+RRIGVWXN +HW5(6%DUWHU6\VWHP

+RRIGVWXN +HW5(6%DUWHU6\VWHP In dit hoofdstuk beschrijven we een Belgische barter-club, “RES Barter-System”. Deze organisatie maakt het voorwerp uit van het onderzoek dat wordt besproken in het laatste hoofdstuk. Deze voorstelling komt vroeg in deze thesis om de lezer vertrouwd te maken met dit systeem zodat men de theoretische concepten die worden aangereikt in het volgende hoofdstuk, beter kan kaderen en interpreteren. In de eerste sectie bespreek ik de historiek en de evolutie die het systeem sinds zijn oprichting heeft doorgemaakt. In de tweede sectie ga ik dieper in op de werking ervan. Vervolgens sta ik stil bij het profiel van de leden en de juridische aspecten van dit systeem. Ten slotte bekijken we de toekomstperspectieven van RES Barter System

 $FKWHUJURQG RES Barter System, of kortweg RES, is een coöperatieve vennootschap opgericht in 1996 met als doel de omzet te doen stijgen van zijn leden aan de hand van een nieuw marketingconcept: moderne ruil of barter. Het wil een uitgebreid Belgisch netwerk vormen van vrije beroepen, zelfstandigen, lokale handelaars en KMO’s waarbij winkelketens worden uitgesloten. RES wil een barrière vormen tegen de toenemende concurrentie van grote multinationals die het bestaan van kleine handelaars bedreigen. De ambitie is volgens de website (www.res.be) 3 à 5% meer verkoop, maar is sterk afhankelijk van de sector waarin het lid opereert. RES werd opgericht door Walther Smets, die nog steeds de leiding van zijn bedrijf op zich neemt. Vanuit het hoofdkantoor in Leuven organiseert RES multilaterale ruilhandel in heel België tussen ongeveer 3300 leden. De filosofie achter RES is gebaseerd op die van zijn Zwitserse tegenhanger WIR (cf. subsectie 1.3.2). De keuze voor dit model lag voor de hand. WIR heeft de robuustheid en succes van zijn systeem bewezen sinds zijn oprichting begin jaren ’30. Bovendien heeft het ook een Europese achtergrond en opereert het in een klein land, net zoals België. Het WIRsysteem is gebaseerd op de uitgifte van een alternatieve munt, de WIR. De WIR-bank registreert alle aan- en verkopen die worden verricht in deze munt en geeft ook leningen uit.

Deze onderneming is uitgegroeid tot een bank die naast de WIR ook bankdiensten in Zwitserse Frank verleent. RES beperkt zich, in tegenstelling tot WIR, tot transacties in zijn eigen alternatieve munt, de RES ¼XURYRRUKHHQTrade Euro of T¼ 'HQDGUXNRSHHQDOWHUQDWLHYHPXQW-voorheen sprak

over een ruilconcept (cf. RES %DUWHU System)- werd sinds begin 2006 overgenomen door RES. Hun ervaring leert dat het concept van multilaterale ruilhandel moeilijk verkoopbaar is aan potentiële leden. Daarom heeft men besloten om hun naam van “RES Barter System” naar “RES. Hét andere geld” te veranderen. Tevens werd de term ‘bank’ overgenomen om de herkenbaarheid bij het publiek te vergroten. De naamsverandering was niet enkel een cosmetische aanpassing van het 10 jaar oude RES Barter systeem. Er werd namelijk ook een grondige hervorming doorgevoerd in de wijze van verspreiding van RES. Voorheen werden leden aangetrokken door zogenaamde licentiehouders. Dit waren commissionairs die een regio kregen toegewezen en hierover exclusiviteit kregen voor het prospecteren en werven van leden. Op de transacties van de leden in hun regio kregen ze dan een commissie. Ze fungeerden ook als broker. Dit houdt in dat ze de leden ondersteunen bij het verwerven en uitgeven van RES ¼XUR¶VHQHYHQWXHHOPHGLsUHQELMJURWHUHWUDQVDFWLHV'LW systeem leek interessant daar deze licentiehouders een sterke motivatie hadden om de handel te stimuleren. Doch ervaarde RES dit de laatste jaren als een rem op de groei. Eens een licentiehouder het gevoel had over een voldoende grote portefeuille leden te beschikken stopte hij met werven van leden. Daarenboven klaagden vooral minder actieve leden over de gebrekkige ondersteuning. Als een licentiehouder significante handel had kunnen creëren tussen enkele (grotere) leden in zijn regio, verdiende hij immers geld zonder daar iets voor te doen. Tevens was er weinig incentief om handel te stimuleren tussen de regio’ s. Hij ontving immers enkel commissies op aan- en verkopen in zijn eigen gebied. Door de exclusiviteit was er ook geen stimulans om te veranderen en bleef veel potentieel onaangeroerd. Sinds de hervormingen van begin dit jaar spreekt men niet meer van licentiehouders maar van RES-agenten. Deze beheren nog altijd een portefeuille van leden en ontvangen nog steeds commissies op hun transacties, maar de exclusiviteit over een bepaald gebied vervalt. Hierdoor kunnen andere agenten het potentieel aanboren en ontstaat er meer concurrentie

