV naar EZ: ‘Ik vind het wel een passende stap’ MENINGEN

7 Column Guikje Roethof: Schokkend 15 Column Jorrit de Jong: De beste stuurlui SERVICE

35

33 Et cetera: PM recenseert 34 Waar zijn de politici deze zomer?

Omslagfoto: Rob Jongbloed

PM 5 / 7

3

lopende zaken > Algemene Zaken BEGROTING • Donderdag 5 juli neemt premier Balkenende handtekenin-

gen in ontvangst die zijn verzameld door Amnesty International en die de eis tot een striktere aanpak van discriminatie moeten ondersteunen. Komend weekend reist Balkenende naar ­Griekenland voor een bijeenkomst van de Europese christendemocraten (EVP). Op 11 en 12 juli gaat de premier op werkbezoek, waarbij ‘duurzaamheid’ het trefwoord is. In Den Helder laat hij zich informeren over windenergie op zee en op Texel spreekt hij onder meer met de vissers. Vrijdag 13 juli is de laatste ministerraad voor de zomer. De uitgavenkant van de begroting voor 2008 moet dan zo goed als rond zijn.

BZK BURGERSERVICENUMMER • Nu de honderddagentoer is afgerond, z­ oeken de bewindslieden van het ministerie van Binnenlandse Zaken het dichter bij huis. Minister Ter Horst is vlak voor haar vakantie nog druk met allerlei intern overleg. Ook staatssecretaris Bijleveld blijft in de regio. Op 7 juli spreekt ze met burgemeester Deetman op een startbijeenkomst in het gemeentehuis van Den Haag. Het gemeentearchief is compleet gedigitaliseerd. De gemeente wil zo de toegankelijkheid van deze gegevens vergroten. Hierna kan de staatssecretaris direct doorlopen naar het Binnenhof, waar zij samen met haar collegae kan gaan genieten van de jaarlijkse barbecue. Hoewel de Tweede Kamer al met reces is, werkt de Eerste Kamer nog een weekje door. Op 10 juli wordt Bijleveld hier verwacht voor de plenaire behandeling van het wetsvoorstel over het burgerservicenummer (BSN).

­ eide bewindslieden een toespraak over het programma van Portugal b voor het komende halfjaar. Vrijdag 13 juli is Timmermans in Brussel voor de begrotingsraad.

Defensie VLOOTDAGEN • De minister en de staatssecretaris zullen weinig rust

­ rijgen tijdens het reces. Zij moeten bedenken welke hervormingen op k hun departement nodig zijn om de kosten voor de missie in Uruzgan op te vangen. Vooraf wordt eerst nog even een verjaardagsfeestje gevierd, namelijk de 400e geboortedag van Michiel de Ruyter in Vlissingen. Aanstaande vrijdag neemt staatssecretaris Cees van der Knaap samen met viceadmiraal Jan Willem Kelder én Bianca Balkenende, de vrouw van de minister-president, een vlootschouw af aan de rede van Vlissingen. SCHOOLKLAS • Volgende week donderdag krijgt minister Eimert van Middelkoop een schoolklas uit Delft op bezoek. De dertig leerlingen van het Stanislas College hadden hem, heel behulpzaam, adviezen gestuurd over de missie in Afghanistan.

Economische Zaken

Buitenlandse Zaken CHINA • Terwijl minister Van der Hoeven tijdens de laatste week voor

MILIBAND • Donderdag 5 juli vliegt Verhagen naar Londen om de hand te schudden van de nieuwe foreign secretary onder Gordon Brown: David ­Miliband. Dinsdag 10 juli heeft de minister nog een debat in de Eerste Kamer over de vraag wanneer je een land mag binnenvallen om humanitaire ­redenen. BANKBILJETTEN • In de raadszaal van Den Haag vindt 6 juli in het bijzijn van minister Koenders de ondertekening plaats van een samenwerkingsovereenkomst tussen Den Haag en Suriname. Op 9 en 10 juli ­vergadert Koenders in Genève. Hij spreekt er met diverse VN-organisaties en doet mee aan de high level meeting van de Ecosoc, het economisch en sociaal comité van de VN. Op 11 juli lanceren Koenders en PvdA-staatssecretaris Bussemaker (VWS) het actieprogramma Sport en ­ Ontwikkelingssamenwerking. Op 12 juli is hij met partijgenoot en vicepremier Wouter Bos aanwezig bij de presentatie van ‘duurzame bankbiljetten’: waardepapier geprint op duurzaam katoen. EUROPEES PLATFORM • Zomer of geen zomer, Timmermans gaat vrolijk verder. Op donderdag 5 juli heeft hij een gesprek met het ‘Europees Platform’ over Europa in het onderwijs en vrijdag is hij aanwezig bij de opening van de Romy Schneiderexpositie in het Amsterdamse Film­ museum. Op 12 juli staan zijn activiteiten in het teken van het Portugese EU-­voorzitterschap. Hij krijgt de staatssecretaris van Europese Zaken, ­Manuel Lobo Antunes, op bezoek. Op Instituut Clingendael houden

4

PM 5 / 7

het reces geen bijzondere agendapunten meer heeft, wordt staatssecretaris Heemskerk weer even gepromoveerd tot minister van Buitenlandse Handel. Hij gaat samen met een delegatie van ongeveer dertig bedrijven en kennisinstellingen naar China, om daar te praten over onderwerpen als energie-efficiëntie, zorg en voeding. Heemskerk is bij de opening van het Nederlandse Business Support Office (NBSO) in Dalian en bij een seminar over gezondheidszorg en preventieve diagnostiek, waarbij het Nederlandse TNO en het Dalian Institute of Chemical Physics (DICP) samenwerken. Tot slot is er op 11 juli een seminar in Shanghai over groene genetica, dat ook is georganiseerd door een samen­werkings­verband tussen een Nederlands en een Chinees bedrijf. Heemskerk vertrekt op 7 juli en is de 13e weer terug.

Financiën PRINSJESDAG • Minister Bos verblijft 9 en 10 juli in Brussel voor de Ecofin, de maandelijkse vergadering van de Europese ministers van Economische Zaken en Financiën. Aan de orde komen onder meer het Portugese EU-voorzitterschap en de invoering van de euro in Cyprus en Malta. Na zijn vakantie staat de agenda van Bos in het teken van ­voorbereidingen voor Prinsjesdag. Staatssecretaris Jan Kees de Jager, door de commissie-Lundqvists van alle blaam gezuiverd (‘hij heeft wel fouten gemaakt, maar er is geen sprake van verwijtbaar gedrag’), legt op 9 juli een kennismakingsbezoek af aan de Domeinen, die de staat vertegenwoordigen als eigenaar van roerende en onroerende zaken.

Justitie IND • Staatssecretaris Nebahat Albayrak brengt donderdag een intern

werkbezoek aan de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) in Hoofddorp. Daar zal zij onder andere het koppelingsbureau aandoen.

lopende zaken < STRAFRECHT • Minister Ernst Hirsch Ballin streeft naar een meer

i­nternationale invulling van het strafrecht, zo betoogde hij vorige week vrijdag op de Hague Joint Conference, een bijeenkomst voor specialisten in internationaal recht. De minister denkt dit in eerste instantie te bereiken door meer regelgeving voor strafrecht op Europees niveau.

LNV

Verkeer en Waterstaat SLUIZEN • Rijkswaterstaat zet vanaf 2 juli stewards in, die ervoor

­ oeten zorgen dat de veiligheid in en rond sluizen ook in de vakantiem periode gegarandeerd is. Deze medewerkers van Rijkswaterstaat zullen aanwezig zijn op sluizen om vaarweggebruikers te begeleiden en zo een vlotte en veilige passage te waarborgen. Bovendien zullen zij ­mensen die zich niet aan de regels houden aanspreken op hun gedrag. Bij ernstig wangedrag kan Rijkswaterstaat proces-verbaal opmaken. Met de inzet van de stewards hoopt Rijkswaterstaat ‘hinder en stressvolle situaties’ rond de sluizen te voorkomen als met name beroepsen recreatievaart in elkaars vaarwater komen.

Vrom

DIERENWELZIJN • Op maandag 9 juli lanceert minister Gerda Verburg in Nieuwspoort de campagne Voedselkwaliteit van het Voedingscentrum. De Partij voor de Dieren kan tevreden zijn: tijdens de campagne staat het dierenwelzijn centraal. De minister vindt het belangrijk dat de consument zich bewust is van de kwaliteit van het voedsel. Daarmee doelt zij ook op de ontstaansgeschiedenis van het product, dus hoe de dieren hebben geleefd. Verburg streeft ernaar dat de consument bewust kan kiezen voor kwaliteit en dierenwelzijn. Op 11 juli neemt de minister op de conferentie Stad zoekt boer, georganiseerd door de gemeente Amersfoort en het Nationaal Landschap in samenwerking met een aantal kleinere organisaties, een werkprogramma in ontvangst over het ‘veelzijdige platteland’. Belangrijkste doel van de conferentie: ­verbinden van de stad met het omringende platteland. Een week later, op 16 en 17 juli, is de minister in Brussel aanwezig op de Landbouwen Visserijraad.

OCW KORENSLAG • Voor de staatssecretarissen, die voornamelijk over het ­ rimair en voortgezet onderwijs gaan, breken rustiger tijden aan nu de p schoolvakanties zijn begonnen. Op 5 juli heeft zowel Van Bijsterveldt als Dijksma nog een algemeen overleg in de Kamer, maar daar blijft het voorlopig bij. Voor minister Plasterk staan volgende week nog wel wat externe optredens op het programma. Zo opent hij 12 juli de vijfde ­editie van de European zebrafish genetics and development meeting in de Amsterdamse Rai. Ook reikt hij die dag in Hilversum een prijs uit aan de winnaar van het televisieprogramma Korenslag.

SZW LISSABON • Minister Donner heeft 5 juli een AO in de Kamer over ­ rbeidsongeschiktheid. Aanleiding is een brief van de ­minister over de a verhoging van de uitkering voor volledig arbeidsongeschikten, verlenging van de uitkering voor mensen die voor minder dan 35 procent zijn afgekeurd en de campagne Geknipt voor de juiste baan, die het beeld van mensen met ‘een vlekje’ moet bijstellen. SZW wil de campagne ­volgend jaar vervolgen. Op 7 en 8 juli is Donner in Guimares voor de ­informele Raad van Werkgelegenheid en Sociaal Beleid van de Europese ministers van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Onderwerp van gesprek zal zijn hoe de ministers meer greep kunnen krijgen op de uitvoering van de Lissabondoelstellingen. Staatssecretaris Aboutaleb zal zich deze week bezighouden met de Wet werk en bijstand (Wwb), Suwi (Structuur Uitvoering Werk en Inkomen) en de naweeën van de Participatietop. Op 11 juli neemt hij de Wwb-monitor van Divosa, de organisatie van directeuren van sociale diensten, in ontvangst in Nieuwspoort.

WATERKETEN • Minister Cramer ondertekent op 5 juli met staatssecreta-

ris Huizinga van Verkeer en Waterstaat het Bestuursakkoord water­ keten. Ook de Unie van Waterschappen en de VNG ondertekenen het akkoord, dat de efficiëntie in de waterketen moet verbeteren. Op 9 juli brengt Cramer een werkbezoek aan de Oude Rijnzone in Leiden. ­Gemeenten rondom het gebied langs de Oude Rijn werken samen om de ontwikkeling van het gebied in tal van sectoren te stimuleren. Op 16 juli neemt de minister in Hotel New York in Rotterdam een rapport in ontvangst over de CO2-opslag van de gemeente Rotterdam. ISLAM • Minister Ella Vogelaar reist 5 juli af naar Marseille voor de Randstad Studiereis, waarbij ze wordt vergezeld door projectontwikkelaars, gemeenten, woningcorporaties en bestuurders. Doel van de reis is het bekijken van stedelijke ontwikkeling en ervaringen vertalen naar de Nederlandse situatie. Op 11 juli vertrekt de minister opnieuw naar het buitenland. In Rome is zij aanwezig bij een seminar over islam en integratie, georganiseerd door de Nederlandse ambassade samen met het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook de Italiaanse ­minister van Binnenlandse Zaken, Giuliano Amato, is hierbij aanwezig.

VWS GOD • Minister Rouvoet zoekt 7 juli zijn jeugdige achterban op bij het

MomentumFestival Doetichem, een festival voor studenten en andere jongeren die God centraal in hun leven weten. Ze willen ‘God zoeken te midden van ons vaak drukke leven’. Op 11 juli neemt Rouvoet in Nieuwspoort een convenant in ontvangst van partijen in de jeugdzorg die een professionaliseringslag beloven te maken. Minister Klink brengt 10 juli een werkbezoek aan twee huisartsenpraktijken in Rotterdam. BEROEPSTROTS • Staatssecretaris Bussemaker brengt 9 juli een werk­ bezoek aan een nog onbekende locatie om de beroepstrots op de ­agenda te krijgen. Op 11 juli bezoekt ze Rivierduinen in Oegstgeest, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg.

PM 5 / 7

5

nieuws > Kabinet wil ‘het wiel opnieuw uitvinden’

Aardwarmte-energie in Scandinavië en Duitsland de normaalste zaak van de wereld

Op zaterdag 7 juli wordt tijdens het wereldwijde concert Live Earth overal ter wereld aandacht gevraagd voor klimaatverandering. Ondertussen durft Nederland niet te investeren in échte vernieuwing op energiegebied. VROM • Minister Cramer van Vrom wil toestemming verlenen voor de bouw

schrijft, kan niet overal. Er moet diep geboord kan worden en er is een van vier nieuwe elektriciteitscentrales die op kolen werken. Ze kan, naar bepaalde zandgrond nodig die boringen toelaat, en die de warmte goed eigen zeggen, de bouw van de centrales niet tegenhouden. Hebben we het geleid. Aan kleigrond in Oost-Groningen of de Limburgse mergelbodem is het volgens Robaard lastiger warmte te onttrekken. hier over de vervuilende CO2 uitbrakende kolencentrales, vroegen Kameleden zich af. Jawel, maar Cramer zal de nieuwe centrales strenge randBedrijven die geothermische energie opwekken leggen een leiding voorwaarden opleggen. Zo moeten de centrales hun CO2-uitstoot opvangen van 40 tot 150 meter diep waardoor een vloeistof wordt gepompt, die en opslaan. Alleen is deze techniek pas op zijn vroegst in 2013 beschikde warmte boven de grond brengt, zodat die verder kan worden verwerkt baar. in de cv-installatie. De procedure kost zo’n 18 tot 25 duizend euro die ‘Onbegrijpelijk,’ vindt Kamerlid Helma Neppérus (VVD). ‘Hoe kun je nou je, zegt Robaard, meestal in tien tot vijftien jaar hebt terugverdiend. al beginnen te bouwen terwijl de technieken er nog niet zijn?’ Neppérus is kwaad over de ‘enorme verhalen’ die Cramer heeft over klimaatveranBerg papier GroenLinks-Tweede Kamerlid Wijnand Duyvendak vindt dat in onderzoek dering en de ‘symboolpolitiek’ die ze bedrijft door gloeilampen te willen afschaffen. naar geothermische energie moet worden geïnvesteerd, om de kans op Om klimaatvriendelijke vormen van technologische doorbraken te stimu‘Hoe kun je al beginnen te bouwen energie te stimuleren, werd in juli leren. Robaard vreest dat Nederland terwijl de technieken er nog niet zijn’ 2003 de MEP-regeling (Milieukwalihet wiel voor de tweede keer aan het teit Energieproductie) ingevoerd. Via uitvinden is. Energie uit aardwarmte de MEP konden bedrijven subsidie aanvragen om bijvoorbeeld zonnepais in Duitsland en Scandinavië immers de normaalste zaak van de wereld. nelen te installeren op het dak. Maar per 1 januari 2007 was het alweer Helma Neppérus vindt de onttrekking van warmte aan de aarde iets ‘waar gedaan met de regeling: het was zo’n succes dat de doelstelling voor 2010 de tuinbouw best mee kan experimenteren’, maar voor massaal gebruik om 9 procent duurzame energie te produceren al in 2007 werd gehaald. acht zij de methode ongeschikt. Robaard hoopt dat de overheid algemene regels opstelt voor aardwarmte-energie. ‘Er zijn bedrijven die meer beloHet kabinet lijkt vooral in te zetten op innovatie van de bestaande vormen van energieopwekking. Minister Cramer en premier Balkenende ven dan de haalbare 30 tot 35 Watt/meter. En dan verdriedubbelt de waren laaiend enthousiast toen in maart de mogelijkheid werd gepresenelektriciteitsrekening.’ Ook zijn de regels waaraan bedrijven als De Grondteerd om een deel van de CO2-uitstoot van een kolencentrale af te vangen waterspecialist moeten voldoen niet overal hetzelfde. ‘Soms krijg je zo’n berg papier, daar word je helemaal angstig van.’ en zetten daarvoor voorlopig 80 miljoen euro opzij. Intussen blijft aandacht De laatste ministerraad voor het reces buigt zich over een nieuwe subvoor écht vernieuwende klimaatvriendelijke energiebronnen achter, zo lijkt het. sidieregeling voor duurzame energie. Duyvendak verwacht er weinig van. Hij is erg geschrokken van de 51 miljoen euro die de regering de koGeothermische energie mende jaren jaarlijks wil uittrekken voor de nieuwe regeling. ‘Het is mij een raadsel hoe het kabinet zijn doelen denkt te realiseren.’ Neppérus wil Alexander Robaard van De Grondwaterspecialist in Oldeholtpade zou willen dat er subsidies beschikbaar kwamen voor geothermische enerliever de ambitieuze Europese doelen bijstellen: ‘Laten we het energiegie, oftewel energieopwekking uit de warmte van de aarde. ‘Dan kan verbruik met 20 in plaats van met 30 procent verminderen.’ Ze verwijt de man met de kleine portemonnee er ook van profiteren,’ aldus Robaard. Cramer een beleid van ‘allemaal losse stukjes’. Neppérus: ‘Ik heb er genoeg Niet dat hij nu met zijn armen over elkaar zit: ‘Vanochtend had ik weer van. Dat verhaal over het niet kunnen tegenhouden van die kolencentratwintig e-mails met aanvragen.’ Het boren in de grond, om toegang te les snap ik niet. Ze houdt kernenergie ook tegen. Als ze in maart zo krijgen tot de ‘eenvoudige en onuitputtelijke warmte, die gratis wordt enthousiast was, waarom kan ze de bouw van die kolencentrales dan niet tegenhouden?’< [Eefje Rammeloo] aangeboden door Moeder Natuur’, zoals het bedrijf op zijn website

