Schoolondersteuningsprofiel Dynamica Onderwijs School voor Voortgezet Speciaal Onderwijs In de Zaanstreek 1.
Inleiding
Passend onderwijs is de nieuwe manier waarop onderwijs aan leerlingen, die extra ondersteuning no-‐ dig hebben, wordt georganiseerd. Het gaat om zowel lichte als zware vormen van ondersteuning. Bij-‐ voorbeeld extra begeleiding op school, aangepast lesmateriaal, hulpmiddelen of onderwijs op een speciale school. Scholen brengen die ondersteuning in beeld in het ‘schoolondersteuningsprofiel’, een document waar-‐ in een beknopt overzicht wordt gegeven van alle vormen van ondersteuning die de school te bieden heeft en ondersteuning die zij op korte termijn nog denkt te gaan aanbieden, de ambities. Onderscheiden worden de basisondersteuning, die voor alle scholen geldt (hierover zijn in Zaanstad tussen scholen afspraken gemaakt) en extra ondersteuning: dit betreft de vormen van ondersteuning die verder gaan dan de basisondersteuning en scholen kunnen zich hier specialiseren. Extra onder-‐ steuning kan licht en kortdurend van aard zijn, maar ook zwaar en langdurig en plaatsvinden binnen of buiten de school. Het schoolondersteuningsprofiel is als het ware een foto van de stand van zaken en bevat tevens de ambities van de school. Daardoor biedt het schoolondersteuningsprofiel de school en het Samenwer-‐ kingsverband Voortgezet Onderwijs Zaanstreek (SVZ), waarin de V(S)O-‐scholen samenwerken, de mo-‐ gelijkheid om te beoordelen of binnen het voortgezet onderwijs voldoende ondersteuning wordt ge-‐ boden aan leerlingen, die dat nodig hebben. Ook is het een document voor de school zelf: bieden wij voldoende ondersteuning en kunnen wij dit ook waarmaken? Maar vooral ook biedt het ouders de mogelijkheid om per school te beoordelen of het ondersteuningsniveau van een school past bij wat hun kind nodig heeft. Het schoolondersteuningsprofiel is een beknopt document: voor meer informatie kan worden gekeken in het schoolplan of het zorgplan van de school of op ‘Vensters voor Verantwoording’. Deze laatste website is een project van de VO-‐raad waarbij allerlei cijfermatige informatie over scholen voor voort-‐ gezet onderwijs, afkomstig van de onderwijsinspectie en van de scholen zelf, verzameld en gevisuali-‐ seerd wordt in één systeem. Het schoolondersteuningsprofiel is tot stand gekomen op basis van een format van het Samenwer-‐ kingsverband VO en is door de school verder ingevuld. De medezeggenschapsraad van de school heeft directie en team daarbij geadviseerd. Alle in dit schoolondersteuningsprofiel genoemde websites en documenten zijn te bereiken via de web-‐ site van Dynamica Onderwijs.
2.
Algemene informatie
In dit hoofdstuk worden de contactgegevens van de school en de kengetallen van de leerlingpopulatie weergegeven. Ook wordt kort weergegeven wat de school als haar opdracht ziet, vooral in het kader van passend onderwijs: de onderwijsvisie.
2.1
Contactgegevens
Naam Type school Adres Telefoon E-‐mail Website
Dynamica Onderwijs Voortgezet Speciaal Onderwijs -‐ ZMLK Augustusbloemweg 4, 1508BB Zaandam 075 -‐ 670 30 34
[email protected] www.dynamicaxl.nl 1
2.2
Onderwijsconcept Dynamica Onderwijs VSO-‐ZMLK is een school voor leerlingen van 12 tot 20 jaar, die problemen hebben met het verwerven en verwerken van informatie. De school heeft speciale groepen voor leerlingen met autisme. Het achterhalen van de manier waarop kinderen leren en het maken van een passend onder-‐ wijsaanbod, dát is de opgave waarvoor de school voortdurend staat. Het is een taak, waarin ze steeds beter wil worden, zodat aan het eind van de onderwijscarrière van de leerlingen kan worden gezegd dat alle mogelijkheden zijn verkend en dat het beste uit de leerling is gehaald. Het kerndoel van de school is gericht op een zo zelfstandig mogelijke deelname van de leerling aan het maatschappelijk leven. Dynamica streeft er dan ook naar dat zoveel mogelijk leerlingen uitstromen naar (al dan niet gesubsidieerde) arbeid. Op Dynamica worden alle leerlingen voorbereid op een zo zelfstandig mogelijke deelname aan de samenleving. Op de afdeling primair onderwijs (PO) ligt het accent op het leren van algeme-‐ ne kennis en vaardigheden. Op het voortgezet onderwijs (VO) is het onderwijs gericht op het e e verwerven van kennis en vaardigheden die nodig zijn voor de uitstroom tussen het 18 en 20 levensjaar. Het onderwijs bij Dynamica heeft een evenwichtig en doelgericht aanbod. In de afgelopen jaren is sterk ingezet op opbrengstgericht onderwijs. Meer en systematischer aandacht voor de cognitieve vakken om meer kansen te geven op een officieel erkend certifi-‐ caat, hebben de resultaten een flinke impuls gegeven. Het opstellen van ontwikkelingsperspectieven voor leerlingen, het invoeren van leerlijnen, de aanschaf van nieuwe methodes, het aanbieden van lesprogramma’s uit het praktijkonderwijs, het systematisch volgen van leerlingen via een leerlingvolgsysteem en het gebruik van objectie-‐ ve toetsen van CITO hebben ervoor gezorgd dat onze leerlingen cognitief meer worden uitge-‐ daagd en dat de resultaten van de leerlingen beter kunnen worden aangetoond. Niet voor iedere leerling op onze school is het haalbaar en zinvol om zich vrijwel geheel te rich-‐ ten op het verwerven van cognitieve vaardigheden. Sommige leerlingen beschikken over min-‐ der intellectuele capaciteiten en hebben meer baat bij het realiseren van doelstellingen op het gebied van communicatieve vaardigheden, zelfredzaamheid en sociale vaardigheden. Het is dan ook van belang om per leerling vast te stellen welke doelen realistisch en haalbaar zijn. Het onderwijs is uitdagend, gevarieerd en betekenisvol De groepen beschikken over moderne leer-‐ en hulpmiddelen en het onderwijs kenmerkt zich door een gedifferentieerd aanbod, een krachtige, betekenisvolle leeromgeving in een veilig pe-‐ dagogisch klimaat. De leerkrachten beschikken over een groot pedagogisch/didactisch repertoire en zijn bereid om samen met andere collega’s te zoeken naar nieuwe pedagogische en didactische uitdagingen. De leerlingen worden, voor zover mogelijk, betrokken bij de vormgeving van hun eigen leerpro-‐ ces en het accent ligt op betekenisvol leren.
