‘De voorbije regeringen hebben de Staatsveiligheid verwaarloosd, zowel budgettair als inhoudelijk.’ COMMENTAAR PAGINA 2
Genocide Armenië vreest nog altijd Turks gevaar
Legerplan Defensie mikt op antirakettenschild, drones en gevechtsvliegtuigen
POLITIEK & ECONOMIE pagina 12
POLITIEK & ECONOMIE pagina 6
Flash crash Wall Street VS jagen op trader die verkoopgolf in gang zette
23
VOORAAN pagina 4
donderdag 23 april 2015 www.tijd.be
België vecht voor dubbel stemrecht bij BNP Paribas België gaat niet akkoord met het voorstel van BNP Paribas om geen dubbel stemrecht te geven aan langetermijnaandeelhouders. Het zal op de aandeelhoudersvergadering midden mei het principe van ‘één aandeel één stem’ afkeuren. België is de grootste aandeelhouder van de Franse bank. P17
140
miljoen
De EU-boete voor Arco bedraagt geen 240 maar goed 140 miljoen euro. P19
Voorlopig geen risicolabel voor spaarproducten Er komt voorlopig geen label op financiële producten. Zo’n label moet de consument toelaten het risico in één oogopslag in te schatten. Banken en verzekeraars moesten hun producten vanaf 12 juni labelen. Maar minister van Economie Kris Peeters (CD&V) stelt de regeling uit tot eind 2016. P32
Staatsveiligheid gaat over de schreef met informanten
Inlichtingendienst profiteert al jaren van gebrek aan externe controle LARS BOVÉ
Er is geen externe controle op de informanten van de Staatsveiligheid, en de inlichtingendienst maakt daarvan misbruik. Dat onthult het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’ waarover De Tijd deze week bericht. Zo heeft de Staatsveiligheid achter de rug van het parlement en de regering jarenlang illegaal gegevens verkregen via informanten die werken bij de telecomoperatoren. Zo kon de Staatsveiligheid zonder enige controle telefoon- en mailgege-
vens en internetadressen krijgen. Bovendien was de praktijk illegaal, want de ‘mollen’ bij de telecombedrijven moesten daarvoor hun beroeps- en bedrijfsgeheimen schenden. Een andere wantoestand gaat over een bedrijfsleider die actief is in een gevoelige technologische sector. Hij voelde zich onder druk gezet door de Staatsveiligheid om onder andere bankgegevens en bedrijfsinformatie prijs te geven. Daarnaast is op verschillende echelons van de Staatsveiligheid geknoeid met geld om informanten te betalen. Sommige informanten kregen ook vergoedingen zonder echt nuttige info te leveren. Bij gebrek
Informanten zijn al geen doetjes. En er komt dan nog geld aan te pas. Dat is high risk. Ex-miniStER van JUStitiE STEFAAN DE CLERCK
aan een interne audit bij de Staatsveiligheid kon het geknoei jaren duren. Sinds 2011 is er wel een commissie met drie magistraten die alle ‘bijzondere inlichtingenmethodes’ van
de Staatsveiligheid controleert, zoals het afluisteren van telefoongesprekken of het inbreken in computers. Maar het werken met duizenden informanten controleert ze niet. De voorzitter van de toezichtscommissie, magistraat Paul Van Santvliet, zegt geen weet te hebben van misbruiken, maar vindt wel dat er beter een externe controle komt op de informantenwerking van de Staatsveiligheid. Hij verwijst naar de politie, waar de informantenwerking wél streng gecontroleerd en gereguleerd wordt. De administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, is niet gewonnen voor een externe controle op de informanten. ‘Je moet toch
Europese top moet ‘nog meer doden op zee vermijden’
3.794,29
EUROSTOXX 50 +0,14% 3.724,49 DOW JONES +0,49% 18.038,27 EURO IN DOLLAR –0,10% 1,0727 REND. OLO 10 JAAR 0,41% +4 basisptn GOUD $/Ounce –0,51% 1.189,25
5(ELNGHM!VUVY[[)+b-r Dagblad, 47ste jaargang nr. 11699 - 32 pagina’s bel €2,20 LUx €2,70 nL €3,20
Lees meer op: www.tijd.be/geheimen
KBC hanteert als eerste negatieve rente WOUTER VERVENNE
MARKTEN BEL 20 –0,89%
niet plots een controle koppelen aan de gewone manier van inlichtingenwerk. Waar gaan we dan naartoe? Maar ik gedraag me naar de wet. Als het parlement de wet wijzigt, passen we onze werking aan’, stelt Raes. ‘De Staatsveiligheid is nooit echt transparant, ook niet tegenover de minister’, getuigt oud-minister Stefaan De Clerck (CD&V). ‘Hoe de Staatsveiligheid met informanten omspringt, is een gevoelige, explosieve kwestie. Informanten zijn al geen doetjes. En er komt dan nog geld aan te pas. Dat is high risk. Dat wordt ook misbruikt.’ P8-9
545 geredde migranten varen aan boord van een Italiaans marineschip de haven van Salerno binnen. De boten met vluchtelingen blijven komen. Vandaag buigen de Europese leiders zich op een crisistop over een pakket maatregelen die moeten ‘vermijden dat er nog meer doden vallen op zee’, staat in de uitnodiging van EU-president Donald Tusk. Europa trekt ook de © CiRO FUSCO/Epa militaire kaart tegen de mensensmokkelaars. P11 ADVERTENTIE
KBC past als eerste Belgische bank een negatieve rente toe op kortlopende deposito’s van zeer grote ondernemingen. Een negatieve rente wil zeggen dat die bedrijven moeten betalen om geld te parkeren bij KBC. De bank rekent een strafrente aan omdat de rente op de geldmarkt negatief is. De interbankenrente op drie maanden, de belangrijkste looptijd, zakte dinsdag voor het eerst onder nul. Dat is een gevolg van de massale geldinjectie van de Europese Centrale Bank. ‘Als stelregel hanteren we een nulrente, maar we maken een uitzondering voor enkele zeer grote ondernemingen’, zegt KBC aan De Tijd. ‘Het gaat om zeer grote bedrijven, niet over kleine en middelgrote ondernemingen. Er is geen negatieve rente voor 99,9 procent van de bedrijven.’ BNP Paribas Fortis en ING zeggen dat ze geen negatieve rente toepassen. Belfius weigert commentaar. Een negatieve spaarrente voor particulieren is verboden. Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) besliste onlangs dat een spaarboekje minstens 0,11 procent rente moet opbrengen. P32
8
DE TIJD DONDERDAG 23 APRIL 2015
Politiek & Economie Reeks De geheimen van de Staatsveiligheid blootgelegd
Een jaar lang voerde De Tijd-journalist Lars Bové een onderzoek naar de Belgische Staatsveiligheid, de op een na oudste inlichtingendienst ter wereld. Het verhaal van zijn speurtocht naar die schimmige overheidsdienst leest u in het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’, verschenen bij uitgeverij Lannoo. Lars Bové sprak af in bruine kroegen, waar inspecteurs uit de biecht klapten,
Staatsveiligheid verzweeg ‘mollen’ bij telecombedrijven
Ik vind dat ook op de informantenwerking van de Staatsveiligheid een externe controle nodig is. VOORZITTER CONTROLECOMMISSIE PAUL VAN SANTVLIET
Jarenlang heeft de Staatsveiligheid gewerkt met mollen bij de telecombedrijven, informanten die illegaal gegevens lekten naar de dienst. De regering en het parlement wisten van niets. Volgens bronnen bij de inlichtingendienst zijn er nog meer ‘officieuze kanalen’.
De informanten bij Proximus riskeren hun job door met ons te werken. INSPECTEUR STAATSVEILIGHEID
nze speurtocht naar de geheimen van de Staatsveiligheid begon vorig jaar met een mysterieus telefoontje, een tip dat de Staatsveiligheid jarenlang heeft gewerkt met ‘mollen’ bij de telecomoperatoren in België. Die informanten zouden aan de lopende band hun beroepsgeheim hebben geschonden door stiekem informatie door te spelen aan de Staatsveiligheid over privételefoonnummers, gegevens van bellers, elektronische communicatie en internetadressen. De informatie blijkt te kloppen. ‘Ja, de dienst werkt al jarenlang, zeker meer dan tien jaar, met mollen bij de telecombedrijven. Ja, die mensen schenden daarmee hun beroepsgeheim. En nee, de regering heeft dat nooit geweten’, bevestigt een oudgediende van de Staatsveiligheid. Een ervaren inspecteur van de Staatsveiligheid geeft zelfs details. ‘We hebben bijvoorbeeld al langer twee informanten bij het grootste telecombedrijf van het land, Belgacom (nu Proximus). Die informanten weten dat ze hun job riskeren door ons gegevens door te spelen. Geen enkele inspecteur kan hun garanderen dat ze hun werk zullen behouden als bekend raakt dat ze ons telefoon- en internetgegevens doorspelen. Ze kennen de risico’s van met ons te werken. Soms krijgen ze een lastige vraag van hun overste. Maar tot nu toe hebben ze zich daar altijd kunnen uitpraten. Ze kunnen het goed verbergen. Het zijn vaak mensen die zoveel informatie moeten opvragen dat de opzoekingen die ze voor ons doen, niet echt opvallen.’ De kwestie ligt zeer gevoelig. Want ook het parlement wist hier niets van. Het heeft jaren geduurd voor het Belgische parlement de wet op de ‘bijzondere inlichtingenmethoden’ goedkeurde. Pas in 2010 waren de parlementsleden gerustgesteld dat de Staatsveiligheid voldoende gecontroleerd zou worden wanneer de dienst telefoongesprekken traceert, e-mails onderschept, in computers inbreekt, enzovoort. Daarvoor is zelfs een onafhankelijke commissie met drie magistraten in het
leven geroepen die de ‘bijzondere inlichtingenmethoden’ controleert. Maar nu blijkt de Staatsveiligheid al die jaren een achterpoort te hebben gebruikt, via informanten die hun beroepsgeheim schenden.
