COLOFON JAARPUBLICATIE BENCHMARK WMO 2009 November 2009 SAMENSTELLING Wendy van Beek (eindredactie) Nelleke de Bruin Anja van Lonkhuijzen Lieke Salomé
SGBO Korte Houtstraat 20 A-B
VORMGEVING
Postbus 10242
Mooijekind Ontwerpers,
2501 HE Den Haag
Loenen (Gld)
Telefoon 070 310 38 00
[email protected]
DRUKWERK
www.benchmarkwmo.nl
Bakker Baarn, Baarn
www.sgbo.nl
Disclaimer Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.
JAARPUBLICATIE
Benchmark Wmo 2009 Resultaten over het jaar 2008
Inhoud Inleiding
5
Leeswijzer
7
DEEL 1
9
1
De benchmark Wmo
10
1.1
Wat levert deelname aan de benchmark Wmo op?
12
1.2
Waarvoor gebruiken gemeenten de benchmark Wmo voor?
13
1.3
Inspiratie opdoen in de benchmark Wmo: de Oh-Wat-Mooiprijs!
14
1.4
Benchmarkdagen: leren van elkaar
14
1.5
Individueel advies in de benchmark Wmo
15
1.6
Kwaliteit en doorontwikkeling
17
1.7
De benchmark Wmo 2010
18
1.8
Tevredenheidsonderzoeken Wmo 2009/2010
20
DEEL 2
23
2
Resultaten benchmark Wmo 2009
24
2.1
De deelnemers
24
2.2
De basisbenchmark
25
2.3
Beleidsparticipatie
27
2.4
Wmo-uitgaven
29
2.5
Thuiswonende 75-plussers
30
2.6
Conclusie
31
3
Prestatieveld 1 Sociale samenhang en leefbaarheid
32
3.1
Sociale samenhang en leefbaarheid
32
3.2
Samenwerking met externe partijen
35
3.3
Gemeentelijke regie
36
3.4
Buurtinitiatieven en civil society
37
3.5
Conclusie
39
4
Prestatieveld 2 Jeugd
40
4.1
Verzuim
40
4.2
Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG)
42
4.3
Aanbod opvoedondersteuning
43
4.4
Gebruik opvoedingsondersteuning
44
4.5
Benchmark jeugdbeleid
45
4.6
Conclusie
46
5
Prestatieveld 3 Informatie, advies en cliëntondersteuning
48
5.1
Het aanbod
49
5.2
Contacten via het loket
52
5.3
Indiceren
53
5.4
Cliëntondersteuning
54
5.5
Registratie in het Wmo-loket
55
5.6
Conclusie
57
6
Prestatieveld 4 Mantelzorg
58
6.1
Het begrip mantelzorg
58
6.2
Bekendheid mantelzorg
60
6.3
Mantelzorgbeleid
62
6.4
Mantelzorgondersteuning
66
6.5
Zicht op mantelzorgers
67
6.6
Waardering voor de mantelzorger
70
6.7
Conclusie
71
7
Prestatieveld 4 Vrijwilligers
72
7.1
Ondersteuning vrijwilligers
73
7.2
Vrijwilligersbeleid
75
7.3
Doelgroepen
75
7.4
Zicht op vrijwilligers
76
7.5
Samenwerking bij beleid
77
7.6
Breedte Vrijwilligerssteunpunt
78
7.7
Bereik vrijwilligersondersteuning
79
7.8
Maatschappelijke stage
79
7.9
Tevredenheid van vrijwilligers
81
7.10 Conclusie
81
8
Prestatievelden 5 en 6 Algemene en individuele voorzieningen
83
8.1
Uitgaven en formatie alle individuele voorzieningen
84
8.2
Doorlooptijden
87
8.3
Eigenbijdragebeleid
87
8.4
Wmo-hulpmiddelen
88
8.5
Algemene voorzieningen
91
8.6
Hulp bij het huishouden
94
8.7
Wetswijziging en alfahulpen
96
8.8
Uitgaven hulp bij het huishouden
97
8.9
Wachtlijsten voor hulp bij het huishouden
98
8.10 Indicaties, huisbezoeken en gebruikelijke zorg
98
8.11 Conclusie 9
101
Prestatievelden 7, 8 en 9 Maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingsbeleid
102
9.1
Gemeentelijke regie
102
9.2
Zicht op de problematiek en de doelgroepen
104
9.3
Samenwerking
107
9.4
Beleidsdoelstellingen
111
9.5
Ontwikkelingen in de AWBZ
111
9.6
Conclusie
114
10
Sturen met subsidies
115
10.1 Subsidiebeleid
116
10.2 Maken van afspraken
118
10.3 Uitvoering
120
10.4 Verantwoording
121
10.5 Gevolgen vanuit de veranderingen in de AWBZ
123
10.6 Conclusie
123
DEEL 3
125
11
Conclusie resultaten benchmark Wmo 2009
126
12
Meer informatie
130
12.1 Over SGBO
130
12.2 Onderzoek en advies op het gebied van de Wmo
131
12.3 Meer informatie over de benchmark Wmo
131
en tevredenheidsonderzoeken Wmo
Inleiding In deze publicatie zijn de resultaten gebundeld van de hele benchmark Wmo 2009. De benchmark 2009 blikt terug op het jaar 2008. Per onderdeel worden de opvallendste uitkomsten genoemd. De publicatie is bedoeld voor deelnemers aan de benchmark Wmo en voor geïnteresseerden die meer willen weten over de inhoud van de benchmark Wmo en de uitkomsten van de metingen over het jaar 2008.
SGBO heeft in 2006 samen met ongeveer 50 gemeenten dé benchmark Wmo ontwikkeld, in opdracht van de VNG en met subsidie van het ministerie van VWS. In 2007 is de benchmark volledig zelfstandig van start gegaan. Wij hebben naast de basisbenchmark verschillende vragenlijsten aan kunnen bieden die dieper ingaan op de verschillende onderdelen van de Wmo. In 2009 is de benchmark verder gegroeid en er namen ongeveer 190 gemeenten aan deel. De benchmark Wmo is een instrument dat ondersteunt bij het aanen bijsturen van het Wmo-beleid. De benchmark geeft inzicht door gegevens te vergelijken en door uitwisseling tot stand te brengen tussen gemeenten en de benchmark is een instrument voor verantwoording.
SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren in de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten Voor de komende jaren stelt SGBO zich ten doel gemeenten te faciliteren met onderzoek naar de effecten van inspanningen van gemeenten op alle prestatievelden. Wij vinden het belangrijk, om effecten te kunnen meten, dat gemeenten meer gegevens (gaan) registreren om zicht te krijgen op de behoefte van de burger en het aanbod en bereik van de activiteiten die door andere (lokale en regionale) partijen uitgevoerd worden, zoals de welzijnsinstellingen.
Benchmark Wmo 2009
5
Leeswijzer Deze publicatie bestaat uit drie delen: • deel 1 gaat in op het product benchmark Wmo; • deel 2 geeft de resultaten weer van de benchmark Wmo 2009; • in deel 3 vindt u de conclusie van alle resultaten en meer informatie over SGBO.
6
Benchmark Wmo 2009
7
DEEL 1
1 De benchmark Wmo Het doel van de benchmark Wmo is drieledig: • verbeteren door vergelijken; • leren van elkaar; • het bieden van een instrument voor de horizontale verantwoording. Meedoen aan de benchmark Wmo levert relevante informatie op voor alle negen prestatievelden van de Wmo. U krijgt zicht op uw eigen prestaties, maar vergelijkt die ook met die van andere gemeenten. De benchmark biedt u een mogelijkheid om op tijd op de juiste factoren bij te sturen.
De benchmark Wmo is opgebouwd aan de hand van het model Oog op verbetering. Dit model maakt de hele beleidscyclus zichtbaar: het beleid, de organisatie, de uitvoering, de effecten en de samenhang daartussen. Waar de focus ligt, hangt af van de taken van de gemeente en de keuzes die elke gemeente maakt.
Benchmarken is niet alleen vergelijken maar is ook leren van collega-gemeenten Deelnemers aan de benchmark vullen vragenlijsten in en kunnen de eigen antwoorden vergelijken met die van andere gemeenten. Tijdens bijeenkomsten is er tijd voor uitwisseling met collegagemeenten. Uitwisseling over de resultaten, maar ook over werkprocessen en de praktijk van alledag. Afhankelijk van het onderwerp zijn de uitwisseling en de resultaten meer van kwalitatieve aard.
10
De benchmark Wmo 2009 bestond uit de volgende onderdelen: Basisbenchmark (Wmo-breed en op hoofdlijnen) Verdiepende modules: • Module algemene en individuele voorzieningen • Module hulp bij het huishouden • Module prestatieveld 1: sociale samenhang en leefbaarheid • Module mantelzorg • Module vrijwilligersbeleid • Module Sturen met Subsidies • Module over de prestatievelden 7, 8 en 9 Tevredenheidsonderzoeken • Tevredenheidsonderzoek Wmo cliënten • Tevredenheidsonderzoek Wmo burgers • Tevredenheidsonderzoek Wmo maatschappelijke organisaties Benchmarkdagen Individuele adviesgesprekken
Naast de benchmark Wmo biedt SGBO ook verschillende tevredenheidsonderzoeken aan die gebruikt kunnen worden om te voldoen aan de wettelijke verantwoording. De uitkomsten van de tevredenheidsonderzoeken worden ook gebruikt in de benchmark. Een van de effecten van het beleid is wat de cliënt en de burger ervan vinden.
Benchmark Wmo 2009
11
De keuze uit tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 bestond uit: • Tevredenheidsonderzoek onder cliënten met individuele voorzieningen (inclusief hulp bij het huishouden) • Belevingsonderzoek prestatievelden 1 tot en met 4 onder burgers • Tevredenheidsonderzoek onder maatschappelijke organisaties • Kwalitatief onderzoek (rondetafelgesprekken) onder doelgroepen naar keuze Komend jaar biedt SGBO voor alle prestatievelden en doelgroepen tevredenheidsonderzoeken aan die voldoen aan de wettelijke verantwoording.
1.1
Wat levert deelname aan de benchmark Wmo op?
Deelnemen aan de benchmark Wmo 2008 levert het volgende op: • de mogelijkheid om collega-gemeenten te spreken, kennis te vergroten en inspiratie op te doen op de benchmarkdagen; • een individuele managementrapportage; • een vergelijking van de eigen antwoorden met die van gemeenten naar keuze, in rapportvorm; • in de benchmark Wmo is alle benodigde informatie voor de wettelijke verantwoording opgenomen: de ‘prestatiegegevens’. Daarnaast biedt SGBO tevredenheidsonderzoeken aan die voldoen aan de wettelijke verantwoording. SGBO zorgt ervoor dat de wettelijk benodigde informatie (alleen die informatie) aan het ministerie van VWS aangeleverd wordt voor 1 juli; • en niet te vergeten een flinke dosis tips en voorbeelden van collega-gemeenten!
12
1.2
Waarvoor gebruiken gemeenten de benchmark Wmo voor?
Veel gemeenten gebruiken de benchmark Wmo voor verantwoording aan het Rijk, de gemeenteraad en/of de burger. Deelnemen aan de benchmark Wmo betekent dat de wettelijk benodigde informatie over prestaties en tevredenheid is verzameld en (door SGBO) is aangeleverd aan het ministerie van VWS. Een deelnemende gemeente heeft hier dus geen omkijken meer naar. Voor veel gemeenten is dit een reden voor deelname aan de benchmark. Daarnaast biedt de benchmark aanknopingspunten voor verbeteringen.
Voorbeelden van verbeteringen die voortkomen uit de benchmark zijn: • de registratie in het Wmo-loket verbeteren om inzicht te krijgen in de informatie- en adviesvragen; • informatie over gemiddelde kosten per rolstoel, scootmobiel gebruiken voor de nieuwe aanbesteding; • het benoemen van maximale doorlooptijden, van aanvraag tot levering of van aanvraag tot beschikking; • het onderzoeken waarom er relatief weinig klachten zijn, terwijl de indruk bestaat dat er wel ontevredenheid is; • het gebruiken van voorbeelden van collega-gemeenten om aan de slag te gaan met integrale indicatiestelling; • het in kaart brengen van alle activiteiten van maatschappelijke organisaties, waaruit blijkt dat er vaak meer initiatieven zijn op het gebied van mantelzorg-, vrijwilligersondersteuning of algemene voorzieningen die niet door de gemeente geïnitieerd worden.
Benchmark Wmo 2009
13
1.3
Inspiratie opdoen in de benchmark Wmo: de Oh-Wat-Mooiprijs!
De Oh-Wat-Mooiprijs ofwel de OWM-prijs is in 2007 in het leven geroepen om bijzondere en innovatieve ontwikkelingen in het zonnetje te zetten. De trotse winnaar van de prijs in 2007 was de gemeente Kerkrade met haar sociale wijkteams. Kerkrade heeft hierdoor veel aandacht gekregen van landelijke media. In 2008 won de gemeente Wijk bij Duurstede met het Signaleringsnetwerk. Begin 2010 zal bekend worden welke gemeente de OWM-prijs van de benchmark Wmo 2009 wint.
1.4
Benchmarkdagen: leren van elkaar
SGBO wil niet alleen rapporten leveren aan gemeenten, maar wil ook uitwisseling stimuleren tussen gemeenten. SGBO heeft daarom de benchmarkdagen in het leven geroepen. Deze benchmarkdagen zijn het afgelopen jaar drie keer georganiseerd op drie verschillende locaties. Per bijeenkomst waren gemiddeld 50 gemeenten aanwezig. De benchmarkdagen zijn voor deelnemers de ideale mogelijkheid om informatie uit te wisselen, ontwikkelingen te bespreken, op zoek te gaan naar het verhaal achter de cijfers en nieuwe ideeën op te doen.
Benchmarkdagen: uitwisseling, inspiratie en contact met collega-gemeenten. De benchmarkdagen bieden een dagvullend programma, vaak met een plenair gedeelte in de ochtend, waarna de deelnemers in de middag in groepen uit elkaar gaan voor het discussiëren over een thema of het volgen van een workshop.
14
Onderwerpen die in 2009 aan bod zijn gekomen zijn: • Actuele ontwikkelingen in de Wmo (in samenspraak met de VNG) • Hulp bij het huishouden: kwaliteit • De gevolgen van de pakketmaatregel AWBZ • Integrale indicatiestelling • Algemene voorzieningen • Sociale samenhang • Maatschappelijk ondernemen • Horizontale verantwoording Wmo • Ondersteunende begeleiding • Bespreking van conceptrapporten van de verschillende modules en het uitwisselen van informatie tussen de gemeenten
1.5
Individueel advies in de benchmark Wmo
Naast de benchmarkdagen die SGBO organiseert, zijn de individuele adviesgesprekken geïntroduceerd. In deze adviesgesprekken komen verschillende elementen uit de benchmarkvisie naar voren. 1. Gemeenten kunnen leren van elkaar. Onze adviseurs nemen kennis uit voorgaande adviesgesprekken mee en kunnen hierdoor ‘best practices’ doorgegeven. 2. Gemeenten kunnen verbeteren door te vergelijken. De rapporten van de benchmark geven naast de individuele prestatie van de gemeente ook de prestaties van de hele benchmark weer. De adviseur kan de prestaties toelichten en wijzen op verbeterpunten. 3. Gemeenten leggen verantwoording af aan de gemeenteraad en de burger. De adviseur kan gemeenten helpen met het opstellen van een oplegnotitie. De gemeenten kunnen deze oplegnotitie aanbieden aan de gemeenteraad samen met het benchmarkrapport, waardoor ook het verhaal achter de cijfers zichtbaar wordt.
Benchmark Wmo 2009
15
In oktober en november 2009 zijn alle Wmo-adviseurs van SGBO door het hele land getrokken om met bijna alle 190 deelnemers van de benchmark een adviesgesprek te voeren. Vaak is de adviseur van SGBO vergezeld door een collega van de BMC Groep, waarvan SGBO sinds begin 2008 deel uitmaakt.
De adviesgesprekken worden zeer gewaardeerd. Ze zijn bij uitstek de gelegenheid om eens goed de tijd te nemen om integraal naar de resultaten van de benchmark, de tevredenheidsonderzoeken en het lokale beleidsplan te kijken
De insteek van de adviesgesprekken is in 2009 iets veranderd: meer inhoudelijk en integraal advies. Het gesprek werd over het algemeen op een hoger niveau in de organisatie gevoerd. Veel gemeenten nemen meerdere jaren deel aan de benchmark Wmo en hebben minder behoefte aan uitleg van de resultaten. Dit jaar is er meer inhoudelijk advies gegeven. Er is een koppeling gemaakt tussen de rapporten van de benchmark, de tevredenheidsonderzoeken en het lokale beleidsplan. Dit leverde veel gespreksonderwerpen op en bood relevante informatie voor de evaluatie van het beleid. Daarnaast waren aanknopingspunten voor verbeteringen duidelijker zichtbaar en hadden gemeenten de mogelijkheid om van te voren aan te geven over welk onderwerp zij meer advies zouden willen krijgen. Opvallend dit jaar is dat de gesprekken vaker op een hoger niveau gevoerd zijn, vaak met ook het hoofd van de afdeling en de wethouder erbij. Dit betekent dat de benchmark steeds breder gedragen wordt en daar zijn we trots op.
16
1.6
Kwaliteit en doorontwikkeling
De Wmo is constant in beweging. Vanuit de regering komen er veranderingen in de wet en ook vanuit gemeenten komen signalen over ontwikkelingen uit de praktijk. Elk jaar worden alle signalen en ontwikkelingen verzameld en besproken en wordt het aanbod opnieuw onder de loep genomen.
Vernieuwingen die in 2009 zijn doorgevoerd, zijn bijvoorbeeld het vaker inzetten van collega-experts op de benchmarkdagen, het adviesgesprek meer op inhoud voeren en op hoger niveau, en het uitgebreide aanbod tevredenheidsonderzoeken (op alle prestatievelden en voor alle Wmo-doelgroepen).
SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren in de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten. De benchmark Wmo zal zich daarom dan ook blijven ontwikkelen. De benchmark Wmo moet op termijn gegevens leveren over de beleidsinspanningen, de effecten van het integrale beleid en de kansen voor gemeenten om het burgers mogelijk te maken te participeren en hen te compenseren voor beperkingen. Daarnaast staan we voor de uitdaging om de Kanteling te integreren in de benchmark. Aandachtspunten blijven de vergelijkbaarheid omdat situaties lokaal verschillen. Definities blijven dan ook een constant aandachtspunt.
Ook de benchmark Wmo gaat aan de slag met de Kanteling
Benchmark Wmo 2009
17
1.7
De benchmark Wmo 2010
De benchmark Wmo 2010 bestaat uit een basisvragenlijst (basisbenchmark) met een Wmo-breed karakter. Alle negen prestatievelden komen op hoofdlijnen aan bod. Centraal staan de Wmodoelen ‘samenhang in beleid’ en ‘meedoen in de maatschappij’. Naast deze basisvragenlijst zijn er diverse verdiepende vragenlijsten, die in omvang variëren: • Individuele voorzieningen • Leefbaarheid en sociale samenhang • Vrijwilligerswerk • Mantelzorg • NIEUW Ondersteunende begeleiding • Prestatieveld 7, 8 en 9 In alle vragenlijsten van de benchmark Wmo 2010 wordt gekeken naar de resultaten van 2009.
18
Vernieuwingen die voor de benchmark Wmo 2010 worden doorgevoerd, zijn: • Verdere inhoudelijke verbetering en completer maken van de vragenlijsten van de benchmark. • Meer inhoudelijke verdieping op de benchmarkdagen. • NIEUW is de aanvullende optie die SGBO aanbiedt om een maatwerknotitie te maken die in haar geheel als verantwoordingsdocument gebruikt kan worden. Hierin staat: - een samenvatting van de benchmarkresultaten - een koppeling tussen de resultaten van de verschillende modules - een koppeling met de resultaten van het tevredenheidsonderzoek - lokaal specifieke informatie - een koppeling met de doelstellingen uit het lokale beleidsplan Wmo - NIEUW in 2010 is de keuze om gemeentespecifieke opmerkingen toe te voegen aan de standaardrapporten van de benchmark. Hiermee kunnen de resultaten in de rapporten meer in een lokaal perspectief plaatsen. Gemeenten zijn wel zelf verantwoordelijk voor het formuleren van deze opmerkingen.
Meer informatie over de benchmark Wmo 2010 is te vinden in het Productenboek Wmo 2009/2010, de gecombineerde folder van benchmark en onderzoek op het gebied van de Wmo. Het Productenboek is te downloaden op www.benchmarkwmo.nl
Benchmark Wmo 2009
19
1.8
Tevredenheidsonderzoeken Wmo 2009/2010
Komend jaar bieden wij tevredenheidsonderzoeken aan voor álle prestatievelden en doelgroepen van de Wmo: Kwantitatief onderzoek • Tevredenheid van cliënten met individuele voorzieningen • Belevingsonderzoek Wmo onder inwoners (prestatievelden 1 t/m 4) • Tevredenheid van maatschappelijke organisaties over de Wmo • NIEUW Belevingsonderzoek onder ouders (breder dan de Wmo) • NIEUW Tevredenheidsonderzoek onder professionals van de prestatievelden 7, 8 en 9 • Kwantitatief maatwerkonderzoek Kwalitatief onderzoek • Kwalitatief verdiepend tevredenheidsonderzoek (rondetafelgesprekken) • NIEUW Tevredenheid bezoekers Wmo-loket • NIEUW Tevredenheid van cliënten met hulp bij het huishouden (huisbezoeken) • NIEUW Huiskamer- en locatiegesprekken met doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9 • Kwalitatief maatwerkonderzoek Daarnaast zijn er meer mogelijkheden en meer aanvullende opties voor lokaal maatwerk. Zie het Productenboek Wmo op www.benchmarkwmo.nl.