6

PM 5 / 7

nieuws >

Vakantieverkeer kan komend weekend het best via Duitsland reizen VenW • Eind deze week krijgen de scholen in

Yvonne Kroese

automobilisten zoveel mogelijk te beperken Noord-Nederland vakantie. Wie komend week- door de wegwerkzaamheden veelal ’s nachts, end met de auto – en eventueel caravan – op in weekenden en in de zomervakantie te laten vakantie gaat naar het zuiden, kan beter zorgen plaatsvinden. ‘Er is dan minder verkeer onderdat hij zo snel mogelijk Nederland uit is. Juist dit weg dan normaal of gedurende de dag,’ stelt weekend vindt groot onderhoud plaats op een Rijkswaterstaat. aantal van de gebruikelijke snelwegen naar ‘Wij beseffen dat je dit soort intensief onder­België en Luxemburg. Bij Eindhoven is een deel houd niet kunt verrichten zonder hinder,’ geeft van de randweg in het weekend van 7 en 8 juli woordvoerder Cleo Visser van Rijkswaterstaat geheel afgesloten. Het advies is deze route indien toe. Probleem is echter dat er in de zomerperimogelijk te mijden.Verderop wordt op de A2 bij ode elk weekend wel wat is, waardoor de wegen Weert en bij Elslo aan de weg gewerkt. Volgens drukker zijn dan normaal. Doordat de school­ Rijkswaterstaat levert dat ook nog eens tweemaal vakanties over drie verschillende periodes een vertraging van tien minuten tot een halfuur ­gespreid zijn, moet sowieso rekening worden op. Vrijdagnacht zijn bovendien minder rijstroken gehouden met zes drukke weekenden – drie open op de A27 tussen vertrekweekenden en Utrecht en Gorinchem drie terugkeerweekenin de zomerperiode is er omdat er wordt geasfalden. Daarnaast vinden elk weekend wel iets teerd. Op de traditiotalloze grote evenenele routes naar het menten in het land plaats waar Rijkswazuiden houdt de overlast zelfs bij de grens niet op: tussen ­Namen en terstaat in zijn onderhoudsplanning rekening Luxemburg is komende tijd slechts één rijstrook mee probeert te houden. Na veel wikken en wegen prikte Rijkswateropen. Het was de bedoeling dat deze werkzaamstaat uiteindelijk komend weekend om de rondheden 1 juli afgerond zouden zijn, maar dat is niet gelukt, waardoor het vakantieverkeer eron- weg om Eindhoven af te sluiten. ‘Dit bleek het der moet lijden. best te combineren met de schoolvakanties in De werkzaamheden in Nederland maken deel het noorden,’ aldus Visser. ‘Mensen uit het nooruit van het programma Van A naar Beter van den kunnen vrij makkelijk via Duitsland naar het Rijkswaterstaat, waarbij een groot aantal ­wegen zuiden reizen. Voor wie in het midden of zuiden wordt opgeknapt. Op de website Vananaar­ van Nederland woont, is het lastiger om Eindhobeter.nl zegt Rijkswaterstaat de hinder voor ven en Limburg te omzeilen.’ < [Imre de Roo]

schokkend Op Schokland tekende minister voor Ontwikkelingssamenwerking Bert Koenders met tal van bedrijven en organisaties een akkoord dat moet bijdragen aan het bereiken van de millenniumdoelstellingen. Zelf kunt u ook het Akkoord van Schokland ondertekenen op www.hetakkoordvan­ schokland.nl. Dan belooft u een brief te zullen schrijven aan het college van Burgemeester en Wethouders in de gemeente waar u woont met het verzoek een officiële Millenniumgemeente te worden. Petje af, voor wie dat heeft verzonnen. Eindelijk iemand die snapt dat een administratieve constipatie op alle gemeentehuizen van Nederland een serieuze stap is op weg naar het terugdrin­ gen van de armoede in de wereld. Zou Jo Ritzen het Akkoord van Schokland al hebben onderschreven? Hij heeft per slot van rekening jaren voor de Wereldbank gewerkt, dus als iemand weet hoe erg het in sommige landen met de armoede is gesteld, dan is het Ritzen wel. Ongevraagd durf ik wel te voorspellen dat Jo Ritzen een warm pleitbezorger is van microkredieten. Deze leningen onder de tien dollar per persoon worden verstrekt aan arme vrou­wen en mannen die op die manier een handeltje kunnen opzetten. Voor die tien dollar kunnen ze zaaigoed kopen of naai­gerei. Het microkrediet is de aanzet tot een economische activiteit, waar ze op langere duur hun familie van kunnen onderhouden. Zelfredzaamheid wordt tegenwoordig gezien als een belangrijk element bij het verbeteren van de leefom­ standigheden. Want uiteindelijk moet iedereen ook zelf in zijn oude dag kunnen voorzien. Voor de ondertekenaars van het Akkoord van Schokland is het minder vanzelfspre­ kend dat ze op eigen benen staan. Zij vertrouwen blind op de verzorgingsstaat en in de tweede plaats op hun werkgever. Bovendien leggen ze voor zichzelf een wat andere maatstaf aan dan ze voor de arme medemens hanteren. Zo kreeg Jo Ritzen 200.000 euro mee van de Wereldbank (geld dat is bestemd voor de allerarmsten), maar vond hij het toch nodig om aan de Universiteit Maastricht (gemeenschapsgeld) 372.000 euro te vragen om een ‘pensioen­ gat’ van een paar jaar te repareren. Hoe geloofwaardig zijn de ondertekenaars van Schokland in de ogen van mensen die nog verstoken zijn van de betere wereld? Guikje Roethof [email protected] PM 5 / 7

7

nieuws > Media-adviseur en oud-politicus Mat Herben:

‘De Nederlandse krijgsmacht wordt

‘Naar de JSF kunnen we ook fluiten’

Bent u jaloers dat Wilders zijn partijleden Denkt u dat Wilders’ succes zal doorzetten? ‘Ik denk dat hij eind 2008 in de peilingen zal wel onder de duim houdt? zakken, wanneer de kiezers zien dat hij geen ‘Hij heeft geleerd van ons. Hij heeft de partij met deuk in een pakje boter heeft geslagen. Kiezers twee mensen opgericht en is zelf nu het enige willen dat een politicus de mensen en middelen lid. Hij heeft geen achterban waaraan hij verantMat Herben is tegenwoordig media-adviseur heeft om te doen wat hij belooft. Bij de PVV heb woording hoeft af te leggen. Hij kan zich rechtvoor politici. Vanaf de zijlijn volgt hij de je eerst Geert Wilders, streeks tot het volk ­opkomst van de PVV van Geert Wilders. Ook dan een hele tijd niets richten. Dat hij niet aan ‘Wij kregen de avonturiers, de gefrustreerde VVD´ers defensieaangelegenheden hebben nog steeds en dan weer niets. gemeenteraads- en die in eigen partij niet aan zijn belangstelling. ­Terwijl een goede ­partij statenverkiezingen mee de bak kwamen’ een leider, twee heeft gedaan vond ik ­herdershonden – de verstandig. Die fout DEFENSIE • MP Consult heet het zelfstandig trouwe secondanten – en een hele hoop heeft de LPF destijds wel gemaakt, met het ­adviesbedrijf van voormalig LPF-partijleider en oud-minister van Defensie Mat Herben. ‘Dat MP s­chapen moet hebben. Zoals Van de Camp en gevolg dat we binnen drie maanden allerlei staat voor media en politiek, niet voor minister- Verburg de herdershonden van Verhagen ­waren dissidente leden hadden en ook nog Marten ­president,’ grapt hij. Herben geeft gastcolleges en Van Bommel en Kant de secondanten van Fortuyn die hen als een rattenvanger van op journalistieke en andere opleidingen en Marijnissen zijn. De kiezer wil weten wie de ­Hamelen verzamelde. Wilders is begonnen met ­adviseert politici in de omgang met de media. zetels uit de peilingen gaan bezetten. Hij weet het formeren van zijn fractie toen hij nog onder niet welke issues in 2009 op de politieke agen- zware beveiliging stond. Daardoor bond hij da staan. Hij stemt op basis van vertrouwen. mensen aan zich die loyaal zijn en niet alleen Wilders heeft in de peilingen wel achttien zetels. Hoe vindt u dat hij het doet? Daarom waren de ruzies binnen de LPF- uit op een baantje. Wij kregen de avonturiers, ‘Persoonlijk waardeer ik hem, maar politiek is ­gelederen ook zo dodelijk.’ de gefrustreerde VVD’ers die in eigen partij niet hij niet effectief. Hij dient nauwelijks moties in. aan de bak kwamen. Mensen die op eigen Hij speelt de boel uit elkaar en denkt vooral niet Ziet u de PVV als een voortzetting van de kracht iets bereikt hadden, maar zonder teamconstructief mee. In de discussie over de dub- LPF? geest. Zoals Heinsbroek, Wijnschenk en Van As. bele nationaliteit had hij beter niet zo op de ‘Ik zie niks terug van de LPF. Ik denk wel dat De LPF was een erfenis van de VVD. Wat dat man kunnen spelen [op Albayrak en Aboutaleb, de kiezers dezelfde zijn, de gemiddelde SBS- en betreft herken ik de problemen binnen de VVD CvdW]. Hij had ook RTL4-kijker, gewone goed. Wilders heeft zijn mensen beter weten ‘Bij de PVV heb je eerst Geert mensen: politieagen- te selecteren. De PVV is ook een one-issueparkunnen voorstellen dat Wilders, dan een hele tijd bewindslieden in een ten, onderwijzers, ver- tij. Ik denk dat zijn fractiegenoten Wilders’ niets en dan weer niets’ vólgend kabinet van de pleegkundigen, maar ideeën op het vlak van de islam en het vreemtweede nationaliteit ook de sigarenhande- delingenbeleid volledig delen.’ zouden kunnen afzien, door bijvoorbeeld hun laar. Wij waren oplossingsgerichter dan de PVV. paspoort tijdelijk af te staan, als symbolische We wilden, los van ideologie of electorale over- Maandag 2 juli zit Herben op de publieke daad. Ik heb het er wel met Wilders over gehad. wegingen, tot oplossingen komen. Maar ik zie ­tribune bij het debat over Afghanistan. Als Uit electorale overwegingen zoekt hij het Wilders nog niet omwille van het doel een ­bestuurslid van het Veteranen Instituut volgt hij ­conflict, om eerst zo groot mogelijk te worden. coalitie aangaan met een andere partij. Je ziet alle defensieaangelegenheden nog steeds op Maar als hij eenmaal de macht heeft, dan wil dat de 26 zetels die wij ooit hadden naar de SP de voet. ‘Toen een beslissing genomen moest hij in een coalitie wel water bij de wijn te doen, en PVV zijn gegaan. Naar links en rechts dus. worden over de uitzending naar Uruzgan, zag zegt hij. Het is maar de vraag of je, als je de Daarmee is het blokdenken, waar wij zo graag ik al dat de begrote 350 miljoen niet toereikend stemmen hebt, ook aan regeren toekomt, heb een einde aan hadden willen maken, weer he- zou zijn,’ vertelt Herben. ‘De premier en de ik hem gezegd. Kijk naar de SP en naar de PvdA lemaal terug. De vogels zijn weer terug op het toenmalige minister van Defensie Kamp hebben nest, de kans op vernieuwing is verspeeld.’ in Balkenende ll.’ me toen bezworen dat kostenoverschrijdingen

8

PM 5 / 7

nieuws > Wijkvernieuwing niet altijd succes

een operetteleger’

VROM • Het vervangen van oude, verpau-

perde huizen door nieuwbouwwoningen heeft maar in beperkte mate het gewenste effect. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De problemen in een wijk worden, volgens het SCP, vooral veroorzaakt door de individuele karaktereigenschappen van de bewoners. De onderzoekers raden het kabinet aan hun verwachtingen te ­temperen bij de herstructurering van ­probleemwijken. Het rapport Aandacht voor de wijk is dinsdag aan minister ­Vogelaar gepresenteerd. Zij is van plan het rapport te gebruiken bij haar actieplan voor aandachtswijken.

van de missie niet afgewenteld zouden worden op de krijgsmacht, zoals nu toch gebeurt.’ De missie beloopt nu 600 miljoen, wat betekent dat Defensie een structureel tekort van 200 miljoen op jaarbasis zal hebben, voorspelt ­Herben. ‘Je kunt nu geen troepen naar de ­Gazastrook zenden of je inzetten voor Darfur of Congo.’ U bent tegen verlenging van de missie? ‘Ja. De missie kan alleen verlengd worden als er nu 1 miljard bij komt en structureel 200 ­miljoen. Alleen dan kannibaliseert de missie de krijgsmacht niet. Van Middelkoop is ambtelijk en bestuurlijk nog onervaren. Hij leunt te veel op zijn ambtenarenapparaat en toont weinig visie. Hij hobbelt voort op de ingeslagen weg, zoals Balkenende in 2003 en 2004. In feite had Zalm, toen hij nog minister van Financiën was, toegezegd 300 miljoen bij te leggen voor de Chinook-helikopters, die voor een groot deel de tekorten veroorzaken. Bos is daar in principe aan gehouden, maar wat gebeurt er nu? Defensie verkoopt een deel van haar materieel, de inkomsten worden door de dienst Domeinen van ­Financiën geïnd en Bos laat het geld dus ­feitelijk terugvloeien naar Financiën. Dat is een vleesgeworden sigaar uit eigen doos – met excuus voor de verwijzing.’ Wat zullen de gevolgen zijn van de zogenoemde ‘herschikking’ van het defensiebudget? ‘De uitverkoop die we nu houden, kun je maar een keer doen. We krijgen straks een stuwmeer aan tekorten. De Nederlandse krijgsmacht wordt een operetteleger, dat in opdracht van Europa wat blauwhelmen en helikopters kan sturen. Zwaar materieel hebben we dan niet meer en naar de JSF kunnen we ook fluiten. Met flinke gaten in de defensiebegroting zal de PvdA in verkiezingsjaar 2010 niet verder willen met de JSF. < [Chris van de Wetering]

EU op YouTube EUROPA • De Europese Commissie haalt al

Mat Herben (1952) heeft adviesbedrijf MP Consult opgericht, dat politici begeleidt in de omgang met de media. Herben was Tweede Kamerlid, fractieleider en partijleider van de LPF. Hij stond nummer twee op de LPF-lijst voor de laatste Kamerverkiezingen, maar de LPF behaalde geen enkele zetel. Herben hield zich van 2002 tot 2006 in de Tweede Kamer bezig met defensieaangelegenheden, internationale veiligheid en luchtvaart. Daarvoor was hij hoofdredacteur van de Defensiekrant en later algemeen hoofdredacteur van diverse bladen die door de directie Voorlichting van Financiën werd uitgegeven. Hij voltooide de hbs-A en volgde de postdoctorale leergang Internationale Veiligheid aan het Instituut Clingendael. Herben woont in Linschoten en is gehuwd.

haar creativiteit uit de kast om haar werk ook bij jonger publiek onder de aandacht te brengen. Filmpjes op YouTube leggen uit wat de commissie doet. De kwaliteit van de filmpjes varieert in hoge mate. Zo plaatsten de fraudebestrijders van Olaf een minutenlange uitleg over het Europees Bureau voor Fraudebestrijding. Van een geheel andere orde is de compilatie van vrijende stellen in het filmpje van DG Media, waarmee het directoraat-generaal ­aandacht vraagt voor Europese film­ producties. De bijdrage heeft zelfs een rel veroorzaakt. Uit Polen kwamen onder meer klachten over twee vrijende mannen in het filmpje. De commissie is echter van mening dat ‘smaken verschillen’.

Vernietigende evaluatie RPB VROM • Het Ruimtelijk Planbureau (RPB)

heeft zich niet kunnen waarmaken als ­solide planbureau. Dat is de uitkomst van het onderzoek van de visitatiecommissie onder leiding van voormalig directeur van het Centraal Planbureau Henk Don. ­Volgens hem ‘gaapt er een kloof’ tussen het bureau en de wereld van beleidsmakers. Het RPB zou er vaak niet in slagen de ­departementen te bereiken en de bijdrage aan beleidsvorming zou onder de maat zijn. Het wordt hoog tijd dat het RPB zijn planfunctie ­volwaardig gaat invullen, zo meent de commissie. Daartoe zal het bureau fors moeten investeren.

