Self Supporting Rivier Systeem 2021 Self Supporting River System

Self Supporting Rivier Systeem

2021

Self Supporting River System

2021

COLOFON Arnhem, april 2011 Roadmap Self Supporting Rivier Systeem 2021 Samengesteld door: Marja Hamilton-Huisman, RWS Oost-Nederland Joyce Zuijdam, RWS Oost-Nederland Mattijs Erberveld, RWS Waterdienst Rutger van der Brugge, Deltares Ronald Roosjen, Deltares Gert-Jan Vroege, Search Consultancy Jeroen Kanselaar, Search Consultancy Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Oost-Nederland Eusebiusbuitensingel 66 6828 HZ Arnhem Postbus 9070 6800 ED Arnhem Realisatie: Search Consultancy Meerstraat 7 Postbus 83 5473 ZH Heeswijk (N.Br.)

Self Supporting Rivier Systeem

2021

Self Supporting River System

2021

INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE ..................................................................................................................................1 VOORWOORD........................................................................................................................................2 SAMENVATTING ....................................................................................................................................3 1. De mismatch omzetten naar duurzame gebiedsontwikkeling met inverdienmogelijkheden ........................5 2. Oplossing schuilt in anders denken, breed kijken en samenwerken ........................................................7 3. Een plan vol ambities, realisatie daarvan, en: de winst.........................................................................9 4. To the point ..................................................................................................................................11 5. Roadmap to mindshift ....................................................................................................................13 6. Wij beginnen alvast! ......................................................................................................................25 Bijlage 1 Roadmap projecten SSRS 2021 ................................................................................................27 Bijlage 2 De bestaande situatie onderhoud..............................................................................................41 Bijlage 3 Betrokkenen: de vrienden van SSRS 2021.................................................................................42

1

VOORWOORD Wij zijn met Self Supporting Rivier Systeem (SSRS) een avontuur aangegaan. Dit avontuur heeft ons heel veel energie, nieuwe vrienden en vernieuwende en inspirerende inzichten gebracht. Het begon in september 2008 op het moment dat het Programma Duurzaam Avontuur ook bij Oost-Nederland van start ging. Dit werd ingeleid door Anne-Marie Rakhorst van Search. Zij wist duurzaamheid sexy te brengen. Zij liet ons inzien dat duurzaamheid uitstraling heeft, innovaties versnelt en ook esthetisch verantwoord kan zijn. Zij maakte ons duidelijk dat je net zoveel tijd moet besteden aan “iets dat niet kan” als aan “iets dat wel kan”. Winst ontstaat door besparen èn vooral door duurzame (sustainable) baten te genereren. Tot slot gaf zij ons net dat extra zetje dat de meeste winst zit in het zoeken naar de transitie naar een duurzame omgeving van wat er al is. Het zaadje was gezaaid…….het moet anders. Het innovatieprogramma heeft in 2009 masterclasses Cradle-to-Cradle georganiseerd. Toen ontstond de samenwerking tussen Oost-Nederland en de Waterdienst; laag fruit was geplant………het kan anders. Wij zijn, samen met een groot aantal collega’s en externen, de uitdaging aangegaan om te laten zien dat het ook echt kan: een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam beheer van de rivieren in 2021. De LEF-sessies Wat? en Hoe? leverden een breed scala aan kansen op. Wij hebben deze kansen in de tijd uitgezet door ze te koppelen aan nieuwe ontwikkelingen en geprogrammeerde projecten van RWS ON. Aan iedereen die met ons mee heeft meegedacht: bedankt voor de inzet, bedankt voor de ideeën en zeker bedankt voor het enthousiasme. Wij hebben geprobeerd al dit enthousiasme om te zetten in een kansrijke roadmap. In onderstaand krantenartikel leest u hoe wij de toekomst zien. Hoe we met de juiste inspanningen meervoudige winst uit onze rivieren weten te halen. Mattijs, Marja en Joyce April 2011

LEESWIJZER Korte route door deze rapportage? Kies voor de samenvatting, de inzetkaders en hoofdstuk 6 Wij beginnen alvast! Meer diepgang? Lees ook de hoofdtekst. Zien dat het SSRS concreet wordt in projecten? Lees Bijlage 1.

2

Krantenartikel 18 april 2021

Rivier voorziet in eigen onderhoudskosten Door Anne den Heijer ARNHEM – Voor het tweede opeenvolgende jaar is het kostenplaatje van Rijkswaterstaat (RWS) kleiner geworden. Dat bleek gisteren toen de instantie haar jaarcijfers bekend maakte. De kostendaling is voornamelijk te danken aan de veranderingen die tien jaar geleden zijn doorgevoerd in het beheer en onderhoud van de rivieren. “RWS streeft naar een budgetneutraal rivierbeheer en de cijfers bevestigen dat we goed bezig zijn”, zegt de woordvoerster. Budgetneutraal wil zeggen dat het beleid ‘autonoom’ wordt: de rivier moet genoeg geld ‘opbrengen’ om in zijn eigen beheer te kunnen voorzien. “De nieuwe manier van werken kost geld aan de start, maar dat verdienen we later terug. In de cijfers openbaren zich nu de opbrengsten van de eerste projecten waarmee we in 2011 begonnen zijn.” Zo is RWS bijvoorbeeld meer gebruik gaan maken van de natuurlijke eigenschappen van rivieren. “We hebben geïnvesteerd om middels de eigen dynamiek van de rivier het sediment op de goede plek te laten aanzanden. Dit kostte geld, maar vanaf dat moment bespaarden we ieder jaar baggerkosten. We hebben nu al ruimschoots de aanleg van de natuurlijke langsdam terugverdiend.”

Verder is RWS haar contracten anders gaan invullen, zodat er meer ruimte is om te kunnen samenwerken met marktpartijen, kennisinstellingen en andere belanghebbenden. Zo kan er samen gezocht worden naar slimmere manieren om onderhoud te realiseren. Grondleggers van het budgetneutraal rivierbeheer zijn Marja Hamilton en Joyce Zuijdam, werkzaam bij RWS Oost-Nederland. Het idee ontstond tijdens het opstellen van een nieuw contract voor groen- en baggeronderhoud. Onder het motto ‘als er nu niets verandert, zijn we weer vijf jaar verder’ stelden Zuijdam en Hamilton met Mattijs Erberveld van het innovatieprogramma van RWS de ‘roadmap SSRS’ op. Dit deden zij samen met kennisinstelling Deltares en consultancybureau Search. SSRS staat voor ‘Self Supporting Rivier Systeem’. “Het denken over beheer en onderhoud binnen Rijkswaterstaat was redelijk conservatief. Wij dachten: dit kan en moet veel slimmer. Omdat het kan. Omdat budgetten kleiner worden. En omdat het duurzamer is.”

SAMENVATTING Self Supporting Rivier Systeem (SSRS) levert een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam beheer van de rivieren. De ambitie is een realisatie van de taken tegen 40% minder kosten in het jaar 2021. Het bereiken van die ambitie draagt bij aan een robuust en toekomstvast rivierbeheer. SSRS gaat er vanuit dat Rijkswaterstaat (RWS) samenwerkt met andere overheden, andere beheerders, marktpartijen en plaatselijke ondernemers. SSRS gaat er vanuit dat RWS met andere partijen allianties sluit. Hierdoor kan RWS voor haar beheer en onderhoud beter presteren en onderdeel zijn van een netwerk van organisaties. Vanuit de basisprincipes ‘building & maintaining with nature’ en het potentieel van het riviersysteem te exploiteren en baten/producten van ons riviersysteem weer in te zetten het systeem robuuster te maken, zorg je binnen het netwerk van organisaties voor een gewenste duurzame gebiedsontwikkeling. Als spin-off daarvan krijgt RWS focus welke belangen spelen bij het opstellen van de gebiedsagenda’s. Door de adviseurs van RWS en de medewerkers van de districten mee te laten denken voor SSRS geeft dit positieve energie voor alle betrokkenen (werken met plezier). Wat is SSRS? Het concept SSRS gaat ervan uit dat via het bestaande beheer en het kapitaal van het rivierareaal beweging kan worden gegeven aan een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam riviersysteem met maatschappelijk gewenste inverdienmogelijkheden. Bij SSRS staat het delen van kennis en het aangaan van allianties met andere partijen bovenaan. SSRS gaat uit van twee principes: voorkom onderhoudskosten en zoek naar baten. Waarom SSRS? Het beheer van de natte netwerken behoort tot de kerntaak van RWS. Door bezuinigingen komt deze taak onder druk te staan. Hierin staat RWS niet alleen: vele andere beheerders staan voor een forse bezuinigingsopgave. Met de kaasschaafmethode is al veel behaald maar we lopen nu tegen de grenzen aan van deze aanpak. Het moet echt anders. Wat is er anders? SSRS stelt beheer en onderhoud centraal. Traditioneel staat aanleg voorop en is beheer en onderhoud volgend. Aanleg komt en gaat, maar beheer blijft altijd. Bij SSRS wordt breed gekeken, zowel in tijd als in ruimte. Activiteiten voor beheer en onderhoud worden alleen in de lengterichting van de rivier beschouwd. Bij SSRS wordt over de grens van het eigen gebied heen gekeken. Gebruikmaken van het potentieel dat het rivierengebied heeft, betekent in veel gevallen een ondernemende samenwerking tussen de verschillende partijen in het areaal van de rivieren en kanalen, de zogenaamde allianties. Beheer levert voldoende beweging op om van onbenut kapitaal van ons riviersysteem naar exploiteren te komen. In principe is het een onderhoudopdracht met een Design Build Maintain en Finance (DBFM) opdracht erbij. Daarnaast krijgt de marktpartij de mogelijkheid om baten te genereren. Aan DBFM kan dan de E worden toegevoegd van Exploit.

3

De ambitie SSRS 2021 wordt bereikt door de weg ernaar toe zo concreet mogelijk te maken in een roadmap waarin onderscheid wordt gemaakt tussen het ‘Wat-dan-te-doen?’en het ‘Hoe-dan-te-doen?’ Hierbij maken we gebruik van de Cradle-to-Cradle roadmap aanpak. De roadmap brengt de belangen van het beheer en onderhoud op de langere termijn in beeld. Het voordeel hiervan is dat deze belangen gemakkelijker dan nu zijn te vertalen in aanleg en vervangingsopgaven. Naast de eigen werkzaamheden is de roadmap ook helder voor partners. Het geeft de ontwikkelrichting voor RWS op de langere termijn weer en daarmee wordt RWS een betrouwbare partner en interessant om voor langere termijn mee samen te werken en te innoveren. De roadmap is nu uitgewerkt voor zes thema's en is daarmee nog niet af. Een beter beeld van het kapitaal, producten en markten levert zeker nieuwe samenwerkingsmogelijkheden op. Een aantal eerste stappen voor de realisatie van de SSRS werkwijze is al uitgewerkt voor concrete projecten uit het managementcontract. Door in deze lopende activiteiten een klein stapje richting SSRS te maken wordt deze werkwijze gemeengoed. Dan zal blijken dat er veel meer mogelijk is dan we nu voorzien. Wat zijn de vervolgstappen? Bij het opstellen van de Roadmap SSRS 2021 zijn concrete projecten van RWS Oost-Nederland voor de korte termijn als kans benoemd. Dit eindrapport maakt duidelijk dat er veel kansen liggen om het beheer en onderhoud van rivieren slimmer in te richten en het kapitaal te benutten. In een later stadium kan het concept ook toegepast gaan worden binnen de andere diensten van RWS. Het is nu aan Oost Nederland om te kiezen voor de mindshift voor beheer. Onze partners zijn er klaar voor.

