Secretariaat: Noordzeestraat 52, 1784 BS Den Helder. Drukwerk: Rieuwert Sanderse

1

Foto: kleine vuurvlinder (door: T.Jongsma) Zomernummer Op de Kop twintigste jaargang, juli 2015 Mededelingenblad van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging (KNNV), afdeling Den Helder en omstreken Secretariaat: Noordzeestraat 52, 1784 BS Den Helder. www.knnv.nl/denhelder Drukwerk: Rieuwert Sanderse Op de Kop, juli 2015

twintigste jaargang, nummer 3

2

KNNV: Natuurstudie, natuurbeleving, natuurbescherming Afdelingsbestuur afdeling Den Helder e.o. Voorzitter Betty Elkerbout Penningmeester Nico van Riessen Secretaris Els Sanderse (ad interim) Ledenadministratie Johan Scholten Webmaster Tineke Jongsma (tijdelijk)

Website Den Helder e.o. Redactie Tineke Jongsma Natuurhistorisch archivaris Klaas Kaag Bibliothecaris & Verkooppunt KNNV/IVN Els Sanderse Werkgroepen Vlinderwerkgroep Plantenwerkgroep Vlindertuinwerkgroep Paddenstoelenwerkgroep

Wielingenstraat 6 1784 JE Den Helder [email protected]

0223-630636

Stadhouder Willem V straat 4 1785 JA Den Helder [email protected]

0223-636158

Noordzeestraat 52 1784 BS Den Helder [email protected]

0223-612548

Vogelzand 2218 1788 GA Julianadorp [email protected]

0223-643077

P. Bergmanstraat 18 1764GX Breezand [email protected]

0223-631137

P. Bergmanstraat 18 1764GX Breezand [email protected]

0223-631137

Kofstraat 14 1784 RP Den Helder [email protected]

0223-630144

Noordzeestraat 52 1784 BS Den Helder [email protected]

0223-612548

Klaas Kaag Gerrit Welgraven Betty Elkerbout Betty Elkerbout

0223-630144 0223-632999 0223-630636 0223-630636

www.knnv.nl/denhelder/

Contributie De contributie voor onze afdeling bedraagt voor 2015: € 30,00 per jaar. U ontvangt dan 4x per jaar het landelijke blad ‘Natura’ en 4x per jaar ons afdelingsblad ‘Op de Kop’. Leden met een computer krijgen de ‘Op de Kop’ digitaal toegezonden. Huisgenootleden betalen in 2015 € 9,00 (zonder tijdschriften). U kunt lid worden van de KNNV door overmaking van het contributiebedrag op betaalrekening NL21INGB0007547115 t.n.v. Penningmeester KNNV Den Helder e.o. te Den Helder. De Landelijke Jongeren De afdeling Landelijke Jongeren is opgehouden met bestaan. Onze landelijke jongeren houden nog contact met elkaar via facebook.

Op de Kop, juli 2015


3

Inhoud Inhoud --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 Afdelingsnieuws --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 4 Activiteiten agenda ----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5 Nieuwe leden ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 6 De Kampeergroep van de KNNV ------------------------------------------------------------------------------------------ 7 Vlinderlezing ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 8 Schapendijk of bloemendijk ---------------------------------------------------------------------------------------------- 11 Nachtvlinderexcursie afgelast ------------------------------------------------------------------------------------------- 11 Van de penningmeester. -------------------------------------------------------------------------------------------------- 12 Orde en regelmaat op het strand --------------------------------------------------------------------------------------- 12 Paddenstoelenwerkgroep ------------------------------------------------------------------------------------------------ 15 Texeltrip ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15 Liniewandeling -------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 Thijsse Natuurlijk------------------------------------------------------------------------------------------------------------ 18 Jac. P. Thijsse en de natuurbescherming------------------------------------------------------------------------------ 18 Plant en naam: Varkensgras – polygonum aviculare--------------------------------------------------------------- 20 Boekennieuws --------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21