2
Bierviltje Ook bij de Staatsveiligheid zijn de inspecteurs er zich zeer bewust van hoe gevoelig de kwestie is. ‘Zulke informanten doen dit uit patriottisme’, getuigt een inspecteur. ‘Je zou versteld staan hoeveel informanten uit puur patriottisme met ons willen samenwerken. De informatie die ze voor ons opzoeken, wordt dan gewoon op café op een papiertje of een bierviltje aan een van onze inspecteurs bezorgd.’ Het Comité I, het orgaan dat de Staatsveiligheid al sinds 1993 controleert, benadrukt dat de Staatsveiligheid haar boekje te buiten gaat als ze mensen uit de privésector ertoe aanzet hun beroepsgeheim te schenden. ‘We hebben de Staatsveiligheid laten weten dat informatie halen bij informanten in de privésector, die daarmee hun beroepsgeheim schenden, om wettelijke procedures te omzeilen, niet zonder gevolgen zal blijven’, stelt Wouter De Ridder, de griffier van het Comité I. ‘Sinds september 2010 is het verkrijgen van telefoongegevens wettelijk geregeld. Sindsdien is het voor ons evident dat de Staatsveiligheid zulke gegevens niet meer sluiks via informanten mag verzamelen. Dan omzeilt ze de wet. De wettelijke procedures zijn er nu en die moeten ze respecteren. Maar ja, werken met informanten is altijd al een legale inlichtingenmethode geweest voor de Staatsveiligheid.’ Er is geen externe controle op de informanten van de Staatsveiligheid. Bij de politie wordt dat wel streng gecontroleerd. Paul Van Santvliet, de voorzitter van de commissie die de bijzondere inlichtingenmethoden controleert, vindt dat niet logisch. ‘De wetgever heeft dat zo beslist, maar ik zie dat anders. Ik vind dat ook de informantenwerking van de Staatsveiligheid door een extern orgaan gecontroleerd moet worden om misbruiken te voorkomen. Ik zeg niet dat er misbruiken zijn. De veiligheidsdiensten doen hun werk heel goed. Ze proberen de wet niet te omzeilen, toch niet voor zover ik weet. Ze zijn heel transparant tegenover ons. Maar formeel vind ik het niet logisch dat we bij
Een inspecteur van de Staatsveiligheid verklapt dat de geheime dienst al jaren twee mollen heeft bij de telecomreus Proximus (vroeger Belgacom).
© FILIP YSENBAERT
O LARS BOVÉ
hij ontdekte uiterst gevoelige informatie en bezocht geheime adressen van de Staatsveiligheid. In De Tijd leest u deze week enkele markante feiten en onthullingen die tijdens de speurtocht naar boven zijn gekomen. Een unieke inkijk bij de geheimzinnigste overheidsdienst van het land, die in Brussel spionnen ontmaskert en de terroristencel van Verviers ontdekte.
Hoe we werken met informanten moet je niet aan een controle onderwerpen. HOOFD STAATSVEILIGHEID JAAK RAES
DE TIJD DONDERDAG 23 APRIL 2015
9
Reeks ■ officiële naam: Veiligheid
van de Staat / sûreté de l’État.
■ op 15 oktober 1830 kreeg de
gloednieuwe staat België een dienst voor Openbare Veiligheid, waaruit in 1929 de Veiligheid van de staat ontstond.
■ stelt vandaag 568,1
voltijdse equivalenten tewerk.
de inlichtingendiensten de informantenwerking niet onafhankelijk laten controleren, terwijl daar bij de politie wel een controlesysteem voor uitgewerkt is.’ Alain Winants, de vorige baas van de Staatsveiligheid, wil veelzeggend ‘geen commentaar’ geven op onze informatie over de ‘mollen’ bij telecomoperatoren. Jaak Raes, die in april vorig jaar de fakkel overnam van Winants, reageert wel: ‘Ik zou u graag toelichting geven, maar ik weet daar niets over. Ik kan moeilijk uitspraken doen over de activiteiten van dit huis in het verle-
den en over mijn voorgangers. Maar ik ontken dat onze mensen hun boekje te buiten gaan. Nee is nee. We hebben toegang tot een aantal gegevens, we kennen de spelregels en daar moeten we het mee stellen. Punt.’ Ons onderzoek bracht nochtans aan het licht dat de Staatsveiligheid via haar gigantische netwerk van informanten nog andere privacygevoelige gegevens verkrijgt via haar informanten. Zo worden bijvoorbeeld via informanten ook bankgegevens opgevraagd en krijgt de Staatsveiligheid veel meer informatie bij de Dienst voor Inschrijving van Voertuigen (DIV) dan waar ze officieel recht op heeft.
BIJZONDERE INLICHTINGENMETHODEN DIE DE STAATSVEILIGHEID GEBRUIKTE IN 2014
Mooie vrouw
Traceren identificatiegeg.
554
Traceren lokalisatiegeg.
248
Traceren oproepgegevens
88
Observatie
86
Afluisteren communicatie
86
Doorzoeken privégebouw
21
Openen post
18
Binnendringen IT-systemen
18
Verzamelen bankgegevens
8
BEDREIGINGEN WAARVOOR METHODEN GEBRUIKT ZIJN? Terrorisme en radicalisering 499 Spionage
319
Extremisme
267
Proliferatie
33
Inmenging
10
Criminele organisaties
8
Sektarische organisaties
0
Een inspecteur geeft zelfs toe dat sommige collega’s al eens misbruik maken van die officieuze kanalen. ‘Het gebeurt jammer genoeg weleens dat inspecteurs die informele kanalen misbruiken om voor zichzelf informatie op te vragen. Ze zien een mooie vrouw en laten haar nummerplaat natrekken, dat soort dingen. Dat zou natuurlijk niet mogen. Het brengt bovendien die officieuze kanalen in gevaar.’ Toch is Raes tegen een externe controle op de informanten van de Staatsveiligheid. ‘We hebben al een wet op de ‘bijzondere’ inlichtingenmethoden en die organiseert een controle. Er is dus geen toezicht op de ‘normale’ manieren om informatie te verkrijgen. Een van de oudste en primordiale methoden om informatie te verkrijgen, is er gewoon om vragen, zonder enige bijzondere techniek. Als ik u vraag hoe u heet, hebt u het recht om daar niet op te antwoorden. Dat is toch de meest banale methode die er bestaat?’ ‘Je moet toch niet plots aan de gewone manieren van inlichtingenwerk een controle koppelen? Waar gaan we dan naartoe? Maar ik gedraag me naar de wet. Als het parlement de wet wijzigt, passen we onze werking aan. Maar ik ga ervan uit dat daar een stevig debat aan vooraf moet gaan.’ Dit is deel 1 van een driedelige reeks over de geheimen van de Staatsveiligheid. Lees ook www.tijd.be/geheimen.
■ Op een na oudste inlichtingendienst
ter wereld. Alleen die van het Vaticaan is ouder.
■ huidige administrateur-generaal:
Jaak Raes.
■ Budget: 41,79 miljoen euro. ■ Opdrachten: opsporen van terroris-
me, spionage, extremisme, inmenging, schadelijke sekten en criminele
D
inspecteurs haalt weleens de bovenhand. Ze betalen dan maar uit eigen zak het geld om hun informanten te vergoeden. Zelfs een stagiair-inspecteur heeft er zijn spaargeld al voor gebruikt.’ ‘En het bedrag kan hoog oplopen. Bijvoorbeeld in het domein van de proliferatie, om de handel van wapensystemen in de gaten te houden, kunnen informanten plots een grotere som geld vragen om te dineren in een sterrenrestaurant. De rekening kan dan al snel 300 euro bedragen. En het gaat niet alleen om de onkosten die ze maken. Ook de echte vergoeding van informanten hebben inspecteurs al voorgeschoten. Het toont hoe gedreven onze mensen bij de Staatsveiligheid wel zijn. Hoe trots ze zijn. Hoe loyaal. Maar die toestand is onhoudbaar.’ Administrateur-generaal Jaak Raes ontkent het probleem niet . ‘Ik zal antwoorden met een tegenvraag. Waaruit kunt u afleiden dat onze fondsen níét onder druk staan? Als de Staatsveiligheid, net als andere overheidsdiensten, minder middelen krijgt, dan kunnen we natuurlijk niet meer uitgeven. Koken kost geld. We moeten nu beletten dat we de meest cruciale dingen niet meer kunnen doen.’
■ Bevoegdheden: informanten
ronselen, telefoons afluisteren, elektronische communicatie en brieven onderscheppen, gebouwen doorzoeken, inbreken in computers,
bankrekeningen inkijken, bedrijven oprichten als dekmantel, enz. ■ Toezichthouders: Comité I
(algemene controle, sinds mei 1993, begeleid door parlementaire commissie van de Kamer) en BIM-commissie (drie magistraten die sinds 2011 toezien op de privacygevoelige ‘bijzondere inlichtingenmethoden’ die de staatsveiligheid gebruikt).
Bescherming staatshoofden en vips knoeiboel
D
De regering heeft ons herhaaldelijk extra geld en auto’s beloofd, maar we hebben nooit iets gekregen. VorIg hoofd stAAtsVeIlIgheId ALAin WinAntS
Geld om informanten te betalen geraakt op e Staatsveiligheid kampt al langer met een gebrek aan budget, maar de toestand is zo nijpend dat zelfs de fondsen om informanten te betalen uitdrogen, waarschuwen leden van de inlichtingendienst. Ze waarschuwen dat die wantoestand vooral de strijd tegen het terrorisme hypothekeert. ‘De Staatsveiligheid werkt met een enorm aantal informanten, zowel occasionele als gerepertorieerde informanten’, getuigt een chef bij de Staatsveiligheid. ‘Rond die informanten draaien zeker geen grote geldsommen, niet meer dan enkele duizenden euro’s per maand. Ze zullen er niet rijk van worden. Dat neemt niet weg dat we met een gebrek aan fondsen kampen. Ons geld om informanten te betalen raakt op. Ik moet u niet vertellen hoe gevaarlijk die situatie is voor de Staatsveiligheid. Als je de juiste man op de juiste plaats kunt droppen, is dat goud waard in de inlichtingenwereld. Dat vergt jaren werk, maar het zal veel meer opleveren dan welke telefoontap ook.’ Volgens een andere inspecteur gaat het zo ver dat leden van de inlichtingendienst soms zelf het geld moeten voorschieten. ‘Dat is een groot probleem. Maar de trots van de
organisaties; bescherming van het wetenschappelijk en economisch potentieel van België; controle op proliferatie; persoonsbescherming van staatshoofden en vips.