4

1. De mismatch omzetten naar duurzame gebiedsontwikkeling met inverdienmogelijkheden Zo is het beheer en onderhoud nu ingericht Wanneer je een luchtfoto zou maken van het rivierengebied na een aanlegronde en deze vergelijkt met de luchtfoto van vijftig jaar later, zul je zien dat er geen verandering is opgetreden in het gebied. Je ziet alleen verandering als er tussentijds opnieuw aanleg van bijvoorbeeld een nevengeul heeft plaatsgevonden of als achterstallig onderhoud in het landschap zichtbaar is geworden of waar de dynamiek van de natuur het gewonnen heeft van het cultuurlandschap. Wanneer er functies aan het systeem worden toegevoegd of hogere eisen gesteld worden aan het systeem is het natuurlijk mechanisme van Rijkswaterstaat (RWS) om te wachten op een nieuwe aanlegronde die de luchtfoto van vijftig jaar geleden doet veranderen. In het landschap is de duidelijke scheiding tussen aanleg en beheer bij RWS te zien. Het beheer en onderhoud bij RWS is zo ingericht dat we een vastgesteld watersysteem en vaarwegennet in stand houden. De basis hiervoor zijn de instandhoudingsplannen. Elke euro die door Den Haag beschikbaar wordt gesteld voor het beheer en onderhoud van ons areaal wordt risico gestuurd ingezet door middel van assetmanagement1. Deze manier van werken draagt eraan bij dat RWS garant kan staan voor het behalen van service level agreements en goed verwachtingenmanagement kan leveren naar de klanten en naar haar opdrachtgever. Politieke bestuurders willen zich graag profileren en doen dit door een lintje door te knippen bij een afgerond aanlegproject. Voor aanlegprojecten wordt specifiek geld gereserveerd om deze te kunnen uitvoeren binnen een bepaalde tijd. De bestuurders ervaren het continue proces van beheer en onderhoud van onze hoofdwatersystemen en hoofdvaarwegennet niet als sexy. Beheer en onderhoud is er altijd en door de constante factor gevoelig voor bezuinigingsrondes. Geknepen budgetten worden meer voelbaar door de taakstelling van RWS. Zeker nu er een heroverweging is als gevolg van de economische crisis en structureel jaarlijks 35 miljard euro tot 2020 moet worden bezuinigd op de overheidsuitgaven.

1

Assetmanagement is een gestructureerde methode om het areaal te beheren op basis van de juiste en actuele gegevens en met een vooruitziende blik naar de toekomst. Daarbij weet je precies: wat je in huis hebt aan objecten (areaal), hoe de staat van onderhoud is van deze objecten, hoe dit zich vertaalt naar de prestaties van je objecten, welke risico’s er nu en in de toekomst om de hoek komen kijken en welke kosten aan dit alles verbonden zijn.

5

Nu is het moment om slim in te grijpen Gigantische ingrepen in ons riviersysteem zijn in voorbereiding door ruimte aan de rivier terug te geven, het riviersysteem een bijdrage te laten leveren aan onze natuurdoelstellingen en nog meer functies aan ons riviersysteem toe te voegen of te versterken. De aanpak van beheer en onderhoud blijft gelijk volgens de instandhoudingsplannen. Het riviersysteem krijgt hierdoor de flexibiliteit van een openluchtmuseum waarin de collectie nooit verandert. Het is en blijft zoals ooit is aangelegd in 1935, 1970, 2015. We constateren dat er een mismatch is tussen de dynamische aard van het riviersysteem en de statische aard van het beheer en onderhoud. Beheer en onderhoud is erop gericht om steeds weer de veranderingen in het riviersysteem ongedaan te maken. Dit kost geld. Onnodig veel. Door beheer en onderhoud niet te richten op het ongedaan maken van veranderingen, maar juist gebruik te maken van de natuurkracht, kan beheer en onderhoud veel goedkoper: ‘Maintaining with nature’. Doordat Nederland veeleisender wordt, minder budget beschikbaar stelt en er een toenemende maatschappelijke aandacht en vraag bestaat naar duurzame ontwikkeling is er een droom ontstaan met de merknaam Self Supporting Rivier Systeem 2021 (SSRS 2021). In deze roadmap wordt dit concept verder uitgewerkt en wordt aangegeven hoe we deze transitie kunnen vormgeven.

Van Building with Nature naar Maintaining with Nature 'Building with Nature' (ecodynamisch ontwikkelen en ontwerpen) biedt ons de kans om te bouwen, gebruik makend van de dynamiek van het natuurlijke systeem. Daarbij maken we gebruik van de krachten in de natuur om waterbouwkundige infrastructuur tot stand te brengen en tegelijkertijd kansen te scheppen voor die natuur. Naarmate we de dynamiek van de natuur beter begrijpen, kunnen wij onze mogelijkheden vergroten om de natuur in het ontwikkelen ontwerpproces te integreren. Met behulp van nieuwe inzichten en kennis wordt de natuur dan zelf een drijvende kracht achter de duurzame ontwikkeling van waterbouwkundige infrastructuur.

6

2. Oplossing schuilt in anders denken, breed kijken en samenwerken De kern van de visie van het Self Supporting Rivier Systeem is dat aanleg komt en gaat, maar dat beheer blijft. Het concept SSRS gaat ervan uit dat via het bestaande beheer en het kapitaal van rivierareaal beweging kan worden gegeven aan een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam riviersysteem met maatschappelijk gewenste inverdienmogelijkheden. Bij SSRS staat het delen van kennis en het aangaan van allianties met andere partijen bovenaan. SSRS gaat uit van twee principes: voorkom onderhoudskosten en zoek naar baten. In het SSRS-concept verandert het denken over beheer en onderhoud van rivieren en kanalen. Het gehele rivierengebied is een levend en dynamisch geheel dat zowel onderhoud nodig heeft als een kapitaal biedt dat geëxploiteerd kan worden. Onderhoud wordt niet als een losstaande maar als geïntegreerde activiteit gezien. Geïntegreerd met het exploiteren van het kapitaal van het hele riviergebied. In het SSRS-concept wordt het onderhoud door de exploitatie van het kapitaal bekostigd. Daarnaast behelst het concept dat er in aanleg wordt nagedacht over de minimalisering van de kosten in de beheerfase. Kan door een slimme inrichting of slimme aanleg de rivier of kunstwerk zichzelf onderhouden? Vanwege deze wijze van denken en werken wordt de term ‘Self Supporting’ gebruikt. Bij SSRS wordt breed gekeken. Traditioneel worden beheer en onderhoud activiteiten apart beschouwd, alleen in de lengterichting van de rivier. Bij SSRS wordt breder gekeken, over de grens van het eigen gebied heen. In het geval van de rivier wordt het gehele gebied van winterdijk tot winterdijk (buitendijksgebied) beschouwd. Deze uitbreiding in de breedte is noodzakelijk omdat daarmee het potentieel voor het exploiteren van aanwezig kapitaal wordt vergroot. De consequentie is dat een gebied betrokken wordt dat niet alleen onder de verantwoordelijkheid van RWS valt, maar bijvoorbeeld ook van Staatsbosbeheer, gemeenten, waterschappen en (agrarische) ondernemers. Gebruikmaken van het potentieel dat het rivierengebied heeft, betekent in veel gevallen een ondernemende samenwerking tussen de verschillende partijen in het areaal van de rivieren en kanalen, de zogenaamde allianties.

Aansluiting ondernemingplan 2015 De uitgangspunten van SSRS voor samenwerking en alliantievorming sluiten aan bij het Ondernemingsplan 2015 van RWS. Doelstelling b Ondernemingsplan 2015: “In samenwerking met de markt maakt RWS een schaalsprong in het toepassen van vernieuwende contractvormen als DBFM, ook voor ‘natte’ projecten. De aanpak van het vast en variabel onderhoud in de contractvormen wordt eenvormig; de uitvoering wordt opgedragen aan marktpartijen. RWS investeert nog meer in de samenwerking met andere partijen. Kennis en uitvoeringskracht van RWS zijn beschikbaar voor andere overheden en RWS heeft de ambitie om werkzaamheden voor hen uit te voeren. De alliantiestrategie wordt nader ingevuld, in de overtuiging dat RWS beter presteert als onderdeel van een netwerk van organisaties en door de kracht van nationale en internationale collega’s en partners te gebruiken.”

7

SSRS betekent een andere manier van aanbesteden van aanleg en onderhoud. Aan de marktpartij wordt niet meer voorgeschreven welke activiteit hij moet doen (RAW methodiek), ook niet welke functie hij moet vervullen of in stand moet houden (prestatiecontract). Bij SSRS wordt een stap extra gezet. De markt krijgt de gelegenheid om het systeem (rivier, oevers, kunstwerken etc) zo in te richten dat er minimaal of geen onderhoud meer nodig is. In principe is het een onderhoudopdracht met een Design Build Maintain en Finance (DBFM) opdracht erbij. Daarnaast krijgt de marktpartij de mogelijkheid om baten te genereren. Aan DBFM kan dan de E worden toe gevoegd van Exploit. In SSRS worden duurzame oplossingen toegepast om beheer en onderhoud vorm te geven. Het sluiten van materiaalkringlopen, duurzame energie en (bio)diversiteit zijn belangrijke randvoorwaarden. Door in beheercontracten ruimte te bieden aan allianties om het kapitaal van het riviersysteem duurzaam en maatschappelijk gewenst te exploiteren kunnen baten voor een deel worden ingezet voor duurzame gebiedsontwikkeling. Samen met andere beheerders en partijen in de omgeving kan RWS ook beter anticiperen op de dynamische eisen van de maatschappij en het dynamische karakter van de rivier. Beheer kan ervoor zorgen dat het areaal flexibel robuuster wordt zonder eerst te moeten wachten op een nieuw aanlegproject. SSRS staat voor: • • • • • • •

8

Een nieuwe manier van denken over beheer en onderhoud Een brede visie op het rivierenbeleid Veel meer samenwerking tussen alle ketenpartijen; het smeden van allianties Een nieuwe manier van aanbesteden Het toepassen van duurzame oplossingen Duurzame gebiedsontwikkeling Flexibel beheer

3. Een plan vol ambities, realisatie daarvan, en: de winst Samen werken aan een positief imago

Aanleiding SSRS Vermindering budget De brede heroverweging als gevolg van de economische crisis, waarbij structureel tot 2020 35 miljard euro per jaar moet worden bezuinigd heeft ook gevolgen voor Rijkswaterstaat. Het betekent dat het budget voor rivierbeheer omlaag gaat. Terwijl de hoofdtaken (veiligheid, afvoer en scheepvaart) toch uitgevoerd moeten worden. Toenemende onderhoudskosten De kosten van rivierbeheer zijn in de afgelopen jaren toegenomen en zullen in de toekomst verder stijgen als gevolg van de klimaatverandering en de toename van het areaal door ruimte voor de rivier. Opgave duurzame ontwikkeling Een derde aspect is dat opdrachtgevers en maatschappij vragen om duurzame ontwikkeling. Dit vanwege schaarste van grondstoffen en fossiele brandstoffen, de vraag om natuurlijke kwaliteiten zoals schoon water, schone lucht en bodem en behoud van biodiversiteit.