tussen hen waardoor ze (hopelijk) actiever leden gaan werven. Bovendien werd de mogelijkheid geopend om werknemers in dienst te nemen die leden kunnen aantrekken. Technologie heeft een belangrijke rol gespeeld in de evolutie van RES. Vanaf de oprichting was de organisatie reeds actief op het internet en gebruikte dit als een belangrijk kanaal voor promotie bij de leden. In oktober 2003 introduceerde men de RES-betaalterminal. Hierdoor konden de transacties eenvoudig afgehandeld worden zoals dat kan met een klassieke Bancontact-kaart. De RES-cheques waarmee voorheen de transacties voornamelijk werden verricht, werd 2 jaar later, in navolging van de Eurocheque, afgeschaft. Bovendien werd er samen met de introductie van deze betaalterminal de RES-PLUS loyaltykaart gelanceerd, een getrouwheidskaart. De omzet en het aantal leden kende in de beginjaren van RES een opmerkelijke groei, maar lijken de laatste jaren te stagneren (zie figuur 3). Momenteel telt het RES-ledenbestand ongeveer 3300 leden die samen 5000 verkooppunten vertegenwoordigen. In 2005 werd door hen voor meer dan 30 miljard aan RES ¼XUR¶VJHNRFKWHQYHUNRFKWHHQVWLMJLQJYDQWHQ opzichte van 2004. Als men rekening houdt met inflatie is dit een zeer magere groei in vergelijking met de dubbele groeicijfers die men kon optekenen eind jaren ’ 90. Met de nieuw doorgevoerde hervormingen ligt de nadruk terug op het werven van leden en hoopt men zo het tij te doen keren 35.000 30.000 25.725

27.482

28.515

2002

2003

29.085

30.030

25.000 

20.519 

20.000

15.740 





15.000














10.000

7.465

5.000 944 0 1997

1998

1999

2000

2001

)LJXXU'HHYROXWLHYDQGHRP]HWYDQ5(6%URQZZZUHVEH 

2004

2005

 :HUNLQJ RES is in essentie een zeer klassieke trade exchange en beantwoordt sterk aan het beeld dat opgehangen werd in het vorige hoofdstuk. RES werkt als een centraal vereffeningssysteem

met als rekeneenheid de RES ¼XURGLHSDULWHLWKRXGWPHWGH(XUR2PGHOHGHQWHKHOSHQYLD dit systeem hun omzet te verhogen, biedt RES tal van faciliteiten waarmee ze hun zaak kunnen promoten en nieuwe klanten aantrekken. In de eerste subsectie bespreken we de basisdienstverlening die RES biedt. Vervolgens bekijken we welke bijkomende diensten RES verleent om hun doelstellingen te realiseren. Ten slotte analyseren we het huishoudelijk reglement dat tot doel heeft duidelijkheid en zekerheid te bieden aan de leden om zo het systeem te stabiliseren.

1.2.1 Basisdienstverlening a) Afhandelen van de transacties De basiswerking van RES kan het best vergeleken worden met een bank. Elk lid dient bij lidmaatschap een rekening te openen, een zogenaamde A-rekening. Deze rekening kan gedebiteerd worden bij een verkoop van producten aan een ander lid en wordt gecrediteerd bij een aankoop bij een lid. RES ziet toe op de transacties en houdt alle saldi van alle rekeningen bij. Op het einde van elke maand krijgen de leden rekeninguittreksels met al hun bewegingen van die maand. Naast deze A-rekeningen kunnen de leden ook B-rekeningen voor andere filialen, privé rekeningen en rekeningen voor personeel openen. Deze laatste twee zijn volledig afhankelijk van een A-rekening. Ze dienen voor persoonlijke aankopen en kunnen enkel gedebiteerd worden door de bijhorende A-rekening. De transacties tussen de leden kunnen door middel van een RES-betaalkaart, een overschrijvingsformulier, een betalingsopdracht per brief, per fax, per E-mail of via internet uitgevoerd worden. Bij betaling met een betaalkaart of via het internet gebeurt de verwerking automatisch. Bij de andere manieren dient men eerst telefonisch een autorisatienummer aanvragen.

Aan- of verkopen kunnen geheel of gedeeltelijk in RES ¼XUR¶V ZRUGHQ DIJHKDQGHOG %LM lidmaatschap kiest het lid een percentage (25%, 50%, 75% of 100%) en verbindt hij er zich toe bij alle aankopen van leden minstens dit percentage in RES ¼XUR¶V WH DDQYDDUGHQ 'LW percentage kan uiteraard gewijzigd worden in de tijd. Bij transacties waarbij het bedrag in RES hoger zou uitvallen van 1500 RES ¼ PDJ HU HFKWHU RQGHUKDQGHOG ZRUGHQ RYHU HHQ percentage beneden het normale niveau. b) Basis RES-ruil-kredietlijn Alle leden beschikken ook over een basis ruil-kredietlijn (tot maximum 6000 RES ¼  'LW betekent concreet dat een lid “ in het rood” mag gaan op zijn rekening. Dit heeft tot voordeel dat een lid bij de start niet moet wachten op verkopen aan leden om zelf aankopen te verrichten. Zoals dat gebruikelijk is bij barter-clubs zijn zowel positieve als negatieve saldi intrestloos. Het krediet dat hier wordt verstrekt is bijgevolg gratis en vormt een aantrekkelijk instrument voor de handelaars of kleine ondernemingen. c) Marketingondersteuning Alle leden krijgen bij lidmaatschap ook een RES-broker of agent toegewezen. Deze ondersteunt het lid en promoot hem bij de andere leden. Daarnaast wordt elk lid ook gepubliceerd in de ledengids, dat een soort gouden gids is van alle RES-leden. Hierin worden naast de contactgegevens ook de activiteiten en het toepasbare RES-percentage van de leden gepubliceerd. Deze gids wordt jaarlijks herdrukt en verspreid en is eveneens beschikbaar op het internet en op Cd-rom. Nieuwe leden worden ook vermeld in het driemaandelijkse RESmagazine. Winkels en horecazaken worden bovendien ook vermeld in de winkel- en horecagids die jaarlijks wordt uitgebracht in een pocket formaat. d) Kosten Er zijn echter ook verschillende soorten kosten verbonden aan deze dienstverlening. Ten eerste is er een toetredingskost van 500 Euro (exclusief BTW). Van dit bedrag wordt 1,25¼ gebruikt om een aandeel van het type B van RES cvba te kopen. Het gaat hier immers om een coöperatieve vennootschap. In de jaren die volgen op zijn lidmaatschap dient een lid vervolgens nog een jaarlijkse vergoeding te betalen van 150¼ ZHONH YRRU  PDJ EHWDDOG