PM 5 / 7

9

nieuws >

Problemen materieelbeheer ‘onoplosbaar’ Administratie is bij militaire missies de laatste zorg

Defensie heeft grote problemen met het materieelbeheer. Ook in uitzendgebieden blijkt materieel zoek te raken. Het ministerie probeert de zaken op orde te krijgen. Maar volgens militair historicus Christ Klep zijn de problemen tijdens missies niet te voorkomen. ‘Dan is de administratie het laatste waar militairen zich druk om maken.’ DEFENSIE • De Algemene Rekenkamer uit al jaren zijn zorgen over het

buitenland van het eind van de Tweede Wereldoorlog tot aan de missie in Kosovo. Afgelopen jaar werd in totaal 206 keer aan aangifte gedaan van diefstal en vermissing van defensiegoederen in Afghanistan en Bosnië, zo schreef minister Eimert van Middelkoop vorige week aan de Kamer. In 28 gevallen ging het om wapens of munitie. Tien daarvan werden opgehelderd. Diefstal van materieel kan volgens Klep maar moeilijk aan het licht worden gebracht, wat te maken heeft met de band die de militairen gedurende de missie opbouwen. ‘Als mensen maandenlang aan elkaar zijn toevertrouwd in moeilijke omstandigheden ver van huis, gaan allerlei persoonlijke relaties spelen. Naarmate de eenheden kleiner zijn, wordt het moeilijker die te doorbreken. Want dat zou definitief einde carrière betekenen.’

materieelbeheer van Defensie. In het rechtmatigheidsonderzoek over 2006, dat op Verantwoordingsdag verscheen, maakt de ­rekenkamer opnieuw gewag van een reeks tekortkomingen. Het ­wapenbeheer wordt als een ‘onvolkomenheid’ aangemerkt, terwijl het munitiebeheer als een ‘ernstige onvolkomenheid’ wordt gekwalificeerd. De problemen blijven niet beperkt tot Nederlandse bodem. Ook in ­uitzendgebieden laat Defensie steken vallen. Onderzoek naar het ­materieelbeheer bij de risicovolle operatie in Afghanistan laat volgens de rekenkamer zien dat het Moeizaam beheer van wapens, munitie, voor communicatie bestemde cryptoapWoensdag 26 juni liet de Kamer weten de onophoudelijke problemen paratuur en opiaten voor medische doeleinden niet op orde is. Zo bleek rondom het materieelbeheer bij Defensie zat te zijn. Er werd geëist dat bij vergelijking van wapenlijsten van de eenheden met het logistieke aan de onregelmatigheden een einde komt. ‘Alles wat er nu in- en systeem een verschil te bestaan van 1.364 wapens op een totaal van uitgaat, moet geadministreerd kunnen worden,’ zegt Tweede Kamerlid Remi Poppe (SP). ‘De minister heeft een jaar de tijd om orde op zaken 4.379. Daarvan kwam het grootste deel uiteindelijk weer boven water, maar begin 2007 miste Defensie te stellen. Dat is niet lang. Er zal nog altijd 29 wapens. hard gewerkt moeten worden.’ ‘op patrouille worden patronen verloren Van Middelkoop wees erop dat Volgens Christ Klep, militair histijdens het kruipen door de berm’ toricus aan de Universiteit Utrecht, Defensie al jaren investeert in is slecht materieelbeheer op mismaatregelen ter verbetering, maar sies van alle tijden. ‘Deels raken zaken stomweg kwijt. Zo komt het voor dat die lastig beklijven. Zo verloopt de invoering van het project Stategic dat op patrouille patronen worden verloren tijdens het kruipen door de Process & ERP Enabled Reengineering (Speer), dat de materieel logisberm,’ vertelt hij. ‘Daarnaast is geregeld sprake van een administratieve tieke processen op het hele ministerie sterk moet verbeteren, moeizaam. ruis. Die ontstaat bijvoorbeeld wanneer ‘s avonds wordt gedacht: de Voorlopig zijn de kleinere informatievoorzieningsprojecten opgeschort, inventarisatie komt morgen wel, waarop de volgende dag iets wordt zodat de volle aandacht uit kan gaan naar Speer. Ook de uitkomsten van vergeten. Het zijn vermoeiende dagen in Afghanistan. Ook al wordt de het ‘bewaaronderzoek’ van de Algemene Rekenkamer en Defensie operatie verkocht als een ­wederopbouwmissie, in wezen is het gewoon moeten een verbetering opleveren. De komende tijd wordt op basis van een gevechtsmissie. Daar komt bij dat een militair die rondloopt op een een analyse van de onvolkomenheden een onderzoeksplan opgesteld. kamp van vierhonderd miljoen euro niet zo onder de indruk is van een Aan de hand daarvan zal later dit jaar gestart worden met het eigenpatroon meer of minder,’ aldus Klep. lijke onderzoek, dat tot in 2008 zal duren. Maar waar het gaat om verbetering van het materieelbeheer op Souvenir missies, wordt het volgens Klep een lastig verhaal. ‘Het valt niet op te Ook komt het volgens de historicus voor dat zaken met opzet worden lossen. Want wat wil je nu: een gevechtseenheid of een administrakwijtgemaakt. ‘Ze worden achtergehouden als souvenir of, in het ­ergste tieve eenheid? Als een militair net drie dagen lang op patrouille is geval, verkocht aan derden. Er valt namelijk veel geld aan te verdienen,’ geweest met een jeep, dan is de administratie het laatste waar hij zich druk om maakt.’ < [Jan Sanders] aldus Klep, die samen met Richard van Gils Van Korea tot Kosovo schreef, een overzicht van alle Nederlandse militaire missies in het

10

PM 5 / 7

nieuws <

Zonder doping is de Tour niet te winnen zijn er meer mogelijkheden om doping aan te pakken.´ Ram denkt niet dat dopinggebruik in Nederland in het strafrecht wordt opgenomen. ‘Het zou raar zijn als de Nederlandse overheid doping strafrechtelijk zou vervolgen terwijl we een gedoogbeleid voor drugs hebben. Het past niet in ons systeem.’ Een woordvoerder van het ministerie van VWS bevestigt dat de Nederlandse overheid niet van plan is om het strafrecht in te zetten tegen het gebruik van doping. Nederland heeft ook op internationaal niveau met succes gepleit voor de vrijheid van overheden om zelf te besluiten dopinggebruik via zelfregulering of via het strafrecht tegen te gaan. Handel in doping is wel verboden in het Nederlandse strafrecht. Cowboyachtige toestanden Huisarts en voormalig sportarts van Nederlandse schaatsploegen Berend Nikkels kijkt een stuk kritischer tegen de huidige ontwikkelingen aan. ‘Hoe groter de repressie, hoe meer er buiten het zicht van gecertificeerde medici gebeurt.’ Volgens Nikkels, die verschillende Nederlandse topsporters heeft geadviseerd over dopinggebruik, gaan de huidige acties van de Vlak voordat de Tour de France van start gaat, bevindt de wielersport ploegleiders en bestuurders ‘over de ruggen van de renners’. ‘Het charter zich nog steeds in een diepe crisis. Bekentenissen van dopinggebruik is bedacht door pr-mensen zodat bestuurders sponsoren kunnen overtuigen om geld in de sport te steken. De renners zijn moreel en contractueel door voormalige toprenners zijn niet van de lucht. Maandag kwam gedwongen mee te doen.’ Nikkels denkt overigens dat het charter voor Jorge Jaksche voor de dag met zijn dopingverhaal. Is de aanpak wel de rechter geen stand zal houden. effectief? Volgens de huisarts is het in de huidige professionele wielrennerij onmogelijk om de Tour de France te winnen zonder het gebruik van doping. ‘Een zeer getalenteerde renner zou hem hoogstens uit kunnen VWS • De UCI (Union Cycliste Internationale) heeft onlangs een charter fietsen, maar dan strijdt hij alleen maar om de rode lantaarn.’ De strenge opgesteld dat renners moeten ondertekenen. Doen ze dat niet, dan aanpak van dopinggebruik leidt volgens Nikkels tot ‘cowboyachtige toemogen ze niet meedoen aan de Tour de France. Het charter komt boven standen’. ‘Het dwingt sporters juist meer risico’s te nemen. Ze gaan naar op de afspraken die de sportwereld gemaakt heeft omtrent de preventie Joegoslavische dealers om aan hun spullen te komen. Degene met het en bestrijding van doping. Het is de bedoeling dat de reglementen meeste lef gaat winnen in de komende Tour.’ Daarnaast creëert de strenomtrent dopingbestrijding worden geharmoniseerd, maar dat is nog niet ge aanpak ongelijkheid binnen het peloton. ‘Degene met de dikste porgelukt. In Nederland moet de nationale Dopingautoriteit sporters contemonnee kan de duurste doktoren inhuren met de beste middelen.’ troleren en door middel van preventie en voorlichting dopinggebruik Nikkels pleit voor een opschoning van het dopingbeleid, langs de lijn proberen tegen te gaan. Herman Ram, directeur van de Nederlandse van het Internationaal Olympisch Comité (IOC): ‘Volgens het IOC is een Dopingautoriteit, constateert dat de gevolgen van dopinggebruik voor middel pas doping als het prestatiebevorderend, slecht voor de gezondheid overtreders niet overal hetzelfde zijn. ‘Naast de internationale afspraken van de sporter en tegen de geomtrent doping hebben sommige landen, zoals Frankrijk, Spanje en dachte van sportiviteit is.’ Een an´De internationale dopinglijst is niet der probleem is, dat de internatioBelgië, dopinggebruik opgenomen wetenschappelijk onderbouwd´ in hun strafrecht.’ Ram beaamt dat nale dopinglijst niet wetenschappelijk is onderbouwd. Nikkels: ‘Het is een papegaaiensysteem. Cannabis dit sporters kwetsbaarder maakt. Nederlandse renners kunnen in het bijvoorbeeld is prestatieverslechterend, maar de Amerikanen willen het buitenland gearresteerd worden voor het gebruik van doping. Bovendien op de lijst hebben om politieke redenen.’ Een middel als epo zou volgens hebben ze nu te maken met het charter van de UCI, dat door alle profeshem niet meer op de dopinglijst moeten staan. ‘Epo is in beperkte dosesionele renners getekend moet worden. De UCI wil zo via het arbeidsringen absoluut niet schadelijk voor de gezondheid. Alles hangt af van de recht dopinggebruik uitbannen. Ram: ‘Veel ploegen hebben al contracten met hun renners afgesloten dosering.’ Epo stimuleert onder andere de aanmaak van rode bloedlimet clausules over dopinggebruik. Het charter is een poging om deze te chaampjes. Onder zware omstandigheden kan het middel, mits juist gestandaardiseren.’ Hierdoor zijn er in sommige landen nu drie manieren doseerd, zelfs goed voor de gezondheid zijn, betoogt de huisarts. ‘Als om doping aan te pakken: ´De zogeheten WAD Code heeft sinds 2004 iemand twee doosjes paracetamol koopt en die in een paar uur opeet, in elk geval geleid tot harmonisatie van de antidopingregelgeving bingaat die persoon hartstikke dood. Zo bezien zou paracetamol ook op de nen de sport,´ vertelt Ram. Hij ziet geen harmonisatie van het strafrecht dopinglijst moeten staan. De sporter voelt minder pijn en het kan schaop dit gebied in het verschiet. ´De arbeidsrechtelijke aanpak, die overidelijk zijn voor de gezondheid.’ gens niet uniek is voor de wielersport, blijkt absoluut effectief. Dat beLiever zou Nikkels zien dat een middel als epo in bepaalde doseringen, wijzen de vele bekentenissen en grote onderzoeken die nu lopen.´ onder bepaalde voorwaarden en onder strikt toezicht van een arts zou worden toegestaan. ‘De gezondheid van de sporter moet in het antidoDoor de recente ontwikkelingen wordt er strenger opgetreden. ´Als pingbeleid vooropstaan. Dan heb je zowel de sporters als de bonden als dopingautoriteit kunnen wij geen telefoons aftappen, huiszoekingen de dopingjagers op je hand.’ < [Vincent Smits] uitvoeren of renners ontslaan,’ stelt Ram. ´Via justitie en het arbeidsrecht

PM 5 / 7

11

achtergrond >

Het aanbesteden verloopt zo nu en dan erg rumoerig. Zowel de overheid als het bedrijfsleven moet erg aan de Europese ­a anbestedingsregels wennen. Het kabinet negeert de roep om een ­onafhankelijke toezichthouder. Het zet al z’n geld op de professionalisering van de overheidsinkoop. De overheid geldt als een grote inkoper. Of het nu gaat om tunnels, beleidsonderzoek of wc-papier op kantoor, de overheid heeft het allemaal nodig. Al deze bestedingen zijn jaarlijks goed voor zo’n vijftig miljard euro. Bij het doen van aankopen heeft de overheid een aantal belangen voor ogen te houden. Omdat de overheid het geld uitgeeft namens de belastingbetaler, zal ze moeten streven naar een efficiënt inkoopbeleid. Daarnaast moet de overheid, om de marktwerking te waarborgen, ieder bedrijf een eerlijke kans bieden om mee te dingen naar een opdracht. Bij de grotere klussen dient er een Europese aanbesteding uitgeschreven te worden. On-

‘Op de professionaliteit van de inkoper valt nog Heel wat winst te boeken’ der de daarvoor vastgestelde drempelwaarden gelden er geen specifieke regels, wel heeft de overheid zich dan te houden aan algemene regels uit het EG-verdrag, zoals het discriminatieverbod. Jarenlang kon het thema overheidsinkoop op maar weinig belangstelling rekenen. Even een telefoontje naar een advieskantoor voor een maandenlange opdracht, afspraken op een bier viltje, het gebeurde gewoon. ­‘Ondanks de enorme invloed van de overheid als economische factor is daar tot enkele jaren geleden nauwelijks serieuze aandacht

12

PM 5 / 7

voor geweest,’ vertelt Jan Telgen, hoogleraar besliskunde en inkoopmanagement aan de Universiteit Twente en partner bij Significant, een adviesbureau dat veel voor de publieke sector werkt. Gaandeweg is de houding ten aanzien van ‘het gunnen van overheidsopdrachten’ veranderd, niet in de laatste plaats door de ervaringen opgedaan met de bouwfraude. ‘Sindsdien is duidelijk sprake van een verdere professionalisering en voor de publieke sector betekent dat aanbesteden,’ aldus Telgen. Om de professionalisering kracht bij te zetten, besloot het kabinet in 2005 tot oprichting van het Regiebureau Inkoop Rijksoverheid.

Onduidelijkheid Voor lang niet alle sectoren is duidelijk of er een aanbestedingsplicht geldt. ‘Dat zie je op het grensvlak van publiek en privaat, waarop bijvoorbeeld onderwijsinstellingen, woningcorporaties en ziekenhuizen zich bevinden,’ zegt Mariëlle van de Keur, directeur van Tendercoach, een in Den Haag gevestigd bureau dat bedrijven begeleidt bij het inschrijven op aanbestedingsprocedures. ‘Deels gaat het daar op de ouderwetse manier en deels wordt het zekere voor het onzekere genomen en wordt er een aanbesteding uitgeschreven,’ aldus Van de Keur. Vorige maand nog vernietigde de Hoge Raad het arrest van het Hof Den Bosch,

waarin werd aangenomen dat ziekenhuizen onder de Europese aanbestedingsregels ­v allen. Volgens het hoogste rechtscollege moet de zaak opnieuw worden behandeld. In de voorbije jaren hebben veel zieken­ huizen een aanbestedingsprocedure gestart. Federatie Het Instrument (FHI), een koepelorganisatie waaronder de Nederlandse branche­organisatie voor medische technologie valt, becijferde dat de kosten die ­z iekenhuizen daardoor maken aan administratieve inspanningen, opleidingen en het inhuren van consultants inmiddels zijn ­opgelopen tot 80 miljoen euro.

aanbestedingskosten van ziekenhuizen zijn opgelopen tot 80 miljoen euro

Schijnvertoning Daar waar wel volop wordt aanbesteed, verloopt het proces allesbehalve vlekkeloos. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken deed onderzoeksbureau Significant een meting naar de naleving van de Europese aanbestedingsregels door de overheid in 2004. In alle geledingen van de overheid waren er ten opzichte van het vorige onderzoek, in 2002, verbeteringen zichtbaar, maar dat bleek nog lang niet genoeg. Vooral de gemeenten, die de helft van alle aanbe-

Tekst JAN SANDERS Beeld Rob Jongbloed

Aandeel mkb in overheidsopdrachten gehalveerd

Kabinet verzet zich tegen aanbestedingswaakhond

stedingen voor hun rekening nemen, scoren laag: in 20 tot 30 procent van de gevallen worden de regels nageleefd. Ook de waterschappen doen het met 20 tot 30 procent slecht. Aan kop gaan de departementen, met een score van 70 tot 80 procent. ‘Daarbij is alleen gekeken naar de centrale organisaties in Den Haag. Bij de veel grotere buitendiensten is de situatie naar verwachting minder goed,’ aldus Telgen. Een veelgehoorde klacht uit het bedrijfsleven is dat de aanbestedingsprocedures vaak een schijnvertoning zijn: de opdrachtgever zou al lang en breed weten met wie hij in zee gaat, maar hij moet voor het spel ­a lleen nog even een aanbestedingstraject aflopen. ‘Dat hoor je vrij veel,’ zegt Ireen Hardenbol van MKB-Nederland. ‘Het probleem is dat het heel lastig te bewijzen is, maar je ziet dat ondernemers aanbestedingsprocedures vaak wel zo beleven.’ Criteria Net zo goed als consumenten hebben opdrachtgevers bij de overheid volgens Telgen vaak een voorkeur voor een bepaalde leverancier. Maar de inkoper moet zich kritisch hiertegenover opstellen. ‘Als de voorkeur voor een leverancier te vertalen is in harde criteria is het taak van de inkoper om juist dat duidelijk te krijgen en die criteria in de aanbesteding op te nemen. Maar de een vraagt door en de ander vindt het algauw goed en neemt wat algemene criteria op. Het

komt dus aan op de professionaliteit van de inkoper en daar valt nog heel wat winst te boeken,’ zegt Telgen. Volgens inkopers van het platform Aanbestedingsmakelaar.nl wordt er regelmatig druk uitgeoefend op inkopers om de rug niet al te veel te rechten. ‘Iedere keer moeten we dan onze taak uitleggen. Gelukkig gaat het niet meer zo ver als vroeger. Toen moest je niet zeuren. Soms was er niet eens een inkoper,’ aldus een van de inkopers, die graag anoniem blijft ‘om belangeloos aan de website te kunnen blijven werken’. Van de ambtelijke top krijgen ze door de veelheid van