Als de situatie blijft zoals die is, wordt de speelruimte op het gebied van rivierbeheer en -onderhoud steeds kleiner. Maar dat hoeft niet. Het jaar 2021 staat centraal in de SSRS en ten aanzien van dat jaar zijn specifieke ambities opgesteld. Zo heeft RWS dan samen met beheerders in B&O-allianties een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam beheer van de rivieren gerealiseerd tegen 40% minder kosten. En staat beheer en onderhoud gunstig op de kaart bij de politiek in Den Haag. Een niet onbelangrijke bijkomstige ambitie is om met SSRS 2021 een positief imago te creëren voor RWS: samenwerkend, innovatief, duurzaam en toekomstbestendig.

Slim gebruik maken van alle kansen Dit bereiken we door gebruik te maken van bestaande vernieuwingen en door het slim combineren van elkaars kennis en ervaring. Door het natuurlijk gedrag van het riviersysteem te kennen en te weten waar duurzame en maatschappelijk gewenste inverdienmogelijkheden liggen. Deze benodigde kennis wordt ondermeer verkregen door een Areaalkapitaalscan. Een Areaalkapitaalscan wordt maximaal één keer in de vijf jaar uitgevoerd. De Areaalkapitaalscan geeft onder meer een actueel overzicht van de netwerkpartners en andere (markt)partijen die een belang kunnen hebben bij duurzame en maatschappelijk gewenste inverdienmogelijkheden. Dit belang is locatiespecifiek gekoppeld aan experimenteerruimte en/of exploitatieruimte en/of samenwerkingsmogelijkheden. Daarnaast geeft deze scan locatiespecifiek aan waar het natuurlijk gedrag en de dynamiek van het riviersysteem kan worden benut om building & maintaining with nature na te streven. Ook geeft de areaalscan inzicht in de streefbeelden van toekomstscenario’s zoals deze nu worden opgesteld voor het Deltaprogramma rivieren. Wanneer deze toekomstscenario’s overeenkomen met ondernemingsbelangen kunnen allianties geheel of gedeeltelijk de streefbeelden voor een gebied realiseren. De invulling van de Areaalkapitaalscan is nog niet omlijnd, maar moet als overall resultaat een masterplan voor een beheergebied opleveren, waaruit de beherende partij (lees opdrachtnemer) kan putten om inverdienmogelijkheden te benutten.

Hoe kunnen ambities gerealiseerd worden? Voorts worden de ambities van SSRS 2021 bereikt door in beheercontracten ruimte te bieden om allianties aan te gaan, ervaring op te doen, in te spelen op veranderingen en de ruimte te bieden om baten te genereren en deze weer in te zetten om het beheer betaalbaar en betrouwbaar uit te voeren.

9

Puntsgewijs moet voldaan worden aan de volgende eisen: •

Het beheer en onderhoud op een andere manier aanbesteden, waarbij de uitvoerende partijen ten doel wordt gesteld en de ruimte krijgen om onderhoud in de toekomst te voorkomen;

•

Delen van het hele riviergebied van winterdijk tot winterdijk op een andere wijze inrichten, waarbij verdienmodellen worden gekoppeld aan budgetten voor beheer en onderhoud en aan het robuuster maken van het systeem;

•

Binnen allianties en samenwerkingsverbanden kennis opdoen en delen. Hiermee kunnen partners van RWS voldoende baten genereren bij het ondernemen met water en natuur;

•

Door de tijd heen steeds laaghangend fruit creëren en voldoende experimenteerruimte creëren om innovatie in het primaire proces van beheer en onderhoud te krijgen.

Roadmap biedt uitkomst De weg naar realisatie moet zo concreet mogelijk worden gemaakt door het opstellen van een roadmap waarin onderscheid wordt gemaakt tussen het ‘Wat-dan-te-doen?’ en het ‘Hoe-dante-doen?’ Hierbij maken we gebruik van de Cradle-to-Cradle roadmap aanpak. De ‘Wat-dan-te-doen?’ en ‘Hoe-dan-te-doen?’ zijn vertaald in zes concrete SSRS thema’s. Deze thema’s zijn, inclusief korte en lange termijn doelstellingen uitgewerkt in hoofdstuk 5. De thema’s vinden aansluiting bij lopende RWS projecten. De inzet is om de SSRS thema’s te integreren met de geselecteerde projecten. De projecten worden in hoofdstuk 5 verder benoemd en concreet uitgewerkt in bijlage 1.

10

Analogie inhoud en proces SSRS met Cradle to Cradle Cradle to Cradle is een roadmap gedreven benadering met als doel de gehele industrie te veranderen door het vormen van netwerken en samenwerking tussen leveranciers, producten, klanten en overheid. Door daarmee de noodzakelijke innovaties mogelijk te maken die leiden tot succesvolle en winstgevende product- / marktcombinaties. De roadmap fungeert als een aanpak om concrete mijlpalen te kunnen communiceren met de betrokkenen. Het wordt ook gebruikt om de voortgang te kunnen meten ten opzichte van het plan in de roadmap. Een standaard Cradle to Cradle roadmap bevat de volgende stappen: Nulmeting; Definitie van SMART doelstellingen; Instellen van mijlpalen; Transparante communicatie over de voortgang; • Uitnodigen van klanten en ketenpartners om mee te werken; • Stel winstgevendheid en groei van de organisatie zeker om daarmee de Cradle to Cradle doelen te kunnen bereiken. • • • •

4. To the point Wat betekent SSRS nu in de praktijk? Via het beheer en onderhoud het riviersysteem zo inrichten dat beheer en onderhoud kan worden geminimaliseerd of voorkomen. • •

Het slim plaatsen van langsdammen, waardoor baggeren niet meer nodig is en achter de langsdam een ecologische zone wordt gecreëerd (geen verharde oever); Creëren van meer recreatiemogelijkheid, door bv. aanleggen van nevengeulen in oude zijarmen voor recreatie. Daarmee wordt de veiligheid in de hoofdgeul verbeterd en inkomsten gegenereerd.

Toepassen van exploitatie van het kapitaal van het gehele gebied: • •

• • • •

Concessies verlenen aan marktpartijen voor het winnen van elektrische energie door verval of stuwing van de rivier. Deze concessie combineren met onderhoudstaken aan kunstwerken; Concessies verlenen om gebruik te maken van RWS-gebieden voor het verbouwen of aanleggen van teelten voor droge en natte biomassa. Daarmee worden de kosten van het groenonderhoud gereduceerd. De concessie combineren met gebieden van andere partijen, zoals waterschappen en Staatsbosbeheer (SBB). Uiteraard met in achtneming van de eisen m.b.t. het voorkomen van hydraulische stuwing; De inrichting van het zomerbed wijzigen zodat er een goede winning van kostbaar sediment kan plaatsvinden. Waarbij direct de taak wordt toegevoegd om bodemdaling te voorkomen; Winning van zware metalen uit slib, daarmee wordt zowel het slib gereinigd als kostbare grondstof gewonnen; Het bevorderen van het opzetten van ‘waterboerderijen’. Waarbij ‘natte’ landbouw wordt bedreven zoals algen, kroos en vissenkweek. Daardoor wordt gebruik gemaakt van het voedselrijke water, vooral de aanwezige fosfaten. Inkomsten genereren uit duurzame energie (zon en wind) door het beschikbaar stellen van ruimte.

De grote winstpunten van SSRS Als Rijkswaterstaat in 2021 het doel van het riviersysteem dat door of voor Rijkswaterstaat betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam wordt beheerd bereikt, dan levert dat het volgende op. • • • • •

Een beheer dat anno 2021 drie kerntaken heeft: veiligheid, voldoende en schoon water en scheepvaart; Een beheer dat ruimte biedt aan ondernemen en innovatie; Een beheer dat het potentieel van het areaal benut voor een robuust ingericht systeem en maatschappelijke diensten; Een beheer dat niet alleen kijkt in de lengterichting maar ook in de breedterichting; Een beheer dat gebruik maakt van wat de delta ons biedt: ‘maintaining & building with nature’: grondstoffen, water, energie en maatschappelijke beleving.

11

Overzicht SSRS In deze figuur wordt een totaal overzicht gegeven van SSRS thema’s verdeeld naar vermindering van kosten en genereren van baten. In het volgende hoofdstuk worden deze thema’s verder uitgewerkt.

12

5. Roadmap to mindshift Het doel van de roadmap SSRS 2021 is het concreet maken van de stappen die gezet moeten worden om de ambitie SSRS te bereiken. De roadmap laat aan RWS, marktpartijen, kennisinstituten en andere beheerders zien dat de SSRS-ambitie realistisch is. Met de roadmap wordt het SSRS ook communiceerbaar gemaakt. De ontwikkeling van het SSRS is een lange termijn traject, dat nu voor een periode van tien jaar wordt uitgezet tot 2021. Het opstellen van deze roadmap is de eerste mijlpaal in die ontwikkeling. Om de ambitie van SSRS te bereiken, moet er een mindshift komen in het beheer en onderhoud. Dit houdt een gezamenlijk groei- en leerproces in waarmee direct begonnen kan worden. De concrete stappen in de roadmap maken het groeiproces zichtbaar. De stappen zijn gekoppeld aan geprogrammeerde ontwikkelingstrajecten binnen Rijkswaterstaat en aanleg- en beheerprojecten door Rijkswaterstaat Oost-Nederland. Langs het pad van de roadmap kunnen steeds keuzes gemaakt worden, afhankelijk van ambitie, risico’s en beschikbaarheid. Daarnaast geeft de roadmap ruimte om concrete projecten uit te wisselen zodat verdere ontwikkeling mogelijk is. De voortgang van de roadmap kan afgemeten worden aan bereikte stappen. Bij het opstellen van de roadmap SSRS 2021 zijn concrete projecten van RWS Oost-Nederland voor de korte termijn als kans benoemd. In een later stadium kan het concept ook toegepast gaan worden binnen de andere diensten van RWS. Ter ondersteuning van de roadmap-aanpak wordt gebruik gemaakt van de volgende strategie: • • • • • • •

Onderbouwing vanuit bewezen innovaties en technieken; Duidelijk communiceren over de kerntaken van RWS: veiligheid, voldoende en schoon water en scheepvaart; Aansluiten bij en benutten van ontwikkelingsprogramma’s van RWS die zich onder andere richten op duurzame energie, duurzaam inkopen, ontwikkelingen van nieuwe aanbestedingsvormen (publiek-private samenwerking); Inzetten op logische momenten, zoals het op handen zijn van nieuwbouw, afloop van contracten; Klein beginnen met experiment, na bewezen succes de nieuwe werkwijze zo snel mogelijk opnemen in regulier beleid; Inzet van ambassadeurs in alle onderdelen van RWS, die SSRS uitdragen als een aantrekkelijk perspectief dat twee uitdagingen oplost: krapper onderhoudsbudget en gewenste duurzame ontwikkeling. Denken en werken vanuit product-markt-combinaties.