ik moet u niet vertellen hoe gevaarlijk geldgebrek voor de Staatsveiligheid is, zeker in de strijd tegen het terrorisme. eeN Chef BIj de stAAtsVeIlIgheId
e bescherming van staatshoofden en andere vips laat in België te wensen over. De Staatsveiligheid moet een op de vier opdrachten weigeren en zelfs een limobedrijf inhuren, bij gebrek aan mensen. De bodyguards zijn overwerkt en vaak te oud. Dat brengt de diplomatieke status van België en de rol van Brussel als hoofdstad van Europa in gevaar. Naast haar traditionele werk als inlichtingendienst moet de Staatsveiligheid ook bodyguard spelen. De dienst heeft een aparte afdeling voor ‘persoonsbescherming’: het fysiek beschermen van staatshoofden, regeringsleiders, hoge diplomaten en andere vips die ons land bezoeken. Een nooit eerder onthuld rapport van de toezichthouder, Comité I, legt bloot hoe erbarmelijk de toestand is bij die afdeling. In 2012 moesten de beschermingsofficieren van de Staatsveiligheid exact 205 opdrachten uitvoeren. Ze beschermden 45 staatshoofden, 52 eerste ministers en 108 regeringsleden, diplomaten en andere vips. Tussen 2001 en 2010 is het aantal gepresteerde uren verdrievoudigd. Brussel is dan ook de hoofdstad van de Europese Unie, met steeds meer topontmoetingen. De Staatsveiligheid moet zelfs beschermingsopdrachten weigeren bij gebrek aan mensen, onthult het rapport. Tussen 2010 en 2012 heeft de dienst liefst een op de vier beschermingsopdrachten geweigerd. Tot grote ergernis van de bevoegde ministers achter de schermen. De Staatsveiligheid moet met veel te weinig mensen steeds meer opdrachten uitvoeren, waardoor de overuren zich onoplosbaar hoog opstapelen. Het aantal niet-opgenomen inhaaluren steeg tussen 2010 en 2013 boven 44.000. Ze uitbetalen is geen optie bij gebrek aan geld. Als er niets verandert, raakt het probleem de eerste 24 jaar niet opgelost. De Staatsveiligheid ziet maar één alternatief: minder uren presteren. Maar daardoor daalt dan weer het aantal uren dat de beschermingsagenten aan opleiding en lichaamstraining besteden. Daar komt bovenop dat agenten die voor close protection instaan, soms de kaap
© Photo News
wat is de Staatsveiligheid?
Veiligheidsofficieren van de Staatsveiligheid beschermen n-VAvoorzitter Bart De Wever na dreigingen van de terreurgroep iS.
van 50 jaar naderen of overschrijden, wat bij het Comité I vragen doet rijzen over hun geschiktheid voor zware taken. Tot 2013 moesten zelfs de echte inlichtingenofficieren af en toe bijspringen. Daardoor riskeerden ze voor cameralenzen te lopen en niet meer discreet hun inlichtingenwerk te kunnen uitvoeren. Een andere opmerkelijk oplossing, die nooit eerder aan het licht kwam maar die nog altijd wordt gebruikt, is het inhuren van limousinebedrijven. ‘Er is getracht de overuren in te perken door voor sommige beschermingsopdrachten een beroep te doen op een externe firma die chauffeurs en limousines levert’, onthult het Comité I. Wat als zo’n auto toch in een hinderlaag belandt? De auto’s van de Staatsveiligheid zijn veel beter beveiligd en bepantserd dan de huurauto’s. Ingehuurde limousines zijn ook geen ‘prioritaire’ voertuigen met een zwaailicht. We mogen niet verwachten dat de agenten van de Staatsveiligheid in die omstandigheden ‘op elk moment volledig adequaat kunnen reageren op om het even welke situatie’, besluit het Comité I. Alain Winants, het vorige hoofd van de Staatsveiligheid, wijt te wantoestand aan de laksheid van de vo-
rige regeringen. ‘Ze hebben ons herhaaldelijk extra geld en auto’s beloofd voor die beschermingsopdrachten, maar we hebben nooit iets gekregen. In Nederland is er een specifiek korps dat zomaar eventjes 300 mensen telt. Dat is vier keer meer dan de Staatsveiligheid. En dat terwijl het aantal Europese topbijeenkomsten in Brussel exponentieel stijgt. Ook als je alles naar de politie overhevelt, zal dat de overheid meer kosten dan vandaag. Dat is net het probleem: het mag niets meer kosten.’ Het inhuren van limousinebedrijven gebeurde volgens Winants ‘in afspraak met en met het medeweten van de minister’. ‘Ik voorspel nog diplomatieke incidenten. De dag dat iemand hier ontvangen wordt op een manier die hij of zij niet correct vindt voor zijn of haar status, zit België met de gebakken peren.’ Het huidige hoofd van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, beaamt dat het anders moet. ‘We hebben duidelijk te weinig mensen om deze opdracht op een normale manier te vervullen.’ Limousines worden volgens hem alleen ingezet voor ‘escortes, zoals Buitenlandse Zaken die vaak vraagt’. Hij zegt dat België niet meer in staat is buitenlandse gasten met dezelfde egards te ontvangen zoals andere landen onze ministers ontvangen.
Geheime adressen gewoon op het web
D
e Staatsveiligheid, met hoofdzetel in de Noordwijk in Brussel, werkt over heel België met ‘geheime kantoren’. Er zijn zeven kantoren in de centrumsteden van de provincies, zoals als Antwerpen, Hasselt, Gent, Brugge en Luik. De adressen van die ‘provincieposten’ houdt de dienst angstvallig geheim, maar wie goed zoekt, kan die geheime adressen gewoon terugvinden op het internet. Ook terroristen en spionnen kunnen ze dus vanachter hun computer achterhalen. Terwijl er de voorbije weken mi-
litairen waakten voor het hoofdkantoor van de Staatsveiligheid in Brussel, bewaakt er bijvoorbeeld niemand het geheime kantoor op de Leien in Antwerpen, vanuit de veronderstelling dat terroristen dat adres toch niet kunnen achterhalen. Op het web slingert onder andere een oudere lijst met alle adressen van de veiligheidsdienst. Die dateert al van 2003, maar de adressen in Antwerpen en Hasselt blijken nog altijd te kloppen. Alle huidige adressen zijn voor wie goed zoekt ook gewoon terug te vinden in enkele
begrotingsdocumenten van het parlement. Soms staat er onverbloemd dat het gaat om een adres van de Staatsveiligheid. Soms luidt het in de omschrijving bij de adressen iets vager: ‘federale overheidsdienst Justitie: Administratie’. De belangrijke provinciepost van de Staatsveiligheid in Antwerpen, die we tot ergernis van de dienst bezochten, blijkt een afgeleefd herenhuis te zijn, dat binnen zelfs onderstut moet worden. Het hoofd van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, heeft gevraagd nog dit jaar weg te trekken uit het oude gebouw.
2
DE TIJD DONDERDAG 23 APRIL 2015
Vooraan COMMENTAAR LARS BOVÉ
Beursuitbater Euronext mag na vertrek topman Cerutti op zoek naar nieuwe baas Euronext, de uitbater van de beurzen van Brussel, Parijs, Amsterdam en Lissabon, moet op zoek naar een nieuwe baas. Topman Dominique Cerutti kondigde gisteren aan dat hij de Franse consultant Altran gaat leiden.
Geheimzinnig Een inlichtingendienst is even belangrijk als gevaarlijk voor de democratie. Dat geldt ook voor de Belgische Staatsveiligheid, die duidelijk toe is aan een hervorming.
PIETER SUY
H
De Fransman Cerutti stond vijf jaar aan het hoofd van Euronext, dat aanvankelijk tot de AmerikaansEuropese fusiegroep NYSE Euronext behoorde. Dat intercontinentale huwelijk liep vorig jaar op de klippen, toen Euronext als zelfstandig bedrijf naar de beurs trok. Euronext deed die stap nadat de grondstoffenbeurs ICE had besloten haar Europese activiteiten af te splitsen na de overname van NYSE Euronext. Cerutti’s vertrekt komt als een verrassing. Euronext was nog geen jaar geleden naar de beurs getrok-
et begon met één telefoontje over illegale praktijken bij de Staatsveiligheid en het eindigde met een heel boek over ‘De Geheimen van de Staatsveiligheid’. Want de Staatsveiligheid mag dan al een ‘geheime dienst’ zijn, ze is ook nog te vaak een geheimzinnige dienst. De Staatsveiligheid is nog altijd een overheidsdienst die verantwoording moet afleggen aan de regering en die zeker niet achter de rug van de regering en het parlement mag ontsporen naar illegale praktijken. Informanten bij telecombedrijven aanzetten om hun beroepsgeheim te schenden, is daar een voorbeeld van. Terwijl het parlement volop besprak hoe het de Staatsveiligheid de bevoegdheid zou geven om telefoon- en internetgegevens te achterhalen, met voldoende controlegaranties, gebruikte de dienst gewoon een achterpoort om dat al stiekem te doen via informanten. De Staatsveiligheid heeft blijkbaar onder haar vroegere baas Koen Dassen ook operaties in het buitenland uitgevoerd, wat toezichthouder Comité I tot vandaag niet wist. Het bewijst dat ook wij de Staatsveiligheid in de gaten moeten houden. De Staatsveiligheid moet eindelijk ‘transparanter’ worden, zowel tegenover de regering als tegenover het publiek. In tegenstelling tot buitenlandse inlichtingendiensten, zoals de Nederlandse AIVD die gisteren nog een jaarverslag uitbracht, Moet de Staatsschiet de Staatsveiligheid veiligheid als tekort op dat vlak. Een eigen een van de enige website, het tijdig publiceren inlichtingendienvan jaarverslagen (het jongsten in de wereld ste dateert van 2011), het nog sekten volgen? openstellen van historische dossiers (zoals de CIA geregeld doet), geen nutteloze discretie (zelfs over het aantal personeelsleden geeft de baas van de dienst geen cijfers, terwijl de Britse MI5 die gewoon op zijn site plaatst), en ga zo maar door. Het eerste slachtoffer van al die geheimzinnigheid is waarschijnlijk de Staatsveiligheid zelf. Want onbekend is onbemind. Onze binnenlandse inlichtingendienst, die zo oud is als België zelf, heeft ook dringend nood aan een hervorming. De wet van 1998 op de inlichtingendiensten is aan herziening toe. Moet de Staatsveiligheid als een van de enige inlichtingendiensten in de wereld nog sekten volgen? De Staatsveiligheid ontsnapt ook al jaren aan elke grote hervorming van de overheid. Dat vertaalt zich in een verouderde organisatiestructuur die niet efficiënt is. De opdeling - met onevenwichtige statuten - tussen de buitendiensten en de analisten van de Staatsveiligheid is echt achterhaald en leidt zelfs tot twee kampen in de dienst. Om nog te zwijgen over het gebrek aan een moderne managementcultuur. De voorbije regeringen hebben de Staatsveiligheid verwaarloosd, zowel budgettair als inhoudelijk. Al jaren is het wachten op duidelijke richtlijnen vanuit de regering over prioriteiten, samenwerking met buitenlandse diensten... Dat is geen overbodige luxe voor een dienst die er onlangs nog in slaagde de terroristencel van Verviers te ontmaskeren en zo een gruwelijke aanslag verijdelde in ons land.
