Rapport. Inventarisatie juridische vragen en belemmeringen IPIN-projecten. Concept 2 (d.d. 18 juli)

Rapport Inventarisatie juridische vragen en belemmeringen IPIN-projecten

Concept 2 (d.d. 18 juli)

1

Inhoudsopgave I.

Inleiding

II.

Vragen en knelpunten: analyse II.1. II.1.1.

Opslag van energie Wat zegt de wet over opslag van energie

II.2. II.2.1.

Codes voor gelijkspanning Hoe ga je om met nieuwe codes voor met name gelijkspanning?

II.3. II.3.1. II.3.2. II.3.3. II.3.4. II.3.5.

Levering Algemeen Wat is levering en wanneer lever je? Wat zijn de gevolgen? Variabele leveringsprijzen De ‘white labels’ en de gevolgen Als je energiediensten levert heb je dan een vergunning nodig? Vrije keuze van leverancier

II.3.6. II.4. II.4.1. II.4.2. II.4.3.

Energiebelasting; salderen Algemeen Hoe ga je om met energiebelasting en teruggave van energiebelasting? Beperkingen

II.5. II.5.1. II.5.2. II.5.3. II.5.4.

Netbeheer op maat Inleiding Balanceren op lokaal niveau Efficiënt netbeheer en het terugdringen van transporten Variabele tarieven voor transport 2

II.5.5. II.5.6. II.5.7.

Variabele tarieven voor transport discriminerend? Het privaat netbeheer Lagere tarieven bij een kleine aansluiting

II.6. II.6.1. II.6.2.

Standaardisatie Zijn er voor elektrisch opladen wettelijke standaarden? Meten van verbruik

II.7.

Netkosten bij nieuwe projecten; First Mover

III.

Conclusies en aanbevelingen

IV.

Bijlagen

3

I.

Inleiding

Deze rapportage bespreekt juridische vragen en belemmeringen in IPIN-projecten. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het traject ‘Wet- en regelgeving’ van het flankerend kennis- en leertraject binnen het programma van de IPIN-proeftuinen.1 Proeftuinen leven met vragen wat er nu wel en niet juridisch mag. Zij geven aan dat extra ruimte (juridisch) nodig is om op grotere schaal hun mogelijkheden en toepassingen te kunnen demonstreren. Het traject ‘Wet- en regelgeving’ is erop gericht om te onderzoeken wat de behoefte is, welke hinderpalen er zijn en hoe deze opgelost kunnen worden.2 Deze rapportage bevat een eerste inventarisatie van juridische bezwaren die kunnen optreden bij smart gridsprojecten. Daarbij gaat het om bezwaren die geconstateerd zijn in zes proeftuinen. Andere proeftuinen of andere bezwaren zijn niet in het onderzoek betrokken. Procedure Onderzoekers hebben eerst interviews gehouden met deelnemers in zes projecten, die zich voor dit traject hebben opgegeven. Het gaat om de volgende projecten: - Couperus - DC=Decent - Evander - Texelse ‘Cloud Power’ - Modienet - INZET Tijdens de interviews zijn eventuele juridische knelpunten geïnventariseerd. Belemmeringen en bezwaren zijn ook besproken tijdens een workshop op de werkconferentie 22 mei 2013 ‘Van Taskforce, naar Proeftuin, naar Topsector’. Inhoud rapportage Deze rapportage geeft algemene beschouwingen over de aangetroffen belemmeringen. Daarbij zijn de juridische vragen, die gesteld zijn, nader geanalyseerd. De bijlagen bevatten de interviews en het verslag van de werkconferentie. De rapportage gaat met name in op vragen rond de energiewetgeving en ook op enige vragen met betrekking tot het omgevingsrecht. Er waren ook vragen en opmerkingen over privaatrechtelijke kwesties, zoals met betrekking tot het recht van opstal en eigendom

1

O. Ongkiehong, Proeftuinen intelligente netten 2011-2015, Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN), Agentschap NL, dec. 2011. 2 http://www.agentschapnl.nl/content/ipin-position-papers-kennis-en-leertraject.

4

betreffende zonnecellen op daken. Deze privaatrechtelijke vragen blijven, ofschoon voor de praktijk ook van belang, verder buiten beschouwing.

Experimenten en wetswijzigingen Duidelijkheid over belemmeringen, die de huidige wetgeving kan opleveren voor de praktijk, is ook belangrijk voor de lopende trajecten met betrekking tot wijziging van de wetgeving. Eén van de aanleidingen voor deze wijzigingen is de perceptie dat de wet- en regelgeving niet voldoen. Toen de Elektriciteits- en de Gaswet werden opgesteld waren er vrijwel geen lokale voorzieningen, in ieder geval niet verbonden met het distributienet. De regels waren gericht op het ‘centrale top down systeem’, zoals destijds de praktijk was. Binnen dit ‘centrale’ systeem hadden kleinverbruikers slechts een passieve consumerende rol: zij namen elektriciteit af van hun leverancier en betaalden gestandaardiseerde tarieven voor het gebruik van het netwerk. Zij konden (vrijwel) niet produceren en dus ook niet leveren en niet actief deelnemen aan balanceringsmechanismen en ‘near real time markten’, waarin marktpartijen vraag en aanbod onderling op elkaar kunnen afstemmen. Grote markpartijen doen dit geregeld. Voor kleine en lokale partijen wordt dit wellicht in de toekomst ook een bestaande praktijk. De energievoorziening werd en is in vergaande mate gecollectiviseerd en (wat betreft de kosten van transport en distributie) gesocialiseerd. Door technologische veranderingen is lokale productie nu mogelijk, kunnen kleinverbruikers produceren (prosumenten) en zouden zij actief kunnen deelnemen aan (nog nader te benoemen) flexibiliteits- en balansmarkten en zouden de kosten van het distributiesysteem beter kunnen worden doorberekend aan de veroorzakers daarvan. De Rijksoverheid heeft verschillende trajecten ingezet om de regels aan te passen. Op dit moment loopt bijvoorbeeld het wetgevingsproject STROOM.3 Eén van de doelstellingen is ‘onnodige’ juridische belemmeringen in wet- en regelgeving voor lokale duurzame energievoorzieningen weg te nemen. Een andere ontwikkeling is de verwachte ‘Experimenteerregeling’, 4 waarbij de Minister van Economische Zaken voor bepaalde gevallen/experimenten bij AMvB uitzonderingen maakt op de Elektriciteitswet en Gaswet.5 3

Zie Kamerstukken II 2010/11, 31 510, nr. 45, p. 49, Energierapport 2011 en Regeerakkoord Rutte II. Zie daarnaast op www.Linkedin.nl de discussiegroep. Hier kunnen de verschillende discussies gevolgd worden en is de planning bekend gemaakt: Ideeën opdoen in contact met omgeving (april-juni); Wetsvoorstel uitwerken (juni-augustus); Internetconsultatie (najaar); In procedure brengen van het wetsvoorstel (december). 4 Wetgevingsdossier 32 814. 5 Art. 7a Elektriciteitswet (zie ook art 1i Gaswet): 1. Bij algemene maatregel van bestuur kan, met inachtneming van bindende besluiten van de Raad van de Europese Unie, van het Europees Parlement en de Raad gezamenlijk of van de Europese Commissie, bij wege van experiment worden afgeweken van het bepaalde bij of krachtens deze wet.

5

Deze vernieuwingen dienen bij te dragen aan ontwikkelingen op het gebied van het decentraal opwekken van duurzame elektriciteit of duurzaam gas. 6 Blijkens de wetsgeschiedenis kunnen de experimenten een breed scala aan onderwerpen uit de Elektriciteitswet 1998 of de Gaswet betreffen en verstrekkend zijn. Binnen de kaders die in het wetsartikel zijn neergelegd, is weinig uitgesloten. De eerste experimenteerregeling is nu in behandeling. Wat deze zal inhouden is op dit moment nog niet bekend. Denkbaar is dat daarin voor bepaalde projecten uitzonderingen worden gemaakt op de bestaande strikte regulering van netbeheer. De ervaringen, die in de IPIN-projecten zijn opgedaan, kunnen van groot belang zijn voor deze wetgevingstrajecten. Zij maken duidelijk op welke punten de wet- en regelgeving tekort schiet voor de praktijk en waar wijzigingen noodzakelijk zijn. Dit kan worden meegenomen in deze trajecten. Het is verder mogelijk om op basis van de Crisis- en herstelwet voor projecten van de regels die bij en krachtens de Elektriciteitswet zijn gesteld, af te wijken. Innovatieve lokale energie projecten kunnen in aanmerking komen voor plaatsing op de zogeheten Bijlage II bij de Chw. Deze voorziening is geregeld in Afdeling 2 Hoofdstuk 2 Chw (experimenteerartikelen artikel 2.4 en volgende Chw). Vereist is sprake is van innovatie en duurzaamheidsdoelstellingen worden gediend. Deze wet geldt nu voor onbepaalde tijd, oorspronkelijk was deze van kracht verklaard tot 1 januari 2014. 7 Deze voorziening bespreken wij verder niet, ofschoon deze wel in de toekomst van belang zou kunnen zijn voor IPIN-projecten die zich in volgende fase bevinden. 2.

3.

4.

5.

Er kan uitsluitend toepassing worden gegeven aan het eerste lid indien het experiment bijdraagt aan ontwikkelingen op het gebied van de decentrale productie, het transport en de levering van gas dat decentraal is opgewekt in een installatie die uitsluitend gebruik maakt van hernieuwbare energiebronnen en past binnen verantwoorde financiële kaders van het Rijk. Bij de algemene maatregel van bestuur, bedoeld in het eerste lid, worden regels gesteld over experimenten, als bedoeld in het eerste lid, waarbij in elk geval wordt bepaald: a) welke afwijking of afwijkingen van deze wet zijn toegestaan, b) voor welke categorieën afnemers de afwijkingen gelden en de omvang van de groep afnemers waarvoor een afwijking geldt, c) de ten hoogste toegestane tijdsduur van die afwijking of afwijkingen, d) het aantal situaties waarin een afwijking is toegestaan en e) de wijze waarop wordt vastgesteld of een afwijking aan haar doel beantwoordt, en of de tijdsduur daarvan aanpassing behoeft. Onze Minister zendt uiterlijk drie maanden na de beëindiging van een experiment een verslag over de doeltreffendheid en de effecten ervan, alsmede een standpunt inzake de voortzetting ervan anders dan als experiment, aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal De voordracht voor een krachtens het eerste lid vast te stellen algemene maatregel van bestuur wordt niet eerder gedaan dan vier weken nadat het ontwerp aan beide kamers der Staten-Generaal is overgelegd.

7

Kamerstukken II 2011/12, 33 135, ‘Wijziging van de Crisis- en herstelwet en diverse andere wetten’. De Wijzigingswet is grotendeels in werking getreden op 25 april 2013 (Stb. 2013,145).

6

Projecten nog in startfase Veel IPIN projecten zijn nog niet gerealiseerd, of verkeren in een opstartfase. Voor een diepgaande analyse van de juridische mogelijkheden en moeilijkheden is het noodzakelijk om te weten op welke wijze de projecten functioneren en is ruime ervaring met de experimenten nodig. Deze rapportage gaat zo goed mogelijk in op gesignaleerde knelpunten en op verwachte belemmeringen.