20
Benchmark Wmo 2009
21
DEEL 2
2 Resultaten benchmark Wmo 2009 In deze publicatie worden de resultaten van de benchmark Wmo eerst op hoofdlijnen en vervolgens per prestatieveld beschreven. De benchmark Wmo 2009 bestaat uit de volgende onderdelen: Basisbenchmark (Wmo-breed, op hoofdlijnen en inclusief de prestatiegegevens) • Module algemene en individuele voorzieningen, inclusief hulp bij het huishouden • Module prestatieveld 1: sociale samenhang en leefbaarheid • Module mantelzorg • Module vrijwilligersbeleid • Module Sturen met Subsidies • Module over de prestatievelden 7, 8 en 9 Een aantal vragen uit de basisbenchmark is gelijk aan de zogenaamde prestatievragen van het ministerie van VWS. De resultaten die wij hier presenteren zijn alleen de resultaten van gemeenten die deelnemen aan de benchmark Wmo. Zie de Handreiking prestatiegegevens in de gereedschapskist op de website www.invoeringwmo.nl of zie www.artikel9wmo.nl voor meer informatie.
2.1
De deelnemers
De benchmark Wmo 2009 telt 187 deelnemers die in totaal 189 gemeenten vertegenwoordigen. De deelnemers zijn als volgt verdeeld over de verschillende gemeentegrootteklassen en regio’s:
24
Tabel 2.1
Spreiding deelnemers naar gemeentegrootte
Gemeentegrootteklasse
Percentage
Percentage
benchmark
Nederland
0-25.000 inwoners
23%
54%
25.000-50.000 inwoners
52%
31%
50.000-100.000 inwoners
15%
9%
Meer dan100.000 inwoners
11%
6%
100%
100%
Totaal
Gemeenten in alle grootteklassen hebben in 2009 aan de benchmark Wmo deelgenomen. Alleen de kleinste gemeenten zijn ondervertegenwoordigd in de benchmark. Dit is niet vreemd, zij hebben immers minder capaciteit en moeten die capaciteit over meer beleidsterreinen verdelen. Bovendien zijn de kosten voor deelname wat vaker een probleem in kleine gemeenten. Relatief gezien nemen veel gemeenten uit het westen en oosten van het land deel aan de benchmark en minder gemeenten uit het noorden van het land.
2.2
De basisbenchmark
De basisbenchmark is Wmo-breed opgezet en geeft een overzicht van het beleid, de organisatie, de uitvoering en de effecten van het Wmo-beleid. In deze publicatie zijn de belangrijkste of opvallendste uitkomsten beschreven. De resultaten zijn in meer detail terug te vinden in de groepsrapporten en de managementrapportages. 189 gemeenten namen deel aan de basisbenchmark. In onderstaande figuur zijn de totaalscores per prestatieveld weergegeven. Deze scores zijn in de rapporten van de deelnemers aan de basisbenchmark voor elk van de prestatievelden bepaald aan de hand van een selectie en weging van de uitkomsten van verschillende vragen.
Benchmark Wmo 2009
25
Figuur 2.1 Scores per prestatieveld Score
0
Wmo
1
2
3
4 3.45
Participatie Leefbaarheid
3.53 3.19
Jeugd
3.54
Loket
3.56
Informele hulp
3.50
Algemene voorzieningen Individuele voorzieningen Opvang
5
3.97 3.10 3.45
De Wmo-score geeft het gemiddelde weer van alle andere scores samen. Participatie is geen prestatieveld van de Wmo maar is toch opgenomen in de thermometer omdat het onderliggende doel van de Wmo is om iedereen mee te laten doen. Leefbaarheid is de score op prestatieveld 1: het bevorderen van de sociale samenhang in en de leefbaarheid van dorpen, wijken en buurten. Jeugd is de score op prestatieveld 2: op preventie gerichte ondersteuning van jeugdigen met problemen met opgroeien en van ouders met problemen met opvoeden. Loket is de score op prestatieveld 3: het geven van informatie, advies en cliëntondersteuning. Hulp is de score op prestatieveld 4: het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Voorzieningen is de score op prestatieveld 6: het verlenen van voorzieningen aan mensen met een beperking of een chronisch psychisch probleem en aan mensen met een psychosociaal pro-
26
bleem ten behoeve van het behoud van hun zelfstandig functioneren of hun deelname aan het maatschappelijke verkeer. Prestatieveld 5 is nog niet voldoende uitgekristalliseerd in de benchmark en is daardoor hier niet opgenomen. Opvang is een combinatie van de prestatievelden 7, 8 en 9: het bieden van maatschappelijke opvang, waaronder vrouwenopvang (7), het bevorderen van openbare geestelijke gezondheidszorg, met uitzondering van het bieden van psychosociale hulp bij rampen (8) en het bevorderen van verslavingsbeleid (9). Net als een berekening van een totaalscore per prestatieveld, is het mogelijk om in één oogopslag een beeld te krijgen van de prestaties van de gemeenten wat betreft de Wmo door een totaalscore te berekenen. Hiervoor is een gemiddelde genomen van de uitkomsten per prestatieveld van de figuur hierboven. De gemiddelde Wmo-score voor alle deelnemende gemeenten was 3,45, wat gelijk staat aan 67 % (waarbij 100% de maximaal haalbare score is).
De best scorende gemeente op de gehele Wmo in 2008 is Houten! Houten geeft van alle deelnemende gemeenten aan de meeste activiteiten te ontplooien en het meeste inzicht te hebben in de Wmo.
2.3
Beleidsparticipatie
Onder beleidsparticipatie worden alle activiteiten verstaan die de gemeente onderneemt om de inwoner te betrekken bij haar activiteiten verstaan. Denk hierbij aan inspraakbijeenkomsten, cliëntenraden, de Wmo-raad en enquêtes. Nieuw in de Wmo is de wijze van verantwoording: naast verticaal ook horizontaal. Gemeenten dienen advies te vragen aan hun inwoners. Burgers moeten ook zelfstandig een voorstel voor beleid in kunnen dienen. Inwoners zijn in dit geval zowel individuele burgers als
Benchmark Wmo 2009
27
ook organisaties, professionals en instellingen die de belangen van burgers behartigen. Dit betekent dat zij (beter) toegerust moeten worden om die actievere rol in het beleidsproces waar te maken. We zien dat gemeenten steeds vaker hun inwoners betrekken bij het beleid. Er is ten opzichte van vorig jaar bij alle prestatievelden een stijging te zien in het aantal gemeenten dat de inwoners betrekt bij de beleidsontwikkeling.
Gemeenten betrekken inwoners steeds vaker bij de beleidsontwikkeling Nog steeds worden de ingezetenen van prestatieveld 6 het meest betrokken. De cliënten van individuele voorzieningen zijn al relatief langere tijd betrokken bij het beleid en dit speelde al een rol in het Wvg-beleid. Het is een mondige groep die zelf betrokken wilde worden en goed georganiseerd was. Veel Wmo-raden komen dan ook voort uit voormalige Wvg-platforms.
De Wmo-raad is sterk opgekomen als methode om burgers te betrekken bij de beleidsontwikkeling van het Wmo-beleid Uit de benchmark over 2007 bleek nog dat een groot aantal gemeenten het contact met inwoners bewerkstelligde via vrijwilligersorganisaties en buurtbeheerders. Dit jaar, in de benchmark over 2008, zien we een duidelijke opkomst van de Wmo-raden/platforms; 86% betrekt de Wmo-raad vaak ten opzichte van 24% daarvoor. Ook in opkomst zijn de raden en platformen op deelterreinen van de Wmo en het overleg met wijkplatforms en wijkraden. De grootste daling is te zien bij het consulteren van panels. Nog maar 5% van de gemeenten consulteert panels tegenover 21% vorig jaar.
In 95% van de gemeenten is een Wmo-raad aanwezig
28
2.4
Wmo-uitgaven
Doel binnen de Wmo is samenhang tussen de beleidsterreinen te creëren. Juist deze samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen zorgt ervoor dat de vergelijking van de Wmo-uitgaven nog erg lastig is. De definitie van wat onder de Wmo valt, verschilt per gemeente. De totale uitgaven zijn gedefinieerd als de programma- en uitvoeringskosten, inclusief de directe personeelskosten (medewerkers belast met de uitvoering inclusief 1e lijnsmanagement en beleidsontwikkeling), maar exclusief gemeentebrede overhead en kosten voor huisvesting. Grotere gemeenten hebben hogere totale Wmo-uitgaven. Tabel 2.2
Totale Wmo-uitgaven Wmo uitgaven 2008 Á209
1
Per inwoner
Wmo uitgaven 2007 Á197
Er lijkt een grote stijging in de totale kosten voor de Wmo te zijn, maar als we dezelfde groep van gemeenten die vorig jaar deelnamen, vergelijken met de gemeenten die dit jaar deelnemen blijkt er geen significant verschil te zijn. Er is ook gevraagd naar de zogenaamde IV3-posten (die aangeleverd moeten worden aan het CBS) die een indicatie geven van de uitgaven aan hulp bij het huishouden, voorzieningen voor gehandicapten, maatschappelijk werk en sociaal-cultureel werk.
1
De totale Wmo uitgaven voor de groep gemeenten die vorig jaar deelnamen en dit jaar ook weer deelnamen is gemiddeld 202 euro per inwoner.
Benchmark Wmo 2009
29
Tabel 2.3
Uitgaven naar IV3-functie
IV3-functie
Uitgaven 2008
Uitgaven 2007
per inwoner
per inwoner
Á38
Á37
622 Huishoudelijke verzorging
Á81
Á79
630 Sociaal cultureel werk
Á38
Á36
652 Voorzieningen gehandicapten
Á54
Á52
620 Maatschappelijke begeleiding en advies
Bovenstaande verschillen tussen 2008 en 2007 vallen echter binnen het zogenaamde betrouwbaarheidsinterval. Er zijn dus geen significante verschillen in de uitgaven van de IV3-posten tussen 2007 en 2008. De uitgaven voor sociaal cultureel werk en maatschappelijke begeleiding en advies zijn duidelijk hoger in de grootste gemeenten dan in de kleinere. Als we kijken we naar regionale verschillen in de uitgaven voor IV3posten, zien we dat de uitgaven voor huishoudelijke verzorging en gehandicapten in het noorden en het zuiden van het land relatief hoger zijn dan in bijvoorbeeld het westen van het land.
2.5
Thuiswonende 75-plussers
Eén van de doelen van de Wmo is mensen te ondersteunen om langer zelfstandig te kunnen blijven wonen, om het verblijf in een instelling tegen te gaan of uit te stellen. Een gewenst effect is dan dat het aandeel thuiswonende 75-plussers in gemeenten in de loop van de tijd zal toenemen. Gemeenten met relatief veel AWBZinstellingen scoren hier wat lager. Het aantal thuiswonende 75-plussers neemt af naarmate een gemeente meer inwoners heeft. Gemeenten met weinig inwoners hebben relatief meer thuiswonende 75-plussers.
30
2.6
Conclusie
Gemeenten betrekken inwoners steeds vaker bij de beleidsontwikkeling en de Wmo-raad is sterk opgekomen als methode om burgers te betrekken bij de beleidsontwikkeling van het Wmo-beleid. De meeste gemeenten hebben inmiddels een Wmo-raad of een vergelijkbaar adviesorgaan. De totale uitgaven aan de Wmo zijn licht gestegen in 2008, ten opzichte van het jaar daarvoor. De basisbenchmark is veel breder dan alleen deze onderwerpen; hij geeft een breed beeld van de Wmo, op hoofdlijnen. We hebben ervoor gekozen om in deze publicatie de informatie per prestatieveld te ordenen. Dat betekent dat in de volgende hoofdstukken informatie staat die voor alle deelnemende gemeenten aan de benchmark geldt, 189 gemeenten. Daarnaast is per hoofdstuk aangegeven hoeveel gemeenten de verdiepende vragenlijsten hebben ingevuld en voor hoeveel gemeenten de gegeven antwoorden gelden.
Benchmark Wmo 2009
31
3 Prestatieveld 1: Sociale samenhang en leefbaarheid Om ervoor te zorgen dat burgers kunnen blijven meedoen in de samenleving is er ook meer sociale samenhang tussen burgers nodig. Dit thema van leefbaarheid en sociale samenhang bestond al eerder binnen de welzijnswet maar is sinds 1 januari 2007 onderdeel van de Wmo.
3.1
Sociale samenhang en leefbaarheid
Sociale samenhang Als het gaat om sociale samenhang heeft de gemeente grote beleidsvrijheid bij de (lokale) invulling van dit prestatieveld. Dit komt omdat dé sociale samenhang niet bestaat. Er zijn zoveel verschillende definities van sociale samenhang dat we moeten vaststellen dat dé definitie niet bestaat. SGBO ziet sociale samenhang vooral in termen van contact, ontmoeting en gezamenlijke activiteiten met als doel meedoen in de maatschappij en de wederzijdse (informele)hulpverlening te versterken.
Leefbaarheid Als het gaat over leefbaarheid wordt over het algemeen bedoeld het wonen in een prettige en veilige omgeving, met de mogelijkheid om (thuis of in de buurt) gebruik te maken van (eenvoudige) zorg-, welzijns- en gemaksdiensten. Bijna alle gemeenten willen de burgerparticipatie bevorderen bij lokale activiteiten. Ten opzichte van vorig jaar zien we geen significante1 verschillen in het soort activiteiten dat gebruikt wordt ter bevordering van het sociale klimaat en de leefbaarheid in wijken en buurten. 1
Om te bekijken of de verschillen tussen 2007 en 2008 significant van elkaar verschillen is de groep gemeenten vergeleken die zowel dit jaar als vorig jaar aan de benchmark deelnamen.
32
De meest gebruikte methoden om de sociale samenhang en leefbaarheid in wijken en buurten te vergroten is nog steeds via de bevordering van burgerparticipatie bij lokale activiteiten, het stimuleren van eigen initiatieven van burgers en het zorgen van goede buurtinformatie en voorlichting. Er wordt veel minder gebruik gemaakt van vrijwillig buurtbeheer en het laten ontwikkelen van gedragscodes.
Benchmark Wmo 2009
33
Tijdens een benchmarkdag over dit onderwerp gaven gemeenten aan dat het lastig is eigen gedragscodes te formuleren en elkaar daarop aan te spreken. Mensen weten wel heel goed wat zij een goede, schone en leefbare buurt vinden, maar om iemand op de uitwerking daarvan aan te spreken is nog heel wat anders. Het is echter wel een middel om de fysieke kwaliteit van de buurt en wijk te bevorderen, zoals ook uit de jaarpublicatie Benchmark Wmo 2008 bleek.
De sociale en de fysieke kwaliteit van de woonomgeving worden in de G-30 gemeenten verplicht onderzocht. Dit onderzoek is bekend onder de namen Leefbaarheids- en Veiligheidsonderzoek, de GSBmonitor of L&V monitor. Uit de publicatie Resultaten tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 van SGBO blijkt dat burgers over het algemeen vinden zij in een prettige buurt wonen, dat er redelijk wat saamhorigheid is en driekwart van de ondervraagden geeft aan dat men elkaar kent in de buurt. Een aantal belemmeringen voor burgers om hun sociaal netwerk in te zetten om deel te blijven nemen aan het maatschappelijke verkeer zijn bijvoorbeeld onvoldoende sociale contacten, eenzaamheid of discriminatie. Uit de publicatie Resultaten tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 van SGBO blijkt dat 8% van de burgers vindt dat zij niet genoeg sociale contacten hebben en 5% van de burgers geeft aan zich vaak eenzaam te voelen. Discriminatie op basis van bijvoorbeeld handicap, afkomst, seksuele geaardheid, levensovertuiging of welke andere grond dan ook wordt door 8% van de burgers ervaren. Net als in veel andere onderzoeken blijkt ook uit de tevredenhiedsonderzoeken dat hondenpoep en rommel op straat nog steeds de grootste ergernissen van burgers zijn over hun woonomgeving. Uit de jaarpublicatie tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 blijkt tevens dat 16% van de burgers het afgelopen jaar actief is geweest in de eigen buurt om de leefbaarheid en veiligheid te verbe-
34
teren. Zij deden dat door activiteiten te organiseren, schoonmaakacties te houden en contact met de gemeente op te nemen over zaken die in de buurt spelen. 55 gemeenten hebben meegedaan aan de verdiepende module van sociale samenhang en leefbaarheid. De volgende resultaten zijn afkomstig van deze gemeenten.
3.2
Samenwerking met externe partijen
De samenwerking met externen, zoals de opbouwwerker, de wijkagent en de woningcorporatie kan waardevolle informatie opleveren. Zij weten bijvoorbeeld de actieve burger te benoemen, weten wat er in de wijk speelt en hoe de wijk in elkaar steekt. Woningcorporaties, welzijnsinstellingen en de Wmo-raad zijn de belangrijkste spelers voor gemeenten bij de beleidsvorming van sociale samenhang en leefbaarheid.
Welzijnsinstellingen zijn in 39% van de gemeenten medeontwerper voor het beleid voor sociale samenhang en leefbaarheid. In 34% van de gemeenten is de woningbouwcorporatie de medeontwerper van dit beleid.
In 73% van de gemeenten wordt de Wmo-raad om advies gevraagd bij het opstellen van het beleid voor sociale samenhang en leefbaarheid Het bevorderen van sociale samenhang en leefbaarheid is onmogelijk zonder medewerking en medeweten van burgers zelf. Uiteindelijk zijn zij het die een buurt leefbaar maken, of juist voor overlast zorgen. Het is belangrijk om zicht te hebben op de ‘vraag’ van burgers. Vrijwel alle gemeenten peilen op diverse manieren de behoeften van
Benchmark Wmo 2009
35
burgers. Dit kan op zowel een kwalitatieve als een kwantitatieve manier via vragenlijsten, enquêtes of interviews, maar ook door bijvoorbeeld de voorzieningen in de buurt in kaart te brengen. Tabel 3.1
Vormen van behoeftepeilingen die gemeenten gebruiken
Gesprekken met dorps-,
2008
2007
91%
85%
93%
98%
78%
88%
58%
73%
wijk- en buurtraden Gesprekken met de welzijnsorganisatie Gesprekken met de woningbouwcorporatie/ huurdersvereniging Behoefteonderzoek onder burgers
Ten opzichte van vorig jaar zien we dat behoefteonderzoek onder burgers minder vaak als middel wordt ingezet om de behoeften van burgers te peilen. Gesprekken met dorps-, wijk- en buurtraden lijken juist meer voor te komen. Burgeronderzoeken zijn echter wel een heel handige manier om op een relatief snelle manier je burgers te betrekken en om eventueel draagvlak te creëren voor maatregelen.
3.3
Gemeentelijke regie
Bij de uitvoering van het beleid op ‘sociale samenhang en leefbaarheid’ zijn veel partijen actief. De gemeente kan als regisseur sturen op een sluitend aanbod en een integrale aanpak door de verschillende partijen.
In 85% van de gemeenten is de gemeente zelf de coördinator van de samenwerking tussen de verschillende partijen in de dorpen,wijken en buurten
36
De formele sturingsinstrumenten om samenwerking tussen partijen te bevorderen, zijn: • samenwerking opnemen in de subsidievoorwaarden; • samenwerking opnemen in de prestatieafspraken; • samenwerking formaliseren in een convenant tussen partijen. De samenwerking wordt het meest opgenomen in een convenant tussen de partijen, 73% van de gemeenten geeft aan een convenant te hebben ondertekend. Dit is echter een veel minder hard sturingsinstrument dan bijvoorbeeld prestatieafspraken. Vorig jaar werd nog aangegeven dat er vooral prestatieafspraken gemaakt werden. Nu blijkt 65% van de gemeenten prestatieafspraken te maken. De helft van de gemeenten geeft aan dat zij samenwerking heeft opgenomen in de subsidievoorwaarden. Veel gemeenten gebruiken een combinatie van sturingsinstrumenten om de samenwerking formeel vast te leggen.
3.4
Buurtinitiatieven en civil society
Het uitgangspunt van de Wmo is dat burgers zelf verantwoordelijk zijn om mee te doen aan ‘de samenleving‘. Die eigen verantwoordelijkheid van burgers wordt bij uitstek zichtbaar in de civil society, de vrijwillige verbanden die mensen aangaan. Maar burgers zullen niet vanzelf, of omdat de gemeente het zegt, netwerken vormen en wederzijdse vrijwillige hulprelaties met buren aangaan. Daarom is het voor gemeenten van belang om burgers te faciliteren in het meedoen aan de civil society en daar een visie op te hebben.
Uit de benchmark blijkt dat meer dan driekwart van de gemeenten een visie heeft op het bevorderen van de civil society Deelnemende gemeenten aan de benchmark Wmo investeren op deze manieren in de civil society.
Benchmark Wmo 2009
37
Tabel 3.2
Investeren in de civil society
Verschillende manieren om te investeren in de civil society
%
Financieel (bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen
74
van buurtbudgetten) Stimuleren/ faciliteren van ontmoeting tussen burgers onderling
91
Faciliteren in natura, bijv. het beschikbaar stellen van
72
accommodaties/ gereedschap Verminderen regeldruk/ ondersteuning bieden bij aanvragen
57
vergunningen Faciliteren met denkkracht: meedenken bij de uitwerking van een plan 69 Faciliteren door inzet van gemeentelijk netwerk
65
Faciliteren door ondersteuning bij subsidieaanvragen, vermindering
72
van regelgeving, versimpeling vergunningenstructuur
Buurtinitiatieven worden vaak als middel gezien om allerlei maatschappelijke problemen op te lossen en om een bijdrage te leveren aan de civil society. Voorbeelden van burgerinitiatieven zijn buurtbarbecues, wijkschoonmaakacties, straatfeesten, verbeteracties voor speelveldjes of de adoptie van openbaar groen door buurtbewoners. Aan al te hoge verwachting kunnen de activiteiten meestal niet voldoen. Maar ze kunnen wel degelijk iets bijdragen aan de sociale samenhang. Veel gemeenten verstrekken dan ook subsidies om bijvoorbeeld burgerinitiatieven te bevorderen.
71% van de gemeenten heeft een budget gereserveerd voor burgerinitiatieven. Gemiddeld geven de deelnemende gemeenten Á 2.484 euro per 1.000 inwoners uit aan burgerinitiatieven.
38
3.5
Conclusie
In veel gevallen ondersteunen de welzijnsinstellingen en woningbouwcorporaties gemeenten door medeontwerper te zijn van het beleid op dit terrein. Wel is de gemeente meestal zelf de coördinator van de samenwerking tussen de verschillende partijen in de dorpen, wijken en buurten.