ken. De jaarresultaten die begin februari werden vrijgegeven, bleken beter dan verwacht. Op de beurs doet Euronext het uitstekend: sinds de beursgang steeg het aandeel 100,5 procent. Operationeel draaide de voorbije maanden alles best goed. Maar dat kon niet verhinderen dat de spanningen in het management soms hoog opliepen. In augustus 2014 was de topman van Euronext Amsterdam onverwacht opgestapt. Volgens mediaberichten was hij het beu dat Parijs de dagelijkse leiding over Euronext naar zich toe trok. Wie Cerutti opvolgt, staat nog niet vast, liet bestuursvoorzitter Rijnhard Van Tets gisteravond verstaan in een persbericht. Euronext zoekt de komende maanden een opvolger. Dat wil nog niet zeggen dat de beursuitbater een stuurloos schip is. Cerutti vertrekt pas op 15 juli naar Altran. Aan het hoofd van die Franse consultant voor de
technologie- en de engineeringbusiness keert de 54-jarige Provençaal terug naar zijn roots. Voor hij naar Euronext trok, stond Cerutti, een bouwkundig ingenieur, zo’n 20 jaar aan het hoofd van de West-Europese divisie van de Amerikaanse computergigant IBM. Die ervaring kwam hem bij Euronext van pas: de tijd waarin makelaars op een fysieke marktenvloer handelen, ligt al een tijd achter ons. Of de opvolger van Cerutti ook zo’n technologisch profiel zal hebben, valt af te wachten. Bij de beursuitbaters is al enkele jaren een fusiegolf aan de gang. Gisteren nog maakte de topman van de Londense beurs duidelijk dat zijn bedrijf binnen twee jaar zal samenwerken met een van de vier westerse beursuitbaters die de wereld nog rijk is. Euronext kan maar beter op zoek gaan naar een nieuwe topman die weet hoe je een lucratieve deal moet sluiten.
Dominique Cerutti. © BLOOMBERG
M/V van de dag Martin Lundstedt Doorgewinterde truckbouwer verkast van Scania naar Volvo Zijn naam circuleerde al enige tijd als mogelijke opvolger van Olof Persson aan het hoofd van Volvo. Maar gisteren werd het officieel: in oktober stapt Scania-topman Martin Lundstedt (47) over naar Volvo. Van de ene Zweedse vrachtwagenbouwer naar de andere dus. Al is er één groot verschil: Volvo is nog grotendeels Zweeds, terwijl Scania door de Duitse VW-groep wordt gecontroleerd. Het spreekwoord ‘nieuwe meesters, nieuwe wetten’ in gedachten, heeft dat mogelijk een rol gespeeld bij Lundstedts overstap. Bij Volvo Group krijgt Lundstedt als belangrijkste opdracht de groei te versnellen en de rendabiliteit op te krikken. Persson was de voorbije drie jaar druk doende met herstructureringen, desinvesteringen en kostenbesparingen. Hij slaagde er echter niet snel genoeg in de winstmarges op te krikken, tot grote ontevredenheid van enkele grote aandeelhouders. Vooral Cevian Capital, de op een na belangrijkste partij qua stemrechten, oefende druk uit om in te grijpen. In 2014 bleef de operationele winstmarge steken op 2,1 procent, terwijl dat voor de hervormingen nog meer dan 8 procent was.
Reageren? Deel uw mening met ons en andere lezers www.tijd.be/commentaar
Tegen eind dit jaar had Persson beloofd de marge met 3 procentpunten op te krikken, maar hij is in snelheid genomen. Sinds gisteren is hij CEO en ‘president’ af. Aangezien Lundstedt pas in oktober beschikbaar is, heeft de raad van bestuur van Volvo voorzien in een overbrugging: financieel directeur Jan Gurander fungeert de komende maanden ad interim als ‘president’ en CEO. Tijdens een conferencecall met analisten zei Gurander gisteren dat de groep ernaar streeft de stroomlijning tegen eind dit jaar af te ron-
den, om dan in 2016 met een schone lei te beginnen. Volvo moet er inderdaad invliegen, want het voelt de hete adem van vooral Volkswagen in de nek. De Duitse groep controleert twee van de grootste Europese truckbouwers - MAN en Scania - en wil die graag fuseren, wat de concurrentie nog zal aanwakkeren. Lundstedt lijkt de geknipte man om de Volvo-motor op hogere toeren te krijgen. Als ingenieur kent hij niet alleen elke moer en bout in een vrachtwagen, hij heeft ook een ruime managementervaring. ‘Hij heeft 25 jaar ervaring in zowel ontwikkeling, productie als verkoop in de bedrijfsvoertuigensector’, aldus Carl-Henric Svanberg, de voorzitter van de raad van bestuur van Volvo. ‘Hij staat eveneens bekend om zijn succesvolle leiderschapsstijl.’ Lundstedt, die naar Scandinavische gewoonte in de omgang als Martin wordt aangesproken, is getrouwd en heeft twee dochters. Hij is erg muzikaal: op bedrijfsfeestjes brengt hij wel eens een song op de gitaar. Zijn overstap naar Volvo werd trouwens op trompetgeschal onthaald op de beurs: het aandeel Volvo schoot meer dan 15 procent hoger.
In het nieuws omdat hij vanaf oktober de Zweedse vrachtwagenbouwer Volvo gaat leiden.
© AFP
KOEN LAMBRECHT
KORT
Vestager bindt strijd Miljoenen gebruikers KBC brengt aantal aan met Russisch WhatsApp kunnen regiodirecties staatsbedrijf Gazprom voortaan gratis bellen terug van 15 naar 5
Politiek & Economie, pagina 7
© AFP
Het aantal werknemers met een tijdelijk contract is in een jaar tijd met bijna een derde gestegen. Dat blijkt uit een onderzoek van de hr-dienstverlener Securex. Die ziet in het verdwijnen van de proefperiode de belangrijkste reden voor de toename. De proefperiode werd op 1 januari 2014 afgeschaft door de invoering van het eenheidsstatuut voor arbeiders en bedienden. Politiek & Economie, pagina 10
De razend populaire berichtjesapp WhatsApp maakt het nu ook voor iPhone-gebruikers mogelijk om gratis te bellen. Telecomoperatoren hebben alle reden om bezorgd te zijn. De berichtjesdienst, die in 2014 voor 22 miljard dollar werd opgeslokt door Facebook, lanceerde gisteren een update van zijn iPhoneapp. Nu kunnen ook Apple-gebruikers gratis bellen via WhatsApp.
KBC heeft zijn structuur in Vlaanderen serieus hertekend. Van de 15 regiodirecties blijven er maar 5 meer over. Het nieuwe cijfer komt niet toevallig overeen met het aantal provincies en betekent een terugkeer naar de provinciale structuur zoals die bestond bij KB en Cera voor de fusie tot KBC in 1998. De maatregel is bedoeld om de beleidslijnen korter te maken.
#Tijd, pagina 14
Ondernemen, pagina 17
Krachtmeting bij Renault gaat naar nieuwe climax
Recticel biedt forse korting bij kapitaalronde
© BLOOMBERG
Derde meer tijdelijken door afschaffing proeftijd
Ondernemen, pagina 17
De isolatiespecialist Recticel lanceerde gisteren zijn kapitaalverhoging met voorkeurrecht voor de bestaande aandeelhouders. Met de transactie wil Recticel maximaal 76 miljoen euro ophalen om zijn balans op te kuisen. Bestaande aandeelhouders hebben een voorkeurrecht. Voor vijf bestaande aandelen kunnen ze er vier nieuwe kopen tegen 3,20 euro per stuk. Beleggen pagina 31
6
DE TIJD VRIJDAG 24 APRIL 2015
Vooraan Reeks Een jaar lang voerde De Tijd-journalist Lars Bové een onderzoek naar de Belgische Staatsveiligheid, de op een na oudste inlichtingendienst ter wereld. Het verhaal van zijn speurtocht naar die schimmige overheidsdienst leest u in het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’, verschenen bij uitgeverij Lannoo. Lars Bové sprak af in bruine kroegen, waar inspecteurs uit de biecht klapten, hij ontdekte
uiterst gevoelige informatie en bezocht geheime adressen van de Staatsveiligheid. In De Tijd leest u deze week enkele markante feiten en onthullingen die tijdens de speurtocht naar boven zijn gekomen. Een unieke inkijk bij de geheimzinnigste overheidsdienst van het land, die in Brussel spionnen ontmaskert en de terroristencel van Verviers ontdekte.
© FILIP YSENBAERT
De geheimen van de Staatsveiligheid blootgelegd
Staatsveiligheid volgt parlementsleden en ministers
Moet geheime dienst wel sekten volgen?
Hoewel de Staatsveiligheid al jaren claimt dat het parlementsleden noch ministers volgt, is het tegendeel waar. Dat onthullen lijsten met voorbeelden van de toezichthouder Comité I.
In een ander toezichtrapport maakt het Comité I brandhout van de manier waarop de Staatsveiligheid de beweging Scientology opvolgt. Moet een inlichtingendienst überhaupt zulke bewegingen volgen?