13

14

PRODUCTEN

Ondernemers doen dit van nature. Voor RWS is de bewustwording van dit kapitaal de eerste stap. Geef aan de marktpartijen de mogelijkheid tot exploitatie. Zorg ervoor dat de revenuen kunnen worden ingezet voor beheer en onderhoud. Dat vindt plaats in samenwerkingsverbanden allianties voor exploitatie.

natuurlijke natuurlijke kwaliteit kwaliteit

waterwaterkracht kracht

minerale minerale grondstoffen grondstoffen rivier / land rivier / land

wind energie

waterkrachtenergie

zonne -energie

CO2 reductie

osmoseenergie

wko energie

consumenten

overheden

kennis instituten energie bedrijven

warmte/koude warmte/koude buffer (land) buffer (land)

biomassa land biomassa rivier

topsoil

minerale grondstoffen slib / sediment

leveranciers aanleg

tijdelijke ruimte

woonruimte

agrarische bedrijven

voedsel

overslag

voedsel van land

natuurbehoud / SSB

kennis

vervoerders publiek / goederen

stadshavens drinkwater bedrijven

overig positief imago RWS

drinkwater

project -ontwikkelaars recreatie bedrijven

imago imago identiteit identiteit

voedsel uit rivier

infrastructuur

recreatie

grondstof bedrijven

leveranciers onderhoud

biodibiodiversiteit versiteit

logistiek

ruimte vee / grazers

zware metalen

innovatieinnovatievermogen vermogen

vaarweg, vaarweg, kade, havens kade, havens

ruimte

grondstoffen

energie

warmte/koude warmte/koude vermogen vermogen (rivier) (rivier)

drinkwater drinkwater rivier / land rivier / land

zout/zoet zout/zoet potentiaal potentiaal

natuurlijke natuurlijke grondstoffen grondstoffen rivier / land rivier / land

ruimte ruimte rivier / land rivier / land

PRODUCT / MARKTEN MARKT ALLIANTIES

Dit figuur geeft een totaal overzicht van het kapitaal, de producten en de markten van een riviersysteem (over de gehele breedte) Het kapitaal is daarbij de basis. Het benutten van dit kapitaal levert producten die op diverse markten zijn in te zetten (zoektocht naar product-marktcombinaties)

KAPITAAL

Inzet van kapitaal voor producten-markt-combinaties

verwerking biomassa

product/markt combinaties Æ concrete business cases

voedsel industrie

Zes concrete thema’s De eerste stap om de ambitie SSRS2021 te bereiken, is de selectie van zes concrete thema’s. Een beter beeld van het kapitaal, producten en markten levert nieuwe samenwerkingsmogelijkheden op. De roadmap SSRS 2021 gaat nu uit van de volgende ‘Wat-dan-te-doen?’ –thema’s : 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Sedimentbeheer Biomassa Recreatie Energiewinning Metalen winnen uit historisch belast slib Boeren met water en natuur: de waterboerderij

Binnen deze thema´s is het mogelijk om ‘maintaining en building with nature’ en baten te genereren. En als het nu niet kan, geeft de roadmap inzicht waar de benodigde beweging zit zodat het straks wel kan. De benodigde beweging wordt ook gegenereerd door de ‘Hoe-dan-te-doen?’-thema’s: • • • • • •

Kennis: delen en opdoen Allianties Opnemen in management contract en projectscope Experimenteerruimte Aanpassen weten regelgeving Toekomstscenario’s: Mindshift verankeren in BPRW- en Deltaprogramma

De roadmap geeft de stappen voor de korte termijn 2011-2012, voor de middellange termijn 2012-2018 en voor de lange termijn 2015-2021. In deze stappen zijn ook de stappen opgenomen die RWS binnen het programma Duurzaam Avontuur heeft benoemd.

15

ROADMAP SEDIMENTBEHEER Scheepvaart is één van de kerntaken van het beheer van RWS en als zodanig ook opgenomen in het BPRW. Om deze taak te realiseren moet RWS zorgen voor voldoende vaardiepte middels sedimentbeheer. Het beheer is in eerste instantie gericht op het bevorderen van gewenste natuurlijke processen. RWS biedt weerstand waar het moet en benut kansen voor welzijn en welvaart (BPRW pag 27).

WAT Voor het thema sedimentbeheer zijn drie richtingen mogelijk. Ten eerste de rivier zo inrichten dat sediment alleen daar bezinkt waar het geen belemmering vormt voor de hoofdfuncties van RWS. Hierbij moet gebruik worden gemaakt van de aanwezige bouwmaterialen en de dynamiek van de rivier. Dit biedt kansen voor zowel zand als voor slib, maar ook voor de natuur. Ten tweede het benutten van scheepvaart om sediment niet te laten bezinken op locaties waar het tot last is voor de hoofdfunctie van RWS. Dit kan mogelijk door schepen de diepte zelf te laten meten en over opkomende verondiepingen te varen waardoor de verondieping wordt verspreid door de schroef. Ten derde de samenwerking met baggeraars zo organiseren dat alleen grondstoffen worden gewonnen op locaties waar dit voor verdieping wenselijk is.

HOE Geen van de drie manieren is volledig nieuw, maar dit vormt wel een toolbox om tot zelfvoorzienendheid te komen.

Mogelijkheden vanuit SSRS • • •

16

Door langsdammen aan te leggen wordt sedimentatie gestuurd naar plekken waar het mag. Dit bespaart op de baggerkosten; Door zones te creëren met langzaam stromend water is sedimentatie te sturen naar waar je het hebben wilt. Dit bespaart op baggerkosten en kosten grondverzet; Door de nevengeul door te spoelen met extra water wordt er sediment meegenomen. Dit bespaart op de kosten van baggeren.

2012 – 2018

2011 – 2012 Sedimentbeheer

Evalueren ervaringen, zowel technisch Evaluerenals ervaringen, zowel technisch inhoudelijk contractueel inhoudelijk als contractueel Marktbenadering voor all-in Marktbenaderingvanaf voor 2020. all-in prestatiecontract prestatiecontract vanaf 2020.

CO2 reducerende CO2 reducerende maatregelen belonen via maatregelen belonen via EMVI EMVI Beperken transportafstand Beperken transportafstand grondverzet grondverzet Kennis sedimentatie Kennis sedimentatie verzamelen en beschikbaar verzamelen en beschikbaar stellen stellen Regelen contractuele ruimte Regelen contractuele ruimte voor proeflocaties voor proeflocaties Monitoren sedimentatie bij Monitoren sedimentatie langsdammen Waal en bijbij langsdammen en bij kribverlaging en Waal eilandkribben kribverlaging en eilandkribben Opnemen proeflocaties Opnemen proeflocaties prestatiecontract prestatiecontract IJsseldelta/Twentekanalen IJsseldelta/Twentekanalen en evalueren en evalueren

2010

2011

2018 – 2021

2012

In vroege fase van projecten kansen scannen en In vroegemaken fase van projecten kansen scannen en afspraken voor slim grondverzet afspraken maken voor slim grondverzet Vervolg in prestatiecontract Waal en proeven doen Vervolg in prestatiecontract Waal en proeven doen Actualiseren bodembeleid/zandwinbeleid o.b.v. Actualiseren bodembeleid/zandwinbeleid o.b.v. evaluaties evaluaties Vervolg in prestatiecontracten Neder-Rijn/Lek en Vervolg in prestatiecontracten Neder-Rijn/Lek en IJsseldelta/Twentekanalen IJsseldelta/Twentekanalen

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

ROADMAP BIOMASSA Biomassa als product heeft nog geen focus binnen RWS. Als inkomstenbron biedt het op de langere termijn veel potentieel. Het verwijderen van biomassa is een belangrijk onderdeel van het BPRW programma veiligheid. Het programma Stroomlijn is speciaal ingesteld om de begroeiing langs de rijkswateren in 2015 terug te dringen. Het tegengaan van begroeiing komt niet altijd overeen met natuurdoelstellingen. Onder het programma veiligheid is voor 2015 het volgende opgenomen: Met andere terreinbeheerders in het rivierbed zijn duidelijke afspraken gemaakt over verantwoordelijkheden en taken bij vegetatiebeheer met het oog op hoogwaterbescherming (BPRW pag 39). SSRS voegt een derde element toe, namelijk de waarde van biomassa voor de economie (bio-based-economie). Het oogsten van biomassa (bv gras of bos) gebeurt nu door veel verschillende terreineigenaren en beheerders, zowel binnendijks als buitendijks. Door nieuwe samenwerkingsverbanden (allianties BPRW pag 142) aan te gaan met betrokken beheerders is effectiever beheer en daardoor kostenbesparing mogelijk (schaalvoordeel).

2012 – 2018

2011 – 2012 Biomassa afstemmen stroomlijn voor afstemmen stroomlijn functie biomassa als voor functie biomassa als grondstof grondstof afstemmen randvoorwaarden afstemmen randvoorwaarden natuurbeheer (bv maai regime natuurbeheer (bv maai regime en opbrengst hout/gras)) en opbrengst hout/gras)) alliantie afspraken met andere alliantie afspraken2015 met andere terreinbeheerders terreinbeheerders 2015 aanwijzen plekken voor aanwijzen plekken voor snelgroeiende gewassen snelgroeiende gewassen contracten met marktpartijen contracten voor afzet met marktpartijen voor afzet creëren van gezamenlijk creëren van gezamenlijk opslag/afzet opslag/afzet marktpartij neemt steeds marktpartij neemt steeds meer de gehele vegetatie meer de gehele vegetatie beheer over beheer over Groen afval verkopen Groen afval verkopen Onderzoeken of en hoe Onderzoeken en hoe maairegime kanofworden maairegime kan worden aangepast aangepast Aanwijzen plekken voor Aanwijzen plekken voor snelgroeiende gewassen snelgroeiende gewassen

2010

2011

2012

2018 – 2021

Biomassa potentieel wordt benut onder Biomassa potentieel wordt benut onder strikte randvoorwaarden strikte randvoorwaarden RWS verpacht areaal, exploitatie door RWS verpacht areaal, exploitatie door marktpartijen marktpartijen Kleinschalige biomassa teelt Kleinschalige biomassa teelt Afspraken randvoorwaarden Afspraken randvoorwaarden Alliantie afspraken met andere terreinbeheerders Alliantie afspraken met andere terreinbeheerders 2015 2015

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

WAT De economische waarde van biomassa zoals riet, bermgras en wilgen neemt steeds meer toe. Tot op heden werd deze biomassa vooral gezien als een afvalstof die als (duurzame) energiebron kon dienen voor vergistings- en verbrandingsinstallaties. Nieuwe technologieën maken het mogelijk om deze plantmaterialen om te zetten tot vervangers voor op aardolie gebaseerde materialen. Dit vervangen van aardolie naar een biologische omzet komt samen in een snel opkomende bio-based-economie. De waarde van de biologische grondstoffen (gras, hout etc.) stijgt sterk. Hierdoor is het groenafval geen afval meer maar een product dat kan worden verhandeld door RWS. Vanuit dat uitgangspunt kan worden toegewerkt naar enerzijds het beter benutten cq. verhandelen van de reeds aanwezige biomassastromen en anderzijds het creëren van meer locaties voor het verbouwen van gewassen die als biomassa kunnen worden ingezet.

