SCHAMPBLOKKEN * PIRAMIDEN & BIGGENRUGGEN

1

Motorcycle Action Group Belgium vzw-asbl Hoek 13 B-2850 Boom Tel: 03/888.41.63 Fax: 03/888.97.43 e-mail: [email protected] website: www.mag.be

DOSSIER

SCHAMPBLOKKEN * PIRAMIDEN & BIGGENRUGGEN

M.A.G.-Pac / 05-07-2004

2

INHOUD

Inleiding;

3

Beschrijving van bestaand onderzoek;

4

Piramideblokken;

10

Biggenruggen

12

Wetgeving, rechtspraak;

17

Bestaande oplossingen voor schampblokken;

18

Reeds behaalde resultaten;

20

Conclusie;

22

Bijlage, brief Vlaams Minister voor Mobiliteit G. Bossuyt.

3

INLEIDING Motorrijders zijn kwetsbare weggebruikers. In 2001 stierven 147 motorrijders en raakten er 824 zwaar gewond in het Belgische verkeer1. Met een totaal aan 293.630 ingeschreven motorfietsen, zorgt dit voor bijna 5 doden op 10.000, samen met de zwaar gewonden 3 op 1000 ingeschreven voertuigen. In 1980 bedroeg dit aantal (doden en zwaar gewonden samen) nog bijna 13 op 1000 voertuigen. We hebben dus al een lange weg afgelegd op gebied van verkeersveiligheid, maar 971 slachtoffers per jaar zijn er nog steeds 971 te veel. De Motorcycle Action Group vzw (M.A.G.)2 heeft als één van haar belangrijkste doelstellingen het verhogen van de verkeersveiligheid voor motorrijders. M.A.G. doet hiervoor een aantal voorstellen op gebied van wetgeving, opleiding en infrastructuur. Een antislipverf voor wegmarkeringen, een degelijke en goedkopere rijopleiding, de verlaging van het BTW-tarief voor beschermende kledij, het zijn stuk voor stuk voorstellen die mensenlevens kunnen redden. Drie zeer belangrijke onderwerpen zijn de zogenaamde “schampblokken”, “piramideblokken en “biggenruggen” (verder genaamd “Blokken”). Deze voorwerpen zijn bestemd om ervoor te zorgen dat weggebruikers (auto’s en vrachtwagens) de berm niet beschadigen door de bocht af te korten. Er zijn echter groepen van weggebruikers voor wie de blokken bij een ongeval ergere letsels en een verhoogde kans op een dodelijke afloop betekenen: fietsers, bromfietsrijders en motorrijders. Deze weggebruikers zijn immers niet omgeven en enigszins beschermd door zijn voertuig en bijgevolg is het vaak de bestuurder die rechtstreeks in aanraking komt met een blok, die door zijn bouw onvermijdelijk ernstige verwondingen veroorzaken. Het gevaar in de constructie van de schamp- en piramideblokkenblokken die we langs de Belgische wegen zien, is duidelijk: de driehoekige vorm met scherpe kanten en een scherpe uitstekende punt, de hoogte van de blok zelf, hun nabijheid bij de rijweg, … Mochten deze blokken speciaal ontworpen zijn als een dodelijk wapen voor motorrijders, zouden ze er waarschijnlijk net hetzelfde uitzien als nu. De vraag is natuurlijk of er betere, motorvriendelijke bermbeschermingen bestaan. M.A.G. deed, met medewerking van het gemeentebestuur van Merelbeke onderzoek naar de bestaande alternatieven. Dit dossier bevat een uitgebreid overzicht van alle gevonden oplossingen. Berekenen wat de kostprijs is van een dode of zwaar gewonde motorrijder en dit vergelijken met de kostprijs van het vervangen of aanpassen van de schampblokken, vinden wij wat te luguber als argument. We hebben die berekening dan ook niet in dit dossier opgenomen, maar het geeft wel stof tot nadenken. Wij hopen dat iemand dit probleem onderkent, en de bevoegdheid heeft om aan de bestaande situatie in België iets te veranderen. We hopen met dit dossier te overtuigen van de noodzaak en de dringendheid van dit onderwerp. Eric Daniels Medewerker M.A.G.-Pac M.A.G. Belgium v.z.w.

Marc Annemans Verantwoordelijke verkeersveiligheid M.A.G. Belgium v.z.w.