Gemeenten zijn actief bezig met dit prestatieveld maar zij zijn nog wel zoekende In de benchmark merken we dat gemeenten soms moeite hebben om de informatie boven tafel te krijgen om de vragenlijsten in te vullen, zeker als die informatie van andere afdelingen of personen binnen- of buiten de gemeente afkomstig is. Sociale samenhang is geen eenduidig begrip en elke gemeente kan de nadruk ergens anders leggen. Maar het doel is duidelijk: meer samenhang tussen bewoners onderling, meer netwerkvorming kan ervoor zorgen dat mensen langer zelfstandig zonder gemeentelijke ondersteuning mee kunnen doen. Dit vereist wel veel van de gemeentelijke organisatie, want om samenhang in het aanbod te creëren is ook samenhang en samenwerking binnen de gemeente een absolute noodzaak. SGBO vindt het belangrijk dat burgers worden betrokken bij het beleid, want om meer binnen de Wmo te bereiken, moet de burger centraal staan.
Ken je inwoners en de sociale structuren en begin bij de behoefte van de burger Wij krijgen steeds vaker de vraag naar wat is nu doorslaggevend voor de leefbaarheid en sociale samenhang in een kern of wijk? Waarom wordt de ene kern zonder voorzieningen als heel prettig ervaren en een andere kern niet terwijl daar juist alle voorzieningen aanwezig zijn. Er is geen eenduidig antwoord te vinden in de literatuur maar inzicht in de sociale mobiliteit en het sociale netwerk van mensen kan wel eens doorslaggevend zijn hiervoor.
Benchmark Wmo 2009
39
4 Prestatieveld 2 Jeugd Prestatieveld 2 is gericht op de ondersteuning van jeugdigen met opgroeiproblemen en op ouders die problemen ervaren in het opvoeden. Het gaat hierbij met name om preventieve activiteiten. In het jeugdbeleid worden drie domeinen onderscheiden waarbinnen de jeugd zich beweegt: gezin, school en vrije tijd. Op de Wmo is vooral het domein gezin van toepassing. Welke opvoedingsvragen spelen er? Welke ondersteuning bij het opvoeden kunnen gemeenten ouders en kinderen bieden indien nodig? De informatie in dit hoofdstuk is afkomstig uit de basisbenchmark. Deze is ingevuld voor 189 gemeenten.
4.1
Verzuim
Veel gemeenten proberen zicht te krijgen en houden op het functioneren van de jeugd. Het grootste deel van de jeugd in Nederland ervaart geen grote problemen bij het opgroeien. Jeugdige inwoners die wel in de problemen komen geven signalen af in de vorm van verzuim, schooluitval of crimineel gedrag. Verzuim kan dus een indicatie zijn voor problematiek bij opgroeien en opvoeden. Het terugdringen van verzuim en het voortijdig schoolverlaten is een belangrijk speerpunt van landelijk beleid. In het schooljaar 20072008 is het landelijk schoolverzuim met ongeveer 13% toegenomen ten opzichte van schooljaar daarvoor. De benchmarkgemeenten laten zien dat het totaal percentage verzuimmeldingen met bijna 20% is gestegen ten opzichte van 2007. De stijging komt onder andere door een verbetering in de registratie. Rond de 90% van de benchmarkdeelnemers heeft de vragen over verzuim ingevuld. Dit is veel meer dan vorig jaar. Het voortijdig schoolverlaten in het schooljaar 2007-2008 is daarentegen juist gedaald met 7%.
40
Benchmark Wmo 2009
41
Tabel 4.1
Verzuim
Verzuim
Gemiddelde
Opmerking Per 1.000 leerplichtige leerlingen
Aantal absoluut verzuim
2,76
Absoluut verzuim is dat een leerling niet staat ingeschreven bij een onderwijsinstelling. Relatief verzuim betekent dat een leerling wel staat ingeschreven
Aantal relatief verzuim
22,34
bij een onderwijsinstelling, maar langdurig of ongeoorloofd afwezig is.
Aantal processen verbaal
3,3
Per 10.000 leerplichtige leerlingen
Voortijdig schoolverlaten
14,0
Per 1000 kinderen van 0-23 jaar
(Bron: ministerie OC&W)
Het verzuim is toegenomen, het voortijdig schoolverlaten is daarentegen juist afgenomen 4.2
Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG)
Eind 2011 moeten alle gemeenten een CJG hebben. Een CJG biedt ondersteuning bij opgroeien en opvoeden op basis van de 5 functies van het preventieve jeugdbeleid: informatie en advies, signalering, verwijzen naar hulpaanbod, licht pedagogische hulp en coördinatie van zorg. Binnen het CJG is het de bedoeling om een centrale inloopfunctie voor informatie en advies te realiseren, zodat ouders en jeugdigen er met een breed scala van vragen terecht kunnen. Dit alles onder de noemer van de wmo.
42
De meeste benchmarkdeelnemers werken nog aan de totstandkoming van een CJG. Zij verwachten dat het CJG in 2010 operationeel zal zijn. Hoewel veel Centra voor Jeugd en Gezin nog niet open zijn, menen de deelnemers al in 2009 voldoende aanbod te hebben dat past binnen de 5 preventieve functies van het jeugdbeleid. Gezinnen met kinderen in alle leeftijdscategorieën kunnen nu of in 2010 bij een CJG terecht. Gemeenten richten zich nog het minst op de doelgroep jongeren tussen 19-23 jaar.
4.3
Aanbod opvoedondersteuning
In het kader van de 5 functies van het preventieve jeugdbeleid van het CJG bieden gemeenten de volgende preventieve en/of pedagogische hulp en ondersteuning aan bij het opvoeden. Figuur 4.2 Faciliteiten bij opvoedondersteuning
zorgcoördinatie zorg advies teams kinderwerk en jongerenwerk school/jeugd/gezinsmaatschappelijk werk individuele begeleiding opvoedcursussen opvoedtelefoon of digitale ondersteuning plek voor opvoedkundige vragen voorlichting 50% 60% 70% 80% 90% 100% 2008
2009
perc aanwezig
Benchmark Wmo 2009
43
Uit de figuur blijkt dat gemeenten veel van de faciliteiten bij opvoedondersteuning aanbieden. Niettemin kan de bereikbaarheid via de opvoedtelefoon of digitale opvoedondersteuning nog verbeterd worden. Ook het creëren van een plek voor opvoedkundige vragen blijft achter, is zelfs minder aanwezig ten opzichte van de benchmark 2008. De gemeenten hebben in de benchmark 2009 meer werk gemaakt van de implementatie van Zorgadviesteams en van het geven van opvoedcursussen.
Het CJG is nog in oprichting, maar er is al voldoende aanbod voor opvoed- en opgroeiondersteuning voor alle gezinnen met kinderen van 0-23 jaar
4.4
Gebruik opvoedondersteuning
Er zijn veel verschillende organisaties die een informerende en adviserende functie vervullen op het terrein van opvoedondersteuning. Voor ouders en jeugdigen is het daarom niet altijd duidelijk waar zij met hun vragen terecht kunnen. Voor gemeenten is moeilijk om het totaal aantal ondersteuningsvragen in te vullen. Dit geldt ook voor het gebruik van opvoedcursussen of individuele ondersteuning. Zij moeten deze informatie bij veel verschillende partijen opvragen, als deze informatie al geregistreerd wordt. Tabel 4.3
Gebruik van opvoedondersteuning Gemiddelde aantal
Aantal gemeenten
per 1.000 inwoners
dat dit bijhoudt
42,07
100
40,22
88
Aantal vragen bij de opvoedtelefoon/steunpunt opvoeding/opvoedwinkel (Per 1.000 kinderen van 0-20 jaar) Aantallen opvoedingsondersteuning
44
Het aantal gemeenten dat zowel inzicht heeft in de vraag naar als het gebruik van opvoedondersteuning ligt rond de 50%. Dit is ruim drie keer zoveel als de cijfers over 2007 laten zien. Deze verbetering in inzicht en registratie leidt ook tot een flinke stijging van het aantal opvoedingsvragen en opvoedingsondersteuning per benchmarkdeelnemer. Omdat de vragen over opvoedingsondersteuning dit jaar beter zijn ingevuld, kan volgend jaar pas meer worden gezegd over een mogelijke trend.
Ongeveer 50% van de benchmarkgemeenten heeft inzicht in het aantal vragen over en het gebruik van opvoedondersteuning
4.5
Benchmark jeugdbeleid
Het jeugdbeleid is breder dan de Wmo en het thema jeugd is actueler dan ooit. Daarom heeft SGBO de benchmark Jeugdbeleid ontwikkeld. Deelname aan de benchmark Jeugdbeleid levert het volgende op: • inzicht in de organisatie van uw jeugdbeleid ten opzichte van die van andere gemeenten; • het op orde brengen van uw eigen gegevens; • inzicht in de resultaten en effecten van uw beleid; • kennis en ervaringen delen met andere gemeenten; • aanknopingspunten om uw beleid en de organisatie ervan te sturen en te verbeteren; • ondersteuning bij het maken van afspraken om uitvoeringsprestaties en effecten beter in kaart te brengen.
Benchmark Wmo 2009
45
De benchmark Jeugdbeleid 2009 bestaat uit: • Basisbenchmark • Module Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) • Module Brede School en Vrije tijd Zie www.benchmarkjeugdbeleid.nl voor meer informatie of neem contact op via 070 – 310 3812.
4.6
Conclusie
Het preventief aanbieden van opvoedingsondersteuning aan gezinnen met kinderen is een belangrijke functie binnen de Wmo. Het gaat er dan vooral om welke ondersteuning de gemeenten biedt, of de gemeente zicht heeft op het gebruik van de geboden voorzieningen (met het oog op de invoering van het CJG) en of er sprake is van een sluitende aanpak. Het is van belang om het gebruik van de activiteiten en voorzieningen goed op het netvlies te hebben. Zonder dit inzicht is de vraag of het aanbod voldoende is onmogelijk te beantwoorden. Ook is dan moeilijk aan te geven of het aanbod aansluit bij de behoeften van de vragers.
46
Denk bij de keuze voor een tevredenheidsonderzoek ook aan de doelgroep ouders. SGBO heeft speciaal hiervoor een Belevingsonderzoek onder ouders ontwikkelt. Dit is breder dan alleen de Wmo. De onderwerpen zijn: • kindvriendelijkheid van de wijk en buurt; • het aanbod aan voorzieningen voor de jeugd; • deelname aan activiteiten/verenigingen van de jeugd en de ouders; • waardering van het consultatiebureau; • het aanbod, gebruik en waardering voor opvoedingsondersteuning; • en de informatievoorziening vanuit de gemeente. Dit onderzoek is geschikt voor de wettelijke verantwoording. Daarnaast zijn wij bezig een tevredenheidsonderzoek te ontwikkelen speciaal voor het CJG.
Vanwege de verwachting dat de vraag naar de lichte vormen van begeleiding in de toekomst steeds groter wordt, is het van belang dat de opvoedondersteuning goed bekend en goed bereikbaar is. Niet alleen goed bekend bij de ouders en kinderen zelf, maar ook bij hulpverleners en professionals met een signaleerfunctie, zoals de huisarts. Adequaat doorverwijzen bij complexere opvoed- en opgroeivragen is essentieel en kan alleen goed gebeuren als duidelijk is welke instelling welk deel van de ondersteuning voor haar rekening neemt. Aan de gemeenten rest dus de taak om de behoefte aan en het gebruik van opvoedingsondersteuning te monitoren en het Centrum voor Jeugd en Gezin stevig op de kaart te zetten.
Benchmark Wmo 2009
47
5 Prestatieveld 3 Informatie, advies en cliëntondersteuning De burger speelt binnen de Wmo verscheidene rollen. Hij of zij is inwoner, cliënt, ontvanger van zorg, afnemer van diensten, vrijwilliger en mantelzorger. Zijn of haar vraag staat centraal en daarom is het van belang om de burger te luisteren. Met de invoering van de Wmo heeft de gemeente een aantal extra taken gekregen. Zo is de gemeente verantwoordelijk geworden voor de informatie- en adviesfunctie in de Wmo. Het is de bedoeling dat er één loket is waar mensen terechtkunnen voor Wmo-zaken, waar de vraag in samenhang bekeken kan worden.
Gemeenten hebben de opdracht de beperkingen van burgers te compenseren. Dat vraagt om een nieuwe werkwijze, een kanteling in denken en doen ten opzichte van het oude claimgericht werken. Dit zal ook voor het Wmo-loket veranderingen met zich meebrengen. Er zal niet langer ingezet moeten worden op aanvragen van specifieke voorzieningen, maar op hoe de burger gecompenseerd kan worden zodat hij/zij kan meedoen met de samenleving. De oplossing hiervoor kan liggen in een collectieve voorziening, een individuele voorziening, doorverwijzing naar welzijnsdiensten of allerlei combinaties. Dit zal van de loketmedewerker een andere houding vragen en ook de registratie van vragen, aanvragen en zelfs het boekhoudsysteem zal hierdoor veranderen. Op dit moment is de VNG bezig met het project de Kanteling. In dit project worden 10 gemeenten gevolgd die hun manier van werken binnen de Wmo kantelen naar een vorm van integraal indiceren vanuit het compensatiebeginsel.
Ook de benchmark Wmo gaat aan de slag met de Kanteling
48
5.1
Het aanbod
Met het opzetten van het loket hebben gemeenten keuzes gemaakt voor de breedte en diepte van het loket. Vinden er faciliteiten als informatieverstrekking, advies en aanvragen voor aanvragen voor voorzieningen plaats of ook verdergaande vormen van ondersteuning of casemanagement? Kan de burger er terecht voor vragen over Wmo-hulpmiddelen, mantelzorg of schuldhulpverlening?
Benchmark Wmo 2009
49
Mogelijke Wmo diensten binnen loket: • Informatie • Advies • Cliëntenondersteuning • Bemiddeling • Doorverwijzing • Aanvragen (van voorziening) • Besluitvorming (over al dan niet toekennen van aanvragen) • Andere diensten Gemeenten bieden gemiddeld ruim 6 van deze Wmo-diensten aan in het gemeentelijke loket of het informatiepunt. Des te meer diensten er worden aangeboden, des te ‘dieper’ het loket is. De Wmo-diensten informatie, advies en doorverwijzing worden in elke gemeente aangeboden, terwijl besluitvorming omtrent de toekenning van een voorziening het minst wordt aangeboden. Naast het vaststellen van de visie van het loket is opstellen van de contouren ook van belang. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om: • het dienstenassortiment; • het niveau van afhandeling; • telefonisch, digitaal en/of fysiek loket. Alle gemeenten bieden in hun loket informatie en advies. Maar over welke onderwerpen men informatie en advies verkrijgen?
50
Tabel 5.1
Breedte loket (informatie en advies)
Onderwerpen in het loket Wmo-hulpmiddelen
97%
Hulp bij het huishouden
97%
Gehandicapten-parkeerkaart/plaats
91%
Mantelzorg
85%
Vrijwilligerswerk
76%
Inkomens-ondersteuning
82%
Schuldhulpverlening
73%
Maatschappelijk werk
72%
Jeugd en opvoeding
45%
Voorzieningen voor vrijetijdsbesteding
51%
AWBZ
84%
Overige gemeentelijke dienstverlening
52%
Het aanbod van diensten in het loket verschilt per gemeente.
We onderscheiden daarom een smal Wmo-loket, een breed Wmo-loket en een gemeentebreed loket. Onder een smal Wmo-loket verstaan wij een loket dat alleen ingericht is op het verlenen van individuele Wmo voorzieningen. Een Wmo-breed loket is een loket waar de burger terecht kan voor meerdere diensten die onder de Wmo vallen. Dit is bijvoorbeeld mantelzorg of vrijwilligerswerk maar dit kunnen ook gerelateerde Wmo voorzieningen zijn zoals inkomensondersteuning en schuldhulpverlening. Een gemeentebreed loket is een loket waarbij vaak alle voorzieningen die de gemeente aanbiedt aangevraagd kunnen worden. Dit betekent dat je hier bijvoorbeeld ook een paspoort of een bouwvergunning aanvraagt. Hier kan ook informatie en advies worden ingewonnen over niet aan de Wmo gerelateerde diensten.
Benchmark Wmo 2009
51
Bijna alle benchmarkgemeenten hebben minimaal een smal Wmo-loket; driekwart heeft een breed Wmo-loket de helft heeft een gemeentebreed loket Met de komst van Antwoord© zou een gemeentebreed loket wel eens snel de realiteit kunnen worden. Zie www.antwoord.nl voor meer informatie. Met het concept Antwoord© heeft de overheid de ambitie dat in 2015 gemeenten een herkenbare ingang zijn voor alle vragen van de overheid. Middelen hiervoor zijn een: 14+netnummer Antwoord©, een fysieke informatiebalie en een website en webloket. Burgers hebben op deze manier een duidelijke ingang waar ze met al hun vragen aan de overheid terecht kunnen. Hierbij krijgen ze direct antwoord (of een product) of worden goed doorverwezen, waardoor sprake is van samenhangende overheidsdienstverlening. De burger hoeft maar één keer zijn/haar vraag te stellen en de informatie ook maar één keer door te geven.
5.2
Contacten via het Wmo-loket
Het Wmo-loket functioneert als een toegang tot de ondersteuning. Naast de breedte en diepte van dit loket is het voor burgers van belang hoe zij hier geholpen worden: • Hoe wordt er geïndiceerd? • Wordt er tijd voor ze genomen? • Zijn de medewerkers deskundig? • Wordt er informatie gegeven over de afhandeling? Uit de publicatie Resultaten tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 van SGBO blijkt dat klanten zeer tevreden zijn over de deskundigheid van de medewerkers en ook over de tijd die voor hen genomen wordt tijdens de aanvraagprocedure voor een voorziening. Aspecten waar gemeenten nog mee aan de slag kunnen
52
zijn de informatieverstrekking over de afhandeling van de aanvraag en de wachttijd van de toekenning tot aan de ontvangst van de ondersteuning.
Cliënten met individuele voorzieningen waarderen de aanvraagprocedure met een 7,4 Het lijkt erop dat gemeenten die veel aandacht hebben voor de ‘ingang’, het voorportaal van de Wmo een hogere waardering krijgen van hun cliënten dan andere gemeenten. Sleutelwoorden kunnen wel eens zijn: (management van) verwachtingen, uitleg geven en duidelijk en in heldere taal communiceren over bijvoorbeeld doorlooptijden. Een andere manier om breder te kijken naar de tevredenheid van cliënten is te kijken naar klachten en bezwaarschriften en contact op te nemen met mensen van wie de aanvraag is afgewezen.
5.3
Indiceren
Huisbezoeken zijn een manier om de vraag te verhelderen. Het is een eerste stap op weg naar integraal indiceren. Hiermee kan makkelijker vanuit het compensatiebeginsel worden gedacht. Maar hoeveel gemeenten zijn hier al mee bezig? Tabel 5.2
Afleggen van huisbezoeken Wmo-hulpmiddelen Hulp bij het huishouden
Ja, bij elke (nieuwe)
23%
25%
37%
42%
7%
8%
58%
59%
18%
14%
3%
2%
aanvraag Ja, bij nieuwe cliënten Ja, periodiek Ja, afhankelijk van inschatting Ja, anders namelijk Nee
Benchmark Wmo 2009
53
Huisbezoeken bij een eerste (aan)vraag zijn zeker nog niet standaard. In een kwart van de gemeenten wordt dit bij elke eerste (aan)vraag gedaan. De meeste gemeenten doen alleen huisbezoeken indien de medewerker inschat dat dit nodig is. Bij nieuwe cliënten wordt er in iets meer dan een derde van de gemeenten een huisbezoek afgelegd. Er lijkt vooralsnog weinig verschil te zijn tussen een (aan)vraag voor Wmo-hulpmiddelen of hulp bij het huishouden. Gemeenten lijken iets vaker een huisbezoek af te leggen bij een (aan)vraag voor hulp bij het huishouden dan bij een (aan)vraag voor een Wmo-hulpmiddel.
Huisbezoeken worden vooral afgelegd indien de medewerker inschat dat dit nodig is In gemeenten waar huisbezoeken afgelegd worden is de tevredenheid over de aanvraagprocedure iets hoger dan in gemeenten waar geen huisbezoeken plaatsvinden. Het lijkt erop dat burgers het prettig vinden dat een consulent de moeite neemt om een inschatting te maken van hun (on)mogelijkheden om zo ook de vraag helder te krijgen. Dit geldt vooral in gemeenten waar bij elke (nieuwe) aanvraag een huisbezoek afgelegd wordt.
In gemeenten waar bij elke (nieuwe) aanvraag een huisbezoek afgelegd wordt, zijn burgers meer tevreden over de aanvraagprocedure
5.4
Cliëntondersteuning
Voor het onderwerp cliëntondersteuning is gekeken naar het beschikbare dienstenassortiment van de gemeenten. Cliëntenondersteuning is bedoeld om de cliënt te ondersteunen bij het zelf-
54
standig kunnen deelnemen aan de maatschappij. Dit kan zijn door het geven van informatie en advies om de cliënt te helpen bij het maken van een keuze, maar ook een stap verder als de cliënt met zijn/haar omgeving een vraag of situatie niet kan oplossen. Voor het ondersteunen van cliënten bij het maken van een keuze of het oplossen van een probleem zijn er verschillende faciliteiten mogelijk die kunnen worden aangeboden door de gemeenten. De onderstaande tabel geeft een overzicht van het dienstenassortiment dat door gemeenten ter beschikking wordt gesteld. De top 3 van faciliteiten van cliëntenondersteuning is net zoals vorig jaar: 1. informatie- en adviesverstrekking; 2. vraagverheldering; 3. doorverwijzing.
5.5
Registratie in het Wmo-loket
Bij de loketten wordt door een deel van de gemeenten bijgehouden hoeveel aanvragen zij hebben ontvangen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de informatie- en adviesaanvragen en de aanvragen voor Wmo-voorzieningen. Tabel 5.3
Registratie per 1.000 inwoners Per 1.000 inwoners
Aantal informatie en adviesvragen
122
Aantal aanvragen van voorzieningen
42
Aantal ondersteunde cliënten
35
Met het operationeel hebben van een loket heeft de gemeente een grote informatiebron tot haar beschikking gekregen.