2021

17

HOE Biomassa inzetten als grondstof vraagt om afstemming met de natuur en de veiligheidsdoelstelling van RWS. Daarnaast is continue en gelijkmatige beschikbaarheid van belang voor de afnemers van het biomassamateriaal. Door de oogst langjarig via allianties te organiseren kunnen contracten met de energiesector of bedrijfsleven worden gesloten over afname van het materiaal. Het streven is de huidige afzetkosten op termijn te vervangen door opbrengsten, waardoor ook kansen ontstaan voor bredere onderhoudscontracten, met zowel sediment als biomassa.

Mogelijkheden vanuit SSRS • •

18

Nuttige toepassingen vinden voor het groen langs de oevers en in uiterwaarden, zodat het groenafval een groene grondstof wordt; Door algenkwekerijen aan te leggen en daar water langs te sturen word het rivierwater gezuiverd. De algen kunnen worden gebruikt om grondstoffen (medicijnen) van te maken of biobrandstoffen.

ROADMAP RECREATIE RWS heeft geen opdracht op het gebied van recreatie. De consequentie hiervan is dat voor recreatie geen financiële aan initiatieven van anderen, anderen mee laten liften (op eigen kosten) met werkzaamheden van RWS, ruimte bieden voor recreatie. RWS werkt alleen mee aan recreatieve voorzieningen als er duidelijke afspraken zijn voor beheer en onderhoud. RWS neemt alleen zelf initiatief als daarvoor aanleiding is vanuit de basisfunctie of vanuit belangen voor de scheepsvaart. (BPRW pag 93). Trefwoord voor de regulering van nieuw gebruik is ‘ja, mits ...’. (BPRW pag 29).

2012 – 2018

2011 – 2012 Recreatie

Proefprojecten omzetten in definitieve Proefprojecten in definitieve projecten en het omzetten aantal locaties uitbreiden projecten en het aantal locaties uitbreiden RWS verpacht areaal aan RWS verpacht areaal aan recreatieschappen recreatieschappen RWS heeft aantal allianties gesloten met RWSrecreatieschappen heeft aantal allianties gesloten met aantal of locale aantal recreatieschappen of locale ondernemers voor gezamenlijke exploitatie ondernemers voor gezamenlijke exploitatie en onderhouden beheertaken en onderhouden beheertaken

In beeld brengen huidige In beeld brengenrecreatiehuidige status en locaties status en locaties recreatiefuncties langs rivieren functies langs rivieren Waar liggen juridische Waar liggen juridische belemmeringen belemmeringen Analyse van welke vormen Analyse vanvoordeel welke vormen van recreatie van recreatie voordeel opleveren en welke beheer- en opleveren en welke beheer- en onderhoudstaken kunnen onderhoudstaken kunnen worden overgenomen door worden overgenomen door recreatieschappen recreatieschappen Inventarisatiekaart maken Inventarisatiekaart van kansrijke locatiesmaken van kansrijke locaties

2010

2018 – 2021

2011

2012

Op basis van gebiedsanalyses lokale kansen Op basis van gebiedsanalyses lokale kansen benoemen benoemen Bepalen invloed mogelijke recreatie op taken RWS Bepalen invloed mogelijke recreatie op taken RWS Inzetten traject wegnemen belemmeringen waar Inzetten traject wegnemen belemmeringen waar mogelijk mogelijk

WAT Recreatie is een zeer snel groeiende gebruikersfunctie op de Rijkswateren. SSRS streeft ernaar dat RWS gebruik maakt van de behoefte aan meer recreatie door deze wens te koppelen aan de eigen beheeropgave.

HOE Vanuit SSRS biedt de huidige opstelling zoals geformuleerd in het BPRW niet veel kansen voor nieuwe initiatieven. Voor de wel degelijk mogelijkheden als de omslag in denken van bedreiging naar kans verandert. Welke vormen van recreatie dragen bij aan de opgaven van RWS en hoe kunnen we deze vervolgens stimuleren?

Mogelijkheden vanuit SSRS •

•

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Het plaatsen van zomerhuisjes en de eigenaren het beheer te laten bekostigen van oever beheer of het inrichten van zijgeulen voor dagrecreatie en dit laten beheren door een recreatieschap; Delen van het areaal van RWS zouden tijdelijk verhuurd kunnen worden, bijvoorbeeld voor festivals of tijdelijke campings in de zomer, wanneer de kans op hoogwater klein is.

2021

19

ROADMAP METALEN WINNEN UIT HISTORISCH BELAST SLIB RWS wil een voorbeeldfunctie hebben op het gebied van milieuverantwoorde materialen. (BPRW pag 47). Door metalen terug te winnen uit slib wordt verdere vervuiling voorkomen. Voor historische vervuilingen is milieumanagement noodzakelijk. Afstemming met andere waterbeheerders blijft een belangrijk aandachtspunt voor de volgende generatie Stroomgebiedbeheerplannen. Met de regionale beheerders zijn daarom afspraken gemaakt om gezamenlijke stofstromenstudies op te pakken en tot gezamenlijke afweging van kosteneffectieve maatregelen te komen. (zoals op het gebied van eutrofiëringproblematiek) (BPRW pag 53).

Wat RWS maakt op dit moment geen gebruik van de waarde van het rivierslib. Hierin kunnen onder meer metalen, maar ook fosfaten en medicijnen aanwezig zijn. Deze stoffen en materialen worden nu niet apart uit het slib gezuiverd en daarmee wordt dit potentieel ook niet benut.

2012 – 2018

2011 – 2012 Metalen winnen

2018 – 2021

Slib inzetten voor landbouw Slib inzetten voor landbouw Herinrichten van (stort)locaties en Herinrichten van (stort)locaties en uitwisselingspunten met regionaal uitwisselingspunten met regionaal watersysteem watersysteem

Hoe RWS moet beseffen dat het slib afgezet door de rivieren ook erg vruchtbaar is. Door de lage prijs van kunstmest is de economische waarde beperkt maar in de toekomst gaat dit veranderen. De huidige fosfaatvoorraad neemt snel af en is steeds moeilijker winbaar. In de verre toekomst gaat het afgezette slib naast de huidige natuurwaarde dan ook een economische waarde vertegenwoordigen. RWS kan hier in de toekomst profijt van hebben. Maar dit vraagt wel om het opruimen van verontreinigingen. Toegepaste oplossingen zijn terpen van baggerslib etc. Een onderzoeksopdracht vanuit het oogpunt winnen van metalen kan wellicht ook een zoekrichting zijn. Waterschappen zijn ook bezig met onderzoek naar de verwijdering van medicijnresten uit afvalwater.

Zoeken naar partners: markt en kennis Zoeken naar partners: markt en kennis Opstarten wetenschappelijk onderzoek naar Opstarten wetenschappelijk onderzoek naar mogelijkheden om metalen terug te winnen mogelijkheden om metalen terug te winnen RWS stelt haar areaal open voor experimenten RWS stelt haar areaal open voor experimenten Samen met andere beheerders regionale stofstromen met andere beheerders regionale stofstromen inSamen kaart brengen in kaart brengen Kansen benoemen voor winning andere grondKansen benoemen voor winning andere grondstoffen (fosfaten) stoffen (fosfaten) Inventariseren bestaande Inventariseren bestaande kennis kennis Inventariseren juridische Inventariseren juridische mogelijkheden mogelijkheden Milieuverantwoorde Milieuverantwoorde toepassingen zoeken toepassingen zoeken

2010

20

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

ROADMAP Energiewinning Op het vlak van energie volgt RWS twee richtingen. De eerste richting is te omschrijven als: het eigen huis op orde. RWS moet zelf gaan voldoen aan de landelijke energiedoelstellingen. Het doel zoals omschreven in het BPRW is ‘besparing van het energieverbruik bij het beheer van objecten met 20 procent in 2010 ten opzichte van 2006’ (BPRW pag 91). In 2020 zijn ‘alle objecten van RWS energie zelfvoorzienend’ (BPRW pag 137). De tweede richting is het stimuleren van gebiedsgericht werken. ‘Rond bepaalde thema’s als energie lijken kansen te bestaan om in publiek-private samenwerking projecten op te zetten of structurele allianties aan te gaan. Dit past in de ambitie om gebiedsgericht samen te werken’ (BPRW pag 142).In deze samenwerking zit een kans voor het winnen van energie.

2012 – 2018

2011 – 2012 Energiewinning

2018 – 2021

Tender to lease voor duurzame Tender to lease voor duurzame energiewinning energiewinning Tender to lease voor winning waterkracht Tender to lease voor winning waterkracht (20 MW RWS breed) (20 MW RWS breed) Samenwerking zoeken met andere partijen om Samenwerking energie te winnenzoeken met andere partijen om energie te winnen Van Hagestein naar DBFM (E) voor Hagestein en Driel Van Hagestein naar DBFM (E) voor Hagestein en Driel Ruimte benutten voor duurzame energie Ruimte benutten voor duurzame energie Ruimte en assets aanwijzen voor duurzame energie Ruimte en assets aanwijzen voor duurzame energie

Ruimtekansenkaart voor Ruimtekansenkaart voor energiewinning publiceren energiewinning publiceren Voorwaarden energiewinning Voorwaarden op RWS areaalenergiewinning benoemen op RWS areaal benoemen In bedrijfstellen energiewinning In bedrijfstellen energiewinning Hagestein Hagestein Energiewinning sluis Eefde Energiewinning sluis Eefde Voorbereiden energieneutraal Voorbereiden energieneutraal maken eigen sluis stuw maken eigen sluis stuw complexen, inclusief complexen, inclusief visvriendelijke turbines visvriendelijke turbines

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

Wat De rivier en haar omgeving bieden meerdere mogelijkheden voor grootschalige opwekking van duurzame energie. Daarmee kunnen enerzijds additionele inkomsten worden gegenereerd en anderzijds wordt een bijdrage geleverd aan de doelstelling dat in 2020 alle objecten zelfvoorzienend moeten zijn. Dit is mogelijk door de uitbreiding van het aantal locaties voor de winning van energie uit waterkracht. Hier gaat het dan niet alleen om turbines bij stuwen en sluizen maar ook kleinschaligere turbines die op de rivierbodem worden geplaatst. Mogelijkheden voor zonneenergie zijn het plaatsen van zonnepanelen op gebouwen van RWS of op grotere schaal langs dijken of op (hoger gelegen) uiterwaarden. Windenergie kan worden toegepast door windturbines te plaatsen op locaties waar de overlast voor de omgeving beperkt is. Het potentieel van de rivier kan ook worden benut door het exploiteren van de koude en warmte uit het water aan woningen en utiliteitsgebouwen om daarmee te voorzien in hun warmte en koelbehoeftes.