Dynamica Onderwijs is voorstander van passend onderwijs. Dit betekent dat de school reguliere scholen wil helpen bij het opvangen van leerlingen die een specifieke aanpak nodig hebben. Het betekent ook dat de school heel kritisch zal zijn of een leerling, die nu geplaatst is, in de toekomst nog steeds afhankelijk is Dynamica school. Van jaar tot jaar zal worden onderzocht of een leerling wellicht niet beter uitgedaagd kan worden in een reguliere setting. Niet alleen onderwijs Kinderen die aangewezen zijn op speciaal onderwijs, hebben soms een complexe ‘gebruiks-‐ aanwijzing’. Met name met leerlingen die niet spreken of een stoornis hebben in het autistisch spectrum kan het opbouwen van een (communicatieve) relatie erg ingewikkeld zijn, ook voor de ouders.
2
Dynamica Onderwijs is gespecialiseerd in het werken met kinderen met autisme en kinderen die over zeer beperkte communicatieve vaardigheden beschikken. Het opbouwen van veilige en duurzame relaties kan alleen maar slagen als school, ouders en evt. instellingen samenwerken. Dynamica Onderwijs biedt ouders daarbij pedagogische hulp en ondersteuning. De schoolmaat-‐ schappelijk werker kan kortdurende trainingen verzorgen en doorverwijzen naar gespeciali-‐ seerde zorg-‐ en therapeutische instellingen. Het op positieve wijze stellen van gedragsverwachtingen is veel effectiever dan het steeds weer corrigeren van ongewenst gedrag. Dynamica gebruikt PBS (‘Positive Behaviour Support’) als strategie om leerlingen gewenst gedrag aan te leren. Vanuit de waarden respect, vertrouwen, veiligheid, ontwikkeling en plezier worden de ouders, personeelsleden en leerlingen aangemoedigd om gewenst gedrag op positieve wijze te be-‐ krachtigen. Om dat proces te stimuleren zijn voor elke ruimte in en om het gebouw gedrags-‐ verwachtingen geformuleerd. Daarmee wordt het voor leerlingen eenvoudiger om zich ‘ge-‐ wenst’ te gedragen. 2.3
Kengetallen leerlingpopulatie Dynamica Onderwijs VSO werkt met drie -‐ landelijk vastgestelde -‐ leerroutes. In route 1 worden de leerlingen voorbereid op doorstroming naar het vervolgonderwijs, in rou-‐ te 2 worden de leerlingen toegeleid naar arbeid en in route 3 stromen de leerlingen uit naar de dagbesteding. Op basis van hun uitstroomperspectief worden de doelen voor de leerlingen vastgesteld. Voor leerlingen in route 1 ligt het accent op het verwerven van zoveel mogelijk kennis en vaardighe-‐ den op het gebied van de algemeen vormende vakken. (lezen, rekenen, taal, wereldoriëntatie e.d.) In route 2 ligt het accent op het leren van zoveel mogelijkheid vaardigheden die betrekking hebben op het verkrijgen van al dan niet betaalde arbeid. (zoals koken, schoonmaak, werken in de groenvoorziening, winkelassistentie, zorg en welzijn en algemene arbeidsvaardigheden In route 3 worden naast kennis-‐ en arbeidsvaardigheden, vooral programma’s aangeboden waarin de nadruk ligt op het vergroten van de autonomie, zelfstandigheid, zelfverzorging en eenvoudige huishoudelijke werkzaamheden. De groepsgrootte varieert van 10 tot 16 leerlingen. Het leerlingenaantal van Dynamica Onderwijs, afdeling Voortgezet Onderwijs door de jaren heen ziet er als volgt uit: Instroom Jaar Instroom PO Instroom Leerroute 1 Leerroute 2 Leerroute 3 Extern 2008 11 2 1 11 6 2009 11 8 2 14 3 2010 10 7 2 15 0 2011 12 4 0 16 0 2012 10 3 2 11 0
3
Uitstroom Jaar 2009 2010 2011 2012 2013
Uitstroom totaal 14 13 22 17 17
Leerroute 1
Leerroute 2
Leerroute 3
Overige
1 1 1 2 3
5 7 14 9 12
4 4 7 4 1
4 1 0 2 1
‘Overige’ uitstroom is uitstroom door verhuizen, crisis plaatsing, opname, plotseling schoolverlaten, etc.
Verwachte instroom zomer 2014 Jaar Instroom PO Instroom Extern 2013 16 8
Leerroute 1 2
Leerroute 2 10
Leerroute 3 12
Leerroute 2 9
Leerroute 3 8
Overige
Verwachte uitstroom zomer 2014 Jaar 2014
Uitstroom totaal 17
Leerroute 1 1
3.