Benchmark Wmo 2009
55
Het loket is bij uitstek een plek waar informatie beschikbaar is over hulpvragen van mensen. Het hebben van inzicht in de soort hulpvraag is hét uitgangspunt voor het afstemmen van vraag en aanbod. Analyse van de beschikbare informatie maakt het mogelijk om de werking van het loket te optimaliseren. Welk type vragen wordt er aan het loket gesteld? Wat zijn de meest voorkomende vragen? Welke informatie en adviesbehoefte hebben de verschillende doelgroepen? Voldoen de praktische voorwaarden van het loket (locatie, bereikbaarheid)?
Gemeenten met meer ondersteunde cliënten hebben een iets hogere tevredenheid voor de aanvraagprocedure Dit is niet zo vreemd, immers als er meer mensen geholpen worden met hun vraag zullen meer mensen naar de juiste ondersteuning geholpen worden. Ze zijn daardoor dus tevredener over de aanvraagprocedure in zijn geheel.
56
5.6
Conclusie
Het Wmo-loket moet een laagdrempelige voorziening zijn waar mensen terecht kunnen met al hun Wmo vragen. In het loket moet de vraag van de klant in samenhang bekeken worden: misschien zijn naast een rolstoel nog andere vormen van ondersteuning nodig? Het loket is een plek waar informatie beschikbaar is over hulpvragen van mensen. Het hebben van inzicht in de informatie- en hulpvragen is hét uitgangspunt voor het afstemmen van vraag en aanbod. Ontwikkelingen die voor de loketfunctie van belang zijn, vormen de nieuwe werkwijze (de Kanteling), de vraagverduidelijking die hierbij centraal staat en het concept Antwoord©. Goed om te weten is dat, wanneer bij elke (nieuwe) aanvraag een huisbezoek afgelegd wordt, cliënten meer tevreden zijn over de aanvraagprocedure. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat stevig inzetten op de ‘ingang’ van de Wmo, op vele fronten winst oplevert.
Benchmark Wmo 2009
57
6 Prestatieveld 4 Mantelzorg In de Wmo gaat prestatieveld 4 over het ondersteunen van mantelzorgers en vrijwilligers. Deze taak is door de komst van de Wmo expliciet bij de gemeente neergelegd. Het is de bedoeling dat mensen eerst terugvallen op hun directe omgeving als ze zorg nodig hebben, voordat zwaardere, professionele vormen van zorg geboden worden. Het gaat vooral om algemene beleidsmaatregelen, en veel minder vaak om individuele voorzieningen, al biedt de Wmo daartoe wel alle ruimte als de gemeente dat wenst.
In de benchmark Wmo in 2009 waren mantelzorg en vrijwilligers twee verschillende vragenlijsten / modules. In deze publicatie worden mantelzorg en vrijwilligers in twee aparte hoofdstukken behandeld. Aan het onderdeel mantelzorg namen 85 gemeenten deel.
6.1
Het begrip mantelzorg
Er zijn veel verschillende definities en beschrijvingen voor mantelzorgers. Wat alle definities gemeen hebben, is dat het gaat om vrijwillige, niet-betaalde, zorg voor een naaste, bijvoorbeeld een familielid, vriend, buur of kennis. Er zijn verschillende cijfers over hoeveel zorg door mantelzorgers wordt geboden wordt. Er wordt wel gezegd dat achter elke cliënt een mantelzorger staat. Hoeveel mensen dit exact zijn is niet duidelijk, maar duidelijk is wel dat het gaat om een zeer substantiële groep mensen die mantelzorg biedt en een zeer substantiële groep mensen die mantelzorg ontvangt. Mantelzorg zorgt tevens voor een ontlasting van de betaalde zorg. Zij zorgen ervoor dat mensen langer zelfstandig thuis kunnen wonen en
58
blijven participeren in de samenleving. Ze spelen een rol bij het vergroten van sociale samenhang en vervullen een voorbeeldfunctie als ‘actieve burger’. Belangrijk hierbij is de participatie van de mantelzorgers zelf; in hoeverre doen zij mee aan de maatschappij? Zeker met de wijzigingen binnen de AWBZ is het van belang om de mantelzorger goed te blijven volgen. Het verminderen of wegvallen van ondersteunende of activerende begeleiding van cliënten zal leiden tot een grotere druk
Benchmark Wmo 2009
59
op het eigen netwerk van de cliënt en daarmee op de mantelzorger. Uit onderzoek komt naar voren dat 8 van de 10 gedefinieerde, getroffen cliëntgroepen een groter beroep gaan doen op mantelzorg. Kortom: alle reden om de mantelzorgers te koesteren.
6.2
Bekendheid mantelzorg
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat velen onbekend zijn met de term mantelzorg.
Veel mantelzorgers beschouwen zichzelf niet als mantelzorger Mantelzorgers die wij in het kader van de kwalitatieve tevredenheidsonderzoeken hebben gesproken, geven aan dat vaak iemand in hun omgeving aan hun heeft verteld dat zij een mantelzorger zijn. In de tevredenheidsonderzoeken Wmo van SGBO is naar voren gekomen dat maar een kwart van de inwoners die mantelzorg geven, zichzelf beschouwt als mantelzorger. Mantelzorgers van Wmoclienten zijn hier beter van op de hoogte. Van hen beschouwt 59% van de mantelzorgers zichzelf ook als mantelzorger.
Herkenning in de omschrijving van mantelzorg is voor mantelzorgers de eerste stap in het proces om tot mogelijke ondersteuning te komen.
In 2008 heeft 88% van de deelnemende gemeenten geprobeerd om mantelzorgers te bereiken Hiermee worden bedoeld: advertenties in kranten, huis aan huisbladen, folders of informatie over mantelzorg op de website zetten. Daarnaast geeft 84% aan dat zij op een indirecte manier moeite heb-
60
ben gedaan, door bijvoorbeeld afspraken te maken met huisartsen en andere instellingen om mantelzorgers (en hun ondersteuningsbehoefte) te herkennen of de loketmedewerkers te instrueren.
Er zijn verschillende gemeenten waar bijvoorbeeld de medewerkers die hulp bij het huishouden geven een signaalfunctie hebben in de richting van het steunpunt mantelzorg en de mantelzorgconsulenten.
Een ander belangrijk punt in de ondersteuning van mantelzorgers is of zij weten waar zij terecht kunnen met vragen of voor ondersteuning.
Ongeveer een kwart van de mensen weet niet waar zij terecht kunnen met vragen over mantelzorg of voor mantelzorgondersteuning Uit de tevredenheidsonderzoeken Wmo van SGBO blijkt dat 20% van de inwoners niet weet waar zij terecht kunnen met vragen over mantelzorg of voor ondersteuning. Uit het onderzoek onder cliënten blijkt dat 32% van de mantelzorgers van cliënten niet weet waar zij terecht kunnen.
Ruim een derde van de mantelzorgers voelt zich wel eens overbelast of oververmoeid Uit de tevredenheidsonderzoeken blijkt verder dat ongeveer 38% van de mantelzorgers van cliënten zich soms of af en toe oververmoeid of overbelast voelt. Bij het onderzoek onder inwoners is dit 30%. Van de oververmoeide of overbelaste mantelzorgers weet 40% niet waar zij terecht kunnen voor de ondersteuning. Dit is een behoorlijk hoog percentage en niet wenselijk gezien het streven naar voorkomen van overbelasting van deze groep mensen.
Benchmark Wmo 2009
61
6.3
Mantelzorgbeleid
Gemeenten zijn in staat om lokaal verbindingen te maken tussen verschillende beleidsterreinen om daarmee samenhang te creëren voor ondersteuning van de mantelzorgers. Met de overgang van de verantwoordelijkheid voor mantelzorgers van het Rijk naar de gemeente, heeft het Rijk een drietal speerpunten gedefinieerd om mantelzorg te kunnen waarborgen voor nu en voor de toekomst. Het gaat om de volgende speerpunten: 1.goede ondersteuning van mantelzorgers, ongeacht de gemeente; 2.meer mogelijkheden om arbeid en mantelzorg te combineren; 3.terugdringen van overbelaste mantelzorgers. Deze drie speerpunten zijn terug te vinden in het mantelzorgbeleid van gemeenten. In de onderstaande tabel is een overzicht te vinden van de beleidsdoelen van de gemeenten die hebben deelgenomen aan de module mantelzorg. Tabel 6.1
Doelstellingen mantelzorgbeleid
Beleidsdoelen
2007
2008
Overbelasting onder mantelzorgers voorkomen
95%
89%
Maatschappelijke participatie van mantelzorgers vergroten
62%
56%
Bekendheid geven aan belang van mantelzorg
82%
86%
Mantelzorgers stimuleren door hen te ondersteunen
87%
90%
Goede randvoorwaarden creëren voor het verlenen van
89%
83%
Beroep op individuele Wmo-voorzieningen verminderen
25%
25%
Afstemming met AWBZ verbeteren
23%
27%
Anders
14%
28%
Ondersteuning mantelzorgers
Bevorderen mantelzorg
mantelzorg Samenhang met betaalde zorg
62
Het meest genoemde beleidsdoel in 2007 was het voorkomen van overbelasting onder mantelzorgers. In 2008 heeft een lager percentage gemeenten deze doelstelling opgenomen in het mantelzorgbeleid. Het geven van bekendheid aan het belang van mantelzorg en het stimuleren van mantelzorg door ondersteuning laten beide een kleine groei zien. Er zal een groter beroep worden gedaan op de mantelzorger door de wijzigingen in de AWBZ (ondersteunende en activerende begeleiding). Veel cliënten zullen minder of zelfs helemaal geen uren begeleiding meer toegekend krijgen. De ondersteunende begeleiding werd voorheen vooral ingezet voor respijtzorg, maar deze mogelijkheid voor een adempauze van de mantelzorger is hiermee komen te vervallen. Mantelzorgers zullen hierdoor eerder een beroep op de gemeente doen.
Het is de komende tijd van belang om aandacht te schenken aan de maatschappelijke participatie van de mantelzorger en aan de afstemming met de AWBZ. Het uitvallen van een overbelaste mantelzorger heeft namelijk niet alleen gevolgen voor de mantelzorger, maar ook op zijn of haar omgeving en degene die de zorg ontvangt.
In zowel de basisbenchmark als de module mantelzorg wordt gevraagd naar de verschillende vormen van ondersteuning en de faciliteiten voor mantelzorgers die gemeenten aanbieden. Deze zijn ondergebracht in acht basisfuncties. Hierbij kan de gemeente direct of indirect betrokken zijn, door bijvoorbeeld het financieren of ter beschikking stellen van personeel en middelen.
Benchmark Wmo 2009
63
Tabel 6.2
Basisfuncties mantelzorg
Vraag
Basisfunctie Gemeenten %
Waar moet ik met mijn vragen naar toe? Wie denkt met mij mee?
Informatie
94%
Advies en
97%
begeleiding Wie biedt mij een luisterend oor? Hoe kan ik leren om…? Wie kan mij helpen met…? Hoe neem ik tijd voor mezelf? Welke financiële tegemoetkomingen zijn er?
Emotionele steun
88%
Educatie
85%
Praktische hulp
72%
Respijtzorg
77%
Financiële
14%
tegemoetkoming Welke voorzieningen zijn beschikbaar?
Materiële steun
37%
Informatie, advies, begeleiding en emotionele steun worden door de meeste gemeenten aangeboden. Het minst wordt ingezet op financiele tegemoetkoming en materiële steun, terwijl de resultaten van de vragenlijst voor mantelzorgers bij het tevredenheidsonderzoek onder cliënten hulp bij huishouden en individuele voorzieningen laten zien dat mantelzorgers hieraan de meest behoefte aan hebben. De ondersteuningsbehoeften van de mantelzorgers uit de tevredenheidsonderzoeken Wmo zijn: • 36% heeft behoefte aan materiële en financiële steun, zoals woningaanpassingen voor mantelzorgverlening, parkeerkaart voor de mantelzorger; • 23% heeft behoefte aan praktische ondersteuning, zoals maaltijdvoorziening of boodschappendienst voor de hulpbehoevende, ‘respijtzorg’; • 22% heeft behoefte aan informatie en advies, zoals inhoudelijke en emotionele ondersteuning door bijvoorbeeld themabijeenkomsten; • 21% heeft behoefte aan overige ondersteuning door bijvoorbeeld cursussen, kinderopvang of andere vormen van begeleiding. • 13% heeft behoefte aan ondersteuning bij de combinatie arbeid en zorg, zoals afspraken met de werkgever over werktijden of verlof gedurende de zorgperiode;
64
Mantelzorgers willen vooral financiële en materiële ondersteuning terwijl gemeenten inzetten op informatie, advies en begeleiding
Mantelzorgers kunnen niet alleen ondersteuning krijgen vanuit de gemeente en/of het mantelzorgsteunpunt, maar ook uit een hele andere hoek. Zorgverzekeraar Univé heeft bijvoorbeeld in haar zorgverzekering mantelzorg opgenomen. Zij bieden onder andere financiële en praktische ondersteuning, een speciale Mantelzorgmakelaar® en speciale webkranten voor hun klanten.
Zoals in de jaarpublicatie van de benchmark Wmo 2008 al is aangegeven, kreeg het tweede speerpunt van het Rijk (meer mogelijkheden om arbeid en mantelzorg te combineren) bij de uitvoering van het mantelzorgbeleid nog weinig aandacht. Ook in de benchmark Wmo 2009 (over 2008) is relatief nog weinig aandacht voor het ondersteunen van mantelzorgers in het combineren van arbeid en zorg. De benchmarkgemeenten bieden de volgende vormen van ondersteuning en faciliteiten voor de combinatie mantelzorg en arbeid: • mantelzorgmakelaar (46%); • afstemming met re-integratie WWB (36%); • vrijstelling sollicitatieplicht (30%); • gemeenten als werkgever heeft specifieke regelingen voor mantelzorgers (27%); • werkgevers stimuleren van specifieke regelingen voor mantelzorgers op het werk, zoals flexibele werktijden, thuiswerken (17%).
Benchmark Wmo 2009
65
De gemeenten Hof van Twente en Haaksbergen hebben naar aanleiding van hun eigen ervaringen binnen het project ‘Mantelzorg en Arbeid’ een handreiking geschreven voor andere gemeenten, die zich willen richten op de werkende mantelzorger. Het gaat zowel om de bewustwording als de invoering van mantelzorgvriendelijk personeelsbeleid. De handreiking is te downloaden via www.mantelzorgenwerk.nl .
Het derde speerpunt, het terugdringen van overbelaste mantelzorgers, werd vorig jaar door een groot deel van de deelnemende gemeenten inzet van het beleid. Op het onderliggende ‘betere afstemming tussen de hulpverleners en de mantelzorgers’ en ‘het opbouwen van een nauwere relatie met zorgvrijwilligers’ wordt door aanzienlijk minder gemeenten uit de module ingezet. Ten opzichte van vorig jaar zijn beide met ruim 30% afgenomen tot respectievelijk 53% en 45%.
6.4
Mantelzorgondersteuning
Om ondersteuning voor mantelzorgers laagdrempelig te laten zijn, heeft 96% van de gemeenten een telefoonnummer of fysiek steunpunt, specifiek voor mantelzorgers. Mantelzorgers kunnen hier terecht voor vragen of ondersteuning. Een deel van de gemeenten administreert het aantal mensen dat bereikt is via het steunpunt. Ook het loket kan hierbij een rol spelen. Naast de mogelijkheid van een steunpunt, kunnen mantelzorgers ook informatie krijgen of vragen stellen bij georganiseerde groepsbijeenkomsten en/of via het Wmo-loket. 64% van de gemeenten geeft aan dat bij het Wmo-loket (inclusief individuele voorzieningen) ook de mantelzorgondersteuning in kaart wordt gebracht.
Nog weinig mantelzorgers maken gebruik van mantelzorgondersteuning
66
Uit de tevredenheidsonderzoeken blijkt dat 12% van de mantelzorgers wel eens gebruik heeft gemaakt van een vorm van ondersteuning. Degenen die er gebruik van hebben gemaakt zijn over het algemeen (zeer) tevreden over de ondersteuning.
6.5
Zicht op mantelzorgers
SGBO vindt het vanuit haar visie op de Wmo belangrijk om zicht te hebben op de doelgroep en hiermee bedoelen wij de wensen, behoefte en omvang. Deze elementen zijn van belang om goed beleid te kunnen ontwikkelen en uitvoeren. Daarnaast is informatie nodig om te kunnen bepalen of het ruime aanbod van de gemeenten aansluit bij de wensen en behoeften van de mantelzorg.
Verschillende gemeenten hebben via de lokale bladen ‘wervingsacties’ gehouden voor mantelzorgers. Mantelzorgers zijn opgeroepen om zich te melden bij het gemeentehuis om in aanmerking te komen voor een kleine waardering. Aan de mantelzorgers is bij het in ontvangst nemen van de attentie gevraagd of zij zich willen laten registreren en/of een korte vragenlijst in te vullen. Door de gemeenten zijn deze acties veelal met een positief resultaat afgesloten. Er zijn meer geregistreerde mantelzorgers, maar er is ook vaak meer zicht op (de behoeften van) de mantelzorger.
Uit onze tevredenheidsonderzoeken blijkt dat veel mantelzorgers zichzelf niet als mantelzorger beschouwen. Dit maakt het extra lastig is om deze doelgroep te bereiken.
Gemeenten hebben nog te weinig zicht op mantelzorgers
Benchmark Wmo 2009
67
Uit de onderstaande tabel blijkt namelijk dat lang niet alle gemeenten informatie over mantelzorgers tot hun beschikking hebben. Tabel 6.3
Zicht op de doelgroep mantelzorgers 2007
2008
(Aantal) mantelzorgers met ondersteuningsbehoefte
21%
25%
Aard van de ondersteuning
31%
36%
Gebruik ondersteuning door mantelzorgers
40%
40%
(Aantal) mantelzorgers die overbelast zijn
15%
Voorbeelden om meer zicht te krijgen op de aard, omvang en de behoefte van mantelzorgers Kies een tevredenheidsonderzoek waarin mantelzorg aan de orde komt - Mogelijkheden voor mantelzorg in de tevredenheidsonderzoeken van SGBO zijn: - Kies voor de optie om aanvullende vragen toe te voegen voor mantelzorgers bij het tevredenheidsonderzoek onder clienten met individuele voorzieningen. - Kies voor het Belevingsonderzoek prestatievelden 1 tot en met 4 onder inwoners. - Kies voor een kwalitatief onderzoek, rondetafelgesprekken, met mantelzorgers. - Kies voor een maatwerkonderzoek. Neem inzicht geven over mantelzorgers op in prestatieafspraken met een steunpunt voor mantelzorg of welzijninstellingen. Steunpunten hebben contact met de mantelzorgers en kunnen veel relevante informatie noteren en registreren. Informatie zoals het aantal vragen, het type vragen, het aantal mantelzorgers, de taken van de mantelzorger, de behoeften, de wensen, et cetera. Voor zowel de gemeente als het steunpunt is het relevant om zicht te hebben op de doelgroep.
68
Opvallend is dat 69% van de aan de module deelnemende gemeenten prestatieafspraken heeft gemaakt met het mantelzorgsteunpunt, maar dat de gemeente zelf geen zicht heeft op de informatie over mantelzorg. De prestatieafspraken die in 2008 zijn gemaakt met de mantelzorgsteunpunten betreffen veelal andere onderwerpen dan het delen van inzichten. Onderwerpen van prestatieafspraken zijn: • bereik van mantelzorgers (47%); • aantal te organiseren activiteiten (43%); • het meten van de tevredenheid van mantelzorgers (14%); • anders (9%). Ongeveer 23% van de gemeenten heeft in de module aangegeven dat de tevredenheid van de mantelzorger over de ondersteuning bekend is. Het overgrote gedeelte van de gemeente weet niet of de geboden ondersteuning aansluit bij de wensen en behoeften van de mantelzorger en hier ligt een kans voor verschillende gemeenten.
Inzicht in de aard, omvang en behoefte van mantelzorgers is noodzakelijk om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen Mantelzorgers zijn vaak ingedeeld in verschillende doelgroepen, vaak op basis van de wensen en behoeften. Ongeveer 66% van de gemeenten maakt in haar beleid de keuze om bepaalde doelgroepen specifieke aandacht te geven; dit is 7% meer dan in 2007. De belangrijkste doelgroepen zijn: • de jonge mantelzorger, tussen de 12 en 21 jaar (95%); • en de werkende mantelzorger (78%). Jonge mantelzorgers lopen naast het risico op overbelasting ook een kans op een verstoring van hun ontwikkeling.
Benchmark Wmo 2009
69
Jonge mantelzorgers Jonge mantelzorgers zijn vaak niet zichtbaar; zij laten niet zien dat zij mantelzorger zijn. Mantelzorg is immers niet hip of ze schamen zich ervoor. De gemeente Capelle aan den IJssel heeft jonge mantelzorgers in haar gemeente opgezocht in een afasiecentrum en heeft de jongeren een film laten maken over het mantelzorgen. De film is te vinden op de internet site van youtube en maakt onderdeel uit van een lesprogramma 'Zorro' ZORg Rondom Ons. Het lesprogramma ‘Zorro’ vergroot de sociale competenties van kinderen in groep 7 en 8 van de basisschool in het omgaan met ziekte en zorg en draagt daarmee ook bij aan het bespreekbaar maken van mantelzorg.
6.6
Waardering voor de mantelzorger
Waardering van de gemeente voor de mantelzorgers is zeker aanwezig. 78% van de aan de module deelnemende gemeenten had op 10 november 2008 (Dag van de Mantelzorg) een attentie voor de mantelzorger geregeld, soms direct en soms via een andere organisatie. Het thema van 2008 was ‘Mantelzorg is topsport’ en dit is door verschillende gemeenten opgepakt door bijvoorbeeld het organiseren van bijeenkomsten of congressen. De meest genoemde attentie voor de mantelzorgers was het organiseren van een dag met activiteiten voor de mantelzorger (68%). Veelal hebben gemeenten zelfs op meerdere manieren hun waardering voor de mantelzorger laten blijken. De kwalitatieve tevredenheidsonderzoeken met mantelzorgers werden door de mantelzorgers ook gezien als een vorm van waardering. De gemeenten laten hierdoor zien dat zij belang hechten aan mantelzorg en dit onderwerp goed willen oppakken door de input van de mantelzorgers te vragen.