7

II.

Vragen en knelpunten: analyse

Dit onderdeel van de rapportage gaat dieper in op belemmeringen, die zijn aangedragen in de interviews en de workshop. De volgorde van behandeling is in overeenstemming met de problematiek, zoals deze in het verslag van de bijeenkomst van 22 mei is genoemd. 1.

Opslag van energie

Opslag van energie kan belangrijk zijn bij lokale voorzieningen. Door energie op te slaan kunnen overschotten, die op het ene moment ontstaan, op een ander moment gebruikt worden. De vraag werd gesteld wie energie mag opslaan en wat de regels zijn. 1.1

Wat zegt de wet over opslag van energie?

In een lokale voorziening kan opslag plaatsvinden van elektriciteit en biogas. De Elektriciteitswet kent geen regels voor lokale opslag van elektriciteit. Dit betekent dat de opslag van elektriciteit volgens de Elektriciteitswet vrij is: iedereen mag opslaan als hij dat wenst. Dat geldt overigens niet voor netbeheerders. De wet belast hen met een limitatief aantal taken, daarnaast mogen geen ondernemingsactiviteiten verrichten waarmee zij in concurrentie met marktpartijen kunnen treden en zij mogen dus niet handelen in elektriciteit8 en opslag gaat meestal gepaard met inkoop op het ene moment en verkoop op het andere moment. Ook bij distributienetten is het noodzakelijk dat vraag en aanbod op ieder moment aan elkaar gelijk zijn. Als er problemen dreigen op een distributienet, is de landelijk netbeheerder in beginsel verantwoordelijk om de balans te handhaven. Het systeem van programmaverantwoordelijkheid en de bevoegdheden met betrekking tot de markt voor onbalans stelt de landelijke netbeheerder hiertoe in staat. Als er meer geproduceerd wordt aan de distributienetten, kunnen de onevenwichtigheden en de problemen met betrekking tot balancering daar toenemen. Het op het laatste moment in evenwicht brengen van vraag en aanbod (bijvoorbeeld van zonne-energie) mogen beheerders van lokale netten waarschijnlijk niet verrichten (zie paragraaf 5). Veel partijen, die zijn aangesloten op het distributienet, zijn overigens niet zelf programmaverantwoordelijk: hun leverancier doet dat voor hen. In het verlengde hiervan is de vraag actueel of beheerders van distributienetten in het kader van hun taak als netbeheerder fysieke capaciteit voor opslag zouden kunnen bouwen, waarbij zij die capaciteit ter beschikking stellen aan derden. Dat wil zeggen dat zij bijvoorbeeld accu’s bouwen in een wijk, maar dat derden die accu’s zouden kunnen 8

Artt. 16 lid 1 en 17 lid 1 Elektriciteitswet.

8

gebruiken. Het is niet duidelijk of dat is toegestaan volgens de wet. Om de elektriciteit te gebruiken voor het uitvoeren van de taken van de netbeheerder zou deze voorts moeten kunnen stimuleren dat de partij, die de opslag verricht, op de juiste momenten de elektriciteit op het netwerk zet of daar vanaf haalt. Opslag biedt mogelijkheden om vraag en aanbod van elektriciteit in overeenstemming te brengen. Experimenten met opslag zijn belangrijk om te onderzoeken op welke wijze en onder welke voorwaarden in de toekomst opslag kan plaatsvinden.9 De ruimte voor experimenten met opslag op het openbare netwerk is op dit moment zeer beperkt. De Gaswet bevat strikte voorschriften voor grootschalige opslag van aardgas (artikel 9a e.v.).10 Deze voorschriften zijn niet van belang voor de IPIN-projecten, althans voor zover wij konden nagaan op basis van de gegevens die ons ter beschikking stonden. Biogas valt niet onder de Gaswet. Dit heeft te maken met de definitie van gas. Ruw biogas voldoet niet aan deze definitie.11 Dit betekent dat de regels uit de Gaswet niet op de opslag 9

Netbeheer Nederland, discussiemodel kleinschalige energieopslag, Accenture, 22 februari 2013, http://www.netbeheernederland.nl/nieuws/nieuws-detail/?newsId=8a3c5b4e-983c-4217-9a47-54aa64468030 10 Art. 1 aanhef en onder f Gaswet: een gasopslaginstallatie is een LNG-installatie dat voor opslag wordt gebruikt, maar met uitzondering van het gedeelte dat wordt gebruikt voor gasproductie, en met uitzondering van installaties die uitsluitend ten dienste staan van de netbeheerder van het landelijk gastransportnet bij de uitvoering van zijn taken. Art. 1 aanhef en onder g Gaswet: een gasopslagbedrijf is een ieder die een gasopslaginstallatie beheert. Art. 9a Gaswet: 1. Degene aan wie een gasopslaginstallatie of een LNG-installatie toebehoort, wijst ten behoeve van de uitvoering van de taken, bedoeld in artikel 10, een beheerder van die installatie aan. 2. Met betrekking tot de aanwijzing van een beheerder als bedoeld in het eerste lid zijn van overeenkomstige toepassing: a. artikel 2, negende lid met dien verstande dat de periode van tien jaar wordt gerekend vanaf de dag waarop overeenkomstig artikel 4, eerste lid, de aanwijzing aan Onze Minister is gemeld, b. artikel 4, eerste lid, c. artikel 5, eerste lid, met dien verstande dat de beheerder geen naamloze of besloten vennootschap hoeft te zijn, en artikel 6, eerste tot en met derde lid, met dien verstande dat de beheerder geen naamloze of besloten vennootschap hoeft te zijn. Art. 9b Gaswet: 1. Een gasopslagbedrijf is onafhankelijk wat betreft de rechtsvorm, organisatie en besluitvorming van andere, niet met gastransport of gasopslag samenhangende activiteiten indien: a. een gasopslagbedrijf tevens producent of leverancier is of een producent of leverancier deel uitmaakt van de groep als bedoeld in artikel 24b van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek waarvan ook een gasopslagbedrijf deel uitmaakt en b. op een gasopslagbedrijf de verplichting, bedoeld in artikel 18g, eerste lid, van toepassing is. 2. Bij algemene maatregel van bestuur worden, ter implementatie van de richtlijn, nadere eisen gesteld aan de onafhankelijkheid van een gasopslagbedrijf. 11 Art. 1 aanhef en onder b Gaswet: gas is 1. aardgas dat bij een temperatuur van 15° Celsius en bij een druk van 1,01325 bar in gasvormige toestand verkeert en in hoofdzaak bestaat uit methaan of een andere stof die vanwege haar eigenschappen aan methaan gelijkwaardig is en 2. stof die: is opgewekt in een productie-installatie die uitsluitend gebruik maakt van hernieuwbare

9

en netwerken voor distributie van biogas van toepassing zijn. Dit is wel het geval zodra biogas is opgewerkt naar groen gas om geïnjecteerd te kunnen worden op het ‘openbare’ gasnetwerk, dat wil zeggen ‘biogas met de kwaliteit van aardgas’.12 Dit is mogelijk van belang, bijvoorbeeld voor de eventuele te realiseren energieopslag in het kader van het project INZET (Zeewolde). Bij opslag kan wetgeving voor de leefomgeving van toepassing zijn, zoals regels voor milieu en ruimtelijke ordening. Het gemeentebestuur en in bijzondere gevallen ook het provinciebestuur zijn bijvoorbeeld bevoegd om ondergrond planologisch te bestemmen (in bestemmings- en inpassingsplannen).13 Met de inwerkingtreding per 1 juli 2008 van de Wet ruimtelijke ordening bestaat er een uitdrukkelijke wettelijke basis voor het ondergronds bestemmen. In de meeste gemeenten is dit overigens nog niet gebeurd. Over opslag van warmte en koude in de grond zijn geen vragen gesteld. 2.

Codes voor gelijkspanning

2.1

Hoe ga je om met nieuwe codes voor met name gelijkspanning?

In het project DC=DeCent wordt geëxperimenteerd met gelijkstroom. Zolang dat binnen één installatie, achter de aansluiting is, is dit toegelaten. Knelpunten kunnen ontstaan indien verschillende installaties met elkaar verbonden moeten worden via een lijn. In beginsel gaat het dan om een netwerk, dat beheerd moet worden door een netbeheerder. Het systeem in Nederland gaat echter uit van wisselstroom en er is geen ruimte voor uitzonderingen daarop. De NetCode laat geen uitzonderingen toe. Gelijkspanning voor een netwerk is niet mogelijk.14 De NetCode maakt deel uit van een pakket van door de ACM vastgestelde Technische Codes. De Codes bevatten algemeen verbindende voorschriften voor netbeheer en zijn op basis van de Elektriciteitswet en Gaswet vastgesteld. Deze zijn bindend voor netbeheerders en aangeslotenen.

energiebronnen of is opgewekt in een hybride productie-installatie die gebruik maakt van zowel hernieuwbare als fossiele energiebronnen en bij een temperatuur van 15° Celsius en bij een druk van 1,01325 bar in gasvormige toestand verkeert en in hoofdzaak bestaat uit methaan of een andere stof die vanwege haar eigenschappen aan methaan gelijkwaardig is voor zover het mogelijk en veilig is deze stof overeenkomstig hoofdstuk 2 te transporteren. 12 Kamerstukken II 2010/11. 32 814, nr. 3 (MvT). 13 Art. 1.1 lid 2 aanhef en onder a en art. 3.1 Wro. Zie voor het inpassingsplan art. 3.26 Wro. 14 Art. 3.1.1. NetCode. -

10

Dit is anders als de voorziening aangemerkt kan worden als gesloten distributiesysteem of een directe lijn (zie paragraaf 5, die gaat over flexibel netbeheer). Huishoudens mogen daar in Nederland overigens (in principe) niet op aangesloten zijn. 3.

Levering

3.1

Algemeen

Het begrip levering is belangrijk. In proeftuinen willen deelnemers vaak al dan niet gezamenlijk elektriciteit opwekken en die elektriciteit vervolgens zelf gebruiken of aan elkaar doorleveren. In de meeste gevallen is dat echter niet mogelijk omdat een leveringsvergunning noodzakelijk is voor het leveren van elektriciteit aan kleinverbruikers. De voorwaarden, waaraan voldaan moet worden om een vergunning te krijgen zijn zwaar, voor veel proeftuinen is het onhaalbaar. Om die reden vallen zij dan terug op een leverancier, die wel een vergunning heeft. Dit zal in paragrafen 3.2 en 3.4 nader worden uitgelegd. 3.2

Wat is levering en wanneer lever je? Wat zijn de gevolgen?