Basisondersteuning
De scholen voor regulier voortgezet onderwijs in Zaanstad hebben met elkaar afgesproken, dat zij zich met betrekking tot de basisondersteuning ontwikkelen tot een zogenaamde ‘begeleidingsschool’. De scholen voor speciaal onderwijs, het OPDC en de scholen voor Praktijkonderwijs ontwikkelen zich tot zogenaamde ‘dialoogschool’. De begeleidingsschool begeleidt leerlingen in hun onderwijsproces en heeft daartoe een aantal midde-‐ len in huis. De school zal dus bij ingewikkelde problematiek een beroep moeten doen op het VSO en/ of de andere onderwijsvoorzieningen die in de regio worden aangeboden. Een begeleidingsschool kenmerkt zich door het nauwgezet volgen van de ontwikkeling van de leer-‐ lingen en een goed intern overleg daarover, het bieden van een scala aan ondersteuningsmogelijkhe-‐ den en hulpmaterialen en het actief onderhouden van werkrelaties met externe deskundigen. Het on-‐ derwijs wordt zoveel mogelijk afgestemd op de onderwijs-‐ en ontwikkelingsbehoeften van de leerling en waar nodig wordt extra tijd en aandacht aan de individuele leerling geschonken. De dialoogschool draagt zorg voor een maximale en voortdurende dialoog over de speciale onderwijs-‐ behoeften van de leerlingen, zowel intern (mentor-‐leerling bijvoorbeeld) als naar buiten met ouders en deskundigen. Alleen bij ernstige problematiek worden leerlingen doorverwezen naar het VSO. De ondersteuningsstructuur van de school is zodanig dat de onderwijsbehoeften van de leerlingen wordt gewaarborgd. De school heeft ook extra expertise beschikbaar op het gebied van diagnose en onderzoek, docenten hebben afgesproken hoe met leerlingen wordt omgegaan en lessen worden zo nodig aangepast aan omstandigheden en/of aan kenmerken van de leerlingen, zoals intelligentie en leerstijl, fysieke beperkingen. De school beschikt ook over aanvullende programma’s en trainingen en als de leerling uitstroomt wordt een advies meegegeven én, indien nodig, zorgt de school na de uitstroom voor continuïteit in de ondersteuning. Dynamica Onderwijs gaat, zoals aangegeven, voor het model van de ‘dialoogschool’. 4
3.1
Basisondersteuningsprofiel
3.2
Het Samenwerkingsverband Voortgezet Onderwijs Zaanstreek (SVZ) heeft ook afspraken ge-‐ maakt over het niveau van basisondersteuning, dat door elke school geboden dient te worden. Elke school heeft recent in kaart gebracht hoe zij staat ten opzichte van het gewenste niveau van basisondersteuning door middel van een analyse. Aan het vereiste niveau van basisonder-‐ steuning worden bij een dialoogschool hogere eisen gesteld dan bij een begeleidingsschool, het analyse-‐instrument is daarop aangepast. In bijlage 1 vindt u de resultaten van de analyse. Dynamica Onderwijs is, zo blijkt uit de analyse, al zeer ver gevorderd in de richting van het mo-‐ del ‘dialoogschool’, slechts enkele aspecten dienen nog aangescherpt te worden: zie hiervoor het bijgevoegde analyseschema. (bijlage 1). Bij de beoordeling dient er rekening mee te worden gehouden, dat het model ‘dialoogschool’ het meest vergaande model is dat wordt onderscheiden. Dat betekent, dat alle scholen die dit model nastreven, in principe een flink ontwikkeltraject dienen door dienen te maken. Er wordt naar gestreefd om op 1 augustus 2014 alle aspecten op het vereiste niveau te hebben binnen de school. Onderwijsondersteuningsstructuur
De samenwerkingsverbanden beslissen in de toekomst over plaatsing in het speciaal onderwijs door middel van ‘toelaatbaarheidsverklaringen’. Waar voorheen een indicatie van een onafhankelijke, regionale indicatie commissie voldoende was om in aanmerking te komen voor een rugzak of plaatsing in het speciaal onderwijs, beslis-‐ sen in de toekomst de Samenwerkingsverbanden Voortgezet Onderwijs over het toekennen van extra middelen en/of plaatsing in het speciaal onderwijs. Deze samenwerkingsverbanden hebben tot op zekere hoogte de vrijheid om eigen criteria te ontwikkelen. Deze criteria zullen van regio tot regio verschillen, maar de verwachting is dat voor plaatsing in het speciaal onderwijs landelijke richtlijnen vastgesteld worden. Het Samenwerkingsverband Voortgezet Onderwijs zal in ieder geval alle leerlingen, die in aan-‐ merking komen voor voortgezet speciaal onderwijs, opnieuw indiceren.
De ondersteuningsstructuur van de basisondersteuning op Dynamica Onderwijs, die geldt voor alle leerlingen, kan als volgt in schema worden gezet:
5
Aanmelding en toelating (zie procedure in het zorgplan)
Commissie van Begeleiding • Stelt beginsituatie vast. • Stelt een ontwikkelingsper-‐ spectief op. • Informeert de betrokken leer-‐ kracht. Intern begeleider Stelt in overleg met leraren en mentoren een persoonlijk plan op.
Leerroute 2 Toeleiding naar arbeid
Leerroute 3 Toeleiding naar dagbesteding
Arrangement 3
Arrangement 2
Arrangement 1
Arrangement 3 Arrangement 2
Arrangement 1
Arrangement 3 Arrangement 2
Zorgteam / interne begeleiding
Leerroute 1 Doorstroom naar vervolg-‐ onderwijs
Arrangement 1
Commissie van Begeleiding
•
Overleg met ouders
Arrangementen basisondersteuning
6
Toelichting op het schema Commissie van Begeleiding (CvB) en het ontwikkelingsperspectief In de CvB hebben naast de adjunct-‐directeur en de orthopedagoog, ook de jeugdarts (vanuit de GGD) en de schoolmaatschappelijk werker zitting. Deze commissie komt één keer per maand bijeen. Voordat een leerling wordt geplaatst, stelt de CvB voor nieuwe leerlingen de beginsituatie vast op grond van alle beschikbare informatie. De CvB geeft daarbij een prognose voor de onderwijskansen van de leerling in de school aan en stelt een haalbare uitstroomrichting en het verwachte uitstroomniveau vast: het zogenaamde ‘ontwikkelingsperspectief’. Het ontwikkelingsperspectief is dus een voorspelling, geformuleerd over de ontwikkelingskan-‐ sen van leerlingen en een inschatting van de uitstroommogelijkheden op 20-‐jarige leeftijd. Het ontwikkelingsperspectief wordt door de school samen met de ouders vastgesteld. In