Sociale steun uit eigen kring: Belangrijker dan ooit Dr. Pieternel Dijkstra – Lector Master in Toegepaste Psychologie
Sociale psychologie
Begrijpen hoe mensen met elkaar omgaan en elkaar beïnvloeden en de gedachten en gevoelens die ze daarbij hebben (Schneimann, Gryman & Coutts, 2012).
Kernthema: sociale relaties Veranderingen in sociaal domein:
Hulp en steun vanuit eigen sociale netwerken wordt belangrijker Mensen moeten elkaar dus meer gaan helpen.
Waarom zijn sociale relaties zo belangrijk? Mensen leven in groepen. Sociale relaties helpen overleven en voortplanten. Evolutionaire verleden: Voortplanting Samenwerking Samen sta je sterker: elkaar steunen
‘Need to belong’ Mensen ontwikkelden sterke ‘need to belong’ waardoor ze groepen en andere mensen opzochten.
Geldt ook anno 2014: Welvaartsmaatschappij is nog maar zeer recent. Ook anno 2014 willen mensen: graag aardig gevonden worden ‘meedoen’
passen ze zich aan aan de ander (ook al zijn ze het er inhoudelijk niet mee eens) zijn mensen bang om buitengesloten te worden
Wij-gevoel
Wij-gevoel
Sociale identiteit
Fysieke belang blijkt uit….
Meta-analyse: meer sociale contacten leiden tot een langer
leven (Nyqvist et al., 2014). Werkzame ingredient: sociale steun
STRESS
GEZONDHEID (bijv. bloeddruk, HVZ) sociale steun
Psychische belang blijkt uit….
Men voelt zich eenzaam en buitengesloten. Sociometer hypothese: zelfwaardering fluctueert met mate van sociale acceptatie (Leary, 2012)
Bij uitsluiting van een groep daalt de zelfwaardering (sociale identiteit is in het geding)
Voorbeelden: pesten, simpele dagelijkse dingetjes (je wordt niet meegevraagd door de lunch)
Psychische belang blijkt uit…. Experiment Zadro et al. (2004): Cyberball met vreemden Groep 1: gamer krijgt even vaak de bal toegeworpen als de nep-medespelers Groep 2: na een paar keer de bal toegeworpen te krijgen,
moet gamer toezien hoe de nep-medespelers elkaar de bal toespelen.
Groep 2: mensen ervaren een lagere zelfwaardering, en minder betekenis aan het leven.
Conclusie: mensen zijn supergevoelig voor ‘erbij horen’.
Uitsluiting doet pijn
Sociale pijn lijkt op fysieke pijn
Pijn doordat groepsvormi ng een sterke functie heeft
Samen sta je sterker
Vormen van sociale steun: •
Emotionele steun
•
Informationele steun.
•
Instrumentele steun.
•
Waarderende steun.
Sociale steun: een nuance
•
Zichtbaar vs. Onzichtbaar
•
Waargenomen steun. Hoe groter sociaal netwerk, hoe meer steun wordt waargenomen
•
Het idee dat steun beschikbaar is mocht dat nodig zijn, ook al maken mensen daar helemaal geen gebruik van, stress vermindert.
Wat is ‘normaal’? Sociaal netwerk = het geheel van mensen met wie rechtstreeks min of meer duurzame banden worden onderhouden voor de vervulling van dagelijkse behoeften, zoals de behoefte aan steun, ontspanning en het gevoel ergens bij te horen (Möhle & Van Katwijk, 2010).
Verschilt per persoon: introvert of extravert?
Wat is ‘normaal’?
150 50 15 5 Support group: 5 Sympathygroup: 15 Affinity group: 50 Active network: 150
Aantal contactmomenten op een dag
Trade-off tussen investeringen en baten.
steungroep sympathiegroep affinity group
active network
Hoe meer hoe beter? •
Op zich wel maar… Social Brain Hypothesis: max. 150 contacten
(Hill & Dunbar, 2003). •
Is al heel veel in vergelijking met andere primaten: groot brein
•
Ook tussen mensen: volume bepaalde hersenregio’s hangt samen
met omvang sociaal netwerk (ToM)
Wat kun je met deze informatie? Veranderingen sociaal domein doen een beroep op verbondenheid met anderen: •
Mensen zijn heel sociaal van aard.