Een leveringsvergunning is vereist bij levering aan kleinverbruikers. 15 Dat geldt voor elektriciteit, gas en ook voor warmte op het moment dat de nieuwe Warmtewet van kracht wordt. In lokale voorzieningen gaat het vrijwel steeds om kleinverbruikers, het aantal grootverbruikers in Nederland is relatief klein.16 Kleinverbruikers zijn niet alleen huishoudens, maar ook veelal (exploitanten van) middenen kleinbedrijf en kantoren. 15

Art. 95a Elektriciteitswet (zie ook art. 43 Gaswet). 1. Het is verboden zonder vergunning elektriciteit te leveren aan afnemers die beschikken over een aansluiting op een net met een totale maximale doorlaatwaarde van ten hoogste 3*80 A. 2. Het verbod geldt niet ten aanzien van het leveren van elektriciteit: a. indien de elektriciteit is opgewekt met een installatie die voor rekening en risico van de afnemer, alleen of, voor een evenredig deel, tezamen met andere afnemers, in werking wordt gehouden en de afnemer de geleverde elektriciteit verbruikt; b. door een buiten Nederland gevestigde leverancier van elektriciteit aan ten hoogste 500 afnemers, bedoeld in het eerste lid, die wonen in gebieden aan de Nederlandse landsgrens; c. indien de afnemer aan dezelfde rechtspersoon toebehoort als de producent die de elektriciteit heeft opgewekt dan wel een dochtermaatschappij daarvan in de zin van artikel 24a van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de afnemer de geleverde elektriciteit verbruikt, of d. indien de elektriciteit anders dan bedrijfsmatig wordt geleverd overeenkomstig bij ministeriële regeling te stellen regels; e. indien de elektriciteit wordt geleverd in het kader van een overeenkomst als bedoeld in artikel 95n. 16 Een kleinverbruiker is die afnemer die beschikt over een aansluiting op een net met een totale maximale doorlaatwaarde van ten hoogste 3*80 A (art. 95a lid 1 Elektriciteitswet) en die beschikt over een aansluiting op een net met een totale 3 maximale capaciteit van ten hoogste 40 m (n) per uur (art. 43 lid 1 Gaswet).

11

Slechts in een beperkt aantal in de wet opgesomde gevallen is voor levering aan kleinverbruikers geen leveringsvergunning vereist. 17 Geen leveringsvergunning is bijvoorbeeld nodig ingeval elektriciteit is opgewekt met een installatie die voor eigen rekening en risico door de afnemer wordt geëxploiteerd.18 Ingeval een energiecoöperatie, aan haar leden levert is niet voldaan aan de eisen voor toepassing van deze uitzondering, omdat de coöperatie een afzonderlijke rechtspersoon is, die de risico’s draagt. Deze liggen dus niet bij de afnemers zelf. Daarom is op dit moment (nog) wel een leveringsvergunning vereist ingeval van een (bewoners-)energiecoöperatie die elektriciteit, gas (en straks: of warmte) aan haar leden verstrekt. Als het gaat om een kleine coöperatie, namelijk als het aantal leden minder is dan vijftien en de leverancier aan niet meer dan vijftien kleinverbruikers in totaal niet meer dan 0,25GWH per jaar levert, dan is een leveringsvergunning niet noodzakelijk.19 Om in aanmerking te komen voor een leveringsvergunning gelden diverse eisen, die organisatorisch, financieel en technisch van aard zijn.20 De Minister van Economische Zaken is belast met de vergunningverlening. In de praktijk beslist de ACM (directie Energie) namens (in mandaat) de minister op vergunningaanvragen en over een eventuele intrekking van de vergunning. Wie de beschikking heeft over een leveringsvergunning is vervolgens verplicht om landelijk te leveren aan elke kleinverbruiker die daarom verzoekt, dit op basis van gelijkheid en tegen redelijke prijzen 21 en is vanaf 1 augustus 2013 tevens verplicht de door ‘zijn’ kleinverbruikers aan netbeheerders verschuldigde periodieke nettarieven te innen (leveranciersmodel).22 De Minister heeft echter in zijn toelichting op de hiervoor genoemde experimenteerregeling aangekondigd dat bij de AMvB tot uitvoering van de experimenteerregeling van de eis tot landelijke levering kan worden afgeweken. 23 Of dit 17

Regeling niet-bedrijfsmatige levering aan kleinverbruikers Elektriciteitswet 1998: Overeenkomstig artikel 95a, tweede lid, onderdeel d, van de wet wordt elektriciteit anders dan bedrijfsmatig geleverd indien: a. 
de leverancier niet het recht van gebruik heeft van een net, dan wel de leverancier op grond van artikel 15, eerste of tweede lid, van de wet vrijgesteld onderscheidenlijk ontheven is van de plicht een netbeheerder aan te wijzen; b. 
de levering van elektriciteit in het geheel van de onderneming van de leverancier van ondergeschikte betekenis is, dan wel de levering van elektriciteit een onlosmakelijk onderdeel vormt van de handelingen, anders dan het leveren van elektriciteit, die de onderneming van de leverancier verricht, en c. 
de leverancier reeds op 29 juli 1998 elektriciteit leverde aan beschermde afnemers, dan wel de leverancier aan niet meer dan vijftien kleinverbruikers in totaal niet meer dan 0,25GWh per jaar levert. 18 Art. 95a lid 2 sub a Elektriciteitswet. 19 Art. 95a lid 2 aanhef en onder c Elektriciteitswet. 20 Art. 95d Elektriciteitswet en art. 45 Gaswet. 21 Art. 94c Electriciteitswet en art. 44 lid 1 Gaswet. 22 Art.95cb Elektriciteitswet (nieuw) en art. 44 lid 1 Gaswet (nieuw). 23 Kamerstukken II, vergaderjaar 2011/12, 32 814, C (MvA), p. 7 en 8.

12

uiteindelijk gebeurt moeten we afwachten. Daarnaast moet de leverancier die levert aan kleinverbruikers aan diverse (andere) wettelijke voorschriften voldoen die beogen consumenten te beschermen.24 De ACM houdt toezicht op naleving van deze eisen. In de praktijk worden deze verplichtingen voor energie-coöperaties die produceren voor hun leden als (onevenredig) belastend ervaren. 3.3 Variabele leveringsprijzen Soms wordt de vraag gesteld of dynamische prijzen (de wet spreekt van ‘tarieven’25, wij noemen het hier prijzen) voor levering mogelijk zijn. In dat geval kunnen de prijzen voor kleinverbruikers variëren, bijvoorbeeld al naar gelang de schaarste of overschot van elektriciteit op de markt. Het bevordert de inpassing van intermitterende duurzame energiebronnen zoals wind en zon. Volgens artikel 95b lid 2 moet de leverancier ACM vooraf informeren over de prijzen en andere voorwaarden. Variabele prijzen voor de levering van elektriciteit lijken mogelijk, binnen dit artikel. De vergunninghouder kan toestemming vragen voor de prijsschema’s, die hij hanteert om de tarieven te bepalen. 3.4

De ‘white labels’ en de gevolgen

Omdat lokale initiatieven niet aan de eisen voor een leveringsvergunning kunnen voldoen, sluiten zij in de praktijk vaak een contract af met een andere leverancier die wel een vergunning heeft. Tot voor kort konden zij dan onder eigen naam aan de afnemers leveren, terwijl zij gebruik maakten van de vergunning en de back-office van de leverancier, een zogenaamde “white label” constructie. Vanwege het faillissement van Orro Energy26 en Trianel27 is aan deze mogelijkheid een einde gekomen, ook met betrekking tot de reeds bestaande praktijk. Op 9 januari 2013 heeft de NMA (per 1 april 2013 opgegaan in de ACM) bedrijven en organisaties (zoals energiecoöperaties) met de betrokken ‘white labels’ tot 1 april 2013 de tijd gegeven om een eigen leveringsvergunning te verkrijgen. 28 Een alternatieve mogelijkheid is dat de energiecoöperatie zonder leveringsvergunning uitdrukkelijk het energiebedrijf waarvan het ten behoeve van zijn leden/kleinverbruikers afneemt, als leverancier vermeldt. Dit gaat ten koste van de eigen “branding”, de coöperatie draagt de klanten als het ware over aan een concurrent. 24

Art. 95m Elektriciteitswet e.v. en art. 52b Gaswet e.v. Wij hanteren het onderscheid tussen een ‘leveringsprijs’ die in de markt tot stand komt’ en nettarieven die uiteindelijk door de ACM worden goedgekeurd of vastgesteld, dus bij overheidsbesluit tot stand komen. 26 De leveringsvergunningen (voor elektriciteit en gas) van Orro Energy zijn ingetrokken bij het besluit van de NMa namens de Minister d.d. 19 december 2012 nrs. 102554-3/6 en 102554-3/7. 27 De leveringsvergunningen (voor elektriciteit en gas) van Triandel zijn ingetrokken bij het besluit van de NMa namens de Minister d.d. 14 januari 2013 nrs. 102543_1/ en 102543_2/. 28 http://www.hieropgewekt.nl/kennis/energie-leveren/contracten-met-energieleveranciers-wat-zijn-de-opties. 25

13

3.5

Als je energiediensten levert heb je dan een vergunning nodig?

Met de opkomst van diverse lokale energievoorzieningen kan discussie ontstaan of sprake is van levering óf van een andere energiedienst. Het kan van belang zijn om dit vast te stellen voor toepassing van energiewetgeving, vooral om na te gaan of een leveringsvergunning vereist is; voorts in verband met het eventueel sluiten van meerjarige dienstverleningscontracten. In het project Evander is het bijvoorbeeld de bedoeling dat de energie-coöperatie mobiliteitsdiensten aan haar leden verschaft. Een onderdeel van deze mobiliteitsdienst is het opladen van de elektrische ‘deel’auto op het eigen interne netwerk. Een vergunning is alleen noodzakelijk als het gaat om het leveren aan een kleinverbruiker, dus aan iemand die beschikt over een aansluiting op het net. Bij veel energiediensten is er geen sprake van levering in de zin van de wet. Als het gaat om het ter beschikking stellen van elektriciteit aan iemand zonder dat er een aparte aansluiting is dus bijvoorbeeld via een stopcontact achter de aansluiting van de aanbieder van de dienst, zoals een mobiliteitsdienst of kantoordienst - dan is geen vergunning noodzakelijk. Maar zodra het gaat om levering “voor de meter”, dus via een andere aansluiting, dan is wel een vergunning nodig. 3.6

Vrije keuze van leverancier

Voor het opstellen van een sluitende ‘business case’ voor een lokale duurzame energievoorziening kan het van belang zijn dat de leverancier29 (veelal de coöperatie) van voldoende afnemers verzekerd is. De deelnemers moeten zich dan voor langere tijd aan elkaar verbinden, bijvoorbeeld door gezamenlijk te investeren, op te wekken en dan ook af te nemen. Men dient er in dit verband rekening mee te houden dat kleinverbruikers te allen tijde gerechtigd zijn van energieleverancier te veranderen. Zij kunnen hun leveringsovereenkomst opzeggen, ook een tijdelijke, met inachtneming van een beperkte opzegtermijn en tegen een ‘redelijke’ vergoeding30 (recht van vrije leverancierskeuze). Denkbaar is dat er privaatrechtelijke constructies zijn waarmee kleinverbruikers zich voor langere tijd verbinden met het project. De vraag is in hoeverre dergelijke afspraken zich verdragen met het wettelijk recht van leverancierskeuze en dus om van leverancier te wisselen. 29

De Elektriciteitwet en Gaswet geven geen omschrijving van levering, maar definiëren wel wie leverancier is. Art. 1 aanhef en onder ah Gaswet: een leverancier is een organisatorische eenheid die zich bezig houdt met het leveren van gas. 30 Art. 95m leden 7 en 8 Elektriciteitswet en art. 52b leden 7 en 8 Gaswet.