de intake wordt door de intern begeleider, de orthopedagoog en een adjunct-‐directeur een uitvoerig gesprek gevoerd met ouders en eventuele andere opvoeders over de ontwikkelings-‐ kansen van hun kind. Aan de orde komen welke pedagogisch-‐didactische strategieën het beste werken en welke kansen en belemmeringen onderkend moeten worden bij de begeleiding van het kind. Met dit educatief partnerschap van ouders wordt een stevige samenwerkingsbasis gelegd. Indien de resultaten van de leerling leiden tot een mogelijke bijstelling van het ontwikkelings-‐ perspectief, wordt de leerling weer besproken in de Commissie van Begeleiding. De CvB wordt ook ingeschakeld indien de noodzakelijke zorg uitstijgt boven hetgeen van een leerkracht/mentor mag worden verwacht. Dit gebeurt vooral als er sprake is van ernstige be-‐ lemmeringen/bedreigingen in de ontwikkeling van leerlingen en er externe ondersteu-‐ ning/hulpverlening ingeschakeld moet worden. Intern begeleiders Het ontwikkelingsperspectief wordt vervolgens door de intern begeleiders samen met de lera-‐ ren omgezet in een ‘persoonlijk plan’, rekening houdend met de leerlijnen binnen het onder-‐ wijsprogramma van de school. Uiteraard worden de ouders/verzorgers ook hierbij nauw be-‐ trokken. Leerroutes en arrangementen Op basis van het ontwikkelingsperspectief en het persoonlijke plan worden de leerling vervol-‐ gens ingepast in een van de drie leerroutes: doorstroom naar vervolgonderwijs, toeleiding naar arbeid en toeleiding naar dagbesteding. Elk van de drie leerroutes kent drie mogelijke arrangementen of niveaus: • Het basisprogramma van de school. • Het intensieve programma voor leerlingen, die extra hulp, ondersteuning en tijd nodig hebben bij het verwerken van het basisprogramma. • Het verdiepte programma voor leerlingen die meer aankunnen dan het basisprogramma. Het verdiepte programma biedt soms mogelijkheden tot instroom in een andere leerroute, bijvoorbeeld een overstap van leerroute 2 naar leerroute 1. Samen met de ouders wordt zorgvuldig bekeken in welke leerroute en in welk arrangement het kind het beste op zijn/haar plaats is en welke plek het meeste kans op succes biedt. De CvB bewaakt de grote lijn door elke drie jaar het ontwikkelingsperspectief voor de leerlingen te evalueren en zo nodig bij te stellen. Mentor Elke groep heeft een mentor. Bij de begeleiding van de leerlingen speelt de mentor een belang-‐ rijke rol. Hij/zij heeft het meeste inzicht in de (on)mogelijkheden van de leerlingen, ziet ze vrij-‐ 7
wel dagelijks, maakt ze mee tijdens de lessen maar ook tijdens de meer informele momenten (zoals pauzes), kent hun voorgeschiedenis en kan als geen ander een inschatting maken welke aanpak het meest geschikt is. Daarnaast is de mentor vertrouwenspersoon en kent hij/zij de ouders goed. Zorgteam Het zorgteam is een intern overleg waarbij de adjunct-‐directeur, de maatschappelijk werker, de intern begeleiders en de orthopedagoog aanwezig zijn. Het zorgteam komt eenmaal per maand bij elkaar. In het zorgteam worden leerlingen besproken die aan het onderwijs en de basison-‐ dersteuning niet voldoende hebben. Het zorgteam draagt zo nodig zorg voor het doen van na-‐ der onderzoek en stelt een individueel handelingsplan op of verwijst -‐ indien de problematiek daar aanleiding toe geeft -‐ door naar de Commissie van Begeleiding.. Een nadere typering van de leerroutes en de arrangementen daarbinnen vindt u in onderstaand schema: Leerroute Voor leerlingen in leerroute 1 ligt het accent op het verwerven van zoveel 1 mogelijk kennis en vaardigheden op het gebied van de algemeen vormende vakken (lezen, rekenen, taal, wereldoriëntatie, e.d.). Arrangement 1.1 Arrangement 1.2 Arrangement 1.3 Basis Intensief Verdiept Dit betreft het reguliere Dit arrangement is be-‐ Dit arrangement is be-‐ onderwijsprogramma doeld voor leerlingen die doeld voor leerlingen, van de school binnen niet voldoende hebben die meer aankunnen leerroute 1. aan het reguliere pro-‐ dan het basisprogram-‐ gramma, maar die extra ma binnen hun leerrou-‐ begeleiding, ondersteu-‐ te. ning en tijd nodig heb-‐ Incidenteel biedt dit ben om het reguliere arrangement nog moge-‐ programma te kunnen lijkheden tot instroom in verwerken. een andere leerroute. Leerroute In leerroute 2 ligt het accent op het leren van zoveel mogelijkheid vaardighe-‐ 2 den, die betrekking hebben op het verkrijgen van al dan niet betaalde arbeid. (zoals koken, schoonmaak, werken in de groenvoorziening, winkelassistentie, zorg en welzijn en algemene arbeidsvaardigheden) Arrangement 2.1 Arrangement 2.2 Arrangement 2.3 Basis Intensief Verdiept Dit betreft het reguliere Dit arrangement is be-‐ Dit arrangement is be-‐ onderwijsprogramma doeld voor leerlingen die doeld voor leerlingen, van de school binnen niet voldoende hebben die meer aankunnen leerroute 1. aan het reguliere pro-‐ dan het basisprogram-‐ gramma, maar die extra ma binnen hun leerrou-‐ begeleiding, ondersteu-‐ te. ning en tijd nodig heb-‐ Incidenteel biedt dit ben om het reguliere arrangement nog moge-‐ programma te kunnen lijkheden tot instroom in verwerken. een andere leerroute.
8
Leerroute 3
In leerroute 3 worden naast kennis-‐ en arbeidsvaardigheden, vooral program-‐ ma’s aangeboden, waarin de nadruk ligt op het vergroten van de autonomie, zelfstandigheid, zelfverzorging en eenvoudige huishoudelijke werkzaamheden. Arrangement 3.1 Arrangement 3.2 Arrangement 3.3 Basis Intensief Verdiept Dit betreft het reguliere Dit arrangement is be-‐ Dit arrangement is be-‐ onderwijsprogramma doeld voor leerlingen, doeld voor leerlingen, van de school binnen die meer aankunnen die meer aankunnen leerroute 1. dan het basisprogram-‐ dan het basisprogram-‐ ma binnen hun leerrou-‐ ma binnen hun leerrou-‐ te. te. Incidenteel biedt dit Incidenteel biedt dit arrangement nog moge-‐ arrangement nog moge-‐ lijkheden tot instroom in lijkheden tot instroom in een andere leerroute. een andere leerroute.