4

Afdelingsnieuws De zomer staat voor de deur en voor u ligt al weer de derde ‘Op de Kop’ van het jaar 2015. In deze editie houden wij u weer op de hoogte van het reilen en zeilen binnen de afdeling Den Helder en omstreken van de KNNV. Wij willen u opnieuw verzoeken om na te denken over uw rol binnen de afdeling. We zijn nog steeds op zoek naar een secretaris voor onze vereniging. Voor het (te) kleine bestuur wordt het aantal taken steeds lastiger om te volbrengen. In de komende maanden zijn er dan ook wat minder activiteiten gepland dan gebruikelijk. We proberen met het aantal excursies en lezingen u toch een leuk aanbod te bieden. Mocht u denken dat het secretariaat veel werk met zich mee brengt, hiervoor hoeft u slechts 2-3 uurtjes per week beschikbaar te zijn. Wellicht wilt u overwegen om een deeltaak van het bestuur over te nemen. Dit kan zijn het organiseren van activiteiten/excursies/lezingen, of het schrijven van een persbericht/stukjes voor de Website of voor de ‘Op de Kop, het maken van notulen van de bestuursvergadering of eens een dagje helpen in de informatiekraam, of in de wilde bloementuin bij de Helderse Vallei. Aanmelden kan bij Betty of Els. Verder willen wij onder de aandacht brengen dat de KNNV en IVN samen aan het bekijken zijn hoe zij de samenwerking tussen de twee natuurverenigingen kunnen versterken. In Den Helder is geen afdeling van de IVN, op Texel is deze wel. De fysieke afstand geeft wat beperkingen, echter zijn er ook kansen. Hoe deze samenwerking vorm zal krijgen is nog voor ons nog volledig blanco. Hierover binnenkort meer informatie. Tot slot willen wij uw aandacht vragen voor de website. De activiteiten van de vereniging worden in principe in de ‘Op de Kop’ vermeld. Mochten er activiteiten afgelast, verplaatst of toegevoegd worden. Dan kunt u dat op de website zo spoedig mogelijk te weten komen. Ook zetten we de website in voor de bijeenkomsten voor de werkgroepen. De werkgroepleden blijven gewoon bericht krijgen van de data van de bijeenkomsten. Mocht u eens willen komen kijken of een ochtendje meehelpen in de wilde bloementuin. Dan kunt u de data van de bijeenkomsten op de website vinden. Voor nu voldoende praktische informatie….. ……veel leesplezier! Uw Bestuur



5

Activiteiten agenda Weekende 11 & 12 juli 2015 om 10.00 – 16.00 uur

 Open dagen ATV Texelstroom Ook dit jaar zijn we weer aanwezig bij de opendagen van ATV Texelstroom. We hopen weer veel mensen van waardevolle informatie te voorzien Kosten: gratis toegang / ‘ATV Texelstroom’

Zaterdag 15 augustus 2015 om 14.00 uur

 Waterbeestjes zoeken

Onder leiding van Klaas Kaag gaan we kijken welke beestjes we in de sloten van Mariendal kunnen vinden. Kosten: €3,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / ‘De Helderse Vallei’

Zaterdag 12 september 2015 om 13.30 uur

 Dijkexcursie Robert Jak neemt ons mee langs de dijk om bij laag water bijzondere ontdekkingen te doen. Wat zullen we deze keer vinden op en bij de dijk? Kosten: €3,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / Locatie: volgt

Zaterdag 3 oktober 2015 om 21.00 uur

 Nachtvlinderen Eendekooi Ook in het najaar vliegen de nachtvlinders in het rond. Met de lamp en de stroop gaan we deze avond op pad in 't Zand. Kosten: €2,00 p.p / VWG €1,00 / KNNV gratis / ‘De Helderse Vallei’

Activiteiten Vogelwerkgroep De vogelwerkgroep organiseert ook een tal van leuke activiteiten de komende periode. Afgesproken is de activiteiten van de vogelwerkgroep ook te vermelden in de ‘Op de Kop’.   

Za 5 september (10-13 uur) Werkdag in de Vogel- en egeltuin op de Helderse Vallei / info bij Gerard en Annie Smit-Zijm 0223-615079 Vrij 11 september om 20.00 uur Lezing door Leo Hofland ‘mijn vogels, vogels uit plekken dicht bij huis en verder weg’ in de Helderse Vallei / Info bij Rifka Roos 0223-614277 en Ella Kikkert 0612-827123 Za - september (09.00 – 16.00) Werkdag natuurgebied de Tuintjes in Huisduinen / Info Jeanet Punselie 0223-621880



6

Nieuwe leden Wiebe Postma en Peter Wijnants hebben zich aangemeld als nieuw lid. Zij hebben het welkomst geschenk inmiddels ontvangen. Wiebe is als tuinambassadeur actief binnen onze regio. Hartelijk welkom bij onze KNNV afdeling.

Aanmeld formulier. Achternaam: * Voorletters: * Straatnaam: * Postcode: * Woonplaats: * Telefoonnummer: * E-mailadres: * Geboortedatum: * geïnteresseerd in: * Op sturen naar: Ledenadministratie KNNV afd. Den Helder e.o. p/a Vogelzand 2218 1788GA Julianadorp Bij aanmelding krijgt u van ons een leuk cadeautje.!