‘De naleving verbetert, alleen is dat niet voor iedereen even leuk’

andere belangen nog lang niet de status die nodig is, is de heersende mening. Mede daarom startten ze begin dit jaar de website www.aanbestedingsmakelaar.nl. ‘De inkopers worden onvoldoende gehoord. Je hebt bijvoorbeeld wel de vereniging Nevi Publiek, maar alleen al de koppeling met de naam Nevi, dat ook een belangrijke leverancier van inkoopopleidingen is, suggereert dat er meer belangen meespelen dan alleen die van de inkoper.’ Een ander verwijt dat de inkopers wordt gemaakt is dat ze alleen maar selecteren op

de laagste prijs. Om die reden liet bijvoorbeeld Twijnstra Gudde, sinds jaar en dag een veelgevraagd adviseur in alle lagen van de overheid, vorige maand weten het aantal inschrijvingen op aanbestedingsprocedures te zullen halveren. Ongeveer dertig procent van de opdrachten waarvoor het kantoor zich inschreef werd binnengehaald. ‘Het weegt onvoldoende op tegen het werk dat we steken in al die andere offertes,’ liet commer­ cieel directeur Roel Geers vorige maand optekenen in Het Financieele Dagblad. Maar volgens de overheidsinkopers van Aanbestedingsmakelaar.nl mag niet worden vergeten dat ‘dit soort kantoren’ tot enkele jaren geleden de opdrachten gewoon onderhands binnenhaalde. ‘De naleving verbetert, alleen is dat niet voor iedereen even leuk,’ aldus een van de inkopers. Ondernemers uit het mkb klagen dat de overheid vaak één aanbesteding uitschrijft, waar ook verschillende aanbestedingen uitgeschreven kunnen worden. ‘Aanbestedende diensten zijn bang om fouten te maken in de procedures. Wat je veel ziet gebeuren, is dat ze, om niet te veel risico te nemen, alles op een grote hoop vegen,’ zegt Hardenbol. Maar door het stapelen van orders vallen ondernemingen uit het mkb vervolgens buiten de boot. ‘Zij kunnen niet het schaalvoordeel van de grote ondernemingen bieden,’ aldus Hardenbol. Telgen wijst erop dat zo’n aanbesteding inkooptechnisch in verschillende percelen kan worden opgedeeld. ‘Bij

PM 5 / 7

13

achtergrond < de aanleg van een weg kun je er bijvoorbeeld voor kiezen de opdracht te verstrekken aan verschillende bedrijven, in plaats van aan één groot concern. Het opsplitsen van projecten gebeurt lang niet altijd. Dat kost wel wat extra regievoering, maar je krijgt daardoor ook verschillende leveranciers, al dan niet uit het mkb. Het opsplitsen zou dus in ieder geval meer overwogen kunnen worden,’ aldus Telgen. Toezichthouder Om een groot deel van de problemen rondom aanbestedingen de wereld uit te helpen, wordt er regelmatig voor gepleit om een onafhankelijke toezichthouder voor aanbestedingen in te stellen. Ook het Adviescollege

‘ Er heerst een sfeer van don’t bite the hand that feeds you’ toetsing en administratieve lasten (Actal) drong daar in zijn advies van september 2005 op aan. Een toezichthouder zou volgens het college makkelijker verbeteringen in het gedrag van aanbestedende diensten kunnen afdwingen. Elders in Europa kennen Denemarken en Oostenrijk zo’n gespecialiseerde toezichthouder, die bindende uitspraken doet. Onlangs pleitte ook MKB-Nederlandvoorzitter

14

PM 5 / 7

Loek Hermans voor toezicht op aanbestedingen. Het aandeel van mkb-ondernemingen in overheidsopdrachten zou de afgelopen tien jaar zijn gehalveerd. Volgens de ondernemersorganisatie zou de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) die rol op zich moeten nemen. ‘Als je nu als ondernemer buiten de boot valt, is het enige wat je kunt doen naar de rechter stappen. Maar dat doen bedrijven niet snel, omdat ze bang zijn de relatie te verstoren. Ze willen de volgende keer weer worden uitgenodigd,’ zegt Hardenbol. Daarnaast zou een toezichthouder, in tegenstelling tot particuliere bedrijven, documenten kunnen opvragen. Ook Telgen merkt dat bedrijven huiverig zijn om een rechtszaak te beginnen tegen de klant van morgen. ‘Onder ondernemers heerst een sfeer van don’t bite the hand that feeds you,’ aldus de hoogleraar. Hij ziet meer in een ‘voorportaal’, waar bedrijven laagdrempelig hun klachten kunnen neerleggen en dat daarnaast zelfstandig onderzoek doet. Maar of de NMa de aangewezen organisatie is om deze rol te moeten vervullen, vraagt hij zich af. ‘De NMa is meer gericht op gedegen onderzoek en hier gaat het om zeer snelle reacties tijdens lopende aanbestedingen.’ Mariëlle van de Keur, tevens bestuurslid van MKB-Den Haag, ziet evenmin een taak weggelegd voor de NMa als aanbestedingspolitie. ‘De NMa heeft voor het bedrijfsleven

een hoge drempel om contact mee te zoeken. Deze toezichthouder zal altijd gezien worden als de mededingingswaakhond. Bedrijven zijn niet zo happig om daarop af te stappen.’ Vanuit de overheid bestaat er weerstand tegen een toezichthouder. ‘De overheid wil niet zo graag op de vingers worden getikt,’ aldus Hardenbol. In de nieuwe Aanbestedingswet, die januari 2008 in werking moet treden, weigert het kabinet plaats in te ruimen voor een toezichthouder. In de memorie van toelichting geeft het kabinet aan zijn hoop te vestigen op andere ontwikkelingen die naleving moeten verbeteren. Zo verwacht het kabinet een betere naleving door verscherpte accountantscontrole bij gemeenten

‘De overheid wil niet zo graag op de vingers worden getikt’ en provincies. Maar professionalisering bestempelt het kabinet tot verreweg de belangrijkste manier om te komen tot betere aanbestedingen. Telgen denkt daar anders over: ‘Verdere professionalisering levert meer op dan extra regels of een toezichtorgaan, maar het levert geen zekerheid dat het goed gaat.’ <

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten 9 2511 EB Den Haag tel 070 - 31 22 777 fax 070 - 34 56 925 www.pm.nl [email protected] [email protected]

De beste stuurlui De beste stuurlui staan aan wal, luidt het gezegde. Dat is ironisch bedoeld. Toch kom je aan de wal van het openbaar bestuur nogal eens stuurlui tegen, wie de ironie van het spreekwoord lijkt te zijn ontgaan. Zij menen te weten hoe het moet, maar zijn zelden te ­betrappen op het praktiseren van hun eigen concepten. Neem de bestuurskunde: op een aantal goede uitzonderingen na zijn de meeste bestuurskundigen liever bezig met conceptuele analyses achteraf dan dat zij hun ideeën concreet toepassen of uittesten in de praktijk, opdat deze getoetst kunnen worden. Dat is ­overigens hun goed recht. Wetenschappers ­maken doorgaans de facto hun eigen functie­ beschrijving en die baseren ze op hun eigen rolopvatting. Die vrijheid gaat wat mij betreft wel gepaard met verantwoordelijkheid: de ­verantwoordelijkheid om zelf aan te geven waarop je wetenschappelijk en maatschappelijk afgerekend wilt worden. De sociale wetenschappen vinden het echter vaak comfortabeler om anderen de maat te nemen dan zichzelf. Een institutie die zich duidelijk manifesteert als bestuurskundig ‘kennisnetwerk’ is de VN. Ook zij predikt meer dan zij praktiseert. Vorige week vond in Wenen het Global Forum on Reinventing Government plaats. Dit congres bracht 2.000 mensen uit de wetenschap en de praktijk samen om te spreken over het thema building trust in government. De centrale gedachte was dat door betere dienstverlening en transparantere verantwoording het vertrouwen in de overheid zal ­toenemen. Om dat te bereiken dienden de aanwezigen doordrongen te worden van een handjevol begrippen, dat door diverse sprekers steeds in verschillende volgorde werd voorgeschoteld: ­governance, interaction, transparency, partici­ pation, accountability, public-private partnership, decentralization, customer orientation en innova­ tion. Prima begrippen om in een speech te benadrukken, maar stukken interessanter wanneer zij concreet worden toegepast in de praktijk. Gelukkig gaf de VN-organisatie, waarschijnlijk onbewust, duidelijk prijs in hoeverre zij zelf in staat is haar adagia met betrekking tot organisatie en dienstverlening te praktiseren. Ik heb ervan genoten. Ik was uitgenodigd om een presentatie te geven over het gebruik van interactieve werkvormen en spelsimulaties. Dat had nogal

wat voeten in de aarde. Voor de declaratie van de reiskosten kreeg ik een hoeveelheid papieren in te vullen, die deed vermoeden dat het om de ­sollicitatie op de functie van secretaris–generaal ging. Opleidingen tot en met de basisschool, ­referenties van vorige werkgevers, medische ­verklaringen en vele andere paperassen werden verlangd. De presentatie zou 20 minuten duren, het papierwerk heeft uiteindelijk meer dan het tienvoudige gekost. Bij aankomst in het Weense congrescentrum trof ik een enorme batterij loketten waar deelnemers zich konden registreren. Zij waren alfabetisch geordend. Dat betekende dat je je moest melden bij het loket met de eerste ­letter van je achternaam. Mij viel op dat de dame achter de letter B het stukken drukker had dan de dame achter letter Q. Vreemd hé? Nadat ik een kwartier in de rij had gestaan achter de letter J, werd ik vriendelijk doorverwezen naar de letter D, van ‘Dejong’. De processen kwamen mij niet erg reinvented voor. De presentatie over interactieve werkvormen mocht ik geven in een zaal waarin alle stoelen dezelfde kant op stonden en niet verzet mochten worden. Mijn biografie werd monotoon voorgedragen en na afloop konden er geen ­vragen worden gesteld. Interaction? Very important, indeed! De slotverklaring van de conferentie was ook een feest. Terwijl de deelnemers dagenlang over niets anders dan participation en transparency hadden gepraat, werd in de slotsessie een document gepresenteerd waarop stond dat alle deelnemers de daarin geformuleerde resoluties hadden aangenomen. Het was onduidelijk wie het document geschreven had, hoe het tot stand was gekomen en al helemaal of er überhaupt iemand over geraadpleegd was. So much for accountability!

Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Arne Gielen, Eefje Rammeloo, Jan Sanders, Vincent Smits, Maurice Swirc, Sandra Verdel, Chris van de Wetering, Josien Hillen (stagiaire) en Rianne Waterval (projecten) Eindredactie Johan Jansen en Nicoline Maarschalk Meijer Medewerkers aan dit nummer Eric Brinkhorst, Yvonne Kroese, Imre de Roo en Gerhard van Roon Artdirector Rob Jongbloed Opmaak Cindy Versteeg en Bert van Zutphen Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Drukkerij UnitedGraphics, Zoetermeer Advertenties Asha Narain, 070 - 31 22 770, [email protected] Verschijning PM komt 22 maal per jaar uit in een oplage van ruim 13.500 exemplaren Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via [email protected] Een jaarabonnement op PM kost € 135,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2007, Politieke Pers BV

Van stuurlui aan wal hoeven we niet te verwachten dat ze zeebenen hebben. Op de wal zijn ­andere competenties van belang. Maar enig respect voor het principe practice what you preach zou de geloofwaardigheid van degenen aan wal en de bereidheid van echte stuurlui om naar hen te luisteren wel enorm doen toenemen.

Jorrit de Jong Directeur van het Centre for Government ­Studies, Universiteit Leiden, Campus Den Haag PM 5 / 7

15

interview >

16

PM 5 / 7

TEKST imre de roo FOTO’S eric brinkhorst

Jan Ilsink, voorzitter commissie Derde evaluatie Algemene wet bestuursrecht (Awb)

‘De burger weet niet wat het bestuur van hem verwacht’ Of het gaat om de aanvraag voor een vergunning of om beroep tegen een uitspraak, de burger weet niet wanneer hij in actie moet komen. Raadsheer bij de Hoge Raad Jan Ilsink maakt zich zorgen over de informatiekloof tussen de overheid en de burger.

Minister van Justitie Hirsch Ballin zei het onaanvraag van een vergunning is of een beroep bestuur algemene informatie zou moeten geven langs nog bij de installatie van de commissie tegen een uitspraak – hij wat moet doen, en over de procedure voor de bestuursrechter. Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat: ‘Er wat juist niet. Als het tot een rechtszaak komt, Goede voorlichting aan het publiek zou bij het is een toenemende rechtsvervreemding, die de weet hij vaak niet wat een bestuursrechter van bestuur zelf moeten beginnen. Natuurlijk kunkloof tussen burger en rechtsstaat vergroot. De hem verwacht op de zitting. En ook niet wat hij nen de rechter, gemeenten en provincies en zorg voor het behoud van vertrouwen in de van de bestuursrechter kan ­verwachten. Bij een andere bestuurders niet in elke zaak specifiek rechtsstaat is en blijft milieuvergunning, waar aangeven wat er van partijen verwacht wordt. daarmee een zaak die vaak verschillende parHet moet wel objectief blijven. Maar het hoort ‘Het hoort bij de taak van continu aandacht betijen belanghebbende daarnaast bij de taak van de rechter om pareen rechter partijen instructies te geven’ hoeft.’ De commissie zijn, is het bijvoorbeeld tijen in een specifiek geding instructies te geven, waarbij te denken valt aan een bewijsEvaluatie Algemene al bij het indienen van wet bestuursrecht III, in het leven geroepen door de aanvraag belangrijk dat alle relevante feiten opdracht of het verschaffen van informatie.’ de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken, worden aangedragen, zodat het bestuur een komt tot een vergelijkbare conclusie. ‘Als je de goede afweging kan maken voor het al dan niet Een van de aanbevelingen die u doet is ‘pak toepassing van het bestuursrecht bekijkt vanuit afgeven ervan. In een later stadium – als er eens wat vaker de telefoon’. Dat klinkt wel bezwaar wordt gemaakt, of in beroep bij de het perspectief van de burger, dan zie ik in elk heel simpel. geval een informatiekloof,’ aldus Jan Ilsink, voorrechter – kun je niet meer met nieuwe feiten ‘Uit een van de onderzoeken kwam naar voren zitter van de evaluatiecommissie en in het dakomen. De rechter toetst uiteindelijk of het bedat veel mensen als meedenkend burger aan gelijks leven raadsheer in de Hoge Raad. Het het bestuur schrijven en dat zij nogal eens stuur een goede afweging heeft gemaakt voor rapport van de commissie is gebaseerd op vijf ­verrast worden als hun brief zonder meer wordt zijn besluit en niet zozeer of het een juiste bedeelonderzoeken naar verschillende aspecten aangemerkt als klacht. Die wordt door het slissing is. Wat de taak van de rechter precies van de uitvoering van de Algemene wet beis en hoe hij toetst, daar heeft de betrokken ­bestuur dan helemaal opgetuigd. Maar lang niet stuursrecht (Awb). De onderzoekers bekeken burger meestal geen idee van. alles hóéft geformaliseerd te worden. Bij de daarvoor Awb-procedures vanuit het gezichtsDoordat de burger vaak hoge verwachtingen burger bestaat juist de behoefte aan informeel punt van de burger, de klachtbehandeling door heeft van een procedure, wil het nog wel eens contact. Als een ambtenaar eens wat vaker de bestuursorganen, de feitenvaststelling in beroep, voorkomen dat hij gefrustreerd raakt tijdens het telefoon zou pakken om te vragen wat iemand definitieve geschilbeslechting en de Europese proces. Je kunt zeggen dat hij dan maar naar eigenlijk wil, zou er een hoop ellende bespaard agenda van de Awb. een advocaat moet gaan, maar het idee achter kunnen worden.’ het bestuursrecht is juist dat dat zo laagdremDe onderzoekers van de deelonderzoeken pelig moet zijn dat iedereen zichzelf zou moeten In een bestuursrechtszaak zou de rechter constateren een hele reeks tekortkomingen kunnen representeren. actief op zoek moeten in de uitvoering van het bestuursrecht. Is het De commissie advi­seert gaan naar de feiten, ‘Bij de burger bestaat echt zo erg gesteld met het bestuursrecht in daarom zowel aan het om de ongelijkheid de behoefte aan bestuur als aan de tussen de betrokken Nederland? informeel contact’ ‘Laat ik allereerst zeggen dat we in een fatsoenrechtbanken de burger ­partijen – overheid en lijk land leven. Wij hebben gelukkig geen dinburger – te compenseren. In de praktijk nebeter, en vooral tijdig, voor te lichten.’ gen gevonden die helemaal niet goed gaan. Met men bestuursrechters echter vaak een lijdede Algemene wet bestuursrecht zelf is niet Komen rechtbanken niet in de knel als zij lijker houding aan, ­zeggen de onderzoekers. burgers moeten gaan voorlichten over wat En de burger heeft het nakijken? ­zoveel mis en de algemene beginselen van zij van hen kunnen verwachten tijdens een ‘De meeste hoger opgeleiden kunnen zichzelf ­behoorlijk bestuur worden wel degelijk gewaarborgd. Maar het kan natuurlijk altijd beter. wel redden. Zij weten in elk geval meestal wel zitting? Zij worden immers geacht onpartijWat mij opvalt, vanuit het perspectief van de dig te zijn en een onafhankelijk besluit te wanneer zij rechtshulp moeten inroepen. We burger, is dat hij niet weet in welke fase van nemen. weten ­eigenlijk te weinig over hoe mensen aan een bestuursrechtelijk proces – of dat nu de ‘Het gaat erom dat ­zowel de rechter als het de onderkant van de samenleving het bestuurs

PM 5 / 7

17

Hoort u wel alles?

Met PM blijft u op de hoogte van alle actuele informatie over publieke zaken. PM weet exact wat er speelt in de publieke sector en houdt beleidsmakers, uitvoerders, politici, belangenbehartigers en adviseurs hiervan op de hoogte. PM biedt elke twee weken actuele informatie van hoog niveau over publieke zaken. Dit doen we door de lopende zaken bij de overheid, in de Haagse politiek én in Brussel te volgen. Door de schijnwerper te zetten op ambities en prestaties van de overheid en daarbij de belangrijke spelers te identificeren. En door ons altijd te focussen op de inhoud.

3 maanden gratis proefabonnement!

Antwoordcoupon

Ja,

Organisatie: Naam en voorletters: Functie:

Wilt u op de hoogte blijven van alle ontwikkelingen

Adres:

in de publieke sector? Maak dan nu kennis met PM,

Plaats:

hét magazine voor de overheid, en ontvang PM 3 maanden gratis!

ik maak graag kennis met PM en ontvang een gratis kennismakingsabonnement van 3 maanden!!

E-mail:

Postcode:

Telefoon:

Stuur deze volledig ingevulde antwoordcoupon naar: PM, Antwoordnummer 10818, 2501 WB Den Haag.