De school beschikt over de volgende taken en functies in het kader van de (extra) ondersteuning: • Zorgcoördinator • Praktijkbegeleider • Interne begeleider (IB) • Maatschappelijk werker • Orthopedagoog • Preventiemedewerker • Mentor • Logopedist • Remedial Teacher • Ambulant begeleider/interne coach • Interne contactpersoon • Onderwijsassistent • Jobcoach • Vertrouwenspersoon Expertise waarover de school beschikt De school is ingericht en geoutilleerd voor het verzorgen van onderwijs aan leerlingen met een verstandelijke en meervoudige beperking. Dit vraagt om specifieke expertise. Op Dynamica Onderwijs is de volgende expertise aanwezig: • Werken met leerlijnen voor leerlingen met een IQ tot 35, voor leerlingen met een IQ tus-‐ sen de 35 en 55 en voor leerlingen met een IQ tussen de 55 en 70. • Voor leerlingen met een meervoudige beperking heeft de school een samenwerkingsrela-‐ tie met het revalidatieteam van het Zaans Medisch Centrum. Aansluitend op de onderwijsdoelen en binnen schooltijd wordt logopedie, fysiotherapie en ergotherapie vanuit het ZMC verzorgd. Een revalidatiearts stelt de noodzaak tot reva-‐ lidatie vast. • Het kunnen opstellen van ontwikkelingsperspectieven voor leerlingen met een beperking. • Het uitvoeren van psychodiagnostiek. • Het organiseren van een model voor klassenmanagement waarin niet alleen effectief met de leertijd wordt omgegaan, maar ook aangesloten wordt op de verschillende leerstijlen van de leerlingen. • Het communiceren met leerlingen die niet of nauwelijks spreken. • Het organiseren van een omgeving waarin leerlingen met autisme tot ontwikkeling kun-‐ nen komen. • Het opleiden tot het examen schoonmaak, groenvoorziening, koken, zorg en welzijn (op het niveau praktijkonderwijs) en enkele deelcertificaten op VMBO-‐niveau. • Het leren van arbeidsvaardigheden in ons arbeidstrainingscentrum. (ATC) 9
• • •
Het transformeren van ongewenst naar sociaal aanvaardbaar gedrag. Het ondersteunen van reguliere scholen in het werken met leerlingen met een licht ver-‐ standelijke beperking. (IQ hoger dan 55) Leerlingen die als gevolg van grensoverschrijdend gedrag niet meer kunnen deelnemen aan het regulier onderwijs, ervaren ook in de huiselijke omgeving ernstige problemen. Niemand begrijpt hen en zij begrijpen niemand. Waar het ongewenste gedrag door ver-‐ oorzaakt wordt is niet altijd duidelijk en soms moeilijk te achterhalen. Om gedrag te kun-‐ nen duiden, moet je het kunnen verklaren. Op Dynamica Onderwijs zijn enkele specialisten werkzaam die in staat zijn om de achter-‐ gronden van het gedrag te verklaren en op basis daarvan aan te geven welke opvoedings-‐ en onderwijssetting noodzakelijk is. Als het om gedragsregulering gaat, zijn interventies alleen effectief als de aanpak in het gezin en op school op elkaar is afgestemd. Als er op school een plan wordt gemaakt voor gedragsverandering, worden de ouders en eventuele hulpverleningsinstellingen direct in dat proces betrokken.
Daarnaast kan de school -‐ indien nodig -‐ een beroep doen op externe deskundigen, waarmee een hechte samenwerkingsrelatie wordt onderhouden. Het betreft de volgende deskundigen en instellingen: • Jeugdarts • Sociale werkvoorziening • Leerplichtambtenaar ja • UWV • Stichting MEE • Pro-‐werk • Revalidatieteam Zaans Medisch • Netwerk arbeidsintegratie Centrum • GGZ Zaanstreek-‐Waterland • Bureau Jeugdzorg • Verschillende orthopedagogische instel-‐ • Maatschappelijk werker lingen (Regenboog, Kram, Zodiak) • Odion • Verschillende netwerken rond autisme. • Prinsenstichting 3.3
Planmatig werken Persoonlijk plan Op basis van de ontwikkelingsmogelijkheden van de leerling, stelt zoals hier boven is beschre-‐ ven de orthopedagoog een ontwikkelingsperspectief vast dat wordt vastgesteld door de Com-‐ missie van Begeleiding (CvB). Bij het vaststellen van die ontwikkelingsmogelijkheden wordt gekeken naar de intelligentie en allerlei kindkenmerken, zoals gedrag, communicatieve mogelijkheden, werkhouding en sociaal en lichamelijk functioneren. Op basis van het ontwikkelingsperspectief stellen de orthopedagoog en de intern begeleider handelingsadviezen op voor de leerkracht. Op die manier is de leerkracht goed op de hoogte van de benodigde manier van begeleiden van uw kind en van wat hij of zij al kan. De leerkracht schrijft vervolgens samen met de intern begeleider het persoonlijk plan voor de leerling. In dit plan wordt precies beschreven aan welke doelen er gewerkt gaat worden binnen het onderwijs-‐ en begeleidingsprogramma van de school. Landelijke leerlijnen vormen de basis voor het onderwijsprogramma op Dynamica Onderwijs. In het persoonlijk plan van de leerling staat vermeld in welke route en in welk arrangement een kind is ingedeeld, zodat niet alleen duidelijk is met welke doelen een leerling gaat starten, maar ook wat het beoogde eindperspectief is. Het persoonlijk plan wordt tweemaal per jaar met de ouders geëvalueerd, bijgesteld en vastge-‐ steld. Deze werkwijze wordt gedurende de gehele schooltijd voortgezet. Zes weken na de start van uw kind schrijft de leerkracht een eerste voortgangsverslag. Dit ver-‐ slag wordt zowel besproken in het zorgteam als met de ouders.