Een Vlaams Parlementslid opende een feest van een organisatie die we volgen. Er was een protestactie. Eén Vlaams Parlementslid was aanwezig. Hij gaf op sociale media ook namen van andere politici op. MELDINGEN IN RAPPORTEN STAATSVEILIGHEID
Potentiële terroristen De lijst doorprikt het betoog dat de Staatsveiligheid de voorbije jaren hield dat hij nooit parlementsleden an sich ‘viseert’. Hier zijn de politici echter geen slachtoffers, zoals in de meeste dossiers van terrorisme en spi-
© PHOTO NEWS
I
n vertrouwelijke lijsten van het Comité I die we konden inkijken, staan voorbeelden van rapporten die de buitendiensten van de Staatsveiligheid hebben opgesteld over Belgische ministers en parlementsleden. De namen van de betrokken politici staan er niet in vermeld, wel hun functie - bijvoorbeeld senator of Brussels Parlementslid - en wat de Staatsveiligheid noteerde. Het gaat om rapporten die zijn opgesteld door de inlichtingendienst tussen juni 2010 en 2013. Politici duiken bijvoorbeeld op in rapporten van de Staatsveiligheid over ‘terrorisme’ en ‘spionage’. Maar vooral de rapporten over ‘extremisme’ roepen vragen op of een inlichtingendienst op die manier de handel en wandel van verkozen politici moet bijhouden. ‘Een groepering die als extremistisch beschouwd wordt, gaf een feestje. Daarbij zijn drie politici van de Kamer en de Senaat opgemerkt’, noteert de Staatsveiligheid bijvoorbeeld. ‘Een Kamerlid gaf een voorstelling van een publicatie die hij had uitgegeven. Hij wordt in een extremistisch milieu gesitueerd.’ Of: ‘Een organisatie die we volgen in het kader van extremisme hield een viering. Daarbij waren meerdere politici aanwezig.’ ‘Er deed zich een protestactie voor tegen de bouwplannen met betrekking tot een bepaalde infrastructuur. Eén Vlaams Parlementslid was aanwezig. Hij liet via de sociale media weten dat ook een aantal andere politici samen met hem ter plekke waren. Alle namen werden in ons verslag opgenomen.’ Dat de Staatsveiligheid alle namen noteert van politici die een protestactie bijwonen, is opmerkelijk. Het tweede rapport meldt: ‘Er was een protestactie tegen een bepaalde gebeurtenis. Het Vlaams Parlementslid, dat zelf tot een organisatie behoort die we volgen in het kader van extremisme, deed eraan mee.’ En in het derde rapport: ‘Een Vlaams Parlementslid opende een feest van een organisatie die we in het kader van extremisme volgen. Hij werd in de uitnodiging voor het feest aangekondigd met melding van zijn parlementaire functie.’
Bij de Staatsveiligheid is geheimzinnigheid nog altijd de stijl van het huis. Ze zijn nooit echt transparant, zelfs niet tegenover de minister. OUD-MINISTER VAN JUSTITIE STEFAAN DE CLERCK
onage, hier zijn ze zelf ‘targets’ van de Staatsveiligheid. Ze worden gevolgd omdat ze potentiële ‘extremisten’ zijn. Ondanks de verschillende casussen blijven de voormalige administrateur-generaal van de Staatsveiligheid Alain Winants en zijn opvolger Jaak Raes ontkennen. ‘De mogelijke vrees dat Belgische verkozen politici opgevolgd worden door de Staatsveiligheid, is zonder voorwerp. Uiteraard gebeurt dat niet.’ Maar het is helemaal niet ‘uitzonderlijk’ dat een parlementslid opduikt in de databank van de Staatsveiligheid, blijkt uit andere statistieken van het Comité I. Die gaan over alle materies die de Staatsveiligheid volgt. Eén politicus duikt liefst 94 keer op in de databank van de dienst. Negen anderen worden elk 12 tot 39 keer genoemd, 131 politici komen 1 tot 11 keer voor in de databank. Van hen duiken er 51 slechts één keer op. Op een totaal van 479 politieke verkozenen en ministers in België kwamen 142 politici voor in 727 bestanden met ‘ruwe gegevens’ van de Staatsveiligheid. Bijna een op de drie politici in België duikt op in de dossiers.
Verergerd Op 25 mei 2009 gaf Stefaan De Clerck als toenmalige minister van Justitie opdracht aan de Staatsveiligheid om de minister in te lichten telkens als een federaal parlementslid opdook in een van haar verslagen. Een jaar later waren al 350 verslagen en nota’s opgesteld, zowel door de buitendiensten als door de analisten van de Staatsveiligheid, maar bijna nooit had de dienst de minister ingelicht zoals het hoorde. Bij de Staatsveiligheid
werd daar geen opmerking over gemaakt. En de situatie is nog verergerd. Sinds 2013 houdt de Staatsveiligheid nog meer geheim. De dienst verspreidde binnenshuis een nieuwe dienstnota over de kwestie, zonder overleg te plegen met de minister van Justitie. Die bevatte nieuwe richtlijnen over ‘links van parlementsleden en politieke mandatarissen in de documenten’. Als ministers en parlementsleden vermeld werden in de ‘ruwe gegevens’ van de Staatsveiligheid, moest niemand dat nog aan de minister van Justitie melden. Alleen als ze opdoken in ‘verwerkte’ analyseverslagen zou dat nog automatisch gesignaleerd worden. Stefaan De Clerck, die de Staatsveiligheid tijdens zijn twee ambtstermijnen als minister van Justitie zeer goed leerde kennen, is niet bepaald positief: ‘Omgaan met de Staatsveiligheid? Dat was niet gemakkelijk. Zeker toen ik in 1995 aan mijn eerste mandaat als minister van Justitie begon. De stijl van het huis was toen een en al geheimzinnigheid. Telkens als ik Albert Raes ontmoette, liet hij mij voelen dat ze ergens bij de Staatsveiligheid wel een dossier over mij bijhielden. Het was een machtsspelletje dat hij ook met andere ministers graag speelde.’ ‘De mensen van de Staatsveiligheid halen hun macht uit geheimdoenerij, ook al stelt hun informatie niet altijd zo veel voor. Die geheimzinnigheid is door de jaren heen wel verbeterd, maar het is nog altijd de stijl van het huis: niets gehoord, niets gezien, niets gedaan... Ik hou niet zo van die stijl. Ze zijn nooit echt transparant, zelfs niet tegenover de minister.’
De Staatsveiligheid volgt Scientology al sinds de jaren 70. Het Comité I heeft alle documenten nagekeken die de Staatsveiligheid over de Amerikaanse beweging heeft opgesteld in de jaren 2010, 2011 en 2012. Die blijken weinig voor te stellen. De dienst baseert zich vooral op ‘open bronnen’, publieke informatie die iedereen kan vinden. Het gaat onder meer om publicaties van de stichter Ron Hubbard en van Scientology zelf, over gegevens op websites en in de pers. Daardoor moet de Staatsveiligheid in haar verslagen heel vaak het voorbehoud maken dat ‘sommige aanwijzingen niet zijn bevestigd door de dienst zelf’. Het Comité I besluit: ‘De eigen waarnemingen van de Staatsveiligheid hebben nooit middelen aan het licht gebracht die eigenlijk ‘ongeoorloofd’ zijn en waarvan de Scientologykerk gebruikmaakt om politieke beleidsmakers te benaderen.’ De Staatsveiligheid beschikt hooguit over ‘aanwijzingen’ dat Scientology gebruik zou maken van ‘bedrieglijke en clandestiene middelen’. Overtuigende informatie ontbreekt dus nog altijd na al die jaren. En het Comité I vraagt zich openlijk af of het volgen van ‘sekten’ überhaupt nog een taak moet zijn voor de Staatsveiligheid. ‘Algemeen moet er op gewezen worden dat geen enkele buitenlandse inlichtingendienst de wettelijke opdracht heeft om schadelijke sekten op te volgen. Die specifieke opdracht van de Belgische Staatsveiligheid is dus een uitzondering in de wereld van de inlichtingendiensten. De meeste democratische landen weigeren zelfs om hun inlichtingendiensten te betrekken bij de opvolging van religieuze bewegingen. Omdat dit een aanslag zou vormen op de vrijheid van godsdienst.’
© PN
LARS BOVÉ
De Staatsveiligheid volgt Scientology al sinds de jaren 70.
DE TIJD VRIJDAG 24 APRIL 2015
7
Politiek & Economie
Frankrijk worstelt met efficiënte terreurbestrijding
Dit is deel 2 van een driedelige reeks over de geheimen van de Staatsveiligheid. Lees ook www.tijd.be/geheimen.
Volgens de Franse premier Manuel Valls zijn sinds begin dit jaar vijf terreuraanslagen voorkomen. Maar de manier waarop de terreurdreiging moet worden aangepakt, ontlokt stevige discussies.