14

4.

Energiebelasting; salderen

4.1

Algemeen

Over het verbruik van elektriciteit wordt energiebelasting en BTW geheven. De kosten van deze belastingen maken een relatief groot deel uit van de elektriciteitsrekening van verbruikers. Kleinverbruikers die zelf produceren hoeven soms geen energiebelasting en BTW te betalen. Dit hangt onder meer af van de vraag achter welke aansluiting de productie plaatsvindt. Voor veel IPIN-projecten geldt op dit moment nog dat alleen een sluitende business-case valt te realiseren als geen belasting wordt betaald voor lokale opwekking van zonneenergie. Dit wordt hieronder besproken. 4.2

Hoe ga je om met energiebelasting en teruggave van energiebelasting?

Voor elektriciteit die kleinverbruikers zelf achter de eigen aansluiting elektriciteit produceren en meteen gebruiken, hoeven zij geen belastingen - energiebelasting en BTW te betalen31. Deze elektriciteit wordt niet ingevoed op het netwerk en er is ook geen sprake van een transactie in het kader van een onderneming. Vaak hebben producerende kleinverbruikers op het ene moment elektriciteit ‘over’ en voeden zij deze in op het netwerk. Deze elektriciteit mogen zij verrekenen met elektriciteit die zij op een ander moment verbruiken. Dat is het zogenaamde salderen. Het recht op salderen geldt tegenover de leverancier en heeft bovendien gevolgen voor de belastingen. Het werkt als volgt: de ingevoede elektriciteit wordt meteen bij het opnemen van de meter afgetrokken van het verbruik. De leverancier (zie artikel 31c Elektriciteitswet) is verplicht om ten behoeve van de jaarlijkse afrekening met de leverancier de hoeveelheid afgenomen elektriciteit te verminderen met de hoeveelheid ingevoede elektriciteit, indien de hoeveelheid ingevoede elektriciteit minder bedraagt dan 5000 kWh.32 Ingeval van salderen, staat alleen het saldo op de rekening.33 Er wordt dus gehandeld alsof de kleinverbruiker alle zelfgeproduceerde elektriciteit zelf heeft gebruikt. Hierdoor betaalt de verbruiker ook minder energiebelasting: hij betaalt geen belasting over de elektriciteit die hij op het ene moment invoedde en later weer gebruikte. Als er meer dan 5000 kWh wordt ingevoed, staat het de leverancier vrij om te salderen. Sommige leveranciers doen dat ook. Als de leverancier niet saldeert bij een invoeding van 31

Art. 50 lid 5 Wet Belastingen op milieugrondslag. Art. 31c Elektriciteitswet. 33 Art. 50 leden 1 en 5 Wet belastingen op milieugrondslag. 32

15

meer dan 5000 kWh, dan blijft hij overigens verplicht dit meerdere op verzoek van de prosument/afnemer af te nemen en daarvoor een redelijke vergoeding te betalen.34 Deze prijs kan lager zijn dan welke de verbruiker voor de elektriciteit betaalt, die hij afneemt van zijn leverancier. Een voordeel van salderen voor de kleinverbruiker is dat er geen energie- en omzetbelasting wordt betaald over de gesaldeerde energie, de energiebelasting wordt immers berekend over de afgenomen elektriciteit minus de ingevoede elektriciteit: de totale opwek in een jaar wordt afgetrokken van de totale afname. Energiebelasting wordt betaald over het verschil. Daarnaast is de prijs voor de ingevoede elektriciteit dezelfde als de prijs voor de afgenomen elektriciteit. 4.3

Beperkingen

De eis bij saldering dat opwek en verbruik achter dezelfde meter moeten plaatsvinden, wordt in de praktijk door betrokkenen bij smart grid projecten veelal als een ongerechtvaardigde beperking en belemmering ervaren. Als kleinverbruikers zelf zonnecellen financieren en elders aanbrengen mogen zij niet salderen. Dit betekent dat zij in ieder geval energiebelasting en BTW moeten betalen als zij de elektriciteit die zij zelf opwekten met eigen installaties willen gebruiken. Dat geldt ook voor eigenaren van appartementen die zonnepanelen aanbrengen op het dak van het appartementengebouw, welk dak meestal in eigendom is van de Vereniging van Eigenaren (VvE). De zonnepanelen moeten dan verbonden worden met de aansluiting van de VvE, de eigenaren zijn niet gerechtigd om een lijn te leggen tussen de panelen en hun eigen woning, omdat het meestal gaat om verschillende percelen conform de Wet waardering onroerende zaken. Voorts wensen gebruikers soms zonnepanelen te leggen bij een boer of op een school, en ook dan mogen zij niet salderen omdat de productie achter een andere aansluiting plaatsvindt. In het regeerakkoord is om aan deze bezwaren tegemoet te komen opgenomen dat voor levering van een energie-coöperatie van decentraal opgewekte energie aan haar leden/kleinverbruikers een verlaagd energiebelasting tarief wordt opgenomen, mits aan nog diverse andere eisen is voldaan. 35 In het begin juli 2013 gesloten SER-akkoord op hoofdlijnen is afgesproken dat deze belasting wordt aangepast. We moeten afwachten welke uitwerking deze afspraak krijgt.

34 35

Art. 95c leden 2 en 3 Elektriciteitswet. Bruggen slaan. Regeerakkoord VVD – PvdA, 29 oktober 2012, p. 9.

16

Voor grootverbruikers is er geen gelijksoortige salderingsregeling in de wet opgenomen. Voor grootverbruikers is dat ook minder noodzakelijk, onder meer omdat zij minder energiebelasting betalen. Recente jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU is aanleiding voor de vraag of (toch) in beginsel BTW verschuldigd is over het overschot van zelfopgewekte elektriciteit die de prosument - ook bij toepassing van de salderingsregeling - aan zijn leverancier ‘levert’. Tot nu toe werd veelal aangenomen dat daarover geen BTW verschuldigd is. 36 Op grond van een eerste lezing van deze jurisprudentie lijkt het erop dat wel BTW verschuldigd zou kunnen zijn. Op 20 juni jl. heeft het Europese Hof van Justitie naar aanleiding van vragen van een Oostenrijkse rechtbank beslist dat het leveren van zonne-energie aan de leverancier als een economische activiteit aangemerkt kan worden.37 Dit houdt in beginsel in dat over deze activiteit BTW in rekening moet worden gebracht. Het voordeel is echter dat de BTW betaald bij de aanschaf van de zonnepanelen teruggevraagd kan worden. Maar de daarin aan de orde Oostenrijkse casus is niet gelijk aan de salderingsgevallen in Nederland. En vervolgens kunnen bovendien ook weer uitzonderingen gelden. Omdat het op dit moment lastig is om al definitief conclusies te trekken over toepasbaarheid van deze uitspraak op de situatie in Nederland, volstaan we hier met een paar opmerkingen. Stel dat inderdaad ingeval van ‘teruglevering’ door de prosument in beginsel wel BTW verschuldigd zou zijn, wat nog onduidelijk is. De uitspraak zou in zoverre ongunstig kunnen zijn voor de kleinverbruiker, omdat deze administratieve handelingen moet verrichten. Dit legt een extra last op prosumenten. Mocht dit toch het geval zijn, kunnen zij vervolgens wel voor belastingvermindering of algehele uitzondering in aanmerking komen. In Nederland is immers voorzien in een speciale regeling voor kleine ondernemers (Kleine ondernemersregeling). Indien een kleine ondernemer tot € 1.883,00 per jaar aan BTW in rekening brengt, komt de ondernemer in aanmerking voor belastingvermindering. Voor een bedrag lager dan € 1.345,00 per jaar mag de ondernemer ontheffing voor administratieve lasten aanvragen waarna hij geen BTW-aangifte hoeft te doen en derhalve geen BTW hoeft af te dragen. Indien de in rekening gebrachte BTW tussen € 1.345,00 en € 1.883,00 uitkomt, wordt een korting berekend over het bedrag. Om dit te verduidelijken een rekensom: de BTW die over zonne-energie in rekening dient te worden gebracht bedraagt 6%. Om € 1.200,00 aan BTW te moeten afdragen, dient een jaaromzet van € 20.000,- gemaakt te worden. 36

Rb Arnhem, EK, 2 februari 2006, s nr. AWB 05/2766 (Smit), Vakstudienieuws 2007/32.25: “Dit brengt naar het oordeel van de rechtbank mee dat de activiteiten van eiser niet kunnen worden geacht te worden verricht in het economische verkeer en dus geen economische activiteiten zijn. Eiser is daarom niet aan te merken als ondernemer in de zin van artikel 7, eerste lid, Wet OB, uitgelegd in het licht van artikel 4, eerste lid, Zesde Richtlijn”. De annotator merkt op dat mogelijk wel BTW verschuldigd zou zijn als de ‘verbruikers’ tegen een vergoeding levert aan zijn buurman. 37 Arrest van het Europese Hof van Justitie, 20 juni 2013, C-219/12.

17

Een zonnepaneel van een vierkante meter levert per jaar ongeveer 80 kWh aan elektriciteit op.38 De prijs voor een kWh elektriciteit is € 0,07. Om nu te bepalen hoeveel kWh elektriciteit verkocht moet worden berekenen we 20.000,- / 0.07 = 285.714 kWh. Om uit te rekenen hoeveel zonnepanelen daarvoor nodig zijn om dit jaar zoveel kWH op te brengen berekenen we 285.714/80 = 3571 zonnepanelen. Een particulier moet dus 3571 zonnepanelen hebben om € 1.200,- aan BTW af te dragen. Particulieren hoeven zich dan ook niet druk te maken dat zij niet onder de kleine ondernemingsregeling vallen. Zij kunnen met één aanvraag ontheffing krijgen van de administratieve last én de afdracht.39 5.