10
Het eindniveau is voor iedere leerling anders. Waar de ene leerling uitstroomt naar de dagbe-‐ steding, maakt de andere leerling de stap naar het regulier voortgezet of middelbaar beroeps-‐ onderwijs. De school gebruikt middelen en materialen die zoveel mogelijk aansluiten bij de leerstijl en het niveau van de leerling. Als de VO-‐leerling 16 jaar is, wordt gezamenlijk een definitief uitstroomperspectief vastgesteld. De leerlingen uit leerroute 3 gaan naar het dagactiviteitencentrum, al dan niet gericht op lichte productiewerkzaamheden. Zij lopen, indien mogelijk, vanaf hun 16de jaar één dag per week stage in een dagactiviteitencentrum. Leerlingen uit leerroute 1 en 2 krijgen rond hun 15e jaar een arbeidsinteressetest. Dit onder-‐ zoek stelt vast waar de competenties, mogelijkheden en interesses liggen van deze leerlingen. Hierna wordt in overleg met de stagebegeleider, uitstroomcoördinator, ouders en leerling een stage-‐/uitstroomplan (transitieplan) opgesteld. Daarnaast gaat het stagebureau op zoek naar een geschikte stageplaats. De leerlingen uit leerroute 1 en 2 starten met een interne stage op het PO of VO. Zij verzorgen o.a. koffierondes of kantinediensten in onze schoolgebouwen. De school streeft naar een ex-‐ terne stage voor de leerlingen vanaf 16 jaar. Deze stage start met een groepsstage, waarbij ver-‐ schillende leerlingen onder begeleiding werkzaamheden verrichten bij een van de stage bedrij-‐ ven. Onze leerlingen lopen daarna verschillende individuele stages. Na hun zestiende jaar gaan de leerlingen meerdere dagen stage lopen. De Dynamica-‐ jobcoaches begeleiden de leerlingen op hun stageplaats. Als leerlingen de school verlaten blijft de school hen nog gedurende twee jaar volgen. Zo-‐ doende kunnen zij en u dan nog gebruik maken van de expertise van Dynamica Onderwijs. Groepsplannen De school werkt ook met groepsplannen. Alle mentoren schrijven een groepsplan voor hun mentorgroep. In het groepsplan beschrijft de mentor welke arrangementen er worden aangeboden, hoe het onderwijs binnen de groep is georganiseerd, hoe de instructie wordt gegeven en hoe het on-‐ derwijs wordt geëvalueerd. Het plan wordt regelmatig geëvalueerd en bijgesteld. De leerkrachten worden hierbij onder-‐ steund door de intern begeleider. Voor de leerlingen, die diplomagerichte programma's volgen, wordt het opstellen van een groepsplan niet gedaan door de mentor, maar door de vakleerkracht. De vakleerkrachten voor horeca, groenonderhoud, schoonmaak, winkelassistentie en zorg en welzijn zorgen ervoor dat de leerlingen voldoende kennis en ervaring opdoen om het praktijkexamen succesvol af te ron-‐ den. Het examen wordt afgenomen door een externe instelling. 3.4
Basiskwaliteit van het onderwijs De inspectie Voortgezet Onderwijs heeft Dynamica Onderwijs het zogenaamde basisarrange-‐ ment (basistoezicht) toegekend. Hiermee wordt uitgedrukt dat de kwaliteit van het geboden onderwijs en de naleving van wet-‐ en regelgeving in orde is. Dynamica Onderwijs heeft naar de mening van de Inspectie veel oog voor de verbetering van de kwaliteit van haar onderwijs en is van mening dat de school in haar planning rekening houdt met de verschillende onderwijsbehoeften in haar leerlingenpopulatie. Schoolklimaat Binnen de afdelingen van de school heerst volgens de Inspectie een veilig klimaat waar de lera-‐ ren voor elkaar en elkaars zienswijze openstaan en de leerlingen zich ook voldoende veilig voe-‐ len. Het veiligheidsbeleid voorziet in regelmatige bevraging van leraren, ouders en leerlingen en is gericht op het voorkomen en afhandelen van veiligheidsincidenten in en om de school.
Tevredenheidsonderzoeken Elke twee jaar wordt een schooltevredenheidsonderzoek afgenomen onder de leerlingen, de ouders en het personeel. Al jarenlang behaalt Dynamica Onderwijs een hoge score op deze on-‐ 11
derzoeken. Met name de kwaliteit van de leerkrachten, het onderwijs, de sociaal-‐emotionele ondersteuning van leerlingen, de organisatie van extra activiteiten en het algemene voorzienin-‐ genniveau scoren bovengemiddeld. 4.
Extra ondersteuning Naast de hiervoor genoemde arrangementen, die binnen de basisondersteuning van de drie leerrou-‐ tes vallen (zie schema op pagina 6 en de toelichting in het schema op pagina 7 en 8) hanteert Dynami-‐ ca Onderwijs ook nog arrangementen in het kader van de extra ondersteuning. De kern van deze arrangementen wordt hieronder weergegeven:
Autisme Tijd/aandacht
Extra ondersteuning Dynamica Onderwijs heeft voor leerlingen met een ernstige vorm van autisme specifieke groepen ingericht: de teacch-‐ en de structuurgroep. Voor deze leerlingen is een individueel onderwijsprogramma beschik-‐ baar. In de lokalen is voor iedere leerling een individuele studiebox beschik-‐ baar. • Alle collega’s, die werken in een teacch-‐ dan wel structuurgroepen, hebben hiervoor een voortgezette opleiding gevolgd. • De groepen worden ondersteund door een intern begeleider die gespecialiseerd is in autisme. Samenwerking met het Steunpunt Autisme en vele organisaties, die zich hebben gespecialiseerd in het onderwijs aan leerlingen met autisme.
Beschikbare materialen Ruimtelijke omgeving Deskundigheid
Samenwerking met externe instanties Jobcoaching Tijd/aandacht
Extra ondersteuning Individuele begeleiding van de leerling op de stageplaats. (coaching on the job) • Stagebureau. • Programma’s arbeidsvaardigheden. • Assessments. • Stagebureau. • Stageplaats. • Uitstroomcoördinator. • Gecertificeerde jobcoaches. • UWV. • Stage verlenende bedrijven en instellingen. • Jobcoach-‐organisaties.
Beschikbare materialen
Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties
12
Revalidatie Tijd/aandacht
Extra ondersteuning De afdeling revalidatie van het Zaans Medisch Centrum verzorgt de diagnose voor revalidatie door de inzet van een revalidatiearts en the-‐ rapieën voor ergo-‐ en fysiotherapie en logopedie. • De school beschikt over middelen en materialen die door de thera-‐ peuten gebruikt kunnen worden. • Gespecialiseerd materiaal wordt door de therapeuten beschikbaar gesteld. Op school zijn verschillende ruimtes beschikbaar die gebruikt worden door de therapeuten. 1 Het ZMC werkt met BIG-‐geregistreerde therapeuten. Zaans Medisch Centrum.
