Schrijven over je eigen ziekte Kanker weer bíjna opgelost Immunotherapie kansrijk Kroketten tegen kanker Verhaal MMV ambassadeur maakt indruk

6

Jaargang 40 Juli 2013 Uitgave van MMV

Schrijven over je eigen ziekte • Kanker weer bíjna opgelost • Immunotherapie kansrijk • Kroketten tegen kanker • Verhaal MMV ambassadeur maakt indruk

Advertenties

Uw huid is het waard: Colladeen Derma Plus.

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected]

Welke Multi van Lamberts past bij u?

Lamberts adv Colladeen A5.indd 1

05-12-12 11:07

?

? Lamberts heeft een uitgebreid assortiment multi’s passend bij een specifieke leeftijd of leefstijl. Zo kan het kind, de puber, volwassene of (amateur)sporter altijd een passende keuze maken. Meer informatie via www.hb08.nl

Informatie via www.hb08.nl tel 088-0075700 mail [email protected] Lamberts adv Multi A5.indd 1

05-12-12 10:57

Dubbele moraal

Journalist schreef over eigen ziekte

‘Paternalistisch overheidstoezicht op het privé-leven van burgers is ongepast en verwerpelijk.’ Een zin uit het verkiezingsprogramma van de VVD in 2010, dat als opstap functioneert naar de liberale conclusie dat de partij ‘tegen het straffen is van ongezond gedrag door hogere verzekeringspremies.’ Deze liberale belijdenis kwam spontaan in mijn herinnering bovendrijven, toen de politici Els Borst (D66 en ex-minister van volksgezondheid) en Heleen Dupuis (VVD-senator) zich onlangs publiekelijk met de gewetens van burgers gingen bemoeien.

Nico Hoffer schreef als journalist over de meest uiteen­ lopende onderwerpen. Nooit had hij gedacht nog eens over zijn eigen ziekte te schrijven. Bewust koos hij voor een combinatie van reguliere behandeling en niet-toxische tumortherapie. Zijn motto: Aanvaarden en Aanpakken. Petra Pronk interviewde hem.

Beide politici die de vrijheid van menselijk handelen ongekend hoog in het vaandel hebben, was plotseling een helder inzicht ten deel gevallen met betrekking tot de vraag of ouders hun kinderen wel of niet tegen mazelen moeten laten inenten. ‘Als alles de wil van God is, dan is de uitvinding van het vaccin dat ook’. Dat heldere inzicht moesten predikanten bliksemsnel onder hun gelovigen verspreiden.

De medisch ethica Dupuis ging op de televisie nog een stapje verder: ze suggereerde dat ouders eigenlijk verplicht moesten kunnen worden om hun kinderen te laten inenten, teneinde de kinderen mogelijk toekomstig lijden te besparen. Ik bemoei me niet met de keuze van ouders om hun kinderen wel of niet te laten vaccineren. Dat is in geweten hun keuze, en ik ga er zonder meer vanuit dat ze daar niet luchthartig mee omgaan. Dat genoemde politici zich om de gezondheid van onze jeugd bekommeren en de overheid in actie willen laten komen, is op zich prima. Maar laten ze zich dan eerst eens bekommeren om een veel groter probleem dan dat van een zeer beperkte groep ouders en hun kinderen. Dat kan bovendien worden aangepakt zonder de vrijheid van geweten aan te tasten. Ik heb het over onverantwoorde voeding en leefstijl, een verschijnsel dat jaarlijks resulteert in vele duizenden slachtoffers: kanker, obesitas, hart- en vaatziekten. Daarover is het in liberale kring echter oorverdovend stil.

En weer hebben we kanker bíjna opgelost De twee gelauwerde wetenschappers Clevers en Bernards weten het zeker: over 20 jaar gaan we de oorlog tegen kanker winnen. Het stond in juni van dit jaar in alle kranten. De voorspelling kwam Ellen Hameeteman bekend voor. Ze dook in het archief en vond voorspellingen die verdacht veel op de huidige lijken.

Immunotherapie heeft toekomst bij darmkanker

4

6

10

Steeds meer mensen krijgen de diagnose darmkanker te horen. Momenteel gaat het om 35 mensen per dag. Immunotherapie lijkt dé aanvullende therapie van de toekomst. Boven alles gaat echter een gezond leef- en voedings­ patroon, meldt dr. Hans Stoop.

Kroketten tegen kanker

14

In het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis (AVL) krijgen patiënten kroketten want dat is goed voor ze. Gewoon een beetje extra bijvoeding, onthulde een prominent behande­ laar uit het AVL. Kanker krijgen is volgens hem gewoon pech. Hij vindt het een wonder dat er zoveel mensen oud worden zonder kanker te krijgen, bericht Arjan van Laar in de rubriek In de media.

Verhaal van Marlie Hillekens maakt indruk De bezoekcijfers van mmv.nl schoten als een raket omhoog nadat MMV-ambassadeur Marlie Hillekens in het tv-programma Hollandse Zaken had verteld over haar moeder. Die besloot te stoppen met de chemokuren en over te stappen op het Moerman­ dieet. Vervolgens leefde ze nog 40 jaar. Dat maakte zowel in als buiten de studio grote indruk.

19

Cor van Groningen eindredacteur Uitzicht

3

Nico Hoffer (63) wist al jong dat hij journalist wilde worden. “Ik hou van mensen, ik hou van taal en ik ben nieuwsgierig – van het gebroken been van mijn buurman tot gebeurtenis­ sen in Syrië.” Maar dat hij ooit nog eens in zijn eigen krant het verhaal van zijn eigen ziekte zou schrijven, had hij nooit kunnen denken. Het werd een loflied op de hoop. Tekst: Petra Pronk – Foto: Yke Ruessink

‘Niet knakken als riet, maar buigen als bamboe’

A

ls pas afgestudeerd journalist kon Nico Hoffer een baan krij­ gen bij het Parool, maar hij koos bewust voor de regionale journalistiek, vanwege de directe band met de lezer. Verbinding is een woord dat als een rode draad door zijn leven loopt. Iets waar hij veel waarde aan hecht, zowel professioneel als privé. Aanslagen op die verbinding kwam hij moeilijk te boven. Er waren er vier. De vroege dood van zijn moeder, de vreemde dood van zijn vader (door legionellabesmetting) het vertrek van zijn geliefde partner na dertig jaar huwelijk, en 5 jaar geleden het bericht dat hij kanker had. “Maar”, benadrukt Nico Hoffer, “daar­ tegenover staan zeker twintig positieve dingen. Een gelukkige jeugd, een prach­ tige verkeringstijd, een rijk huwelijk met als motto ‘samen leven voor anderen’, het krijgen van 4 kinderen…. We wilden een huis van warmte zijn en niet van steen. Dat hebben we in elk geval waar kunnen maken.” Het is tekenend voor zijn levensinstel­ ling: bewust positief. “Ik ben aanhanger van een aantal eenvoudige waarheden, waaronder de twee A’s: Aanvaarden en Aanpakken. In ieder leven gebeuren dingen die je niet wilt, maar die je niet kunt veranderen. Daarom is het prettig als je na de boosheid en andere emoties tot het inzicht kunt komen dat met de deuren slaan niet helpt. Het is zaak om wat je overkomt uiteindelijk te aanvaar­ den en dan niet bij de pakken neer te zitten, maar aan te pakken. Niet denken:

4

‘Wat ben ik zielig, ik zit ook altijd in de hoek waar de klappen vallen of: waarom ik…?’ Maar juist proberen om een uitweg te vinden en zo goed mogelijk verder te gaan op de nieuwe weg. Niet knakken als riet, maar buigen als bamboe.”

Optellen

Dat deed hij toen hij bijna vijf jaar gele­ den de diagnose kanker kreeg nadat hij met een jeukende schouder naar de huis­ arts was gegaan. 1764 dagen geleden, om precies te zijn. “Ik tel op, niet af”, zegt hij nuchter. De jeuk in zijn schouder bleek het gevolg van een kwaadaardige tumor in mijn linkernier. “Mijn eerste gedachte was: ‘Haal ik het eeuwfeest van mijn moeder nog wel? Mijn tweede gedachte met betrekking tot kanker was : waarom ik niet? Die laatste gedachte vond ik ver­ sterkend. Ik dacht niet, zoals je zo vaak hoort: ‘Waarom ik?’ Maar: waarom ik niet? Dat was het begin van verwerken.” Een paar weken later ging de nier eruit. Zijn voormalig huisarts Bertil de Klyn, al 20 jaar NTTT-arts, zei: : ‘Ik kan je helpen om zo sterk mogelijk naar de operatie toe te gaan en zo goed mogelijk te her­ stellen’. Dat is gebeurd.” Nico trok alles uit de kast om erbovenop te komen, van gezond eten en voedingssupplementen tot veel bewegen, psychotherapieën betere ademhaling. Hij koos bewust voor een combinatie van reguliere behandeling en niet-toxische tumor therapie (NTTT). “Wat mij aan­ spreekt is dat deze therapie een beroep doet op het zelfgenezend vermogen van

het lichaam. Ons lichaam kan heel wat, maar we mogen het wel een beetje hel­ pen. Je moet luisteren naar de signalen van het lichaam en het de juiste onder­ steuning bieden. Door samen te werken ontstaat er een klimaat van vrede en positivisme. Dat spreekt mij meer aan dan de terminologie ‘sta op tegen kanker’ of ‘vechten tegen je kanker’. Ik ga geen oorlog voeren tegen mijn tumoren. Ik zie het zo dat we een poosje met elkaar oplopen. Dan kan ik ze maar beter omarmen tot de tijd dat we misschien ooit afscheid mogen nemen.”

Uitzaaiingen

Na een jaar werden er uitzaaiingen geconstateerd in zijn longen. Voor Nico een reden om op zoek te gaan naar een goede Nijmeegse nierspecialist. Hij omschrijft zichzelf als ‘van het positief aanvallerige’. Met succes, want twee jaar lang ging hij klachtenvrij door het leven. Er zaten veel kleine tumoren in de longen, maar ze groeiden niet. Mede

Interview met journalist Nico Hoffer (1)

dankzij de natuurlijke aanpak, denkt hij. Eind 2011 veranderde dat: groei. De specialist stelde een experimentele behandeling met radioactiviteit voor. Dat was een dilemma. Nico komt uit de protestjaren zestig, zeventig van de vorige eeuw. Een dwarse generatie. “Ik had destijds gedemonstreerd tegen kernenergie en radioactiviteit. Wilde ik dat dan nu in mijn lichaam? Ik wist het niet. Maar ik wist wel dat ik wilde leven en mijn intuïtie is daarbij heel belang­ rijk. De kosmos helpt mij. Of dat nu God is of een onbekende grootheid weet ik niet, maar ik heb geleerd daarop te vertrouwen en op mijn intuïtie. Als ik een rood licht aan de horizon bespeur, springt dat meestal op groen voordat ik er ben. Dat ervaar ik dan als een aan­ wijzing dat ik een bepaalde weg mag kiezen.” Hij had altijd zijn intuïtie gevolgd en in de hoop dat die ook nu tot hem zou spreken vertrok hij naar het klooster in

Egmond aan Zee voor een weekje rust. Na terugkeer werd een hersentumor vastgesteld. Daarmee kwam hij niet meer in aanmerking voor de experimentele therapie. In plaats daarvan kreeg hij een intensieve bestraling van 20 minuten. Die kwam hij door met de F6-ademha­ ling. Een rustige vorm van ademhaling waarbij je je ademhaling aanmerkelijk vertraagt en zoveel mogelijk afstemt op je hartslag. Dat stelde hem in staat om 20 minuten doodstil te blijven liggen. “Ik deed de gekste dingen terwijl ik daar in die buis lag”, herinnert hij zich. “Moeilijke rekensommen maken, inge­ wikkelde woorden spellen. In-su-bordi-na-tie. Clau-stro-fo-bie. Hot-ten-totten-ten-toon-stel-ling. Zo sla ik me door alles heen: soms met humor, soms met woorden en soms met stilte. Dat is hoe het bij mij werkt. Ik moet het woorden geven, want als ik mijn gedachtes, ver­ moedens, angsten binnenhoud is het de dood in de pot. Het moet eruit, althans bij mij.”

De aanpak had succes, want na een half jaar was de tumor verdwenen. Vorig jaar werden nieuwe tumoren op een rib en een knie geconstateerd. De knie werd geopereerd en bestraald. Inmiddels kan hij weer fluitend kilo­ meters lopen. De tumor op de rib houdt zich rustig en Nico doet hetzelfde. Hij werkt weer gewoon, schreef een boek met mooie verhalen over bijzondere bewoners in Achterhoek, Veluwe en Salland en hij geniet volop van het leven.

Nieuwe wending

Onlangs kreeg zijn ziektegeschiedenis een nieuwe wending. De bloedvatremmer die hij gebruikt voor de bestrijding van zijn nierkanker is voorlopig uitgewerkt. Nu staat hij voor een lastige keuze tussen twee behandelmethoden, waaronder een experimentele met mogelijke extra risico’s. Hoe hak je zo’n knoop door? Nico’s oplossing leest u in het volgende nummer van Uitzicht.

5

En weer hebben we kanker bíjna opgelost “Volksziekte over 20 jaar goed te behandelen”. “Oorlog tegen kanker gaat eindfase in”. Zomaar twee kranten­ koppen uit juni dit jaar. Ze staan boven artikelen waarin gelauwerde kankeronderzoekers euforisch spreken over een zeer nabije toekomst waarin kanker beheersbaar zal zijn. We hebben de sluipmoordenaar in het vizier, nu écht. Het is alleen nog een kwestie van schieten. Het verleden leert helaas dat dergelijke opgetogen voor­ spellingen vrijwel nooit uitkomen. De vraag is waarom wetenschappers ze toch doen. Tekst: Ellen Hameeteman

K

anker? Dat is over vijftig jaar niet meer dan een verkoudheidje, denkt de Russische wetenschapper en Nobelprijswinnaar Alexander Varshavsky. De fundamentele biologie zal binnen afzienbare tijd zorgen voor “een radicale genezing van kanker”, zo liet Varshavsky zich eind juni ontvallen toen hij in Madrid een onderscheiding ontving voor zijn onderzoek naar het afsterven van cellen. Dichter bij huis roeren twee Nederlandse, eveneens gelauwer­ de, kankeronderzoekers zich. De strijd is technologisch gewon­ nen, zo laten zij de media in al even eufore bewoordingen als Varshavsky weten. Het betreffen Hans Clevers, voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) en René Bernards, groepsleider Divisie Moleculaire Carcinogenese bij het Nederlands Kanker Instituut en oprichter van biotechbedrijf Agendia. “We zijn op het punt aanbeland dat de ziekte niet langer een fundamenteel wetenschappelijk probleem is. Het is nu vooral een executievraagstuk”, tekent het Financiële Dagblad 13 april van dit jaar op uit de mond van Bernards. Hij en Clevers zijn ervan overtuigd dat we genoeg weten om met succes de laatste fase van de oorlog tegen volksziekte nummer één aan te kun­ nen gaan. Grote winst is vooral behaald bij het diagnosticeren, aldus Clevers. Pas sinds een jaar of twee, drie is met grote pre­ cisie bij iedere patiënt vast te stellen hoe een tumor zich zal ontwikkelen en welk defect deze heeft. Het komt nu aan op het testen van medicijnen, het delen van DNA-kennis en op geld. In De Telegraaf verschijnt op diezelfde dag een groot interview met Bernards, die daar nog steviger militair jargon bezigt. “Nú pas kunnen we het gevecht tegen kanker in zijn volle omvang voeren. We hebben het strijdtoneel in beeld, kennen de tegen­ stander en hebben de munitie in huis – twintig tot dertig doel­ gerichte gengeneesmiddelen – om die strijd te winnen.” Toen

6

Richard Nixon in 1971 de ‘War on Cancer’ uitriep, wist de we­ tenschappelijke wereld “geen snars” van kanker, zegt Bernards. Nu is dat heel anders en de komende twintig jaar zal het totale beeld van diagnostiek en behandeling van kanker volkomen op zijn kop gaan. Over twintig jaar zal kanker voor 90 procent een chronische en goed te behandelen ziekte zijn. Dat is best een stoere uitspraak, geeft Bernards toe. “Als je ziet dat nú gemiddeld 55 procent geneest, dan is er nog een hele weg te gaan naar de 90.” Desondanks blijft hij even overtuigd. “We maken echter nu enorme sprongen. Want we zijn doorge­ drongen tot de kern van kanker.” Op 8 mei zit Bernards bij De Wereld Draait Door, een dag nadat bekend werd dat Bernards de prestigieuze Prijs Akademie­ hoogleraren, een oeuvreprijs van de KNAW, heeft gewonnen, en vertelt daar hetzelfde verhaal. Even daarvoor, begin maart, dook hoogleraar systeembiologie Hans Westerhoff op in de media, waar hij het bekendmaken

kaart kunnen we zeggen: hoeveel wegen gaan er naar Rome, en waar moeten we ze in die tumor allemaal blokkeren?”