of


of


7

De Kampeergroep van de KNNV De KG viert in 2015 haar 65-jarig lustrum!! De op 3 maart 1950 bedachte vorm is blijkbaar een succes gebleken, want nog steeds is de KG springlevend. Wie zijn wij en wat doen wij…. De Kampeergroep, kortweg KG, is een onderdeel van de KNNV. Behalve KNNV leden kunnen sinds kort ook IVN leden deelnemen aan de activiteiten van de KG. De kampeergroep is op de KNNVwebsite te vinden onder “werkgroepen”. De KG heeft tot doel om d.m.v. kampeerweekeinden en dagwandelingen met elkaar te genieten van de natuur en deze te bestuderen. We bezoeken natuurwetenschappelijk en landschappelijk aantrekkelijke gebieden in heel Nederland. Al deze activiteiten worden door de leden zelf georganiseerd. De leden komen uit alle hoeken van het land. Dus is er een schat aan ideeën en informatie aanwezig binnen de groep, wat een breed aanbod garandeert. Wij kamperen het liefst op kleinschalige terreintjes met eenvoudige accommodatie: bijv. een “natuurkampeerterrein” of een SVR-camping bij een boer. In sommige gevallen kan door diegenen die dat wensen ook gebruik gemaakt worden van een huisje op het terrein. Iedereen zorgt in principe voor de eigen maaltijden. Tijdens de excursies wordt niet alleen aandacht besteed aan al wat leeft, maar ook aan geologie en (cultuur)landschap. De een weet dit en de ander weet dat en zo komen we samen heel ver. We bespreken alles zoveel mogelijk en helpen elkaar in het ontdekken van wat er om ons heen te vinden en te ervaren is. En komen wij er overdag niet uit dan kan er ’s avonds nog verder worden gespeurd. Ben je nieuwsgierig geworden kijk dan eens op onze website www.knnv.nl/kampeergroep. Wil je eens een keer meegaan, neem dan contact op met de voorzitter van de KG, Marianne van der Heijden, [email protected] of 0641177333. Op de Kop, juli 2015


8

Vlinderlezing 13 maart 2015 Klaas Kaag begon de lezing met de vermelding dat er in 2014 in Den Helder zo'n dertig nieuwe vlindersoorten zijn waargenomen. Hij begon met de opsomming hiervan en wat van de bijbehorende wetenswaardigheden. 



               

Appelvouwmot; het blad van de appelboom vouwt zich nadat een eitje is afgezet. Bessenglaasvlinder; uit de familie van de familie wesp- of glasvlinders. Bleke grasmot; vrij algemene grasmot Dennenuil; de grove den is de waardplant van deze soort, hij legt zijn eieren op de naalden. Donkere grasuil; gezien in de Grafelijkheidsduinen. Eikepurpermot; vormt een blaas op eikenblad. Hij is gezien in de Donkere Duinen en in het Wildrijk Gewone eikenvouwmot; net als de kleine parelmot en appelvouwmot is dit een mineerder, zij graven gangen in het blad. Groot visstaartje; de braamstruik is een waardplant van deze soort. Hoornzakdrager; hiervan zijn alleen vrouwtjes gezien. Ze bevinden zich op muren. Kleine parelmot; een heel kleine mot, waarvan er gemakkelijk 16 stuks op de bloemkelk van een boterbloem kunnen rondscharrelen. Oranje eikenlichtmot; de rupsen van deze vlinder bevinden zich hoog in de eik. Oostelijke vos; Er was een invasie in juli, vermoedelijk was hij daarna in winterrust. Verwant aan de kleine en grote vos. Printplaatmot; deze verpopt zich in de rand van het blad. Randvlekuil; de rups zit op gras of kruiden. Rozenboogbladroller; deze is te vinden op duinroosjes. Sigaarzakdrager; deze vlinder is 2 cm groot en is te vinden langs boomstammen. Ze eten algen van stenen of bomen. Wilgenwespvlinder; gezien in de PWN-duinen. Witschouderbladroller; een vrij algemene nachtvlinder.



9



Witstipgrasuil; een trekvlinder die voornamelijk voorkomt in Midden en Zuid Nederland. De rups komt hier niet voor.

Hierna volgde een verhandeling over vlinders in het algemeen. De vlinder doet aan metamorfose of vormverandering; ei - rups - pop - vlinder. Eitjes zoeken is een ware sport. Ze zijn doorgaans heel erg klein en goed verstopt. Wat is een rups? Bij het determineren is het poten tellen noodzakelijk. Een rups van een vlinder heeft drie paar borstpootjes, één tot vier paar buikpoten en naschuivers. Als de rups meer dan vier buikpoten heeft, is een bladwesp. En een slakrups heeft geen buikpoten, hier zijn in Nederland slechts twee soorten van.  Bastaardsatijnvlinder; legt haar eitjes in een taai spinsel in de duindoorn. De plant wordt in de lente kaalgevreten, maar dankzij reserveknoppen wordt hij toch nog groen in de voorzomer.  Grote en Kleine Wintervlinder; de vrouwtjes zijn vleugelloos. Zij verspreiden hun eitjes door middel van draadjes die door de wind worden meegevoerd.  Landkaartje; legt groene eitjes aan strengen die onder een blad hangen.  Ligusterpijlstaartvlinder; net als bij de vlinder heeft ook de rups een staart en is hieraan goed herkenbaar.  Oranjetipje; legt eitjes op look-zonder-look, een plant die zich vaak aan bosranden bevindt of op de pinksterbloem. Doorgaans wordt er één eitje per plant afgezet. Zijn er meerdere rupsen op een plant dan wordt de jongste door de oudste opgevreten.  Spanner; de rups van een spanner is net een takje.  Vedermot; heeft veertjes als vleugels en heeft een voorkeur voor kamperfoelie.  Wilgenlangsprietmot; bevindt zich vanaf eind april op de kruipwilg. De rups eet de vruchtbeginsels van de wilg. Wat is een vlinder? Vlinders kunnen we indelen in Dagvlinders, Nachtvlinders en Micros. Nachtvlinders kunnen we lokken door licht op een laken te laten schijnen of door stroop te smeren op boomschors. Het komend seizoen zijn er weer diverse excursies nachtvlinderen. Er komen de laatste tijd steeds meer soorten naar het noorden. Dit zou te maken kunnen hebben met de klimaatverandering. Ook zijn er diverse dag-actieve nachtvlinders.  Cipresmineermot; kiest als verblijfplaats de jeneverbes. Op de Kop, juli 2015


