Search Ingenieursbureau: cradle to cradle kantoor te Amsterdam Projectgegevens Opdrachtgever Architect Gebruiker
: : :
Search Holding B.V. Witteveen Visch Architecten Search Ingenieursbureau B.V., Amsterdam
Duurzaamheidadviseur : Constructieadviseur :
Search Ingenieursbureau B.V., Amsterdam Raadschelders Bouwadvies Spaarndam
Aannemer Energiepalen Energiedak Bouwperiode Omvang
: : : : :
Search Ingenieursbureau B.V., Amsterdam Betonson, Son Energydak bv, Gemert september 2007 - februari 2008 1.200 m2, over twee bouwlagen
Aanneemsom
:
! 1,8 miljoen.
Het pand is gerealiseerd tegen marktconforme kosten. De voor duurzaamheid gereserveerde 10% extra budget voor mogelijke extra kosten hoefde niet te worden aangewend. De locatie Het kantoor van Search ligt aan de Petroleumhavenweg te Amsterdam, direct naast de Ringweg A 10. Petroleumhaven, AmsterdamIn deze haven, gelegen aan de zuidzijde van het Noordzeekanaal ter hoogte van de Coentunnel, was de waterbodem zeer verontreinigd met polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's) en minerale olie. Rijkswaterstaat rondde eind 2005 de sanering van de vervuilde waterbodem af om te voorkomen dat de verontreiniging de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater verder zou aantasten. De oorzaken van de vervuiling liggen in een ver verleden. Decennialang werd er niet al te omzichtig gemanoeuvreerd bij het laden en lossen van olievaten. Het milieubewustzijn kwam immers pas in de tweede helft van de twintigste eeuw opzetten. Ook de Staat der Nederlanden droeg stevig bij aan de verontreiniging; Koningin Wilhelmina sommeerde bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog alle olietanks in de haven lek te steken, opdat de Duitse bezetter zich niet tegoed zou doen aan de nationale olievoorraden. In de naoorlogse decennia hebben verschillende bedrijven nog verder een steentje bijgedragen aan de vervuiling.
Pagina 1 van 1
De locatie, vlak bij de Coentunnel, maakt dat de luchtkwaliteit niet de beste is. Het verkeer zorgt met name in de ochtend- en avondspits voor hoge CO2concentraties. In een gebied met een dergelijk verleden en met matige luchtkwaliteiten is met de realisatie van een C2C-kantoor een mooier symbool van verduurzaming niet denkbaar. Het gebouw Voorzijde met entreeOp de plek waar het oude bedrijfskantoor van Search stond, is een nieuw duurzaam kantoor gebouwd. Het gebouw - 50,5 meter lang, 12 meter breed en 6,60 meter hoog - doet dienst als kantoor, trainingsruimte en laboratorium en heeft een mooie vormgeving. Bij de keuze van de bouwtechniek en de bouwmaterialen stond duurzaam bouwen centraal. Het bedrijfskantoor is bovendien snel en duurzaam te slopen. Hiermee werd al in de ontwerpfase rekening gehouden. Het gebouw staat met de 'rug' naar de wind en de kou, en met het 'gezicht' naar de warmte en het licht. 's Zomers openen zich bij te hoge temperaturen dakramen om voor verkoeling te zorgen. Het twee verdiepingen tellend gebouw is ontworpen als houtconstructiebouw (prefab) met een plat dak. Hiervoor is gekozen omdat hout een hernieuwbare grondstof is. Het gebouw heeft een sobere, maar sterke uitstraling. Belangrijke kenmerken van het gebouw zijn de doosvorm en de schuifpanelen aan de zuidwestkant van het gebouw waar de raampartijen zijn geplaatst. Buiten kantoortijden gaan deze schuifpanelen dicht, waardoor zij zorgen voor inbraakbestendigheid en voorkomen dat warmte en kou verloren gaan. Vanaf de ontwerpfase is rekening gehouden met eventuele uitbreiding van het gebouw, een grotere energiebehoefte en de mogelijkheid om de inrichting van het kantoor aan te passen aan toekomstige eisen.