Netbeheer op maat

5.1

Inleiding

Met betrekking tot een aantal projecten bestaat behoefte aan andere vormen van netbeheer, waarbij andere tarieven, diensten en (technische) afspraken kunnen worden toegepast. We spreken in dit geval ook wel over netbeheer op maat of flexibel netbeheer. 5.2

Balanceren op lokaal niveau

Onder balanceren wordt hier verstaan de zorg dat er geen storingen plaatsvinden op het netwerk, doordat vraag en aanbod niet met elkaar in evenwicht zijn of door gebrek aan transportcapaciteit. Het zijn uiteraard de marktpartijen die op ieder moment bepalen hoeveel elektriciteit zij innemen of invoeden. Om het balanceren goed te laten verlopen, moeten netbeheerders samenwerken met marktpartijen. Het systeem van programmaverantwoordelijkheid is hierbij belangrijk. De Elektriciteitswet definieert het handhaven van de energiebalans op alle netten als systeemdienst. 40

Afstemming van vraag en aanbod van elektriciteit kan op verschillende momenten plaatvinden, namelijk op langere termijn van tevoren door planning en inschatting van productie en vraag, vlak voor het moment van de uitwisseling (near real time) en daarnaast 38

http://www.energieleveranciers.nl/zonnepanelen/opbrengst-zonnepanelen. Zie voor een uitleg van de oude situatie: S.C.A. Nierop, Het zonnepaneel belicht – de ontwikkeling van een juridisch kader, Nederlands Tijdschrift voor Energierecht, 2012 (4) en S. Akerboom, G. Buist, A. Huygen, A. Ottow, S. Pront-van Bommel (red.), Smart grids pilots. Handvatten voor toepassing van wet- en regelgeving, september 2011, Amsterdam, Utrecht en Delft. 40 Art. 1 onder p van de Elektriciteitswet 1998 definieert systeemdiensten als: de diensten die de netbeheerder van het landelijk hoogspanningsnet uitvoert om het transport van elektriciteit over alle netten op een veilige en doelmatige wijze te waarborgen, om grootschalige onderbrekingen van het transport van elektriciteit op te lossen en om de energiebalans op alle netten te handhaven of te herstellen. 39

18

op het moment zelf, ‘real time’. Afstemming van tevoren kan ons inziens juridisch door markpartijen zelf plaatsvinden (1e te onderscheiden situatie). Wetgeving lijkt daaraan niet in de weg te staan. Als het gaat om afstemming kort van tevoren, ‘near real time’, wordt ook wel gedacht aan een faciliterende rol voor regionale netbeheerders (2 e situatie). De vraag is echter of dit zich verdraagt met de huidige wettelijke regeling die aan netbeheerders een limitatief aantal taken toekent en daarnaast het verrichten van diensten waarmee in concurrentie wordt getreden verbiedt (artikelen 16 lid 1 en 17 lid 1 Elektriciteitswet). Afstemming op het moment zelf, dus ‘real time’ (het moment waarop storing dreigt), lijkt daarentegen een specifieke netbeheertaak (3e situatie). Hierbij gaat het onder meer om de inzet van regel, reserve- en noodvermogen. Verondersteld wordt dat uit artikel 16 lid 2 van de Elektriciteitswet volgt dat de landelijk netbeheerder TenneT de exclusieve bevoegdheid heeft om deze systeemdienst uit te voeren en dat beheerders van distributienetten dat niet mogen doen. Lokale afstemming van vraag en aanbod door lokale netbeheerders ‘real time’ zou dan niet mogelijk zijn. Op lokaal niveau wordt steeds meer elektriciteit geproduceerd, bijvoorbeeld met zon of met wind. Als alle zonnepanelen tegelijk produceren, is het mogelijk dat er op sommige momenten een tekort komt aan transportcapaciteit. Omgekeerd kan de vraag zeer hoog worden als de elektriciteitsprijzen laag zijn vanwege overschotten aan bijvoorbeeld windenergie of zonne-energie elders in het systeem. Netbeheerders kunnen uiteraard de netwerken steeds uitbreiden, zodat altijd voldaan kan worden aan de volledige vraag naar transportcapaciteit. De kosten daarvan kunnen echter hoger zijn dan de baten, als de extra transportcapaciteit maar een of twee keer per jaar wordt gebruikt. Dat is niet doelmatig. Er kunnen kosten worden bespaard als vraag en aanbod beter op elkaar worden afgestemd, zodat minder transportcapaciteit nodig is. Dit vraagt echter om een relatie tussen netbeheerders en vragers en aanbieders. Zo is het mogelijk om de diensten van de netbeheerder en het in evenwicht brengen van vraag en aanbod als het ware te integreren: via ICT worden vraag, aanbod en de capaciteit van het netwerk automatisch met elkaar real time in evenwicht gebracht. Een dergelijke integratie bevordert een efficiënte inpassing van duurzame bronnen. Er zijn in Nederland projecten, die op deze wijze werken, zoals Couperus. De vraag kan gesteld worden in hoeverre deze integratie wettelijk is toegestaan, nu er actief en real time wordt gebalanceerd op het distributienetwerk. Regionale netbeheerders zouden eventueel het afstemmen van vraag en aanbod kunnen stimuleren door uiteenlopende transporttarieven te hanteren, afhankelijk van de beschikbaarheid van lokaal aanbod van duurzame energie of een lokale (dreigende) piekvraag. Dit wordt hieronder uitgebreid besproken. Het capaciteitstarief, dat geldt voor kleinverbruikers, laat die ruimte in ieder geval niet. Overigens zou wellicht ontheffing aan de ACM kunnen worden gevraagd van de bestaande tariefstructuren en voorwaarden, dit om een doelmatig handelen van afnemers te bevorderen (artikel 37a Elektriciteitswet). Ons zijn 19

geen toepassingen bekend in relatie tot smart grids. Volgens de wettekst zouden deze mogelijk zijn.41 Flexibiliteit is voor de inpassing van duurzame energie belangrijk. Het betekent bijvoorbeeld dat de vraag het lokale aanbod van duurzame energie zoveel mogelijk volgt; de vraag wordt afgestemd op de lokale productie van zonne- en windenergie. 5.2

Efficiënt netbeheer en het terugdringen van transporten

Een afweging tussen de kosten van uitbreiding van de netwerken en de baten van de extra transporten, die via deze uitbreiding kunnen geschieden, bevordert de efficiëntie. Het is niet zinvol om een netwerk aan te leggen of uit te breiden, als hiervan maar enkele keren per jaar gebruik wordt gemaakt. Artikel 16 lid 1 onder c Elektriciteitswet schrijft ook voor dat netbeheerders maatregelen omtrent lokale productie, vraagsturing en duurzame elektriciteit in overweging moet nemen waardoor de noodzaak van vervanging of vergroting van de productiecapaciteit ondervangen wordt. Maar tegelijkertijd is het uitgangspunt van de wet- en regelgeving dat netbeheerders altijd voldoende transportcapaciteit hebben om te voldoen aan de volledige vraag. Het (structureel) beperken van de transporten om overbelasting van het netwerk tegen te gaan kan worden gezien als een weigering om te transporteren. Dit kan strijd opleveren met artikel 24 van de Elektriciteitswet dat netbeheerders verplichting oplegt om transporten uit te voeren voor ieder die dat verzoekt. Weigeringen om een transport uit te voeren dienen (iedere keer) met redenen omkleed te zijn. Daarbij dient de netbeheerder desgevraagd informatie te verschaffen over de maatregelen die nodig zijn om het net te versterken, zodat de transportcapaciteit voldoende is. Maar als de uitbreiding inefficiënt is, is het juist de bedoeling om bepaalde transporten in de toekomst te weigeren wegens gebrek aan capaciteit. 5.3

Variabele tarieven voor transport

Variabele/dynamische transporttarieven kunnen ondersteunen bij de wens om netwerken efficiënt te gebruiken en afnemers en producenten te prikkelen om rekening te houden met de bezetting op het netwerk. Van belang is in dit verband de wettelijke geregelde tariefcomponenten te onderscheiden. Er is een tarief(deel) dat betrekking heeft op de aansluiting, dat ziet op het transport (voor kleinverbruikers gefixeerd) en voorts dat ziet op systeemdiensten die ertoe dienen om de balans op het net te handhaven. Over alle 41

Deze bepaling stamt uit een tijd waarin smart grids nog niet aan de orde waren. Het is daarvoor dus oorspronkelijk niet bedoeld. Rekening houdend met de veranderingen in de sector en volgens een doelgerichte interpretatie zou ontheffing ook met betrekking tot smart grids mogelijk zijn, mits het om individuele bijzondere gevallen gaat. Kamerstukken II 2002/03 28 174 nr. 23, Amendement van het Lid Kortenhorst, 2 december 2002.

20

aansluitingen op de lokale distributienetten is bijvoorbeeld een tarief verschuldigd voor de systeemdiensten die de landelijk netbeheerder TenneT verricht. Variatie in nettarieven (maatwerk) kan in IPIN-(en andere) projecten een stimulans zijn om lokaal vraag en aanbod op elkaar in evenwicht te brengen en om efficiënt met beschikbare transportcapaciteit om te gaan. Tarieven worden daarbij afhankelijk gesteld van het moment of van de plaats waarop energie wordt afgenomen of ingevoed of van de netwerken, die gebruikt worden om het transport te laten plaatsvinden. Tarieven stijgen dan bijvoorbeeld bij een tekort aan transportcapaciteit en dalen bij voldoende capaciteit. Zo weerspiegelen de transporttarieven beter de marginale kosten van het transport. In de literatuur worden dynamische transporttarieven dan ook als efficiënt gezien. Slimme meters maken de uitvoering daarvan mogelijk. In de wet- en regelgeving is er echter een omgekeerde trend waar te nemen. Transporttarieven worden steeds meer vast, en onafhankelijk van omvang en tijdstip van verbruik. Voorheen betaalden kleinverbruikers nog tarieven die waren opgebouwd uit een vastrecht dat afhing van de omvang van de aansluiting(kW) en het daadwerkelijk gebruik (kWh). Ook systeemdiensten werden verrekend met daadwerkelijk verbruik als uitgangspunt. Met de invoering van het leveranciersmodel betalen consumenten nu een tarief dat alleen bestaat uit een vastrecht, dat correspondeert met de omvang van de aansluiting(kW). Variabele transporttarieven zijn niet mogelijk. Bovendien zijn er nu plannen om het transporttarief overal in Nederland precies gelijk te maken voor consumenten, onafhankelijk van de regio waar zij wonen. Blijkbaar wordt het onrechtvaardig geacht als consumenten in verschillende regio’s verschillende prijzen betalen voor transport, die afhankelijk zijn van de daadwerkelijke kosten.42 Europese wetgeving biedt overigens ruimte om variabele tarieven in te voeren, mits deze aan eisen van non-discriminatie, transparantie en objectiviteit voldoen. Wellicht dat voor pilots op basis van het hiervoor in paragraaf 5.1 genoemde artikel 37a Elektriciteitswet een ontheffing van het ACM voor toepassen van ‘tarifering op maat’ mogelijk is. 5.4

Variabele tarieven voor transport discriminerend?

De vraag is gesteld of variabele tarieven voor het gebruik van de netwerken indruisen tegen het verbod op discriminatie. Ons inziens is dat niet het geval. Als er op grond van objectieve 42

Kamerstukken II, vergaderjaar 2012–2013, 33 493, nr. 3, (MvT) p. 8: “Voorgesteld wordt om artikel 29 van de Elektriciteitswet 1998 zodanig te wijzigen dat ook in de situatie waarin er geen sprake is van een producententarief de netbeheerders de kosten voor het transport van elektriciteit kunnen terugverdienen via de tarieven. Dit wordt geregeld door het eerste lid te wijzigen zodat duidelijk is dat er sprake is van één transportdienst met een tarief dat betrekking heeft op zowel de ontvangst als het invoeden van elektriciteit, ongeacht de plaats van ontvangst of invoeding van elektriciteit en ongeacht de plaats van de aansluiting waar de elektriciteit op het net is ontvangen of ingevoed.”