worden met RES ¼XUR'H]H5(6¼ZRUGWDDQJHZHQGRPKHWJDUDQWLHIRQGVWHVSLM]HQFI infra). Voor elke transactie wordt er een marketingkost aangerekend van 3,5% op het bedrag in RES ¼ Van deze 3,5% dient 2,5% betaald te worden in RES ¼ HQ  PHW (XUR¶V Aangezien deze kosten gelden voor zowel aan- als verkopen, bedragen de totale kosten per transactie 7%. Hiervan wordt de helft betaald door de koper en de andere helft door de verkoper. Een voorbeeld transactie schetst de voornaamste kosten: Winkelier A laat zijn winkel schilderen door schilder B voor een totaal bedrag van 2000¼ (BTW incl.). De schilder hanteert een RES percentage van 50% maar de winkelier heeft dit na onderhandelingen kunnen optrekken tot 60%. De winkelier betaalt de schilder bijgevolg 800¼ (40% van 2000¼  FDVK HQ ]LMQ UHNHQLQJ ZRUGW QD DDQJLIWH YDQ GH WUDQVDFWLH ELM 5(6

gecrediteerd met 1230 RES ¼ 'HUHNHQLQJYDQGHVFKLOGHUZRUGWJHGHELWHHUG

met 1170 RES ¼  – 2,5%). De rekening van RES wordt bijgevolg met 60 RES ¼ gedebiteerd om evenwicht in de boekhouding te behouden. Op het einde van de maand zal zowel A als B nog 12 ¼ PRHWHQ VWRUWHQ RS GH EDQNUHNHQLQJ YDQ 5(6 YRRU GH RQNRVWHQ LQ geld. De in totaal 7% transactiekosten is voor sommige sectoren niet haalbaar in vergelijking met hun winstmarges. Daarom krijgen sommige sectoren een uitzondering. Superettes waar men voornamelijk voeding verkoopt moeten maar 1,5% commissie betalen, op voorwaarde dat zij kiezen voor 100% RES-percentage. Het gaat hier voornamelijk om kleine supermarkten onder zelfstandige uitbating zoals SPAR en AD Delhaize. Voor benzinestations is er zelfs helemaal geen commissie. Enige voorwaarde hiervoor is dat ze een RES-percentage van meer dan 50% toestaan. Hoewel RES hier bijgevolg bijna niets aan verdient, (enkel jaarlijks lid geld en eventueel inkomsten door marketinguitgaven) ziet RES dit als een aanwinst daar het hier gaat om een product dat alle RES-leden kunnen gebruiken en bijgevolg de aantrekkelijkheid van de ruilkring sterk verhoogt. RES bekijkt of het nuttig zou zijn om in de toekomst een verdere differentiatie van de transactiekosten door te voeren. Daarnaast betaalt men voor het openen van een B-rekening, voor een ander verkooppunt van een reeds aangesloten lid 250¼+HWRSHQHQYDQHHQSULYp-rekening of een rekening voor het personeel kost 50¼ZDDUYDQGHKHOIWLQ5(6¼PDJEHWDDOGZRUGHQ2RNKLHUYDQZRUGW¼ gebruikt om een aandeel van type B te kopen aangezien enkel aandeelhouders kunnen gebruik

maken van het systeem. Voor deze rekeningen moet men tevens een jaarlijkse bijdrage leveren van 12,5 ¼HQ5(6¼

1.2.2 Bijkomende dienstverlening a) Bijkomende marketingmogelijkheden De bovenstaande basisdienstverlening volstaat echter niet om de ambities van 3 à 5% omzetverhoging te realiseren. De belangrijkste functie van RES is reclame maken binnen en buiten de ruilkring. Binnen de ruilkring zijn er tal van mogelijkheden om een zaak naambekendheid te geven. Ten eerste kan men advertentieruimte kopen in de ledengids of de winkel- en horecagids. Daarnaast brengt RES driemaandelijks een magazine uit met informatie waar de leden ook advertentieruimte kan in kopen. RES kan ook op aanvraag van een lid een mailing rondsturen met bijvoorbeeld tijdelijke promoties en acties. Men kan bijvoorbeeld zijn zaak aantrekkelijker maken door tijdelijk een hoger RES-percentage toe te staan. Via RES kan men tevens reclame maken voor het grote publiek. Vele leden zijn namelijk actief in de reclame sector zoals lokale radiostations, magazines en weekbladen. Deze kunnen

uiteraard betaald worden met RES ¼XUR¶V OHHV JRHGHUHQ  HQ YRUPHQ HHQ EHODQJULMNH aantrekkingspool voor leden. Naast deze klassieke vormen van reclame maken, organiseert RES ook regelmatig workshops, meetings, etentjes en feestjes waar verschillende leden in contact kunnen komen met elkaar. Of hoe ze het zelf formuleren (RES achtergronddossier): ³«RPYLDGHLQIRUPHOHPDDQGHOLMNVH5(6EXVLQHVVGLQHUVRI5(6ZRUNVKRSVQLHXZH