Pagina 2 van 2
Uitgangspunt voor het gebouw is de C2C gedachte. Het gebouw moet één zijn met zijn omgeving en bijdragen aan de kwaliteit van de omgeving door het te laten functioneren als een boom. Of om de woorden van C2C architect William McDonough te spreken: "A building is like a tree, standing in a city that is like a forest". Het functioneren als een boom uit zich in de zelf voorzienende energieopwekking, het water- en materiaalgebruik, en de luchtzuivering. De wortels van het gebouw zijn de heipalen, die een rol hebben bij de energiehuishouding. Als bladeren kunnen de luchtfiltering, de PV-cellen en de windmolens worden beschouwd. Het gebouw werkt 'ademend'; de dakramen en de schuifpanelen werken als 'poriën' waarmee het zich kan openen of sluiten. In de energievraag wordt voorzien door de volgende maatregelen en installaties: * Oriëntatie op de zon door het gebouw met de rug naar de kou en wind, en het gezicht naar de zon en licht te richten. Dakramen en schuifpanelen zorgen voor verkoeling of houden de warmte juist vast; * Voor de verwarming/koeling en de warmwatervoorziening is gekozen voor een 100 m2 groot energiedak, in combinatie met een Energyguard; * in de heipalen onder het gebouw zijn verticale lamellen aangebracht voor warmte-/koudeopslag; * vloerverwarming zorgt voor gelijkmatige verwarming en koeling, en draagt bij aan de goede klimaatbeheersing in het gebouw.
Pagina 3 van 3
Meer specifiek zijn in het gebouw de volgende technische innovaties toegepast: * Een warmtepomp drijft het verwarmings-/koelingssysteem aan, waarmee een gasleiding overbodig is; * de fundering van het gebouw bestaat in totaal uit 56 heipalen. In verband met de warmte-/koudeopslag zijn 22 extra heipalen aangebracht. Op de fundering ligt een vloer van prefab betonplaten met daaronder een extra dikke en kwalitatief hoogwaardige polystyreen isolatie. De ramen zijn van drielaags glas; * energieopwekking vindt plaats met twee verticale windmolens op het eigen terrein van de Britse leverancier Quiet Revolution en 55m2 PV-cellen wekken elektriciteit op. Een teveel aan opgewekte energie wordt teruggeleverd aan het elektriciteitsnet; * de verlichting is voorzien van daglichtsturing en aanwezigheidsdetectie; * in het kantoor bevindt zich zowel een drinkwater- als een grijswaterleidingsysteem. De opvang van het water voor het grijswatersysteem vindt plaats op het dak voor de spoeling van de wc's en de koeling van laboratoriumapparatuur, wat ! 20.000 aan kosten voor leidingwater scheelt; * een grijswater- en een schoonwaterboiler voorzien in warm water; * de prefab wanden zijn voorzien van glaswanden en sparingen. Ook het dak bestaat uit houten prefab delen; * bij eventuele sloop zijn alle houten prefab delen opnieuw te gebruiken; * voor de inrichting van het bedrijfskantoor is gekozen voor duurzaam kantoormeubilair; * voor de luchtbehandeling in het gebouw is een kanalenstelsel aangebracht onder de plafonds. Op het dak is een warmteterugwinkast geplaatst. De lucht in het kantoor wordt van buitenaf betrokken en is met name tijdens de ochtend- en avondspits van matige kwaliteit (fijnstof en te hoge CO2-waarden). het luchtsysteem zorgt voor zuivere lucht in het kantoor door onder andere voorfiltering op fijnstof. Het klimaatsysteem en de luchtbehandeling zijn elektronisch geregeld, waarbij zuurstofmeting plaatsvinden. Bij zuurstoftekorten gaan ramen in het dak open. Met behulp van plaatwisselaars in de luchtbehandelingskast (WTW-kast) wordt 90% van de afgezogen warmte en kou teruggevoerd naar het gebouw. Slechts 10% gaat verloren.