18

PM 5 / 7

www.pm.nl

Meer informatie vindt u op www.pm.nl of bel 070 - 3122770.

interview < recht ervaren. Daar is nog nooit onderzoek naar bank dus minder betaald krijgt. Aan de ene gedaan. En dat terwijl zij waarschijnlijk juist kant is het waar dat zittingsgericht onderzoek veel met de overheid te maken hebben, al is het efficiënter is, want een vooronderzoek vergt alleen al omdat zij bijvoorbeeld een uitkering of meer tijd per zaak en er is ook nog eens de huursubsidie hebben. Misschien nemen zij niet inzet van een gerechtssecretaris voor nodig. eens de moeite om bezwaar te maken tegen Aan de andere kant wordt door een diepgaanbesluiten die hen aander onderzoek door de rechter ook tijd begaan, laat staan dat zij bij de rechter terecht- ‘De meeste hoger opgeleiden spaard omdat een zaak kunnen zichzelf wel redden’ niet naar het bestuur komen. Hoever een rechter wordt teruggestuurd wil gaan om de feiten voor heroverweging, van een zaak vast te stellen, is voor een deel met het risico dat de ­burger er weer over gaat een kwestie van procesfilosofie. Het heeft ook klagen en het eigenlijke geschil nog steeds niet met de cultuur van de behandelende instanties is opgelost. Na een vooronderzoek van de rechter komt het misschien niet eens tot een uitte maken. Als er veel partijen bij een zaak bespraak, maar wordt er geschikt of zoeken partrokken zijn, zoals in het omgevingsrecht, is het tijen hun heil in mediation omdat er iets heel van belang alle feiten in een zo vroeg mogelijk stadium naar voren te brengen. De rechter anders achter de onenigheid blijkt te zitten. Het speelt dan hoofdzakelijk de rol van grensrechter, traject kost misschien iets meer tijd, maar de die toetst of de afwegingen juist zijn gemaakt. kans dat het conflict wordt opgelost, is wel Zijn er slechts twee partijen betrokken, zoals groter. Om het onderzoek anders aan te pakken bijvoorbeeld in het belastingrecht, dan is de is wel een verandering in attitude van de rechrechter vaak minder lijdelijk. Wie een conflict ter nodig. Een dergelijke cultuuromslag zou bij met de Belastingdienst heeft, kan voor de ­rechter de ­rechtbanken moeten beginnen, want zij zijn vaak nog allerlei bewijs aanvoeren. De sociale de ‘poort’ waar alle zaken binnenkomen. De verzekeringsrechter stond er vroeger om bekend top is daarvoor te divers met de verschillende het onderzoek van het bestuur zelfs helemaal ­beroepsinstanties die Nederland kent.’ over te doen. Er is wat dat betreft geen unifor‘Kennis over de rechtsstaat Moet de wet niet gemiteit in de toepassing hoort, net als verkeersles, woon worden aangebij burgerschapskunde’ van de Awb. Het zaakspast? gerichte onderzoek is ‘Dingen via de wetgevrijwel geheel verlaten. De afgelopen jaren was ver proberen te veranderen is een laatste redhet vooral belangrijk om de doorlooptijd, de duur middel. Wij zijn daar als commissie terughouvan een procedure terug te dringen. Dat is de dend in geweest. Wij hebben aanbevolen dat meeste rechtbanken gelukt, maar soms ten bestuursrechters op deelterreinen tot beleid koste van een goed ­feitenonderzoek. En dat leidt komen, om inzichtelijk te maken wat zij precies er weer toe dat dikwijls alleen een ­formele toettoetsen en wat procespartijen in ­bepaalde fases sing door de rechter plaatsvindt en het eigenvan een procedure mogen en kunnen doen. Daar horen ook regels over het omgaan met lijke geschil niet opgelost wordt.’ bewijs bij. Omdat er in Nederland niet één De efficiency is wellicht te ver doorgeschoten. hoogste bestuursrechter is, stellen wij de wetHoe zou je die situatie weer om kunnen gever voor de Awb aan te vullen met een regeling omtrent bewijsrecht – wie dient welk keren? Vergt dit niet een hele cultuur­ omslag? bewijs wanneer aan te ‘Het feit dat rechters brengen. Ook zou er ‘Dingen via de wetgever veranderen is een laatste vaker alleen zittingsgeeen algemene wetteredmiddel’ richt onderzoek doen, lijke regeling moeten heeft waarschijnlijk ook komen voor een tusmet de financiering te maken. De rechtbanken senuitspraak door de ­rechter, die hij bijvoor­worden immers betaald voor de zogenoemde beeld zou kunnen doen om in een vroeg sta‘kernproducten’ – uitspraken – die zij leveren. dium van de procedure te bepalen hoe de bewijslast moet worden verdeeld of om, in een Het zou nuttig zijn als rechters zelf in zaken die zich daarvoor lenen meer vooronderzoek naar andere situatie, een prejudiciële vraag te ­stellen de feiten zouden doen, zodat de kans groter is aan het Europese Hof van Justitie.’ dat zij een geschil definitief kunnen beslechten. Maar als een ­rechter een zaak langer aanhoudt Wat verwacht u van de toekomst? voor meer onderzoek, betekent dat nu helaas Het verlangen om de uitvoering van het ook dat hij minder uitspraken doet en de recht­bestuursrecht te verbeteren, leeft duidelijk. Dat

kun je alleen al afleiden uit de soepele besluitvorming binnen de commissie, waarin zowel bestuurders als rechters als onafhankelijke ­deskundigen zitting hadden. Voorzitter Bart Jan van Ettekoven van de Vereniging voor Bestuursrecht zei afgelopen mei in zijn jaarrede dat het opvallend is “dat de gerechten zich ervan ­bewust zijn dat, na te hebben ingezet op snelheid en kwantiteit, nu moet worden getrokken aan de kwaliteit”. Je mag verwachten dat onze aan­bevelingen serieus worden genomen.’ Zouden scholen er niet mede verantwoordelijk voor moeten zijn dat mensen weten wat van hen verwacht wordt in een rechtsstaat? Het is heel vreemd dat dat nauwelijks aan de orde komt. Het hoort, net als verkeersles, bij burgerschapskunde.’ <

Jan Ilsink Jan Ilsink (1946) werd in Deventer geboren. In 1973 begon hij zijn carrière als belastinginspecteur in Groningen en Friesland. In 1976 wordt hij wetenschappelijk mede­werker aan de Rijksuniversiteit ­Groningen. In de jaren tachtig zet hij zijn loopbaan voort binnen de rechterlijke macht. Sinds 2003 is Ilsink raadsheer bij de Hoge Raad.

PM 5 / 7

19

coverstory >

Verplichte ta tegen smurf Staatssecretaris Dijksma van Onderwijs wil taalachterstanden van jonge kinderen aanpakken met verplichte taallessen. Maar werkt dat wel? En hoe problematisch is het gebruik van de zogenoemde smurfentaal?

‘Dit is de li-la-letterrèp, kijk eens welke letters ik heb,’ rappen de jongetjes en meisjes van groep 4B van de Sint Jan de Doperschool in Amsterdam Slotervaart. Meewiegend op de drumbeat, staan de 7- en 8-jarigen op een rij op het ­podium van de tot theaterzaal omgebouwde gymzaal. Ouders, vrienden en buren van de leerlingen vormen op banken, krukken en stoeltjes het publiek. Op een blond jongetje na hebben alle kinderen op het podium een ­Surinaamse, Marokkaanse of andere niet-westerse achtergrond. ‘De W is van water, daar was ik me mee,’ rapt een donker jongetje bij de staande microfoon. Dan volgt de doekendans, een Noord-Afrikaanse dans, uitgevoerd door een groep meisjes. Sommige moeders, de meesten met hoofddoek, klappen en wiegen aarzelend mee. Na nog meer liedjes en dansjes zingen de kinderen uit volle borst het ­afscheidslied: ‘We hebben heel goed leren ­lezen. Feest, feest, feest, we vieren feest.’ Na luid applaus klinkt het feestlied nogmaals, als toegift. ‘Hier leven deze kinderen echt maanden naar toe,’ vertelt Anita Verbeek eerder die dag in haar kantoortje tussen de klaslokalen. Zij is de taalcoördinator van de school waar ze al vijftien jaar juf is. Deze week hebben alle klas-

20

PM 5 / 7

sen, ook de kleuters, hun eigen musicalopvoering. Verbeek: ‘Het is gigantisch veel werk. Sommige leerkrachten zijn er half overspannen van.’ Dat komt, volgens Verbeek, niet in de laatste plaats doordat tachtig procent van de leerlingen slecht Nederlands spreekt. ‘We noemen dat NT2-kinderen, die thuis Nederlands niet als eerste taal gebruiken. Het duurt vaak heel lang voordat die begrijpen waar je het over hebt. ’ Als taalcoördinator bindt Verbeek met ­speciale taalprogramma’s de strijd aan tegen de massale taalachterstand. Vanaf 2,5 jaar kunnen kinderen terecht op de voorschool van de Jan de Doperschool, waar meteen veel aandacht is voor taalbeheersing. ‘Een belangrijk deel van de kinderen spreekt gewoon geen Nederlands of heeft een woordenschat van enkele woorden.’ In de vier grote steden spreken veel kleuters bar weinig Nederlands. Een op de vijf basisschoolleerlingen in groep 1 of 2 is zelfs niet of nauwelijks aanspreekbaar in het Nederlands. Dat concludeerden onderzoekers van het onderwijsadviesbureeau KPC Groep recentelijk na een steekproef onder 43 scholen in wijken die door minister Vogelaar voor Wonen, Wijken en Integratie zijn aange-

wezen als probleemwijk. De betrokken kinderen hebben doorgaans geen voorschoolse educatie gehad en zijn meestal van Turkse of Marokkaanse afkomst. De kinderen van 4, 5 en 6 jaar oud spreken in zinnen van maximaal twee woorden en begrijpen geen gecombineerde ­opdracht zoals ‘pak je stoel en ga zitten’. Deze in Nederland geboren kinderen zitten daarmee op het taalniveau van een 2-jarige. Moeders Volgens KPC heeft de achterstand ook gevolgen voor andere aspecten van de ontwikkeling. Zo kunnen kinderen met een taalachterstand minder goed contact maken met andere kinderen en ze hebben grote problemen met taal-denkrelaties. ‘De achterstanden worden deels veroorzaakt door de slechte taalbeheersing van de moeders, die de kinderen feitelijk opvoeden. Die spreken vaak slecht of geen Nederlands,’ zegt Fritz Spliethoff van KPC Groep. ‘Maar ze spreken hun moedertaal vaak ook slecht. Verder praten deze ouders vaak niet mét, maar tegen hun kinderen. Dat heeft grote gevolgen voor hun gevoel voor communicatie.’ Verbeek deelt die analyse. ‘Als ouders op een ambassade werken en thuis een rijke buitenlandse

aallessen fentaal taal spreken, is dat geen probleem. Hun kinderen kunnen zo naar het gymnasium. Als ouders geen enkele taal goed spreken, komen ze met een achterstand op school die ze maar heel langzaam inlopen.’ Hoe klein de woordenschat van die kinderen is, bleek onlangs nog, toen Verbeek op school ontdekte dat de wasbak bij de toiletten verstopt was. ‘Een jongetje kwam net terug van het toilet en ik vroeg hem of hij dat had gezien bij het handenwassen. Hij antwoordde dat hij zijn handen had gewassen. Ik herhaalde de vraag totdat hij me vroeg: wat is een wasbak? Toen probeerde ik uit te vinden of hij wist hoe een wasbak in het Turks heet. Dat wist hij ook niet. Op dat moment vroeg ik me af: hoe vaak geef jij zomaar een antwoord op een vraag die je eigenlijk helemaal niet begrijpt omdat je niet wéér een vraag wilt krijgen?’ Staatssecretaris Dijksma zegde onlangs 56 miljoen euro extra toe aan gemeenten voor taalonderwijs in kinderopvangcentra aan kinderen van 2 en 3 jaar. Dijksma wil per 2009 ook een verplichte taaltoets invoeren voor driejarigen op consultatiebureaus. Bij een achterstand is taalles verplicht. Het streven is dat in de vier grote steden 100 procent van alle kin-

deren met een achterstand daadwerkelijk extra taalles krijgt. Voor heel Nederland geldt een streefpercentage van 70 procent. Spliethoff: ‘Dat is een goed idee. Je moet echt vroeg beginnen. Vanaf het moment dat een moeder met haar kind bij het consultatiebureau binnenkomt, kun je aan de hand van een aantal indicatoren vaststellen of begeleiding nodig is. Als dat het geval is moet je ervoor zorgen dat het kind die taallessen ook echt krijgt. Dat doe je met veel thuisbezoeken en door iedereen erbij te betrekken, bijvoorbeeld ook de moskee.’ Schadelijk Sommige wetenschappers zetten vraagtekens bij de vroegtijdige inzet van taallessen. ‘Als je dat echt in de vorm van lessen doet, ben ik daartegen,’ zegt ontwikkelingspsycholoog Ewald Vervaet, auteur van het boek Naar School. Psychologie van 3 tot 8, dat onlangs verscheen. ‘Zeker als het gaat om leren lezen en schrijven, heeft het gewoon geen zin en kan het zelfs schadelijk zijn,’ waarschuwt Vervaet. ‘Peuters en kleuters leren op een andere manier. Die moet je geen les willen geven. Spelenderwijs leren kinderen in korte tijd een

Tekst maurice swirc Foto’s rob jongbloed

enorme hoeveelheid woorden.’ Volgens ­Vervaet hebben kinderen van ouders die ook de ­moedertaal gebrekkig beheersen, een achterstand die niet is in te lopen door extra taallessen. ‘De kern van de zaak is, dat hier sprake is van een maatschappelijk probleem dat je niet kan oplossen via de school.’ ‘Ik denk dat het uiteindelijk wel degelijk goed is om al in heel vroeg stadium met taallessen en begeleiding te beginnen,’ zegt ­Verbeek na lang nadenken. ‘Want een kleuter met een flinke taalachterstand heeft een grote kans om later de straattaal, ook wel ‘Murks’ genoemd, te gaan spreken,’ aldus Verbeek, die veel extra geld en tijd investeert in taalonderwijs. ‘Maar eerlijk gezegd denk ik dat een kleuter die een kleine woordenschat heeft door de slechte taalbeheersing van de ouders, ook als hij bovengemiddeld slim is, weinig kans heeft om uiteindelijk naar havo of vwo te gaan. Hoe hard we ook ons best doen.’ De taalkundige Jacomine Nortier stelde in 2001 na onderzoek vast dat ook sommige ­autochtone kinderen soms straattaal spreken, waar de woorden en de stijl uit ‘allochtonentalen’ in doorsijpelen, inclusief de taalfouten en accenten. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om

PM 5 / 7

21

de van Marokkanen gekopieerde, nadrukkelijk uitgesproken ‘z’- en ‘ie’-klanken en het foutieve gebruik van lidwoorden en bijvoeglijke naamwoorden, zoals ‘het sfeer’ of ‘een grote voordeel’. Zij was degene die deze straattaal de naam ‘Murks’ gaf. Nortier benadrukt daarbij, dat jongeren die deze taal spreken gewoon kunnen terugschakelen naar het reguliere Nederlands. Vooral voor jongens heeft het spreken van het Murks iets ‘bravoureachtigs’. Volgens Nortier is het ook fout om allochtonen die straattaal spreken als een probleem te zien. Het is geen gebrekkige variant van het Nederlands, maar een volwaardige taal, mede gevormd door invloeden uit immigrantentalen. Straattaal kun je zelfs alleen maar spreken als je het Nederlands behoorlijk onder de knie hebt, aldus Nortier. Het gebruik in de media van de in haar ogen denigrerende term ‘smurfentaal’ verwerpt zij dan ook. Verbeek vindt dat onzin. ‘Een volwaardige taal? Met die straattaal kom je echt niet ver hier op school en als ze straks van school komen ook niet.’ Collega Ellen van der Geer, die lesgeeft aan groep 7, valt Verbeek daarin bij. ‘Dat straattaaltje mogen ze van mij ook niet gebruiken in de klas. Woorden als doekoe [de Surinaamse term voor ‘geld’, MS] accepteer ik gewoon niet.’ De meeste autochtone tieners kunnen inder-