Beschikbare materialen
Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties Arbeidstraining Tijd/aandacht
Extra ondersteuning Op de afdeling VO bevindt zich een timmerwerkplaats, waarin leer-‐ lingen niet alleen ‘timmermansvaardigheden’ leren, maar vooral ook arbeidsvaardigheden. Een volledig ingerichte timmerwerkplaats. Er is een door de arbeidsinspectie goedgekeurd vaklokaal ingericht De leerkracht, die de werkplaats coördineert, heeft ooit een eigen tim-‐ merbedrijf gehad. • UWV. • Netwerk Arbeidsintegratie. • Pro-‐werk.
Beschikbare materialen Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties
KPC en IVIO Tijd/aandacht
Extra ondersteuning Leerlingen uit de leerroutes 1 en 2 kunnen diploma-‐gerichte program-‐ ma’s van het KPC volgen (schoonmaak, groenvoorziening, horeca, win-‐ kelassistentie en zorg en welzijn) en IVIO (deelexamens VMBO niveau 1 en 2). De school beschikt over volledig ingerichte vaklokalen. De theorielessen worden verzorgd in de leslokalen, de praktijklessen in de schoolomgeving en de vaklokalen. De vakleerkrachten hebben een specifieke opleiding gevolgd om de praktijklessen te mogen verzorgen. • Netwerk arbeidsintegratie. • KPC. • Kenniscentrum Handel en IVIO.
Beschikbare materialen Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties
1
Zorgverleners kunnen zich registreren in het BIG-‐register. Een BIG-‐registratie geeft duidelijkheid over de bevoegdheid van een zorgverle-‐ ner.
13
Oudercursussen Tijd/aandacht
Beschikbare materialen Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties
Extra ondersteuning Voor ouders biedt de school cursussen en trainingen aan op het gebied van ondersteunende gebarentaal, autisme en gedrag. (Positive Behavior Support) De cursussen worden in het schoolgebouw verzorgd. De cursussen worden verzorgd door leerkrachten die een specifieke vervolgstudie hebben gevolgd. • Steunpunt Autisme. • Fontys Hogeschool.
Weerbaarheid Tijd/ aandacht Beschikbare materialen Ruimtelijke omgeving Deskundigheid Samenwerking met externe instanties
5.
Extra ondersteuning In samenwerking met externe instellingen worden er weerbaarheids-‐ trainingen gegeven aan jongens-‐ en meidengroepen. • Training ‘Maak je sterk’. • Training ‘Go for it’. De trainingen worden gegeven in het gymnastieklokaal, in kleine groepsruimtes en in de klaslokalen. Verschillende personeelsleden zijn opgeleid als ‘specialist’. • Odion. • Zodiak. • Stichting MEE. • GGZ. • Prinsenstichting.
Ambities
Vanuit het model ‘dialoogschool’ heeft de school een ontwikkelingsprogramma opgezet, zodat alles aspecten van de analyse, die nog niet op niveau zijn (zie bijlage 1), op zo kort mogelijke termijn wor-‐ den gerealiseerd. Veel aspecten bevinden zich al in een vergevorderd stadium: deze zullen voor 1 au-‐ gustus 2014 zijn ingevuld. Voor de korte termijn het Dynamica Onderwijs verder nog de volgende ambities in het kader van zorg en ondersteuning: • Werken met groepsplannen, zodanig dat iedere leerling een passend aanbod krijgt dat aansluit bij het eigen ontwikkelingsperspectief. • Instructie: het intern onderzoeken van de kwaliteit van de instructielessen en op punten waar dat nodig is inzetten van scholingsactiviteiten. • Aan de slag met gedrag: er is een succesvolle start gemaakt met PBS (Positive Behavior Support). Vanuit een serie gezamenlijke waarden zijn gedragsregels afgesproken voor binnen de school. De effecten zijn erg positief. Nu krijgt deze succesvolle start een vervolg door de gedragsregels te in-‐ troduceren in de gehele school (alle lokalen en openbare ruimtes). • Ouders als educatief partner: er is een werkgroep samengesteld van personeelsleden en ouders om voorstellen te doen voor de intensivering van de samenwerking tussen school en ouders. • Naschoolse opvang: samen met opvangorganisatie Babino zal er op Dynamica naschoolse opvang worden georganiseerd. Er zal worden samengewerkt met Odion, die de AWBZ-‐opvang organi-‐ seert. Door de naschoolse opvang worden aantrekkelijke activiteiten georganiseerd op het gebied van sport en cultuur.
14
Overige activiteiten: • Alle afspraken, processen en procedures voor de leerlingenzorg moeten ondergebracht worden in één zorgplan voor Dynamica Onderwijs. • Binnen het samenwerkingsverband VO moeten arrangementen ontwikkeld worden voor de thuis-‐ 2 zittende leerlingen en de zogenaamde Zmolkers . Samen met het Altra College en de coördinator van de werkschool, zal Dynamica een bijdrage leveren. 6. Afsluiting U kunt met al uw vragen terecht bij de school, maar ook op de website van de school kunt u veel extra informatie vinden. Schroomt u echter niet om contact op te nemen: onze medewerkers willen u graag verder helpen!
2 ZMOLKERS zijn leerlingen die op grond van hun beperkingen zowel een REC-‐3 als een REC-‐4 beschikking zouden kunnen krijgen. Deze leerlingen hebben naast een verstandelijke beperking ook een ernstig gedrags-‐ of een psychiatrisch probleem. Deze doelgroep is binnen het (voortgezet) onderwijs tot nu toe moeilijk op te vangen. Binnen het Samenwerkingsverband Voortgezet Onderwijs wordt gezocht naar arrangementen om deze leerlingen een passend aanbod te bieden.