Hyperbolen

Kanker een loopneus. Kanker een chronische ziekte. Veertig jaar geleden wisten we geen snars, nu zijn we doorgedrongen tot de kern. We hebben het strijdtoneel in beeld. We hebben de munitie in huis. We weten welke weggetjes we moeten blokkeren. Grootste doorbraak aller tijden. Het klinkt allemaal prachtig. We willen het geloven, nu meteen. En waarom zouden we het niet geloven? Bernards, Clevers en Westerhoff staan hoog aangeschreven, behoren tot de wereld­ top, zijn herhaaldelijk gelauwerd en de onderzoeken waarmee zij bezig zijn zijn razend interessant. Toch is het de vraag of hun hyperbolen bewaarheid zullen worden. De heilige graal tegen kanker is in het verleden herhaaldelijk geclaimd door enthousiaste wetenschappers, maar keer op keer bleek dat ze het bij het verkeerde eind hadden. Een paar voorbeelden.

van de complete biochemische routekaart van de mens “een van de grootste wetenschappelijke doorbraken aller tijden” noemde. “We begrijpen nu voor het eerst hoe een mens zich­ zelf precies maakt uit de voeding die hij tot zich neemt”, aldus Westerhoff in De Volkskrant. De kaart kan onder andere van pas komen bij het te lijf gaan van kanker, aldus de bioloog. “We begrijpen wel de autoweg, maar niet de N-weggetjes die zo’n tumor kiest om onze medicijnen te omzeilen. Met deze

De dagbladen van 23 november 1976 berichtten over “volko­ men nieuwe ontwikkelingen” in het kankeronderzoek in Utrecht. “Als het onderzoek in het pathologisch instituut van de Rijksuniversiteit het verloop heeft dat de onderzoekers voor ogen staat, kan over een jaar of vijf de weg gevonden zijn naar immuuntherapie van kanker. Dat wil dan niet zeggen dat ieder mens die aan kanker lijdt genezen is,” en nu komt het: “dat kan 10 à 20 jaar duren.” Inmiddels zijn we 36 jaar verder. Bekend is ook de geschiedenis rond het middel Interferon, dat begin jaren tachtig ruim beschikbaar kwam op de markt. Het medicijn werd aangekondigd als een doorbraak. Op 2 juli 1980 verscheen bijvoorbeeld een uitgebreid artikel in De Te­ legraaf over dit “wondermiddel.” “Ik verwacht binnen enkele jaren zeer indrukwekkende resultaten van dit geneesmiddel”, zei de Deense hoogleraar en Nobelprijswinnaar Christian B. Anfinsen in de krant. De terminaal zieke sjah van Perzië reis­ Lees verder >

7

de af naar Caïro om daar een exorbitant dure interferonkuur te volgen. Het baatte niet. Interferan was geen wondermiddel. De doses die nodig waren om überhaupt effect op een tumor te hebben bleken zelfs toxisch. Zo kunnen we nog wel even doorgaan. Onderzoekers kennen deze verhalen uit het verleden ongetwijfeld. En onderzoekers zijn het er daarnaast inmiddels allemaal wel over eens dat ‘the magic bullet’, hét wondermiddel tegen kanker, niet be­ staat. Desondanks blijven de hyperbolen (grootste doorbraak aller tijden!), de claims (binnen twintig jaar!) en de pogingen kanker met één woord te vangen (executievraagstuk!) opdui­ ken. Hoe komt dat toch?

Schuifeltje

Een eerste verklaring is dat het ontzettend lastig is om hoog­ waardig wetenschappelijk onderzoek begrijpelijk te maken voor een breed publiek. Wetenschappelijke ontdekkingen vinden doorgaans plaats op de vierkante millimeter en wat binnen de onderzoekswereld een gigantische stap is, kan daarbuiten maar een schuifeltje zijn. Vervolgens kost het nog veel tijd, moeite en geld voordat laboratoriumonderzoek leidt tot een voor iedereen beschikbaar medicijn of behandeling. Schuifeltjes ‘scoren’ natuurlijk niet bij het grote publiek en in de media. Om een onderzoek toch voorpaginanieuws te laten worden – en om geld binnen te halen voor verder on­ derzoek – is generaliseren en de complexiteit van de uitkom­ sten bagatelliseren bijna niet te vermijden. Met alle gevaren van dien. Wetenschappers laten zich verleiden tot het doen van emotionele uitspraken en de media werken vervolgens als katalysator.

zonden stuk in de Volkskrant van 12 maart. “De voorspellende waarde van de zogenaamde routekaart, die is bedoeld om de rol van ons genoom in het functioneren van ons metabolisme weer te geven, is – laat ik het voorzichtig zeggen – uiterst laag. (…) Om in deze fase te roepen dat mensen voor 2000 euro hun genoom kunnen laten ‘meten’ om dan een verstandig voedingsadvies te krijgen, en mogelijk zelfs te horen kunnen krijgen dat ze ‘gewoon mogen roken’ (professor Westerhoff op de tv) is echt volslagen flauwekul. En dat is niet goed.”

Hoop

De werkelijkheid is, kortom, complexer dan Clevers, Bernhards en Westerhoff haar afschilderen. Maar wie zit te wachten op een verhaal vol voorbehouden en kanttekeningen? “Het is mooi dat u dat zegt”, reageerde Matthijs van Nieuwkerk op de claim van Bernards dat we over twintig jaar niet meer hoeven te overlijden aan kanker. “Want dan kunnen we hoop hebben.” We willen graag hoop hebben. Maar wat hebben we aan hoop die vals blijkt? Weinig – en ze kan ons tegelijkertijd het zicht ontnemen op de harde wijze waarop kanker zich intussen manifesteert. We kunnen dan wel denken dat we er bijna zijn, feit is dat kanker al vijf jaar lang doodsoorzaak nummer één is in Nederland. In The Globe and Mail van 20 juni betoogt journalist en columnist André Picard in reactie op de berichtgeving rond een recente, gelijksoortige opgetogen ‘revolutie’ in het kan­ keronderzoek in de Verenigde Staten dat wetenschappers moeten uitkijken met het presenteren van doorbraken in opgetuigde persconferenties. Wetenschappelijke resultaten

Biomedisch onderzoek is een langzaam proces, dat leidt tot minuscule veranderingen Want emotioneel zijn ze, de absolute uitspraken van Bernards. Zijn oorlogstaal appelleert aan onze onderbuik. Die emotie is logisch: Bernhards is zeer gedreven en geëngageerd, en boekt binnen zijn vakgebied veel vooruitgang. Maar succesvol on­ derzoek betekent niet per definitie dat behandeling onder handbereik ligt, terwijl hij die suggestie wel degelijk wekt. “Wetenschappelijk gezien zijn we eruit”, zei Bernhards in De Wereld Draait Door. “Alles is onderzocht?”, zei Matthijs van Nieuwkerk. “Ja”, zei Bernhards. “Bijna dan”, vervolgde hij snel. Maar zijn eerste uitspraak blijft hangen. Terwijl zijn collega, prof. dr. Lodewyk Wessels, juist benadrukt dat de weg nog erg lang is. Het huidig kankeronderzoek speelt zich vooral af op het niveau van onze genen. Maar hoewel we sinds tien jaar het menselijke DNA compleet hebben ontrafeld,is er nog steeds geen sprake van de destijds voorspelde revolutie in de geneeskunde. In een interview in het aprilnummer van het blad Delta van de Technische Universiteit Delft zegt Wessels er het volgende over: “Ik zou zeggen dat we nog een tweede berg te beklimmen hebben. We moeten zicht krijgen op alle wisselwerkingen tussen genen en eiwitten en hoe die ervoor zorgen dat een cel in leven blijft. Het duurt nog decennia voordat we dat volledig hebben bereikt.” Dat klinkt heel wat anders dan: “We zijn er wetenschappelijk uit”, “Over twintig jaar is kanker voor 90 procent behandel­ baar” en “We zijn doorgedrongen tot de kern van kanker.” Moleculair bioloog Bas Defize maakt zich intussen boos over het emotionele enthousiasme van Westerhoff en zijn bioche­ mische routekaart. “Kretologie, dat is het”, zegt hij in een inge­

8

lenen zich er naar hun aard simpelweg niet voor om op zo’n manier aangekondigd te worden, zegt Picard. Tegelijkertijd treft journalisten blaam. Picard drukt zijn collega’s op het hart zich niet te laten leiden door wensdenken. “De realiteit is dat biomedisch onderzoek een langzaam proces is, dat leidt tot minuscule veranderingen. Feit is dat het vinden van nieuwe behandelingen tegen kanker heel veel tijd en heel veel geld kost. Het is een onderneming die het waard is ge­ steund te worden, maar niet iets om overspannen verwach­ tingen over te wekken en luchthartig over te bluffen.” De taal van de wetenschap en de medische wereld moet daarente­ gen voorzichtig en bescheiden zijn, aldus Picard, júist omdat ziektes als kanker “onbarmhartig en mensonwaardig zijn.” Ten slotte: bovenstaande analyse bewijst maar eens dat wie al te veel hoop vestigt op grote uitspraken van wetenschappers, wel eens bedrogen uit kan komen. En intussen de kans loopt te vergeten dat we, door met zorg ons voedings- en leefpatroon samen te stellen, zélf veel aan onze gezondheid kunnen doen, in preventieve, maar ook in bestrijdende zin.

Kruiden natuurlijke heelmeesters

Informatie: Marry Foelkel Tekst: Petra Pronk

Plantaardige alternatieven voor dierlijke zuivel

I

n de zomer mogen we graag buiten leven en eten. Het buitenleven no­ digt uit tot het nuttigen van sausjes en smeerseltjes en verkoelende drank­ jes. Veel van die producten zijn op zui­ velbasis, maar het is goed om te weten dat er ook plantaardige alternatieven zijn. Marry Foelkel luidt de zomer in met calciumrijke alternatieven voor zuivel. Iedereen heeft calcium nodig. De meest populaire bron daarvoor is melk. Maar melk ligt onder vuur. Het zou voor men­ sen niet natuurlijk zijn om melk te drin­ ken. En het is ook nergens voor nodig, want je kunt prima aan je calciumbe­ hoefte voldoen zonder dat daar een dierlijk product aan te pas hoeft te ko­ men, stelt Marry Foelkel. “Voor vegetari­ ërs zijn noten en zaden een belangrijke bron van calcium. Plantaardige melk­ producten zijn ook prima te gebruiken bij lactose-intolerantie. Ze zorgen snel voor een verzadigd gevoel. Deze produc­ ten zijn heel geschikt voor mensen met kanker omdat ze veel energie bevatten. Ook zitten ze boordevol vetzuren, die noodzakelijk zijn voor het transport van zuurstof.” Hieronder volgen enkele bij­ zonder zomerse recepten voor plantaar­ dige calciumbronnen. • Amandelmelk We zijn gewend aan melk van de koe, en een heel klein beetje aan geitenmelk.

Maar wat dacht u van 100% plantaardige melk op basis van amandelen? Neem 100 gram blanke of ongepelde amandelen en leg die 2 minuten in wa­ ter om te ontvellen. Maal ze fijn in de blender met 3 eetlepels water en pers het vervolgens door een zeef of doek. Voeg aan de vloeistof 1 theelepel mapel­ siroop of honing toe en een snufje zout. Amandelmelk is zo makkelijk te verte­ ren dat je er zelfs baby’s mee kunt voe­ den. Van de vaste substantie kun je een lekkere nootachtige snack maken, bij­ voorbeeld kleine gehaktballetjes. Voeg hiervoor naar smaak kruiden en vlozaad toe en bak ze in de pan. • Plantaardige boter Het is mogelijk om boter te maken op basis van tempé. De tempé dient hier­ voor heel kleingesneden te worden. Voeg een snufje zout toe, eventueel wat andere kruiden naar smaak en een eet­ lepel olie. Dit levert een smakelijke plantaardige boter op.

• Cashewroom Noten zijn een bron van calcium en bo­ vendien erg lekker. Met cashewnoten kun je een heerlijke notenroom maken. Maal cashewnoten fijn en voeg al ma­ lend langzaam en met een dun straaltje wat olijfolie of druivenpitolie toe. Hou je meer van een zoete variant, dan kun je ook mapelsiroop of honing toevoegen. Heerlijk voor op het toetje of op vruch­ tengebak. • Kruidenmayonaise Kruidenmayonaise op basis van noten is een prima alternatief voor klassieke mayonaise. Gebruik bijvoorbeeld gepel­ de en fijngemalen amandelen. Voeg ter­ wijl u blijft roeren afwisselend wat olie en citroensap toe. Maak het af met een snufje zout en flink wat verse tuinkrui­ den. Zo ontstaat een boterachtige sub­ stantie. Een echt calciumbommetje. Tekst: Petra Pronk Inhoud: Marry Foelkel

• Avocadoboter Bovenstaand recept is ook te maken met avocadoboter. Dit is smakelijk maar bevat wat minder calcium. Voeg aan de avacado een klein beetje citroensap, een snufje zout, een eetlepel olie en wat fijngemalen en geroosterd sesam­ zaad toe en je hebt een heerlijk smeuïg mengsel voor op een zomers stokbroodje.

9

Ontstaan van tumoren & mogelijke behandel­ingen

deel 4

Per dag krijgen 35 mensen te horen dat ze dikkedarmkanker hebben. En het aantal mensen met deze aandoening neemt versneld toe: van 9.300 in 2001 naar ruim 13.000 in 2011. Immunotherapie lijkt dé aanvullende therapie van de toekomst te zijn, maar boven alles gaat dit: een gezond leef- en voedings­ patroon! Tekst: Dr. Hans Stoop

Immunotherapie bij darmkanker lijkt dé

O

nze darmen zijn bekleed met weefsel dat enorm snel deelt, het zogenaamde darmslijmvlies. Elke vier tot vijf dagen vindt vervanging plaats! Hoe vaker cellen delen, hoe gro­ ter de kans dat er iets misgaat. Er kan daarbij DNA-schade ontstaan. Wanneer die niet herstelt, bestaat uiteindelijk de kans op een tumor. Na long- en prostaatkanker is dikke­ darmkanker (colorectale kanker) de meest voorkomende soort kanker bij mannen. Bij vrouwen komt na borst­ kanker, kanker van de dikkedarm op de tweede plaats. De dikkedarm (het colon) is het langste – circa anderhalve meter – en laatste deel van ons spijsverteringskanaal. Het ligt in de buikholte en wordt omgeven door het buikvlies. De dikkedarm bestaat uit de blindedarm, het colon en de endeldarm. Ongeveer 20 procent van de mensen met darmkanker heeft een tumor in de endeldarm: endel­ darmkanker of rectumcarcinoom. Bij 80 procent van de patiënten zit de tumor hoger in de dikke darm: dikkedarmkan­ ker of coloncarcinoom.

Van adenoom tot tumor

Alle dikkedarmtumoren ontwikkelen zich voornamelijk uit de epitheelcellen die het darmslijmvlies vormen, de zoge­ naamde dekcellen. In eerste instantie ontstaat er een goedaardig adenoom, een gezwel dat is opgebouwd uit alleen maar dekcellen. Deze adenomen kun­ nen kwaadaardig worden en groeien dan door de verschillende lagen van de darmwand heen. Hierbij wordt het risico automatisch groter dat er tumorcellen in de lymfe­ klieren terechtkomen, waar ze uitgroei­ en tot tumoren. Dit noemen we uitzaai­ ingen of metastasen. De kankercellen kunnen zich ook via het bloed naar el­ ders in het lichaam verspreiden waar ze

10

uitzaaiingen kunnen veroorzaken in bij­ voorbeeld de lever, de longen of de bot­ ten. Verder is het mogelijk dat losge­ raakte cellen van de tumor zich via de buikholte nestelen in het buikvlies.