2021

21

Hoe Om de mogelijkheden van energiewinning in, op en rondom de rivier te kunnen benutten zullen nieuwe allianties moeten worden aangegaan met zowel traditionele energiebedrijven als met ‘nieuwere’ energie exploitanten. Het zelfstandig exploiteren van duurzame energiewinning vereist ook nieuwe kennis over de technieken, financiering, weten regelgeving met betrekking tot de energiewet en onderhoud van de installaties.

Mogelijkheden vanuit SSRS • • •

22

Energie turbines bij stuw,sluizen en in stroomversnellingen Windturbines op ruimte in uiterwaarden Rivier als warmte en koude buffer gebruiken

ROADMAP BOEREN MET WATER EN NATUUR Nieuwe combinaties van landbouw en natuurbeheer kunnen een bijdrage leveren aan het meerjarig beheer en onderhoud alsmede het toezicht van de riviergronden. Door deze combinatie kunnen kosten worden gereduceerd maar is het ook mogelijk dat andere instanties de beheertaken gaan waarnemen of zelfs overnemen.

Wat

2012 – 2018

2011 – 2012

Boeren met water en natuur

2018 – 2021

Nieuwe vormen van agrarisch ondernemen Nieuwe vormen van agrarisch ondernemen aan de rivier aan de rivier

Inventariseren mogelijke locaties Inventariseren mogelijke locaties Alliantievorming stimuleren Alliantievorming stimuleren Contractmogelijkheden scheppen buiten het Contractmogelijkheden scheppen buiten het beheercontract beheercontract Inverdienmogelijkheden voor boeren met water en Inverdienmogelijkheden natuur laten realiseren voor boeren met water en natuur laten realiseren Met lokale bestuurders ruimte bieden voor andere Met lokale ruimte bieden voor andere vormen van bestuurders boeren (algen, vis, educatie) vormen van boeren (algen, vis, educatie)

Een nieuw concept, of laten we het een herontdekking van een oud concept noemen is samengebracht onder ‘De Waterboerderij’. De waterboerderij verenigt natuurbeheer met biologische landbouw in al zijn vormen zoals waterafvoer, maar ook met recreatie en wordt volledig zelfvoorzienend.

Ervaringen opstarten Ervaringen opstarten stichting IJssellandschap stichting IJssellandschap Aansluiten bij lopende lokale Aansluiten bij lopende lokale initiatieven initiatieven Inverdienmogelijkheden voor Inverdienmogelijkheden voor boeren met water en natuur boeren met water en natuur benoemen benoemen

2010

2011

2012

Nieuwe vormen van landbouw en natuurbeheer maken het mogelijk om landbouw, natuur, waterbeheer en recreatie op een duurzame manier te combineren. Bedrijven gericht op extensieve/biologische landbouw (melk/vlees) en natuurbeheer zorgen ook voor de hoogwaterveiligheidseisen. Deze bedrijven hebben een nauwe relatie met de omgeving (stad/land) door een lokale afzetmarkt te organiseren en door in te spelen op recreatieve behoeftes in de regio. Voor de maatschappelijke diensten die de bedrijven verlenen (hoogwaterveiligheid, natuur, landschap), ook wel de groene en blauwe diensten genoemd, worden langjarige overeenkomsten gesloten door betrokken overheden (RWS, Provincie, Waterschap, gemeenten). Betrokken overheden moeten bestaande vergoedingen combineren en gezamenlijk aanbieden.

Hoe Voor grotere gebieden kan worden gezocht naar samenwerkingsvormen van meerdere bedrijven, bijvoorbeeld in een stichting, waardschap of andere vorm.

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

23

In welke projecten kunnen deze thema’s worden toegepast? In welke projecten kunnen deze voorgaande thema’s concreet worden toegepast? Hieronder een selectie aan projecten waar SSRS thema’s kunnen worden geïntegreerd en echte potentie op voordeel bieden. Het doel is per project een keuze te maken of en hoe het SSRS verder moet worden uitgevoerd. Op deze manier komt het in beweging en worden ontwikkelingen geïnitieerd. In bijlage 1 zijn al enkele van onderstaande projecten verder uitgewerkt.

Korte termijn 2011 – 2012 • • • • • •

Prestatiecontract Nederrijn en Lek Prestatiecontract IJssel en Twentekanaal In bedrijf brengen van waterkrachtcentrale (WKC) Hagestein Realisatie duurzame sluis Eefde Vervanging dieselmotoren Eefde en Hengelo door elektromotoren Realisatie duurzame langsdammen in de Waal

Middellange termijn 2012 – 2018 • •

Waalweelde als duurzame riviergebiedsontwikkeling Volgende generatie SSRS beheercontract voor de Waal

Lange termijn 2015 – 2021 • • •

24

Beheercontract IJsseldelta-Twentekanalen volgens SSRS principes Beheercontract Nederrijn en Lek volgens SSRS principes Uiteindelijk: Complete riviertak in DBFME contract op de markt vanuit beheerdersalliantie

6. Wij beginnen alvast! Het Ondernemingsplan 2015 signaleert het ook: de enige constante is verandering. In een dynamische maatschappij zal ook het beheer en onderhoud van een dynamisch riviersysteem mee moeten bewegen. SSRS geeft hier vorm aan. De roadmap SSRS 2021 is uitgewerkt voor zes thema's en is nog volop in ontwikkeling. De verdere ontwikkeling van het kapitaal, producten en markten leveren zeker nieuwe samenwerkingsmogelijkheden op. Een aantal eerste stappen voor de realisatie van de SSRS werkwijze is al uitgewerkt. Door in lopende activiteiten een klein stapje richting de SSRS te maken wordt deze werkwijze gemeengoed. Dan zal blijken dat er veel meer mogelijk is dan we nu voorzien. De roadmap brengt de belangen van het beheer en onderhoud op de langere termijn in beeld. Dat maakt dat de belangen gemakkelijker te vertalen zijn in aanleg en vervangingsopgaven. De roadmap vormt niet alleen een leidraad voor RWS, maar ook voor eventuele partners. Het geeft de ontwikkelrichting van RWS op de langere termijn weer en dat maakt RWS tot een betrouwbare partner en interessant om voor langere termijn mee samen te werken. De korte termijn doelstellingen om SRSS 2021 te realiseren, zijn: • • •

Concrete invulling geven aan de kansen die er liggen voor het toepassen van SSRS in de projecten van RWS OostNederland die in de Roadmap SSRS 2021 worden beschreven; Elementen van SSRS worden in toenemende mate geadopteerd in scope wijzigingen voor aanleg projecten en in beheer en onderhoudscontracten; Elementen van het SSRS-filosofie worden toegepast in de volgende BPRW-ontwikkelcyclus 2013 – 2014 en in nieuwe toekomstscenario’s van het Deltaprogramma.

25

Conclusie Omdat we hier laten zien dat SSRS kan, concluderen we in one-liners: SSRS: een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam beheer van de rivieren In 2021 heeft RWS samen met beheerders in B&O-allianties een betaalbaar, betrouwbaar en duurzaam beheer van de rivieren gerealiseerd tegen 40% minder kosten. Mindshift door omdenken Onderhoud is niet de sluitpost maar het uitgangspunt. Onderhoud is er, aanleg komt op bezoek. Gebruik natuurlijke processen: ‘Voor niets gaat de zon op’ De ambitie SSRS 2021 wordt bereikt door het natuurlijk gedrag en krachten van het riviersysteem te kennen en te gebruiken. Beheer met anderen: ‘Vele handen maken licht werk’ Veel beheerders krijgen te maken met minder budget. Er is nu veel momentum om krachten te bundelen. Beheer door anderen: ‘Voor wat hoort wat’ Het rivierengebied bevat veel kapitaal. RWS moet dit kapitaal voor zich laten werken. Start ‘Ook een wereldreis begint met een eerste stap’ Via een roadmap is de bestemming helder. De weg er naar toe moet bestaan uit laaghangend fruit. Dit wordt mogelijk door tijdig voldoende experimenteerruimte te geven en innovaties toe te passen, zodat steeds opnieuw een stap verder gezet kan worden. We zijn alvast begonnen: ‘goed voorbeeld doet goed volgen’ Prestatiecontract Nederrijn en Lek, prestatiecontract IJssel en Twentekanaal, bedrijfstellen van turbine bij stuw Hagestein, realisatie van de sluis bij Eefde, exploitatie biomassa, exploitatie grondstoffen van rivierbed, energiewinning “Overstroom”, duurzame langsdammen; door in lopende activiteiten een klein stapje te doen wordt de SSRS-blik gemeengoed en zal blijken dat er veel meer mogelijk is dan we nu hebben voorzien.

26

Bijlage 1 Roadmap projecten SSRS 2021 In deze bijlage worden de projecten waar de SSRS thema’s kunnen worden toegepast uitgewerkt.

SSRS in prestatiecontract Nederrijn en Lek Omschrijving

Openbare aanbesteding van de werkzaamheden (vgl contract Waal) Bodem vaargeul en havens Nederrijn en Lek Grijs Onderhoud aan oevers en kribben Groen Onderhoud natuurvriendelijke oevers en kribben Schade aanvaringen kribben Verwijderen zwerfvuil Onderhoud kades, damwanden, steigers

Planning

Aankondiging 15 maart 2011 Aanbesteding medio augustus Gunningsdatum nog

Traditionele benadering

Looptijd: 5 jaar met optie op 2 jaar verlenging

Mogelijkheden voor de SSRS benadering Omschrijving

Tijdens een LEF sessie is gewerkt aan de mogelijkheden om elementen van SSRS te introduceren in het prestatiecontract. Dat heeft als basis gediend voor de mogelijkheden van toevoeging van SSRS elementen

Areaalkapitaal, welke kapitaal elementen bevinden zich binnen de scope?

Biomassa oevers (wilgen, riet, gras) Sediment (rivierzand en baggerslib) Afval (zwerfvuil, sloopafval van onderhoud)

Welke ideeën dragen bij aan lagere kosten voor beheer en onderhoud?

De aannemer de mogelijkheid bieden om optimaal de biomassa te kunnen exploiteren. Belemmeringen die in het standaard contract staan wegnemen (bv. mogelijkheid voor tussentijdse opslag, en gebruik maken van overlaadpunten) Toevoegen van EMVI criteria

Welk kapitaal zou kunnen worden geëxploiteerd?