•
Gaat erom dat je de juiste snaar bij mensen raakt (bijv. ‘wijgevoel’) zodat ze anderen gaan helpen.
Interventies bedenken: •
Om mensen te stimuleren om elkaar te helpen
•
Om mensen het gevoel te geven dat ze gesteund worden
Workshop •
Meten en in kaart brengen sociale netwerken
•
Interventies bedoeld om: mensen te stimuleren om elkaar te helpen
mensen het gevoel te geven dat ze gesteund worden
onderzoeken hoe effectief deze interventies zijn
Dank u voor uw aandacht
Meer weten: Workshop
Workshop
Analyse en beïnvloeding van
sociale steun
Dr. Pieternel Dijkstra www.pieterneldijkstra.nl
Workshop Vragen: 1. Hoe kun je de kwantiteit en kwaliteit van een sociaal netwerk in
kaart brengen? 2. Hoe krijg je mensen zover dat ze anderen helpen? (steungevers) 3. Hoe kunnen mensen sociale steun meer gaan waarderen?
(steunontvangers) 4. Hoe kun je nagaan of een sociale steun-interventie effectief is?
Vraag 1. Het sociaal netwerk In kaart brengen: genogram
Familiestamboom met belangrijke gebeurtenissen Non-verbaal
Vraag 1. Het sociaal netwerk in kaart brengen: ecogram
Sociaal netwerk: omvang en kwaliteit Vergeet niet: internetcontacten
Vraag 1. Het sociaal netwerk in kaart brengen: netwerkcirkel van Lensink
Voor wijken Wijkecogram Contactladder Zie: aan de slag met sociale netwerken: de 44
meest bekende methoden verzameld. Gratis te downloaden op: http://www.movisie.nl/publicaties/aan-slagsociale-netwerken
Sociaal netwerk ‘Diagnosticeren’
sociaal netwerk:
* Welke ervaringen hebben jullie? * Welke instrumenten gebruiken jullie?
Vraag 1. Het sociaal netwerk in kaart brengen: kwaliteit sociaal netwerk Eenzaamheid: verschil tussen gewenste aantal sociale contacten en werkelijke aantal sociale contacten, subjectieve kwestie
Soorten eenzaamheid:
Emotionele eenzaamheid Sociale eenzaamheid
Eenzaamheidschaal
•
Invullen a.u.b.
•
Wat valt op aan de items?
Testuitslag •
EMOTIONELE EENZAAMHEID: Tel de neutrale en de positieve antwoorden (min of meer, ja, ja!) op de items 2,3,5,6,9,10
•
SOCIALE EENZAAMHEID: Tel de neutrale en de
negatieve antwoorden (nee!, nee, min of meer) op de items 1,4,7,8,11 •
TOTALE EENZAAMHEID: scores sociale + emotionele
Testuitslag Hoe interpreteren? Aantal punten
Betekenis
0, 1 of 2 3 tot en met 8 9 of 10 11
Niet eenzaam Matig eenzaam Sterk eenzaam Zeer sterk eenzaam
Normscores onder duizenden mensen. Valide en betrouwbaar. Korte versie.
Omgaan met eenzaamheid
Bron: Fokkema en Knipscheer (2006)
Vraag 2. Hoe krijg je mensen zover dat ze anderen gaan helpen? Aansluiten bij de redenen waarom mensen helpen. Kunnen jullie wat redenen noemen waarom mensen iemand helpen?
•
Reden 1: mensen delen een genetische band. inclusive fitness
(Hamilton, 1964) •
Reden 2: het verbetert de eigen reputatie. competitive altruism
(Van Vught, Roberts & Hardy, 2007)
Waarom helpen? •
Reden 3: mensen zijn gemotiveerd om zich goed te voelen. mood enhancement (Sprecher, Fehr & Zimmerman, 2007): helpen verbetert de stemming.