Mogelijke oorzaken

Mogelijke oorzaken van darmtumoren zijn: • Ontstekingen. Iedere chronische ont­ steking kan de aanleiding vormen tot het ontstaan van kanker; dit geldt dus ook voor darmontstekingen, zoals colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn. Be­ kend is dat eet- en leefgewoonten een duidelijke bijdrage leveren bij het voor­ komen en bestrijden van ontstekingen en dus ook op het ontstaan van dik­ kedarmkanker. • Adenomen en poliepen. Er bestaat een aantal darmaandoeningen die het risico op dikkedarmkanker verhogen, zoals adenomen of poliepen. De kans op poliepen neemt toe met de leeftijd. Ou­ dere mensen hebben vaak één of meer poliepen. Deze gezwelletjes zijn meestal goedaardig, maar ze kunnen zich in de loop van jaren ontwikkelen tot dik­ kedarmkanker. Voor alle duidelijkheid: dat hoeft natuurlijk niet. • Eerdere dikkedarmkanker. Mensen die al eens behandeld zijn voor een kwaadaardige tumor in de dikke darm hebben meer risico een dergelijke tu­ mor opnieuw te krijgen. Het gezonde darmweefsel heeft bij deze mensen een sterkere neiging tot vorming van een kwaadaardig gezwel. Een duidelijk voor­ beeld dat de zieke (!) behandeld dient te worden en niet alleen de ziekte! • Leef- en eetgewoonten. Het risico op dikkedarmkanker hangt nauw samen met onze leef- en eetgewoonten. In de natuurgeneeskunde is deze relatie met het leefpatroon, met name onze voe­

ding, al heel lang duidelijk. De reguliere geneeskunde ziet hiervoor ook steeds meer bewijzen. Recent Europees onder­ zoek heeft aangetoond dat het dagelijks eten van rood vlees en vleeswaren het risico op darmkanker licht verhoogt. Te­ vens is aangetoond dat dikkedarmkan­ ker vaker voorkomt bij mensen met overgewicht en mensen die weinig li­ chaamsbeweging hebben (gehad). Ro­ ken en dagelijks te veel alcohol nutti­ gen, kunnen eveneens het risico verhogen. Erfelijkheid speelt een bescheiden rol. Bij ongeveer zes procent van alle men­ sen met dikkedarmkanker is er sprake van erfelijkheid.

Ieder mens uniek

Vanwege de sterke invloed van leef- en eetgewoonten op het ontstaan van dik­ kedarmkanker is het verstandig bij de natuurgeneeskunde te rade te gaan, zo­ wel voor preventie als voor (aanvullen­ de) behandeling. We moeten ons wel steeds goed realiseren dat ieder mens uniek is. Daardoor is een individuele therapie het meest kansrijk. Voeding is onderdeel van onze leefstijl en neemt dus een erg belangrijke plaats in. Direct daaraan gekoppeld zijn een goede spijsvertering en een goede darm­ flora. Antibiotica, corticosteroïden (zoals prednison) en laxeermiddelen zijn een bedreiging voor de goede bacteriën van de darmflora. Met alle gevolgen van dien! Het dieet dat MMV aanbeveelt, be­ staat uit alle ingrediënten om het gehele lichaam goed te verzorgen en daarmee dikkedarmkanker zoveel mogelijk te voorkomen.

Klachten meestal laat

De klachten bij dikkedarmkanker zijn doorgaans laat merkbaar en duidelijk afhankelijk van de plaats van de tumor. Wanneer een tumor zich in het begin van de dikkedarm bevindt, ontstaan de

aanvullende therapie van de toekomst klachten veel later dan bij een tumor in het uiteinde. In het begin van de dikke darm is het voedselrestant (voedselbrij) namelijk nog dun, waardoor het de eventueel aanwezige tumor makkelijk passeert. Op een bepaald moment kun­ nen er klachten ontstaan, zoals: – Veranderingen in het ontlastings­ patroon, bijvoorbeeld verstopping of afwisselend verstopping en diarree. – Zichtbaar bloed en/of slijm bij de ontlasting. – Mede door het (langdurig) optredende bloedverlies en de slechte spijsverte­ ring, kan er sprake zijn van vermoeid­ heid, al dan niet gepaard gaand met duizeligheid. – Loze aandrang. – Vage buikpijn. – Een gevoelige plek in de buik. Lees verder >

Landelijke screening verdient kritische benadering Wie gezond leeft, heeft een kleinere kans op kanker om de eenvoudige reden dat een gezond lichaam bescherming biedt tegen ziekten. Dit is in de visie van de natuurgeneeskunde de echte preventie. In de reguliere gezondheidszorg wordt met preventie iets anders bedoeld. De screening (vroege opsporing) op kanker wordt hier gezien als preventie. De gedachte is dat een vroege ontdekking van dikkedarmkanker een grotere kans geeft op een langdurige ziektevrije overleving. Om die reden wil men binnenkort starten met een landelijke screening op dikke­darmkanker. Een dergelijk bevolkingsonderzoek verdient een kritische benadering. Iedereen tussen de 55 en 75 jaar kan straks om de twee jaar wat ontlasting inleveren. Daarin wordt gezocht naar bloedsporen die afkomstig kunnen zijn van aanwezige darmtumoren. Geschat wordt dat bij 84 van iedere 1.000 mensen die hun ontlasting laten onderzoeken (de poeptest), bloed wordt aangetroffen. Deze mensen ondergaan dan een kijkonderzoek (endoscopie). Bij 33 van hen zal een poliep worden gevonden en bij vijf een kwaadaardige tumor. Bij 51 van de 84 wordt dus geen poliep of tumor aangetroffen. Kortom, de winst is het vinden en het direct verwijderen van

de poliepen. De poliep wordt beschouwd als een voorstadium van kanker. Door een niet-kwaadaardig gezwel te behandelen, wordt voorkomen dat dit zal ontaarden in een kwaadaardig gezwel. Dat is niet volgens iedereen aanbevelenswaardig. Het wordt gezien als het ‘verkopen van de ziekte’ door de farmaceutische industrie, waarbij cijfers worden opgeblazen en bijwerkingen en nadelen worden verzwegen. Of de kans op voortijdige sterfte aan darmkanker werkelijk verkleind, wordt, komt in de campagne niet ter sprake omdat het percentage slechts 0,2 bedraagt! Volgens de beste wetenschappelijke inzichten zullen er niet 7 maar 6 mensen zijn overleden aan darmkanker wanneer er 1000 mensen gedurende tien jaar meedoen. Dat gebeurt dan door middel van een test die onbetrouwbaar is plus een vervolgonderzoek bij een vals-positieve uitslag die in 1 van de 400 gevallen kan lijden tot ernstige complicaties. En dat allemaal voor een preventief onderzoek bij iemand die gezond is! Volgens de epidemioloog L. Bonneux is de screening ons door de strot geduwd door ambtenaren in dienst van medische industrie en politiek. Hij geeft aan dat hij geen artsen kent die zichzelf zonder enige indicatie preventief screenen op dikkedarmkanker!

11

> Vervolg van pagina 10-11

Om de diagnose te kunnen stellen, is li­ chamelijk en zonodig rectaal onderzoek nodig. Daarna kunnen nog andere on­ derzoeken volgen, zoals endoscopie, röntgenonderzoek van de dikkedarm en endo-echografie. Wanneer er kanker is vastgesteld, wordt er bloedonderzoek gedaan naar de aanwezigheid van be­ paalde markers (carcino-embryonaal antigeen) in het bloed die door tumoren in de dikkedarm geproduceerd kunnen worden. Ook kunnen verdere beeldvor­ mende technieken ingezet worden om lokalisaties van eventuele uitzaaiingen op te sporen zoals CT- scan, MRI en echografie.

Verwijderen

Het operatief verwijderen van een po­ liep of tumor die nog niet is uitgezaaid, geeft een goede kans op overleving. De veronderstelling is dat elke poliep op den duur een kwaadaardige tumor vormt. Dat gebeurt zeker niet in alle ge­ vallen. Het operatief verwijderen van een poliep kan dus een overbehande­ ling zijn. Als er uitzaaiingen zijn, krijgen patiën­ ten meestal het advies om een chemo­ kuur te ondergaan. Die is dan niet ge­ richt op genezing maar op het verkleinen van de tumor dan wel het verminderen van de pijn. Er wordt altijd goed gezocht naar uitzaaiingen in lym­ feklieren of elders in het lichaam. Ook

als deze niet gevonden worden, kan de kanker toch terugkeren. Aangenomen wordt dat er bij terugkeer van de ziekte blijkbaar nog kankercellen in het lichaam aanwezig waren. Vandaar dat onderzoekers nu verfijndere tech­ nieken inzetten om minimale hoeveel­

Dieet MMV bevat alle stoffen om lichaam goed te verzorgen heden achtergebleven kankercellen op te sporen. Wie kiest voor een reguliere behande­ ling, kan het beste een volledig gespeci­ aliseerd centrum consulteren. Daar worden vaak de nieuwste operatie- en behandeltechnieken toegepast, zoals: – Transarteriële Chemo Embolisatie (TACE); –L  aser Induced Interstitial Termothe­ rapy (LITT); –R  adio Frequency Ablation (RFA); –R  adio-embolisatie (een vorm van in­ wendige bestraling); –H  epatic Artery Infusion, ook wel HAIleverchemotherapie genoemd. Hoewel deze nieuwe benaderingen wel

Jaarlijks 5.000 doden Zo’n 5.000 mensen overlijden ieder jaar aan dikkedarmkanker. Dikkedarmkanker is de verzamelnaam voor tumoren die voor­ komen in de dikkedarm (colon) en de endeldarm (rectum). Dikkedarmkanker wordt voornamelijk vastgesteld bij mensen van 60 jaar en ouder, maar kan ook voorkomen op (veel) jongere leeftijd. Uitgebreide versies van de tot nu toe verschenen artikelen in deze serie zijn te vinden op de website van MMV: www.mmv.nl/ kanker/kankersoorten. Op de foto: Een kijkje in de darmen. Het betreft een opblaas­ bare darm die de Maag Lever Darm Stichting (MLDS) drie jaar geleden door Nederland liet reizen om het publiek bewust te maken van de risico’s op darmkanker. De uitsteeksels zijn poliepen. (foto MLDS)

12

enige verbetering laten zien, is darm­ kanker nog steeds een ziekte met een hoog sterftecijfer. Daar waar chemothe­ rapie en radiotherapie na de operatie een optie zijn, dient men de vaak be­ scheiden overlevingswinst goed af te wegen tegenover de daling in levens­ kwaliteit.

Immunotherapie

Als dé aanvullende therapie van de toe­ komst wordt immunotherapie gezien. Onze afweercellen vormen de ideale verdediging tegen kankercellen. Zij kunnen de meest subtiele kenmerken van cellen herkennen en beschikken over een groot aantal middelen om de kankercellen uit te schakelen. Bij ieder mens ontstaan regelmatig kan­ kercellen, die grotendeels door het af­ weersysteem worden uitgeschakeld vóórdat ze kunnen uitgroeien. Een en­ kele cel ontsnapt aan deze ‘immunosurveillance’ en groeit uit tot een kwaadaardig gezwel. Het behandelen van kanker zou simpelweg kunnen be­ staan uit het activeren van het afweer­ systeem tegen de tumorcellen. Ook de reguliere geneeskunde ziet dat zo. Die benadering komt sterk overeen met de complementaire visie op preventie en behandeling van kanker. Immunotherapie heeft de beste kansen bij kleine aantallen cellen. Vandaar dat

ïnen komen voor in voedingsmiddelen als fruit, bessen, groente, paddenstoelen, noten en eieren. Vaak bevat ons voedsel te weinig van deze voedingsstoffen, waardoor er verstoringen kunnen ont­ staan in ons lichaam. Vandaar het be­ lang van volwaardige voeding, dat even­ tueel kan worden aangevuld met glycoproteïnen-supplementen. – Curcumine (kurkuma) – Visolie dat het beschermende omega-3 vetzuur bevat – Vitamine C., intraveneus toegediend in hoge dosis – Ukrain – Laetrile.

preventie zeer kansrijk is bij het navol­ gen van de ideeën van Cornelis Moer­ man. Ook als bij patiënten de tumor is verwij­ derd, kan een optimaal afweersysteem helpen de eventueel nog aanwezige kankercellen uit te schakelen.

Voedingsadviezen MMV

Immuuntherapie is dus zowel in het re­ guliere als complementaire concept dé oplossing voor het voorkomen van darmkanker en het terugkeren ervan na operatief ingrijpen. Uit onderzoek blijkt dat na behandeling van darmkanker de kans op terugkeer beduidend groter is bij het gebruik van westerse onvolwaar­ dige voeding (rood bewerkt vlees en be­ werkte, geraffineerde voedingsstoffen) die ons immuunsysteem en herstelme­ chanisme ondermijnen. Het is om die reden niet moeilijk te be­ grijpen dat eten volgens de MMV-voe­ dingsadviezen voor, tijdens en na de be­ handeling een gunstige uitwerking heeft en de kwaliteit van leven verbetert. Bo­ vendien heeft het duidelijk ook een pre­ ventieve werking. Olijfolie, shiitake, kalk (calciumcarbonaat) en groene thee kun­ nen aan het dieet nog meer waarde ge­ ven. Ook voedingssupplementen zoals levertraan, alphaliponzuur, glutathion, Q10, vitaminen zoals vitamine A, bèta­ caroteen, vitamine B, C, D, E, foliumzuur, mineralen zoals magnesium, ijzer, sele­ nium methionine, natriumseleniet en enzymen kunnen gebruikt worden om het immuunsysteem in optimale condi­

tie te brengen. Een langer leven en een eventuele genezing behoren dan zeker tot de mogelijkheden. Andere voedingstherapieën zoals de Gersontherapie, de Beard-Kelley-Gon­ zalez therapie en het Budwigdieet kun­ nen eveneens worden toegepast bij de behandeling van dikkedarmkanker.

Paddenstoelextracten

Orthomoleculaire stoffen die ingezet kunnen worden bij dikkedarmkanker zijn (naast de al genoemde vitaminen en mineralen) o.a.: • Japanse paddenstoelextracten. PSK of krestin (uit de dunne boompadden­ stoel: Trametes Versicolor of Coriolus versicolor); oesterzwam (Pleurotus os­ treatus) en Lentinan uit de shiitake paddenstoel. • Salvestrolen en reservatrol. Deze stoffen vormen het immuunsysteem van de plant. Ze komen met name voor in die delen van de plant die met bacteriën en schimmels in aanraking komen. Dit is een van de redenen dat biologische groente en fruit veel beter voor ons zijn dan wanneer ze met pesticiden zijn ‘overbehandeld’. • Dimethyl sulfoxide (DMSO). In ver­ schillende studies wordt aangegeven dat het de groei van kankercellen remt of zelfs stopzet. De werking heeft alles met de zuurstofvoorziening te maken. • Glycoproteïnen. Onze voeding zelf is de bron van deze proteïnen. Glycoprote­

Hyperthermie

Andere complementaire therapieën die verder nog toegepast kunnen worden: – Hyperthermie waarbij de tumor aan hoge temperaturen wordt blootgesteld. Deze therapie komt steeds meer onder de aandacht van zowel regulier als complementair. Ook na een reguliere behandeling kan het effect van de warmtetherapie positief zijn. – Dendritische celtherapie – Iscador – Anti-neoplaston therapie van dr. Stan­ islaw Burzynski. – Ayurveda: Carctol is een mengsel van acht Indiase kruiden dat in India werd ontwikkeld door dr. Nandlal Tiwari. – Tarwekiemen. De anti-kankereffecten van gefermenteerd tarwekiemextract (GTFKE) wordt mede toegekend aan benzoquinone, een stof die van nature voorkomt in tarwekiemen. ‘Avemar’, een tarwekiemextract dat geregi­ streerd is in Hongarije als speciale voedingsstof voor kankerpatiënten. Uit onderzoek is naar voren gekomen dat het een anti-kankeractiviteit vertoont bij cellijnen door o.a. de glucosestof­ wisseling te verstoren. Daarnaast is Avemar ook effectief bij het stimuleren van de activiteit van het afweersy­ steem. Dit samen leidt tot het dood­ gaan van de kankercel. Studies met gunstige uitkomsten zijn al gedaan bij patiënten met melanomen en patiën­ ten met dikkedarmkanker. GTKE zou de werkzaamheid van chemotherapie en radiotherapie kunnen verhogen, de bijwerkingen ervan verminderen en de levenskwaliteit verbeteren.

13

In de

media

Effectieve marketing, zo leert de vakliteratuur, concentreert zich op één heldere boodschap en herhaalt die tot de pijngrens. Dat die strategie werkt blijkt wel uit het feit dat deze rubriek voor de derde keer in een jaar tijd aandacht besteed aan professor doctor René Bernards en zijn baanbrekende onderzoek. De boodschap: kanker wordt een chronische ziekte. Doel: fondsenwerving.