10

   

      



 

Gamma-uil; is herkenbaar aan het gammataken op de vleugel. Trekvlinder. Gele pelsmot; eet wol en vloerbedekking. Glasvleugelpijlstaart; kunnen we op kamperfoelie vinden. Hoornaarvlinder; is behaard. Zij maken gaten in populieren van een 1/2 cm doorsnee. De hoornaarwesp is niet behaard. Indische meelmot; eet dood materiaal, zoals rijst, meel, e.d. Kolibrivlinder; is een trekvlinder, die lijkt op een grote hommel, maar is snel. Gebruikt sprieten om in balans te blijven. Lisdoddeveertje; de rups houdt de zaden van de lisdodde bij elkaar terwijl hij erin zit. Mi-vlinder; is een nachtvlinder die ook overdag gezien wordt. Roesjes; zijn te vinden in bunkers. Seringensteltmot; mineerder. Sint Jacobsvlinder; is een nachtvlinder die overdag actief is. Legt eitjes op het Sint Jacobskruiskruid, een giftige plant, waardoor de rupsjes ook giftig worden, een ideale bescherming. Sint Jansvlinder (of bloedropje); verschijnt in juli. Is giftig door het consumeren van blauwzuur uit klaver. De rups zit op de gele rolklaver, de cocons aan hoge grassprieten. Windevedermot; Ziet er uit als de wieken van een drie-armige windmolen. Zuringuil; is een spanner. Kleur roze-geel.

Van al deze vlinders en soms ook rupsen liet Klaas afbeeldingen zien. Wilt u die terugzien, kijk dan eens op Soortenbank.nl bij vlinders. Tekst: Betty Elkerbout Foto’s: Tineke Jongsma



11

Schapendijk of bloemendijk Wij, Nederlanders, zijn gewend aan groene dijken met vaak maar één soort gras waar heel vaak schapen grazen om het gras kort en de dijk stevig te houden. Een onderzoek door de Wageningse ecoloog Frank Berendse heeft uitgewezen dat een diverse dijkbegroeiing de erosie met de helft vermindert. Hij heeft daartoe diverse veldjes ingezaaid met één tot acht bloemgewassen. Wat bleek hieruit: hoe meer soorten er groeiden, hoe steviger de dijk. Er spoelt door regenval de helft minder grond weg dan bij alleen maar een grasmat omdat de verschillende gewassen elkaar aanvullen als er openingen in de begroeiing vallen.

Dus in de toekomst bloemendijken? Wel zo vrolijk! Tekst: Betty Elkerbout Foto: T. Jongsma (naar een artikel in de NRC van 30-05-2015)

Nachtvlinderexcursie afgelast 1 mei 2015 Op vrijdagavond, 1 mei jl. was er een nachtvlinderexcursie gepland in de Donkere Duinen. Het zag er de hele week al niet veelbelovend uit, redelijk slecht weer en vooral veel te koud. Op vrijdag was het echter tamelijk zonnig en de hoop dat het door kon gaan werd steeds groter. Er kwam een negental mensen opdraven. Helaas, Klaas Kaag moest de mensen teleurstellen en terug naar huis sturen. De temperatuur was nog steeds te laag en dan laten de nachtvlinders zich niet zien. Een volgende keer beter.

Tekst: Betty Elkerbout Foto: T. Jongsma



12

Van de penningmeester. Als u dit leest, heeft de penningmeester opnieuw 2 leden een herinnernota voor de contributie 2015 toegestuurd. Aangezien we voor 1 april 2015 90% van de contributie moet worden afgedragen aan de landelijke KNNV verzoeken wij u nogmaals dringend om de contributie tijdig te voldoen. Verder wil ik vragen of KNNV leden die een E- mail adres hebben willen kijken of deze nog actueel is en geef het goede E-mail adres door aan [email protected] Het scheelt veel werk als we niet iedereen een brief hoeven te bezorgen, het bestuur bestaat uiteindelijk uit vrijwilligers, die ten dienste staan van u. Wij vragen uw inzet om ons in onze taak te ontlasten. Dit geldt ook voor de ‘Op de Kop’ en actuele nieuwsbrieven van de KNNV, het scheelt ons behoorlijk wat tijd en kosten. Naast de contributie willen wij u vragen een extra donatie te doen aan de vereniging, zodat we onze bijdrage aan het natuuronderzoek en natuurbeleving in de toekomst kunnen vergroten. In de contributiebrief van 2016 voegen we hiervoor een regel toe om naast het officiële bedrag meer te doneren dan wij aan contributie vragen. Tekst: Nico van Riessen