Biomassa Sediment

Welke samenwerking is nodig om dit te

Alliantie met kennisinstituut over riviermorfologie

27

SSRS in prestatiecontract Nederrijn en Lek realiseren?

Partner met kennis over vermarkten van verschillende soorten biomassa Samenwerking met SSB voor het vergroten van het areaal om biomassa te oogsten

Welke stappen zijn nodig? (inventarisatie vanuit LEF 14 maart 2011)

Formuleren van een visie SSRS voor dit contract Kennis inwinnen EMVI Overleg met management en PM Scan/check duurzaamheid in contract IPM team vergroten Inventarisatie biomassa potentieel Biomassamarkt in kaart brengen Bedenken monitor en evaluatie criteria Bepalen criteria contractverlenging Plan van aanpak aanpassen EMVI uitwerken Check Dubo Calc tool toepasbaar in EMVI? Definiëren prikkel motivatie voor Vaststellen bestek en publicatie

Wat zijn de risico’s en succesfactoren?

Risico’s Korte tijdbestek tot aanbesteding (geldt specifiek voor deze aanbesteding in 2011)

Succesfactoren

Hoe ziet het eindresultaat eruit?

28

SSRS in prestatiecontract IJssel en Twentekanaal Omschrijving

Openbare aanbesteding van de werkzaamheden (vgl contract Waal) Bodem vaargeul en havens IJssel en Twentekanaal Grijs Onderhoud aan oevers en kribben Groen Onderhoud natuurvriendelijke oevers en kribben Overig groenbeheer uiterwaardeneigendom Schade aanvaringen kribben Verwijderen zwerfvuil Onderhoud kades, damwanden, steigers

Planning Traditionele benadering

Tot nu toe alleen losse afspraken en korte contracten


Tijdens een LEF sessie is gewerkt aan de mogelijkheden om elementen van SSRS te introduceren in het prestatiecontract. Dat heeft als basis gediend voor de mogelijkheden van toevoeging van SSRS elementen


Biomassa oevers (wilgen, riet, gras) Sediment (rivierzand en baggerslib) Afval (zwerfvuil, sloopafval van onderhoud) Recreatie


Biomassa: Groen onderhoud gecombineerd uitvoeren met andere groenbeheerders langs de IJssel (beheerdersallianties); Biomassa: Marktconsultatie naar inverdienmogelijkheden voor de afzet van natte (gras) en droge (hout) biomassa; Sediment: Extra toevoeging van een onderzoekvraag (supplement) de uitvoerder de taak geven om kennis te ontwikkelen over hoe de rivier ingericht kan worden zodat er op langere termijn minder onderhoud (baggeren en grijs onderhoud) nodig is. Verwijderen zwerfvuil: zoeken naar mogelijkheden om dit bij lokale beheerders/gebruikers (gebiedsallianties) onder te brengen, bijvoorbeeld in combinatie met toestaan recreatief gebruik. Recreatie: Nieuwe gebruiksvormen toestaan/ontwikkelen die (deel van) het beheer en onderhoud uitvoeren en/of financieren.

29

SSRS in prestatiecontract IJssel en Twentekanaal Welk kapitaal zou kunnen worden geëxploiteerd?

Biomassa Sediment Recreatie

Welke samenwerking is nodig om dit te realiseren?

Biomassa: Allianties met eigenaren en beheerders (SBB, particulieren, Stichting IJssellandschap etc) Biomassa: Samenwerking met andere betrokken en financierende overheden (bv groene en blauwe diensten) zoals provincie, Waterschap, gemeenten. Biomassa: mogelijk onderzoeksinstituten betrekken i.g.v. pilot zoals Radbout Universiteit Nijmegen, WUR etc. Sediment: Marktpartijen, energiesector, bedrijfsleven tbv afzet biomassa Recreatie: samenwerking met bestaande eigenaren/beheerders over recreatieve gebruiksvormen

Welke stappen zijn nodig? (inventarisatie vanuit LEF 14 maart 2011)

2011 Inventariseren gebruikers en eigenaren Marktconsultatie, kennis ontwikkeling biomassa Visie en missie formuleren Kosten, opbrengsten en subsidies globaal in kaart brengen Bepalen contractvorm Concept (prestatie) overeenkomst Bestek en PVE opstellen + extra toevoeging een supplement met onderzoekvraag 2012 Prestatiecontract + onderzoek alliantie aanbesteden Kennis inbrengen en borging Start van pilots: definitie van kleine aanleg projecten tbv vermindering baggeren Opstellen roadmap voor waardschappen (VVE rivier en uiterwaarden)


Risico’s ??


IJssel en Twentekanalen worden duurzaam en goedkoper beheerd door gebiedsallianties met duurzame toepassing van grondstoffen (sediment, biomassa). Biomassa: Beheercontract voor duurzaam beheer van grijs en groen van IJssel en Twentekanalen voor 4 jaar met marktpartij of beheersalliantie met uitzicht op langjarig beheercontract (20-30 jaar) Biomassa: Contract met marktpartij voor afzet biomassa, mogelijk als onderdeel van voornoemd contract via marktpartij of beheersalliantie

30

SSRS in prestatiecontract IJssel en Twentekanaal Sediment: Beheer is goedkoper doordat is geïnvesteerd in aanleg van (nog onbekende) elementen waardoor minder beheer (oa baggeren) nodig is Recreatie: Er vind (nieuwe) recreatief gebruik plaats

Kwantificering, wat levert het financieel op?

Biomassa: duurzaam beheer (groen en grijs) Biomassa: gebiedsallianties krijgen verantwoordelijkheid voor beheer (profit & people) Natuurdoelen worden gerealiseerd (planet) Sediment: duurzaam beheer van sediment (profit & planet) Recreatie: meer betrokkenheid van bewoners en recreanten (people & profit)

Kwalitatief, wat levert het aan duurzame ontwikkeling op?

Biomassa: kennis van duurzaam beheer en kennis en mogelijk nieuwe verwerkingsvormen van biomassa Sediment: nieuwe kennis van slim en duurzaam beheer van sediment in IJssel Recreatie: imago van IJssel en RWS wordt vergroot door extra recretieve mogelijkheden langs de IJssel.

31

SSRS in WKC Hagestein Omschrijving

De stuw bij Hagestein is uitgerust met een WKC (waterkrachtcentrale) geïntegreerde turbine type verticale Kaplan Exploitatie in 2006 door Nuon beëindigd, vanwege hoge renovatiekosten, contract per 2008 beëindigd Huidige uitvoering is niet visvriendelijk

Planning

Eind maart 2011 moet er een business case gereed zijn Opdracht is de turbine zo “snel mogelijk” weer in bedrijf te nemen


Technisch advies inwinnen Aanbesteden onderzoek visvriendelijke maatregelen Aanbesteden renovatie turbine en maatregelen visvriendelijke maatregelen Keuze eigen exploitatie, exploitatie derde (zoals voorheen) of exploitatie in samenwerkingsverband (Waterschap Rivierenland is geïnteresseerd) De exploitatie 1985 – 2006 ca. 2 miljoen euro negatief, laatste 7 jaar tot 2006 echter ca. neutraal


Tijdens een overleg op 15 maart is met Margriet Geesink (pm RWS), Joyce Zuijdam, Marja Hamilton (RWS DON), Nils Heerens en Gert-Jan Vroege (Search) gebrainstormd.


WKC Turbine Ruimte voor aanvullende windturbines Terreinen met biomassa Kennis ontwikkeling over visvriendelijke WKC Mogelijkheid tot educatief centrum WKC, duurzame energie


De turbine is onderdeel van de regeling van de waterstand (als de stuw gesloten is). Dat betekent dat indien de bediening van de turbine wordt uitbesteed daarmee ook een beheerstaak (regeling waterstand) kan worden uitbesteed.


2,5 – 5 GWh per jaar aan energie Aanvullende windturbines (te onderzoeken) Biomassa in de omgeving van stuw

32

SSRS in WKC Hagestein Biomassa in groter gebied indien wordt samengewerkt met waterschap


De meest kansrijke samenwerking is te maken met het Waterschap Rivierenland. Deze organisatie heeft interesse in duurzame energie. Waterschap heeft ook een onderhoudtaak op het gebied van biomassa en heeft kennis ontwikkeld op dat gebied. Radboud Universiteit in verband met Interreg subsidie voor visvriendelijk maken van gemalen en stuwen.


Businesscase voor vervanging of nieuwbouw WKC Hagestein en Driel

33

SSRS in realisatie van de sluis bij Eefde Omschrijving

Vanwege de lange wachttijden voor sluis Eefde wil Rijkswaterstaat een tweede sluiskolk aanleggen, de plannen hiervoor zitten in de planstudie fase. Tevens valt de verruiming van de Twentekanalen fase 2 in deze planstudie.

Planning

De planstudie moet juni 2011 afgerond zijn


In een traditionele benadering zou RWS zelf de planstudie uitvoeren.


De planstudie voor het sluiscomplex Eefde en het Twenthekanaal wordt door een inginieursbureau uitgevoerd. De RWS ipm projectgroep heeft ter voorbereiding op deze uitbesteding vanuit de drie uitgangspunten van Cradle 2 Cradle 13 innovatieve uitdagingen geformuleerd op basis van de minimale eisen waaraan de planstudie moet voldoen. Deze zijn vervolgens meegegeven aan het uitvoerend ingenieursbureau: Sluit de biologische en technische kringloop Op welke punten denkt u de minimumeisen van Senternovem voor duurzaam inkopen te kunnen overtreffen? Gebruik alleen hernieuwbare energie Hoeveel meer water bovenop de 30% eis denkt u te kunnen besparen bij het schutproces? Hoe zorgt u ervoor dat de sluis zo min mogelijk energie verbruikt om tot de energienul doelstelling te komen? Hoe zorgt u ervoor dat er zoveel mogelijk middelen ingezet worden om energie in en rondom de sluis op te wekken om de energie nuldoelstelling te overtreffen? Respect voor diversiteit Welke faciliteiten wilt u bieden om aan de wensen van de schippers te voldoen? Aan welke eisen voldoet naar uw idee de werkplek van de toekomst? Hoe denkt u de bestaande recreatieve waarde te versterken en aan welk soort voorzieningen denkt u dan? Hoe denkt u dat het voor de kleine recreatievaart aantrekkelijker wordt om de sluis te gebruiken? Welke natuurlijke meerwaarde kunt u realiseren boven op de bestaande waarde die we willen behouden? Hoe denkt u aan Eefde, het kanaal en de omliggende omgeving extra allure te geven?

34

SSRS in realisatie van de sluis bij Eefde Op welke wijze denkt u de inpassing in het landschap vorm te geven? Hoe kunnen de culturele en historische waarden versterkt worden? Hoe denkt u rekening te houden met mogelijke functies van de toekomst?