100 jaar AvL: kroketten tegen kanker

Nog even niet. Want kort daarop kwam de propaganda rondom 100 jaar Antoni van Leeuwenhoek op gang. Met een gedurfde dosis provo­ catie in de vorm van het eerder be­ sproken Telegraafverhaal. Waarin René Bernards feitelijk stelt dat zijn werkgever driekwart van de patiën­ ten voor de kat z’n viool behandelt. Bernards’ AvL-collega Jan Schellens noemt 5 juni op radio 1 overigens geen termijn waarop kanker een chronische ziekte zou zijn. Opmerke­ lijk ook was zijn beleefde tegenspraak op de presentatrices veronderstelling dat vroegtijdige ontdekking van kan­ ker per definitie de kansen verbetert. “Prostaatkanker is een voorbeeld waarbij nu tumoren behandeld wor­ den die geen dodelijk verloop hadden als ze niet ontdekt waren.”

Hollandse Zaken van 20 juni draagt de uitdagende titel ‘Kanker: de prijs voor onze levensstijl?’ Hoewel het Bernards vakgebied niet is, stelt hij dat het ver­ band tussen leefstijl en kanker verwaar­ loosbaar klein is; afgezien van roken dan. Schalks: “Zo’n lekkere rode bief­ stuk daar kunt u mij ook blij mee maken hoor!” Kanker krijgen is gewoon pech. “Ik vind het eigenlijk een wonder dat er zoveel mensen oud worden zónder kanker te krijgen.” Geen spoor van interesse voor iets dat buiten zijn vakgebied ligt. Eerder al kwamen de kroketten in de kantine van het AvL ter sprake: “Wij geven ook kro­ ketten aan onze patiënten en dat is zelfs wel goed voor ze. Om gewoon een beetje extra bijvoeding te krijgen.” Twee van de zeven gasten breken een lans voor een gezonde leefstijl. Samen krijgen zij acht minuten spreektijd in een uitzending van 46 minuten. Marlie Hillekens weet het verhaal van haar moeder (Uitzicht 4), in twee minuten samen te vatten: “…en heeft nog 40 jaar aan haar leven toegevoegd.” Luid hoes­ ten van Bernards doorbreekt de stilte die op haar getuigenis volgt. Aan de telefoon vertelt Hillekens dat de uitzending ietwat anders liep dan gepland. “Het gesprek ging rond als een balletje in een flipperkast. Steeds dacht ik: ‘Nu komt het mijn kant op’, maar dan nam iemand anders weer het woord. Ik zou eerder aan het woord komen en over mijn eetpatroon vertellen. Dat is er helaas niet van gekomen.” Wat Hillekens

wél vertelt steekt positief af bij de meer fatalistische verhalen van de meeste andere gasten. “Het was op tv niet zo goed te horen maar er ging een 'Wow' door het publiek toen ik uitsprak dat mijn moeder haar levensverwachting met veertig jaar heeft bijgesteld.” Het ongelijke speelveld in aanmer­ king nemende heeft de kersverse ambassadeur van MMV zich uitste­ kend gepresenteerd. Het resultaat mocht er zijn. Daags na de uitzen­ ding trok de website van de vereni­ ging tien keer meer bezoekers dan normaal. Radio- en televisiespotjes onder­ steunen de fondsenwerving voor Bernards’ onderzoek. Opeens is het geen tien jaar meer dat kanker een chronische ziekte is. Ook geen twintig jaar. Alles hangt er nu vanaf of wij doneren. En dat terwijl zijn werkgever de winst vorig jaar op­ voerde naar 7 miljoen euro en het KWF nog 113 miljoen euro op de plank heeft liggen. Cynisch genoeg is de boodschap van de campagne méér waar als je hem omdraait: “Het geld is er, nu de kuur nog.”

www.tweedingen.nl www.hollandsezaken.tv Tips, suggesties: arjan@ tekstproducties.nl

14

Tekst: Arjan van Laar

A

rme Hans Westerhoff. De ‘ revolutionaire genenkaart’ waarmee hij de media bestormde, bleek een publicitaire eendagsvlieg. De Amsterdamse hoogleraar systeembiologie claimde dat individuele leefstijlinterventies ziektes als kanker niet alleen kun­ nen voorkomen, maar zelfs gene­ zen. Nadere beschouwingen in onder meer Uitzicht, nuanceerden het nieuwe en het revolutionaire aan de genenkaart; maar toch. Zou de gezondheidszorg zich nu dan eindelijk ook met gezondheid gaan bezig houden in plaats van alleen met ziekte?

Lijf & Leden Leden van MMV vertellen hoe ze persoonlijk invulling geven aan het thema ‘gezond eten – gezond leven’.

‘Verleiden is de kunst’

Naam: Monique Wanders Woonplaats: Den Bosch Leeftijd: 53

Z

e was jarenlang de organiseren­ de kracht bij een advocatenkan­ toor. Monique Wanders gaf veel, achteraf te veel. Het gevolg was een burn-out, die ze maar moeilijk kon ac­ cepteren. Vervolgens dienden zich bijna onvermijdelijk fysieke klachten aan, die verband bleken te houden met een niet goed werkende schildklier. Aanpassing van haar leefstijl en voe­ dingspatroon had ze nooit overwogen. Ze dacht dat ze best wel gezond at en genoeg aan beweging deed. Dat veran­ derde toen ze zomaar twee boeken van ‘gezondheidscoach’ Ralph Moorman in handen kreeg. Toeval, zo leek het, maar daar gelooft ze niet in. “Iedere keer ko­ men op precies het goede moment de juiste dingen en de juiste mensen op mijn pad. Net iets te bijzonder om dat toeval te noemen “, tekent ze aan.

Met volle teugen

Ze volgde een cursus over balans in hormonen als factor voor een gezond le­ ven en daarna eentje over natuurvoe­ ding. Er ging een hele nieuwe wereld voor haar open en ze had al snel de smaak te pakken. De voedingscursus volgde ze bij de Groene Kookacademie, die wordt gerund door een drietal pro­

fessionele koks. Hun doel is cursisten een uitgebalanceerde vegetarische maaltijd op niveau op tafel te leren zet­ ten. De menu’s waarmee ze werken zijn daarom zeer uitgekiend. Tijdens een tweetal stages kon Monique het geleer­ de in praktijk brengen. Ze genoot met volle teugen en kon er geen genoeg van krijgen. Had ze voorheen een klein kastje met kookboeken, sindsdien kan ze er meters mee vullen. Haar conditie nam met sprongen toe. Ze voer wel bij de nieuwe inzichten en haar aangepaste leefstijl. De schildklierwaar­ den liepen binnen één jaar terug van 3600 naar 800. Steeds dichter bij de ge­ wenste waarden van onder de 60. Ook haar immuunsysteem verbeterde aan­ zienlijk. En dat met een minimum aan supplementen, benadrukt ze. Verbeterin­ gen in je gezondheidstoestand moet je volgens haar vooral via gezonde voeding en het beperken van stress bereiken.

maken van goede keuzes. Anders ben je op dezelfde manier bezig als de farma­ cie. Die speelt ook in op angst. Dat moe­ ten we niet willen. De uitdaging is juist om je boodschap aanstekelijk over te brengen.” Het zal best nog wel een hele tijd duren, schat ze in, voordat het gros van de na­ tie ervan overtuigd is dat we zelf heel veel kunnen bijdragen aan een gezond leven en een gezonde toekomst. “Ik denk echt niet dat iedereen over tien jaar biologisch eet. Maar de trend die zich nu aftekent, is niet meer te stuiten. Ik zie het om me heen. Mensen komen elkaar tegen op Facebook, op opleidin­ gen en dergelijke en stimuleren elkaar. Zo ben ik via Jeannette Moors bij MMV terechtgekomen. Op mijn beurt probeer ik anderen er weer bij te betrekken. Zo ontstaat een beweging met een nieuw elan.”

Niet opdringen

De laatste tijd legt ze zich toe op een biofotonentherapie, een variant van bio­ resonantie. Ze ontmoette iemand die daar al jarenlang mee bezig is en een ei­ gen techniek heeft ontwikkeld om het zelfhelend vermogen van het lichaam te herstellen. Intussen heeft ze er de mooi­ ste dingen van gezien. Vervolgens kwam er iemand op haar pad die magnesiumkuren aanbiedt in Den Bosch. Zijn praktijk zit in een ge­ bouw met meerdere vrijstaande behan­ delruimtes. “Waarom maken we hier niet een gezondheidscentrum van op het gebied van complementaire thera­ pieën?”, wierp ze op. Ze liet er geen gras over groeien en start daar binnenkort als vitaliteitscoach. “Velen zien door de bomen het bos niet meer. Het is al heel wat als je mensen de goede richting uit kunt sturen.”

Ze was zo enthousiast over alle ontdek­ kingen dat ze de neiging had om ieder­ een te willen ´bekeren´. Monique: “Ik dacht dat iedereen meteen wel de goede keuzes zou willen maken als ik hen zou overtuigen. Maar zo werkte het niet. Als het gesprek de kant uitgaat van gezond leven en gezond eten, vertel ik uiteraard wel wat het mij heeft gebracht. Maar je moet niets willen opdringen. Dat heeft geen enkele zin.“ Zo heeft ze ervaren dat je mensen wel kunt uitleggen waarom iets slecht is, maar dat een negatieve boodschap doorgaans niet goed landt. “Het mooiste is het als je jouw verhaal positief weet te brengen. De kunst om mensen niet af te schrikken door bijvoorbeeld te wijzen op de rommel die de voedingsindustrie produceert, maar ze te verleiden tot het

Zelfhelend

15

Lekker eten met Recepten voor 4 personen

Koude wortel/avocadosoep Ingrediënten: • 1 kilo wortels • 1 rijpe avocado • 1 stukje rode peper • ½ tl kurkuma • 1 tl Keltisch zeezout • 1 el koudgeperste walnotenolie • 4 el fijngehakt korianderblad • 4 el fijngesneden bosuitjes

Bereidingswijze: Was de wortels en pers ze uit in de sapcentrifuge. Doe dit sap in de blender met de geschilde avocado, rode peper, kurkuma, zout en olie. Maal dit kort tot een romige soep. Verdeel het over vier borden en garneer met korianderblad en bosuitjes.

Maaltijdsalade met gekiemde quinoa

kommer, rode ui, worteltjes, courgette en erwten door de dressing en voeg de quinoa toe. Laat deze dressing een uur intrekken, proef deze salade en maak op smaak. Leg een bedje rucola of sla op een schaal leg daarop de maaltijdsalade en garneer met eetbare bloemen.

Verse kapucijners Ingrediënten: • 1 kilo kapucijners • 1 tl bouillonpoeder in ½ lt water • 1 el roomboter • 2 el vers gesneden bonenkruid of tijm

Bereidingswijze: Verse kapucijners zijn in al hun eenvoud een ware delicatesse. Dop de kapucijners. Breng ½ liter bouil­ lon aan de kook en voeg de kapucijners toe.

• 5 el walnoten- of olijfolie • vers gemalen zwarte peper • 2 handen blad van Oost-Indische Kers, mosterd, koolzaad of rucola • 100 g verse zachte geitenkaas Garneer met 3 el geknipte bieslook en de bloemen van bieslook of koolzaad

Bereidingswijze: Breng het water met bonenkruid en bouillonpoeder aan de kook. Kook de jonge tuinboontjes gaar in 6 minuten. Proef of ze gaar zijn. Bij oudere tuinbonen pel je het grijze velletje eraf, dat is al taai. Bereidingswijze salade: Meng alle ingrediënten door elkaar proef en maak op smaak. Garneer met bieslook. Bereidingswijze paté: Doe de gare tuinboontjes in de keukenmachine met alle andere ingrediënten en puls er een

Ingrediënten: • 250 g gekiemde quinoa • 1 rode paprika in stukjes • 1 komkommer in blokjes • 1 fijngesneden rode ui • 2 worteltjes in blokjes • ½ courgette in schijfjes • 100 g gare groene erwten • 100 g rucola of sla Garneren met Oost-Indische Kers-, kaasjes­ kruis-, borage, madeliefjes of bieslook­ bloemen Ingrediënten dressing: 4 el olijven in dunne schijfjes • 2 el zonge­ droogde tomaatjes fijngesneden • 6 el koudgeperste olijfolie • sap van 1 citroen • 1 el geraspt schilletje van biologische citroen • 1 geplette en fijngesneden teen knoflook • 2 el peterselie • 1 el fijngehakte verse rozemarijn of tijm • ½ tl zwarte peper • mespunt cayennepeper • 1 tl bio-shoyu

Bereidingswijze: Maak eerst de dres­ sing door alles goed te mengen. Voeg meteen de groenten toe. Bereidingswijze salade: Laat de quinoa ontkiemen. Zet deze 8 uur onder water en giet deze daarna in een kiem­ bakje of glazen pot en spoel deze twee keer per dag. Na 36 uur kunt u de quinoa rauw gebruiken, deze smaakt zacht en heeft zo een nog hogere voe­ dingswaarde. Meng de paprika, kom­

16

Kook ze kort (5-6 minuten) en proef of ze gaar zijn. Giet ze af en meng er de roomboter en bonenkruid of tijm door en smullen maar.

Tuinboontjespaté of salade Ingrediënten: • 700 g gedopte jonge tuinbonen of dikke tuinbonen 2 keer gedopt • ½ lt water met 1 tak bonenkruid en 1 tl bouillonpoeder • 2 el vers bonenkruid • 1 el appelazijn

romige paté van. Proef en maak op smaak. Garneer met bieslook. Heerlijk op lijnzaadcrackers (Uitzicht 6-2012) Suggesties: – Gevulde bleekselderij stelen met tuin­ boontjes paté: Was de stelen snijd ze in stukken van 6 cm en vul deze met de paté. – Gevulde noribladen met slablaadjes en tuinboontjespaté: Neem 4 noribladen leg daar slablaadjes op en paté en rol deze op; laat een bloem aan de uiteinden eruit steken.

Riëtte Janssen Het is mogelijk dat recepten en ingrediënten niet in overeenstemming zijn met uw persoonlijke dieet. Raadpleeg bij twijfel altijd een arts.

Productinformatie zeekraal: Het seizoen van zeekraal begint in mei en eindigt in september. Zeekraal kan op verschillende manieren worden gebruikt. Gekookt, gestoofd en als garnering. Geen zout toevoegen, het is zout genoeg van zichzelf. De zilte smaak maakt zeekraal juist zo lekker. Niet in een bak met kraanwater leggen, zeekraal kan daar niet goed tegen. Zeekraal is rijk aan mineralen, ijzer en vitaminen. Mierikswortel: Bewaren In het najaar geoogst kan het in kisten met vochtig zand worden bewaard in de kelder. In de koel­ kast, met een hoge vochtigheidsgraad, tot wel een jaar. Stukken wortel in een zakje in de diep­ vries. Dat is -20 °C of soms nog wat meer. Dan worden ze na ontdooien wel zacht, maar als u ze diepgevroren raspt is er niets aan de hand. De ideale temperatuur is -5 °C. Per 100 gram: Caloriën Laag: 86 kcal Mineralen Rijk, t.w. kalium 554 mg, calcium 105 mg, fosfor 63 mg, magnesium 33, mangaan 460 µg, koper 140 µg Vitamine B1 140 µg Vitamine B2 110 µg Vitamine B6 180 µg Vitamine C Veel: 80-114 mg

Gerst met zeekraal en biogarde Ingrediënten: • 250 g gerst 12 uur weken • stukje verse gember en rode peper • 5 dl water • 500 g zeekraal • 2 tenen geplette en fijngehakte knoflook • 2 el roomboter • 1 dl biogarde • 1 el verse geraspte mierikswortel of mosterd • peper Garneren met 2 el zonnebloempitten en 4 el gemengde verse tuinkruiden (bieslook, peterselie, pimpernel)

Bereidingswijze: Spoel de geweekte gerst af en breng deze in water aan de kook met het stukje gember en rode peper. Laat de gerst ± 45 minuten koken. Proef of deze gaar is. Zet de warmtebron uit en laat de gerst dan nog 15 minuten nawellen, zodat de korrel mooi open gaat. Was de zeekraal onder stromend water en verwijder de houtige uiteinden. Laat de zeekraal goed uitlekken. Verwarm de roomboter en smoor de knoflook zachtjes zodat deze wit blijft. Voeg de biogarde en mierikswortel of mosterd toe en roer een gladde saus. Voeg nu de zeekraal toe en warm deze even door en dan de gare gerst. Proef en maak op smaak met peper. Garneer met zonne­ bloempitten en gemengde tuinkruiden.