Orde en regelmaat op het strand Het stukje strand dat ik op Texel het beste ken is dat langs de Waddenzee tussen het Horntje en Ceres. Regelmatig fiets ik hier langs op weg naar het NIOZ. Al is het ogenschijnlijk steeds hetzelfde, het verveelt eigenlijk nooit. Alleen al de fraaie luchten - zelfs die in vele soorten grijs – blijven mij boeien. Natuurlijk houd ik een oogje op de vogels. Wanneer hoor ik in het voorjaar hier de eerste leeuwerik die boven de Prins Hendrikpolder zingt? Wanneer komen de eerste grote sterns, visdiefjes en dwergsterntjes en wanneer lopen de eerste regenwulpen of rosse grutto’s op doorreis weer op het NIOZ-wadje? Zijn de meeuwen weer druk aan het oesters en mossels kapot gooien op de dijk en moet ik omzichtig om die schelpbrokken heen fietsen om een lekke band te vermijden? Op de Kop, juli 2015


13

Soms zwemt er een zeehond langs de dijk. Vervelen hoef ik me onderweg nooit. Aangespoelde schelpen Wat er aanspoelt houd ik natuurlijk ook in de gaten. De aangespoelde schelpen behoren maar tot een beperkt aantal soorten: kokkel, mossel, Amerikaanse zwaardschede, Japanse oester, strandgaper, nonnetje, alikruik. Maar wel vaak zijn zij er in grote aantallen. Wat soms opvalt is een fraaie sortering: grote schelpen het hoogst op het strand en alikruiken iets lager. Dat levert van ver gezien ook een kleurpatroon op, die alikruiken vormen een bruine band, de grotere kokkels en strandgapers vormen een witte zone. Dit soort patronen in het aanspoelen van schelpen is natuurlijk al eerder waargenomen en bestudeerd. Gré van der Baan (1977, 1978) heeft in Het Zeepaard een serie artikelen gepubliceerd over haar onderzoekingen naar het aanspoelen van schelpen op het Noordzeestrand van Huisduinen (strandpaal 1) tot de noorderpier bij IJmuiden (strandpaal 54). Zij bestudeerde bij iedere km paal van schelpsamenstelling in een raai loodrecht op de kust. Een kolossaal werk dat zij van half September 1976 tot begin juli 1977 deed, hiermee het badgastenseizoen vermijdend. De sortering op het strand verklaart zij als volgt: golven brengen schelpen hoog op het strand, de weerstand die de diverse soorten kunnen bieden aan transport met het teruglopende water brengt een sortering tot stand. De grootste blijven hoog op het strand achter. Zij sluit hierbij aan bij eerder onderzoek van onder meer Wasmund (1926). Golven brengen de schelpen het strand op, het teruglopende water wordt alleen door de zwaartekracht gedreven. Die strand opwaartse stroom is - zeker bij een storm en in ieder geval hoog op het strand - sterker dan de aflopende. Hierdoor blijven de grootste schelpen hoog op het strand achter. De in de Waddenzee algemeen voorkomende alikruiken hebben door hun bijna ronde vorm het voordeel dat zij makkelijker rollend getransporteerd worden dan de plattere losse kleppen van tweekleppigen. Vandaar dat zij in aanspoelsel lager op het strandje langs de Prins Hendrikpolderdijk voorkomen dan mossels, oesters en strandgapers (zie foto).