22

PM 5 / 7

daad schakelen tussen straattaal en gewoon Nederlands, zegt Verbeek. ‘Maar ik vrees dat die NT2-sprekers hier op straat helemaal niet kunnen kiezen tussen het spreken van straattaal en gewoon Nederlands. Die spreken toch echt alleen maar dat straattaaltje met de bijbehorende gebrekkige grammatica.’ Gettootje Natascha Tuinhout kent het verschijnsel van autochtone kinderen die Murks spreken. Zij gaf tot vorig jaar Nederlands aan de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert (CSB), een gemengde middelbare school met vmbo en ook gymnasium. ‘De blanke kinderen die smurfentaal overnemen, inclusief de spelfouten, dat zijn meestal toch kinderen uit zwakkere milieus. Meer ontwikkelde ouders corrigeren hun kinderen. Hoe dan ook waren het vooral de allochtone kinderen die vanuit de Bijlmer naar de school kwamen, die in smurfentaal spraken, met veel Surinaamse en Antilliaanse termen erdoorheen. Tijdens het vmbo-eindexamen hadden ze moeite met woorden als ‘maatschappelijk’ en ‘sociaal’. Maar we hadden ook kinderen uit Marokkaanse gezinnen uit grote steden, zoals Casablanca en Marrakech. Dat waren geen straattaal-Marokkanen. Deze ou-

ders kwamen wél naar de ouderavonden en hadden geen tolk nodig.’ De hoogblonde Ottilie Maters (19) deed in 2005 vmbo–eindexamen op de CSB en werkt, na een mbo-opleiding, tijdelijk in de horeca. ‘Het spreken van straattaal gaat ook gepaard met een bepaalde levenshouding. Nederlandse kinderen die straattaal spreken, kijken op tegen stoere Marokkanen en willen, net als zij, stoer en gevaarlijk overkomen. Het heeft invloed op hun kledingstijl, maar ook op de manier waarop ze met meisjes omgaan. Overdag spelen ze gettootje en ‘s avonds slapen ze in een nette woonwijk en hebben ze een vader die Jan-Peter heet. Ik kan er zelf eerlijk gezegd niet zo goed tegen,’ zegt Ottilie. ‘Autochtonen en allochtonen die in smurfentaal spreken, gaan daar ook als ze van school af zijn mee door als ze blijven hangen in de wereld van de coffeeshops en niet doorstuderen of zo. Het klinkt gewoon belachelijk als je in smurfentaal spreekt.’ Ambtelijk taalgebruik Tuinhout gaf het afgelopen jaar Nederlands aan de Politieacademie in Amsterdam. ‘Daar ben ik ontzettend geschrokken van het gemiddelde taalniveau. De politie werft bewust onder allochtonen, maar dat levert in de praktijk pro-

coverstory <

Rappers tijdens de finale van de Stadsspelen op de Dam in Amsterdam op zondag 1 juli 2007

blemen op. Je moet bijvoorbeeld een procesverbaal kunnen schrijven met juridische termen. Bij het verhoor van een verdachte moet je ambtelijk taalgebruik beheersen. Daar blijkt bij allochtone jongens vaak geen basis voor te zijn. Vooral Marokkanen en Antillianen hebben daar problemen mee. Hun woordenschat en ook hun grammatica schiet vreselijk tekort. Daardoor struikelen deze studenten vaak al vroegtijdig.’ In de Jan de Doperschool rent Amine na afloop van de musical naar zijn ouders. Hij speelde de hoofdrol in de li-la-letterrap. ‘Dat heb jij heel goed gedaan!’ zegt zijn moeder Aicha en geeft hem een regen aan kusjes op zijn hoofd. ‘Morgen krijg je een cadeautje.’ Aicha vertelt dat ze in de eerste jaren thuis nog Arabisch met haar kinderen sprak. ‘Maar nu spreek ik bewust Nederlands met ze.’ Voor moeder Latifa geldt hetzelfde. ‘Met mijn jongste kinderen sprak ik zelfs meteen Nederlands. Dat beheers ik zelf ook beter dan het Arabisch.’ Hoe goed je als kind Nederlands spreekt heeft niet alleen te maken met de sociale achtergrond van je ouders, benadrukt Aicha. ‘Mijn beide ouders waren analfabeet en ik werd thuis helemaal niet zo gemotiveerd. Mijn ouders zeiden tegen me “wat kan jij nou berei-

ken?”. Maar ik heb uiteindelijk een hbo-opleiding afgerond. Waar dat precies door komt? Ik kan er niet precies de vinger op leggen. Uiteindelijk denk ik dat het toch veel met karakter en doorzettingsvermogen te maken heeft,’ zegt Aicha. ‘Toch is het wel degelijk zo dat kinderen van moeders die door gezinshereniging hier komen vaak minder goed Nederlands spreken, doordat hun moeders slecht Nederlands spreken. Die moeders praten ook minder met hun kinderen en al helemaal niet in het Nederlands.’ Latifa: ‘Als ik spreek met mijn kinderen, gebruik ik ook uitdrukkingen zoals “de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet”. Ik let er echt op dat mijn kinderen goed Nederlands spreken. Die importvrouwen zitten ook niet in ons goed opgeleide vriendinnengroepje van moeders.’ Het verschijnsel van autochtonen die straattaal spreken kent Aicha ook uit ervaring. ‘Dat is vreselijk. Ik ken een Hollandse vrouw die getrouwd is met een Tunesiër. Zij spreekt helemaal in smurfentaal en maakt van die taalfouten. Op een bepaald moment zat ze helemaal zo te praten tegen me, met het door elkaar halen van ‘de’ en ‘het’ en met dat accentje. Toen zei ik tegen haar: praat jij eens even normaal. Ik praat toch ook normaal Nederlands tegen jou? Dat rare taaltje is nergens voor nodig.’ <

Straattaal/Murks Woela Ik zweer het Jemek Je moeder (scheldwoord) Sma, chick, tjirie Meisje Canim, habibi, zin Leuk meisje Chickchecken Over meisjes praten Geezer Jongen Flexrelax Leuk Cooleroenie Iemand die -altijd relaxed blijft Hasjaja Nutteloos Moekroe Gevaarlijk Faya Raar, wazig, stoned Faka Alles goed? Fawaka Hoe gaat het? Zwerrie temmen Jointje roken Tappoe moffo Hou je mond! Condoekoe Conducteur  ron (o.a.): Drop je lyrics 2, B Prisma miniwoordenboek

PM 5 / 7

23

in gesprek >

Staatsraad Kees Schuyt:

‘Het rare is dat wij o

Staatssecretaris Jet Bussemaker interviewt wetenschapper en staatsraad Kees Schuyt PM draait de rollen om. In de serie ‘in gesprek’ verplaatst een politicus of ­bestuurder zich in de rol van interviewer. Jet Bussemaker, de huidige staats­ secretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en voorheen Tweede Kamerlid voor de PvdA, spreekt op een grijze zomerdag met socioloog en jurist Kees Schuyt, momenteel lid van de Raad van State en tot voor kort hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Een gesprek over de vergrijzing, de verzorgingsstaat en partijpolitiek.

24

PM 5 / 7

TEKST vincent smits Foto’s gerhard van roon

ouderdom koppelen aan leeftijd’

in je afscheidscollege als hoogleraar aan de UvA enkele weken geleden uitgebreid gehad over de vergrijzing, de AOW en langer ­doorwerken. Is de vergrijzing de belangrijkste uitdaging voor de verzorgingsstaat? En welke plaats vervult de zorg daarin? Ik zie bijvoorbeeld ook dat de arbeidsmarktproblemen zich het sterkst manifesteren in de zorgsector.’ Kees Schuyt: ‘Ja, die twee horen bij elkaar. De vergrijzing is een behoorlijke uitdaging. Hiervoor moet het systeem van de verzorgingsstaat nog een keer goed worden overdacht. De belangrijkste uitdaging zit toch in de zorg voor de ­alleroudsten in de laatste levensfase. De verzorging van deze mensen is niet alleen een grote kostenpost, maar vraagt tevens veel van de ­organisatie in de zorg. De vraag is of wij de toenemende vergrijzing kunnen opvangen met ons huidige systeem. De familiale zorg zal altijd tekortschieten, dus een beroep op de mantelzorg – zoals sommige politici ­plegen te bepleiten – ís geen oplossing. Daar is, gezien de gezinsstructuren van de komende 10 tot 15 jaar, niet veel van te verwachten.’ Bussemaker: ‘In een recent WRR-rapport spreekt men van “de zorgkloof”. We willen dat meer vrouwen participeren op de arbeidsmarkt, maar ook dat er meer mantelzorg

‘Een beroep op de mantelzorg ís geen oplossing’ Tegen het einde van de werkdag stroomt het ministerie van VWS langzaam leeg. Een voor een trotseren ambtenaren de regen op weg naar huis. In haar kamer heeft staatssecretaris Bussemaker net plaatsgenomen aan de grote witte tafel naast Kees Schuyt. Bussemaker laat de catering nog wat drankjes en nootjes brengen. ‘Dat heb ik van André Rouvoet geleerd,’ vertrouwt ze Schuyt toe. Als het stiller wordt op de

gangen, gaan de twee er eens voor zitten. Duidelijk is dat ze er allebei zin in hebben. Jet Bussemaker: ‘Wij kennen elkaar van de wetenschap en we houden ons nu allebei met beleid bezig. Ik als staatssecretaris en jij als lid van de Raad van State. Ik was destijds erg onder de indruk van jouw boek Op zoek naar het hart van de verzorgingsstaat. Je hebt het

komt, iets dat traditioneel meer ­gedaan wordt door vrouwen. Waar ligt de prioriteit?’ Schuyt: ‘Als we het huidige systeem zo houden, vallen er grote gaten. Nu is de verhouding tussen 65-plussers en de beroepsbevolking 1 op 5. Over twintig jaar is dat 2 op 5. Dat betekent een verdubbeling op macro-economisch niveau. Het gevolg hiervan is dat de zorgpremies verdubbeld moeten worden, of dat de uitkeringen voor de

PM 5 / 7

25

Kees schuyt De socioloog en jurist professor dr. mr. Kees Schuyt (1943) bereikte ­onlangs de pensioengerechtigde ­leeftijd en nam daarom enkele weken geleden afscheid als hoogleraar ­sociologie aan de Universiteit van ­Amsterdam. Zijn specialisatie ligt op het gebied van de rechtssociologie. Sinds 1 januari 2005 is hij lid van de Raad van State. Van 1983 tot 1988 en van 1998 tot 2004 was Schuyt lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Hij bekleedde in het academische jaar 2006-2007 de ­Cleveringastoel, waar hij zich bezighield met het onderwerp ‘recht en conflict’. Eerder was hij hoogleraar aan de universiteiten van Nijmegen en Leiden. Schuyt had tot eind 2004 ook een tweewekelijkse column in de Volkskrant.

26

PM 5 / 7

zorg omlaag moeten. Ik pleit er echter voor om dat je daar zelf voor zorgt. Waarom vinden we een driepijlersysteem voor de gezondheidszorg het dan niet meer normaal dat, wanneer die op te zetten, conform de financiële oudedag- bewegingsmogelijkheid op latere leeftijd gaat voorziening. De eerste pijler is dan de basis­ haperen, de oplossing ook voor eigen rekening verzekering. Die bestaat nu al. De tweede komt? Ik vind het niet zo’n gek idee dat in de ­bestaat uit de aanvullende collectieve verzeke- verzorgingstehuizen op particuliere basis ringen voor bepaalde bevolkingsgroepen. Deze ­rollators worden aangeschaft.’ tendens zie je nu ook al opkomen door de ­nieuwe zorgverzekeringswet. Derde pijler is dat Bussemaker: ‘Voel je je wat dit punt betreft alle mensen, te beginnen met de huidige verwant met het huidige Eerste Kamerlid voor ­veertigers, voor zichzelf een verzekering af kun- het CDA Hans Hillen?’ nen sluiten voor de te verwachten zorg op la- Schuyt: ‘Ik probeer als wetenschapper oplostere leeftijd. Als reactie op het argument dat singen voor beleidsproblemen te zoeken. Daarjongere generaties daar toch helemaal niet mee na kijk ik eventueel welke politici het met mij bezig zouden zijn, eens zijn. De vergrij­verwijs ik naar de hyzing wordt een groot ‘Banken kijken al naar potheken. Daar kunnen ­probleem. Wat dat bepakketten die voorzien in jonge mensen het wel. het beheer van de oude dag’ treft vind ik dat Wouter Waarom zou je hen niet Bos volkomen gelijk kunnen wijzen op het feit dat ze ook financieel had toen hij dit tijdens de verkiezingscampagne voorbereidingen moeten treffen voor hun eigen aan de orde stelde.’ verzorging in de latere levensfasen?’ Bussemaker: ‘Wouter Bos kreeg wel alle Bussemaker: ‘De reactie van veel jonge ­ouderenorganisaties over zich heen.’ ­mensen zal zijn dat ze daar toch premie voor Schuyt: ‘De ouderenbonden spelen bij het ­zoeken naar een oplossing voor de vergrijzing betalen.’ Schuyt: ‘Ze betalen premies voor cure, niet voor een dubieuze rol. Zij stoken de eigen leden op care. Verzorging is iets anders dan genezing. De tegen een politicus die een probleem signaleert derde pijler in mijn voorstel leidt ertoe dat de waarvan iedereen weet dat het er is, terwijl dit pure zorg wel collectief blijft, net zoals het pen- voor de meeste ouderen van nu niet meer gaat sioen een collectief contract is, maar waar men- spelen. De bonden gaan ouderen ook al tellen sen wel zelf voor tekenen. Verschillende banken vanaf het 50ste levensjaar. Dat vind ik een onkijken nu al naar aan te bieden pakketten die juiste voorstelling van zaken. Belangrijk is de naast vermogensbeheer voorzien in het beheer collectieve definitie die we aan ouderdom gevan de oude dag. Er zullen steeds meer mensen ven. Het rare is dat wij ouderdom koppelen aan zijn die na hun 75ste leeftijd, terwijl het feit zorg nodig hebben. Ik dat iemand 65 is, niets ‘Als we het huidige zegt over zijn biologidenk niet dat het mosysteem zo houden, vallen er grote gaten’ gelijk is dat de oversche ouderdom en fitheid voor al deze menheid. In mijn afscheidssen adequate zorgvoorzieningen blijft treffen.’ college sprak ik over de derde levensfase. Dat is, ­gemiddeld genomen, de gezonde levensfase Bussemaker: ‘Maar zou je niet kunnen zeggen ­tussen je 60ste en 75ste. Pas op je 75ste beginnen dat die drie pijlers er al zijn? AWBZ is wat de de kwaaltjes te komen. Die collectieve definitie AOW is bij pensioenen. De Zorgverzekerings- van ouderdom en het bijbehorende moment wet is wat de cao-afspraken voor pensioenen waarop je niet meer op de arbeidsmarkt actief zijn. Daarnaast heb je nog de individuele hoeft te zijn, kan daarom mijns inziens verschospaarpot die mensen kunnen gebruiken om ven worden naar een hogere leeftijd. De oudeniet-medische extra’s in hun zorg te regelen, renbonden zouden naar mening eigenlijk pas ­bijvoorbeeld een luxere tv op de kamer.’ mensen lid mogen maken als ze minimaal 65 Schuyt: ‘Zo gesteld blijft de AWBZ enorm duur. zijn. Er zit nu een oneigenlijke druk achter de Een mooi voorbeeld ter illustratie van mijn hele problematiek.’ ­voorstel is de rollator, waarvoor iedereen nu een beroep kan doen op de zorgverzekeringswet. Bussemaker: ‘Ouderen vormen wel een heel Wij vinden het heel normaal dat ouders voor de groot gedeelte van het electoraat.’ fiets van hun kinderen zorgen. Mobiliteit is in Schuyt: ‘We moeten ouderen overtuigen van het ons land zo vanzelfsprekend dat het niet gek is belang van een oplossing voor dit probleem.

in gesprek < Ouderen zijn ook verantwoordelijk voor de 65, maar meer moeten kijken naar het aantal ­levenssituatie van de jongere generaties. Ook jaren dat iemand actief is geweest op de zij moeten meewerken aan een oplossing voor ­arbeidsmarkt in relatie tot de gemiddelde de vergrijzing. Gaan die ouderen met hun armen ­levensduur die aan bepaalde beroepen is vast over ­elkaar zitten en eisen dat de jongere ge- te koppelen. Iemand die in de bouw werkt, heeft neraties voor hen zorgen, of werken ze vanaf bijvoorbeeld een zwaar beroep. Ze beginnen hun 55ste langer door en zorgen ze langer voor vaak op jonge leeftijd, werken dan zo’n veertig zichzelf? Alleen dan jaar en worden op hun 55ste al als versleten kunnen we de echte ‘Ouderenbonden zouden ouderen in hun vierde mensen pas lid mogen maken beschouwd. Deze menlevensfase, vanaf hun sen stoppen eerder met als ze minimaal 65 zijn’ 75ste, een fatsoenlijke werken, maar volgens verzorging geven. Bovendien, als ouderen meer onderzoek leven ze gemiddeld ook minder lang zelf blijven doen, blijven ze langer leven. Er is dan mensen met een licht beroep. Dit geeft het een onderzoek geweest waarbij twee perverse effect aan ons pensioensysteem, dat ­verzorgingstehuizen werden vergeleken. In het de zware beroepen betalen voor de lichte beeerste werden de mensen compleet verzorgd. roepen. De pensioenleeftijd moet daarom gedifIn het tweede moesten de mensen zelf voor hun ferentieerd worden. Interessante vraag voor jou eten en hun planten zorgen. Wat bleek, in het is welke beroepen zwaar zijn. In de bouw wordt tweede tehuis waren de mensen gelukkiger, alles heel goed beschermd door de Arbowetgevitaler en bleven langer leven. Die vitaliteit kun ving. Dat is in de zorg niet het geval, terwijl je dus tot je ­laatste levensfase behouden.’ werken in deze sector, ook ­psychisch, heel belastend kan zijn. Naar mijn mening kunnen Bussemaker: ‘Je standpunten en uitspraken ouderen tussen de 55 en 75 jaar in de zorgseckunnen politiek gezien worden als een steun- tor heel zinvol ingezet worden voor het verzorbetuiging aan Wouter Bos. Ik vraag me af hoe gen van patiënten in de vierde levensfase. Dan het debat tijdens de denk ik overigens niet aan de zware fysieke verkiezingen verlo‘Het perverse aan ons pen zou zijn als niet functies, maar er zijn pensioensysteem is dat alleen Marcel van genoeg ­creatieve mozware beroepen betalen voor de lichte’ Dam, maar ook jij nog gelijkheden om oudecolumnist bij de ren daarbij te betrekVolkskrant was geweest. Eigenlijk heb jij je ken. Dat lijkt me ook beter dan alles afschuiven er niet echt mee bemoeid.’ op de jongere, maar ook minder ervaren geneSchuyt: ‘Als ik nog ­columnist was geweest ten ratie.’ tijde van de verkiezingen, had ik Marcel van Dam op een groot aantal cijfers en de demogra- Bussemaker: ‘Stel dat de PvdA jouw standfische verhoudingen gewezen. Daarnaast had punten overneemt als beleid, is dat dan geen ik hem gewezen op een aantal van zijn foutieve politieke zelfmoord?’ redeneringen. Het probleem is wetenschap- Schuyt: ‘Ja, dat is het zeker. Ik ben wat dat betreft pelijk aan te tonen.’ pessimistisch. De politiek, inclusief de oppositie, moet de durf hebben om het probleem voor te Bussemaker: ‘In je afscheidscollege pleitte je leggen. Alle politieke partijen die dat nalaten vind voor het stimuleren van 65-plussers om ik erg onzorgvuldig. Het onderwerp zou eigenlijk ­langer door te werken. Dat kunnen juristen gedepolitiseerd moeten worden. Voor alle generaties zitten er pijnlijke en hoogleraren makkelijk doen, maar punten aan. Dat moeten ‘Men moet blijven hameren politici eerlijk en open ­v uilnismannen en op de maatschappelijke verpleegkundigen aan de kiezers uitleggen deelname van ouderen’ en dusdanig dat het kunnen dat niet. Hoe hele probleem wordt meegenomen in plaats van gaan we daar dan mee om?’ Schuyt: ‘Voor de zogenoemde “zware” beroepen alleen aan te kondigen dat de AOW gefiscaliseerd heeft hoog­leraar economie Lans Bovenberg, in moet worden. Men moet bijvoorbeeld ook uitlegsamenwerking met sociaalmedicus Johan Mac- gen dat de staatsschuld voor de jeugdige genekenbach, een prachtig voorstel gedaan voor de raties binnen de perken moet ­worden gehouden pensioenvoorzieningen. Daarin stelt hij dat we en blijven hameren op de maatschappelijke deelaf moeten van de keiharde leeftijdsgrens van name van ouderen.’ <

jet bussemaker Jet Bussemaker (1961) is sinds 22 februari 2007 staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Voor die tijd was zij bijna ­negen jaar lang Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid. In die tijd hield ze zich onder andere bezig met de arbeidsmarkt, volks­ gezondheid en de WAO. Bussemaker was, voor haar politieke carrière, ­beleidsmedewerker bij het ministerie van ­Sociale Zaken en onderzoeker en ­docent aan de Universiteit van ­Amsterdam. In 1993 is ze gepromoveerd in de politieke en sociaal­culturele wetenschappen aan de UVA. Kees Schuyt was haar promotor. Voordat zij lid werd van de PvdA is zij een paar jaar lid geweest van GroenLinks.