Bevroren aardbeien of frambozen met yoghurt Ingrediënten: • 16 aardbeien of frambozen • 1 dl volle yoghurt • 1½ el honing • snufje kaneel • 1 ijsblokjesbakje

Bereidingswijze: Meng de yoghurt met de kaneel en honing. Giet een laagje in het ijsblokjesbakje. Halveer de aardbeien (bij frambozen: laat deze heel) en duw die zachtjes in het yoghurtmengsel. Zet dit twee uur in de diepvries. Serveer het als ijssnack of als dessert met de aardbeienhelften naar beneden.

Recepten insturen Heeft u een lekker recept dat past binnen de Moerman­ keuken? Kok Riëtte Janssen ontvangt het graag van u. Zij wil deze recepten in deze rubriek gebruiken, zodat anderen ook kunnen meegenieten. Stuur uw recepten per mail naar [email protected].

17

Ronde korreltjes bezig aan opmars

Culinair creatief met quinoa Je ziet het er niet aan af. De geelwitte korreltjes lijken gewoon op gierst of couscous, maar quinoa is een heel bijzonder gewas. Zo gezond en bijzonder dat de Verenigde Naties 2013 heeft uitgeroepen tot het ‘Jaar van de Quinoa’. Misschien wel het hipste gewas van dit jaar.

E

en aantal jaren geleden moest je echt naar een natuur­ voedingswinkel als je quinoa wilde kopen, maar tegen­ woordig staat het gewoon in de schappen bij de reguliere supermarkt. Bij het grote publiek is het product nog niet erg bekend, maar het is wel bezig aan een opmars. Op dit moment wordt quinoa nog als behoorlijk hip beschouwd. Het staat op de menukaart bij trendy restaurants en tv-kok Pierre Wind mag het graag gebruiken. Het nodigt door zijn smaak en textuur dan ook uit tot creatieve gerechten. De stevige ronde korreltjes doen het goed in salades. Quinoa komt oorspronkelijk uit de Andes in Zuid-Amerika, maar wordt inmiddels ook in de Hollandse bodem gekweekt. De slanke halmen maken het tot een mooi gewas. De metershoge pluimen bevatten zaadjes die op graan lijken maar het niet zijn, daarom wordt het ook wel pseudograan genoemd. In werkelijk­ heid behoort quinoa tot de familie van de ganzenvoet, waarmee het verwant is aan de Hollandse bietjes. De Inca’s gebruikten het duizenden jaren geleden al als een belangrijke voedings­ bron. Ze noemden het ook wel ‘de moeder van alle granen’, wat verwijst naar de hoge voedingswaarde. De mannen aten graag een maaltje quinoa voordat ze ten strijde trokken, vanwege de boost aan energie die dat gaf. Ook in deze tijd worden de plan­ ten nog volop verbouwd op de hoogvlaktes in de Andes. Het wordt nu nog geïmporteerd, maar over een paar jaar heb­ ben we waarschijnlijk quinoa van eigen bodem. Een Brabant­ se ondernemer heeft namelijk het Dutch Quinoa-project op­ gericht. Het doel: een complete quinoa-keten in Nederland opzetten en van hieruit heel West-Europa te bedienen.

Eiwitbron

Uit gezondheidsoogpunt is het prettig dat quinoa steeds beken­ der wordt, want het bevat heel wat nuttige voedingsstoffen. De VN beschouwt dit gewas als een duurzame en gezonde voe­ dingsbron die belangrijk is voor het waarborgen van de voed­

18

selzekerheid van de snel groeiende wereldbevolking. Het wordt vaak gegeten door vegetariërs als een goed alternatief voor vlees omdat het een belangrijke bron van eiwitten is. De eiwit­ samenstelling lijkt erg op melk en dat maakt het zowel uit milieu­oogpunt als uit een oogpunt van gezondheid, een serieus alternatief voor dierlijke eiwitbronnen. Een ander voordeel van quinoa is de lage glycemische index. Dit houdt in dat het heel geleidelijk in de bloedbaan wordt opgenomen, waardoor de bloedsuikerspiegel minder uit balans raakt. Dit maakt quinoa tot een populair voedingsmiddel bij sporters. Bovendien bevat het veel vitamines en mineralen (met name vitamine B2 en E, koper, magnesium en ijzer) en onverzadigde vetzuren. Tevens is het glutenvrij en dat is prettig voor de groeiende groep mensen die last heeft van glutenintolerantie. Gluten­ intolerantie betekent dat je problemen hebt met het verteren van de gluten in tarwe. Quinoa is voor die mensen een prima alternatief, aangezien je er praktisch alles mee kunt doen wat je ook met tarwe kunt doen. Door de vele vezels is het trou­ wens ook erg voedzaam. Je hebt er maar weinig van nodig om je toch lekker voldaan te voelen. Prettig voor wie af wil vallen.

Culinair

Behalve gezond is quinoa ook erg lekker en een groot voor­ deel is dat het ook makkelijk te bereiden is. In iets meer dan 10 minuten is het gaar. Je kunt het zowel warm als koud gebruiken, als alternatief voor rijst of pasta, maar het is ook lekker in een koude salade. Hoewel quinoa geen graan is, wordt het wel op dezelfde manier bereid en geconsumeerd, net als rijst of couscous. Voor gebruik in de keuken zijn er inmiddels verschillende vormen. Was het vroeger alleen te koop als hele korrel, tegenwoordig zijn er ook meel en vlok­ ken op de markt. Dat laatste maakt quinoa ook geschikt als gezond alternatief voor paneren. Kortom: deze stevige ronde korrel is een echte aanrader voor iedereen die wel van af­ wisseling in de keuken houdt. PP

Turbulentie op de site dankzij Hollandse Zaken Uitzending met Marlie Hillekens stuwt bezoekcijfers pijlsnel omhoog

D

e nieuwe website mmv.nl heeft een turbulent weekje achter de rug. Dat is te danken aan de uitzending van het MAX-programma Hollandse Zaken op 20 juni, waarin MMV-ambassadeur Marlie Hillekens aan het woord kwam. De bezoekcijfers scho­ ten die donderdagavond pijlsnel omhoog. Vervolgens kwamen via de site tientallen verzoeken om informatie binnen en stroomden zo’n 40 nieuwe leden toe. Bij het ter perse gaan van dit nummer hadden in totaal zo’n 8000 mensen de nieuwe website bezocht. Ze klikten 40.000 keer een pagina aan, gemiddeld dus zo’n vijf per bezoeker. Dat betreft zogeheten unieke bezoekers, wat wil zeggen dat er geen dubbeltellingen bij­ zitten. Ruim 2000 van hen vonden de site naar aanleiding van de uitzending van Hollandse Zaken over kanker. Daarin vertelde Marlie Hillekens over haar moeder die min of meer was uitge­ dokterd en toen overschakelde op het Moermandieet. Daarna leefde ze nog 40 jaar. Dat maakte grote indruk, niet alleen in de studio maar ook bij de kij­ kers. Aan het eind van die avond stond de dagteller bij mmv.nl op bijna 1200.

Wat doet voeding?

Voor het beheer van de site is van be­ lang om te weten waarnaar de bezoekers

op zoek zijn. Dat wordt door Google bij­ gehouden, zodat er mooie overzichten zijn samen te stellen van wat het publiek van ons wil weten. Dat het grote gros van de bezoekers zoektermen gebruikt als ‘Moermandieet’ en ‘dokter Moerman’ zal niemand verbazen. Verrassender is wat ze exact van ons willen. Met stip bovenaan staat de pagina ‘Wat doet voe­ ding’ (onder knop Voeding). Deze pagina vertelt wat de rol is van voeding, welke misverstanden er leven en welke keuzes aan te raden zijn. Het raakt de kern van wat MMV te zeggen heeft. En dat is mooi natuurlijk.

Top-10

De uitzending met Marie Hillekens (nu nog steeds op de homepagina van mmv.nl de site te vinden) werd even­ eens heel veel aangeklikt, net als de filmpjes met daarin ex-kankerpatiënten. Ook de pagina met informatie over het boek van Hans Moolenburgh heeft zich stevig in de top-10 genesteld. Voor Uitzicht, de recepten en de nieuws­ berichten geldt hetzelfde. Er moet nog veel gebeuren om het in­ formatieaanbod op mmv.nl zo compleet mogelijk te maken. Daaraan wordt dan ook hard gewerkt. Het is de bedoeling dat alle nummers van Uitzicht vanaf 2008 op de site komen te staan. Ook niet-leden zullen daar toegang toe

hebben, met uitzondering van de laatste zes nummers. Die blijven exclusief voor leden toegankelijk. In de nummers kan vrij simpel worden gezocht via het zoek­ schermpje rechtsboven op de site. De komende tijd zullen er ook meer patiëntenverhalen onder de knop ‘Ervaringen’ te vinden zijn. Het betreft enerzijds verhalen die al in Uitzicht hebben gestaan maar dan geactuali­ seerd, anderzijds zijn er filmpjes in

Veel vragen om informatie en 40 nieuwe leden voorbereiding waarbij mensen zelf ver­ tellen hoe het hun is vergaan sinds ze hun dieet drastisch hebben aangepast. Verder zal de serie van dr. Hans Stoop in Uitzicht over de verschillende soorten kanker in uitgebreide vorm op de site verschijnen. Voor alvleesklier-, leveren prostaatkanker is dat al het geval. Binnenkort geldt dat ook voor darm­ kanker.

Tekst: Jan van Klinken

19

In deze rubriek gaat arts drs. Bob Hornstra in op de meest uiteenlopende medische vragen. Schriftelijk gestelde vragen worden uitsluitend in deze rubriek beantwoord en niet in een persoonlijk schrijven. Vragen met een algemene strekking zijn altijd welkom. Voor dringende persoonlijke vragen: bel met Patiëntenvoor­ lichting 088-2424240.

Vraag Lupus ‘Dank voor het antwoord van dr. G. Schuitemaker in de rubriek van maart over vitamine D3. Jammer genoeg heeft de harde realiteit mijn vraag over vitamine D3 achterhaald. De dermatoloog heeft mij na uitgebreid onderzoek verteld dat al mijn ziekteverschijnselen voortkomen uit de auto-immuunziekte lupus (huidlupus tot nu toe). Ik blijf me afvragen hoe het mogelijk is dat mijn ziekte tot uiting is gekomen, meteen na het gebruik van een (te) hoge dosis vitamine D3. Sinds enige tijd slik ik Plaquenil 400 mg per dag, waar ik me erg ongerust over maak gezien de bijwerkingen. Kunt u mij vertellen wat ik het beste kan nemen om zowel de uitwerking van lupus en de bijwerkingen van Plaquenil te verminderen? U begrijpt dat ik nog steeds in een soort shock verkeer en niet echt snap hoe ik hierin terechtgekomen ben.’ Lupus erythematosus is een uitgesproken autoimmuunziekte van het collageen. Men kan dus veel antilichamen vinden afhankelijk van welk orgaan­ systeem is aangedaan. Bij u is de lupus (of LE) ken­ nelijk ‘beperkt’ tot de huid. Dan volstaat in de regu­ liere therapie het gebruik van salicylaten of andere antiontstekingsmiddelen, al dan niet in combinatie met Plaquenil. Corticosteroiden (bijnierschorshor­ monen) worden voorgeschreven als het gaat om een uitgebreide LE. Dit kunt u mogelijk zien als ‘geluk bij een ongeluk’. Ik kan wat betreft de origine van de lupus alleen attenderen op het feit dat vitamine D3 uw immuun­ systeem kan versterken. In dit geval dus de afweer gericht tegen uw eigen (huid) cellen. U had waar­ schijnlijk deze ziekte al onder de leden. Verder is het verstandig op mogelijke bijwerkingen van Plaquenil extra alert te zijn, zoals vermindering van kleuren zien, het zien van lichtflitsen en vermindering van de gezichtsscherpte. Mijn advies: zoek een homeo­ pathisch arts die de klassieke homeopathie beheerst. Vaak is voor een succesvolle behandeling van een auto-immuunziekte een speciale remedie nodig uit de

20

recent ontdekte Lanthanide reeks (dokter Scholten, Utrecht). Bij LE kan onder andere ook de homeopa­ thische remedie Arsenicum (jodatum) (C30) aange­ wezen zijn. Kortom, het is de moeite waard voor u om een homeopathisch consult aan te vragen. Voor alle zekerheid: even uw vitamine D3-spiegel in het bloed laten bepalen.

Werking vitamines Bij de beantwoording van een vraag in het vorige nummer van Uitzicht over de werking van de afzonderlijke vitaminen, heb ik beloofd deze vraag verder te beantwoorden in dit nummer. De vorige keer besprak ik de vitaminen B1, B2 en B3. Nu zal ik kort B5, B6 en B12 kort bespreken. • Vitamine B5 (pantotheenzuur) is een in water oplosbaar vitamine die ook tot het B-complex be­ hoort. Het staat bekend als het ‘antistress vitamine’ met onder andere werking op de bijnieren. B5 is betrokken bij de productie van verschillende enzymen en bij de omzetting van koolhydraten in energie. Bij een (zelfs al licht) tekort kan vermoeid­ heid optreden. Bij de voedselbewerking gaat veel pantotheenzuur verloren, zoals bij het diepvriezen en weer ontdooien van gevogelte en bij het inblik­ ken van bonen (tot 80% verlies!). Bij langdurige periodes van stress kan extra B5 nodig zijn, nood­ zakelijk voor het aanmaken van stresshormonen. Verder kan extra B5 noodzakelijk zijn bij de be­ handeling van migraine, het chronisch vermoeid­ heidssyndroom, huidproblemen (bijvoorbeeld acne), wondgenezing en bij de vorming van anti­ lichamen. Zelf zet ik dit vitamine ook in bij slijm­ vliesproblemen, zoals die in de neus kunnen voorkomen bij allergie. Behalve vermoeidheid en depressiviteit zie ik bij een tekort aan pantotheen­ zuur ook wel branderige voeten. B5 komt voor in: volkorengranen, joghurt, peul­ vruchten, lever, eieren, noten, groenten, vis en gevogelte. Vitamine B5 is een van de veiligste

Antwoord vitaminen zonder bekende bijwerkingen. De dosering is afhankelijk van de indicatie. Bij stress 100-200 mg eventueel in de vorm van een vitamine B-complex per dag. Soms zijn hogere doseringen noodzakelijk, zoals bij indigestie en het chronisch vermoeidheidssyndroom. Advies van een op dit gebied deskundige arts is dan noodzakelijk. • Vitamine B6 (pyridoxine) is ook een in water oplosbare vitamine. Door bewerking van voedsel (snacks, kant- en- klaarmaaltijden) kan B6 groten­ deels worden afgebroken en als een vrouw de anticonceptiepil gebruikt is voor haar extra B6 noodzakelijk. Dit laatste geldt ook als een eiwitrijk dieet gebruikt wordt en bij overmatig alcohol­ gebruik. Wat doet dit vitamine? B6 is nodig voor de opname van vitamine B12 (bij tekort kans op bloedarmoe­ de). Het speelt onder andere een rol bij de aan­ maak van nucleïnezuur, bij de stofwisseling en het vervoer van selenium (zeer belangrijk voor onze afweer), voor de opname van zink in het lichaam, voor de omzetting van homocysteïne, een choleste­ rolverbinding die de kans op hart- en vaatziekten aanzienlijk vergroot. Bronnen: vis, gevogelte, avocado’s, bananen, kikker­ erwten, kool, eieren en zaden. Bij een tekort aan vitamine B6 kunnen nachtelijke spierkrampen optreden, carpaal-tunnelsyndroom met verdoofd gevoel in de handen, PMS (Pre Men­ strueel Syndroom), vasthouden van vocht, bloed­ armoede en hartziekten. Alcohol breekt pyridoxine af. Een teveel aan vitamine B6 zie ik in de praktijk eigenlijk alleen door het slikken van te sterke vita­ mine B-complex met pyridoxine meer dan 50 mg per tablet gedurende lange tijd. Vitamine B6 mag niet worden ingenomen door mensen die voor de ziekte van Parkinson L-dopa slikken. • Vitamine B12 (cobalamine): eind 1940 ontdekt men dat vitamine B12 (in kalfslever) pernicieuze anaemie kon genezen. Vitamine B12 is de enige

vitamine die ons lichaam kan opslaan en wel hoofdzakelijk in de lever. Voor de opname in de maag is maagzuur nodig. Bij langdurig gebruik van maagzuurremmers als omeprazol is de kans aanwezig dat er op den duur een B12 tekort ont­ staat. Door vermindering van de maagfunctie zoals bij ouderen, maar ook als er sprake is van de ziekte van Crohn of een andere chronische maagdarm aandoening, is de kans aanwezig dat ook een B12 tekort ontstaat. Geheugenstoornis, depressief voelen en dove of tintelende handen en voeten kunnen het gevolg zijn. Soms worden de gevolgen van een vitamine B12-tekort aangezien voor de­ mentie; het loont dus de moeite om bij verdenking op dementie bij ouderen eerst het vitamine B12gehalte in het bloed te bepalen alvorens het etiket van dementie te verstrekken. Bij ouderen met een B12-tekort kan de griepprik vaak niet optimaal werken. Dit is een kwestie van te weinig opbouw van de benodigde antilichamen. Bij HIV-positieve mannen lijkt volgens een onder­ zoek, een goede voorraad B12 in het lichaam de ontwikkeling van aids te vertragen. Vitamine B12 komt vooral voor in dierlijke produc­ ten als lever en rundvlees, maar ook in kaas, melk, joghurt en eieren. Verder nog in biergist, oesters en sardines. Bij gebruik van B12 hoort een foliumzuursupple­ ment; veel van het een kan namelijk een tekort van het ander maskeren. Voorheen moest vitamine B12 worden ingespoten, tegenwoordig volstaat een sublinguale tablet (tabletje onder de tong) voor een goede opname. Een overzicht van de respectieve­ lijke B vitamines houdt u tegoed voor de volgende keer.