Pagina 4 van 4
Het proces Interieur met C2C stoelenHet idee is ontstaan vanuit de interesse en het enthousiasme van directeur Anne-Marie Rakhorst voor duurzaam ontwikkelen, waarover zij in 2007 een boek publiceerde, Duurzaam ontwikkelen… een wereldkans. Het kantoor is mede geïnspireerd door het Cradle to Cradle-concept. Bij het ontwerp zijn de simpele ontwerpcriteria van Braungart en McDonough toegepast. Alles wat aan grondstoffen en materialen wordt gebruikt, moet na gebruik bio-afbreekbaar zijn of terugkeren in de kringloop van technische materialen. Daarmee moet al in de ontwerpfase rekening worden gehouden. Een gebouw (of product) moet zich bovendien onderscheiden door een mooie vormgeving en een concurrerende prijs. De energieprestatie moet optimaal zijn. Er mag geen materiaal- of grondstoffenverlies optreden bij de productie of de bouw. Lucht en water moeten gezuiverd het gebouw uitkomen. Voor de ontwikkeling van Amsterdam had Search intensief contact met Michael Braungart en ook de architect (George Witteveen) had toen al een workshop gevolgd en heeft zich daardoor laten inspireren. Om de C2C-principes goed te kunnen doorgronden, hebben adviseurs van Search uiteindelijk een masterclass gevolgd bij EPEA bij Michael Braungart. Voor de nieuwbouw van het eigen kantoor in Heeswijk (afronding eind september - begin oktober 2008) heeft Search het voortschrijdend inzicht en de opleiding goed kunnen gebruiken. Keuzes Bij het maken van de diverse keuzes voor het Amsterdamse nieuwbouwproject stond de gebruiksfunctie van het gebouw centraal. Het gebouw doet dienst als kantoorruimte voor de eigen bureaumedewerkers, als laboratoriumruimte en als trainingsruimte. Bij de keuze van de bouwtechniek en de bouwmaterialen stond vast dat het kantoor duurzaam moest worden gebouwd. Na goedkeuring van het ontwerp, heeft Search Ingenieursbureau B.V. het projectmanagement van de bouw zelf ter hand genomen. Er volgde een periode van intensief zoeken naar duurzame bouwtechnieken, -installaties en -
Pagina 5 van 5
leveranciers. Geen eenvoudige zaak, ervoer Search, want het aantal leveranciers dat daarvoor de gewenste oplossingen kan bieden, is klein. De beslissing om de hoofdaannemersrol te behouden kwam voort uit het gevoel vanuit die positie de ambities te kunnen realiseren. Search heeft zo zelf dus een heel brede verkenning kunnen doen naar tal van mogelijke systemen, materialen en methoden en de betreffende leveranciers ook kunnen inspireren en bij elkaar kunnen brengen, kennis laten delen en oplossingen laten verzinnen. De opgedane ervaring komt vervolgens van pas bij de advisering van de producerende industrie in hun projecten namens de opdrachtgevers van Search. Dit dient twee doelen: Search brengt kennis over naar de aannemer op en laat inzien wat innovatie betekent en zelfs een unieke positie in de markt kan opleveren. Ten tweede moedigt Search hierdoor producenten aan vooral door te gaan met de ontwikkeling van duurzame producten, een 'prikkel' richting de industrie die in de traditionele verhouding met een hoofdaannemer niet zo vaak wordt gegeven. Kosten en baten Aanvankelijk verwachtte Search dat de duurzaamheid een extra investering zou vergen. Daarom ging Search uit van 10% extra financiering, maar de uiteindelijke bouwprijs bleek helemaal niet hoger te zijn. Het gebruik van de Groenfinanciering, subsidiemogelijkheden en fiscale voordelen door extra investeringsaftrek droeg met ! 300.000,- bij aan de financiering. Ook zonder deze extra's is het gebouw overigens concurrerend met een traditioneel kantoor. De besparingen met het water van jaarlijks ! 20.000,- en de opbrengsten uit de energielevering dragen hieraan bij.