PM 5 / 7

27

spelers >

Pionieren op het programmaministerie

Opbouwen ‘uit het

In Balkenende IV zijn voor het eerst twee programmaministers benoemd. Nu de honderd dagen erop zitten, zijn de eerste ervaringen met werken op een programmaministerie opgedaan. ‘Vooral het beschikbaar komen van mensen is nog een probleem.’

www.poser.nl

VROM • Bezoekers hebben wat moeite om op het ministerie van Ook heeft ze voor haar nieuwe baan, hoewel ze al jaren rijksambteVolkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer uit te komen naar is, een bewijs van goed gedrag moeten overleggen. Gelukkig bij Elly van Kooten, de nieuwe programmadirecteur Wijken. Officieel heeft ze wel de nodige ervaring in het pionierswerk dat ‘interdeparwerkte Van Kooten tot voor kort nog voor Sociale Zaken en Werk­ tementaal samenwerken’ heet. Van Kooten was projectdirecteur voor gelegenheid (SZW). Op de medede Taskforce Jeugdwerkloosheid ‘Als in een wijk een veiligheidsprobleem is, werkerslijst van Vrom, waar het en plaatsvervangend projectdirecwil ik iemand die daar deskundig in is’ teur Leren en Werken. Voor beide programmaministerie ­Wonen, ­projecten moest ze een organisatie ­W ijken en Integratie van Ella ­Vogelaar is ondergebracht, komt ze niet voor. Derhalve bestaat ze voor opbouwen die min of meer los van de departementen functioneerde. de receptie niet. Het idee voor een programmaministerie werd eerder geopperd Ontkokering van de ambtelijke organisatie loopt vaak spaak op door de SG’s. Kenden we in de jaren tachtig al een coördinerend voorspelbare bureaucratische zaken, die ook nog eens niet zo gemakminister en een projectminister voor de aanpak van problemen die kelijk te verhelpen zijn. ‘Waren we allemaal maar gewoon in dienst de departementen overstijgen, nu stelden de SG’s voor een programvan het rijk, met de benodigde facilitaire ondersteuning die erbij hoort, maminister in te zetten tegen ambtelijke verkokering en interdeparzonder de dubbele agenda die ik nu heb en met één rijkse-mail,’ tementale drukte. Niet langer oeverloos coördineren, maar gewoon verzucht Van Kooten, die de opdracht heeft het wijkenprogramma rond een thema beleid maken en uitvoeren, is de leus van de SG’s in vanuit het niets op te bouwen. Hoe ze aan een secretaresse en een de notities In dienst van het rijk en De verkokering voorbij. archief komt zijn zaken waar ze zich eerst mee bezig dient te houden. Gedetacheerd Oorspronkelijk was voorgesteld een kernkabinet te formeren met minder ministers, die allen sectoroverschrijdend moesten gaan werken, ondersteund door staatssecretarissen. Dat zou meer recht doen advertentie aan de grillige werkelijkheid die zich immers niets gelegen laat liggen aan sectorale indelingen. Hoewel dit plan het niet haalde, kwamen er wel twee programmaministers in Balkenende IV: Ella Vogelaar, minister voor Wonen, Wijken en Integratie en André Rouvoet voor Jeugd en Gezin. Hun programmaministeries werden respectievelijk ondergebracht bij Vrom en VWS. 073-5039320 Ministers zonder ministerie worden ze wel genoemd, omdat ze ressorteren onder een ander ministerie. Maar anders dan een minister zonder portefeuille, zoals voormalig minister Verdonk voor Vreemdelingenzaken en Integratie, hebben Vogelaar en Rouvoet wel een eigen portefeuille en budget. Voor het ambtelijk apparaat dat hen moet gaan ondersteunen, moeten ze gebruikmaken van pools van flexibele medewerkers die vanuit verschillende departementen ­t ijdelijk kunnen worden gedetacheerd bij de programmaminister en

Mobiliteitsbureau Gemeenten

niets’

Foto: Rob Jongbloed

liefst ook van medewerkers die direct in dienst van het rijk werken te krijgen binnen de departementen. De vraag is daarbij hoe je ervoor voor verschillende departementen, zo meenden de SG’s. Maar de zorgt dat je slagvaardig kunt werken en toch aansluiting houdt bij de pools van mensen zijn er nog niet en met het werven van nieuwe ­departementen waar ambtenaren zitten die nota’s schrijven als ­core mensen van andere departementen wil het ook niet zo vlotten. business hebben. De ondersteuning van de uitvoering heeft voor DG’s ‘Je leent nu eenmaal niet zo snel nu eenmaal geen prioriteit. Poli‘Ambtenaren zijn van nature gewend je beste mensen uit,’ zegt Van tieke wil en ondersteuning zijn te problematiseren’ ­Kooten. Nieuwe mensen aanneessentieel voor het interdepartemen stuit ook op problemen, omdat mentale werken, zegt Van Kooten. er door de taakstelling ook overal ambtenaren uit moeten. Voor het ‘Anders gaan wij ambtenaren gewoon de eigen bewindslieden dienen. team waarmee ze de wijkenaanpak moet gaan realiseren heeft ze nu Zo zijn we nu eenmaal opgevoed.’ Ze verwacht echter niet dat ambvijf mensen van het ‘moederdepartement’ Vrom. Binnenkort hoopt ze tenaren door het interdepartementale werken vanzelf in een spagaat nog tien mensen aan te nemen. Van Kooten: ‘Het beschikbaar stellen tussen twee departementen vallen. ‘Belangrijk is om veel aandacht van mensen zou inderdaad wat sneller kunnen. Bij Leren en Werken te besteden aan het smeden van een team. Dat duurt even.’ duurde het zeven maanden voor we op sterkte waren, wat ik heel Een belangrijke voorwaarde is volgens Van Kooten dat er een jammer vond, want je verliest kostbare tijd.’ Het rijk zou sneller een heldere doelstelling is. ‘Wij ambtenaren zijn van nature gewend alles grondig te analyseren, alle knelpunten in beschouwing te organisatie moeten kunnen vormen rond een doel, vindt Van Kooten. ‘Ik hoop dat we over vier jaar weten hoe we dit het beste kunnen nemen, te problematiseren. Als er een heldere doelstelling ligt, houd doen.’ je daar vanzelf mee op. Bij Leren en Werken zag je op een gegeven moment dat zelfs de bewindslieden bij elkaar gingen informeren hoe bepaalde wetgeving in elkaar zat.’ Spagaat Van Kooten hoopt mensen te werven die kennis inbrengen vanuit hun Bij interdepartementaal werken zullen ook cultuurverschillen een beleidsterrein. Tegelijkertijd moeten ze door mee te werken in het rol spelen. Bij OCW zitten ‘theoretici en gedegen denkers’, zegt Van veld ook het eigen departement voeden met informatie uit het veld. Kooten. SZW is ‘het polderdepartement waar onderhandeld wordt ‘Als in een wijk een veiligheidsprobleem is, wil ik iemand die daar en economische prikkels tegenwoordig heel normaal zijn’. Bij deskundig in is, en die ook een beetje snel is. Ik wil wel types waar ­Binnenlandse Zaken ‘hebben we vooral te maken met mensen die ook naar geluisterd wordt.’ Liefst zou ze willen werken met duo’s. zich met het grotestedenbeleid bezighouden. Ze zijn gewend om met Bijvoorbeeld, als het gaat om de werkgelegenheid in een Amstersteden te werken en snappen meteen wat ze moeten doen.’ Het damse wijk, wil ze een SZW’er naast iemand van Vrom. Ze wil ­mensen programmaministerie Wonen, Wijken en Integratie zal voornamelijk die ook een actieplan kunnen schrijven om aan de Kamer aan te moeten samenwerken met OCW (de brede school, voortijdig schoolbieden en die andere departementen erbij weten te betrekken. ‘Een verlaten en de preschool), SZW (re-integratie), VWS (sport, sociale wijk aanpakken kan alleen als je integraal werkt, als je over kokers samenhang en jeugdbeleid) en Binnenlandse Zaken (veiligheid). ‘Ik heen kijkt. Er zijn zoveel problemen, instellingen en regels. Wij kunheb aan Roel Bekker gevraagd of hij de projectdirecteuren bij elkaar wil laten komen, zodat we van elkaar kunnen leren en tot een nen als departement onze kennis van regels inbrengen en weten wat binnen de regels allemaal mogelijk is. Zo moeten we de partijen in ­constructieve samenwerking komen,’ aldus Van Kooten. < de wijk bij een oplossing faciliteren.’ [Chris van de Wetering] Van Kooten hoopt via de netwerkorganisatie ook meer vertakkingen PM 5 / 7

29

spelers >

‘We moeten het vliegwiel aan de gang krijgen’

Foto: Rob Jongbloed

DG Renée Bergkamp:

Na de zomer verruilt directeur-generaal Renée Bergkamp het ministerie van LNV voor dat van Economische Zaken, waar ze als eerste en enige vrouwelijke DG het directoraat Ondernemen en Innovatie gaat aansturen.

LNV/EZ • Het veteranendefilé brengt het centrum van Den Haag in rep en roer, maar daar is op het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) weinig van te merken. Het is een rustige vrijdagmiddag als directeur-generaal Renée Bergkamp (47) PM ontvangt voor een gesprek over haar overstap naar het ministerie van Economische Zaken. Na de zomer, op 1 september om precies te zijn, gaat ze er aan de slag als DG Ondernemen en Innovatie, de post van Chris Buijink die enkele maanden geleden is gepromoveerd tot secretaris-generaal. Had u eigenlijk geen SG willen worden? ‘Het is geen geheim dat ik heb meegedaan in de procedure voor de functie van SG op LNV. Als je je kandidaat stelt, dan vind je natuurlijk dat je zelf de beste bent, maar ik ben het helaas niet geworden. Daar kan ik nu goed mee leven. Daarmee is wel het denken over een nieuwe functie gestart. Er kwamen nog meer posten vrij waardoor het begon te kriebelen.’ U bent nu nog DG op LNV en wordt binnenkort DG op EZ. Dan kun je toch niet spreken van een promotie? ‘Laat ik het zo zeggen: toen ik DG werd op LNV kende ik het beleidsterrein al. Dat heb je als beginnend DG nodig, dus dat heeft me geholpen. Voor mijn volgende functie ken ik het beleidsterrein een beetje, maar ik weet meer van mijn rol. Ik vind het wel een passende stap, DG worden op een ander departement.’ Als DG op EZ wordt u verantwoordelijk voor ondernemen en innovatie. U bent altijd werkzaam geweest voor de overheid. Heeft u nooit een baan in het bedrijfsleven geambieerd? ‘Nee, het is zo gelopen en ik hoor hier ook wel thuis. Maar er moet wel uitdrukkelijk een verbinding zijn tussen de publieke sector en het bedrijfsleven. Je kunt in Den Haag heel veel willen en vanachter Haagse bureaus dicteren hoe het moet, maar we hebben de laatste jaren kunnen zien dat het zo niet werkt.’

30

PM 5 / 7

De Algemene Bestuursdienst (ABD) start na de zomer een uitwisselingsexperiment tussen overheid en bedrijfsleven. Topmanagers wisselen dan een poosje van functie. Als u hiervoor gevraagd wordt, bij welk bedrijf zou u dan willen rondkijken? ‘Ik kan zo een-twee-drie geen bedrijf noemen, althans niet wat mijn nieuwe functie betreft. Het principe lijkt me goed. Kijk maar eens bij elkaar in de keuken, dan zul je zien dat heel veel dingen nog niet zo anders gaan. De processen en de dynamiek van grote bedrijven zijn absoluut vergelijkbaar met die bij de overheid. De doelstellingen, zeker op de lange termijn, zijn hetzelfde. Alleen de weg ernaartoe kan verschillen.’ Het kabinet stelt in het beleidsprogramma dat over vier jaar ten minste een kwart van de managers bij de rijksoverheid vrouw moet zijn. Wat vindt u daarvan? ‘De overheid is er voor 16,4 miljoen mensen, naar wie we goed moeten luisteren. Dan is het goed als het personeel een afspiegeling van de samenleving is. Niet alleen man-vrouw, maar ook veelkleurig, jong-oud, valide-minder valide. Het is toch heel gek dat een groep overwegend oudere, grijze mannen bij uitstek de beste groep zou zijn om te weten wat de maatschappij van ons wil. Een kwart vrouwelijke managers in 2011 is een eerste stap, maar nog geen afspiegeling van de samenleving natuurlijk.’ De overheid mag er wel iets harder aan trekken? ‘We doen onszelf enorm tekort. Met de toekomstige krapte op de arbeidsmarkt is de strijd om talent begonnen. Als je dan alleen uit blanke mannelijke kandidaten kiest, laat je een hoop talent aan je voorbijgaan. Onbewust kiezen mensen toch altijd degenen die op ze lijken, dat is zonde.’ Wat zou er moeten gebeuren volgens u? ‘We moeten het vliegwiel aan de gang krijgen. Als je de enige bent,

spelers < dat heb ik ook ervaren, ben je soms een beetje eenzaam. Als er meer vrouwen in de top zitten, voel je je minder bekeken, minder bijzonder.’

Staatssecretaris Heemskerk wil dat over vier jaar een kwart van de top van EZ uit vrouwen bestaat. (lachend) ‘Dat heeft hij in de bestuursraad met mijn benoeming al bijna voor elkaar. Ik heb nog nooit zoveel impact gehad door niets te doen!’

Op EZ wordt de functie van plaatsvervangend secretaris-generaal op termijn afgeschaft, bij LNV is dat al gebeurd. Vindt u dit een goede ontwikkeling? ‘Ja, als bestuursraad word je dan wat meer een eenheid, je hebt meer met elkaar, komt letterlijk uit de kokers. Ik ben er overigens geen voorstander van dat het wat administratiefachtige werk dat een pSG doet naar boven naar de DG’s wordt gedelegeerd, laat ik daar vooral eerlijk over zijn. Maar het is goed dat de thema’s die er toedoen over de DG’s worden verdeeld. Een DG wordt dan voor dat deel verantwoordelijk voor het hele departement. Dat vind ik een van de aantrekkelijke aspecten van mijn nieuwe functie. Het is ook efficiënt. Als je voor een bepaald thema voor het hele departement de aansturing doet, dan scheelt dat op drie andere plekken. Dat past goed in deze krimptijd.’

Hij zei dit bij de start van een nieuw Ambassadeursnetwerk. U bent daar in het verleden ook lid van geweest. ‘Ja, bij het tweede netwerk in 2002. Ons thema destijds was vrouwe­ lijke leiders zichtbaar maken. Dat werkte goed, we lieten zien dat het wel kan. Iedereen worstelt met hetzelfde. Het gaat niet meer om arbeidsvoorwaarden of de crèche. Het gaat er veel meer om dat je ervoor zorgt dat vrouwen zich thuis voelen aan de top. Dat ze zich serieus genomen voelen en geen excuustruus.’

Welk thema zou bij EZ willen oppakken? ‘Diversiteit, daar houd ik me hier op LNV ook mee bezig. Ik voel mezelf verantwoordelijk voor de voorbeeldrol die ik vervul. Het is geen teken van zwakte dat de enige vrouw dit thema onder haar hoede heeft, nee hoor, de enige vrouw laat zien hoe belangrijk het is. Maar het zal de komende tijd wel lastig worden meer vrouwen te benoemen, omdat er eerder directeursposten zullen verdwijnen dan dat er nieuwe bij komen.’ < [Cindy Castricum]

U bent straks wel de eerste en enige DG op Economische Zaken. ‘Dat klopt, maar EZ heeft wel altijd vrouwelijke bewindspersonen. Dat helpt, ze zijn eraan gewend dat de ministersstaf wordt voorgezeten door een vrouw.’