Lees verder op pagina 31 >

21

Microben broodnodig in strijd tegen chronische ziekten Een veel gehoord argument is dat je voor koken tijd moet hebben, maar we zeggen dat nooit van tv kijken! De schrijver Michel Pollan probeert er in zijn boek ‘Een pleidooi voor echt koken’ alles aan te doen om daarin verandering te brengen. Pollan, die hoogleraar, journalist, auteur en filosoof is, wil iedereen stimuleren zelf weer te gaan koken. Dat hij daarbij een voorstander is van het echte eten, bleek al uit zijn eerder verschenen boek ‘Een pleidooi voor echt eten’ (2009). Tekst: Dr. Hans Stoop

Wel tijd voor de tv maar niet voor koken D

at zelf koken dé manier is om gezonder en gelukkiger te worden, toont hij door de lezer te confronteren met de keerzijde van onze voorliefde voor massaal geproduceerd fabrieksvoedsel dat verspillend is, niet duur­ zaam en bovendien ongezond. In elk hoofdstuk neemt de schrijver de lezer mee met zijn eigen ervaringen tijdens de reizen die hij maakte om dit boekte realiseren. Zo brengt hij zijn passie voor echt koken op de lezer over.

Koken is meer

Koken is meer dan koken alleen, laat Pollan zien. Zijn boek is meer een natuurlijk sociaal verhaal over het oorspronkelijke koken. Het bereiden van de maaltijd zoals dat traditioneel ge­ beurde, moeten we volgens de auteur weer onder de knie zien te krijgen. Recepten moeten we gaan beschouwen als schetsen of notities, het zijn de sjablonen die we moeten veranderen en ontwikkelen totdat we ze ons eigen hebben gemaakt. Koken is ook alles wat er bij hoort en wat er omheen gebeurt. Een gedeelde maaltijd bestaat niet uit alleen maar eten, we moeten die tevens zien als de fundering van het gezinsleven. Tijdens de maaltijden is er de gelegenheid tot discussie en conversatie. Tegenwoordig is het vaak een wonder dat er nog samen wordt gegeten. De ‘individualisering van de maaltijd’ is natuurlijk wel goed voor de verkoop van voorverpakte en kant-en-klare eenpersoonsgerechten, maar niet voor de sociale waarde van gezamenlijk eten.

Exclusief menselijk

Koken behoort tot een exclusief menselijk vermogen. Dieren kunnen immers niet koken. Wij zijn vanuit het nuttigen van rauwe naar gekookte producten gegaan, waardoor er veel meer energie beschikbaar is gekomen voor de eters. Zodoende hoe­ ven we ons niet meer voortdurend te voeden. Rauw voedsel is aan te bevelen wanneer we juicers en blenders gebruiken. We kunnen door het nuttigen van gekookt voedsel meer verteren

22

en hoeven daarbij minder energie te gebruiken. Evolutionair is de gedachte dat onze hersenen vergroot zijn en onze darmen verkort onder invloed van de nieuwe hoogwaardige voedings­ wijze die lang geleden begonnen is. Onze hersenen gebruiken namelijk in rusttoestand ongeveer 20 procent van onze energie! Talloze producten, zoals giftige planten, zijn door verhitting ongevaarlijker en voedzamer geworden. Voedsel dat we ver­ hitten, wordt gezuiverd van parasieten en bacteriën. Het on­ grijpbare vuur heeft hiervoor gezorgd en gaf de allereerste smaak aan ons voedsel, de smaak van rook. En later toen we een waterdichte kookpot ter beschikking kregen, zijn we overgestapt naar het veiligere koken in en met water.

Extra maag

Hoever zouden we met de landbouw zijn gekomen als we de kookpot niet hadden gehad? De kookpot is als het ware een ‘extra maag’ die het voedsel voorbereidt om verteerd te worden. Smaak, verteerbaarheid en de voedingswaarde van het eetbare gras is hierdoor sterk verbeterd. Jong en oud kunnen dit zachte voedsel nu gemakkelijk opnemen. De baby’s kunnen sneller van de borst en de ouderen kunnen het zachte voedsel gemakkelijk blijven eten. Voordat we eet­ baar gras (zaden) konden verteren, aten we die via een om­ weg namelijk door hoofdzakelijk het vlees van de herkauwers te eten. Nu kan met deze eenvoudige voedselbewerking een eenvoudige voedzame pap gemaakt worden of na het verhit­ ten hiervan een plat brood. Lucht staat voor de eerste echte voedselverwerkende tech­ niek, het bakken van gegist brood en het brouwen van bier. Een veel gehoorde uitspraak is dat broodbakken veel tijd kost, maar het is voor het grootste deel niet jóúw tijd. Al zo’n zes­ duizend jaar geleden werd door de Egyptenaren gisting bij toeval ontdekt. Het gebakken gegiste brood bleek voedzamer dan de massa waarvan het gemaakt werd. Op tarwemeel al­ leen kun je niet overleven, maar dat kun je wel op brood. Met passie beschrijft Pollan zijn ervaringen met de bakkers van

Fermenteren is eigenlijk een gecontroleerd rottingsproces. Complexe eiwitten, vetten en koolhydraten worden hierbij afgebroken tot minder complexe en dat zonder toevoeging van energie. Gegist voedsel stelt ons in staat om het hele jaar door plaatselijke voedingswaren te eten. Het was ooit de belangrijkste manier om te voorkomen dat voedsel bedierf. En pas toen kon, volgens archeologen, de mensheid echt overstappen van een jagend en verzamelend bestaan naar een meer gesetteld landbouwersbestaan. zuurdesembrood en over zijn eigen bakervaringen. Zo gepas­ sioneerd dat de lezer direct zelf aan de slag zal willen gaan. Achterin het boek staat een recept.

Zuurdesembrood

Pollan is voorstander van zuurdesembrood vanwege de lucht, de smaak en de textuur. Maar ook omdat zuurdesemfermentatie de gluten deels afbreekt. De lange rijstijd is daar van groot belang bij. Ook wordt hierdoor de opname van de suikers ver­ traagd. Zo rond 1880 zijn het witmeel en de fabrieksgist geïntrodu­ ceerd. De lezer raadt het al: beter geschikt voor de industriële productie. Het bewerken van voedsel, waardoor het ongezon­ der werd, was begonnen. Kort daarna deden juist daar waar ook de geraffineerde suiker was geïntroduceerd, de zogeheten westerse ziekten hun intrede. Fermenteren (gisting) is een vorm van koken waar geen energiebron (hitte) aan te pas komt. We spreken hier ook wel van ‘koud vuur’, een biologisch proces door schimmels en bacteriën die in de aarde voorkomen. ’We kennen het fermenteren vast wel van karnemelk, komboucha, tempeh, natto en dergelijke. Na gisting krijgen de voedingsmiddelen meer voedingswaarde en soms ontstaan er nieuwe voedings­ stoffen, zoals diverse vitaminen B en C. Gefermenteerde zuurkool (recept in het boek) werd gebruikt om scheurbuik te voorkomen tijdens lange zeereizen!

Microben

Vreemd eigenlijk dat we allerlei zaken inzetten zoals anti­ biotica om een oorlog te ontketenen tegen bacteriën en schimmels. Terwijl ons lichaam meer bacteriën bevat dan cellen. Ook wordt steeds meer duidelijk dat de mens beter aan meer dan aan minder microben kan worden blootgesteld. Bacterievrij voedsel zou ons zelfs wel eens ziek kunnen maken. Maar we zijn antibiotisch we hebben erg ons best gedaan om bacteriën uit ons eten te verwijderen door te steriliseren en de vezels te verwijderen. Helaas zijn er maar heel weinig voedingsmiddelen die nog levende bacteriën of schimmels bevatten. Wilde gisting is te wild voor de supermarkt. Pasteurisatie blijkt meer een industriële oplossing te zijn voor het industriële probleem: de houdbaarheid. Dit gaat echter wel ten koste van de voor ons broodnodige microben. Het is juist van groot belang om bewust onze microflora aan te vullen! De meeste chronische ziekten hebben namelijk allemaal te maken met ontstekingen die hun oorzaak in de darmen vinden. Hierdoor raakt de darmwand te gemakkelijk doorlaatbaar. Het gevolg is dat het immuunsysteem hierop reageert. Het boek is opgebouwd rond de vier elementen – vuur, water, lucht en aarde – die gebruikt worden bij het verwerken van voedsel. Vier elementen die door de wetenschap vervangen zijn door chemische processen. ‘Gelukkig is dat nog niet tot onze zintuigen doorgedrongen’, zegt Pollan.

Lees verder >

23

Chemie

Vanwege het enorme aanbod aan (namaak) supermarktvoe­ ding dreigt koken steeds meer ‘uit’ te raken. Daardoor weten we niet eens meer wat er allemaal in ons voedsel zit en waar het vandaan komt. Zo verdwijnt onze betrokkenheid op onze voeding want alles wordt gedaan door ‘specialisten’. Het (verpakte) voedsel dat we steeds meer zijn gaan eten, bevat ook nog eens meer suiker, zout, vet en niet-natuurlijke ingrediënten. Uit de natuurlijke producten wordt enerzijds veel waardevols verwijderd en worden anderzijds allerlei chemische stoffen toegevoegd om de houdbaarheid te verlen­ gen. Zo worden uit volkoren graan de kiemen en de zemelen weggehaald. De industrie verkoopt die weer apart aan de farmaceuten die er onder andere supplementen van maken; die kun je kopen voor je gezondheid! Gewoon volkorenbrood eten is niet alleen gezonder voor ons, maar ook minder winst­ gevend voor de industrie! Zelf koken vergroot onze onafhankelijkheid van bedrijven en onze vrijheid. Met een beetje techniek en iets meer tijd in de

keuken is van de nederigste ingrediënten het smakelijkste eten te maken. Door bijvoorbeeld zelf brood te bakken of bier te brouwen worden we eraan herinnerd dat ons eten en drin­ ken uiteindelijk niet uit een fabriek komt, maar uit de natuur. De wereld wordt hierdoor verbazingwekkender. Het is een manier van omgaan met de wereld. Er is al een vorm van voedselrevolutie in gang gezet door de opkomst van lokale producten, biologisch en ambachtelijk. Dat is waarop de auteur attendeert: producten zoveel mogelijk eten uit je eigen omgeving, in het juiste seizoen en als het kan ook nog eens biologisch.

Titel: Een pleidooi voor echt koken Auteur: Michael Pollan Uitgave: Arbeiderspers Omvang: 415 pagina’s Prijs: € 29,95 ISBN: 139789029587143

Word lid van MMV en ontvang ons kookboek MMV doet niet-leden een mooi aanbod: Word lid van MMV en u ontvangt het kookboek ‘De Natuurrijke Keuken’ en de nummers 6 t/m 10 van Uitzicht 2013 voor slechts € 29,-. Voorwaarde is wel dat u tenminste ook in 2014 lid blijft.

Naam _____________________________________________________________

Speciaal aanbod!

Adres _____________________________________________________________ Postcode + woonplaats _____________________________________________

Datum ________________ Handtekening ______________________________

Na inschrijving in de ledenadministratie ontvangt u een acceptkaart. Als die is betaald volgt de toezending van het kookboek en de uitgaven van Uitzicht.

✂ 24

Stuur de bon in een voldoende gefrankeerde envelop naar: MMV Postbus 508 2400 AM Alphen a/d Rijn

Evolutionaire en orthomoleculaire geneeskunde Tweehonderd jaar is een fractie van een seconde. Tenminste: vergeleken met de miljoenen jaren waarin de mens en de ‘hominiden’ rond de evenaar hebben geleefd. De laatste twee eeuwen zijn onze voedingsgewoonten en leefomstandigheden echter enorm veranderd. En wel zo snel dat onze genen absoluut geen mogelijkheid hebben gehad om zich hieraan aan te passen. De Groningse hoogleraar dr. Frits Muskiet verwoordde het treffend in een artikel in een tijdschrift voor zijn vakgenoten. Hierin legde hij de principes van het oerdieet uit op basis van de evolutionaire geneeskunde. Het komt erop neer dat door de snelle verandering van onze omgeving in de afgelopen honderd jaar we een conflict hebben veroorzaakt tussen ons ‘paleolithisch’ genenmateriaal en deze omgeving. Dit conflict vormt volgens Muskiet ‘de belangrijkste oorzaak van de huidige chronische (degeneratieve) ziekten, waaronder diabetes mellitus, hart- en vaatziekten, bepaalde vormen van kanker en enkele psychiatrische ziekten.’ Vooral de subtitel van Muskiets bijdrage sprak boekdelen: ‘U bent wat u eet, maar u moet weer worden wat u at.’ Onze genen zijn essentieel dezelfde als die van onze vroegste voorvaderen. Geef de genen voedingsstoffen waarmee ze niet vertrouwd zijn of in de verkeerde verhoudingen, en er ontstaan problemen. Het principe is daarom eenvoudig: eet wat uw verre voorvaderen aten. En die leefden eeuwenlang in een ecosysteem waarin water en de daarbij behorende planten en dieren centraal stonden. Dit heeft de menselijke genen en stofwisseling laten wennen aan voedsel dat direct hieruit afkomstig was. Dit proces vond plaats in Oost- en Zuid-Afrika aan rivieren, meren, rivierdelta’s, moerassen en de kust. Op die plekken konden mannen, vrouwen, kinderen en bejaarden eenvoudig hun maaltje bijeen scharrelen: larven, wormen, weekdieren, schaaldieren, vogeleieren, kikkers, planten en vruchten lagen vaak letterlijk voor het grijpen. De leefomgeving en voeding waren rijk aan omega 3-vetzuren, vitamine A en D en jodium. Niet toevallig zijn dit de voedingsstoffen waar nu in de Westerse wereld het meest frequent tekorten van voorkomen. De laatste jaren zijn de resultaten van wetenschappelijk onderzoek naar de positieve werking van suppletie met vitamine D en omega 3-vetzuren bij de meest uiteenlopende ziekten, nauwelijks meer bij te houden. De diversiteit van deze ziekten is een belangrijke indicatie dat mensen chronische tekorten hebben aan deze voedingsstoffen, en vaak al vanaf de periode in de baarmoeder. De genen en stofwisseling snakken naar deze ontbrekende stoffen. Wat vitamine D betreft is er nog iets extra’s aan de hand. Deze vitamine wordt onder invloed van de UV-stralen van de zon in de huid aangemaakt. Toen de mensen vanuit de gebieden bij de evenaar uitwaaierden naar streken met een gematigder klimaat, viel de zon als bron van vitamine D grotendeels weg. De mens probeerde zich wel aan te passen door zijn huid lichter te laten worden, maar onderzoek heeft aangetoond dat dit onvoldoende is voor een adequate vitamine D-voorziening. Daarom is de mens hiervoor vrijwel geheel afhankelijk van zijn voeding. Maar hij neemt onvoldoende van de bron bij uitstek: vette vis. Dus zijn we onherroepelijk aangewezen op suppletie van vitamine D. Zelfs in de zomer. Helaas vindt deze bij uitstek orthomoleculaire toepassing nog veel te weinig plaats.