PHQVHQ WH OHUHQ NHQQHQ ZDDUGRRU FRPPHUFLsOH FRQWUDFWHQ RRN YDDN XLWORSHQ RS

YULHQGVFKDSSHOLMNHFRQWDFWHQ´ b) De RES PLUS kaart

Een nieuwigheid sinds eind 2003 is de RES PLUS loyaltykaart die wordt verspreid bij de klanten van RES-leden. Deze getrouwheidskaart waarop men als particulier punten (1 punt =

1 RES ¼  NDQ VSDUHQ OLMNW VWHUN RS GH JHWURXZKHLGVSURJUDPPD¶V YDQ 'HOKDL]H 'HOKDL]H PLUS kaart) en Carrefour (Happy Days). Het grootste verschil met deze programma’ s is dat de punten kunnen gebruikt worden bij alle RES-leden die hebben ingetekend op het RES PLUS programma. Via dit systeem wil men kleine zelfstandigen en winkeliers mee laten genieten van de mogelijkheden van zo een klantenbindingsprogramma zonder dat de investeringen onoverkomelijk zijn. De voordelen voor de

RES-leden zijn de beperkte

investeringskost

voor een

klantenkaartsysteem en de uitgebreide klantenanalyse mogelijkheden. Alle transacties van de RES PLUS-kaarten worden immers door RES bijgehouden en maandelijks krijgen de RESleden een overzicht van al hun klanten met hun aankoopgewoontes. Dit maakt het mogelijk voor de leden hun doelgroep juist te benaderen door hen bijvoorbeeld persoonlijke brieven te sturen met tijdelijke promoties of gepersonaliseerde aanbiedingen. Voor de particulier biedt deze kaart extra voordelen ten opzichte van een klassieke klantenkaart. Hij kan er immers mee terecht bij alle deelnemende leden in plaats van enkel bij de winkel die de punten toekende. c) Bijkomende kredietmogelijkheden RES-leden kunnen naast hun basis ruil-kredietlijn, een supplementair ruil-krediet aangaan. Hiervoor dient men wel een administratieve kost betalen (tot 500¼ GLHFRQWDQWWHEHWDOHQLV Dit is de facto een rente maar gezien de gevoeligheid van deze term geeft men het een andere naam. Bij grote investeringen of aankopen, bijvoorbeeld een renovatie van een winkel of het opstarten van een marketingcampagne, staat een RES-broker het lid bij. Samen gaan ze na in welke mate de investering in RES kan uitgevoerd worden en of er een supplementair ruilkrediet nodig is. d) Buitenlandse transacties Met RES ¼XUR¶V NXQQHQ GH OHGHQ RRN XLWJDYHQ LQ KHW EXLWHQODQG GRHQ ELM ppQ YDQ GH aangesloten partners van RES. Dit kan voor reizen naar het buitenland zijn maar ook voor import- en exportverrichtingen. Deze transacties gaan altijd via het hoofdkantoor in Leuven

dat dan bemiddelt met de partner in het buitenland. Tussen de partners is er immers enkel een bilaterale relatie. Op termijn hoopt RES het mogelijk te maken transacties in het buitenland met de RES-bankkaart af te wikkelen. Deze internationale transacties zijn nog jong en maken slechts een marginaal deel uit van de omzet.

1.2.3 Het huishoudelijk reglement Om de stabiliteit van het systeem te garanderen en misbruiken te voorkomen heeft RES een huishoudelijk reglement opgesteld. De leden tekenen bij lidmaatschap een document waarmee ze zich akkoord verklaren en zich verbinden tot het respecteren van de bepalingen in dit reglement. Het volledige reglement kan u nalezen in bijlage 2. In deze subsectie licht ik de belangrijkste en meest relevante voor economische analyse toe. a) Omzetting in Euro Tegoeden in RES ¼XUR]LMQQRRLWRP]HWEDDULQ(XUR'H]HHLVLV]HHUEHODQJULMNGDDUGH5(6

¼XUR DQGHUV RQGHU FRQVWDQWH GHIODWRLUH GUXN ]RX WH NRPHQ VWDDQ 2S WUDQVDFWLHV PHW 5(6 ¼ dienen immers commissies betaald te worden die niet gelden op transacties met geld.

Daarenboven zijn RES ¼XUR¶V PLQGHU OLTXLGH DDQJH]LHQ PHQ HU RS PLQGHU SODDWVWHQ PHH

terecht kan. Hierdoor waarderen de leden gewone Euro’ s boven RES ¼XUR¶V0HWGH]HUHJHO tracht men ook een zekere stabiliteit in het systeem te creëren. Onzekerheid of een crisis in het systeem zou massale opvragingen kunnen teweeg brengen die het systeem naar de afgrond zouden kunnen richten. b) Transacties Leden mogen geen hogere dan de normale prijs aanrekenen aan een lid die wenst met RES ¼XUR¶VWHEHWDOHQ=HGLHnen met andere woorden te respecteren dat “ 1 Euro = 1 RES ¼XUR´ Bovendien moeten ze het gepubliceerde percentage in RES (25 – 100%) respecteren. Bij wijziging dienen ze het oude percentage aan te houden totdat de nieuwe ledengids is gedrukt. Indien deze regel niet zou bestaan zou er al snel willekeur en disputen ontstaan en is men nooit zeker dat men ergens terecht kan met zijn opgebouwd RES-saldo.