14

Oriëntatie Wat ook soms opvalt is dat langwerpige schelpen, zoals die van de zwaardscheden, hoog in het aanspoelsel evenwijdig aan de dijk liggen en even lager loodrecht daarop georiënteerd (zie foto). Met mijn NIOZ collega Piet de Wolf (overleden in 2011) hebben we eens een stukje over die georiënteerde zwaardscheden geschreven in het NIOZ jaarverslag van 1994 voorzien van fraaie foto’s door Piet gemaakt. Hij had een grote interesse in regelmatige patronen in de natuur en fotografeerde dat graag. Ook hierover is natuurlijk al eerder onderzoek gedaan (overzicht in Müller, 1976). Hieruit komt naar voren dat langwerpige schelpen zich oriënteren in de stroomrichting, hier dus die stroomrichting van zowel oplopend als aflopend water loodrecht op de kust. Zo blijven zwaardscheden stabiel liggen vooral als er veel zijn. Eveneens blijkt dat de lege doubletten dan vaak in elkaar geschoven liggen. Ook dat verhoogt hun stabiliteit. Van dergelijke stabiele concentraties van lege schelpen van zwaardscheden of mossels kun je regelmatig voorbeelden langs de waddendijk aantreffen. Conclusie Schelpen op het strand vertonen een sortering die te verklaren valt door het verschil in de kracht waarmee zij het strand opgevoerd worden door de golven en de zwaartekracht die weer voor het afstromen van dat water zorgt. Een kort overzichtje van bovenstaande is ook te vinden in Cadée & Wesselingh (2008), waarin ook allerlei sporen van predators en borende organismen die aan strandschelpen te bestuderen zijn aan de orde komen. Tekst: Gerhard C. Cadée Foto’s: T.Jongsma & Gerhard C. Cadée Literatuur Baan, G. van der, 1977-1978. Een onderzoek naar het aanspoelen van schelpen. Het Zeepaard 37: 94-96; 38: 5-10 en 34-39. Cadée, G.C. & F. Wesselingh. 2008. Van levend schelpdier naar fossiele schelp: tafonomie van Nederlandse strandschelpen. Informatieblad Ned. Malac. Ver. 13: 1-20. (te downloaden via internet) Müller, A.H. 1976. Lehrbuch der Paläozoologie Bd.1 Allgemeine Grundlagen. G. Fischer, Jena. Wasmund, E., 1926. Biocoenose und Thanatocoenose. Archiv f. Hydrobiologie 17: 1-116. Wolf, P. de, & G.C. Cadée, 1995. Shells of Ensis directus on the beaches of Texel. Ann Report NIOZ 1994: 76-77.



15

Paddenstoelenwerkgroep 8 mei 2015 Op 8 mei jl. was er voor de liefhebbers een avond georganiseerd om tot het besluit te komen of we zin hebben, na de determineercursus van afgelopen winter, om een werkgroep op te richten. Nou daar was wel animo voor. Pikant detail was dat een buitenstaander, maar fervent fotografe van paddenstoelen het voortouw nam. Gré Visser heeft dus een schema opgesteld waarmee we aan de gang kunnen. Ook de Helderse Vallei werkt mee: er is op alle data een lokaal beschikbaar voor de werkzaamheden. Klaas Kaag heeft het te druk om de groep te leiden, maar wellicht kunnen we iemand anders vinden, die voldoende kennis in huis heeft. De data van de bijeenkomsten worden vermeld op onze website. Tekst: Betty Elkerbout Foto:T.Jongsma

Texeltrip zaterdag 16 mei 2015 Het was regenachtig, maar het zou gauw beter worden volgens de weersverwachting. Even na negenen stonden Els en ik voor de ingang van het Tesogebouw te wachten op meer liefhebbers van dit tochtje. Helaas, niemand kwam opdagen. Was de communicatie niet goed verlopen of was het domweg de weerssituatie. Op Texel zouden in elk geval Gerhard Cadee met vrouw op ons wachten en nog drie mensen. Zo gingen we in de regen en met harde wind met zeven personen op weg naar de Horsmeertjes. Het eerste deel per fiets. Een echtpaar haakte na een poosje af en wij gingen met zijn vijven verder. Bij het wandelgebied stalden we onze fietsen en gingen te voet verder. Dan viel het nog wel mee met de regen. We genoten van het vele vogelgezang en probeerden daaraan de vogels te herkennen. Of ze goed turend in de bosschages te spotten. We zagen veel mooie slakken, dat was dan te danken aan de regen. We wandelden door tot aan Op de Kop, juli 2015


16

het nieuw gevormde duingebied van de Hors, een proces dat nog steeds doorgaat. Een oneffenheid en het zand hoopt zich daarbij op, er gaat een plant op groeien en het begin van een nieuw duintje is er. Opmerkelijk is dat er in het begin van het wandelgebied een oude strandpaal staat met daarop vermeld: Vloedlijn in 1910. In ruim honderd jaar is er een zes tot acht kilometer land aangegroeid. Niets ligt voor eeuwig vast. Hierna maakten we onze ronde af, lettend op al wat er groeit en soms bloeit. Tijdens de wandeling vond Gerhard Cadee een klein plantje, waarvan niemand kon vaststellen wat het was. Uit nader onderzoek bleek dat het om het MOSBLOEMPJE ging. Dit plantje komt in het noorden helemaal niet voor. Dus wel op Texel. Een bijzondere vondst dus. Gerhard Cadee nodigde ons uit voor een kop koffie in een restaurantje in Den Hoorn. Dan konden we ook wat opwarmen. En toen brak de zon door, de frisse wind bleef, maar het werd zo wel heel wat aangenamer. Hierna bestegen we onze tweewielers weer op weg naar het Turfveld in het bos. Hier was een natuurmarkt. Er was voor elk wat wils: kinderen konden het hazenpad volgen ( leerzame puzzeltocht), schelpenpotjes maken of vogelhuisjes beschilderen, volwassenen konden allerlei informatie vinden bij het IVN, vlinderwerkgroep, Staatsbosbeheer, enz. Gerhard Cadee en zijn vrouw namen hier afscheid en na een kop koffie met Texelse koek gingen ook wij weer op weg naar huis. Tevreden en voldaan na een dagje natuur. Tekst: Betty Elkerbout Foto: Els Sanderse