www.ortho.nl

Dr. Gert Schuitemaker

25

Kruiswoordraadsel

Oplossing ‘Natuurlijke keuken, bron van inspiratie.’ Dat is de oplossing van de puzzel in Uitzicht 2013/04. Maar dan wel met natuurlijke ingrediënten. Goede voeding kan u gezond maken en houden, hetgeen met slechte voeding nooit zal lukken. Goed, volwaardig levend voedsel wordt geteeld op akkers, waarop geen kunst­ mest wordt gebruikt en geen chemische bestrijdingsmiddelen worden toegepast. Waar elk jaar een ander gewas op de akker staat (vruchtwisseling), zodat de grond niet uitgeput wordt. Dus naar biologische of biologisch-dynamische methode. Voedsel dat niet fabrieksmatig bewerkt is, dus zilvervliesrijst, rijst waar­ van het vlies niet is verwijderd, want juist in dit vlies zitten de vitaminen. Dit is de voeding die ons gezond houdt. Volwaar­ dig, schoon, biologisch voedsel. Het kost het lichaam minder energie om dergelijk voedsel te verteren en op te nemen, waardoor meer energie overblijft om het lijf te helen. Kruiden komen de laatste jaren steeds meer in beeld omdat ook deze een helende werking hebben. U kunt veel kruiden in bossen en weilan­ den vinden. Let wel op dat u deze niet zoekt langs de snelweg of in weilanden die bemest of bespoten worden, want dan eet u het gif ook mee op en dat is niet de bedoeling. Een klein tuintje is al voldoen­ de om heel wat kruiden te kunnen laten groeien. Dat kan de smaak van uw maal­ tijd ten goede komen. Dan toch maar snel het nieuwe kookboek van de MMV bestellen, als u dat nog niet gedaan hebt, want hier staan veel nieuwe ideeën in. De prijzen gaan naar de volgende winnaars: 1e prijs: mevr. Munier, Rijswijk 2e prijs: mevr. Kemers , Arnhem 3e prijs: mevr. Postema, Uitgeest. De inzenddatum voor de puzzel in Uit­ zicht 2013/06 sluit 15 september 2013. LET OP! Het inzenden van de oplossing is alleen mogelijk door: overschrijving van tenminste € 1,- op ING rekening 6189, t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Vermeld uw oplossing onder mededelingen. Gert Tretmans. Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo tel.: (0546) 56 94 11. E-mail: [email protected]

1

2

3

15

4

5

6

16

21

23

31

36

63

34

43 48

53

58

59

65

66

72

49

50

54

55

67

61

68 74

86

88

95

89

90

93

64

76 80

84

91

92

96

90

75

83

87

53

70

79

82

62

69

78

81

44

60

73

77

85 93

94

97

66

32

65

60

6

40

10

80

44

53

50

49

21

82

55

15

34

53

1

54

42

76

53

31

88

53

26

11

51

28

91

7

16

48

53

87

58

3

17

61

72

? 75

Horizontaal: 1. deel van een vliegtuig 6. drank 9. bedevaartplaats in Zuid-Frankrijk 15. en omstreken 16. paardje 17. klertskous 19. regenscherm 20. hetzelfde 21. een en ander 23. oud-Peruaans heerser 25. onderwerp 27. groente 28. stad in Letland 30. pieper 34. stijf 35. het geteelde 37. vlinder 38. cliënt 39. voorzetsel 40. familielid 42. kunstgoud 43. halsbont 44. lidwoord 45. direct 48. af te leggen afstand 51. bolge­ was 52. ivoor 53. langs 54. vreemde munt 55. persoonlijk voornaamwoord 57. oever­ land 60. gehucht ten zuiden van Leeuwarden 63. water in Noord-Brabant 65. zelf­ kant 66. Duits zanger, componist en orkestleider 69. nieuw (in samenstellingen) 70. domina 71. zich recht verheffend 73. lichte ontsteking van de slijmvliezen 75. actief koolpoeder 77. grote hamer 78. tegenspoed 80. deel van een schip 81. aeta­ tis 82. onbegroeide 83. loven 85. plaats in België 86. persoonlijk voornaamwoord 87. roofzuchtige papegaai 88. larve van de langpootmug 92. atoom 94. familielid 95. uitstalkast 96. kledingstuk 97. het ingrijpen. Verticaal: 1. telwoord 2. geroep van runderen 3. klein kind 4. scheepstouw 5. vulkaan 6. wettelijke aansprakelijkheid 7. merkteken 8. neon 10. automerk 11. stad in Duits­ land 12. ruthenium 13. door water omgeven land 14. beginnen 17. dik papier 18. tot de vetten behorend 22. leeftijd (Engels) 24. jongensnaam 26. ogenblik 27. bevel 29. sierplant 31. insect 32. yankee 33. voorgevel 34. buigzaam 36. vierkant kruisnet 38. van een bepaald metaal 41. gemelijk 43. ter wereld brengen 45. Russisch ge­ vechtsvliegtuig 46. plaats in Gelderland 49. gesloten 50. vordering 56. overdekte win­ kelstraat 58. uniek 59. suikerboon 60. luchthaven 61. Europeaan 62. stadhouder in het oude Perzische rijk 64. sportman 67. onheilsgodin 68. Basis Reglement Stambo­ men 70. plaats in Frankrijk 72. trek 73. kleín vertrek 74. oor (Engels) 76. roodachtig 78. rivier in Portugal 79. plezier 82. roofzuchtige papegaai 84. Nederlands Onderwijs­ genootschap 87. klasse 89. titel 90. omroepvereniging 91. maanstand 93. nummer. Als u de hele puzzel hebt opgelost, kunt u ook de onderste balk invullen. Hier ontstaat dan de uiteindelijke oplossing.

26

14

27

33

47

52

71

13 20

26

42 46

64

12

38

41

45

57

32

11

19

37

40

51

10

18 25

30

35

56

9

24

29

39

8

17

22

28

7

Uitzicht is het tijdschrift van MMV Natuur­ lijke kankerpreventie en Ondersteunende therapieën. Het verschijnt tien keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging beschikbaar gesteld. Verantwoording De redactie van Uitzicht en het bestuur van MMV brengen de inhoud ter kennis en beoordeling; zij aanvaarden geen verant­ woordelijkheid voor de toepassing ervan. Overname van artikelen door derden is uitsluitend toegestaan met schriftelijke toestemming vooraf. Redactie en bestuur behouden zich het recht voor zonder opgave van redenen teksten, advertenties en te beantwoorden vragen te weigeren. Eindredactie Cor van Groningen Medewerkers aan dit nummer: Drs. Bob Hornstra, arts Riëtte Janssen Jan van Klinken Arjan van Laar Hans Nieuwstad Petra Pronk Dr. Gert Schuitemaker Dr. Hans Stoop

Redactieadres Redactie Uitzicht Hof van Azuur 30 2614 TB Delft

E-mail: [email protected] Kopij volgend nummer: Magazine 7/2013 vóór 3 augustus 2013

Heb je thuis een puber die enigszins dichtgroeit van het bankhangen en een leven met chips achter de computer? Weersta dan toch de neiging om te ver­ zuchten dat hij of zij te dik is en dat daar nu toch echt iets aan moet gebeu­ ren. Hoeveel waarheid daar ook inzit, dit is niet de manier om kinderen aan groente en fruit te krijgen, zo ontdekten Amerikaanse onderzoekers van de Uni­ versiteit van Minnesota. Ze onderzoch­ ten een kleine drieduizend kinderen van gemiddeld 14 jaar en hun ouders,

De onderzoekers bestudeerden of zelf­ management werkt bij patiënten met een hoge bloeddruk, suikerziekte, een hoog cholesterol en overgewicht en die ongezond eten, onvoldoende bewegen en roken. Zelfmanagement in de ver­ pleegkunde is gebaseerd op het vermo­

c o l o f o n

Uitzicht op internet www.moermanvereniging.nl

Wat is de beste manier om je opgroei­ ende kinderen enthousiast te maken voor gezond eten? Het antwoord: een positieve benadering! Kinderen erop wijzen dat ze te dik zijn is not done en contraproductief. Dat blijkt uit onder­ zoek in het medisch-wetenschappelijk tijdschrift JAMA pediatrics.

Een schouderklopje en een compliment helpen meetbaar bij patiënten met hart- en vaatziekten. Door steun uit de omgeving hadden patiënten aan het eind van de proefperiode een betere gezondheid. Dat blijkt uit een onder­ zoek van verpleegkundig specialist Berna Sol-de Rijk.

Redactiecommissie Truus Hartsink Dr. Hans Stoop Cor van Groningen

Inschrijving Uitzicht ISSN 0169-9938

Positieve benadering voor gezonde pubers afkomstig uit diverse sociale milieus. Het bleek dat ouders die een punt ma­ ken van het overgewicht van hun kinde­ ren ervoor zorgen dat de kinderen nog ongezondere eetgewoontes ontwikkelen. De kinderen reageren namelijk nogal extreem op zo’n opmerking. Ze gaan laxeermiddelen gebruiken, streng lijnen, vasten of juist ontzettend veel eten. Zo bereiken ze dus precies het tegenover gestelde effect. Veel beter bleek het te gaan in gezinnen waar de focus niet ligt op ‘te dik zijn’, maar op ‘gezond eten’. Deze kinderen hebben veel minder vaak overgewicht, ook als ouders niet specifiek over ge­ zond leven praten. De conclusie van de onderzoekers is dan ook dat je met je kind beter de voordelen van gezond eten kunt bespreken dan de gevaren van ongezond eten.

Complimentjes maken gezonder

Fotografie Stef Breukel e.a.

Advertenties Advertentiemogelijkheden en tarieven kunnen worden aangevraagd bij: J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36 6006 LL Weert Telefoon (0495) 53 22 20

Korte berichten

gen van mensen om zelf hun eigen ge­ zondheid in de hand te nemen. Dat lukt als ze voldoende in zichzelf geloven. De onderzoekers lieten een groep risico­ patiënten begeleiden door gespeciali­ seerde verpleegkundigen. Zij kregen complimentjes en steun, zodat de patiën­ ten er op gingen vertrouwen dat zij hun eigen gezondheid blijvend konden ver­ beteren. Na enige tijd daalde hun bloed­ druk en het cholesterolgehalte in hun bloed aantoonbaar. In de controlegroep die op de gebruikelijke manier werd begeleid gebeurde niets bijzonders. (Bron: GezondNu)

Carob beter dan cacao Op een vraag van een bezoeker gaat dr. Hans Stoop op de pagina Forum van www.mmv.nl in op de voor- en nadelen van cacao. In het Moermandieet is het contrabanda en hij legt uit waarom. “Cacao verwijdt de bloedvaten, verhoogt de hartslag, bevat oxaalzuur dat calcium bindt, veroorzaakt hyperactiviteit, ruste­ loosheid, angsten, hoofdpijn, slapeloos­ heid, tremors en doet de urineproductie toenemen.” Een prima en veel gezonder alternatief is naar zijn zeggen carob, een poeder dat is gemaakt uit de peulen van

de Johannesbroodboom. Een andere vraag op Forum luidt: “Ik heb een slowcooker en ben nog op zoek naar tips voor heerlijke vegetarische recepten die hiervoor geschikt zijn. Wie helpt mij op weg?” Er zijn nog geen reacties. Wie kan deze kokkin helpen? U kunt op het Forum zelf reageren, mailen naar redactie@ mmv.nl of gewoon een briefje op de bus doen naar Uitzicht, Hof van Azuur 30, 2614 TB Delft. Bij voorbaat dank.

27

Advertentie

Postbus 16035 2500 BA Den Haag Telefoon 070-3010701 Fax 070-3010707

De Roode Roos B.V. Magazijn voor orthomoleculaire voeding Deze keer een andere selectie van producten, welke door “De Roode Roos B.V.” geleverd kunnen worden. Hierdoor krijgt u een inzicht van ons ruime assortiment, van meer dan 3500 producten en 80 leveranciers. Bestellen bij De Roode Roos B.V. Alle producten worden in principe geleverd met een korting van max. 25% ten opzichte van de adviesprijs. Om te bestellen kunt u gebruik maken van de lijst die hiernaast is afgedrukt. Eventueel kunt u eerst een fotokopie maken. Onze volledige catalogus is op aanvraag verkrijgbaar. Uw schriftelijke bestelling kunt u naar onze postbus sturen. Vervolgens laten wij de bestelling door TNT-Post bij u thuis bezorgen. Ook kunt u ons gratis naamnummer 0800-ROODEROOS (0800-7663376) gebruiken. Internetgebruikers kunnen een e-mail versturen naar [email protected] of direct bestellen via onze webwinkel op www.derooderoos.com Vanaf nu biedt De Roode Roos u de mogelijkheid uw bestellingen te betalen via doorlopende machtiging voor automatische incasso. Een machtigingskaart hiervoor kunt u opvragen via onze website: www.derooderoos.com/machtigen

Nr

Fabrikant

Leden

205 Multi vit.& mineralen (240 tab)

Plantina

€ 99,75

€ 74,81

268 Bio-Quinon Q10 Super 30 mg (150 caps)

Pharma Nord

€ 46,50

€ 34,87

1388 MultiVit Basic (module 1) (90 vcaps)

Alfytal

€ 21,40

€ 19,26

2308 DHA 250 (120 caps)

Now Foods

€ 38,20

€ 28,65

2572 B-12 Brein Formule 1000 mcg (100 zuigta Now Foods

€ 22,49

€ 16,87

2621 Hylak forte (100 ml)

Homeoropa

€ 26,95

€ 20,21

2836 MetaRelax (90 tab)

Metagenics

€ 23,99

€ 17,99

2999 Eye Q 500 mg (210 caps)

Springfield

€ 36,95

€ 27,71

3273 Lignan Flax Oil Complex (473 ml)

Barlean's

€ 19,95

€ 14,96

3312 MorEPA (sinaasappel) (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 32,95

€ 24,71

3402 More DHA Prenetal (60 softgel)

Minami Nutrition

€ 28,95

€ 21,71

3492 Bio Bran MGN3 250 mg (50 tab)

Medpro

€ 65,00

€ 58,50

3588 Symbioflor 1 (50 ml)

Energetica Nat.

€ 13,60

€ 10,88

3654 Prostaatformule (60 tab)

Best Choice

€ 11,50

€ 8,63

3924 MagAsorb 150 mg (magnesium als Citraat Lamberts

€ 12,70

€ 9,52

4084 Mood (30 caps)

Care For Women

€ 19,95

€ 14,96

4105 Levertraan Forte (60 softgels)

Bonusan

€ 9,00

€ 6,75

4398 Active Biodream (800 gram)

Biodream

€ 45,00

€ 36,00

4456 Spirulina (180 tab)

Marcus Rohrer

€ 13,32

€ 11,32

4617 Solidago Complex Tinctuur (50 ml)

Zonnegoud

€ 11,59

€ 8,69

4646 Super Greens (220 gram)

VitaKruid

€ 46,70

€ 39,70

4754 l-Tryptofaan 400 (60 vcaps)

CellCare

€ 21,90

€ 17,52

5400 Vitamine D3 15 mcg (90 softgel)

Bonusan

€ 11,00

€ 8,25

5603 Echinaforce Forte (60 tab)

A. Vogel

€ 14,99

€ 11,24

5765 Astaxanthin-eco (120 caps)

Plantina

€ 60,10

€ 45,08

5878 Glucosamine Summum (120 tab)

Supplemed

€ 36,95

€ 27,71

5968 Prostasol (60 tab)

Medpro

€ 95,00

€ 85,50

6096 CalAsorb (180 tab)

Lamberts

€ 28,60

€ 21,45

6097 Salvestrol GZ (60 caps)

Vitals

€ 39,95

€ 29,96

6213 Elke Dag (90 tab)

Vitals

€ 49,95

€ 37,46

6599 True Superfood (400 gram)

Vitals

€ 65,00

€ 48,75

Prijswijzigingen voorbehouden Vermeld hier uw adresgegevens:

28

Normaal

Uw naam: (Dhr/Mevr):

Lidmaatschap nr.:

Adres:

Geboortedatum:

Postcode & Woonpl.:

E-Mailadres:

Telefoonnummer:

(evt.) voorschrift van:

Boekenlijst Deze boeken kunt u bestellen bij de Moermanvereniging. Wilt u één of meerdere boeken toegestuurd krijgen, geef dan op uw bankoverschrijving het juiste bedrag en de titels van de gewenste boeken. Geen geld opsturen! Het rekeningnummer waarop u kunt bestellen is: 355.999 t.n.v. De Moermanvereniging Postbus 508 2400 AM Alphen aan den Rijn. De prijzen zijn inclusief verzendkosten binnen Nederland. Daarbuiten wordt € 3,50 extra berekend.