15
Bijlage 1 Analyse basisondersteuningsprofiel ‘dialoogschool’ Dynamica Onderwijs Vooropmerking Indien in onderstaand schema het kruisje in de kolom ‘In ontwikkeling’ uiterst rechts is geplaatst, dan betekent dat dat de ontwikkeling reeds in een vergevorderd stadium is. Aspecten
In ontwikkeling
Dialoog over speciale onderwijsbehoeften a Alle docenten zijn op de hoogte van speciale onderwijsbehoeften. Er wordt op signalen gereageerd. Onderwijsbehoeften worden in kaart gebracht en vastgelegd. Overdrachtsgegevens zijn voor alle medewerkers beschikbaar Het digitale leerling volg systeem (LVS) wordt effectief benut: . Docenten en mentoren leggen incidenten vast . Benutten van basisvaardigheden, referentieniveaus, sociaal emotionele geboden ondersteuning, samenwerking met ouders . Mentoren en vakdocenten raadplegen het leerlingvolgsysteem en kunnen analyseren en signalen oppakken De school heeft een ondersteuningsstructuur waarborging onderwijsbehoeften De schoolleiding waarborgt de continuïteit van de dialoog De speciale onderwijsbehoeften komen in een leerlingbespreking aan de orde Iedere leerling heeft een mentor als eerste contactpersoon De mentor is altijd aanwezig De school hanteert een systeem met informatiebehoeften en incidenten Docenten zorgen ervoor dat ze dagelijks geïnformeerd zijn over onderwijsbehoeften De mentor maakt didactische en pedagogische onderwijsbehoeften bespreekbaar Mentoren beschikken over competenties om een dialoog met leerlingen te voeren over speciale onderwijsbehoeften De school heeft diagnostische expertise beschikbaar b De school waarborgt actief een sociaal en veilig klimaat . Er is een verzuimprotocol . Er is een pestprotocol . Er is een vertrouwenspersoon . Er is een convenant veilige en leefbare school . Er is een meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld c Er zijn gemeenschappelijke omgangsafspraken d Docenten maken zo nodig aanpassingen in hun lessen e Extra ondersteuning wordt vastgelegd in het individueel ontwikkelingsperspectief f De voortgang wordt op zowel individueel als op schoolniveau gevolgd g Er wordt door de docenten tijdens de lessen gedifferentieerd in verband met . Speciale psychologische of sociaal-‐emotionele kenmerken . Een meer of minder dan gemiddelde intelligentie . Verschillende leerstijlen h Onderwijsprogramma’s zijn waar nodig afgestemd op fysieke beperkingen i De docenten zijn geïnformeerd over de sociaal-‐emotionele ontwikkelingen j Aanvullend zijn orthopedagogische programma’s beschikbaar k Er is een sociale vaardigheidstraining of faalangsttraining beschikbaar l De school heeft een werkend protocol voor medische handelingen m Ondersteunende leermiddelen worden ingezet voor ondersteuning van leerlingen n De school stelt bij de uitstroom een handelingsadvies op o De school zorgt na uitstroom voor continuïteit in ondersteuning indien nodig
x
x
x x x
x
x x x x x x x x
x x x Neen
Aanwezig
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
16
Aspecten Extra aandacht / tijd a Docenten kunnen extra aandacht besteden aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften b De aangepaste groepsgrootte komt ten goede aan de speciale onderwijsbehoeften c Voor iedere leerling is een mentor d Er is voor deze leerlingen een tweede aanspreekpunt e Bij toelating is tijd voor ondersteuning f Er is voor mentoren en docenten tijd beschikbaar van het zorgadviesteam (ZAT) g De zorgcoördinator heeft voor iedere leerling enkele uren beschikbaar h Er is expertise beschikbaar voor leerlingen met een beperking i Er zijn handen beschikbaar in de pauzes j Leerlingen kunnen elkaar helpen Beschikbare materialen a Onderwijsmaterialen die niveau-‐ en tempodifferentiatie mogelijk maken b Er zijn aangepaste methoden en materialen beschikbaar c De school regelt aanvullende onderwijsmaterialen d De school regelt specifieke onderwijsmaterialen e De school heeft passende materialen voor leerlingen met dyslexie/dyscalculie f Omgaan met dyslexie is vastgelegd g Er wordt gewerkt met een speciaal programma voor sociaal-‐emotionele ontwikkeling h De school beschikt over aanvullende materialen i Er zijn specifieke materialen beschikbaar voor sociale vaardigheidstraining en faalangstre-‐ ductietraining. Ruimtelijke omgeving a Er wordt een-‐op-‐een ondersteuning gegeven b De school zorgt voor algemene fysieke toegankelijkheid c De school is bereid aanpassingen te realiseren d Leerlingen kunnen gebruik maken van een eigen werkplek e Er zijn aparte ruimtes beschikbaar gedurende de pauzes f Er zijn aparte ruimtes voor een-‐op-‐een ondersteuning Het ondersteuningsteam heeft expertise in a Er is een cultuur waarin professionaliteit met elkaar gedeeld wordt b Er is een voortdurende professionalisering c Er is een systeem om nieuwe leerkrachten in te werken d De leraren kunnen differentiëren e De leraren kunnen speciale onderwijsbehoeften onderkennen f Er is expertise beschikbaar m.b.t. handelingsgericht werken g Er is sprake van een teamaanpak h Docenten zijn in staat om maatwerk voor individuele leerlingen te leveren i Ouders kunnen betrokken worden bij de onderwijsondersteuning j Er is kennis beschikbaar van de onderwijsvoorzieningen in de regio k Bekwaamheid van enkele docenten/groepen op peil houden voor: . Signaleren speciale onderwijsbehoeften voor leren en gedrag . Kennis van dyslexie . Kennis en aanpak dyscalculie . Kennis en aanpak AD(H)D . Kennis en aanpak ASS . Kennis en aanpak faalangst l Binnen school is kennis over psychiatrische stoornissen m Binnen de school is kennis over onderwijsachterstanden andere culturen n Er is scholingsbeleid voor bovenstaande expertise o De zorgcoördinator heeft ruime kennis van competenties p Docenten/mentoren beschikken over competenties: . Betrekken van ouders bij de onderwijsondersteuning . Voeren van gesprekken met leerlingen, ouders en collega’s . Voeren van leerlingbespreking . Opstellen en uitvoeren van een individueel ontwikkelingsperspectief
In ontwikkeling
Aanwezig
x x x x x x x x x x
x
x x x x x
x x x x x x x x
x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
17
Aspecten Samenwerking met externen a Samen met ketenpartners inhoud geven aan preventieve en curatieve ondersteuning door: . Interventies van School Maatschappelijk Werk . Inschakelen van Jeugdarts . Afstemming met Centrum Jong . Inschakelen van BJAA en geïndiceerde zorg . Inschakelen van GGZ . Adequate communicatie met leerplichtambtenaar b De school heeft een Zorg Advies Team (ZAT) c De school werk samen met en stemt af met professionals d De school werkt samen met ketenpartners e Experts van externe organisaties zijn beschikbaar
In ontwikkeling
Aanwezig
x x x x x x x x x x
18