c) Maximum barterlimiet Bij de toetreding van een lid wordt een maximum barterlimiet vastgesteld. Enkel wanneer het saldo op zijn RES-rekening boven deze limiet is, mag hij transacties in RES ¼ ZHLJHUHQ Bovendien wordt door RES aangeraden niet meer dan 10% van de omzet te realiseren in RES. Deze veiligheidssystemen werden ingebouwd om leden te beschermen tegen de risico’ s van een te hoog saldo in RES. Een te hoog saldo wijst er immers vaak op dat het lid wel vlot verkoopt aan leden maar zelf de weg nog niet heeft gevonden naar andere leden. Hierdoor kan een lid in liquiditeitsproblemen geraken aangezien een (te) groot deel van zijn inkomsten in RES gebeuren en de meeste uitgaven in Euro’ s. d) Uittreding Een lid kan de barter-club verlaten door een aangetekend schrijven, door uitsluiting omwille van het niet respecteren van het huishoudelijk reglement, door wanprestatie ten opzichte van een ander lid of door stopzetting van de handelsactiviteiten. Er treedt natuurlijk een probleem op met het resterende saldo van een uittredend lid. Dit saldo wordt geenszins omgezet in Euro. Een positief saldo mag nog gebruikt worden tot drie maanden na de beëindiging van het lidmaatschap en dit pas nadat de commissies hierop zijn geprovisioneerd. Het resterende saldo blijft verworven voor RES en wordt gestort in het RESgarantiefonds (cf. infra). Bij een negatief saldo dient het lid binnen de maand goederen of diensten te leveren tegen de gangbare marktprijzen aan andere leden. Een eventueel resterend negatief saldo dient na deze maand te worden voldaan in Euro’ s. e) Het RES Barter System garantiefonds RES heeft een garantiefonds in het leven geroepen om niet recupereerbare negatieve saldi op RES rekeningen aan te zuiveren. Deze kunnen voortvloeien uit faillissementen van leden met een negatief saldo. Zonder dit fonds zou het systeem onstabiel kunnen worden daar er geen evenwicht meer zou heersen binnen RES. Niet alle leden die nog goederen of diensten tegoed hebben (positief saldo), zouden deze kunnen verhalen op de leden die nog goederen dienen te leveren (negatief saldo).

Dit garantiefonds staat onder het beheer van de raad van bestuur van RES cvba en wordt gespijsd door enerzijds de jaarlijkse bijdrage van de leden en anderzijds door de positieve saldi van uitgetreden leden.

 +HWSURILHOYDQHHQOLG Momenteel zijn er ongeveer 3300 leden aangesloten bij RES die samen een 5000-tal verkooppunten vertegenwoordigen. Dit aantal is stabiel de laatste jaren na een steile groei in de eerste jaren. De belangrijkste reden die RES1 voor deze stagnatie geeft is dat er de laatste jaren een sterke nadruk wordt gelegd op kwaliteit. In de begin jaren namen ze elk lid aan dat interesse toonde aan met het oog op het ontwikkelen van het systeem. Hierdoor werden soms weinig competitieve zaken lid. Deze leden stonden vaak op de rand van faillissement en hoopten via barter een laatste strohalm te vinden. Deze leden boden goederen of diensten aan die niet erg in de markt lagen of die zwaar boven de marktprijs werden verkocht. Andere leden zagen deze leden niet als een aanwinst, integendeel. Bovendien was er een groot deel van de leden (70% volgens RES) die niets deden. Zij kochten noch verkochten in het systeem. Zij betaalden wel jaarlijks hun lidgeld maar toonden voor de rest geen interesse in RES. Hierdoor kregen andere leden natuurlijk de indruk dat ze bij bijna geen handelaars terecht konden met hun RES tegoeden. Bovendien verloor de ruilkring op deze manier aan vertrouwen. Leden die zulke niet-actieve leden contacteren merkten snel hoe illiquide de RES ¼XURZHOLV Door deze nadruk op kwaliteit is de netto groei van het aantal leden zeer laag. De laatste jaren probeert men niet-actieve leden te motiveren om actiever te worden. Indien zij hierop niet reageren, sluit men deze leden uit zodat zij niet langer het vertrouwen kunnen schaden van andere leden. De prospectie van nieuwe leden gebeurt tegenwoordig ook doelgerichter. Men probeert leden te werven die actief zijn in zwak vertegenwoordigde sectoren in de betrokken regio. Een gevarieerd aanbod is immers noodzakelijk voor de aantrekkelijkheid van de