70
6.7
Conclusie
In de benchmark merken we dat gemeenten heel actief bezig zijn met mantelzorg. Wel zijn er nog enkele grote struikelblokken voor het mantelzorgbeleid. Veel mantelzorgers herkennen zich niet in de omschrijving van mantelzorg en herkenning is de eerste stap in het proces om tot mogelijke ondersteuning te komen. Dit betekent in de praktijk dat het woord mantelzorger niet zo geschikt is maar dat er meer aangesloten moet worden bij bijvoorbeeld: zorgt u voor een naaste? Daarnaast vinden veel mantelzorgers het gewoon dat zij die zorg geven aan hun partner, familielid, buur of kennis en is vragen om hulp niet aan de orde. De ontwikkelingen rond de ondersteunende begeleiding maken het extra belangrijk om mantelzorg op de gemeentelijke kaart te houden. Op onder andere de mantelzorger zal een groter beroep gedaan worden omdat een deel van de ondersteuning wegvalt. Uit de tevredenheidsonderzoeken van SGBO blijkt dat er mogelijk een discrepantie zit tussen wat gemeenten aanbieden aan ondersteuning en waar mantelzorgers behoefte aan hebben. Mantelzorgers geven aan vooral financiële en materiële ondersteuning te willen, terwijl gemeenten inzetten op informatie, advies en begeleiding. Dit betekent misschien dat bij gebrek aan zicht op de mantelzorgers, gemeenten nog vooral bezig zijn met iets waar zij zelf grip op hebben, de eigen activiteiten. SGBO vindt het inzicht in de aard, omvang en behoefte van mantelzorgers noodzakelijk om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Dit zicht is er nog onvoldoende.
Benchmark Wmo 2009
71
7 Prestatieveld 4 Vrijwilligers De vrijwillige inzet van burgers vormt een onmisbaar deel van de ‘civil society’. De civil society draait om vrijwillige inzet, die niet voortvloeit uit gezin, familie, vrienden, overheid of het bedrijfsleven.
De burger doet op deze manier zelf mee maar draagt ook bij aan het ‘meedoen’ van kwetsbare groepen. Het gaat hierbij niet alleen om vrijwillige inzet in de zorg, maar ook om vrijwillige inzet op alle terreinen van de samenleving. Vrijwilligerswerk is werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving. Sommige gemeenten waren al lang voor de invoering van de Wmo actief in het ondersteunen van vrijwilligers. Voor andere gemeenten is de Wmo een aanleiding om zich hier actiever mee bezig te gaan houden.
De Wmo verwacht veel van vrijwilligers (en mantelzorgers) maar het vrijwilligerswerk staat al onder druk. Een groot deel van de vrijwilligers is vergrijsd. Er is weinig aanwas van jongere vrijwilligers en er komt steeds meer nadruk op arbeidsparticipatie waardoor er voor mensen steeds minder mogelijkheden zijn om regelmatig en langdurig vrijwilligerswerk te doen.
Aan het onderdeel vrijwilligers in de benchmark Wmo 2009 namen 70 gemeenten deel.
72
7.1
Ondersteuning vrijwilligers
Nu de taak om vrijwilligers te ondersteunen bij gemeenten ligt, is het interessant om te kijken welke ondersteuning zij doorgaans aanbieden. Het gaat dan om diensten en vergoedingen/tegemoetkomingen die rechtstreeks ten goede komen aan de individuele vrijwilliger. Het gaat niet om organisatorische voorzieningen zoals een vrijwilligerscentrale.
Benchmark Wmo 2009
73
Tabel 7.1
Ondersteuning en faciliteiten voor vrijwilligers
Ondersteuning
% gemeenten
Deskundigheidsbevordering
90%
Vrijwilligersvacaturebank
84%
Verzekering
83%
Cursussen medewerkers
80%
Informatie over regelgeving
80%
Vrijwilligersonderscheiding
73%
Wervingscampagne
67%
Hulp bij organisatie
65%
Cursussen voor vrijwilligers
63%
Financiële middelen
54%
Administratieve ondersteuning
29%
Anders
27%
Vrijstelling sollicitatieplicht
24%
Reiskostenvergoeding
19%
Kinderopvang
8%
Faciliteiten (parkeerkaarten, kortingspassen)
8%
De meeste gemeenten bieden of zelf of via een vrijwilligerscentrale deskundigheidsbevordering voor vrijwilligers aan. Dat bleek vorig jaar uit de benchmark en dat is nog steeds zo. Andere vormen van ondersteuning die door veel gemeenten aangeboden worden, zijn een vrijwilligers vacaturebank, die vrijwilligers koppelt aan een organisatie en de verzekering voor vrijwilligers. Een andere vorm van ondersteuning die we licht op zien komen is de vrijstelling sollicitatieplicht voor vrijwilligers, dit is gestegen van 15% naar 24%.
Steeds meer gemeenten bieden hun vrijwilligers een verzekering aan Een aantal gemeenten (70) heeft meegedaan aan de verdiepende module van vrijwilligerswerk. De volgende resultaten zijn afkomstig van deze gemeenten.
74
7.2
Vrijwilligersbeleid
In het vrijwilligersbeleid wordt door gemeenten de meeste nadruk gelegd op het stimuleren dat meer mensen vrijwilligerswerk blijven doen. Het vrijwilligerswerk staat onder druk en ook uit de publicatie Resultaten tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 van SGBO blijkt dat het aantal vrijwilligers redelijk stabiel is. Dat wil zeggen dat het aantal mensen dat dit jaar vrijwilligerswerk doet redelijk gelijk is aan het aantal dat aangeeft volgend jaar vrijwilligerswerk te willen gaan doen. Overigens geven de meeste mensen als reden om geen vrijwilligerswerk te doen aan dat zij het te druk hebben en/of geen behoefte te hebben om vrijwilligerswerk te doen (87%). Dit laat dan nog maar een kleine potentiële pool van vrijwilligers over.
6% van de respondenten uit het Belevingsonderzoek prestatievelden 1 t/m 4 geeft aan dat onbekendheid met het aanbod een reden is om geen vrijwilligerswerk te doen Dit maakt dat een goede vrijwilligersvacaturebank van nog groter belang is.
7.3
Doelgroepen
Er zijn specifieke doelgroepen, waarvan men verwacht dat deze meer ondersteuning kunnen gebruiken om de vrijwillige inzet te blijven uitoefenen. Bijna alle deelnemende gemeenten geven aan dat jongeren een specifieke doelgroep in het beleid innemen. Zij doen het minst vaak vrijwilligerswerk.
Benchmark Wmo 2009
75
Figuur 7.1 Doelgroepen vrijwilligersbeleid Diverse doelgroepen 100 80 60 40 20 0 Jongeren 97%
7.4
Ouderen Gehandicapten Allochtonen 80% / chronisch 55% zieken 61%
Anders 44%
Werkenden (w.o. taakcombineerders) 30%
Zicht op vrijwilligers
Bij het vormgeven van vrijwilligersbeleid moet goed in beeld zijn wat de huidige situatie is. Tabel 7.1
Zicht op vrijwilligers
Is er zicht op: Het aantal vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties
Ja
Nee Deels
37%
21%
42%
45%
22%
37%
44%
17%
39%
met ondersteuningsbehoefte? De aard van de ondersteuningsbehoefte van vrijwilligers en organisaties? Het gebruik van ondersteuning door vrijwilligers en organisaties?
Gemeenten laten ten opzichte van vorig jaar geen verbetering zien ten aanzien van het zicht op het thema vrijwilligers, of dit nu om het aantal vrijwilligers met een ondersteuningsbehoefte gaat, om de aard van deze behoefte of het gebruik ervan. Wat hierin nog wel mee kan spelen is dat gemeenten soms eenmalig en niet verscheidene jaren deelnemen aan een verdiepende module zoals deze.
76
7.5
Samenwerking bij beleid
Bij het bevorderen van vrijwillige inzet komen vaak ook externe partijen in beeld, zoals de vrijwilligersorganisaties, ouderenorganisaties, de Wmo-raad etc. Voor het bepalen van de mate van betrokkenheid van deze organisaties bij het beleid maken we gebruik van de participatieladder: • Informeren • Raadplegen • Adviseren • Medeontwerpen • Trekker: de organisatie coördineert, niet de gemeente De lokale/regionale vrijwilligerscentrale of vacaturebank wordt samen met de welzijns- en zorginstellingen het meest betrokken bij de beleidsontwikkeling. De partners voor de beleidsuitvoering verschillen niet veel, al heeft de vrijwilligerscentrale of vacaturebank hierbij vaak de trekkersrol. Veel gemeenten laten delen van het vrijwilligersbeleid uitvoeren door welzijnsorganisaties. Dat zorgt ervoor dat gemeenten zelf niet altijd inzicht hebben in de aard, omvang en behoeften van vrijwilligers. Gemeenten geven wel aan te verwachten dat de welzijnsorganisaties de antwoorden wel zullen hebben. Of dat ook zo is, is de vraag.
Benchmark Wmo 2009
77
7.6
Breedte Vrijwilligerssteunpunt
De breedte van het vrijwilligerssteunpunt is afhankelijk van het aantal functies dat het steunpunt biedt. Tabel 7.2
Functies in het vrijwilligerssteunpunt
Functies in het vrijwilligerssteunpunt Bemiddeling
93%
Informatievoorziening
91%
Advies
90%
Deskundigheidsbevordering
88%
Promotie
85%
Facilitering
73%
Belangenbehartiging
62%
Anders
28%
Steunpunt mantelzorg
16%
Sportloket
3%
De meeste vrijwilligerssteunpunten bieden ten minste bemiddeling, informatievoorziening, promotie en deskundigheidsbevordering. De steunpunten hebben vrijwel nooit een sportloket. De meeste steunpunten bieden 6 van de functies die in de tabel zijn beschreven.
Door middel van het Keurmerk Steunpunt Vrijwilligerswerk, dat door de Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk (NOV) in samenwerking met vrijwilligerscentrales is opgezet, wordt een vrijwilligerssteunpunt geclassificeerd met 2 tot 5 sterren. Daarbij gaat het onder andere om de bereikbaarheid en openingstijden, maar ook om de hoeveelheid en diversiteit aan diensten die het steunpunt verleent.
78
7.7
Bereik vrijwilligersondersteuning
In de benchmark is gevraagd naar het bereik van de verschillende vormen van vrijwilligersondersteuning. Dit is informatie die maximaal de helft van de 70 deelnemers aan deze module heeft kunnen aanleveren.
De ondersteuningsvormen waar de meeste gemeenten zicht hebben op het gebruik hiervan zijn het aantal vervulde vacatures via de vrijwilligers vacaturebank, het aantal bemiddelingsgesprekken en het aantal vrijwilligersorganisaties dat is begeleid bij maatschappelijke stage.
De voorzieningen waar vrijwel geen gebruik van gemaakt is, zijn: kortingspassen, parkeerkaarten, reiskostenvergoeding en kinderopvang. Dit kan enerzijds te maken hebben met het gebrek aan behoefte aan deze voorziening of de beperkte registratie, anderzijds met het feit dat gemeenten deze voorziening niet aanbieden. Ten slotte kunnen sommige voorzieningen simpelweg onbekend zijn bij de vrijwilligers.
7.8
Maatschappelijke stage
Vanaf 2011 is de maatschappelijke stage voor middelbare scholieren verplicht. Dat betekent dat er per schooljaar straks ongeveer 200.000 leerlingen een stageplaats zoeken. Het doel van de maatschappelijke stage is dat alle jongeren tijdens hun middelbareschooltijd kennismaken met én een onbetaalde bijdrage leveren aan de samenleving. We noemen dit ook vrijwilligerswerk. Het vrijwilligerswerk kan hierdoor een nieuw imago krijgen en vrijwilligersorganisaties krijgen de kans ervaring op te doen met jongeren. De leerling van nu is tenslotte de vrijwilliger van de toekomst.
Benchmark Wmo 2009
79
Om een maatschappelijke stage voor alle leerlingen mogelijk te maken is voorbereiding nodig. Zowel op scholen, bij gemeenten en op de stageplek zelf. Gemeenten krijgen op grond van een convenant tussen het ministerie van VWS, OCW en de VNG geld om de makelaarsfunctie vrijwilligerswerk en maatschappelijke stage op te zetten. Het geld is echter niet alleen bedoeld voor maatschappelijke stages, maar voor het brede vrijwilligerswerk.
73% van de gemeenten heeft toeleiding naar vrijwilligerswerk georganiseerd voor jongeren die een maatschappelijk stage moeten vervullen Bij de maatschappelijke stage staan verschillende partijen centraal: • de gemeenten; • de vrijwilligerscentrales/-steunpunten en/of de maatschappelijke makelaar; • de scholen voor voortgezet onderwijs met hun leerlingen en de stageaanbieders. Deze drie partijen moeten met elkaar samenwerken en zullen daarom overleggen over de verschillende rollen die binnen deze maatschappelijke stages spelen. Het is voor de samenwerking van belang om af te spreken wie welke rol op zich zal nemen.
87% van de gemeenten heeft overleg met de verschillende partijen voor maatschappelijke stages Het verplichte karakter van de maatschappelijke stage zal onvermijdelijk leiden tot een grote vraag naar geschikte stageplaatsen. Het begeleiden van deze groep leerlingen zal voor scholen en vooral voor de vrijwilligersorganisaties veel werk kosten. Regionale afstemming en samenwerking tussen scholen, vrijwilligersorganisaties, vrijwilligerssteunpunten en gemeenten is daarom wenselijk, zo niet noodzakelijk.
80
81% van de gemeenten heeft regionale afstemming over maatschappelijke stages Gemeenten moeten keuzes maken in hun beleid en de manier waarop zij de maatschappelijke stage gaan oppakken. Gemeenten betrekken deze beleidsterreinen om de invulling van het beleid rond te krijgen: • Welzijn 90% • Onderwijs 87% • Wmo 82% • Sport 72% • Diversiteit 22% • Anders 21%
7.9
Tevredenheid van vrijwilligers
De tevredenheid van vrijwilligers en/of vrijwilligersorganisaties wordt niet standaard gemeten. Gemeenten zouden met het steunpunt kunnen afspreken dat dit een onderdeel wordt van de prestatieafspraken. Dit betekent dat we maar voor de helft van de deelnemende gemeenten het oordeel over de geboden ondersteuning hebben. Vrijwilligersorganisaties in de helft van de 70 benchmarkgemeenten vinden de ondersteuning die zij krijgen voldoende.
7.10 Conclusie Vrijwillige inzet vormt een heel belangrijke schakel in onze samenleving en heeft veel maatschappelijke betekenis. SGBO vindt dan ook dat vrijwilligers meer ondersteund moeten worden zodat zij hun vrijwilligerswerk met plezier kunnen blijven doen.
Benchmark Wmo 2009
81
Het vrijwilligerswerk staat onder druk en er zit weinig groei in de aantallen vrijwilligers. Het is belangrijk om meer vrijwilligers te werven. Vooral allochtonen en jongeren blijken veel minder vrijwilligerswerk te doen en mede door de toekomstige demografische opbouw zijn deze groepen van belang. Het is daarom mede van belang dat gemeenten een goede start maken met de maatschappelijke stages. Er is echter wel een spanning tussen de vrijwillige inzet en arbeidsmarktparticipatie. Er zijn nieuwe samenwerkingsverbanden mogelijk tussen professionals en vrijwilligers die de wereld van wonen, zorg en welzijn zullen versterken. Om dit allemaal goed te kunnen realiseren is het van belang om de behoefte van vrijwilligers goed in de gaten te houden. Aanbevelingen van vrijwilligersorganisaties aan gemeenten, zijn het promoten van het vrijwilligerswerk, meer duidelijkheid over het aanbod aan ondersteuning voor vrijwilligers en minder regels en makkelijkere procedures.
82
8 Prestatieveld 5 en 6 Algemene en individuele voorzieningen Volgens prestatieveld 5 moet de gemeente ervoor zorgen dat mensen met een lichamelijke, verstandelijke of psychische beperking mee kunnen doen in de samenleving. Zo kan de gemeente de woonomgeving en de openbare ruimten toegankelijk maken voor mensen met een beperking.
Het merendeel van de gemeenten (89%) besteedt specifiek aandacht aan burgers met beperkingen in het gemeentelijk beleid voor maatschappelijke participatie. In 88% van de deelnemende gemeenten worden afspraken gemaakt over de fysieke toegankelijkheid van openbare gebouwen; 86% maakt ook afspraken over openbare ruimtes zoals parken en straten.
Voor private gebouwen zoals winkels en bioscopen maakt nog maar 37% van de benchmarkgemeenten afspraken over de fysieke toegankelijkheid Uit de benchmark Wmo 2009 blijkt dat bijna alle gemeenten beleid voeren op het terrein van levensloopbestendig en/of aanpasbaar wonen. Levensloopbestendig bouwen betekent dat bij de bouw rekening wordt gehouden met het feit dat de behoefte aan de eerste functie na verloop van tijd wordt overgenomen door een andere functie. Aanpasbaar bouwen betekent dat een woning eenvoudig is aan te passen. Ondanks dat bijna alle gemeenten beleid voeren op levensloopbestendig en/of aanpasbaar wonen, maakt 15% hier daadwerkelijk afspraken over.
Benchmark Wmo 2009
83
Prestatieveld 6 gaat over individuele voorzieningen. Dit betekent niet dat de gemeente het verlenen van die voorziening niet op collectieve wijze kan vorm geven. De gemeente is, met uitzondering van die voorzieningen waarvoor een zorgplicht geldt, geheel vrij om te bepalen welke concrete voorzieningen zij zal verlenen en welke niet. Voor de hand liggende vormen waaraan gedacht kan worden zijn woonvoorzieningen, sportrolstoelen, begeleiding bij zelfstandig wonen, dagbesteding voor ouderen, maaltijdvoorziening, sociale alarmering, vervoersvoorzieningen, klussendiensten, algemeen maatschappelijk werk of vormen van psychosociale hulpverlening. In dit hoofdstuk komt de module Individuele Voorzieningen ter sprake; 124 gemeenten namen hieraan deel. De grote gemeenten zijn oververtegenwoordigd ten opzichte van het landelijk beeld. De module focust op de aantallen en uitgaven van de voorzieningen. Het is een van de onderwerpen in de Wmo waar veel geld aan uitgegeven wordt, waardoor inzicht in aantallen en uitgaven nuttige informatie is om op te sturen. Allereerst zal aandacht besteed worden aan de uitvoeringsaspecten van de individuele voorzieningen. Vervolgens komen de aantallen en uitgaven van de Wmo-hulpmiddelen aan bod. Onder Wmohulpmiddelen verstaan we de rolstoelen, vervoers- en woonvoorzieningen. Daarna worden de algemene voorzieningen en tenslotte hulp bij het huishouden behandeld.
8.1
Uitgaven en formatie alle individuele voorzieningen
De uitvoeringskosten bestaan uit gemeentelijke apparaatskosten (personeel), externe indicatiekosten en overige en eenmalige kosten. Onder overige kosten vallen bijvoorbeeld ook de kosten voor de eigen bijdrage-inning door het CAK
84
Tabel 8.1
Uitvoeringskosten
Uitvoeringskosten per inwoner Uitvoeringskosten per aanvrager
2005
2006
2007
2008
Á9
Á 11
Á 15
Á 19
Á 482*
Á 696*
Á 796*
Á 596**
* uitvoeringskosten alleen gebaseerd op aanvragers hulpmiddelen. ** uitvoeringskosten hulp bij het huishouden en hulpmiddelen samen.
Benchmark Wmo 2009
85
Doordat sinds 2007 de uitvoering van hulp bij het huishouden is toegevoegd, zijn de uitvoeringskosten per inwoner verhoogd. De uitvoeringskosten per aanvrager zijn in 2008 gedaald omdat het aantal aanvragers groter is, aangezien ook de aanvragers van hulp bij het huishouden erbij opgeteld zijn. Over 2007 waren deze gegevens niet beschikbaar.
De stijging van de uitvoeringskosten in 2008 wordt met name veroorzaakt door een stijging van de personeelskosten Gemeenten hebben hun formatie voor alle individuele voorzieningen uitgebreid. Vorig jaar bedroeg de formatie 2,06 per 10.000 inwoners en in 2008 was de formatie 2,70 per 10.000 inwoners. Daarnaast zijn er ook veel gemeenten die veel indicaties zelf doen en daarvoor hoger gekwalificeerd personeel aannemen zoals ergotherapeuten. In de benchmarkvragenlijst vragen we naar de formatie voor alle individuele voorzieningen samen. Het merendeel van de formatieplaatsen is bestemd voor uitvoerend personeel, bijvoorbeeld consulenten. • Gemiddeld is ongeveer 60% van de formatieplaatsen bestemd voor uitvoerend personeel, • bijna een kwart van de formatie is ondersteunend • en het overig deel is overhead. Driekwart van de benchmarkdeelnemers aan deze module heeft de vragen over formatie ingevuld.
Deelnemende gemeenten geven in totaal gemiddeld Á 122 per inwoner uit aan hulpmiddelen en hulp bij het huishouden samen (exclusief uitvoeringskosten)
86
8.2
Doorlooptijden
Voor de cliënt is de doorlooptijd belangrijk: Wanneer krijg ik daadwerkelijk mijn aangevraagde voorziening? Aangezien meer gemeenten zicht hebben op de doorlooptijd van de aanvraag tot de beschikking van de voorziening, wordt hier deze doorlooptijd weergegeven. De gemiddelde doorlooptijden van aanvraag tot beschikking van de individuele voorzieningen zijn bij de benchmarkgemeenten: • 58 dagen voor woonvoorzieningen; • 53 dagen voor rolstoelen; • 55 dagen voor individuele vervoersvoorzieningen in natura; • 31 dagen voor collectief vervoer.
Meer gemeenten hebben in 2008 inzicht in de doorlooptijden. Ook zijn deze doorlooptijden korter geworden Voor de aanvraag van hulp bij het huishouden tot de opdrachtverlening aan de zorgaanbieder hebben de benchmarkgemeenten gemiddeld 28 dagen nodig. De doorlooptijd van de opdrachtverlening tot de daadwerkelijke levering van hulp bij het huishouden duurt gemiddeld 17 kalenderdagen.