21

en redelijke maatstaven (zoals de relatie tussen vraag en aanbod) onderscheid wordt gemaakt tussen groepen afnemers, is dat niet discriminatoir. Het is wel discriminatoir als het onderscheid willekeurig is. 5.5

Het privaat netbeheer

In Nederland zijn in principe ‘aangewezen’ netbeheerders - waarvan alle aandelen wettelijk verplicht in handen zijn van overheden - exclusief met betrekking tot bepaalde gebieden met netbeheer belast, dus met uitsluiting van anderen. Lokale initiatieven, die kunnen bestaan uit bedrijventerreinen, uit coöperaties van huishoudens of uit mengvormen, kunnen echter gebaat zijn bij eigen beheer van de netwerken, zodat zij vrij kunnen experimenteren en vraag, aanbod en netbeheer kunnen integreren. Tot voor kort kon aan de behoefte voor netbeheer op maat worden voldaan met een ontheffing ten behoeve van het particulier/privaat netbeheer, van het aanwijzen van een netbeheerder (destijds artikel 15 van de Elektriciteitswet). Dit artikel is inmiddels ingetrokken. Dat heeft te maken met de nieuwe Derde Europese Elektriciteits(- en Gas)richtlijn. Deze richtlijnen bevatten nieuwe regels voor het netbeheer. Tegelijkertijd creëerden zij nieuwe uitzonderingsmogelijkheden, waarbij gecreëerd: het gesloten distributiesysteem, de directe lijn en de uitzondering voor geïntegreerde elektriciteitsbedrijven. Deze richtlijnen zijn voor Nederland aanleiding geweest om nieuwe wetgeving op ge stellen. De regeling voor het private net is vervangen door regels voor het gesloten distributiesysteem en de directe lijn43. Deze uitzonderingen zijn echter in het algemeen niet van toepassing op de meeste IPIN-projecten, vanwege de wettelijke eis dat huishoudens daarop niet mogen zijn aangesloten. Wat betreft de directe lijnen is de Nederlandse wetgever strenger dan waartoe de Europese wet verplicht. In beginsel bieden de uitzonderingen van het gesloten distributiesysteem of een directe lijn goede mogelijkheden tot netbeheer op maat, omdat vele wettelijke regels voor netbeheer, aansluiting, distributie en tarifering niet van toepassing zijn. Exploitatie/beheer van het netwerk door een private partij is veelal mogelijk en gedifferentieerde tarieven en tariefprikkels bij demand side management zouden toegepast kunnen worden. Een ander 43

Art. 1 aanhef en onder aq Elektriciteitswet (zie ook art. 1 aanhef en onder am Gaswet): Een gesloten distributiesysteem is een net, niet zijnde het landelijk gastransportnet: 1 dat ligt binnen een geografisch afgebakende industriële locatie, commerciële locatie of locatie met gedeelde diensten, 2 waarop minder dan 500 afnemers zijn aangesloten en 3 dat alleen niet-huishoudelijke afnemers van elektriciteit voorziet, tenzij er sprake is van incidenteel gebruik door een klein aantal huishoudelijke afnemers dat werkzaam is bij of vergelijkbare betrekkingen heeft met de eigenaar van het gesloten distributiesysteem.

22

voordeel voor IPIN-projecten kan zijn, dat productie, levering en distributie/netbeheer in afwijking van de splitsingseisen in Elektriciteitswet en Gaswet, ingeval van een gesloten distributiesysteem of directe lijn, in één persoon of bedrijvengroep ondergebracht kunnen zijn (verticale integratie). Bij een lokale voorziening kunnen dan bijvoorbeeld de voorziening van gas, warmte en elektriciteit geïntegreerd worden, zowel met betrekking tot de levering als met betrekking tot het transport. Maar op een gesloten distributiesysteem kunnen volgens de Nederlandse wetgeving in het algemeen geen huishoudens aangesloten zijn.44 Dit sluit dus uit dan een woonwijk een ontheffing kan krijgen. 45 Dat huishoudens niet op gesloten distributiesystemen zijn aangesloten, vloeit voort uit Europese regelgeving. Het Europese recht geeft echter een uitzondering: als het gaat om incidenteel gebruik door een klein aantal huishoudens mag het wel.46 De uitzondering van de directe lijn47 zou mogelijk wel van toepassing kunnen zijn. Een directe lijn is geen net48 en de eigenaar daarvan hoeft derhalve geen netbeheerder aan te wijzen.49 Voor een directe lijn geldt een meldingsplicht jegens de ACM.50 Bij een directe lijn kunnen de afnemer en de producent verschillende personen zijn, maar de afnemer moet wel in rechtstreekse verbinding staan met de productie-installatie. Op voorhand merken wij al op dat over wat precies een directe lijn (hoe deze moet zijn ingericht) is, nog geen duidelijkheid bestaat. Bij een directe lijn kunnen wel huishoudens zijn aangesloten, maar de uitzondering geldt alleen als het niet ‘hoofdzakelijk’ om huishoudens gaat. Deze bepaling is strenger dan het Europese recht, dat deze beperking voor de directe lijn niet kent.51 In lid 2 van artikel 34 blijkt dat de lidstaten criteria mogen vaststellen voor de toekenningen van vergunningen voor de aanleg van directe lijnen. Het lijkt erop dat Nederland ook hier de bepaling strenger heeft geïmplementeerd dan voorgeschreven. Volgens de Europese richtlijnen is immers een geïntegreerd elektriciteitsbedrijf (levering of produceren met beheer) mogelijk voor bedrijven die minder dan 100.000 aangesloten 44

Art. 1 lid 1 onder aq onder 2 Elektriciteitswet. Art. 15 lid 1 onder a en b Elektriciteitswet. Zie ook S. Pront-van Bommel, Particuliere energiedistributiesystemen Europeesrechtelijk getoetst, SEW (11), 2011, pp. 470-479. 46 Art. 28 lid 1 j. Artikel 28 lid 4 Richtlijn 2009/72/EG. 47 Art. 1 aanhef en onder ar Elektriciteitswet (zie ook art. 1 aanhef en onder an Gaswet): een directe lijn is één of meer gasleidingen die geen gastransportnet zijn en die: 1. een geïsoleerde producent rechtstreeks verbinden met een geïsoleerde verbruiker van elektriciteit; of 2. een producent met tussenkomst van een leverancier rechtstreeks verbinden met één of meer verbruikers van elektriciteit, niet zijnde in hoofdzaak huishoudelijke verbruikers, teneinde te voorzien in de elektriciteitsbehoefte van deze verbruikers. 48 Art. 1 lid 1 onder i j. Art. 1 lid 1 onder ar Elektriciteitswet. 49 Art. 10 Elektriciteitswet. 50 Art. 9h Elektriciteitswet en art. 39h Gaswet. 51 Art. 34 Richtlijn 2009/72/EG. 45

23

afnemers bedienen, of die kleine geïsoleerde gebieden bedienen.52 Bij een geïntegreerd elektriciteitsbedrijf hoeft het netbeheer niet ontvlochten te worden. Een goede oplossing voor lokale voorzieningen zou het geïntegreerde elektriciteitsbedrijf kunnen zijn, waar huishoudens en/of bedrijven gezamenlijk op een terrein een lokale voorziening onderhouden. Ten behoeve van het geïntegreerde elektriciteitsbedrijf heeft de Derde Europese Elektriciteitsrichtlijn en Derde Gasrichtlijn een speciale voorziening opgenomen. Nederland heeft deze uitzondering op de regels voor het netbeheer niet opgenomen in de wet. Uit de wetsgeschiedenis wordt niet duidelijk waarom zij deze keuze heeft gemaakt. Dit wil niet zeggen dat zij dit in de toekomst niet alsnog kan doen. Deze ontheffing kan namelijk een goede oplossing zijn voor lokale voorzieningen om zelf al dan niet volledig in hun vraag te voldoen en tevens het beheer uit te voeren. Ingevolge de verplichte splitsing van netbeheerders van leveranciers en producenten mag, ook op lokaal niveau, volgens Nederlandse wetgeving de leverancier of de producent geen netten beheren; met uitzondering van gesloten distributiesystemen en directie lijnen waarbij sprake kan zijn van beheer/exploitatie van het netwerkbedrijf door een verticaal geïntegreerd energiebedrijf. 5.6

Lagere tarieven bij een kleine aansluiting

Een ieder heeft recht op aansluiting op het net en op een passende aansluiting. Een afnemer kan ook vragen om wijziging van het type aansluiting, bijvoorbeeld om een kleinere aansluiting bij efficiënte energiehuishouding ‘achter de meter’. Het komt voor dat industrieterreinen en privaat beheerde ‘gesloten distributiesystemen’ met een relatief kleine aansluiting met het openbare net verbonden zijn. Een kleinere aansluiting kan tot aanmerkelijk lagere transporttarieven leiden. Deze tarieven zijn immers geheel of gedeeltelijk gebaseerd op de omvang van de aansluiting en het gebruik van energie. Alleen op grond van specifieke veiligheidsreden zou de netbeheerder bijvoorbeeld het verzoek om een kleinere aansluiting kunnen weigeren.53 6.

Standaardisatie

6.1

Zijn er voor elektrisch opladen wettelijke standaarden?

Deze vraag kwam aan de orde met betrekking tot het project Evander, maar is ook van belang voor toegang voor marktpartijen tot andere smart grids projecten. Er zijn standaarden voor het gehele elektrisch vervoersysteem, maar er bestaan nog 52 53

Art.26 lid 4 Richtlijn 2009/72/EG en art. 26 lid 4 Richtlijn 2009/73/EG. Art. 27 lid 2 Elektriciteitswet; par. 2 NetCode.

24

verschillende naast elkaar. Er zijn dus geen wettelijk algemeen geldende standaarden. Voor de plug zelf zijn dit bijvoorbeeld: “Type 2” Plug (AC), CHadeMo (DC), Combo. Wel lijkt het er overigens op dat de “Type 2” Plug in de praktijk de standaard gaat worden, maar op dit moment is dat nog niet officieel het geval.54 Voor het laad punt zelf (inclusief bijvoorbeeld de pasjes) is dit bijvoorbeeld Open Charge Point Protocol (OCPP). De standaarden worden in Nederland bijgehouden door het Centraal Interoperabiliteits Register. Overigens is er wel een aantal Europese standaarden voor sub onderdelen van het systeem.55 Alle standaarden die beginnen met EN zijn officiële Europese standaarden en moeten overgenomen worden als nationale standaard door de lidstaten, voor de lidstaten zijn deze dus bindend. Het gaat hier voornamelijk om reeds bestaande standaarden die ook van toepassing zijn op elektrisch vervoer, en dus om ‘niet specifiek’ standaarden voor elektrisch vervoer.56 Ook voor slimme meters gelden geen wettelijke standaarden. Alleen de functies van slimme meters zijn wettelijk bepaald.57 Voor de slimme meter bestaan op Europees niveau slechts “aanbevelingen” voor de functionaliteiten van de slimme meter. Deze zijn vastgelegd in de regeling: “Commission Recommandation on preparations for the roll- out of smart metering systems” 2012/148/EU.58 6.2

Meten van verbruik

Meters vervullen een belangrijke functie voor ‘flexibiliteitsdiensten. Bij lokale voorzieningen, waarbij partijen onderling elektriciteit aan elkaar willen leveren en het de bedoeling is om deze op elkaar af te stemmen, is nauwkeurig en frequent kunnen meten per aansluiting belangrijk. Aangeslotenen willen dan graag (direct) en ‘real time’ over de meetgegevens kunnen beschikken en niet per kwartier, het interval dat op dit moment gebruikelijk is voor de meters van de kleinverbruikers. Via de meter zouden de partijen dan bijvoorbeeld - als ze 54