01. Dr. Moerman, een weg tot genezing, C. van Groningen en A. Ronhaar 02. U kunt meer dan u denkt, aanvullende maatregelen om kanker te helpen voorkomen en genezen, Hans Moolenburgh sr. 09. Verhütung und Heilung von Krebs, Jac. Landman 10. Die Moerman-Krebs-Diät, E. Wannee-Immerzeel 17. A solution to the Cancer Problem 03. Kookboek De Natuurrijke Keuken. Het kookboek voor als je gezond wilt worden of blijven (Prijs niet leden € 19,50) 28. De actuele voedingstabel, wat zit waar in? 29. Retrospectief onderzoek naar de effectiviteit van de Moermantherapie 37. Het Gouden boekje voor de Gezondheid, G.E. Schuitemaker Voor meer boeken van de heer Schuitemaker zie: www.gezondeboeken.nl 41. Bondgenoot, autobiografie van een immuuncel, Henk Fransen 42. De helende factor, Bob Th. Hornstra 45. Dvd ‘Geef ziekte geen kans, eet en leef gezond’, Kees Braam

€ 12,75 € 16,50 € 6,95

Koopt u onze verrassingstas! Met in ieder geval de complete jaaruitgave van Uitzicht 2012. Leuke hebbedingetjes en heel veel informatie! Een gezond en prachtig cadeau om weg te geven.

€ 15,00

€ 11,30 € 25,00 € 6,80 € 6,80 € 7,95 € 17,50 € 10,00 € 20,40 € 12,50

Advertenties R

Steviatabletten en -druppels

R

ucht etlch Zwetl u torbij! Zwee oedvovoorb ij! vooorgrg oed

Zonder parfum · hypoallergeen

vo

! eten t zwen ! eet rthehe ucer t zwetok Redce sels r de Redu de oksels. elonon w de r Zo de eten Zowel op de vo eten. al s sop de vo al

Like ons op facebook

SYNEO.NL

• • • • •

Past goed in een energiebeperkt dieet Calorievrije zoetstof Tot 300x zoeter dan suiker Natuurlijke oorsprong Geweldige smaak

Steviadruppels Tafelzoetstof (vloeibaar) Bestelcode: 9801 Adviesverkoopprijs € 14,50 60 ml Steviatabletten Tafelzoetstof (vast) Bestelcode: 9800 Adviesverkoopprijs € 9,50 200 tabletten

www.vitortho.nl

29

algemene informatie De Moermanvereniging voor natuurlijke kankerbestrijding stelt zich ten doel welzijn en belangen te behartigen van patiënten die met de Moermantherapie worden behandeld, en zoveel mogelijk bekendheid te geven aan deze therapie ter bestrijding van kanker.

Bestuur Vriendelijk verzoek alle post bestemd

Administratie/ algemene informatie

Informatie lezingen en kooklessen

voor het bestuur te zenden aan:

De administratie van de vereniging

Schriftelijke vragen naar:

Postbus 508

wordt gevoerd door de heer

Postbus 508

2400 AM Alphen aan den Rijn

Wim Kuling.

2400 AM Alphen aan den Rijn

Voorzitter:

Centraal Bureau:

Dave Schut

Postbus 508

Eefde

2400 AM Alphen aan den Rijn

Postzegel insluiten.

Klachten van patiënten

Telefoon: (0172) 49 79 44 (werkdagen Secretaris:

tussen 09.00 uur en 13.00 uur)

Johan Klumpenaar

Fax: (0172) 47 06 44

President Wilsonlaan 33

E-mail: [email protected]

4334 GB Middelburg Telefoon: (0118) 63 59 89 E-mail: [email protected] Penningmeester: Nico Sleeuwenhoek De Eendracht 20 2614 LX Delft Telefoon (015) 2562921 E-mail: [email protected] Marketing: Sietze Blom Buitenom 1 8314 AM Bant Telefoon: (0527) 26 18 25 E-mail: [email protected] Interne contacten: Jan Bor Schoolstraat 1 4221 LR Hoogblokland Telefoon: (0183) 56 36 28 E-mail: [email protected] Jan Meijerink De Bese 2 7722 PD Dalfsen

Aanmelding nieuwe leden Schriftelijk bij het Centraal Bureau of via de website.

Lidmaatschap

(automatische incasso), € 29,- per kalender­jaar (acceptkaart). Voor Belgische leden minimaal € 37,- (accept € 42,-) op rekening ING bank 335-0078672-51 t.n.v. Moerman­vereniging. Voor de overige leden in Europa € 37,- (accept € 42,-), buiten Europa € 42,- (accept € 47,-). Een kleine ‘overbetaling’ op de minimumcontri­ butie wordt zeer op prijs gesteld. Contributie giro 42.39.229 t.n.v. Moermanvereniging te Alphen aan den Rijn. Opzegging lidmaatschap: vóór 1 december van het lopende jaar. Administratiekosten: € 3,50 wanneer een herinnering gestuurd moet worden.

E-mail: [email protected]

worden à € 5,25 per exemplaar. Dit kan schriftelijk of telefonisch bij het Centraal Bureau.

Hans Stoop

Internet

4611 KS Bergen op Zoom Telefoon: (0164) 25 04 61

www.moermanvereniging.nl

E-mail: [email protected]

E-mail: [email protected]

Adviseurs: Cor van Groningen Bob Hornstra Piet Sijpersma

Vaartstraat 247, 1075 RM Amsterdam

Advertenties Uitzicht

Groot Vijverdal 21 6822 MB Arnhem Telefoon: 06 44386268 Zeeland/West-Brabant Dhr. H. Stoop Coehoornstraat 40 4611 KS Bergen op Zoom Telefoon: (0164) 25 04 61 Den Haag Mevr. R. Rosier Gerrit van de Veenlaan 216 2552 WN Den Haag

aangevraagd bij:

Telefoon: (070) 391 02 79

J.P.H. Geraats Louis Regoutstraat 36, 6006 LL Weert

Friesland

Telefoon: (0495) 53 22 20

Mevr. T. Meesters

E-mail: [email protected]

Singel 7 8771 SV Nijland

Stichting Steunfonds Amnestie

Telefoon: (0515) 56 98 13 Groningen/Drenthe

Giro 3290997 t.n.v. de Stichting

Mevr. H. Prins

Steunfonds Amnestie, Reijerskoop

Schout Poelmanweg 32

291, 2771 BL Boskoop of via ING

9617 BX Harkstede

bank, rekeningnummer 67.20.27.240

Telefoon: (050) 404 22 46

t.n.v. Stichting Steunfonds Amnestie in Boskoop.

Limburg

Bovenstaande rekeningnummers van

De heer J.H.P. Peters

Stichting Steunfonds uitsluitend te

Oude Heerweg 145

gebruiken voor giften.

5941 EK Velden

De stichting Steunfonds Amnestie is

Telefoon: (077) 472 14 53

door de Belastingdienst erkend als

E-mail: [email protected]

algemeen nut beogende instelling (ANBI), sinds 01-01-2008. Een schen­

Noord-Holland Noord

king aan deze stichting is aftrekbaar

Vacature

van de inkomstenbelasting (binnen de daarvoor geldende regels).

Overijssel Dhr. G.J.W. Tretmans

Legaten Wie het Steunfonds testamentair wil gedenken, wordt aanbevolen gebruik te maken van de volgende formulering: ‘Ik legateer aan de Stichting Steun­ fonds Amnestie, gevestigd te Elst (Gld) de som van €……… vrij van rechten en kosten’.

Regio-secretariaten Patiëntenvoorlichting

Mevrouw R. van Elk

Advertentietarieven kunnen worden

Losse nummers Uitzicht Losse nummers kunnen (na)besteld

Coehoornstraat 40

federatie Additieve Geneeskunde)

Nieuwe leden: € 25,- per kalender­jaar

Telefoon (0529) 42 71 45

Wetenschap en artsencontact:

Stichting Klachtrecht AAG (Artsen­

Gelderland

Amsterdam en Wijde Omgeving

Telefoon: 088-2424240 (Infolijn)

Mevr. T. Visser

Of voor algemene informatie over de

Quellijnstraat 128

vereniging: (0172) 49 79 44

1073 XL Amsterdam

Tuinvaas 16 7609 ZT Almelo Telefoon: (0546) 56 94 11 Rotterdam Dhr. M. Ouwehand Statenweg 405 3039 HP Rotterdam Telefoon: (010) 467 78 64 Mobiel: 06 23234874 Rijnmond/Westland Vacature

Telefoon: (020) 675 41 50

(Zie ook colofon pagina 27)

30

Vervolg van pagina 21 >

Vraag

Antwoord

IJzergehalte ‘Bij toeval werd bij een vrouwelijke kennis (76) van mij een te hoog ijzergehalte in het bloed geconstateerd, terwijl zij als jonge vrouw veel last had van bloed­armoede. Zij krijgt nu eerst voorgeschreven 500 mg Hydroxycarbamide. Ik heb dat op internet nagekeken en dat is volgens mij gelijk aan een chemokuur. Heeft u voedingsadviezen die ze zou kunnen gebruiken?’ Hydroxycarbamide (Hydrea) is inderdaad een remmer van de DNA-synthese, bijvoorbeeld bij chronische beenmerg­ leukemie. Het zou kunnen zijn dat we hier te maken hebben met zogenaamde hemochromatose, een ijzerstapelingsziekte. Maar in dat geval zou aderlating eerst in aanmerking komen. Is er een exacte diagnose bekend? Bij een te hoog gehalte

´t Blijft uitkijken met aspartaam Over aspartaam blijven de meningen verdeeld. De Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA meent dat de kunstmatige zoetstof veilig is en laat het onverminderd toe tot de EU-landen. Uit een studie met muizen blijkt niette­ min dat aan het gebruik risico’s zijn ver­ bonden. Voeding verrijkt met aspartaam bleek de kans op diabetes type-2 duide­ lijk te verhogen. Hetzelfde geldt voor mononatriumgluta­ maat, ook bekend als MSG of ve-tsin, een smaakversterker die toegepast wordt in veel hartige voedingsmiddelen en toege­ laten is onder E621. Met name Chinese restaurants willen vaak royaal met ve-tsin werken. Het verhoogt het hongergevoel en zorgt ervoor dat mensen blijven eten. Aspartaam is een kunstmatige zoetstof met het E-nummer 951. Door de grote zoetkracht en de lage energetische waarde voor het lichaam wordt het veel gebruikt in zoete lightproducten zoals frisdranken. In de studie werd gekeken naar de ge­ volgen van ve-tsin en aspartaam op ver­ anderingen in het lever- en vetweefsel. Vooral de combinatie van aanvulling met MSG en aspartaam zorgde voor meer buikvet, hogere bloedwaarden glucose, hoger cholesterol, hogere insulineresis­ tentie en meer markers voor ontstekin­ gen. Al deze factoren dragen bij aan een verhoogde kans op diabetes type-2. De studie werd gepubliceerd in het blad Nitrition en Metabolism. Onderzoeken onder muizen mogen niet zomaar ver­ taald worden naar mensen. Niettemin blijft de uitkomst een veeg teken.

van ijzer in het bloed, dient geen vitamine C ingenomen te worden, omdat vitamine C de opname van ijzer vermeerderd. Een advies dat ik kreeg van een collega is om thee met veel tannines te drinken. IJzerrijke voedingsmiddelen zijn: lever, rund- en lamsvlees. Ook mosselen en oesters bevatten veel ijzer. Bonen en erwten, gedroogde vruchten, zoals abrikozen en rozijnen zijn eveneens goede ijzerbronnen en zouden in het geval van uw vriendin dan vermeden moeten worden. En natuurlijk geen multi gebruiken waar ijzer inzit. Ferrum phosphoricum (C12, C30) kan eventueel een goede remedie voor haar zijn, vooral omdat ze vroeger bloedarmoede heeft gehad. Graag in overleg met de homeopathische arts.

Niet calcium maar magnesium voor sterke botten Niet calcium maar magnesium speelt een belangrijke rol bij de botopbouw bij kinderen. Dat blijkt uit een studie onder 63 gezonde kinderen in de leeftijd van 4-8 jaar. De resultaten werden onlangs gepresenteerd tijdens de jaarlijkse bij­ eenkomst van Pedriatic Academic Socie­ ties (PAS) in Washington. Zowel de inname van magnesium en calcium als de opname in het lichaam werden nauwkeurig gemeten. Ook bot­ dichtheidsmetingen maakten onderdeel uit van het onderzoek. Conclusie was dat vooral de hoeveelheid magnesium en niet zozeer de hoeveelheid calcium maatge­ vend waren voor een goede botopbouw. Volgens het Voedingscentrum komen te­

korten aan magnesium niet snel voor. Dat wordt echter betwist door de Franse arts dr. Marianne Mousain-Bosc. Zij heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de rol van magnesium en kwam tot heel andere conclusies. Volgens haar speelt een tekort aan magnesium een rol bij verschillende gedragsstoornissen en andere aandoeningen. Magnesium zit in brood en graanpro­ ducten, melk en melkproducten, vlees en groente. Het kan ook als supplemen­ ten worden geslikt. Dan kan de opneem­ baarheid een probleem vormen. Er zijn sterke aanwijzingen dat het goed wordt opgenomen in de vorm van magnesium­ citraat en magnesiumascorbaat.

Omega 3 extra van belang voor vrouw na menopauze Vrouwen lopen na de menopauze een grotere kans op botbreuken dan daar­ voor. Uit een langjarige Amerikaanse studie blijkt dat ze die kansen zelf kun­ nen beïnvloeden. Goede bloedwaarden omega 3- vetzuren blijken een goede bescherming te bieden tegen botbreu­ ken, waaronder de gevreesde gebroken heup. In de studie werden van de vrou­ wen hoeveelheden vetzuren gemeten in de rode bloedcellen. Hoe hoger de

bloedwaarden omega 3, hoe kleiner de kans op een gebroken heup. Zodra de verhouding omega 6-omega 3 drie omhoog ging, werd het risico op een gebroken heup hoger. Vrouwen met de hoogste verhouding ble­ ken zelfs twee keer meer kans te lopen op botbreuken. Belangrijke omega 3-vetzu­ ren zijn alfalinoleenzuur en eicosapen­ taeenzuur. Alfalinoleenzuur zit onder an­ dere in lijnzaadolie, chiazaad en walnoten.

In het volgende nummer van Uitzicht • Bij de 25e sterfdag van Cornelis Moerman • Marjolein Dubbers heeft goed nieuws voor 40+-vrouwen • Gezondheid personeel scoort laag bij bedrijven

31

Gezond leven Gezond blijven

Versnelt herstel

Toename energie, vitaliteit en uithoudingsvermogen

10% kort i Rood ng bij de e Ro os

Beschermt tegen vroegtijdige veroudering van de huid

Een leven lang vitaal! Squalene is een bijzondere stof die zowel in het menselijk lichaam als in de natuur wordt aangemaakt. Het behoort tot een speciale groep antioxidanten, de zogenaamde isoprenoïden en wordt uit de levertraan van de diepzee dogfish verkregen. Squalene heeft het vermogen om zuurstof toe te voegen aan de menselijke cel. Hierdoor beschermt het de cellen waardoor het lichaam wordt behoed voor de ziekmakende moleculen. Issho Genki® Squalene iP6 is een veelzijdig, natuurlijk en zuiver voedingssupplement dat uw lichaam weer in balans brengt.

Beschermt tijdens chemotherapie en bestraling Beschermt cellen en weefsels

Fyto-Life van Hogendorpplein 28 5051 SR Goirle T: +31 (0) 13 534 6437 F: +31 (0) 13 530 2247 E: [email protected] W: www.fyto-life.nl www.isshogenki.com

Kookboek 'De Natuurrijke Keuken' bestellen? Dit kan via www.denatuurrijkekeuken.weebly.com of vul onderstaande bon in.

Ik bestel _____ exemplaar/exemplaren van ‘De Natuurrijke Keuken’ > Leden betalen € 17,50 (inclusief verzendkosten) > Niet-leden betalen € 19,50 (inclusief verzendkosten) Ik betaal vooruit en maak het bedrag over op rekeningnummer 355999 t.n.v. MMV/Moermanvereniging, Alphen aan den Rijn. Mijn bestelling sturen naar:

Slechts

€ 17,50 voor leden

Naam _____________________________________________________________ Adres _____________________________________________________________ Postcode + woonplaats _____________________________________________ E-mailadres ________________________________________________________

✂

Stuur de bon in een voldoende gefrankeerde envelop naar: MMV Postbus 508 2400 AM Alphen a/d Rijn