8.3
Eigenbijdragebeleid
Alle benchmarkgemeenten hebben ervoor gekozen om voor de voorziening hulp bij het huishouden een eigen bijdrage te vragen Voor andere individuele voorzieningen wordt minder vaak een eigen bijdrage gevraagd in de benchmarkgemeenten. • Roerende woonvoorzieningen: 30% vraagt een eigen bijdrage. • Onroerende woonvoorzieningen: bijna 50% vraagt een eigen bijdrage. • Individuele vervoersvoorzieningen: een derde vraagt een eigen bijdrage. Bijna alle gemeenten hebben ervoor gekozen om bij het vaststellen
Benchmark Wmo 2009
87
van de hoogte en verhogingen van de eigen bijdragen aan te sluiten bij de normen die genoemd worden in het Besluit. Naast de eigenbijdrageregeling nemen gemeenten ook andere maatregelen op het terrein van inkomen en individuele voorzieningen in de Wmo.
Van de benchmarkgemeenten compenseert 85% de eigen bijdragen via de bijzondere bijstand. Daarnaast geeft 40% van de benchmarkdeelnemers aan dat bij een deel van de voorzieningen een besparingsbijdrage gevraagd wordt voor het algemeen gebruikelijke deel.
Over de besparingsbijdrage voor de scootmobiel zijn vorig jaar enkele gerechtelijke uitspraken gedaan. De rechter stelde dat een besparingsbijdrage in strijd is met de wet. Wel staat de Wmo een inkomensafhankelijke bijdrage toe. Naar aanleiding van deze uitspraak heeft een aantal gemeenten in Nederland besloten de scootmobielgebruikers hun geld terug te geven.
8.4
Wmo-hulpmiddelen
In de benchmarkgemeenten heeft 4,6% van de inwoners een Wmo-hulpmiddel Hierbij gaat het om cliënten die gebruikmaken van een of meer van de volgende voorzieningen: een vervoersvergoeding, collectief vervoer, een vervoermiddel (scootmobiel, auto en dergelijke) of een rolstoel. Het percentage inwoners met een Wmo-hulpmiddel wijkt niet veel af van dat van voorgaande benchmarkjaren waarin gekeken werd naar Wvg-hulpmiddelen. Het percentage schommelt tussen de 4 en 5%.
88
Tabel 8.2
Aantal nieuw toegekende voorzieningen per 1.000 inwoners
Type voorziening
2006
2007
2008
Woonvoorzieningen
7,6
7,2
6,8
Vervoersvoorzieningen (individueel en collectief)
8,0
8,4
9,0
Rolstoelen
3,3
3,3
3,7
Sinds 2006 neemt het aantal nieuw toegekende woonvoorzieningen af. Dit komt met name door een de daling van het aantal nieuw toegekende woningaanpassingen. Het aantal toekenningen voor vervoersvoorzieningen neemt juist toe met ongeveer 6%. Deze stijging wordt veroorzaakt door een stijging van het aantal collectieve vervoersvoorzieningen. Het aantal nieuw toegekende rolstoelen is sinds 2007 met 12% toegenomen.
Benchmarkdeelnemers geven in totaal Á 46 per inwoner en Á 1.336 per cliënt uit aan Wmohulpmiddelen (exclusief uitvoeringskosten) In onderstaande tabel is te zien dat alle uitgaven voor de voorzieningen gestegen zijn gedurende de jaren. Tabel 8.3
Uitgaven hulpmiddelen per inwoner
Type voorziening
2006
2007
2008
Woonvoorzieningen
Á 13,00 Á 12,46 Á 13,59
Vervoersvoorzieningen (individueel en collectief)
Á 24,00 Á 22,09 Á 24,30
Rolstoelen
Á 8,00
Á 7,68
Á 9,39
De kleinste gemeenten, met minder dan 20.000 inwoners, geven relatief het meeste geld (per inwoner) uit aan de voorzieningen De uitgaven voor collectief vervoer zijn voor de grootste gemeenten het hoogst. In de tabel zijn de gemiddelde uitgaven per inwoner weergegeven (in euro’s).
Benchmark Wmo 2009
89
Tabel 8.4
Gemiddelde uitgaven per inwoner voor vier typen voorzieningen, naar gemeentegrootteklasse 50.000
>
Gemid-
20.000 – 50.000 – 100.000
100.000
delde
inwoners inwoners inwoners inwoners
bench-
< Type voorziening
20.000
mark Woonvoorziening
Á 13,63
Á 13,54
Á 13,01
Á 14,33
Á 13,59
Vervoersvoorziening
Á 17,35
Á 12,77
Á 13,28
Á 13,97
Á 13,94
Á 11,73
Á 10,34
Á 10,82
Á 13,14
Á 11,10
Á 9,55
Á 9,42
Á 9,92
Á 8,38
Á 9,39
Á 50
Á 44
Á 45
Á 49
Á 46
(individueel) Vervoersvoorziening (collectief) Rolstoelen Totaal voorzieningen
De volgende tabel geeft de gemiddelde uitgaven per voorziening weer. Daarin is te zien dat de gemiddelde uitgave per scootmobiel en rolstoel fors zijn gestegen. Een mogelijke oorzaak voor de hogere uitgaven per scootmobiel en per rolstoel kan zijn dat de scherpe afspraken die gemeenten met hun leveranciers gemaakt hadden in het verleden, nu uitgewerkt zijn. Tabel 8.5
Trend uitgaven per voorziening voor 2005 – 2008
Gemiddelde uitgave per voorziening
2005
2006
2007
2008
Woningaanpassing
Á 2.507 Á 2.638 Á 2.653 Á 2.660
Verhuiskostenvergoeding
Á 1.976 Á 1.897 Á 2.350 Á 2.016
Scootmobiel Rolstoel Individuele geldsomverstrekking Collectief vervoer per cliënt
Á 985
Á 859
Á 809 Á 1.034
*
Á 756
Á 662
Á 858
Á 1.024
Á 850
Á 925
Á 806
Á 373
Á 250
Á 432
Á 475
*alleen gemiddelde uitgave per handmatige rolstoel (Á465) beschikbaar, niet die voor een elektrische rolstoel
90
De uitgaven per woningaanpassing zijn relatief stabiel. De gemiddelde verhuiskostenvergoeding is in 2007 gestegen, maar in 2008 weer gedaald. De gemiddelde uitgave aan een individuele geldsomverstrekking is in 2008 gedaald. De gemiddelde uitgave aan het collectief vervoer per cliënt is in 2008 gestegen.
In 13% van de benchmarkgemeenten geldt het collectief vervoer als een algemene voorziening, bijvoorbeeld met hantering van een leeftijdsgrens 87% van de benchmarkgemeenten heeft een collectief vervoerssysteem. Bij 13% van de gemeenten is er een keuze mogelijk tussen een geldbedrag en een collectief vervoersvoorziening. Een ontwikkeling die speelt rond de Wmo-hulpmiddelen is de één loketgedachte voor alle hulpmiddelen. Het college voor zorgverzekeringen (CVZ) heeft in juli dit jaar een advies uitgebracht om de gemeente hét loket voor alle hulpmiddelen voor zelfredzaamheid in en om de woning te maken. Hier zouden dan ook hulpmiddelen, zoals een rollator of aangepaste stoel, onder komen die nu niet onder de Wmo vallen. Zorgverzekeraars Nederland (ZN) en de Chronisch Gehandicapten Raad (CG- Raad) hebben hetzelfde uitgangspunt: de één loket gedachte, maar zij gaan uit van alle hulpmiddelenzorg onder de Zorgverzekeringswet (Zvw).
8.5
Algemene voorzieningen
Van algemene voorzieningen kunnen alle burgers of een bepaalde doelgroep gebruik maken. Dit zijn voorzieningen waarvoor geen uitgebreide aanvraagprocedure nodig is. Denk bijvoorbeeld aan sociaal-culturele activiteiten, informele zorg, klussendiensten en sportfaciliteiten.
Benchmark Wmo 2009
91
In de benchmark onderscheiden we twee soorten algemene voorzieningen: ondersteunende diensten en sociale activiteiten. Algemene voorzieningen die ondersteuning bieden bij het voeren van een huishouden zijn: • maaltijdvoorziening; • personenalarmering/ telefooncirkel; • klussendienst en; • boodschappenservice. Het gaat hierbij om diensten en voorzieningen waarbij de gemeente direct of via subsidies betrokken is. De antwoorden laten een grote spreiding zien, waardoor de resultaten niet representatief zijn maar een indicatie geven van hoe het ervoor staat met deze voorzieningen. Tabel 8.6 Ondersteunende diensten % benchmarkgemeenten dat financieel betrokken is Maaltijdvoorziening
44%
Klussendienst/ boodschappenservice
34%
Personenalarmering/ telefooncirkel
33%
Het in kaart brengen van de uitgaven aan deze voorzieningen is voor gemeenten nog lastig. Ongeveer 50 gemeenten hebben hierover gegevens kunnen aanleveren. Gemiddeld geven deze benchmarkgemeenten per 1.000 inwoners het volgende uit: • maaltijdvoorziening Á 1.460 per 1.000 inwoners; • klussen/boodschappendienst Á 415 per 1.000 inwoners’; • personenalarmering Á 319 per 1.000 inwoners. Om mensen in staat te stellen sociale verbanden aan te gaan, is een diversiteit aan activiteiten denkbaar. Gemeenten bieden op diverse manieren ondersteunende activiteiten en sociale contacten aan
92
ouderen aan in de vorm van dagopvang. Het gaat hierbij om groepsgewijze ondersteuning en opvang aan zelfstandig wonende ouderen (‘soosachtige’ activiteiten). Tevens kunnen ouderen deelnemen aan sportieve activiteiten (onder andere Meer Bewegen Voor Ouderen), recreatieve activiteiten en educatieve activiteiten (bijvoorbeeld computercursussen). Gemeenten hebben minder zicht op het aantal gebruikers van deze voorzieningen. Ongeveer een derde van de 124 deelnemers aan het onderdeel individuele voorzieningen kon hier een antwoord op geven. Tabel 8.7
Sociale activiteiten % benchmarkgemeenten dat financieel betrokken is
Soos-achtige activiteiten
41%
Sportieve activiteiten
40%
Educatieve activiteiten
37%
Subsidie aan ouderenbonden voor het
37%
organiseren van activiteiten Recreatieve activiteiten
36%
Anders
7%
Het is nu de tweede keer dat de gegevens over de algemene voorzieningen worden gevraagd in de benchmark Wmo. Het is voor gemeenten nog steeds lastig om gegevens over uitgaven en gebruikers van deze voorzieningen in kaart te brengen. Gemeenten regelen dit lokaal heel verschillend. Daarnaast zijn gemeenten veelal afhankelijk van de uitvoerende gesubsidieerde instellingen voor informatie. En dan zijn er nog de particuliere initiatieven waar de gemeente geen (financiële) betrokkenheid bij heeft.
Vraag lokale maatschappelijke organisaties om gegevens over het bereik van de activiteiten en kenmerken van de doelgroep bij te houden
Benchmark Wmo 2009
93
Algemene voorzieningen zijn heel belangrijk in de Wmo. Het is belangrijk om informatie te gaan verzamelen over het bereik van de activiteiten en voorzieningen, kenmerken van de doelgroepen die er gebruik van maakt en de uitgaven. Dit is essentiële informatie om straks de effecten van het beleid in kaart te brengen. Deze informatie kan via prestatieafspraken gevraagd worden maar dit kan ook in reguliere, meer informele, overlegmomenten.
Zonder informatie over het bereik, de doelgroep en de uitgaven is er geen zicht op algemene voorzieningen mogelijk
8.6
Hulp bij het huishouden
Met ingang van 1 januari 2007 is de gemeente verantwoordelijk voor het regelen van hulp bij het huishouden. Vanaf 2007 verzamelt de benchmark Wmo gegevens over hulp bij het huishouden. In de beginperiode was het voor gemeenten lastig om de juiste cijfers boven tafel te krijgen. Ze waren nog afhankelijk van derden zoals het zorgkantoor voor de juiste cijfers. Inmiddels hebben gemeenten hun gegevens goed op orde en kunnen zij de vragenlijst van de benchmark over hulp bij het huishouden steeds beter invullen. De vragen over hulp bij het huishouden zijn geïntegreerd in de vragenlijst voor individuele voorzieningen; 124 gemeenten hebben deze ingevuld. De gegevens over hulp bij het huishouden hebben betrekking op 2008.
In de benchmarkgemeenten heeft 2,9% van de inwoners hulp bij het huishouden
94
Uit de benchmarkgegevens blijkt dat de tarieven ten opzichte van vorig jaar licht gestegen zijn. In de benchmark zijn echter de tarieven van 2008 opgenomen. Deze tarieven zijn inmiddels achterhaald. Uit onderzoek van de VNG blijkt dat de huidige tarieven hoger liggen. Het is lastig om gemiddelde tarieven weer te geven aangezien in sommige gemeenten maximumtarieven zijn afgesproken. In andere gemeenten wordt gewerkt met vaste tarieven en in weer andere gemeenten met gemiddelde tarieven of bandbreedtes.
Trend indicering eenvoudige hulp zet door Uit de benchmark Wmo komt een opvallend beeld naar voren.
Ten opzichte van 2007 is een stijging te zien in de nieuwe toekenningen, het aantal cliënten en de geleverde uren, maar de totale uitgaven voor de geleverde hulp zijn nagenoeg gelijk gebleven.
De verklaring is te vinden in de inzet van goedkopere hulpvormen door gemeenten. Voor 2008 geldt het volgende: • Van de nieuwe toekenningen is 69% voor HH1. Dit kan ook een alfahulp zijn. • Het cliëntenbestand bestaat voor 64% uit HH1 cliënten. • Het percentage HH1 in uren is iets lager, namelijk 54%.
Benchmark Wmo 2009
95
Tevredenheid cliënten over hulp bij het huishouden Opvallend is de verhouding HH1-HH2 in relatie tot de tevredenheid van de cliënt. Het lijkt erop dat in gemeenten waar een hoog percentage HH1 cliënten is, cliënten een hoger rapportcijfer voor hulp bij het huishouden geven. In gemeenten met hogere uitgaven (alleen de uitgaven voor de hulp, niet de uitvoeringskosten) zijn cliënten iets tevredener. Dit verband tussen uitgaven en tevredenheid is er niet voor de Wmo-hulpmiddelen. In gemeenten die bij elke (nieuwe) aanvraag op huisbezoek gaan, zijn cliënten meer tevreden over de aanvraagprocedure. Er is een licht verband tussen het aantal uren en de tevredenheid. Hoe meer uren de cliënt krijgt voor hulp bij het huishouden, des te tevredener de cliënt is. Gegevens over de tevredenheid van cliënt zijn afkomstig van de tevredenheidsonderzoeken Wmo van SGBO. Het onderzoek onder cliënten van individuele voorzieningen (inclusief hulp bij het huishouden is door 85.000 cliënten ingevuld.
8.7
Wetswijziging en alfahulpen
Met ingang van 1 januari 2010 is de wetswijziging van kracht. De hulp bij het huishouden onder de Wmo is nu vaak hulp in natura: steeds meer thuiszorgaanbieders sturen bij hulp in natura alfahulpen naar cliënten zonder dat de cliënt weet dat hij dan in feite werkgever is van deze alfahulp. De wetswijziging houdt in dat thuiszorgcliënten niet meer ongevraagd de werkgever van een alfahulp kunnen worden. De cliënten moeten hierover geïnformeerd worden en zij hebben het recht om de alfahulp te weigeren. De thuiszorgorganisatie moet deze klanten in dat geval ondersteuning in natura aanbieden.
96
De huidige keuzemogelijkheid tussen de voorziening in natura en het persoonsgebonden budget wordt aangepast naar een keuze voor het ontvangen van een voorziening in natura, of voor een vergelijkbaar en toereikend persoonsgebonden budget, waaronder de vergoeding voor een alfahulp. Het effect van de wetgeving zal volgend jaar nog niet helemaal uit de benchmarkresultaten komen, aangezien we in de benchmark 2010 terugkijken op het voorafgaande jaar, 2009. De verwachting is dat door deze wetswijziging de kosten zullen stijgen voor gemeenten. Het lijkt er namelijk op dat een deel van de alfahulpen in dienst treedt bij de zorgaanbieder. Voor de zorgaanbieder betekent dit een kostenverhoging door een toename van de personele lasten. Dit heeft uiteindelijk weer gevolgen voor de tarieven voor hulp in natura. In de benchmark zullen we de ontwikkelingen blijven volgen.
8.8
Uitgaven hulp bij het huishouden
Uit de gegevens van de 124 gemeenten die deelnemen aan de module individuele voorzieningen komen de volgende cijfers naar voren: • In 2008 hebben 3,31 cliënten een PGB per 1.000 inwoners. • De gemiddelde uitgaven per PGB-cliënt zijn in 2008 Á 3.427 (uitgaven voor de hulp, niet de uitvoeringskosten). • De gemiddelde uitgaven per cliënt voor hulp in natura bedragen Á 2.638 per cliënt.
De gemiddelde uitgaven per PGB-cliënt zijn hoger dan de gemiddelde uitgaven per cliënt voor hulp in natura Dit is bijzonder aangezien het gemiddelde PGB tarief voor HH1 en HH2 lager is dan het natura tarief. Het gemiddelde PGB-tarief is wel gestegen ten opzichte van 2007.
Benchmark Wmo 2009
97
Het aantal uren dat een cliënt met een PGB krijgt toegekend ligt dat iets hoger dan het aantal uren dat een cliënt krijgt met hulp in natura. Een cliënt met hulp in natura krijgt gemiddeld 2,7 uur hulp per week en cliënt met een PGB krijgt gemiddeld 3 uur per week.
8.9
Wachtlijsten voor hulp bij het huishouden
Ongeveer 40% van de deelnemende benchmarkgemeenten heeft in de eerste helft van 2008 te maken met wachttijden voor huishoudelijke hulp. In de meeste gevallen gaat het dan om HH1. Uit de benchmark 2009 blijkt echter dat het aantal gemeenten met een wachtlijst fors is gedaald. Op 31 december 2008 heeft nog maar 16% van de benchmarkdeelnemers een wachtlijst.
Het aantal gemeenten met een wachtlijst voor hulp bij het huishouden is fors gedaald Net als vorig jaar geven de gemeenten aan geen contract met een schoonmaakbedrijf te hebben afgesloten. Het is wel mogelijk dat zorgorganisaties met onderaannemers werken. Hierdoor zou het wel mogelijk zijn dat op deze manier schoonmaakbedrijven worden ingezet. Dit is niet uit de benchmarkresultaten af te leiden. Gemiddeld hebben gemeenten een zorgcontract met 6 verschillende leveranciers bestaande uit thuiszorgorganisaties en zorginstellingen. Er zijn echter wel grote verschillen in het aantal aanbieders waarmee de gemeente een contract afsluit. Het aantal aanbieders varieert van 1 tot en met 24.
8.10 Indicaties, huisbezoeken en gebruikelijke zorg Vorig jaar gaf nog slechts 6% van de deelnemende gemeenten aan alle indicaties zelf te doen voor hulp bij het huishouden. In de benchmark Wmo 2009 geeft 11% van de gemeenten aan alle indicatiestel-
98
lingen zelf te doen voor hulp bij het huishouden. Voor de overige individuele voorzieningen is dat niet het geval. Daar doet 7% van de benchmarkgemeenten de indicatiestelling zelf.
Meer gemeenten indiceren hulp bij het huishouden zelf In Rotterdam wordt de indicatie voor hulp bij het huishouden pas gesteld nadat de hulp al 6 weken wordt geleverd. De zorgaanbieders stellen de noodzaak en de omvang van de zorg vast volgens instructies van de gemeente. Ook kijken de zorgaanbieders naar de zorg die huisgenoten kunnen leveren. De zorgaanbieders doen dat op ongeveer dezelfde wijze als de indicatie die na 6 weken door de gemeente gesteld wordt. Zij gebruiken dezelfde rekenmodule om het aantal uren hulp bij het huishouden te berekenen en werken in grote lijnen volgens hetzelfde indicatieprotocol. De reden waarom Rotterdam zo te werk gaat is dat de hulp bij het huishouden snel geleverd moet kunnen worden. De zorgaanbieders garanderen dat zij 48 uur na de aanvraag zorg kunnen leveren. Rotterdam heeft met 9 zorgleveranciers een contract voor de hulp bij het huishouden. Als één van deze 9 leveranciers opvallend afwijkt qua zorguren, dan volgt een gesprek met de gemeente. De zorgaanbieder moet dan kunnen uitleggen waarom zij bijvoorbeeld gemiddeld meer uren zorg nodig acht dan de 8 andere leveranciers. Door 9 leveranciers met elkaar te vergelijken en de leveranciers aan te spreken bij afwijkend gedrag houdt Rotterdam de zorg beheersbaar.
In de basisbenchmark is de vraag gesteld of gemeenten een huisbezoek afleggen voor hulp bij het huishouden en de Wmo-hulpmiddelen.
Benchmark Wmo 2009
99
Tabel 8.8
Huisbezoeken
Huisbezoeken
Hulp bij het
Wmo-
huishouden
hulpmiddelen
Ja, bij elke (nieuwe) aanvraag
25%
23%
Ja, bij nieuwe cliënten
42%
37%
8%
7%
Ja, afhankelijk van inschatting
59%
58%
Ja, anders namelijk
14%
18%
2%
3%
Ja, periodiek
Nee
Een kwart van de benchmarkgemeenten gaat op huisbezoek bij elke (nieuwe) aanvraag Bij deze gemeenten die bij elke (nieuwe) aanvraag op huisbezoek gaan is een positief verband gevonden met de tevredenheid over de aanvraagprocedure. Cliënten zijn in deze gemeenten meer tevreden over de aanvraagprocedure. In een aantal gemeenten leidt het begrip ‘gebruikelijke zorg’ tot discussie. Burgers hebben het idee dat gemeenten strenger indiceren, terwijl het merendeel van de gemeenten (90%) conform het protocol van het CIZ handelt. Het protocol is een hulpmiddel bij het indiceren voor hulp bij het huishouden. Gemeenten kunnen het protocol verder aanpassen aan het lokale Wmo-beleid. Sommige gemeenten gaan ruimhartiger met het protocol om en hebben een aantal afwijkende afspraken opgenomen. Een voorbeeld is dat thuiswonende kinderen ontlast worden door ze buiten het protocol te laten.