Regering antwoordt met meer geld en personeel
Zowel de N-VA, CD&V als het cdH stelde gisteren in de plenaire vergadering van de Kamer vragen over onthullingen in het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’. Ook Groen-Kamerlid Stefaan Van Hecke vroeg gisteren de dringende bijeenroeping van de parlementaire begeleidingscommissie van de toezichthouder Comité I. ‘Op die manier kan het Comité I aan het parlement uitleggen welke onderzoeken het opstart naar aanleiding van de onthullingen.’ Minister Jambon antwoordde op een vraag van CD&V-Kamerlid Franky Demon dat de regering maatregelen neemt om de bescherming van staatshoofden, regeringsleiders en andere vips eindelijk te verbeteren. Al over twee weken zal in de Kamer een wetsontwerp worden ingediend om die bevoegdheid weg te halen bij de Staatsveiligheid en ze over te hevelen naar de federale politie. Daardoor moet een veelvoud aan mensen beschikbaar worden voor de beschermingsopdrachten. Terwijl vandaag 55 ‘beschermingsassistenten’ daarvoor instaan bij de Staatsveiligheid, zullen dat er 130 worden in de nieuwe afdeling bij de politie. ‘Maar we zullen constant in het oog houden of ook dat wel volstaat, omdat er inderdaad steeds meer beschermingsopdrachten zijn door de Europese toppen’, zei de minister van Binnenlandse Zaken. Kamerlid Demon reageerde verheugd, maar waarschuwde dat ons land zich echt niet kan veroorloven dat de veiligheid van vips in het gedrang komt. Ook de minister van Justitie, Koen Geens,
‘James Bond zou nooit een Belg kunnen zijn’
Parijs werd deze week andermaal opgeschrikt door een ‘toevallige’ aanhouding van een vermoedelijke terrorist. Het gaat om een student informatica, van Algerijnse afkomst, die een of twee aanslagen wilde plegen op kerken in de rand van de hoofdstad. Hij zou ook een jonge vrouw vermoord hebben. Premier Valls gaf gisteren tekst en uitleg tijdens een radio-interview. Hij onthulde dat sinds de aanslagen op het satirische blad Charlie Hebdo en een joodse supermarkt, begin dit jaar, al vijf aanslagen zijn voorkomen. ‘De dreiging is nooit zo belangrijk geweest. Nooit eerder hebben we het moeten opnemen tegen dit soort terrorisme.’ Zeker is dat de terroristen goed georganiseerd en uitstekend bewapend zijn. Bij de opgepakte terreurverdachte vond de politie een waar arsenaal aan wapens. Valls benadrukte eveneens dat Syrië een sleutelrol speelt in dit verhaal. ‘Die individuen werken niet alleen. Dat hebben we gemerkt bij de aanslagen van januari. Er zijn netwerken, er zijn mensen die logistieke steun verlenen.’ Volgens de Franse inlichtingendiensten zijn 1.573 Fransen of mensen die in Frankrijk wonen betrokken bij terroristische activiteiten. 442 van hen zijn in Syrië en vechten mee aan de zijde van de Islamitische Staat. De premier maakte van de gelegenheid gebruik om het erg omstreden wetsontwerp op de inlichtingendienst te verdedigen. Naar analogie met de Amerikaanse ‘Patriot Act’, die ingevoerd werd na de aanslagen van 2001, gaat Frankrijk de bevoegdheden van de politie en de inlichtingendiensten uitbreiden om de terreur beter aan te pakken. De ‘Patriot Act à la française’ ontlokt echter van alle zijden kritiek. Het wetsontwerp geeft de bevoegde diensten ruime bevoegdheden en gemakkelijke toegang tot alle
WERKLOOSHEID
© © KRISTOF CLERIX
Brussel werkt aan uitkering voor jonge werklozen
Alain Winants en Koen Dassen op de voorstelling van het boek van Lars Bové (links).
‘Wie aan onze informanten raakt, snijdt in het hart van onze werking.’ Zo reageert Alain Winants, de voormalige topman van de Staatsveiligheid op de onthullingen dat de Staatsveiligheid met informanten uit de telecombedrijven werkt. HENK DHEEDENE
Tijdens de voorstelling van het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’ van Tijdjournalist Lars Bové reageerde Winants op de vraag om de informantenwerking van de Staatsveiligheid aan externe controles te onderwerpen. Die vraag komt bovendrijven, nu uit het boek blijkt dat de Staatsveiligheid met informanten uit de telecombedrijven werkt. ‘Ja, informanten vormen het hart van onze werking. Wie daarin snijdt, raakt aan een van onze meest essentiële werkwijzen. En er is wel degelijk controle: wij screenen en evalueren die mensen voortdurend.’ Winants kadert de kritiek in een breder plaatje. ‘Onze diensten voelen zich in de steek gelaten. We hebben een totaal gebrek aan inlichtingencultuur in dit land. James Bond zou
nooit een Belg geweest kunnen zijn. Mensen associëren ons meer met Jansen en Janssen uit ‘Kuifje’. De Belgen vergeten dat veiligheid altijd een prijs heeft. Als je die niet wil betalen, krijg je vroeg of laat de rekening gepresenteerd.’ Ook ex-topman Koen Dassen, die voor het eerst sinds zijn vertrek in 2006 openlijk wilde spreken over de Staatsveiligheid, benadrukte het belang van de inlichtingendiensten. ‘Kijk maar naar de vluchtelingenproblematiek. Europa komt steeds meer onder druk te staan. Daarom moet de discussie over de rol van de veiligheidsdiensten op de voorgrond blijven.’ In zijn boek beschrijft Bové de complexiteit van de werking van de Staatsveiligheid, en gaat hij dieper in op enkele controversiële aspecten: het gebrek aan middelen, de relatie met de Amerikaanse dienst NSA, de privacyregeling en het bespioneren van politici. Winants ontkende dat laatste niet: ‘We volgen parlementsleden niet in de strikte uitoefening van hun mandaat, maar als ze daarnaast met activiteiten bezig zijn die in ons interessegebied vallen, moeten onze diensten dat wel in de gaten houden.’
De Brusselse minister van Werk Didier Gosuin (FDF) werkt aan een Brusselse versie van de inschakelingsuitkering voor schoolverlaters. Dat schrijft de website brusselnieuws.be. Door een beslissing van de regering-Di Rupo wordt de uitkering sinds 1 januari stopgezet bij wie ze langer dan twee jaar krijgt. De regering-Michel heeft de voorwaarden nog verder verstrengd. Gosuin werkt aan een inschakelingscontract, waarbij jongeren die anderhalf jaar werkloos zijn vanaf volgend jaar een tijdelijk contract van minstens een jaar krijgen. Wie vervolgens geen werk vindt, zou een Brusselse uitkering krijgen. ‘Wij willen die jongeren niet laten vallen’, luidt het op kabinet van Gosuin.
JUSTITIE
Grondwettelijk Hof verwerpt beroep tegen GAS-boetes Het Grondwettelijk Hof heeft gisteren de beroepen verworpen die verschillende verenigingen, mensenrechtenorganisaties en vakbonden hadden ingesteld tegen het nieuwe systeem van gemeentelijke admini-
© AFP
LARS BOVÉ
die rechtstreeks bevoegd is voor de Staatsveiligheid, kreeg vragen van N-VA-Kamerlid Peter Buysrogge en cdH-Kamerlid Christian Brotcorne, onder meer over de schrijnende personeelstekorten bij de Staatsveiligheid. Die werkt momenteel met 568 voltijdse medewerkers. ‘De regering heeft gedurende de voorbije begrotingscontrole op mijn voorstel beslist 6 miljoen euro bijkomende personeelskredieten voor de Staatsveiligheid vrij te maken. Er zal ook voor 4 miljoen euro aan extra investeringen worden gereserveerd voor de dienst. Concreet betekent dat voor 2015 een verhoging van een kwart van de totale middelen in verhouding tot het initiële budget’, liet minister Geens weten. Ook op de wantoestanden met informanten bij de Staatsveiligheid, reageerde Geens. Nu is er geen externe controle op de informantenwerking van de Staatsveiligheid. De minister van Justitie belooft nog dit jaar de wet op de bijzondere inlichtingenmethoden te evalueren en eventuele wetswijzigingen door te voeren. Voorts wil Geens de politieke desinteresse van de voorbije regeringen voor het werk van de inlichtingendienst ombuigen. Er komt een ‘nationaal inlichtingenplan’ voor de Staatsveiligheid. Op die manier zou de dienst eindelijk richtlijnen en prioriteiten opgelegd krijgen van de regering. Ten slotte worden de personeelsstatuten herzien. N-VA’er Buysrogge benadrukte dat voor zijn partij een performante inlichtingendienst essentieel is voor de veiligheid van het land. CdH’er Brotcorne vond het een goede zaak dat de minister de wet wil evalueren. ‘Want de Staatsveiligheid mag geen staat zijn binnen de staat’, waarschuwde hij. ‘Geen enkele dienst of organisatie in dit land, hoe belangrijk hun taak ook is, staat boven de wet. Ook de Staatsveiligheid moet zich onderwerpen aan een controle.’
Premier Valls gelooft dat terreurverdachten met een ruimere wet op de inlichtingen beter opgespoord worden. Critici betwisten dat.
Nooit eerder kende ons land een dergelijke terreurdreiging. FRANS PREMIER MANUEL VALLS
mogelijke gegevens. Tegenstanders, gaande van ngo’s over bedrijfsleiders tot journalisten, vrezen dat door de wet de privacy helemaal op de helling wordt gezet, zoals dat in de VS gebeurde. De wet zou, volgens de critici, gemaakt zijn op maat van de omstandigheden in januari. Valls noemt het wetsvoorstel, dat op 5 mei ter goedkeuring voorligt, ‘evenwichtig’. De inlichtingendiensten krijgen meer middelen om terreurverdachten te volgen. De opgepakte verdachte beantwoordde niet aan het klassieke profiel van een ge-
stratieve sancties, de zogenaamde GAS-boetes. De organisaties waarschuwden onder meer voor mogelijke belangenvermenging, aangezien de boetes kunnen helpen om de stadskas te stijven. Het begrip ‘overlast’ werd volgens hen ook te vaag omschreven en ook de verruimde toepassing van de GAS-wet op minderjarigen - door de leeftijdsverlaging naar 14 jaar - stootte op weerstand. Het Grondwettelijk Hof verwijst de beroepen echter naar de prullenmand, al verduidelijkt het de wetgeving wel op een aantal punten. De vakbonden ACV en ABVV lieten gisteren verstaan dat ze zich zullen blijven verzetten tegen de GASboetes.
radicaliseerde jongere. Wel was hij in 2014 in Syrië geweest, maar het Franse gerecht had geen bewijzen om hem verder te kunnen schaduwen. Dat belooft Valls met de wet te veranderen. Critici zijn het daar niet mee eens. De krant Le Monde concludeerde na een bestudering van de ruimere wet op de inlichtingen dat de verdachten nog steeds niet onderschept kunnen worden. Ruimer inlichtingenwerk levert niet meer harde informatie op. Vaak gaat het mis bij de inschatting van het gevaar. Zowel de daders van de aanslagen in januari als de terreurverdachte die deze week werd opgepakt, waren bekend bij de overheid als mogelijke terreurverdachten. Toch werden ze niet geschaduwd of gevolgd door de inlichtingendiensten. Om de kritiek te counteren beloofde president François Hollande de omstreden tekst ter toetsing voor te leggen aan het grondwettelijk hof. Een première voor Frankrijk.