______________ 1

Bron: N.I.S. De Motorcycle Action Group Belgium vzw is sinds 1992 de Belgische belangenvereniging voor motorrijders. Haar doelstellingen bestaan naast de verhoging van de verkeersveiligheid van motorrijders onder andere uit het verdedigen van de rechten van de motorrijders en de promotie van het motorrijden in het algemeen. M.A.G. Belgium telt ruim 8.000 leden en zetelt in diverse Belgische en Vlaamse verkeerscommissies en werkgroepen. 2

4

BESCHRIJVING VAN BESTAAND ONDERZOEK. Bevindingen na onderzoek van Dr. P. Corneillie, gedaan op 28 mei 2003. (Chirurg – Urgentiearts, Spoedgevallen en MUG, A.Z. St.-Elisabeth, Nederrij 133, B-2200 Herentals) 1/ Botsing van een voorwerp in beweging (motor en berijder) met een voorwerp dat in de grond vastzit (schampblok): De snelheid van de motor bepaalt de kinetische energie die ook zijn berijder op het moment van het contact bezit. - lage snelheid: voorwiel slaat weg en de berijder maakt een schuiver: - de schuiver eindigt op de rijweg met contact met een andere weggebruiker, - de schuiver eindigt op de rijweg zonder contact met een andere weggebruiker, - de schuiver eindigt in de berm met contact met bomen, telefoonpalen, … - de schuiver eindigt in de berm zonder contact met bomen, telefoonpalen, … - hoge snelheid: voorwiel slaat weg en de berijder wordt weggecatapulteerd: - naar de rijweg toe met contact met een andere weggebruiker, - naar de rijweg toe zonder contact met een andere weggebruiker, - naar de berm toe met contact met bomen, telefoonpalen, … - naar de berm toe zonder contact met bomen, telefoonpalen, …

Lage snelheid geeft meestal minder erge letsels (dit is echter geen absolute regel). Een val zonder contact met een andere weggebruiker, bomen, telefoonpalen, … geeft meestal minder erge letsels (dit is echter geen absolute regel). 2/ De bewegingsenergie van motor en berijder wordt door de schampblokken niet geabsorbeerd. De kinetische energie (= bewegingsenergie) komt tegen een stilstaand en verankerd blok beton terecht. Mogelijke letsels na het contact met een schampblok zowel bij lage als bij hoge snelheid: - hoofdletsels - nekletsels - wervelzuilletsels - thoraxletsels - buikletsels - bekkenletsels - letsels van bovenste ledematen - letsels van onderste ledematen - schaafwonden - brandwonden - …

5

Mogelijke letsels door het rechtstreeks contact van de motorrijder met het schampblok: - Als de motorrijder contact maakt met schampblok nr1 en gekatapulteerd wordt op een ander schampblok: identieke letsels zoals hierboven mogelijk - Rechtstreeks contact van de ledematen van de motorrijder met een schampblok: weke delen letsels en/ of fracturen, amputaties van ledematen, … Voorbeelden:

3/ Het is ook mogelijk dat de motorrijder valt op de openbare weg en pas na een schuiver contact maakt met een schampblok. Daar zal de hoeveelheid kinetische energie die de motorrijder op het ogenblik van het contact met het schampblok bezit, bepalend zijn voor de ernst van de letsels: hoe hoger de energie, hoe ernstiger de letsels kunnen zijn. Bepalend voor de ernst van de letsels zal ook de plaats zijn waar de motorrijder contact maakt met het schampblok: bovenzijde, zijkanten, scherpe randen, …

6

4/ Bij hoge snelheid geeft de helm bescherming maar veroorzaakt zelf ook specifieke letsels:

7

5/ Het onderhoud van de schampblokken laat te wensen over en is een uitnodiging tot het ontstaan van letsels bij contact. Door een gebrek aan reflecterende verf zijn de schampblokken in het duister en bij overvloedige regen te weinig zichtbaar. Voorbeeld van een slecht onderhouden en stuk gereden schampblokken (Herenthoutseweg en Rossem te Herentals):

8

9

Blokken die loskomen en verzakken, worden stuk gereden, waardoor ijzeren staven naakt komen te liggen en een extra gevaar vormen voor zwakke weggebruikers. Daarbij komt nog dat in dit geval de blokken verkeerd werden geplaatst. De schuine zijde wijst naar de binnenzijde i.p.v. naar de straatzijde. Gemeente 2850 Boom, aan de rotonde dat de verbinding vormt met de Kapelstraat en de Schorrestraat