100
8.11 Conclusie Hulp bij het huishouden heeft in veel gemeenten bij de invoering van de Wmo prioriteit gekregen. In 2009 mag gezegd worden dat deze taak op succesvolle manier uitgevoerd wordt door gemeenten. Uit de benchmark Wmo 2009 blijkt dat gemeenten hun gegevens steeds beter op orde hebben. Veel gemeenten doen steeds meer indicaties zelf en hebben hiervoor hoogwaardige medewerkers in huis.
Voor veel gemeenten is de module individuele voorzieningen een goed instrument om de aantallen en uitgaven van de individuele voorzieningen te monitoren en waar nodig bij te sturen.
Het is nog moeilijk om informatie over algemene voorzieningen boven tafel te krijgen. Algemene voorzieningen zijn belangrijk in de Wmo maar zonder informatie over het bereik, de doelgroep en de uitgaven is er geen zicht op algemene voorzieningen. Na twee jaar Wmo wordt het tijd om deze informatie (via de lokale maatschappelijke organisaties) te gaan verzamelen om meer zicht te krijgen op de effecten van het beleid. Dit vraagt een (cultuur)omslag van zowel gemeente als instelling. Ten aanzien van de toekomst staan de gemeenten voor de uitdaging om de Wmo financieel beheersbaar te houden. Door de vergrijzing zal de vraag naar zorg en hulpverlening toenemen. Daarnaast zullen door hogere tarieven voor de thuiszorg de uitgaven stijgen voor gemeenten.
Benchmark Wmo 2009
101
9 Prestatieveld 7, 8 en 9 Maatschappelijke opvang, OGGZ en verslavingsbeleid Met de invoering van de Wmo moeten in het kader van de prestatievelden 7, 8 en 9 alle gemeenten beleid voeren op het gebied van de maatschappelijke opvang, waaronder vrouwenopvang, OGGz en verslavingsbeleid. Veel regiogemeenten, maar ook centrumgemeenten, hebben hierbij behoefte aan instrumenten. Zij willen bijvoorbeeld graag weten wat het begrip regie inhoudt, met welke (interne en externe) partijen ze als regisseur te maken krijgen en hoe ze regie moeten voeren. Dit is de reden waarom we in dit hoofdstuk ingaan op hoe gemeenten regie voeren op deze prestatievelden. Hiervoor gaan we in op de resultaten van de basisbenchmark en de verdiepende module beleid op de desbetreffende prestatievelden. Aan de verdiepende module hebben 11 centrumgemeenten en 33 regiogemeenten deelgenomen. Waar dat interessant is, zullen de resultaten worden uitgesplitst naar centrumgemeenten en regiogemeenten.
9.1
Gemeentelijke regie
Onder gemeentelijke regie verstaan wij het beleidsmatige en bestuurlijke niveau. Dit is het niveau waarop optimale condities voor ketens worden gecreëerd om de regie op een van de volgende twee niveaus te organiseren: • Cliënt of uitvoerend niveau. Bij regie op cliënt of uitvoerend niveau gaat het om het realiseren van een samenhangende aanpak ten behoeve van één cliënt.
102
• Voorzieningen- of ketenniveau. Het keten- of voorzieningenniveau is het niveau van de organisaties (gemeentelijke diensten en uitvoerende instellingen) die samen de verschillende functies in de zorgketen vervullen: preventie, signalering, screening, toeleiding, zorg (inclusief opvang) en nazorg/ re-integratie
Benchmark Wmo 2009
103
Aan de hand van het onderstaande stappenplan kunnen gemeenten planmatig de gemeentelijke regie oppakken: 1 Inzicht in de doelgroep 2 Inzicht in de aanbieders 3 Bij elkaar brengen van partijen 4 Ontwikkelen van een visie op de problematiek en de aanpak 5 Maken van een uitvoeringsplan 6 Scheppen van randvoorwaarden voor ketensamenwerking
9.2
Zicht op de problematiek en de doelgroepen
De eerste stap is het in kaart brengen van de omvang, zorgbehoeften, leefgebieden en demografische kenmerken van de doelgroepen van prestatieveld 7, 8 en 9 inclusief ander inzicht. Gemiddeld heeft 77% van de gemeenten zicht op de problematiek van de verschillenden doelgroepen.
91% van de centrumgemeenten geeft aan zicht te hebben op de problematiek van de doelgroepen. In regiogemeenten is dit percentage 70%. Uit de onderstaande figuur valt op te maken dat de centrumgemeenten zichzelf voor de 5 verschillende aspecten van zicht een hoger rapportcijfer geven dan de regiogemeenten. Regiogemeenten geven zichzelf gemiddeld een 6,1 en de centrumgemeenten een 7,8; dit is ruim 1,5 punt of per onderliggend item soms zelfs meer.
104
Figuur 9.1 Zicht op aspecten van de doelgroep
De omvang van de verschillende doelgroepen De zorgbehoeften doelgroepen De leergebieden waarop de doelgroepen problemen ervaren De demografische kenmerken van de doelgroepen Er is ander inzicht in de doelgroepen 0 regiogemeente
2
4
6
8
10
centrumgemeente
Regiogemeenten en centrumgemeenten werken vaak nauw samen aan het ontwikkelen en het uitvoeren van het beleid voor de prestatievelden 7, 8 en 9 en hebben naar aanleiding hiervan regelmatig contact. Het verkrijgen van inzicht is een van de gespreksonderwerpen. De deelnemende gemeenten aan deze module geven aan de volgende bronnen het vaakst te gebruiken om informatie over de doelgroepen te achterhalen: 1 Gegevens ASHG (93%) 2 Gegevens GGD (86%) 3 Cijfers van instellingen MO, VO of VZ en cijfers van de politie (beide 82%) 4 Gegevens van GGZ-instellingen (64%) 5 Gegevens van welzijn-, zorg- en hulpverleningsinstellingen (61%) De bovenstaande top 5 geldt voor de regiogemeenten en de centrumgemeenten samen. De top 5 van de regiogemeenten en de centrumgemeenten is grotendeels vergelijkbaar met deze top 5. Een opvallend verschil tussen de geraadpleegde bronnen is dat regiogemeenten veel minder vaker gebruik maken van lokaal/regionaal onderzoek (38%) dan de centrumgemeenten (100%).
Benchmark Wmo 2009
105
Tevredenheidsonderzoeken voor de prestatievelden 7, 8 en 9 De gemeente Schiedam heeft een kwalitatief tevredenheidsonderzoek uit laten voeren onder de doelgroep van de prestatievelden 7, 8 en 9. Het onderzoek heeft inzicht opgeleverd op het gebied van wonen, werk & inkomen, dagbesteding, ondersteuning en ervaringen. Dit onderzoek is gebruikt voor de horizontale verantwoording. SGBO biedt twee typen tevredenheidsonderzoek aan voor de prestatievelden 7,8 en 9 • Een kwantitatief onderzoek onder de professionals van de prestatievelden 7,8 en 9: onderwerpen zijn het contact met de gemeente, regie door de gemeente, ketensamenwerking en het beleid. • Een kwalitatief onderzoek: huiskamergesprekken op locatie, met doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9. Er is een grote keuze te maken uit de verschillende doelgroepen maar alle gesprekken richten zich in ieder geval op de ervaringen van mensen uit de doelgroep, wat zij vinden van de ondersteuning en wat beter kan. Deze onderzoeken voeren wij uit in samenwerking met de ervaringsdeskundigen van de Klankbordgroep Lokale Versterking.
De doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9 zijn diffuus en daarom worden in het beleid vaak onderverdelingen in deze doelgroep gemaakt. De meest gebruikte ordening van de doelgroep is naar werksoort: • maatschappelijke opvang; • vrouwenopvang; • openbare geestelijke gezondheidszorg; • verslavingsbeleid. 100% van de centrumgemeenten gebruikt deze indeling en van de regiogemeenten is dit 68%.
106
De indeling naar maatschappelijke uitval komt op een goede tweede plaats voor de centrumgemeenten (83%) en regiogemeenten (32%). • Niveau 1: Alle zelfredzame inwoners • Niveau 2: Alle risicogroepen • Niveau 3: Alle beginnende en lichte multiprobleemsituaties • Niveau 4: Alle zware multiprobleemsituaties, verkommering en verloedering • Niveau 5: Alle residentieel daklozen • Niveau 6: Alle feitelijk daklozen Bij de stap van het ontwikkelen van een visie op de problematiek en de aanpak wordt verder ingegaan op de bovenstaande niveaus in relatie tot het Stedelijk Kompas. Na het in kaart brengen van de doelgroep volgt het inventariseren van de zorgaanbieders voor de doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9. Het gaat hierbij om het verkrijgen van inzicht in hun capaciteit, hun (financiële) mogelijkheden en partijen.
Er zijn voldoende plaatsen zijn in de maatschappelijke opvang (57%) en vrouwenopvang (64%), zegt de meerderheid van de gemeenten Vorig jaar vond de meerderheid dat er onvoldoende plaatsen waren.
9.3
Samenwerking
Wanneer de vraag en het aanbod in kaart zijn gebracht, is de volgende stap het bij elkaar brengen van partijen die de doelgroepen vertegenwoordigen. Hieronder verstaan we Wmo-platform/Wmo-raad, cliëntenraad MO, instelling MO, werkbezoek MO, cliëntenraad VO, instelling VO, werkbezoek VO, cliëntenraad verslavingszorginstelling, verslavingszorginstelling, werkbezoek verslavingszorginstelling, cliëntenraad GGZ,
Benchmark Wmo 2009
107
instelling GGZ, werkbezoek GGZ en Lokale Versterking. Gemeenten die wel de doelgroepen erbij betrokken, deden dit vooral via de instellingen en het Wmo-platform/Wmo-raad.
50% van de regiogemeenten en 67% van de centrumgemeenten betrekken de partijen die de doelgroepen vertegenwoordigen bij het ontwikkelen van het beleid Gemeenten vinden het makkelijker om externe partijen, andere overheden en zorgaanbieders, te betrekken bij het beleid. Hier geldt dat minder dan een kwart van de gemeenten deze partijen niet betrekt in de beleidsontwikkeling. De volgende stap is het ontwikkelen van een visie op de problematiek en de aanpak (samen met de partners).
Alle deelnemende gemeenten aan deze module hebben (samen met de partners) een visie ontwikkeld op de problematiek en de aanpak De meeste gemeenten hebben dit gedaan in een Wmo-beleidsplan (82%). De totstandkoming van het beleid en de uitvoering wordt door respectievelijk 84% en 89% van de gemeenten ‘vaak’ of ‘geregeld’ besproken in het overleg met de centrumgemeente. Een goede tweede hierin is het Stedelijk Kompas, bedoeld voor maatschappelijke opvang uit prestatieveld 7, met 52%. Het opzetten van het Stedelijk Kompas staat voor 63% van de gemeenten ‘vaak’ of ‘geregeld’ op de agenda voor het overleg met de centrumgemeente; voor de uitvoering bedraagt dit percentage 71%.
108
Het Stedelijk Kompas is een plan van aanpak voor de maatschappelijke opvang, waarbij een persoonsgerichte, minder vrijblijvende aanpak van dakloosheid wordt gehanteerd. Met deze aanpak hebben de 4 grote gemeenten al resultaten geboekt. Daarom zijn alle centrumgemeenten uitgenodigd om met een soortgelijk plan van aanpak te komen met hun eigen regio voor 1 april 2008. Uit de module blijkt dat 100% van de centrumgemeenten in 2008 beleid voor de doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9 heeft vastgelegd in een Stedelijk Kompas en daarmee is invulling gegeven aan de uitnodiging. Het Stedelijk Kompas heeft twee uitgangspunten: 1 Individuele trajectplannen om zorg te dragen voor een persoongerichte benadering; 2 Alle betrokken partijen en instellingen werken samen om een 100% sluitende samenwerking te kunnen bewerkstelligen. Het plan van aanpak heeft als doel het aantal daklozen te verminderen, de doorstroming naar een zo zelfstandig mogelijk bestaan te bevorderen, een verbetering van de kwaliteit van leven van de gehele doelgroep te bewerkstelligen en het verminderen van overlast. De kwaliteit van leven zal stijgen, indien de daklozen beschikken over huisvesting, inkomen, zorg en werk. De kwetsbare burger zal weer beter kunnen meedoen aan de maatschappij. Het Stedelijk Kompas heeft raakvlakken met de Wmo: beiden gaan uit van de behoefte van de cliënt en zijn gericht op het bevorderen van deelname aan de maatschappij. Mogelijkheden om dakloosheid te voorkomen liggen vooral op het gebied van de openbare gezondheidszorg en meer specifiek: signalering, bemoeizorg en toeleiding naar zorg. Voor de activiteiten op dit vlak ligt een rol voor zowel de centrumgemeente als de regiogemeenten. Het is dan ook belangrijk dat beide samen optrekken om een Stedelijk Kompas op te stellen en vervolgens tot uitvoering te brengen.
Benchmark Wmo 2009
109
Of voorzieningen vooral op lokaal of vooral op regionaal niveau worden aangeboden, verschilt per prestatieveld. • Voor prestatieveld 7 (de bevordering van de vrouwenopvang en het tegengaan van huiselijk geweld) wordt dit op zowel lokaal als regionaal niveau aangeboden. Uitzonderingen hiervoor zijn het beschikbaar stellen van opvangvoorzieningen en steunpunt huiselijk geweld; deze twee voorzieningen worden hoofdzakelijk op regionaal niveau aangeboden. • Bij prestatieveld 8 voor de openbare geestelijke gezondheidszorg worden de activiteiten van Bureau schuldhulpverlening en afspraken met woningbouwcorporaties over huisuitzettingen op lokaal niveau mogelijk gemaakt. Individuele trajectplannen over dak- en thuislozen worden op regionaal niveau geregeld en de overige activiteiten voornamelijk op lokaal en regionaal niveau. • Het verslavingsbeleid (prestatieveld 9) wordt meestal op regionaal niveau geregeld. De toeleiding naar zorg wordt op lokaal en regionaal niveau opgepakt.
De ideale zorgketen voor de doelgroepen van de prestatievelden 7, 8 en 9 op regionaal niveau bestaat uit verschillende functies: Preventie (voorkomen van maatschappelijke uitval, huisuitzettingen, dakloosheid, alcohol- en drugsmisbruik, verslavingsproblemen, huiselijk geweld en overlast) • Signalering • Screening • Toeleiding • Zorg (uitvoering van hulp, bieden van opvang, bieden van begeleiding en informatie) • Nazorg/re-integratie (sociale activering, huisvesting en schuldhulpverlening) Op het gebied van preventie, signalering en nazorg/re-integratie zijn taken weggelegd voor alle gemeenten, dus zowel de regiogemeenten als de centrumgemeenten.
110
9.4
Beleidsdoelstellingen
In de volgende figuur wordt het percentage gemeenten weergegeven dat beleidsdoelstellingen heeft geformuleerd ten aanzien van de schakels. Deze gegevens komen uit de basisbenchmark. Voor een aantal schakels hebben de centrumgemeenten vaker beleidsdoelstellingen geformuleerd, maar niet voor alle schakels. Tabel 9.1
Beleidsdoelstellingen Centrumgemeenten
Regiogemeenten
Preventie
94%
92%
Signalering
85%
93%
Screening
74%
78%
Toeleiding
90%
91%
Zorg
91%
88%
Nazorg/reïntegratie
92%
86%
De opzet en uitvoering van het beleid en de verhouding centrumregiogemeenten worden het meest genoemd als onderwerp van overleg. Een van de minder besproken onderwerpen is het verkrijgen van zicht op de doelgroep. Onderdeel hiervan is de cliënttevredenheid (30%) en het evalueren van doelstellingen (49%); deze twee onderwerpen worden het minst vaak besproken.
9.5
Ontwikkelingen in de AWBZ
Een ander onderwerp van gesprek is de verandering in de AWBZ. Voor 2008 behoort dit niet tot de top 3 besproken onderwerpen, maar dit kan een relatie hebben met de onduidelijkheden over de gevolgen van de wijzigingen. Ook nu (november 2009) zijn de gevolgen nog niet volledig inzichtelijk.
Benchmark Wmo 2009
111
De wijzigingen in de AWBZ zijn ingegeven door een tweetal doelstellingen: 1 Het aanscherpen van de afbakening tussen de AWBZ en het gemeentelijke terrein. 2 Het beschikbaar blijven van AWBZ-begeleiding voor de zwaardere groepen. Om de eerste doelstelling te realiseren is de psychosociale grondslag geschrapt als toegang tot begeleiding. Het betreft voornamelijk de cliënten in de maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en ontregelde gezinnen (inclusief geïsoleerd levende ouderen). Deze doelstelling is in twee stappen uitgevoerd. • Stap 1 is het schrappen van deze toegang voor de functie ondersteunende begeleiding algemeen. • In stap 2 is het ook niet meer mogelijk om ondersteunende begeleiding dagbesteding en persoonlijke verzorging te krijgen op basis van de grondslag psychosociaal. Voor deze wijziging worden de gemeenten gecompenseerd. De tweede doelstelling van de wijziging omvat de pakketmaatregel ’begeleiding’, die uiteen valt in een tweetal facetten: • Het samenvoegen van ondersteunende en activerende begeleiding tot 2 nieuwe aanspraken: begeleiding en behandeling. • Het aanscherpen van de toegang tot de functie begeleiding. Alleen cliënten met matige of ernstige beperkingen op het terrein van zelfredzaamheid komen in aanmerking. Voor cliënten die hun begeleiding (deels) gaan verliezen is een gewenningsperiode ingesteld. Voor hen is het mogelijk om kortdurende begeleiding vanuit MEE te krijgen. In eerste instantie zal het eigen netwerk van de cliënten worden aangesproken, maar daarnaast is het de verwachting dat zij een beroep zullen doen op de gemeenten vanwege het compensatiebeginsel.
112
Mogelijke informatiebronnen om inzicht te krijgen in de getroffen cliënten zijn: • de CIZ-rapportages over de geherindiceerde cliënten met een aantal achtergrondgegevens. Op verzoek levert het CIZ de gegevens van de cliënt aan de gemeente. • de registraties van de getroffen cliënten die zich melden bij organisatie MEE . Hierbij gaat het om informatie over het cliëntprofiel van de gemelde cliënt, het levensgebied waarop de cliënten beperkingen ondervindt en uitstroominformatie. • informatie en/of kengetallen van de GGD over kwetsbare doelgroepen. • informatie van de zorgaanbieders of instellingen over hun clienten die zijn getroffen door de wijziging.
Hoewel de informatie over getroffen cliënten in 2009 nog beperkt is, lijken vooral ouderen met geheugenproblemen, concentratiestoornissen en beginnende dementie en psychiatrische patiënten met of zonder gezin geen begeleiding meer te krijgen.
De wijzigingen in de AWBZ zorgt voor een andere manier van denken. De AWBZ gaat uit van de beperkingen van de cliënt, terwijl de Wmo uitgaat van de mogelijkheden Om te zoeken naar oplossingen voor de getroffen doelgroep hebben verschillende gemeenten bijeenkomsten georganiseerd met het zorgkantoor, het CIZ, MEE en diverse maatschappelijke organisaties, zoals maatschappelijk werk, welzijn, ouderenorganisaties en dergelijke. Insteek van de bijeenkomst is om met behulp van ieders creativiteit en input samen mogelijke oplossingen voor de doelgroep te vinden. Veelal komt tijdens deze bijeenkomsten de sociale kaart van de gemeente ter sprake. Is de sociale kaart inzichtelijk? Is er sprake van overlap? Zijn er hiaten?
Benchmark Wmo 2009
113
Aan de andere kant zijn gemeenten bezig om de signaalfunctie uit te bouwen om te voorkomen dat mensen tussen wal en schip gaan vallen. De wijziging heeft gevolgen voor kwetsbare burgers en voor hen kan het aankloppen bij MEE of de gemeente een te grote drempel zijn.
Gevolgen van de wijziging in de AWBZ die worden voorzien, zijn een groter beroep op: • het eigen netwerk en met name dan op mantelzorgers; • het ouderenwerk; • het welzijnswerk; • het maatschappelijk werk; • de ondersteunende voorzieningen; • de hulp bij huishouden, voornamelijk de zwaardere varianten (HH2, HH3); • Bureau Jeugdzorg en het CJG.
9.6
Conclusie
Onduidelijkheid over de gevolgen van de pakketmaatregel voert momenteel vooral de boventoon, maar een conclusie kan in ieder geval worden getrokken: er is geen kant en klare oplossing. Komend jaar wordt een vragenlijst over de wijzigingen in de AWBZ toegevoegd aan de benchmark Wmo 2010 om de mogelijkheid te bieden tot vergelijken, leren en verbeteren. Een punt voor verbetering is het zicht op de doelgroepen, de aard, omvang en behoeften. Naast deze ontwikkelingen in de AWBZ, valt op dat niet alleen de centrumgemeenten zich bezig houden met de prestatievelden 7, 8 en 9. Veel regiogemeenten vinden het belangrijk en een groot aantal van hen ontwikkelt lokaal beleid, voorzieningen en activiteiten als aanvulling op het regionale aanbod.
114
10 Sturen met subsidies De module sturen met subsidies was vooral kwalitatief van aard. Hieronder staan de belangrijkste resultaten beschreven. In de benchmark Wmo 2010 zal deze module niet meer worden aangeboden.
30 gemeenten hebben deelgenomen aan deze module. Bij alle prestatievelden werkt de gemeente samen met andere partners, waaronder verschillende lokale en regionale maatschappelijke organisaties. 90% of meer van de gemeenten heeft subsidieafspraken gemaakt op de beleidsterreinen: • Jeugd- en jongerenwerk (97%); • Ouderenwerk (97%); • Algemeen Maatschappelijk Werk, Sociaal raadslieden en schuldhulpverlening (90%); • Mantelzorg- en vrijwilligersondersteuning (93%). Bij het bespreken van de resultaten zullen de verschillende fasen van het subsidieproces worden doorlopen: 1 Beleid 2 Maken van afspraken 3 Uitvoeringsfase 4 Eindverantwoording In fase 2, 3 en 4 worden alleen de subsidies met een tegenprestatie meegenomen, waarbij de subsidieontvanger zich moet verantwoorden over de ontvangen subsidie-inkomsten.