Het verhogen van de artsenhonoraria is niet realistisch. MINISTER VAN SOCIALE ZAKEN MAGGIE DE BLOCK wimpelt de vraag van het Syndicaat van Vlaamse Huisartsen af om huisbezoeken duurder te maken.
© PN
Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon en zijn collega van Justitie Koen Geens hebben gisteren in de Kamer maatregelen aangekondigd om de problemen bij de Staatsveiligheid aan te pakken.
JEAN VANEMPTEN
JUSTITIE
KERK
150
Léonard moet betalen voor toedekken pedofilie
Twee havenarbeiders die keet hadden geschopt tijdens de nationale betoging van 6 november, zijn gisteren door de Brusselse correctionele rechtbank veroordeeld tot werkstraffen van 150 uur. Een derde man, die geen werkstraf wilde, werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van één jaar met uitstel.
Aartsbisschop André Léonard moet een slachtoffer van seksueel misbruik een schadevergoeding van 10.000 euro betalen. Dat heeft het hof van beroep in Luik gisteren beslist. Het slachtoffer werd tussen 1987 en 1991 herhaaldelijk verkracht door een priester uit Aubange, in de provincie Luxemburg. Hij had de 74-jarige aartsbisschop aangeklaagd, omdat die naar zijn oordeel het misbruik had toegedekt. Léonard was van 1991 tot 2010 bisschop van Namen, waaronder de parochie van Aubange valt.
8
DE TIJD ZATERDAG 25 APRIL 2015
Vooraan Reeks De geheimen van de Staatsveiligheid blootgelegd
Een jaar lang voerde De Tijd-journalist Lars Bové een onderzoek naar de Belgische Staatsveiligheid, de op een na oudste inlichtingendienst ter wereld. Het verhaal van zijn speurtocht naar die schimmige overheidsdienst leest u in het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’, verschenen bij uitgeverij Lannoo. Lars Bové sprak af in bruine kroegen, waar inspecteurs uit de biecht klapten,
Screenings voor kerncentrales en andere hotspots falen
H LARS BOVÉ
et aantal mensen en bedrijven die de Staatsveiligheid elk jaar moet screenen of onderwerpen aan ‘veiligheidsonderzoeken’ is enorm. Alleen al in 2012 heeft de Staatsveiligheid 15.696 mensen doorgelicht die op een van de vijf luchthavens een badge moesten krijgen om in de afgeschermde zones van de luchthavens te mogen rondlopen. Voor de mensen die toegang tot de kerncentrales wilden krijgen moest de Staatsveiligheid in 2012 nog eens 9.875 verificaties uitvoeren. En dan hebben we het nog niet over de 5.610 veiligheidsattesten die datzelfde jaar zijn onderzocht voor Europese topontmoetingen in Brussel. De cijfers staan in het nog altijd niet vrijgegeven jaarverslag van de Staatsveiligheid voor het jaar 2012. Het is een groot vraagteken hoe de Staatsveiligheid het klaarspeelt om elk jaar zoveel mensen en bedrijven in zo’n korte tijd door te lichten. De dienst moet elke keer nagaan of die mensen wel ‘loyaal’ en ‘integer’ zijn, wat hun ‘financiële geloofwaardigheid’ is en in welke mate ze kwetsbaar zijn voor druk van buitenaf. Als ze dat allemaal hebben uitgepluisd, moeten de veiligheidsofficieren van de Staatsveiligheid een risicoprofiel opstellen. Dat profiel is doorslaggevend. Het bepaalt wie al dan niet toegang krijgt tot gevoelige plaatsen in België, ook al is het een andere overheidsdienst die officieel over de toelating beslist: de Nationale Veiligheidsoverheid (NVO), die onder Buitenlandse Zaken valt. De tienduizenden screenings van de Staatsveiligheid blijken verre van waterdicht te zijn. En verkeerde inschattingen zullen pas aan het licht komen als het te laat is. ‘Er worden fouten gemaakt. Het kan ook niet anders. Dat moeten we durven toegeven’, stelt Wouter De Ridder, griffier van het Comité I dat de Staatsveiligheid controleert. ‘Het zijn niet alleen veel screenings - en elk jaar worden het er meer - ook de databanken bevatten fouten.’ De Ridder: ‘We stellen in de praktijk fouten vast zoals naamsverwarringen, meestal met vreemde namen die op elkaar lijken. De mensen die de veiligheidsscreenings doen, putten uit een grote databank. Hoe wordt die databank gevuld? Het gebeurt bijvoorbeeld dat agenten van de Staatsveiligheid op het terrein vernemen dat er over meneer X wordt gezegd dat hij radicaal is. Maar dat is ruwe informatie. Dat is soms niet eens bevestigd, bijvoorbeeld bij gebrek aan andere bronnen.’ ‘Het gevolg is dat die persoon in kwestie
Er worden fouten gemaakt. Het kan ook niet anders. Dat moeten we durven toegeven.
GRIFFIER TOEZICHTHOUDER COMITÉ I WOUTER DE RIDDER
9.875 Alleen al voor mensen die toegang wilden krijgen tot kerncentrales moest de Staatsveiligheid 9.875 verificaties verrichten in 2012.
misschien geen badge krijgt voor zijn job. Ruwe informatie gebruiken om administratieve beslissingen op te baseren is gevaarlijk. Maar hoe zou je het anders doen? Je kunt geen Stasi-systeem op poten zetten, dat iedereen observeert en volgt.’ ‘Maar het grootste risico is natuurlijk dat een gevaarlijk iemand niet in de databank voorkomt en zo door de mazen van het net glipt. Dat is een probleem’, benadrukt Guy Rapaille, de voorzitter van het Comité I. De administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, noemt de werklast van de bevoegde afdeling bij de Staatsveiligheid ronduit ‘gigantisch’. ‘Wij zijn niet de enigen die dat in vraag stellen, maar het is niet anders. Veiligheidsonderzoeken naar mensen die vertrouwelijke documenten moeten inkijken vergen natuurlijk nog meer werk. Een screening betekent alleen nakijken of iemand bij ons bekend is, of hij voorkomt in onze databank en of hij ooit in een van onze informatierapporten aan bepaalde feiten gekoppeld is. En we moeten daarmee inderdaad oppassen, want bekend zijn bij de Staatsveiligheid betekent nog niet ‘veroordeeld’ of ‘vervolgd’ zijn voor… Maar we zien ook dat almaar meer diensten om een dergelijke screening vragen.’ Het echte probleem is volgens Raes dat zo’n screening ‘neerkomt op graven in iemands verleden - en in het beste geval zijn heden - om daaruit af te leiden hoe iemand zich in de toekomst mogelijk zal gedragen’. ‘Heeft hij bijvoorbeeld zwaktes die compromittant zijn? Dat soort dingen. Maar je kunt het toekomstige gedrag van iemand toch niet voorspellen? Als er dan een incident gebeurt, verwijst men opeens naar screenings uit het verleden. Dat is niet redelijk. Wat als die man plots slechte vrienden krijgt? We weten dus dat zo’n screening geen garantie is voor de toekomst, maar laten we er dan ook iets aan doen.’ Het hoofd van de Staatsveiligheid doet zelf een concreet voorstel om het systeem veel beter te maken. ‘We moeten een stap verder gaan in België. Telkens als de houder van een veiligheidsmachtiging of veiligheidsattest bij een incident betrokken is, strafrechtelijk of niet, zou dat gemeld moeten worden zodat alle diensten dat weten. Nu worden die zaken pas opnieuw geëvalueerd wanneer de machtiging of een andere toelating moet worden verlengd. In de tussentijd is er geen systematisch toezicht op die personen. Dat zijn mensen die bepaalde risicovolle beroepen mogen uitoefenen of toegang hebben tot gevoelige documenten. Weet u, vroeger schreef de politie op een proces-verbaal of er een ambtenaar bij de zaak betrokken was. Dan zorgde de procureur ervoor dat de betrokken overheidsdienst dat te weten kwam. Er zijn dus manieren om bepaalde mensen nauwgezetter op te volgen.’
© FILIP YSENBAERT
De screening van mensen die in ons land op gevoelige plaatsen mogen werken, zoals luchthavens en kerncentrales, schiet tekort. De baas van de Staatsveiligheid, Jaak Raes, pleit voor een nieuw systeem om ook te ontdekken dat iemand na zijn screening op het foute pad is geraakt.
hij ontdekte uiterst gevoelige informatie en bezocht geheime adressen van de Staatsveiligheid. In De Tijd leest u deze week enkele markante feiten en onthullingen die tijdens de speurtocht naar boven zijn gekomen. Een unieke inkijk bij de geheimzinnigste overheidsdienst van het land, die in Brussel spionnen ontmaskert en de terroristencel van Verviers ontdekt heeft.
DE TIJD ZATERDAG 25 APRIL 2015
9
Reeks wat is de Staatsveiligheid ?
■ officiële naam: Veiligheid
van de Staat / Sûreté de l’État.
■ op 15 oktober 1830 kreeg de
gloednieuwe staat België een dienst voor Openbare Veiligheid, waaruit in 1929 de veiligheid van de Staat ontstond.
■ Stelt vandaag 568,1
voltijdse equivalenten tewerk.
■ Op een na oudste inlichtingendienst
ter wereld. alleen die van het vaticaan is ouder.
■ huidige administrateur-generaal:
Jaak Raes.
■ Budget: 41,79 miljoen euro. ■ Opdrachten: opsporen van terroris-
me, spionage, extremisme, inmenging, schadelijke sekten en criminele
organisaties; bescherming van het wetenschappelijk en economisch potentieel van België; controle op proliferatie; persoonsbescherming van staatshoofden en vips. ■ Bevoegdheden: informanten
ronselen, telefoons afluisteren, elektronische communicatie en brieven onderscheppen, gebouwen doorzoeken, inbreken in computers,
D Ik heb een bloedhekel aan mensen die me de les spellen en er niets van afweten. hoofd STaaTSvEilighEid JAAK RAES
TE VEEL GEHEIMDOENERIJ? ‘Vragen of ik meer transparantie zal brengen bij de dienst is eigenlijk een zeer eigenaardige vraag. Hoe kan een dienst die inlichtingen verzamelt en daarover discreet moet blijven, überhaupt transparant zijn? We moeten laveren tussen voldoende naar buiten komen en zeggen waar we mee bezig zijn en toch ook voldoende discreet blijven om onze situatie werkbaar te houden. Het is geweten dat vroeger de slinger te veel doorsloeg naar het laatste. Maar goed, er is een moment voor verandering.’