Uit het voorstel van de Commissie “on the deployment of alternative fuels infrastructure” COM(2013) 18 final blijkt uit art. 4 lid 3 jo. annex III §1.1 en 1.2 dat de Commissie deze standaarden in deze richtlijn wil vastleggen. 55 ftp://ftp.cencenelec.eu/EN/EuropeanStandardization/HotTopics/ElectricVehicles/M468%20Set%20of%20Standards. 56 De ‘New Approach’ standaarden zijn tot zekere hoogte algemeen bindend. Deze zijn uit de lijst: EN 61140, EN 60309, EN 62196 en EN 61851 op basis van de Low Voltage Directive 2006/95/EC. Echter, er kan van afgeweken worden. De bewijsplicht voor het voldoen aan de Low Voltage Directive ligt dan wel bij de partij die afwijkt. In praktijk blijkt dit bewijzen zo goed als onhaalbaar. 57 Art. 95la Elektriciteitswet en art. 42a Gaswet. AMvB “Op afstand uitleesbare meetinrichtingen”, Stb. 2011 nr. 511. Zie verder de Dutch Smart Meter Requirements DSMR, opgesteld door Netbeheer Nederland, voldoet aan deze functie eisen en is de (niet wettelijke) standaard voor NL. 58 Er moet wel voldaan worden aan de eisen voor meetinrichtingen zoals die al bestonden uit de ‘New Approach directive on Measuring Insturments’ (2004/22/EC). Lidstaten zijn inderdaad vrij eigen standaarden vast te leggen, mits zij die melden volgens de ‘Information directive’ (98/34/EC).

25

daartoe afspraken hebben gemaakt - real time kunnen “knijpen”, de toevoer van elektriciteit verkleinen op momenten dat er schaarste is. In de praktijk is dat op dit moment niet mogelijk als er ook kleinverbruikers in het initiatief zitten, omdat deze een meter krijgen van de lokale netbeheerder en niet zelf een meter mogen kiezen. Volgens artikel 16 lid 1 onder n en o is de netbeheerder verplicht ervoor te zorgen dat kleinverbruikers beschikken over een meter, en dient hij deze ook te beheren en te onderhouden. Deze bevoegdheid is exclusief toebedeeld aan de netbeheerder (artikel 16 lid 3). Initiatiefnemers van projecten zijn derhalve gebonden aan de meter die de netbeheerder hen verschaft. De bij de projecten betrokken partijen kunnen wel zelf achter de meter een ‘eigen’ slimme meter met de door hen aanvullende functies aanschaffen, mits deze ‘achter’ de meter van de netbeheerder wordt geplaatst, zodat deze geen deel gaat uitmaken van het net van de netbeheerder. De wetgeving lijkt hieraan niet in de weg te staan. Dit moet dan gebeuren op eigen kosten. Bovendien is het de vraag of dan dezelfde functionaliteiten kunnen gelden als wanneer de kleinverbruiker meteen een zelf gekozen meter had kunnen gebruiken.

7.

Netkosten bij nieuwe projecten; First Mover

Soms wordt een lokale duurzame energievoorziening opgezet op een afgelegen plaats, bijvoorbeeld bij een bedrijventerrein. In dat geval moet het elektriciteitsnet worden doorgetrokken naar die plaats. De vraag rijst dan wie de kosten van deze lijn moet betalen. Dit is het First Mover beginsel: wie betaalt er voor de eerste investeringskosten van de netbeheerder?59 In dit opzicht kan de vraag gesteld worden in hoeverre voorzieningen aan het distributienetwerk op een andere manier worden behandeld dan de voorzieningen aan het hoogspanningsnet, waar de kosten van uitbreiding van netwerken vaak gecollectiviseerd worden.

59

Art. 27 lid 2 onder e Elektriciteitswet: “aanpassingen in het net die verband houden met het maken van een aansluiting komen voor rekening van de netbeheerder die het betreffende net beheert.” Art. 27 lid 2 onder d Elektriciteitswet: “iedere afnemer recht heeft te worden aangesloten op het dichtstbijzijnde punt in het net met een bij zijn aansluiting behorend spanningsniveau”. Dit geschiedt tegen een standaardtarief gekoppeld aan een bepaald spanningsniveau (“virtuele aansluittarieven”).. Het dichtstbijzijnde punt is het ‘gestandaardiseerde’ aansluitingspunt (CBB 25 januari 2013, AWB 11/335).

26

III.

Conclusies en aanbevelingen

Uit de interviews met de proeftuinen blijkt dat de complexiteit van de wet- en regelgeving als belemmering wordt ervaren. De energiewetten zijn ingewikkeld, het vergt veel studie door specialisten om precies te weten wat er mag en wat er niet mag. Bij sommige initiatieven is redelijk veel kennis aanwezig. De deelnemers uiten hun verbazing over de inspanningen en de tijd die het opbouwen van deze kennis hen heeft gekost. Andere initiatieven gaan aan de slag, zonder dat zij precies weten welke problemen op dit gebied kunnen optreden. Hierdoor lopen zij een risico: het is mogelijk dat zij de proeftuin inrichten op een wijze, die uiteindelijk niet is toegelaten. In sommige gevallen zou hetzelfde doel ook bereikt kunnen worden met een andere inrichting, die wel aan de wet voldoet. In sommige gevallen is het in het geheel niet mogelijk. Omdat de wetgeving zo complex is, moet steeds per geval bekeken worden welke de mogelijke problemen zijn. Een aantal belemmeringen speelt bij de meeste projecten Flexibel netbeheer Netbeheer vervult in vele projecten een belangrijke functie. Initiatiefnemers wensen flexibeler vormen van netbeheer. Soms is het de wens om productie, transport, gebruik en opslag te integreren om optimaal tegemoet te komen aan de wensen van gebruikers en/of om energie uit duurzame intermitterende bronnen in te passen. In andere gevallen willen initiatiefnemers andere technische eisen stellen aan het netwerk, bijvoorbeeld gelijkstroom, of zij willen onderzoeken in hoeverre investeringen in uitbreiding van het netwerk uitgesteld kunnen worden of het netwerk gebruiken om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Dit alles kan andere vormen van netbeheer vergen dan nu toelaatbaar is. In het Europese recht is voorzien in uitzonderingen op de algemene regels voor netbeheer. Deze uitzonderingen zien op gesloten distributiesystemen, directe lijnen en netwerken met minder dan 100.000 aangesloten. Deze zouden initiatieven een waaier aan mogelijkheden geven om te experimenteren. In de Nederlandse wet zijn deze uitzonderingen maar beperkt opgenomen. De laatste genoemde categorie (minder dan 100.000 aangeslotenen) biedt ruime mogelijkheden voor verticaal geïntegreerde energiebedrijven. Wij bevelen aan om de uitzondering van het geïntegreerde elektriciteitsbedrijf alsnog op te nemen in de Nederlandse wetgeving. Deze uitzondering zou moeten gelden voor initiatieven waarop bedrijven en/of huishoudens zijn aangesloten.

27

Deze uitzonderingen bieden ruimte voor netbeheer op maat (op onderdelen). Deze zijn maar gedeeltelijk opgenomen in Nederlandse wet. Daarnaast bevelen we aan om meer ruimte te bieden ten aanzien van de directe lijn en te onderzoeken of de beperking tot initiatieven die niet hoofdzakelijk uit huishoudens bestaan kan vervallen. Dit betekent dat de Nederlandse wet niet (meer) strenger is dan de Europese wet met betrekking tot lokale initiatieven. Opslag van elektriciteit Bij lokale initiatieven kan opslag van elektriciteit een goede aanvulling bieden om vraag en aanbod op elkaar af te stemmen en om het netbeheer efficiënter te maken. Producenten en gebruikers van elektriciteit kunnen elektriciteit op het eigen terrein, dus “achter de meter” opslaan. Maar als het gaat om opslag bij het openbare netwerk, vóór de meter van de gebruiker, is niet duidelijk wie dat mag doen en wat de voorwaarden zijn. In de praktijk is op dit gebied van alles mogelijk: commerciële partijen zouden opslag kunnen organiseren en opslagfaciliteiten kunnen bieden aan vragers, aanbieders en mogelijk aan netbeheerders. Dit zouden geheel nieuwe partijen kunnen zijn, of bestaande partijen, zoals leveranciers. Als commerciële partijen dat op eigen terrein zouden doen, is het juridisch mogelijk. Maar als het gaat om opslag in de wijk, bijvoorbeeld in een apart elektriciteitshuisje, is het de vraag wie dat in de praktijk dan wel juridisch kan doen60. Het bieden van opslag en opslagfaciliteiten kan in één hand zijn, of in handen van verschillende actoren. Alle opties hebben voor- en nadelen. Zo zou het belangrijk kunnen zijn dat alle partijen vrije toegang hebben tot opslagfaciliteiten. Voorts is het de vraag in hoeverre het exploiteren van opslag een machtspositie kan creëren of versterken. Op dit moment is opslag van elektriciteit duur. Om die reden wordt er maar beperkt gebruik van gemaakt. Aannemelijk is dat de kosten van opslag dalen als er meer vraag is. Wij bevelen aan om ruimte te geven aan experimenten met opslag op af aan het openbare netwerk. In lokale initiatieven zouden partijen kunnen samenwerken om te bezien welke voordelen behaald kunnen worden met opslag vóór de meter en hoe dat op een zodanige wijze geregeld kan worden dat wordt tegemoet gekomen aan de belangen van alle partijen. In een later stadium zou er wet- en regelgeving gemaakt kunnen worden waarin alle belangen rond opslag goed zijn afgewogen.

60 Met “in de praktijk” wordt hier niet de juridische werkelijkheid bedoeld. Juridisch behoort opslag waarschijnlijk niet tot

de taken van netbeheerders en is het dus voor hen niet mogelijk. In experimenten zou uitgezocht kunnen worden of het wenselijk is dat netbeheerders kunnen opslaan.