10

PIRAMIDEBLOKKEN. Piramides, eveneens vervaardigd uit beton, worden door verschillende wegbeheerders aangewend en geplaatst met hetzelfde doel als schampblokken. Het beschermen van zachte bermen ter voorkoming dat wegverkeer, voornamelijk zwaar vrachtvervoer, de zachte bermen beschadigen en/of stuk rijden. Piramideblokken vertonen dezelfde eigenschappen als schampblokken. Ze worden namelijk vervaardigd met eveneens scherpe hoeken en kanten. Des te scherper en gevaarlijker wanneer ze worden aangetroffen in beschadigde toestand. Kruispunten vormen dikwijls conflictsituaties in de verkeersafwikkeling en zijn verhoogde risicoplaatsen voor een verkeersongeval. Bij een aanrijdingcontact waarin een motorrijders of andere zwakke weggebruikers betrokken, geven deze piramideblokken ontegensprekelijk aanleiding tot zwaardere en ernstigere verwondingen bij contact als gevolg van een uittreding fase na het botsingscontact. Het zogenaamde "uitglijdtraject" dat ontstaat door een schuifpartij. Onderstaande foto opnamen betreft kruispunt "Antwerpsestraat met de Frans De Schutterlaan" te 2850 Boom

11

6/ Voordelen van de schampblokken: • Het is een esthetische afboorden van de weg; (?) • de bermen worden niet meer stuk gereden; • ….

7/ Alternatieven: de bedoeling van schampblokken moet het afschampen zijn, daarom mogen er geen afzonderlijk obstakels geplaatst worden op een afstand van elkaar, maar moet er een continue afbakening zijn die een glooiend oppervlak heeft. Nadeel van deze alternatieven: de kostprijs zal hoger zijn dan de eerder beschreven schampblokken in beton.

Leicon Verkeersgeleidingsblokken B-8

12

BIGGENRUGGEN

Biggenruggen worden aangewend met als doel om eveneens zachte bermen te beschermen. Op verschillende plaatslocaties merken we dat zij voor andere doeleinden in gebruik worden genomen. Op die wijze bieden ze eerder nadelen dan voordelen. Namelijk wanneer ze worden aangebracht als scheidingslijn tussen rijbaan en fietspad. Biggenruggen hebben in het verleden en oog recentelijk aanleiding gegeven tot zware verkeersongevallen. Zelfs met dodelijke afloop. Dit soort ongevallen treedt gewoonlijk op na een stuurfout of een kleine onoplettendheid van een bestuurder waarbij het voertuig in aanraking komt met een biggenrug. Vervolgens een stoot kreeg, wat noopt tot een nieuwe stuurreactie in de andere zin. Meestal krijgt men dus een zigzag stuurbeweging vanwege de bestuurder en een zigzagbeweging van de wagen, die uiteindelijk resulteert in zijdelings wegschuiven van de baan. Bij onoplettendheid doen zulke ongevallen zich uiteraard ook voor op rechte weg. Gevolgd door een bruuske stuurcorrectie vanwege de bestuurder, die de wagen overstuurt. Zulke ongevallen zijn gewoonlijk ernstig omdat het voertuig meestal met de zijkant voorwaarts gekeerd van de baan schuift, op het baanvak terechtkomt van het tegenovergesteld richtingsverkeer, en hierbij een zware aanrijding tot stand komt. Ook als gevolg van een uitwijkmanoeuvre om alsnog een aanrijding te vermijden met een voertuig uit het tegenovergesteld richtingsverkeer, kan men in contact komen met een biggenrug, met als gevolg zoals beschreven. In de meeste gevallen zijn zulke omstandigheden van ongevallen voor motorrijders dodelijk. Enerzijds door het ontbreken van een beschermde kooi, anderzijds een biggenrug voor hen geen enkele mogelijkheid biedt tot enige stuurcorrecties.

In die zin werd onze afdeling verkeersveiligheid al geconfronteerd met zulke omstandigheden van aanrijdingen.

13

Waarvan onderstaande foto-opnamen.