•
Reden 4: mensen ervaren plichtsbesef. (Gebauer et al., 2008).
•
Reden 5: wederkerigheid. Je krijgt er iets voor terug (ruilhandel).
•
Reden 6: empathie en afschuw. Empathy-altruism model an Batson.
Batson: empathy-altruism hypothese
Kortom, Genetische band, Reputatie oppeppen, Je goed willen voelen, Plichtsbesef, Wederkerigheid, Empathie en afschuw
•
In groepjes van 2 of 3: •
Wat zou je het makkelijkste kunnen
beinvloeden? •
Hoe?
Vraag 3. Gevoel geven van steun Wanneer voelen mensen zich gesteund? •
Als ze worden gesteund
•
Perceptie: Als ze zich bewust worden van de steun die ze
krijgen (zichtbaar) Waardering van de waargenomen steun •
kwaliteit van de steun
•
aandacht: letten op positieve kanten
Interventie om mensen het gevoel te geven dat ze gesteund worden
In groepjes van 2 of 3: Wat zou je het makkelijkste kunnen beinvloeden? Hoe?
In kader van steunen en gesteund worden: Kijk uit met lotgenotencontact! Onderzoek Bennenbroek et al. (2003): luisteren naar lotgenoten die via audio iets vertellen over hun situatie.
Groep 1. Informatie over:
‘coping’ (hoe kun je er het beste mee omgaan?) over procedures (wat kun je verwachten?)
Groep 2. Verhalen over emoties (hoe heb je je gevoeld?)
Emotionele besmetting UITKOMSTEN: Groep 1: meer zelfvertrouwen Groep 2: meer stress, negatievere stemming
WAAROM?
Emotionele besmetting http://www.youtube.com/watch?v=Wk9-gkT2bI8
Emotionele besmetting Emotionele besmetting •
Mensen nemen automatisch de emoties van de ander over
•
Mimiek, gezichtsuitdrukking, lichaamshouding, PLUS de psychische ervaring die daar bij hoort
•
Met name bij direct oogcontact (Schrammel et al., 2009)
Emotionele besmetting Leuk bij positieve emoties……
Bij ventilatie van negatieve emoties,
bijvoorbeeld door lotgenoten, raken mensen zelf in de put.
Hoe zou je dat kunnen tegengaan?
Bewustwording Begeleide lotgenootcontacten
Duidelijke afspraken Na negatieve emoties, mood repair
Vraag 4. Effectonderzoek Hoe kun je de effectiviteit van interventies onderzoeken?
Stel een interventie bestaat uit een wekelijks bezoek
van een vrijwilliger aan een (eenzame) oudere. Doel: verminderen van de eenzaamheid.
In groepjes van 2 of 3: Hoe onderzoek je dat?
Effectonderzoek Pretest-posttest controlegroepdesign
EXPERIMENTELE GROEP
Voormeting eenzaamheid – interventie – nameting eenzaamheid CONTROLEGROEP
Voormeting eenzaamheid – niks –
nameting eenzaamheid
Effectonderzoek EXPERIMENTELE GROEP Voormeting eenzaamheid – interventie – nameting eenzaamheid
CONTROLEGROEP Voormeting eenzaamheid – niks –
nameting eenzaamheid
•
Wanneer sprake van een effect van de interventie?
•
Waarom controlegroep belangrijk?
•
Waarom voormeting belangrijk?
•
Wat is ethische probleem hiermee?
Quasi-experiment Wanneer? Geen ad random toedeling in groepen Risico: andere factoren bepalen het resultaat
Soms ook dat moeilijk. Bijvoorbeeld bij wijkinterventies: Wijk A: Voormeting overlast – interventie – nameting overlast Wijk B: Voormeting overlast – niks –
nameting overlast
Meer lezen?
Bedankt voor de aandacht!
Vragen?
Meer workshops voor uw organisatie? Zie www.pieterneldijkstra.nl en www.bamboe-act.nl