(algemene controle, sinds mei 1993, begeleid door parlementaire commissie van de Kamer) en BiM-commissie (drie magistraten die sinds 2011 toezien op de privacygevoelige ‘bijzondere inlichtingenmethoden’ die de Staatsveiligheid gebruikt).
© PhoTo NEwS
HEBBEN INTERNE CONFLICTEN AL TOT ZELFMOORDEN GELEID?
‘Hoe kan de Staatsveiligheid überhaupt transparant zijn?’
‘Als er al concurrentie speelt in het hoofd van sommigen van onze medewerkers - omdat (het antiterreurorgaan, red.) OCAD inderdaad van zijn buitenlandse ‘zusterdiensten’ ook informatie krijgt die wij niet krijgen dan is dat een vals gevoel van concurrentie, tenminste als iedereen de spelregels respecteert. OCAD is inderdaad geen inlichtingendienst. OCAD evalueert de terreurdreiging, maar moet niet op dezelfde manier als de Staatsveiligheid informatie vergaren. Ach ja, niets menselijks is ons vreemd. Dat zal zijn tijd vergen en de gevoeligheden van nu zullen anders zijn in de toekomst. Als iedereen op zijn speelveld blijft, is er geen probleem en spelen we een heel mooie wedstrijd.’
Jaak Raes, topman van de Staatsveiligheid, verdedigt ‘zijn’ geheime dienst. GEEN INTERNE AUDITDIENST?
VERDEELD IN TWEE KAMPEN?
‘Maar wat is zo’n interne auditdienst? Ik zag die al ontstaan bij andere overheidsdiensten. Dat zijn dan mensen van de dienst zelf die voldoende autonoom hun collega’s, ook superieuren, kunnen controleren. Ik denk dat een psycholoog aanwerven bij de Staatsveiligheid dringender is, zeker voor onze mensen die in stressvolle omstandigheden omgaan met bronnen.’
‘Ik heb daar niets over te verbergen. Het is juist dat er twee statuten zijn binnen de Staatsveiligheid. De buitendiensten hebben een behoorlijk interessant statuut. Dat is geïnspireerd op dat van de vroegere gerechtelijke politie. Het is in elk geval interessanter dan dat van onze analisten en andere ondersteunende medewerkers. Die dragen nochtans evenzeer bij tot een goede werking van de Staatsveiligheid, maar hebben
‘Ik ben naar die begrafenis gegaan (van een lid van het Luikse kantoor van de Staatsveiligheid dat vorige jaar zelfmoord pleegde, red.). Ik ben ook ingelicht over wie die man was en wat zijn specialismen waren. Ik heb ook vastgesteld dat zijn weduwe later een klacht heeft ingediend wegens ‘pesterijen’ tegen haar man. (...) Maar wees gerust, na mijn bezoek aan de post in Luik had ik toch niet de indruk dat ik daar in een psychiatrische instelling was terechtgekomen. Ik wil dat dus toch relativeren, maar ik wacht af. Als er ernstige disfuncties aan het licht zouden komen, zal ik natuurlijk ingrijpen.’
CONCURRENTIE MET ANDERE VEILIGHEIDSDIENSTEN?
OUDERWETSE ORGANISATIE, GEBREK AAN MANAGEMENT?
GEKNOEI MET GELD VOOR INFORMANTEN? ‘Ik heb dat inderdaad vernomen toen ik hier aantrad. Het gevolg is dat een aantal procedures zijn aangepast. Ik zeg u met de hand op het hart dat de nieuwe procedures een betere controle en transparantie toelaten. Waarom heeft het zo lang geduurd om die misbruiken te ontdekken? Ik denk dat dat te wijten is aan het vertrouwen dat onze medewerkers nu eenmaal hebben in elkaar. Nu bestaan er volgens mij waterdichte waarborgen tegen misbruiken, maar als opnieuw iemand een achterpoortje vindt...’
■ Toezichthouders: Comité i
nu eenmaal het statuut van rijksambtenaar. Dat is de moeilijke situatie waar we ons in bevinden, zeker als je weet dat er ook nog een muur is die verhindert dat mensen van de buitendiensten opeens analist worden en omgekeerd. Dat zou nochtans gezonder zijn voor de Staatsveiligheid.’
LARS BOVÉ
e Staatsveiligheid heeft nog een lange weg af te leggen om een moderne dienst te worden, nu bijna 185 jaar na haar ontstaan. Maar Jaak Raes, sinds een jaar de administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, benadrukt dat zijn inlichtingendienst zeker geen ‘middeleeuwse dienst’ is. Al schuift hij sommige problemen niet onder de mat. Op vrijdag 28 november mochten we Jaak Raes een hele namiddag interviewen in het hoofdkantoor van de Staatsveiligheid in de Brusselse Noordwijk. Op datzelfde moment zaten mensen van de Staatsveiligheid elders in het gebouw te werken op de terrorristencel in Verviers, die een gruwelijke aanslag voorbereidde in naam van de terreurgroep Islamitische Staat (IS). De Staatsveiligheid luisterde telefoongesprekken af, kraakte codes en onderschepte elektronische communicatie. De operatie was een succes en de dienst kreeg daarvoor terecht felicitaties. Maar tijdens onze speurtocht naar de geheimen van de Staatsveiligheid ontdekten we ook minder fraaie dingen over de dienst. Op die namiddag in november mochten we alle problemen voorleggen aan Jaak Raes. Enkele citaten uit het interview met de Belgische inlichtingenchef, dat volledig te lezen is in het boek ‘De geheimen van de Staatsveiligheid’.
bankrekeningen inkijken, bedrijven oprichten als dekmantel, enz.
‘Zal Jaak Raes de geschiedenis ingaan als de man die van de Staatsveiligheid een moderne dienst heeft gemaakt? Ik ga mijn best doen. Ik zal verbeteren wat ik kan. Ik heb dat ook gedaan in alle departementen waar ik voordien al heb gewerkt, zoals de gerechtelijke politie en het Crisiscentrum. Ik neem graag verantwoordelijkheid op en leg daar dan graag verantwoording over af. Maar ik heb een bloedhekel aan mensen die me de les spellen en geen verantwoording moeten afleggen, of nog erger, er niets van afweten. Vergis u niet: de Staatsveiligheid is wel de op één na oudste inlichtingendienst ter wereld, maar het is geen middeleeuwse dienst.’
Ik denk dat de Staatsveiligheid dringender nood heeft aan een psycholoog dan aan een interne auditdienst. hoofd STaaTSvEilighEid JAAK RAES
Voor een van de spionagenetwerken heeft de Belgische regering zelfs nooit een formele politieke dekking gegeven.
D
e Staatsveiligheid weigert al jaren halsstarrig om de spionagepraktijken van de Amerikaanse National Security Agency (NSA) te onderzoeken, zelfs na de onthullingen van de klokkenluider Edward Snowden, onder andere over de hacking van de telecomreus Belgacom. Waarom? Een belangrijke reden is natuurlijk dat de dienst gewoon geen zin heeft om een bevriend land, een ‘zusterdienst’, in de gaten te houden. De Staatsveiligheid kan gewoonweg niet zonder de informatie van de Amerikanen en de Britten. In de strijd tegen de Syriëstrijders bijvoorbeeld krijgt de Staatsveiligheid veruit de meeste informatie doorgespeeld van de Amerikanen. Maar er is meer. In de Belgische inlichtingenwereld bestaat een goed bewaard geheim: de militaire inlichtingendienst ADIV - waar de Staatsveiligheid steeds nauwer mee samenwerkt - heeft zéér hechte banden met de NSA en die gaan veel verder dan tot
nu toe al bekend is geraakt. Via zijn militaire inlichtingendienst is België namelijk lid van twee internationale spionagenetwerken voor ‘signals intelligence’ - het onderscheppen van communicatiesignalen - waar ook de NSA aan meewerkt. Het eerste spionagenetwerk, waarvan de toezichthouder Comité I zelfs in een vertrouwelijk rapport aan het parlement de naam geheim moest houden, bestaat al sinds de Koude Oorlog. Zowel militaire als niet-militaire doelwitten kunnen ermee bespioneerd worden en dat voor ‘alle terroristische of criminele activiteiten die de veiligheid en de nationale belangen van de leden en de stabiliteit van de wereld of bepaalde regio’s bedreigen’. Met zo’n ruime opdracht is het zelfs de vraag of de Belgische militaire inlichtingendienst wel wettelijk mag deelnemen aan dat geheime spionagenetwerk. Onze regering heeft in elk geval nooit een formele dekking gegeven voor alle beslissingen om dit spionagenetwerk uit te breiden. Het tweede spionagenetwerk gaat nog
© REUTERS
België deelt geheime spionagenetwerken met NSA
Met de onthullingen van Edward Snowden over de Amerikaanse NSA deed de Staatsveiligheid zo goed als niets.
verder. Naast het uitwisselen van gegevens over specifieke doelwitten laat het toe op grote schaal ‘metadata’ van alle communicatie op te slaan. Dit afluisternetwerk wordt gebruikt om tijdens militaire operaties de communicatie in een bepaald gebied te onderscheppen. Alle aangesloten diensten, ook de NSA, mogen grasduinen in de door het netwerk onderschepte gegevens. Een belangrijk verschil is dat onze regering wel toestemming gaf om deel te nemen aan dit tweede, ruimere spionagenetwerk. Maar het Comité I waarschuwt toch voor een ‘wettelijk vacuüm’. Er bestaat geen enkele parlementaire controle op de beide spionagenetwerken die België deelt met de Amerikaanse NSA. Het verklaart waarom de Staatsveiligheid, na alle lekken die er al zijn geweest sinds 1998 (!) over massale spionage op Europese data door de Amerikanen, nog geen enkele analyse of rapport heeft gewijd aan die kwestie. Ook na Snowden deed de Staatsveiligheid zo goed als niets.
Dit is het slot van een driedelige reeks over de geheimen van de Staatsveiligheid. Lees ook tijd.be/geheimen.