14

Het is voor ons zelfs een aanbeveling op te merken dat de CD&V van de Stad 2320 Hoogstraten deze scheidingsobstakels in 2002 beschreef als onveilige onderwerpen. Volgens diezelfde partij zouden de biggenruggen onvoldoende opvallen bij duisternis en waren ze meermaals oorzaak van verkeersongevallen. Het Schepencollege van de Stad 2320 Hoogstraten steunde in 2003 zelfs een petitie hetwelk ondertekend werd door 635 buurbewoners van de Sint Lenaartseweg. In de petitie werd met grote aandrang gevraagd om de biggenruggen tussen rijbaan en fietspad te verwijderen. De ondertekenaars vonden de obstakels “levensgevaarlijk” voor autobestuurders maar ook voor fietsers. Het schepencollege steunde de spontane handtekeningenactie van deze groep mensen en zond op haar beurt een brief aan de Minister van Verkeer. In hun schrijven werd verwezen naar de talrijke ongevallen, waarin vermeld, sommigen met dodelijke afloop. De afdeling verkeersveiligheid van de Motorcycle Action Group vzw werd eveneens geconfronteerd met een dodelijke aanrijding te Zandhoven waarvan de biggenruggen aan de basis lagen tot het ongeval. In dezelfde omstandigheden zoals aanvankelijk beschreven in de omstandigheden van zulke ongevallen. Waarvan onderstaande foto opnamen van het ongeval te Zandhoven.

Opmerkelijk vast te stellen, wanneer er zelfs door buurtbewoners en een Schepencollege spraak is van levensgevaarlijke biggenruggen dewelke als scheidingslijn zijn opgesteld tussen rijbaan en fietspad, motorrijders deze dienen aan te treffen in het midden van de rijbaan. Deze toestand situeert zich in de Stad 9200 Dendermonde. Betreft een rijbaan verdeeld in twee rijstroken, gescheiden door een doorlopende witte lijn. Eén rij vak in elke rijrichting. Op deze lijn werden biggenruggen aangebracht dewelke van hoogte lager zijn dan de gekende standaard biggenruggen en nog minder opvallend zichtbaar vanwege hun zwarte kleur. Het hoeft geen betoog welke gevolgen kunnen voortspruiten indien een motorrijder een uitwijkmanoeuvre dient uit te voeren.

15

Met de verzwarende omstandigheid dat in de onmiddellijke omgeving een school is gevestigd. We verwijzen naar onderstaande foto opnamen van de situatie te 9200 Dendermonde.

Ook op de N118, de verbindingsweg tussen de gemeente Retie en Geel, werden biggenruggen van een andere soort aangetroffen. Ook de plaatsing van deze biggenruggen zijn in een andere ligging aan te treffen.

16

Bij nazicht kon onze afdeling verkeersveiligheid ook bandensporen aantreffen op één der biggenruggen.

Een inwoner uit 2110 Wijnegem, de heer Eduard Van Hoofstadt, wonende aan de Kasteellei, werd het slachtoffer van een biggenrug geplaatst aan de Turnhoutsebaan van dezelfde gemeente. Hierover verscheen een persbericht in Gazet van Antwerpen op 22 januari 2004. Waarbij de inwoner klacht indiende voor de verwondingen die hij opliep door biggenruggen.

17

WETGEVING. Onderstaand een overzicht van de wetgeving en rechtspraak die betrekking heeft op de Schamp- en piramideblokken. Koninklijk besluit van 1 december 1975 houdende algemeen reglement op de politie van het wegverkeer en van het gebruik van de openbare weg. (B.S. 09.12.1975) Art. 7 : algemene gedragsregels voor de weggebruikers. Art. 7.1. Het is verboden het verkeer te hinderen of onveilig te maken door voorwerpen of stoffen op de openbare weg te werpen, te plaatsen, achter te laten of te laten vallen, hetzij door er rook of stoom te verspreiden, hetzij door er enige belemmering aan te brengen.

RECHTSPRAAK. Vredegerecht Verviers, 17/12/1990, Verkeersrecht 1992, blz. 52. Degene die op een deel van de openbare weg, al is het aan de kant, een blok in steen plaatst die daar werkelijk een hindernis kan vormen, maakt de openbare weg gebrekkig in de zin van art. 1384 B.W. en begaat aldus een fout. Rechtspraak (Nederland) Bron; verkeersrecht. Verkeersrecht 2003, 156 Hof Den Bosch, 19 februari 2003 Aansprakelijkheid wegbeheerder voor ongeval bij ’biggenruggen’. Waarschuwingsplicht. Bromfietser rijdt bij laaghangende zon en nat wegdek tegen een zogenaamde biggenrug op. Dit is een verkeersremmende maatregel bestaande uit een witte betonnen band die opsteekt uit het wegdek. De rechtbank had reeds geoordeeld dat deze biggenruggen op zichzelf gezien reeds een verkeersgevaarlijke situatie opleveren waarvoor de wegbeheerder op voldoende wijze dient te attenderen. Hof: Wegbeheerder heeft niet voldaan aan zijn waarschuwingsplicht omdat de borden ’verkeerssituatie gewijzigd’ niet specifiek genoeg zijn voor het gevaar. Dat de biggenruggen op zichzelf genomen zichtbaar zijn doet aan een en ander niet af aangezien ook voor op zichzelf zichtbare obstakels een adequate waarschuwing op zijn plaats is. Wel eigen schuld van het slachtoffer (25%) vanwege onvoldoende oplettendheid.