17

Liniewandeling 20 mei 2015 Dit wordt ook wel de Gerard Rooswandeling genoemd, naar de helaas al enige jaren geleden overleden initiatiefnemer van deze excursie. Hoewel het bericht in enkele kranten heeft gestaan, waren er slechts vier liefhebbers. Toen de laatste Op de Kop uitkwam was de datum nog niet bekend en we hebben vergeten onze online-leden een apart bericht te sturen, waarvoor onze excuses. Er stond voldoende moois in bloei ondanks de aanhoudende kille wind van de laatste weken. Meidoorns bloeiden, een verdwaalde appelboom was één en al bloesem. We leerden ook het verschil tussen raapzaad en herik; niet zozeer de bloemkroon maar het blad is duidelijk verschillend.

Ook de vele klaversoorten bloeiden al. De niet-kenner is altijd weer verrast dat er zoveel uiteenlopende klaverplanten zijn. Dat zelfde geldt voor de wikkes. Dankzij de leiding van Gerrit Welgraven werd alles tot in details uitgelegd, waarvoor we hem uiteraard bedanken. Zelf kon ik door andere verplichtingen niet de hele tocht meelopen, maar ik hoorde achteraf dat er op een bepaalde plaats knolsteenbreek gesignaleerd is. Een zeldzaamheid in dit gebied. Voor de deelnemers was het een inspirerende avond. Tekst: Betty Elkerbout Foto’s: T. Jongsma Op de Kop, juli 2015


18

Thijsse Natuurlijk Dit jaar is het 150 jaar geleden dat Jac. P. Thijsse werd geboren. De boodschap van deze natuurbeschermer van het eerste uur is nog steeds actueel. Daarom organiseren de Heimans en Thijsse Stichting, Thijsse’s Hof, de KNNV en IVN in 2015 diverse activiteiten. Ter nagedachtenis van Thijsse, maar vooral om zijn gedachtegoed in ere te houden. Ook andere organisaties, zoals Natuurmonumenten, besteden aandacht aan het Jac. P. Thijsse jaar. Hans van Os, kenner van Jac. P Thijsse, schreef op verzoek van de deelnemende organisaties een korte artikelenserie (4) over de betekenis van Thijsse. Voor meer informatie zie: www.knnv.nl

Jac. P. Thijsse en de natuurbescherming In november 1904 maakte de gemeente Amsterdam plannen om het Naardermeer in gebruik te nemen als vuilstortplaats - het gebied was volgens de gemeente een 'complex van waardeloze, onvruchtbare plassen'. Onderwijzer Jac. P. Thijsse (1865-1945) maakte zich al jaren grote zorgen over de achteruitgang van de natuur en het landschap in Nederland. Met eigen ogen had hij gezien hoe de geliefde plekjes uit zijn jeugd aan de vooruitgang ten onder waren gegaan. Door de industrialisatie, inpolderingen, ontwatering, woningbouw, aanleg van wegen en spoorlijnen, schaalvergroting van de landbouw, ruilverkaveling en ontginning van woeste gronden verdwenen waardevolle natuurgebieden in een rap tempo. Ook bijzondere landschapselementen verdwenen: weggetjes, heggen, singels, hout- en tuinwallen, hakhoutbosjes, bomen en waterpartijen. Thijsse besefte dat gebieden met een hoge natuurwaarde alleen duurzaam beschermd konden worden door ze te kopen. In de natuurrubriek die hij schreef voor het Algemeen Dagbad, verkondigde hij al eens dat hij 'half Texel, het Naardermeer en den Sint Jansberg' zou kopen als hij voldoende geld zou hebben. Hij was daarin enigszins een Einzelgänger: de meeste Op de Kop, juli 2015