Aanlegplaats schippers Recreatieve waarde voor omgeving en fietsers Recreatie vaart Kansen voor energiewinning Winning van biomassa Visserij Kleinschalige fosfaatwinning Kanaal als Accu (kanaal is mogelijk te gebruiken als valmeer)


Kansen voor energie besparing, er loopt nu een onderzoek om de diesel pompen te vervangen voor elektrische exemplaren. Terugverdientijd is tussen de 4 en 5 jaar


Mogelijk kan een ondernemer nabij het sluizencomplex de bestaande recreatieve functie exploiteren. Er kan energie opgewekt worden


Energie Æ Energie maatschappij Toerisme/ recreatie Æ Vvv of ondernemer

Welke stappen zijn nodig?

rws moet ruimte bieden aan initiatieven van derden rws moet duurzaamheid als integrale kwaliteit opnemen in het ontwerp


Risico’s de gedachte dan duurzaamheid duur is De houding van de beheerder Ambitie erosie


Een sluis die geen giftige stoffen bevat, weinig water gebruikt voor het schut proces, energie neutraal is in de zomer en in de winter bij veel water afvoer energie opwekt, een accu is voor de energie voorziening van locale bewoners, schippers op hun reis goede faciliteiten biedt, een goede werkomgeving is voor de sluismedewerkers, de recreatieve waarde versterk, rekening houd met de kleine recreatie vaart, diversiteit van planten en dieren in stand houd en mogelijk vergroot, uitstraling als beeldbepalend element behoud en ruimte bied aan toekomstige ontwikkelingen

35

SSRS in realisatie van de sluis bij Eefde

Kwantificering, wat levert het financieel op?

Besparing op energie kosten. Besparing op onderhoud door winning biomassa Mogelijk visserij?


Een hogere maatschappelijke waarde door beter rekening te houden met gebruikers op en om het sluizencomplex

Kwalitatief, wat levert het aan kennisontwikkeling en imagoverbetering op?

RWS heeft een nieuwe standaard ontwikkeld voor elke nieuw te bouwen of te renoveren sluizencomplex

36

SSRS in exploitatie biomassa Omschrijving

RWS heeft veel areaal in bezit, dat beheerd moet worden.

Planning

Aankomend Groen onderhoudscontract


Traditioneel zijn dit beheerkosten


Biomassa is kapitaal (grondstof & energie) en kan geld opleveren.


Biomassa


Gecontroleerde biomassaproductie en exploitatie om kosten voor beheer en onderhoud te compenseren Beheerders onder voorwaarden ruimte geven om biomassa te produceren. Opbrengst voor de beheerders, geen kosten voor RWS.


Riet, gras, wilgen, hout, industrieel hennep


RWS, energiebedrijven, boeren, beheerders.


overleg bestuur omgevingscan naar potentie randvoorwaarden helder hebben haalbaarheidstudie afspraken maken met beheerders contract


Risico’s beheersbaarheid te veel stremming in winterbed mogelijk andere begroeiing dan nu het geval is


Bijdrage aan duurzame energieproductie Bijdrage aan groene grondstoffen

37

SSRS in exploitatie biomassa Kwalitatief, wat levert het aan kennisontwikkeling en imagoverbetering op?

38

Kansen voor imago RWS door bijdrage aan duurzame ontwikkeling

SSRS in exploitatie grondstoffen van rivierbed Omschrijving

Aanzandingen in het zomerbed zijn nadelig voor de scheepvaart.

Planning

Baggeronderhoudscontracten in Nederrijn, Lek en IJssel; Waal over 5 jaar weer


Ondieptes wegbaggeren en terugstorten in de rivier


Laat de rivier het onderhoud doen: maintaining with nature. Sediment is grondstof.


Enderzijds het sediment zelf: zand voor beton en metselindustrie. Klei (uit de uiterwaarden) voor de baksteenindustrie. Anderzijds: aanwezige bouwstoffen om kleine ingrepen in de rivier te doen die het onderhoud verminderen (b.v. stenen, klei, zand, wilgentenen, etc.)


Kleine aanpassingen aan de rivier om notoire aanzandingsplekken aan te pakken: semi tijdelijke langsdammen van klei, eilandkribben, tijdelijke stroomgeleiders van matten van wilgenteen, afsluiten kribvakken Aanslibbing uiterwaarden/nevengeulen benutten als kleimijn. De kleiwinner onderhoudt de geul


door oprekking van het terugstortbeleid of waardevol sediment omwisselen door niet waardevol sediment, meer waardevolle grondstoffen uit het systeem onttrekken die een marktwaarde hebben.


Samenwerking met zandhandel, steenfabrieken, aannemerij, kennisinstituten


Pilots kleine aanpassingen aan de rivier uitwerken Pilots uitvoeren en monitoren, vastleggen kansen Mogelijkheid oprekken terugstortbeleid/omwisselen sediment verkennen met rivierbeheerder Afstemmen grondstofwinners over kansen onderhoud uiterwaarden Juridische aspecten van tijdelijke aanpassingen (bouwwerken?) en van sediment verplaatsen in kaart brengen vertalen naar marktcontracten


Risico’s Kleine aanpassingen hebben te weinig effect, of economisch niet haalbaar

39

SSRS in exploitatie grondstoffen van rivierbed Terugstortbeleid kan niet opgerekt, of omgewisseld Succesfactoren inspelen op de krachten van de rivier: inzicht in morfologische dynamiek en daar flexibel op inspelen kansen op de grondstoffenmarkt goed verkennen Hoe ziet het eindresultaat eruit? Kwantificering, wat levert het financieel op?

Op notoire knelpunten een sterke vermindering in baggerinspanning. Extra inkomsten uit grondstoffen die verwerkt worden in onderhoudskosten


Vermindering baggerinspanning (= minder CO2), tijdelijke natuurlijke oevers =meer biodiversiteit en waardevolle pioniersvegetatie; constructieve aanpassingen maken van lokaal materiaal (dus niet met stenen uit verre landen)

Kwalitatief, wat levert het aan kennisontwikkeling en imagoverbetering op?

RWS als duurzame,. Innovatieve en natuurlijke rivierbeheerder, tegen lage kosten en met meer biodiversiteit. Meer kennis van de morfologie van het riviersysteem.

Betrokken afdelingen en partijen

Delfstoffenwinners, Aannemers, Rivierdeskundigen,

40

Bijlage 2 De bestaande situatie onderhoud Activiteiten en budget onderhoud en beheer RWS DON Kentallen voor Oost Nederland • • • • • • •

140 km2 water, 500 km vaarweg, 500 km oevers met steen en/of damwanden, 1000 km kribvakken, 3300 kribben (172 km) 22000 ha uiterwaarden Diverse kunstwerken (bruggen, sluizen, stuwen, duikers etc.)

Op basis van inspecties en RAMSSHE-criteria wordt jaarlijks door alle diensten vastgesteld welke onderhoudsmaatregelen nodig zijn (RUPS). Deze lijsten worden landelijk geprioriteerd en de resultaten daarvan worden in het managementcontract (MC) vastgelegd. Voor het Hoofdwatersysteem wordt op dit moment ca 80% van de RUPS-lijst opgenomen in het MC. Voor het Hoofdvaarwegensysteem is dit percentage ca 60%.

Kostenoverzicht In de onderstaande tabel staan de kosten vermeld voor beheer en onderhoud voor RWS DON.

Uit de nevenstaande tabel is te zien dat in de komende 3 jaar tov voorgaande jaren een lager budget wordt ingepland. Dit heeft deels te maken met de ruimte die er is om als Agentschap zelf besluiten te nemen wanneer welke uitvoering wordt gedaan. In het begin van de budgetperiode is daartoe meer uitvoering gepland. Daarnaast is te zien dat het onderhoud van de kunstwerken het grootst zijn in de komende periode en de baggerkosten ook substantieel.

Kunstwerken Baggeren Grijs/Groen Overig Verkeersmanagement Beheer

Gem % tov Gem % tov kosten totale budget totale 2008-2010 kosten 2011-2013 budget €k €k € 10.729 31% € 12.169 35% € 10.543 30% € 4.354 12% € 5.868 17% € 1.260 4% € 3.600 10% € 1.633 5% € 2.962 8% € 2.624 7% € 1.437 4% € 3.820 11% € 35.139 € 25.860

41

Bijlage 3 Betrokkenen: de vrienden van SSRS 2021 Logo’s van de betrokken organisaties

42

Deelnemers LEF”-sessies, geïnterviewden, ambassadeurs Naam Tom Meijerink Andries Hof Henk Vink Gerard Litjens Daniëlle Verhoeven Jeroen Gelinck Leontien Gorter Marjon Jansen Ronald Roosjen Rutger van der Brugge Jan van Rheenen Rolf Müller Willy Tiggeloven Wouter Verbeek Willem Malda Dick Tempelaars Larissa Verbeek Yge ten Kate Roel van Oudheusden Durk Groenveld Henk de Hartog Marius Bolck Toine Smits Annette Augustijn Ben Spiering Harald Versteeg John van Rutten Obbe Wassenaar Arjan Hijdra Caspar Pompe Joris Vijverberg Margriet Geesink Benno Bultink Bert Voortman Cor Jol Dirk Hemink Don Konijnenberg Eric ten Cate Hendrik Havinga Huib Verweij Jacqueline van den Bosch Jan Hendrik Beks John Haubrich Jos Stammen Joyce Zuijdam

Organisatie AT Osborne Boskalis Bruins en Kwast Bureau Stroming Deltaprogramma Deltaprogramma Deltaprogramma Deltaprogramma Deltares Deltares Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Dienst Landelijk Gebied Eneco LEF Future Center LEF Future Center LEF Future Center Mourik Limburg BV Pharos Advocaten Provincie Gelderland Provincie Gelderland Radboud Universiteit RWS CDR RWS CDR RWS CDR RWS CDR RWS CDR RWS DI RWS DI RWS DI RWS DI RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON

Naam Koen van der Werff Marco Tijnagel Marja Hamilton Mike Peters Mike Waltmans Niek Konings Nils Leemans Peter Hooijmans Peter Stuurman Peter van den Neste Rob Salemink Ted Zwetsloot Willy Bomert Wim Kornelis Harry Meesters Kees Tjaden Regina Havinga Jan Hendrik Dronkers Theo van de Gazelle Janneke van der Linden Mattijs Erberveld Anne Marie Rakhorst Derek Carius Gert-Jan Vroege Jeroen Kanselaar Michel Baars Jaap Starkenburg Frank van Hedel Petra Souwerbren Gerhard Winters Marcel van Ingen Charlotte Galjé Erinke van der Plank Noud van der Mast Susan Mascini Timo den Putter Ward Sturre Toine van Dartel Joost van der Plicht Bart Aarnoutse Kevin Kok

Organisatie RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS DON RWS PDR RWS PDR RWS Staf DG RWS Staf DG RWS WD RWS WD/WINN Search BV Search BV Search BV Search BV Search BV St. IJssellandschap Staatsbosbeheer Staatsbosbeheer Tauw TechniPlan Terebint Terebint Terebint Terebint Terebint Terebint Waterschap Dommel Waterschap Rijn Ijssel WUR/Larenstein WUR/Larenstein

43

Self Supporting Rivier Systeem 2021 Self Supporting River System

Recommend Documents