18

BESTAANDE OPLOSSINGEN VOOR SCHAMPBLOKKEN. Leicon Verkeersgeleidingsblokken B-8 (kunnen gebruikt worden in zones 50 en zones 70 )

Omschrijving

Leicon B-8

Afmeting

25 x 44 x 8/28 cm Fig. 49

Gewicht/blok

38,8 kg

Werkende hoogte boven wegdek

20 cm à 25 cm

Kleur

Artikelnummer

Grijs

20029400

Bochtblokken

Omschrijving Afmeting (LI/LU xB) Straal R

T1

T2

T3

19,5/48 x 44 cm

29,5/53 x 44 cm

31,5/50 x 44 cm

Fig. 50

Fig. 50

Fig. 50

1,00

1,25

0,75

Kleur Grijs

Omschrijving Afmeting (Li/Lu x B) Straal R

Artikelnummer 20032500

20032502

T4

T5

T6

34/48 x 44 cm

39,5/50 x 44 cm

22/25 x 44 cm

Fig. 50

Fig. 50

Fig. 51

1,50

Kleur Grijs

20032501

2,00

Artikelnummer 20032503

20032504

20032505

19

20

REEDS BEHAALDE RESULTATEN. 1. Op 29 november 2002 kwam ons de melding toe van een gevaarlijke verkeerssituaties voor motorrijders in Merelbeke, baan parallel met de R4, tussen de groothandelsmarkt en de Hundelsesteenweg. Voor deze situatie die onder de Gewestelijke (Vlaamse) bevoegdheid valt, namen wij contact op met de “Administratie Wegen en Verkeer”. De verantwoordelijke voor de provincie Oost Vlaanderen - Mr. De Backer – ontving ons op 20 februari 2003.

Op 24 februari 2003 werden de schampblokken verwijderd en vervangen door een alternatief.

21

2. Eind 2002 kwam ons nog een melding toe uit de gemeente Merelbeke, Heidestraat Warandestraat en Gaversesteenweg. (Gemeentelijke bevoegdheid) De gemeente Merelbeke was moeilijker te overtuigen om de schampblokken te verwijderen. Sinds eind 2002 was er contact met het gemeentebestuur en de Technische dienst. Regelmatig werden beloftes gedaan dat de schampblokken zouden verwijderd worden. Men zag er het gevaar van in, maar steeds werden andere argumenten aangehaald om het verwijderen uit te stellen.

Intussen werden op 3 kruispunten de schampblokken vervangen door een alternatief.

Sindsdien is de gemeente Merelbeke aan M.A.G. vragende partij om bij eventuele infrastructuur aanpassingen, ons advies met op en aanmerkingen te vragen ter verbetering van de veiligheid.

22

CONCLUSIE. • • • • • • • •

Schampblokken, piramideblokken en biggenruggen zijn een gevaar voor zwakke en minder beschermde weggebruikers. (fietsers, bromfietsrijders en motorrijders) Bij een ongeval waarbij een zachte weggebruiker in aanraking komt met zulk een voorwerp, zijn de gevolgen meestal dramatisch. Beschadigde of stuk gereden schamp- en piramideblokken vormen een extra gevaar, omdat ze aanleiding geven tot ernstige snijwonden of zelfs amputaties. Er bestaan voldoende alternatieven die het doel van de schamp- en piramideblokken perfect kunnen overnemen. Sommige instanties (onder andere de Administratie Wegen en Verkeer van het Vlaamse Gewest) erkennen het gevaar en voorzien alternatieven. (onder andere verlaagde New Jerseys). Het is praktisch onmogelijk om elke gemeente apart te overtuigen van het gevaar van de schampblokken, piramideblokken en biggenruggen, en deze te laten verwijderen. M.A.G. vraagt de Gewestelijke overheden om deze gevaarlijke voorwerpen te verbieden op Gewest- en Gemeentelijke wegen. M.A.G.heeft reeds aan de Federale Minister van Mobiliteit en Verkeer gevraagd een verbod te stellen op het fabriceren en plaatsen van de schampblokken.