19

mensen hielden zich in die tijd niet bezig met natuurbescherming. Toch liet hij de moed niet zakken: zodra hij hoorde over de plannen van de gemeente Amsterdam, wijdde hij in zijn rubriek in het Algemeen Dagblad een hele aflevering aan het Naardermeer: 'omdat de mens van brood alleen niet kan leven is er ook nodig kennis en kunst van levensvreugde; die zijn alleen te verwerven door liefdevolle aanschouwing van de rijke levende natuur'. Of het door zijn krantenartikel kwam is niet te zeggen, maar feit is dat het gemeentevoorstel binnen de raad met twintig stemmen tegen achttien werd verworpen. De dag erop schreef Thijsse in de krant dat 'meer dan ooit de noodzakelijkheid blijkt van het vormen van een krachtig fonds voor het behoud van wat ik natuurhistorische landschappen noem'. Samen met andere sympathisanten richtte hij in 1905 (de Vereniging tot Behoud van) Natuurmonumenten op. Die vereniging kocht vervolgens het Naardermeer voor een bedrag van 150.000 gulden en maakte er een natuurgebied van. Nog tientallen jaren bleef Thijsse lid van het bestuur. Ook heeft hij zich als bestuurder bij diverse andere natuurorganisaties ingezet voor natuurstudie en -bescherming. Sinds 1905 heeft Natuurmonumenten duizenden hectares natuurgebied aangekocht en beheert en onderhoudt de vereniging deze gronden. Thijsse heeft aan de wieg gestaan van deze ontwikkeling en wordt mede daardoor door veel mensen gezien als de grondlegger van de natuurbescherming. Als Thijsse er niet was geweest, zou Nederland er nu heel anders uitzien: hoogstwaarschijnlijk waren dan veel meer waardevolle natuurgebieden en landschappen voorgoed verdwenen. Thijsse's ideeën over natuurbescherming zijn nog steeds actueel, en door bezuinigingen staat het natuurbeleid momenteel (wederom) onder druk. Hopelijk staat er een nieuwe Jac. P. Thijsse op om het tij te keren! Tekst: Hans van Os, Januari 2015 Foto’s: Bureau KNNV



20

Plant en naam: Varkensgras – polygonum aviculare Wat deze veelvoorkomende grassoort met varkens te maken heeft is niet duidelijk. De Latijnse naam is wat logischer. Allereerst: polýgonum is veelknopig; op elke knoop van de stengel zit een blad en een klein roze bloempje. Het tweede deel: aviculáre is voer voor vogels; avis is vogel, denk maar aan Avifauna – vogel dierenrijk. Al die bloempjes zullen wel zaad vormen en op die manier een voedselbron voor vogels zijn. Naast de naam varkensgras komen ook de namen zwienegras, zwijntjesgras, op Walcheren varkensgors, en mottegras in o.a. Groningen. Als we weten dat mot zeug betekent, zijn we weer bij het varken terug. Een heel andere benaming is bloedkruid. De rode vlekken op de bladeren zouden verwijzen naar het bloed van Christus. De plant is tevens verwant aan het perzikkruid dat ook bruinrode vlekken heeft op de bladeren. Varkensgras heeft volgens oude overlevering ook geneeskrachtige stoffen. Het zou goed zijn tegen buikloop, bloedspuwingen en overmatige menstruatie. Vandaar ook bloedkruid? Een Middeleeuwse benaming van zo rond 1100 is weggras. Duidelijker kan niet, want je vindt het overal op straat en langs wegen. Een laatste naam komt voor op Zuid Beveland: strekgras, van het middel nederlandse woord streck, dat sterk betekende. En sterk is het zeker. Tekst: Betty Elkerbout Foto’s: Tineke Jongsma Gegevens ontleend aan: Planten en hun naam van H. Kleijn



21

Boekennieuws KNNV leden ontvangen 10% korting bij de aanschaf van boeken van de KNNV-uitgeverij. Je kan de boeken bestellen via Els Sanderse 0223-612548 of [email protected], je hoeft dan geen portokosten te betalen, bovendien sponsor je ook nog onze afdeling. Boeken kan je na circa één week afhalen bij Els.

Natuur aan huis Meer dieren in uw tuin

Auteur: Hans Peeters Prijs: € 29,95 Een prachtig ideeën- en kijkboek over vogel- en natuurvriendelijke tuinen en erven. Hoe kun je alle seizoenen optimaal genieten van prachtige natuur aan huis? Laat je inspireren en lok vogels, vlinders, bijen en andere dieren naar je tuin. Met honderden tips, foto's en praktijkvoorbeelden!

Van Zaaien tot oogsten Praktijkgids voor de moestuin

Auteur: Hans van Eekelen Prijs: € 14,95 Een praktische zakgids voor (biologische) moestuin. Lekker overzichtelijk en compact. Je leert in een handomdraai bekende soorten groenten kennen en hoe je ze makkelijk kunt telen, oogsten, bewaren en verwerken. Met extra informatie over nuttige én minder nuttige kruiden en insecten: combineer planten die goed bij elkaar passen, bestrijd plaaginsecten met nuttige insecten en maak gebruik van kruidenextracten.

Fotogids Larven van Libellen Auteur: Christophe Brochard & Ewoud van der Ploeg Prijs: € 47,95 Een complete fotogids voor de herkenning van libellenlarven. Beschrijft 80 soorten larven van libellen en waterjuffers van Noordwest-Europa. Met heldere soortbeschrijvingen, waarnemingstips en achtergrondinformatie over de ecologie van libellen, het zoeken, vangen en uitkweken. Geïllustreerd met meer dan 650 unieke foto’s van libellenlarven en hun leefmilieu.



Secretariaat: Noordzeestraat 52, 1784 BS Den Helder. Drukwerk: Rieuwert Sanderse

Recommend Documents