Benchmark Wmo 2009
115
10.1 Subsidiebeleid Om gebruik te kunnen maken van subsidies als sturingsinstrument is een tweetal voorwaarden nodig: • actueel beleid; • concreet of SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) geformuleerde beleidsdoelen. Van de deelnemende gemeenten geeft 90% aan dat het Wmo-beleid volledig of grotendeels actueel is; vorig jaar was dit 75%.
Slechts 30% van de deelnemers geeft aan dat alle of de meeste beleidsdoelen concreet of SMART gedefinieerd zijn Bij het verstrekken van subsidies is het belangrijk om te kijken of deze in lijn zijn met de gemeentelijke doelstellingen. Vaak wordt dit gedaan door de doelstellingen op te nemen in het subsidieprogramma. Bij 84% van de deelnemers wordt gecontroleerd of bij (alle of de meeste) subsidieaanvragen de gemeentelijke doelstellingen naar voren komen. Uit het tevredenheidsonderzoek onder maatschappelijke organisaties van SGBO blijkt dat 51% van de organisaties aangeeft dat het beleid en de doelstellingen van de gemeente besproken wordt in het contact met organisaties. Voor de gemeente is het van belang om het overzicht op de verstrekte subsidies te behouden. Meerdere instellingen of organisaties kunnen een subsidieaanvraag indienen voor een zelfde activiteit of dienst, terwijl voor andere gewenste activiteiten geen enkele aanbieder te vinden is. Ook kan het nodig zijn om prioriteiten te stellen bij het verstrekken van subsidies, zeker in het licht van de wijzigingen in de AWBZ.
116
Het opvragen van meerdere offertes is geen gebruikelijke werkwijze bij het verstrekken van subsidies. 94% van de gemeenten geeft aan niet op deze manier te werk te gaan. Veel gemeenten (77%) hebben een subsidieplafond vastgesteld in het beleid of de begroting voor het totaal van de te verstrekken subsidies, zodat de subsidie-uitgaven worden beheerst.
Benchmark Wmo 2009
117
10.2 Maken van afspraken Gemeenten en de gesubsidieerde instellingen zijn van elkaar afhankelijk en daarom is het belangrijk dat er gewerkt wordt op basis van vertrouwen. Uit de resultaten blijkt dat dit vertrouwen er in zeer grote mate is: 27% van de gemeenten vertrouwt alle instellingen en 70% vertrouwt de meeste instellingen.
Het grote vertrouwen in de gesubsidieerde instellingen heeft effect op het maken van afspraken tussen de gemeente en de instelling Met het overgrote aantal instellingen worden geen heldere en meetbare prestatieafspraken gemaakt of een uitvoeringsovereenkomst opgesteld. Beide partijen maken op basis van de resultaten wel afspraken over de taken en verantwoordelijkheden, waarbij de gemeente als subsidiënt verantwoordelijk is. De instelling bepaalt hoe deze doelen het best kunnen worden gehaald. Tabel 10.1 Overzicht afspraken tussen gemeente en gesubsidieerde instelling. Afspraken over taken en
Heldere en
Uitvoerings-
meetbare overeenkomst
verantwoor-
prestatie-
delijkheden
afspraken
Met alle instellingen
20%
7%
10%
Met de meeste instellingen
57%
47%
17%
Met een aantal instellingen
23%
47%
50%
Met geen enkele instelling
0%
0%
20%
118
Prestatieafspraken bieden gemeenten een kans om zicht op de doelgroepen en zicht op het bereik van voorzieningen en activiteiten te vergroten. Gemeenten kunnen bijvoorbeeld informatie over de vragen die gesteld worden bij het mantelzorgsteunpunt gebruiken om het beleid waar nodig te verbeteren.
In het tevredenheidsonderzoek heeft 69% van de maatschappelijke organisaties afspraken gemaakt met de gemeente. Deze organisaties hebben vervolgens hun waardering gegeven over de afspraken met de gemeente. Hieronder de resultaten met tussen haakjes het percentage zeer tevreden en tevreden maatschappelijke organisaties: • de wijze waarop afspraken tussen de gemeente en de organisatie worden gemaakt (87%); • de haalbaarheid van de afspraken (83%); • het nakomen van de afspraken door de gemeente (76%); • de ruimte die de organisatie van de gemeente krijgt om zelf invulling te geven aan de wijze waarop doelstellingen van de afspraken worden bereikt (87%).
Maatschappelijke organisaties zijn (zeer) tevreden over de afspraken met de gemeente Gemeenten hebben met hun sturingswijze grote invloed op het gedrag van gesubsidieerde instellingen. De deelnemende gemeenten kennen de volgende subsidiegrondslagen: • Subsidie op basis van activiteiten van de professionele instellingen (90%): er vindt monitoring plaats van activiteiten. • Subsidie op basis van resultaten en/of effecten van professionele instellingen (70%). • Exploitatiesubsidie (43%): de gemeente vult tekorten aan in het exploitatiesaldo (niet sturend); • Anders (11%). 83% van de gemeenten maakt afspraken met de gesubsidieerde instelling over de wijze waarop de hoogte van het subsidiebedrag wordt bepaald.
Benchmark Wmo 2009
119
Ruim 75% van de organisaties is (zeer) tevreden over de wijze waarop de hoogte van de subsidie wordt vastgesteld De organisaties zijn wel iets minder tevreden over de uiteindelijke hoogte van het subsidiebedrag, hoe helder of duidelijk de subsidieprocedure ook is. Om misverstanden tussen de gemeente en de gesubsidieerde instellingen te voorkomen maakt 83% van de gemeenten vooraf afspraken over de frequentie van verantwoording. Een tussentijdse verantwoording kan van belang zijn voor het mogelijk bijstellen van afspraken, maar ook om verrassingen bij de eindverantwoording te voorkomen.
10.3 Uitvoering Het is de verantwoordelijkheid van de instelling om te bepalen hoe de activiteiten het beste kunnen worden uitgevoerd. De gemeente is verantwoordelijk voor het bepalen van de doelstellingen. Bij de meeste gemeenten gebeurt dit ook, zoals blijkt uit de onderstaande tabel. Tabel 10.2 Taken, verantwoordelijkheden en vaste formats. Gemeente bepaalt
Instelling bepaalt Vaste formats voor
de activiteiten
de doelstellingen
verantwoording
Altijd
0%
0%
7%
Vaak
17%
20%
31%
Meestal niet
80%
60%
45%
3%
20%
17%
Nooit
120
Het werken met standaardverantwoordingsformulieren of vaste formats voor de verantwoording van subsidies biedt de mogelijkheid om het gemeentelijke subsidieproces te stroomlijnen en biedt daarnaast ook duidelijkheid voor de gesubsidieerde organisaties. Deze manier van werken wordt door 38% van de deelnemende gemeenten altijd of vaak gehanteerd. 94% van de gemeenten geeft aan dat bij alle of veel subsidies een afweging wordt gemaakt tussen de verantwoordingsplicht en de hoogte van de subsidie. Door tijdens de uitvoering contact te houden met de instelling weet de gemeente wat er speelt en hoe de uitvoering verloopt. Hetzelfde geldt voor een tussentijdse rapportage. Deze informatie kan eventueel door de gemeente worden gebruikt om de afspraken bij te stellen, bijvoorbeeld ter verhoging van de haalbaarheid van deze afspraken.
10.4 Verantwoording Net als bij de tussentijdse rapportages is het bij de eindrapportage van belang dat deze tijdig wordt aangeleverd. Instelling en gemeente hebben hierin beide hun verantwoordelijkheid. Voor veel gemeenten (86%) geldt dat voor alle of veel subsidies het jaarverslag of de eindverantwoording volgens afspraak wordt aangeleverd. In 94% van de gemeenten maken de instellingen via jaarverslagen inzichtelijk welke activiteiten zij hebben uitgevoerd met de uitgekeerde subsidie, met de bijbehorende prijs.
Benchmark Wmo 2009
121
Tabel 10.3 Eindverantwoording over verstrekte subsidies Jaarverslag op
Inzicht in
Realisatie van
tijd geleverd
besteding van
beoogde doelen
subsidie Alle subsidies
13%
27%
7%
Veel subsidies
73%
67%
33%
Aantal subsidies
13%
7%
53%
Geen subsidies
0%
0%
3%
Slechts 40% van de gemeenten geeft aan dat een terugkoppeling over de realisatie van de beoogde doelen in de subsidieverantwoording van de instellingen terug te vinden is Om te kunnen evalueren of de prestatieafspraken en doelstellingen zijn gerealiseerd, is het noodzakelijk dat deze informatie is opgenomen in het jaarverslag of verantwoordingsdocument. Ook voor subsidieverstrekkingen zonder afspraken of doelstellingen is het raadzaam om indicatoren af te spreken met de instelling. Mochten de gemeente en de gesubsidieerde instelling prestatieafspraken of doelstellingen hebben vastgelegd, dan is het van belang om hier opvolging aan te geven. Hierbij dienen de prestatieafspraken of doelstelling realistisch en haalbaar te zijn en vooral ook aantoonbaar. Daarnaast moet er ruimte zijn voor het leren van fouten en het inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Voor 43% van de deelnemende gemeenten zijn de daadwerkelijk gerealiseerde prestaties bepalend voor het vaststellen van de hoogte van alle of veel subsidies.
122
10.5 Gevolgen vanuit de veranderingen in de AWBZ Een groot deel van de getroffen cliënten zal van een individuele vorm van AWBZ begeleiding overgaan naar een collectieve voorziening, die wordt aangeboden door organisaties op de bovengenoemde terreinen. Daarnaast zullen thuiszorginstellingen en andere instellingen hun subsidieverzoek voor ondersteunende begeleiding niet meer naar het zorgkantoor sturen, maar naar de gemeente. Wil de gemeente ingaan op deze subsidieverzoeken? De gemeente zal hierin een keuze moeten maken, maar het is een politiek gevoelige keuze. Wat gebeurt er als de gemeente besluit om niet in te gaan op de subsidieverzoeken? Het risico bestaat dat er dan cliënten tussen de wal en het schip terecht zullen komen..
10.6 Conclusie Subsidies zijn een middel om het beleid te sturen. Om dit middel nog beter te benutten, moeten beleidsdoelstellingen concreter worden. Slechts 30% van de deelnemers aan deze module geeft aan dat alle of de meeste beleidsdoelen concreet of SMART gedefinieerd zijn. Daarnaast ligt een verbeterpunt in het concretiseren van afspraken. De gemeente moet benoemen welke informatie zij wil hebben van de gesubsidieerde organisaties en welke terugkoppeling zij verwacht over de besteding van de subsidies. We hebben eerder al gezien dat er nog veel winst te behalen is in de registratie van gegevens.
Benut het subsidieproces om concrete afspraken te maken om het aanbod en gebruik van voorzieningen door de verschillende doelgroepen inzichtelijk te krijgen
Benchmark Wmo 2009
123
124
DEEL 3
Benchmark Wmo 2009
125
11 Conclusie resultaten benchmark Wmo 2009 De benchmark Wmo is een instrument dat gemeenten ondersteunt bij het aan- en bijsturen van het Wmo-beleid. Het geeft inzicht door gegevens te vergelijken, door uitwisseling tot stand te brengen tussen gemeenten en het is een instrument voor verantwoording. Dat de benchmark relevante informatie oplevert, blijkt uit het feit dat 189 gemeenten in 2009 deelnamen aan de benchmark Wmo. De benchmark is in 2006 ontwikkeld en deze publicatie presenteert de resultaten van twee jaren Wmo: 2007 en 2008.
Wat opvalt is dat er weer een heleboel is gebeurd in de Wmo afgelopen jaar; de Wmo vraagt nog heel veel aandacht. Veel gemeenten zijn bezig met leefbaarheid en sociale samenhang, mantelzorg en vrijwilligers. De hulp bij het huishouden vraagt nog veel aandacht. Daarnaast moet het CJG vorm krijgen. Diverse gemeenten zijn bezig met aanbestedingen van hulp bij het huishouden en hulpmiddelen. Er komen veranderingen aan vanwege de pakketmaatregel. Het loket is ook nog een aandachtspunt en eigenlijk willen veel gemeenten meer doen met de prestatievelden 7, 8 en 9. Gemeenten hebben veel werk verzet om de Wmo nog beter vorm te geven. Enkele voorbeelden: • Gemeenten betrekken inwoners steeds vaker bij de beleidsontwikkeling. • De Wmo-raad is sterk opgekomen als orgaan om burgers te betrekken bij de beleidsontwikkeling van het Wmo-beleid. De meeste gemeenten hebben inmiddels een Wmo-raad of een vergelijkbaar adviesorgaan. • Gemeenten hebben hun informatievoorziening steeds beter op orde. Hoewel er nog een behoorlijke ruimte voor verbetering is, valt op dat steeds meer gemeenten bijvoorbeeld in staat zijn om
126
informatie over aantallen en uitgaven aan algemene- en individuele voorzieningen aan te leveren. • De meeste benchmarkdeelnemers verwachten dat het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) in 2010 operationeel zal zijn in plaats van 2011. Hoewel dit CJG nog niet open is, geven gemeenten aan al in 2009 voldoende aanbod te hebben dat past binnen de 5 preventieve functies van het jeugdbeleid. • Verschillende gemeenten zijn bezig met de Kanteling. • Veel regiogemeenten (niet-centrumgemeenten) ontwikkelen lokaal beleid, voorzieningen en activiteiten voor de prestatievelden 7, 8 en 9 bovenop het regionale aanbod. • Gemeenten zijn druk bezig met de veranderingen in de AWBZ, de pakketmaatregel, en zich voor te bereiden op de gevolgen Er wordt hard gewerkt aan de Wmo maar de Wmo is nog niet uitgekristalliseerd. Er is ook ruimte voor verbeteringen.
Beleid In de module Sturen met subsidies gaf slechts 30% van de deelnemers aan, dat alle of de meeste beleidsdoelen concreet of SMART gedefinieerd zijn. Als voorbereiding op de individuele adviesgesprekken met de deelnemende gemeenten hebben wij ook gekeken naar de beleidsplannen. Ook wij constateren dat veel beleidsplannen niet concreet genoeg zijn. Als de beleidsdoelstellingen niet concreet genoeg zijn, is het moeilijk sturen. Samenhang Samenhang is nodig tussen beleid en organisatie. In de benchmark merken we dat gemeenten soms moeite hebben om de informatie boven tafel te krijgen als die informatie van andere afdelingen, personen of instellingen binnen- of buiten de gemeente afkomstig is. Interne samenhang is een voorwaarde om uiteindelijk samenhang in het aanbod te realiseren. Zicht op doelgroepen Er is nog te weinig zicht op de aard, omvang en behoeften van de verschillende Wmo-doelgroepen: mantelzorgers, vrijwilligers, cliën-
Benchmark Wmo 2009
127
ten, mensen uit kwetsbare doelgroepen, ouders, en de burger zonder specifieke hulpvraag. Een middel om hier iets aan te doen is de keuze voor het verplichte tevredenheidsonderzoek. Kies voor een onderzoek onder een doelgroep waarover nog weinig kennis beschikbaar is. En kies daarnaast in de benchmark Wmo voor een module die over hetzelfde onderwerp gaat. Dit levert in een klap een heleboel informatie op. Daarnaast is er winst te behalen door afspraken met lokale maatschappelijke organisaties te concretiseren. De organisaties beschikken over informatie over het aanbod en het gebruik van hun voorzieningen en activiteiten, of kunnen deze gaan verzamelen. Benoem welke informatie je als gemeente wilt hebben, over welke doelgroep, en benoem welke terugkoppeling je verwacht over de besteding van de subsidies of over de gemaakte afspraken.
Registratie van gegevens Een deel van de informatie over het aanbod en gebruik van voorzieningen is beschikbaar bij lokale maatschappelijke organisaties die het beleid uitvoeren, of is boven tafel te krijgen via deze organisaties. Na twee jaar Wmo wordt het tijd om deze informatie (via de lokale maatschappelijke organisaties) te gaan verzamelen om meer zicht te krijgen op de effecten van het beleid. Dit vraagt een (cultuur) omslag van zowel gemeente als instelling. Een ander soort essentiële informatie is te vinden in het Wmo-loket. Het loket is een plek waar informatie beschikbaar is over hulpvragen van mensen. Het hebben van inzicht in de informatie- en hulpvragen is hét uitgangspunt voor het afstemmen van vraag en aanbod. Dit betekent dat dit soort vragen wel meer geregistreerd moeten gaan worden. Het gaat niet alleen om aantallen registreren maar juist ook om zicht te krijgen op de soort vraag die gesteld wordt.
128
Het Wmo-loket Een onderdeel waar de gemeente veel invloed op heeft, is het voorportaal van de Wmo, het loket. In veel individuele adviesgesprekken met deelnemers aan de benchmark is gesproken over (het management van) verwachtingen, meer uitleg geven en helderheid in de communicatie richting de burger en de cliënt. Hoewel dit nog niet hard te maken is, zijn er aanwijzingen dat stevig inzetten op de ‘ingang’ van de Wmo op vele fronten tot meerwaarde leidt. Uit de resultaten van de tevredenheidsonderzoeken van SGBO blijkt dat cliënten bijvoorbeeld meer tevreden zijn over de aanvraagprocedure in gemeenten die bij elke (nieuwe) aanvraag op huisbezoek gaan.
Uitgaven Er zijn vanuit verschillende bronnen gegevens over de uitgaven aan de Wmo: de IV3-posten, begrotingen, en de module individuele voorzieningen van de benchmark Wmo. Een exact beeld geven blijft moeilijk. Wat in de ene gemeente onder de Wmo valt, hoeft in een andere gemeente er niet onder te vallen. Voor de toekomst ligt de uitdaging voor gemeenten om de Wmo financieel beheersbaar te houden. Door de vergrijzing zal de vraag naar zorg en hulpverlening toenemen. Daarnaast zal door hogere tarieven voor de thuiszorg de uitgaven stijgen voor gemeenten.
SGBO wil met de benchmark Wmo een bijdrage leveren aan de verschuiving van het meten van prestaties en resultaten naar het meten van effecten. Om dit mogelijk maken stelt de benchmark zich ten doel om, in overleg met de deelnemende gemeenten, de juiste vragen te stellen zodat de meest relevante informatie verzameld en geregistreerd wordt, om gemeenten in staat te stellen te kunnen sturen op beleid, organisatie, uitvoering en effecten van de Wmo.
Benchmark Wmo 2009
129
12 Meer informatie 12.1 Over SGBO In 1964 werd SGBO in het leven geroepen als onderzoeksbureau van de VNG. SGBO ontwikkelde zich tot de benchmarkspecialist voor gemeenten. Advies- en managementbureau BMC nam begin 2008 het eigendom van SGBO over van de VNG. SGBO blijft als aparte entiteit functioneren voor benchmarks en gestructureerd onderzoek, zoals tevredenheidsonderzoeken, om te benadrukken dat benchmarking een aparte activiteit is. De gegevens van de deelnemers blijven vertrouwelijk en worden alleen gebruikt voor benchmarkdoeleinden. Binnen BMC maakt SGBO deel uit van BMC Onderzoek. De benchmarkexperts werken, net zoals de overige onderzoekers van BMC, vanuit hun betrokkenheid bij de publieke zaak. Ze komen zelf uit de publieke sector en staan voor een moderne wetenschappelijke benadering. Beleidsinhoudelijk zijn ze uitstekend onderlegd. Als buitenstaanders leveren BMC’ers u een frisse blik. Dat geldt niet alleen voor de onderzoekers, maar ook voor de adviseurs en managers. Ze werken altijd vanuit een visie op het grote geheel, met een grote kennis van processen binnen overheidsorganisaties en een goed gevoel voor politieke verhoudingen. Wij vinden het werk van het openbaar bestuur van grote waarde. Daaraan te mogen meewerken zien wij als een voorrecht. Die overtuiging zien onze klanten terug in de bedrijfsvoering, waarin integriteit, transparantie, duurzaamheid en onafhankelijkheid zijn gewaarborgd. Dat geldt voor SGBO én voor BMC.
130
12.2 Onderzoek en advies op het gebied van de Wmo SGBO, BMC Onderzoek en BMC bieden de volgende diensten aan op het gebied van de Wmo: • onderzoek en benchmarks; • advies; • projectleiding en/of projectuitvoering; • interim-beleidsmedewerkers, managers, projectleiders, consulenten en andere beleidsuitvoerders. In augustus 2009 is het Productenboek Wmo 2009/2010 verschenen, een gezamenlijke publicatie van SGBO en BMC met het gecombineerde aanbod aan onderzoek en advies op het terrein van de Wmo.
12.3 Meer informatie over de benchmark Wmo en tevredenheidsonderzoeken Wmo Informatie over de benchmark Wmo en de tevredenheidsonderzoeken Wmo van SGBO kunt u vinden op: www.benchmarkwmo.nl. Hier kunt u ook de verschillende publicaties downloaden. Dit zijn de meest recente publicaties van SGBO: • Productenboek Wmo 2009/2010 • Resultaten tevredenheidsonderzoeken Wmo over 2008 • Jaarpublicatie benchmark Wmo 2009 Wanneer u nog vragen hebt, extra exemplaren wilt bestellen van de publicaties (kosteloos), of persoonlijk wilt overleggen met een van onze adviseurs over de mogelijkheden van de geboden producten, kunt u contact met ons opnemen via
[email protected] of via 070 310 3883.
Benchmark Wmo 2009
131
SGBO Korte Houtstraat 20A-B Postbus 10242 2501 HE Den Haag Telefoon 070 310 38 83
[email protected] Het team dat benchmark Wmo mogelijk maakt, bestaat uit: Barbara Wapstra (projectleider) Wendy van Beek (senior onderzoeker / adviseur) Anja Richt (senior onderzoeker / adviseur) Nelleke de Bruin Cora Heijkoop Lieke Salomé Anja van Lonkhuijzen Andrew Britt Gerrie Beekenkamp De technische ondersteuning is in handen van: Gerrit Burger Mark Gremmen Volkan Atalay Annelieke van den Heuvel Carlo Vreugde
132