1

Mark Ceenaeme, algemeen directeur bij RES, deelde mij dit mee tijdens een interview op 05/04/2006

ruilkring. De vaakst gehoorde klacht is namelijk dat men soms moeilijk zijn RES tegoeden kwijt kan, voor de goederen of diensten die men wenst. (RES Magazine 27 pg. 6). De leden zijn zelfstandigen, vrije beroepen, lokale winkeliers en KMO’ s. Dit vloeit voort uit de doelstellingen die RES wil nastreven. De toelating van winkelketens is regelmatig een punt van discussie daar sommige leden beginnen te lijken op een keten winkel. Er is bijvoorbeeld een doe-het-zelfzaak aangesloten die over een 5-tal filialen beschikt in Limburg. De grens tussen de doelgroep en de winkelketens is klaarblijkelijk moeilijk te trekken. De sectoren waar de leden in actief zijn, zijn heel divers: van schrijnwerkers over electrowinkels tot telefoniemaatschappijen. Men wil een zo ruim mogelijk aanbod van goederen hebben die beschikbaar zijn in RES ¼0HQVWUHHIWRRNHHQSROLWLHNQDYDQEHSHUNte exclusiviteit. Dit betekent dat men per regio slechts een beperkt aantal aanbieders wil die een zelfde goed of dienst aanbieden. Ondanks deze politiek geeft men toe dat er een overaanbod is aan restaurants en webbuilders. Daarnaast zijn er ook relatief veel leden actief in de bouw, renovatie en interieur. De oververtegenwoordiging van deze laatste groep maakt RES minder aantrekkelijk voor vele (potentiële) leden aangezien ze deze diensten nooit of niet vaak nodig hebben. Bovendien komen ze ook de bekendheid van RES niet ten goede daar deze zelden een winkel of verkooppunt hebben dat zichtbaar is voor het publiek. Hoewel RES actief is over het ganse land, is er een duidelijke een concentratie in Vlaanderen. Op onderstaande grafiek (figuur 6) ziet u de provinciale verdeling van de leden. Men merkt onmiddellijk op dat meer dan 85% van de leden in Vlaanderen gevestigd zijn. RES benadrukt echter dat het aantal leden in een regio niet altijd een goede indruk geeft over de activiteit in die regio. Bovendien verhullen deze cijfers vaak lokale verschillen. De best draaiende regio is volgens RES Oost-Limburg terwijl hier klaarblijkelijk niet de meeste leden zitten. De sterke vertegenwoordiging in Oost-Vlaanderen is vooral te danken aan de regio Gent en Ronse dewelke ook een hoge activiteitsgraad toont. In West-Vlaanderen is dan weer de regio rond Kortrijk het meest actief. Het is opvallend dat in de provincie waar RES gevestigd is, Vlaams-Brabant, weinig activiteit is.

Luxemburg 0%

Waals Brabant 3%

West-Vlaanderen 21%

Brussel 7%

Namen 3% Henegouwen 2% Luik 1% Limburg 14%

Oost-Vlaanderen 24% Antwerpen 13%

Vlaams Brabant 12%

)LJXXU*HRJUDILVFKHVDPHQVWHOOLQJYDQGH5(6OHGHQLQMXQL%URQZZZUHVEH 

 -XULGLVFKHDVSHFWHQYDQ5(6 Hoewel in deze thesis voornamelijk de nadruk wordt gelegd op de economische aspecten van barter bespreken we hier ook kort enkele juridische aspecten. Het wettelijk kader waarin men opereert, bepaalt vaak sterk de mogelijkheden en beperkingen van de ontwikkeling van dergelijke systemen. In dit opzicht zijn er twee aspecten die een voorname rol spelen voor RES, namelijk de manier waarop de organisatie is gestructureerd en de fiscale behandeling van de transacties. a) Organisatiestructuur RES cvba is een coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid. Van deze vennootschap kopen alle leden een B-aandeel. Hoewel alle leden aandeelhouders zijn, hebben zij weinig of geen beslissingsmacht. De statuten bepalen dat B-aandelen geen meerderheid kunnen vormen in de raad van bestuur. Zij kunnen wel vragen stellen tijdens de jaarlijkse algemene vergadering. Een meerderheid in de raad van bestuur kan alleen gevormd worden door de A-aandelen, die in handen zijn van Walther Smets, de oprichter. Bij de oprichting heeft men er voor gekozen om de dagelijkse uitbating en beheer van het systeem over te laten aan een andere vennootschap, tot voor kort R.E. Management NV. Deze dubbele structuur van enerzijds een coöperatieve vennootschap waarop het systeem rust en

anderzijds een NV voor het dagelijks bestuur heeft men ingevoerd om de stabiliteit van het systeem te garanderen. Bij slecht beheer of misbruiken van het management zou het systeem immers intact kunnen blijven terwijl het management failliet zou gaan. Indien dit alles in één vennootschap zou zitten dan zou in geval van faling van het management de leden allicht geen of slechts gedeeltelijk meer kunnen aanspraak maken op hun RES-tegoeden. Deze dubbele structuur heeft al zijn nut bewezen bij de herstructurering van eind vorig jaar. Om met een schone lei te kunnen verder groeien, heeft er men voor gekozen R.E. management op 12 oktober 2005 in faling te laten gaan teneinde de vernieuwingen eenvoudiger te kunnen doordrukken. De nieuwe vennootschap die nu de exploitatie van het systeem op zich neemt heet ADMIN Leuven BVBA. Ondanks dat enkele leden te kennen hebben gegeven dat de ze de vernieuwingen positief ervaarden, was er wat paniek onder de leden toen ze lazen dat “ RES” failliet ging. De communicatie rond zulke aspecten dienen bij dergelijke systemen zeer secuur verzorgd te worden daar vertrouwen een grote rol speelt bij geldsystemen in het algemeen. b) Fiscale aspecten van de transacties Alternatieve geldsystemen zijn vaak een middel voor belastingontduiking of fraude. RES erkent dat vooral BTW-fraude schering en inslag was in de sector. Deze bestond dan voornamelijk uit kopen tegen een alternatieve munt zonder te verkopen en periodiek de BTW terugvorderen van de staat. Dit is mogelijk daar de Belgische wetgeving niet specificeert hoe de betaling dient voldaan te worden. Men is wel verplicht de nationale munt (Euro) te aanvaarden om zich te ontlasten van zijn schulden, maar men is vrij ook andere middelen te aanvaarden (bijvoorbeeld goederen of een alternatieve munt). Indien men niet met Euro’ s betaalt stelt zich natuurlijk een probleem van waardering. Artikel 32 van het BTW-wetboek stelt: ³%LMUXLOHQPHHUDOJHPHHQZDQQHHUGHWHJHQSUHVWDWLHQLHWXLWVOXLWHQGXLWHHQ JHOGVRPEHVWDDWZRUGWGLHSUHVWDWLHYRRUGHEHUHNHQLQJYDQGHEHODVWLQJRSKDDU QRUPDOHZDDUGHJHUHNHQG 2QGHUQRUPDOHZDDUGHZRUGWYHUVWDDQGHSULMVGLHKLHUWHODQGHRSKHWWLMGVWLS ZDDURSGHEHODVWLQJRSHLVEDDUZRUGWLQGH]HOIGHKDQGHOVIDVHYRRULHGHUYDQGH SUHVWDWLHVNDQZRUGHQYHUNUHJHQRQGHUYULMHPHGHGLQJLQJWXVVHQWZHHYDQHONDDU RQDIKDQNHOLMNHSDUWLMHQ³