Opschaling De hoofdvestiging van Search in Heeswijk wordt binnenkort ook aangepakt. Bij de uitbreiding van dat gebouw kan Search zelfs een stap verder gaan dan in Amsterdam. Rondom het gebouw wordt een ecopark met waterpartijen aangelegd voor waterzuivering met behulp van helofyten. Daarnaast gebruikt Search Ingenieursbureau B.V. het pand voor haar klanten als voorbeeld van een duurzame en C2C-aanpak voor gebouwen. Duurzaamheid
Pagina 6 van 6
Het toepassen van C2C-principes uit zich in meerdere aspecten: * Het gebouw is eenvoudig en duurzaam te slopen waarbij de delen en materialen minstens een gelijkwaardige functie kunnen krijgen. De verbindingen tussen de verschillende bouwonderdelen zijn dusdanig dat deze weer gemakkelijk uit elkaar kunnen; * hout als vernieuwbare grondstof is het belangrijkste bouwmateriaal; * de materialen zijn of bio-afbreekbaar of kunnen naar de technische kringloop terugkeren; * het gebouw levert meer energie dan het gebruikt; * de aangevoerde lucht wordt eerst op fijnstof voorgefilterd, waardoor het gebouw luchtzuiverend werkt (afgevoerde lucht is schoner dan de omgevingslucht). Water Het dak dient als opvang voor hemelwater dat voor doorspoeling van de wc's en koeling van de apparatuur in het laboratorium wordt gebruikt.Leidingen Energie Het gebouw is energieleverend door een mix van maatregelen. Allereerst is het primaire gebruik van energie zo laag mogelijk gehouden door isolatiewaarden van de constructie en de ramen. Houten schuifpanelen voor de raampartijen, die 's nachts dicht kunnen, beperken verdere energieverlies. Een 100 m2 groot energiedak, in combinatie met een Energyguard, zorgt voor de verwarming/koeling en de warmwatervoorziening. De warmte en koude wordt opgeslagen in de heipalen onder het gebouw. Een warmtepomp drijft het verwarmings- en koelingssysteem aan via vloerverwarming. Verder wekken twee verticale windmolens op het eigen terrein en 55m2 PV-cellen elektriciteit op. Het overschot wordt teruggeleverd aan het elektriciteitsnet. Afval en toekomstwaarde Het afval bij de productie van de verschillende bouwonderdelen is tot een minimum beperkt gebleven. Ook over het gebruik van het gebouw op een hoogwaardige manier na afloop is rekening gehouden. Het gebouw en de verschillende onderdelen zijn demontabel zodat onderdelen na de afdank minimaal een gelijkwaardige functie kunnen hebben. Binnenmilieu, gezondheid en comfort De vloerverwarming zorgt voor een aangenaam binnenklimaat. Het klimaatsysteem en de luchtbehandeling zijn elektronisch geregeld waarbij zuurstofmeting plaatsvindt; bij zuurstoftekorten gaan ramen in het dak open. De verlichting is voorzien van daglichtsturing. Urban windturbines Foto: Search Ingenieursbureau B.V.Search Ingenieursbureau B.V. is een van de eersten in Nederland die - niet voor een proefopstelling - maar voor de opwekking van eigen elektriciteit gebruik maakt van kleine windturbines in de gebouwde omgeving, ook wel urban windturbines genoemd. Het type waarvoor Search heeft gekozen is de Quiet Revolution van Britse makelij. De mast is 9 meter hoog; de turbine zelf is 5 meter hoog en 3,1 meter breed. De plaatsing is eenvoudig geïntegreerd met het parkeerterrein naast het kantoorgebouw en vraagt nauwelijks extra ruimte.
Pagina 7 van 7
De verwachte opbrengst per windturbine is 6.000 - 10.000 kWh per jaar. Samen met de PV-panelen op het dak (opbrengst ca. 4.500 kWh) levert dit Search Ingenieursbureau B.V. naar verwachting ruimschoots voldoende elektriciteit op om in de eigen behoefte (op jaarbasis 15.000 kWh) te voorzien. Tijdens kantooruren kan de energievoorziening worden aangevuld met stroom uit het net; 's avonds en in het weekend kan het gebouw stroom leveren aan het net.Foto: Search Ingenieursbureau B.V. De redenen waarom Search Ingenieursbureau B.V. voor de Quiet Revolution heeft gekozen zijn: * hij maakt weinig lawaai (quiet) * de turbine krijgt een elektrische puls om te gaan draaien; hierdoor komt de turbine sneller op toeren ook bij kleine windsnelheden, levert daardoor meer energie en - niet onbelangrijk - er is minder onderhoud nodig doordat de turbine gelijkmatig draait * de vorm van het type 'Darrieus rotor' functioneert goed bij wisselende windsnelheden in de gebouwde omgeving * het is een fraaie vorm
Pagina 8 van 8
Pagina 9 van 9