MENSEN IN BEWEGING

advertentie

gezocht:

maatschappelijke georiënteerde werkgever Groene term • Spelers plat. Aangeboden: Een enthousiaste (interim) afdelingsmanager, met ervaring zowel in de gezondheidszorg als het lokaal bestuur, die een weloverwogen vervolgstap in zijn loopbaan maakt. Deze professional heeft zorg voor detussen politiek/bestuurlijke aspecten Spelers van de ontwikkelingen, stimuleert de medewerkers met een persoonlijke benadering, bevordert het doorlopende Spelers plat. leerproces van de organisatie en is gericht op strategie én uitvoering. Spelers plat+inspr. Gezocht: < [Cindy Castricum] Werkgever die behoefte heeft aan een manager die energie krijgt van het verbinden van strategie aan uitvoering, het bewaren van de balans tussen inhoud en bedrijfsvoering, het zorgen voor doelrealisatie en het persoonlijke welzijn van medewerkers. Functie-eisen: Voor deze HBO geschoolde professional heeft u in eerste instantie een dienstverband voor de proeftijd van 1 jaar. Bij goed werkgeverschap kan het dienstverband worden omgezet in een aanstelling voor onbepaalde tijd. Interesse: Voor meer informatie of een uitgebreid Curriculum Vitae kunt u contact opnemen met Jan Louvenberg; directeur Mobiliteitsbureau Overheid, telefoon 06-53427239. Wij ontvangen uw functieaanbod graag vóór 1 augustus 2007 en bij voorkeur per e-mail. Dit kunt u sturen naar: [email protected] P&O Services Groep: de creatieve mobiliteitspartner voor de overheid! Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt bijzonder op prijs gesteld!

w w w. p o s e r. n l

MENSEN IN BEWEGING

gezocht:

ambitieuze gemeenteraad Aangeboden: Rustige, enthousiaste professional met ruime politiek-bestuurlijke ervaring, die vanuit een haarscherpe analyse bijdraagt aan de verbetering van besluitvormingsprocessen en binnen het ingewikkelde krachtenveld tussen burgers en bestuur de rol van regisseur oppakt. Onze professional helpt u verder inhoud te geven aan het dualiseringsproces. Gezocht: Een gemeenteraad die op een professionele manier wenst te worden ondersteund in haar verantwoordelijke taak. Wij zoeken voor deze professional een lokale volksvertegenwoordiging, die in het belang van de inwoners duidelijke kaders wil stellen en serieus werk wil maken van de controlerende functie. Functie-eisen: Voor deze professional heeft u een passende functie als commissiegriffier, raadsadviseur of raadsgriffier. Het dienstverband wordt bij voorkeur aangegaan voor onbepaalde tijd. Interesse: Voor meer informatie of een uitgebreid Curriculum Vitae kunt u contact opnemen met Jan Louvenberg; directeur Mobiliteitsbureau Overheid, telefoon 06-53427239. Wij ontvangen uw functieaanbod graag vóór 1 augustus 2007 en bij voorkeur per e-mail. Dit kunt u sturen naar: [email protected] P&O Services Groep: de creatieve mobiliteitspartner voor de overheid! Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt bijzonder op prijs gesteld!

w w w. p o s e r. n l

[advertorial]

UITNODIGING aan alle jonge ambtenaren Vrijdag 7 september a.s. ‘Alles flex?!’ met Roel Bekker achter de bar Afslanken, flexibiliseren en ontkokeren, zo luidt het devies voor de komende jaren. Dat de overheidsorganisatie drastisch gaat veranderen, staat vast. Maar wat betekent dit voor de nieuwe generatie ambtenaren? Bedreiging of nieuwe kansen? Vertrekken of blijven talentvolle mensen? En wordt flexibiliteit beloond? Hoe flex voel jij je eigenlijk? Discussieer mee tijdens het zesde CactusCafé!

Bas van Werven, presentator van BNR Nieuwsradio, ontvangt jonge ambtenaren, politici en bestuurders. Maak kennis met Roel Bekker, secretaris-generaal voor vernieuwing van de rijksdienst, die deze keer de biertjes tapt. Thierry van Vugt (LNV), winnaar van dé Cactus van het vorige café verzorgt de column. En natuurlijk voor de komische, maar kritische noot: de stamgasten!

Datum: 7 september 2007 Tijd: 17.30 uur (aanvang programma 18.00 uur) Locatie: La Cubanita, Lange Houtstraat 25, Den Haag Toegang is GRATIS! Wel graag even aanmelden Meer informatie en aanmelden: www.pm.nl of stuur een mailtje naar [email protected] Check ook de CactusCafé-hyve (cactuscafe.hyves.nl)!

et cetera

advertentie

Symposium Duthler Associates Prachtkansen door ICT in Samenwerking

Welke kansen biedt ICT voor en door samenwerking? Tijdens het zevende symposium van Duthler Associates van 21 juni 2007 hebben diverse sprekers zich gebogen over deze vraag.

De belangrijkste conclusies op een rij: “Zonder ICT kan het gewoon niet meer” Loek Hermans, voorzitter MKB Nederland

“Slimmer en minder regelen mogelijk door samenwerking in ICT” Brigitte van der Burg, Tweede Kamerlid voor de VVD

“Uitvoering van overheidstaken effectiever en efficiënter met XBRL” Harm Jan van Burg, projectleider NTP van de Belastingdienst

Voor meer informatie, zie: www.duthler.nl.

Foute Eurocommissaris Het Genootschap van Nederlandstalige misdaadauteurs was somber gestemd bij de uitreiking van de Gouden Strop, enkele weken geleden. Er leek weinig dynamiek te zitten in de gevestigde orde van misdaadschrijvers. Toch doet het pruilen van de jury niets af aan de overwinning van Roel Janssen. Zijn spannende roman leest lekker weg en vergelijkingen met Grisham, Forsyth of Ludlum zijn snel gemaakt. De intrige waar De tiende vrouw om draait is misschien wat minder ingewikkeld, maar dat maakt de roman eigenlijk alleen maar leesbaarder. Centraal staat de vlucht van een vastgoedmagnaat, die op zijn jacht een journaliste meeneemt die een verhaal over hem wil schrijven. In werkelijkheid zint ze op wraak. De reis is bedoeld als basis van waaruit de intriges worden uitgewerkt, maar biedt zelf eigenlijk al een spannende opeen­ volging van gebeurtenissen. Die blijven gelukkig erg overzichtelijk doordat de hoofdpersonen niet van de boot af kunnen. Tegelijkertijd maken zowel medewerkers van de foute Eurocommissaris Feldspath als de criminelen Muizenman en Lodderer jacht op het gezelschap. De vakjury die Janssen de Gouden Strop toekende, omschreef het boek als ‘een effectief geschreven, overtuigende en bij tijd en wijle zeer geestige sfeerbeschrijving van het criminele milieu’. Effectief geschreven is het inderdaad. Het verhaal is geen literair hoogstandje, maar gelegenheid voor amusante woordenwisselingen tussen grote criminelen is er des te meer. Voor NRC schrijft Roel Janssen over witwaspraktijken en afrekeningen in het criminele circuit. Hij laat zijn fantasie de vrije loop en gaat verder waar zijn krantenberichten ophouden. Iedere leek herkent in ­Muizenman en ­Lodderer de bekende criminelen Mieremet en Holleeder. Daartussen wandelt de Chileense bodyguard Bobby Mendez, duidelijk ­geïnspireerd door Charlie da Silva, kent u hem nog? Andere figuren zijn minder snel herkenbaar. Voor de lezer die niet alle berichten over de Nederlandse onderwereld bijhoudt, ligt een vergelijking tussen de megalomane hoofdpersoon Eric Pincoff, die in zichzelf een gereïncarneerde Karel de Grote ziet, en vastgoedhandelaar Willem Endstra minder voor de hand. En wie o wie heeft Janssen voor ogen met de frauduleuze Eurocommissaris Feldspath? Parallellen met bestaande Eurocommissarissen zijn er, misschien vond Janssen het omwille van de lieve vrede slimmer om bepaalde kenmerken van dat personage iets meer te verdraaien dan hij deed bij de overige karakters? De tiende vrouw roept kwesties op die vragen om fantasierijke antwoorden. Met andere woorden, Janssen verdraait werkelijkheid en fantasie zodanig dat de lezer na het dichtslaan van het boek zelf de aanvullende complottheorieën kan verzinnen. De tiende vrouw is daardoor een lekker, en door de Gouden Stropoverwinning ook nog verantwoord leesboek voor in de caravan. < [Eefje Rammeloo]

De tiende vrouw Roel Janssen 380 pagina’s Uitgeverij Cargo, € 18,90

Rectificatie Per abuis is in PM12 bij de rubriek Et cetera de naam van de ­fotograaf weggevallen. Niko Paap maakte de foto’s bij het ­artikel over de maatschappelijke stages.

service het festivalseizoen is weer geopend

Waar zijn de politici deze zomer? Life Earth Alert Op 07-07-07 is de wereld het toneel van het grootste evenement ooit: Live Earth, een noodkreet tegen opwarming van onze aarde. Amsterdam haakt aan met Live Earth Alert. Op 7 juli kun je Live Earth Alert mee beleven in het Westerpark. Naast de wereldwijde Live Earthconcerten zijn er in Amsterdam ­optredens van diverse artiesten en stand-upcomedians. In de talkshows van ­Serious Politics ontvangt Beau van Erven Dorens diverse BN’ers, onder wie minister-president ­Balkenende en minister van Vrom Jacqueline Cramer voor scherpe debatten over het klimaat. Wanneer: Zaterdag 7 juli Waar: Westerpark, Amsterdam Toegang: Gratis Website: www.liveearthalert.nl

Lowlands Ieder jaar organiseert Coolpolitics op het ­Lowlandsfestival de Lowlands University met politieke debatten en colleges van professoren. In 2005 wist Ruud Lubbers de festivalgangers te boeien met een debat over het behoud van de aarde. Dit jaar zal Pieter van Vollenhoven in zijn voetsporen treden. Als voorzitter van

Het zomerreces staat voor de deur, Den Haag gaat met vakantie. Maar niet iedereen piept er acht weken tussenuit. Op welke ­festivals zijn politici dit jaar te vinden?

de ­Onderzoeksraad voor Veiligheid leidt hij een ­debat over veiligheid en crisismanagement. Welke politici dit jaar naar Biddinghuizen ­komen, is bij het ter perse gaan van deze PM nog niet bekend. Wanneer: 17 t/m 19 augustus Waar: Festivalterrein Walibi, Biddinghuizen Toegang: 125 euro Website: www.lowlands.nl

Ticket for Tibet Dit jaar wordt in Eindhoven voor de derde keer het festival Ticket for Tibet georganiseerd. Met het festival wordt aandacht gevraagd voor de ­situatie in Tibet door middel van optredens, sprekers en films. Vorig jaar was Bert Koenders als spreker aanwezig, en ook dit jaar worden er diverse politici verwacht. Speciale aandacht zal gaan naar de Olympische Spelen, volgend jaar in Beijing, waarbij China volgens de organisatoren de wereld zou moeten laten zien dat het een waardige gastheer van de spelen kan zijn. Wanneer: Zondag 2 september Waar: Klokgebouw StrijpS, Eindhoven Toegang: Onbekend Website: www.ticketfortibet.com

Sign of the Times Op dit festival aan het einde van de zomer staan gedrag, politiek en wetenschap centraal. Thema’s als humor en politiek, hoe worden de media gemanipuleerd en het voeren van een goed debat staan hierbij centraal. In Den Haag, het hart van politiek Nederland, gaan wetenschappers en politici in debat. Daarnaast zijn er diverse workshops over eerste indrukken en

evenementen

Wanneer: Zondag 16 september Waar: Korzo theater, Den Haag Toegang: Gratis, wel reserveren Website: www.signofthetimes.nu

Kwakoe Zomerfestival Onder het thema Feel the Rhythm of Diversity wordt in de Bijlmer het 32e ­Kwakoe Zomer­festival georganiseerd. Van 30 juni tot 5 augustus kunnen bezoekers ieder weekend genieten van multiculturele activiteiten als een Componistenfestival, een voetbalcompetitie, een literatuurprijsuitreiking en diverse lezingen. Ook staan er in de laatste weekenden van juli twee debatten op het programma waar verschillende politici aan deelnemen. Bij het ter perse gaan van deze PM was nog niet bekend welke politici dat zullen zijn. Wanneer: 30 juni t/m 5 augustus, op zaterdag en zondag van 13.00 tot 23.00 uur Waar: Bijlmerpark, Amsterdam Toegang: Gratis Website: www.kwakoe.nl

10 juli

13 september

25 september

27 september

Voorlichtingsbijeenkomst eFormulieren Programma eFormulieren Eindhoven [email protected]

Top bestuurders meeting Nationale debatcyclus water, aarde en samen­leven 2007 Blomberg Instituut Slot Zeist, Zeist www.wateraardesamenleven.nl

Congres Overheid en ict Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid High Tech Campus, Eindhoven www.sbo.nl

Verdiepingsdag Integrale aanpak van aandachtswijken Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid Jaarbeurs, Utrecht www.sbo.nl

12 juli Bijeenkomst Op weg naar duurzaamheid Provincie Utrecht en Changelab Utrecht www.senternovem.nl

34

hoe dat werkt. Je gaat naar huis met indrukken, nieuws en inspiratie. Je denkt na over gedrag, politiek en wetenschap. Aanwezig zijn onder anderen voormalig politica Andrée van Es, ­André ­Krouwel van het Kieskompas en econoom ­Henriëtte Maassen. Dagvoorzitter is Ruben Maes. Bovendien zal een jazzband van politici het podium betreden.

PM 5 / 7

20 september Slotconferentie Nationale debatcyclus water, aarde en samenleven 2007 Blomberg Instituut Slot Zeist, Zeist www.wateraardesamenleven.nl

26 september Congres Integrale aanpak van aandachtswijken Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid Jaarbeurs, Utrecht www.sbo.nl

27 september Seminar De documentaire (achter)kant van het e-loket Digital Display Congrescentrum de Eenhoord, Amersfoort www.e-overheid.nl

beau monde DG Andere Overheid Lex van den Ham (‘geen gezeik, een beter rijk’) was na 28 jaar toe een nieuwe uitdaging. Het werd Capgemini, waar Van den Ham vicepresident wordt. De reacties liepen uiteen van ‘stom dat ze zo iemand laten gaan’ tot en met ‘die wordt nu gewoon veel duurder om in te huren’.

Er waren niet zoveel mensen op het afscheid van Lex afgekomen, maar het aantal SG’s en DG’s dat hem de hand kwam schudden was buitengewoon groot. Hier poseert DG Renée Jones-Bos (BZ) met links SG Jan Willem Holtslag (BZK) en SG Maarten Ruys (SZW).

De consultants waren er ook om hun nieuwe collega te verwelkomen. Jouke de Vries van de Campus Den Haag (l) praat met Mark van Twist van Berenschot. Dacht u dat ze het over de Andere Overheid hadden? Welnee, Jouke vraagt aan Mark of hij nog kantoorruimte over heeft.

Bye, bye Lex! Wat: Afscheid Lex van den Ham Waar: Nutshuis, Den Haag Wanneer: Woensdag 27 juni 2007

Begonnen als medewerker van de CDA-fractie werd Lex de linkerhand van Enneüs Heerma. Zo kwam hij op Vrom. De dames daar zijn hem nog niet vergeten. Vlnr Edith Kahle, Rixt Siksma en Herma van Westing, een goede secretaresse: ‘Nee, hij was geen pSG, hij werkte bij BSG, Bureau SG.’

‘Capgemini is een prachtig bedrijf. En eh... als ik jullie ergens bij kan helpen...’ Hans van der Vlist (l) meets Hans van der Vlist (r). De een werkt bij Justitie en de ander is SG van Vrom. ‘Je mag gerust een foto van ons nemen. Zet je dan wel de juiste namen eronder?’

Staatssecretaris Ank Bijleveld heeft Van den Ham nauwelijks meegemaakt. Een Andere Overheid, daar is dit kabinet niet zo mee bezig. Links Frank Kleijer, beleidsadviseur BSG op BZK. Midden achter, klein, maar toch goed herkenbaar, SG Holtslag.

Prof. dr. Caren A. van Egten is vicepresident Public & Health bij Capgemini. Zij heeft Van den Ham naar binnen gepraat. Zou ze dat met Jan Willem Weck, DG ABD, ook proberen?

Hans Leeflang was plaatsvervangend DG Andere Overheid. Nu zingt hij Lex vaarwel. ‘Het waren ongelooflijk intensieve tropenjaren. Weet je nog Lex? We zouden de inhuur van externen drastisch beperken.’ Toen er problemen ontstonden over het elektronisch stemmen, omdat bleek dat de systemen gehackt konden worden, heeft Van den Ham dat varkentje voor Holtslag gewassen. De stembus keerde terug in Amsterdam. Lex kreeg een original als afscheidscadeau.

Arnoud Passenier (l) is hoofd coördinatie strategisch beleid op Vrom, Johan Strieker is hoofd van de afdeling Overheids­ management en strategie op BZK, en Daphne Posthuma werkt op BZK aan good governance. Maar nu even niet...

SG Geert van Maanen maakte onlangs de overstap naar VWS. Onvoorstelbaar zo vaak als zijn nieuwe minister in de Kamer moet zijn. Bertine Steenbergen werkt tegenwoordig voor de gemeente Den Haag. Van Maanen: ‘Bertine was mijn rechterhand toen ik op Financiën SG was.’

Het liedje ging op de muziek van Hit the road, Jack and don’t you come back no more, no more. Van de tekst wisten we ons na afloop niets meer te herinneren. Tussen de genodigden was, afgezien van een DG EZ, niet veel zangtalent aanwezig.

PM 5 / 7

35

startconferentie 1 november 2007 | debattenreeks 29 november 2007 & 17 januari 2008

“Een dienstbare overheid functioneert als bondgenoot van de samenleving...” (citaat Beleidsprogramma 2007-2011)

Werk mee aan het actieplan voor een “Slimmere en Betere Overheid” De verschillende overheden staan voor een grote uitdaging. Er dient “een andere wijze van regelgeving, van toezicht en controle en een meer geïntegreerde en projectmatige wijze van beleidsvoering” tot stand gebracht te worden. Kwaliteit, flexibilisering én samenwerking zijn de kernwoorden om een realistisch én wenkend toekomstbeeld te scheppen. Burgers moeten de overheid een dikke voldoende geven. Hoe gaan we dat realiseren? Denk mee en leer van koplopers uit de praktijk. Voor wie? Topbestuurders, beleid- en smaakmakers én uitvoerders die betrokken zijn bij een efficiëntere overheid zoals: • • • • •

Secretaris-generaal (SG) Plaatsvervangend SG Directeuren-generaal (DG) Hoofden van zelfstandig bestuursorganen en agentschappen Gedeputeerden van provincies

Schrijf deze data nu alvast in uw agenda...

• • • • •

Burgemeester en wethouders Directeuren en Hoofden P&O/HRM Gemeentesecretarissen Directeuren en Hoofden automatisering en informatisering Directeuren van waterschappen

Betere Overheid Award 2007...

startconferentie 1 november 2007

Heeft uw projectteam het “wiel” uitgevonden om slimmer en beter te werken? Breng dan dit “wiel” aan het rollen. Ding mee naar de Betere Overheid Award 2007 en meld uw project vóór 1 augustus 2007 aan op www.debatcyclus.nl/betereoverheid

debattenreeks 29 november 2007 en 17 januari 2008

organisatie:

WTC Rotterdam

Theater Diligentia Den Haag

Debatteer mee, ontvang concrete handreikingen én word mede bondgenoot! meer informatie en inschrijven? bezoek ook: www.debatcyclus.nl/betereoverheid