De waardering is in het geval van RES vrij eenvoudig daar men er vanuit gaat dat 1 ¼  

RES ¼%LMJHYROJGLHQWVWHHGVGHIDFWXXURSGHQRUPDOHZLM]HZRUGHQRSJHVWHOG+HWLVHQNHO de manier waarop betaald wordt die anders is, de fiscaliteit blijft identiek. Men dient wel op te merken dat de fiscus geen alternatief geld aanvaardt als betalingsmiddel. Leden die verkopen aan 100% RES moeten bijgevolg de BTW hierop uit eigen middelen financieren. Het is voor deze RES-leden dus belangrijk dat zij voldoende verkopen hebben buiten het systeem om aan hun verplichtingen te voldoen. De boekhoudkundige verwerking van aan- en verkopen met RES ¼YHUORSHQGXVJHOLMNDDUGLJ aan transacties die via de bank worden betaald. Elk lid heeft naast zijn gewone bankrekening ook een RES-rekening op zijn balans staan die op dezelfde manier werkt. c) Wettelijk kader voor ruilhandel In België, en in de rest van Europa, is er geen specifieke wetgeving voor ruilsystemen. De wetgever heeft er voor gekozen dit fenomeen te behandelen binnen de bestaande wetten zoals kan blijken uit bovenstaand voorbeeld in verband met de BTW. Andere landen zoals de VS en Australië hebben er wel voor gekozen om een apart wettelijk kader voor ruilhandel uit te tekenen. Australië is hierin het verst gegaan. Dit land staat toe om zelfs belastingen te betalen in alternatieve munten. Het Amerikaanse voorbeeld heeft aangetoond hoe een goed wettelijk kader heel wat problemen in de sector kan aanpakken. Deze wetgeving was in staat de toenmalige misbruiken te beteugelen en creëerde zekerheid, een soort kwaliteitsgarantie voor de deelnemers aan de ruil. Dit had tot gevolg dat barter trade een ongekende groei kende sinds de uitvaardiging van deze wetten. De visie op bemoeienissen van de wetgever is bij RES geëvolueerd in de tijd. Waar ze eerst weerstand toonden voor regulering van ruilhandel, staan ze tegenwoordig veel positiever ten opzichte van wettelijke interventie. Ze willen vooral de wildgroei van kleinere trade exchanges voorkomen daar deze vaak slechts een korte periode van bestaan kennen en deze bijgevolg een smet leggen op de hele sector. Zelf zouden ze willen gelijkgesteld worden aan

een bank (cf. WIR) met een eigen interne munt. Ze zijn er van overtuigd dat ze kunnen voldoen aan de minimumnormen en zo kunnen bewijzen dat zij een kwaliteitsvolle barterclub zijn. Een wettelijk kader is voor hen wenselijk maar zonder te veel bemoeienissen die creativiteit voor de ontwikkeling van ruilsystemen in de weg staan. Een probleem stelt zich ook bij het bepalen van de kredietwaardigheid van een lid. Als een lid voldoende geld heeft staan op zijn bankrekening dan betekent dat hij aan zijn schuldeisers zal kunnen voldoen. Een hoog saldo op zijn RES-rekening zegt eigenlijk niets. De schuldeisers kunnen dan enkel aanspraak maken op goederen en diensten uit de ruilkring, welke niet altijd gewenst zijn.

 'HWRHNRPVWYDQ5(6 De toekomst van RES is sterk afhankelijk van het aantal leden dat ze kunnen aantrekken. Het aantal leden is belangrijk voor een heel aantal redenen: •

'LYHUVLWHLWYDQGHDDQJHERGHQJRHGHUHQHQGLHQVWHQ Zoals reeds vermeld is de mate waarin de behoeften van de leden kunnen bevredigd worden binnen het systeem een belangrijke aantrekkingsfactor voor nieuwe leden.

•

1DELMKHLGYDQOHGHQ. Naast een sectoriele spreiding is ook een geografische spreiding onontbeerlijk. Hierdoor kunnen aan- en verkopen een meer dagelijks karakter krijgen onder de leden wat het handelsvolume sterk kan doen toenemen.

•

'H WUDQVDFWLHNRVWHQ. Trade exchanges zoals RES kampen vaak met hele hoge vaste kosten. Voor de verwerking van de transacties zijn er zeer hoge investeringen nodig in informatica-infrastructuur en software. Naarmate er meer volume via het systeem wordt verhandeld, kunnen de kosten hiervan beter gespreid worden en kunnen de gemiddelde kosten per transactie dalen. Deze daling zal toelaten ook andere leden aan te trekken die voordien werden afgeschrikt door de hoge (7%) transactiekosten.

RES is er van overtuigd dat eens een zekere kritische massa is overschreden, het handelsvolume exponentieel zal groeien daar de transacties dan een eerder dagelijks dan een occasioneel karakter zal hebben. Ze schatten dit in op 8 à 12000 leden. Op termijn willen ze zo groot worden als WIR, dewelke nu ongeveer 75000 leden telt.

Om deze doelstellingen te halen, willen ze vooral hun naambekendheid vergroten bij zowel het publiek in het algemeen en de doelgroep meer specifiek. Dit willen ze bewerkstelligen door sponsering van een aantal sportclubs, maar ook door meer zichtbaarheid te creëren. De RES PLUS kaart dient in deze context bekeken te worden. De prospectie van leden gaat zich dit jaar meer focussen op winkels. Op deze manier komen niet alleen vele particulieren in contact met RES, het geeft ook het gevoel aan de leden dat ze ergens terecht kunnen met hun RES-tegoeden. Ze trachten ook hun geloofwaardigheid te versterken door zich aan te sluiten bij een aantal internationale organisaties die zich bezighouden met ruilhandel zoals IRTA en Barternet maar ook bij de belangenbehartiger van de zelfstandigen, UNIZO. Aangezien de leden van zowel RES als UNIZO uit de zelfde vijver komen, kunnen ze informatie uitwisselen en hun krachten bundelen.

 &RQFOXVLH In dit hoofdstuk hebben we de barter-club “ RES. Hét nieuwe geld.” besproken. Deze organisatie maakt het voorwerp uit van het gevoerde onderzoek dat wordt besproken in het laatste hoofdstuk. De kennismaking met dit systeem laat toe de volgende hoofdstukken beter te begrijpen en te interpreteren. RES is een klassieke trade exchange die multilaterale ruilhandel organiseert in België naar het voorbeeld van de Zwitserse ruilorganisatie WIR. Momenteel is RES nog een relatief kleine organisatie met een 3300-tal leden. Ondanks een steile groei in de eerste jaren na zijn oprichting lijkt de omzet en de netto ledengroei de laatste jaren te stagneren. RES verklaart dit door strengere toetredingseisen en een uitsluiting van leden die niet actief het systeem gebruiken. In het onderzoek zullen we dit vanuit het perspectief van de leden bekijken en onderzoeken wat hun algemene tevredenheid is over RES. Hieruit zal blijken dat er een zekere ontevredenheid heerst bij een groot deel van de leden, waardoor er een constante uitstroom is van leden.

RES heeft als hoofddoel de omzet van zijn leden te doen stijgen. Dit wordt bewerkstelligd doordat men een competitief voordeel krijgt door lidmaatschap ten opzichte van niet-leden. Daarnaast is RES ook een marketinginstrument waarmee de leden snel bekendheid kunnen verwerven zowel binnen als buiten de ruilkring. De leden kunnen namelijk publiciteit kopen met RES ¼XUR¶VGLHNRPHQYDQH[WUDYHUNRSHQ RES biedt aan zijn leden ook kredietmogelijkheden, die (soms) rente vrij zijn. Uit het onderzoek uit het laatste hoofdstuk zal blijken dat een belangrijke aantrekkingspool is voor RES. Op de transacties die worden uitgevoerd met RES ¼XUR¶V GLHQHQ HU FRPPLVVLHV EHWDDOG WH worden aan RES. Deze zijn relatief hoog (7%) wat veel potentiële leden in sectoren met lage winstmarges afstoot en een rem vormt op het verhandelde volume binnen de ruilkring. Door een stijging van het aantal leden kunnen deze kosten misschien gedrukt worden en kan de handel gestimuleerd worden. Trade exchanges zijn gevoelig voor opportunisme en onzekerheid. Daarom beschikt RES over een huishoudelijk reglement dat opportunisme moet beperken en zekerheid bieden aan de leden. De belangrijkste artikels uit dit reglement verbieden de omzetting van RES ¼XUR¶VLQ Euro’ s, beschermt de leden van eventuele faillissementen van andere leden en stelt limieten aan het aandeel dat RES mag innemen in de totale omzet van een lid teneinde dit lid te beschermen tegen liquiditeitsproblemen. Een extra vorm van zekerheid wordt gerealiseerd door de juridische structuur van RES. Het systeem zelf rust in een coöperatieve vennootschap, waar de leden aandeelhouder van zijn, en het dagelijks beheer wordt door een managementvennootschap opgenomen. Hierdoor kan het systeem blijven bestaan ondanks een faling van het management. Dit heeft reeds zijn nut bewezen toen in oktober 2005 een nieuwe management-vennootschap de leiding van RES overnam om een de herstructurering van het systeem door te voeren. Deze herstructurering was een reactie op de stagnerende groei die RES kende de laatste jaren. Barter-clubs hebben in België, en in heel West-Europa, daarnaast af te rekenen met vooroordelen over vermeende onethische praktijken. Via een wettelijk kader enerzijds en meer naambekendheid bij het publiek anderzijds, tracht RES deze vooroordelen van zich af te

schudden. Ook deze aspecten zullen naar voren komen tijdens mijn onderzoek in het laatste hoofdstuk.