28

Leveren Leveren wordt als probleem ervaren. Binnen lokale initiatieven willen deelnemers graag aan elkaar leveren. De eis van de leveringsvergunning is daarbij een belemmering: er is altijd bemiddeling nodig van een grote leverancier. Dit beperkt de mogelijkheden om te experimenteren. De doelen van de leveringsvergunning zijn onder meer bescherming van de consument. Daarnaast speelt de programmaverantwoordelijkheid een belangrijke rol: de leverancier neemt de programmaverantwoordelijkheid over van de consument. Op dit moment zijn de leveringsprijzen voor elektriciteit voor kleinverbruikers over het algemeen vast: ze variëren niet per tijdsperiode. Een uitzondering is het dag/nachttarief. De verplichting van leveranciers om elektriciteit, die zij ontvangen van kleinverbruikers, te verrekenen met elektriciteit die kleinverbruikers op een ander moment leveren, gaat ook uit van deze vaste tarieven. De veronderstelling is immers dat de elektriciteit die bijvoorbeeld op een zomerdag om 12 uur wordt geleverd met zonnepanelen, hetzelfde waard is als elektriciteit die in piekuren wordt teruggenomen. Wij bevelen voor de korte termijn aan om mogelijkheden te scheppen voor collectieven om vrij aan elkaar te kunnen leveren, zonder dat de tussenkomst van een bestaande leverancier vereist is. Daarbij valt te denken aan een ‘licht’ vergunningsregime dan wel ‘meldingssysteem’ voor lokale energie-coöperaties, waarbij onder andere de landelijke leveringsplicht voor een vergunninghouder niet geldt. Voor de korte tijd vormt dit een oplossing voor initiatieven om binnen eigen beheer te handelen. Op de langere termijn zijn nieuwe innovatieve oplossingen nodig, waarbij zelf produceren, handelen met anderen, programmaverantwoordelijkheid en variabele prijzen tot een efficiënt systeem worden gebracht. De mogelijkheid voor kleinverbruikers om meer dan één leverancier te hebben kan onderzocht worden. Nieuwe contracten en nieuwe financiële arrangementen om risico’s met betrekking tot programmaverantwoordelijkheid in combinatie met variabele prijzen te verdelen horen daarbij. Energiebelasting Over de energiebelasting zijn veel vragen: wanneer kan er gesaldeerd worden en wanneer niet. Het wordt niet als redelijk gevoeld dat degenen, die een zonnepaneel “achter de meter” hebben anders worden behandeld dan leden van een VvE, die de zonnepanelen niet achter de eigen meter kunnen aansluiten, of dan derden, of die elders een zonnepaneel installeren op het dak van een school. Het wordt ook als onrechtvaardig ervaren dat energiebedrijven in feite kunnen bepalen of zij salderen voor de elektriciteit boven 5000 kWh of niet, en dat zij zo kunnen bepalen hoeveel belasting wordt betaald. 61

61

Art. 50 lid 2 Wet belastingen op milieugrondslag.

29

Uitbreiding van de mogelijkheden om te salderen bij zelf geproduceerde elektriciteit bevordert de ontwikkeling van smart grids en lokale duurzame energievoorzieningen, doch vergt een nadere politieke en budgettaire afweging. De reikwijdte van dit rapport biedt geen ruimte om nader aanbevelingen te doen over het aanpassen van het belastingsysteem. We volstaan met de algemene opmerking dat het economisch efficiënt is als belastingen de doelen van het energiebeleid dichterbij brengen. Deze doelen zijn (onder meer) energiebesparing en een schonere productie. In dat geval wordt economisch gezien efficiënt geïnvesteerd en bespaard. De doelstelling van het belastingsysteem is nu vooral besparing door kleinverbruikers en niet ‘prosumptie’ (opwek en verbruik van duurzame energie door lokale partijen).. Meter en metingen Bij aansluitingen van kleinverbruikers verschaft de netbeheerder een meter en hij onderhoudt en beheert deze ook. De kosten daarvan zijn verwerkt in de tarieven. Kleinverbruikers kunnen zelf ook meten, maar daartoe dienen zij voorzieningen te treffen “achter de meter” van de netbeheerder. De netbeheerder schaft de meter aan via aanbestedingen. Bij het keuzeproces zijn netbeheerders gebonden aan de eisen van wet- en regelgeving (Europese eisen en Nederlandse eisen). Netbeheerders zorgen ervoor dat de meters goed werken en dat de bijbehorende communicatiesystemen goed functioneren. Voor de meeste gebruikers is dat een goede oplossing. Bij sommige initiatieven vormt het echter een belemmering, omdat zij een meter wensen met andere functionaliteiten. Er kan dan niet voldaan worden aan hun behoeften. Aangeslotenen kunnen in die gevallen wel een eigen meter plaatsen achter de meter van de netbeheerder, maar dit leidt tot extra kosten en het is maar de vraag of de juiste functionaliteiten dan geboden kunnen worden. Een oplossing zou kunnen zijn om in de wet een uitzondering op te nemen voor die gevallen, waarin kleinverbruikers een meter wenst met andere functionaliteiten dan de meter die door de netbeheerder wordt verschaft. Er zouden algemene eisen gesteld kunnen worden aan die meters, zodat zij passen in het (communicatie)systeem. Daarnaast zou er een verrekening kunnen plaatsvinden, zodat initiatieven met een bijzondere meter alleen voor de extra kosten betalen die daarbij horen, zodat zij niet dubbel betalen voor deze meter. Op de lange termijn zou het efficiënt zijn als meters, die binnen Europa zijn goedgekeurd, bruikbaar zouden zijn voor alle kleinverbruikers. Kleinverbruikers kunnen dan zelf kiezen welke meter zij wensen. Om dit te bereiken is standaardisatie noodzakelijk.

30

Standaardisatie Op dit moment wordt er veel geëxperimenteerd met slimme meters, slimme infrastructuren en ook met gelijkstroom. Op dit gebied zijn er nog weinig normen. Soms zijn er wel normen, maar kunnen die niet toegepast worden (bijvoorbeeld de norm wisselstroom). Dit zorgt voor onzekerheid in de markt. Op den duur is het belangrijk dat er gestandaardiseerd wordt en dat er een open referentie-architectuur komt, die overal toepasbaar is en waarbij toegang van alle partijen gegarandeerd kan worden. Inmenging van de overheid kan belangrijk zijn in dit proces, omdat afnemers in veel gevallen niet hun stem kunnen laten horen door te kiezen voor de standaard die zij wensen. De energiemarkten wijken af van andere markten vanwege het monopolie van de netbeheerder en de termijncontracten, die gebruikers sluiten met hun leveranciers. Hierdoor wordt de vrije keuze van afnemers (soms) ingeperkt. Consumenten kunnen dan niet vrij kiezen, bijvoorbeeld de elektriciteitsmeter die zij zelf wensen. Als er apparatuur, zoals kastjes, wordt geleverd door de leverancier, kan die soms niet worden gebruikt bij een andere leverancier. Standaardisatie kan een brede toepasbaarheid bevorderen. Dat vergt inspanningen van de ondernemingen en van de overheid. Op dit moment ontplooit ondersteunt de overheid reeds een aantal activiteiten binnen USEF en Cerise-SG en er is een green deal. In proeftuinen zou de mogelijkheid aanwezig moeten zijn om te experimenteren, zonder dat de bestaande normen worden toegepast, of - indien er nog geen normen zijn - om uit te vinden welke normen op den duur toegepast zouden kunnen worden. Hiervoor is een regelvrije ruimte noodzakelijk. Referenties:  Hakvoort & Huygen (2012) - Rudi Hakvoort en Annelies Huygen, Sturen op het gebruik van lokale energienetten, Studie in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Zwolle: DCision en TNO, 5 oktober 2012;  Handvatten I en II - Sanne Akerboom, Gerrit Buist, Annelies Huygen, Simone Prontvan Bommel (red) en Annetje Ottow, Smart grid pilots. Handvatten voor toepassing van wet- en regelgeving Deel 2. Amsterdam, Delft, Utrecht: Centrum voor Energievraagstukken UvA 2011;  Intelligente netten (2010) - E.F. ten Heuvelhof e.a., Op weg naar intelligente netten in Nederland. Discussiedocument van de Taskforce Intelligente Netten, Ministerie van Economische Zaken, ‘s-Gravenhage, juli 2010;  IPIN (2011) - O. Ongkiehong, Proeftuinen intelligente netten 2011-2015, Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN), Agentschap NL, Utrecht, Den Haag, december 2011;

31

 

Energierapport 2011- Kamerstukken II, 2010/11, nr. 31 510, nr. 45, Bijlage A bij aanbiedingsbrief, 10 juni 2011. Regeling van de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie van 27 mei 2010, nr. WJZ / 11034132, tot wijziging van de Subsidieregeling energie en innovatie in verband met proeftuinen intelligente netten.

32

IV. Bijlagen Bijlage 1 Verslag van het interview met Koos van den Berg van Cloud Power Texel Bijlage 2 Verslag van het interview met Henri van het Erve van INZET Bijlage 3 Verslag van het interview met Jan Langedijk van DC=Decent Bijlage 4 Verslag van het interview met Herman Poelman en Marcel de Nes-Koedam van Modienet Bijlage 5 Verslag van het interview met Paul de Jong van Evander Bijlage 6 Verslag van het interview met Inge Wijgerse van Couperus Bijlage 7 Verslag van de workshop wet- en regelgeving d.d. 22 mei 2013 van Nicole Kerkhof (Agentschap NL) Bijlage 8 Referenties

33

Bijlage 1 Verslag inzake Cloud Power Texel IPINS11013 – Cloud Power Texel, demonstratie van het Cloud Power in de community van TexelEnergie Aantekeningen inzake het gesprek d.d. 15 mei 2012 van Koos van den Berg62 (opgegeven contactpersoon CLOUD POWER) en Simone Pront (onderzoeker); en n.a.v. workshop Werkconferentie Agentschap NL. d.d. 22 mei 2013. Tevens zijn gegevens ontleend aan het rapport IPIN 2011. 1.

Partijen, rollen en activiteiten: 







2.

TexelEnergie, een lokale energie-coöperatie die elektriciteit en gas voor haar leden en andere, niet-leden inkoopt van een dienstverlener (“wederverkoopconstructie”). Texelenergie beschikt niet zelf over een leveringsvergunning. De coöperatie heeft ruim 3000 leden. Huishoudens; deels mede als producent van zonne-energie. Texelenergie biedt daarvoor diensten aan. Op dit moment is er een aantal (160 via koop op afbetaling en een aantal koopinstallaties) woningen door de coöperatie voorzien van zonnepanelen. De bedoeling is dat TexelEnergie ten behoeve van haar leden energiediensten kan afnemen van de landelijke overkoepelende energie-coöperatie ‘De Unie’ die is opgezet in samenwerking met Windunie en Urgenda. Het gaat daarbij om de administratie en PV (programmaverantwoordelijkheid) . Capgemini, is partner in Cloud Power net als Liander die met toepassing van innovatieve ICT demand respons diensten beoogt te verrichten. Ervaren juridische belemmeringen



Een sluitende business-case voor de lokale energievoorziening is op dit moment alleen rond te krijgen met fiscale voordelen. Structurele aanpassing van het energiebelastingstelsel is nodig; dit op basis van een ‘andere uitgangspunt’ dan de huidige (energiebesparing bij eindverbruikers te stimuleren), namelijk dat van een substantiële heffing bij de vervuilende bron: productie van fossiele energie.



62

Koos van den Berg is bij activiteiten van Texelenergie betrokken, één van de partijen bij het project en heeft vanuit die rol beperkt inzicht in de stand van zaken van het project. Het verslag is nadien voor aanvullende informatie aan de heer Brendan de Graaf (TexelEnergie) voorgelegd.

34

De zorg is dat eventuele aanpassingen van het belastingstelsel in combinatie met het afschaffen van de salderingsregeling ten koste gaat van de verdere ontwikkeling van lokale energievoorzieningen. 

 



Een strenger beleid van het ACM m.b.t. de verlening (en het houden) van de leveringsvergunning n.a.v. de Trianel-zaak kan een belemmering opleveren voor lokale energie coöperaties. De huidige inrichting van distributie- en transportsystemen, die in vergaande mate is gereguleerd, leidt tot energienetverliezen. Onduidelijkheid omtrent eigendom van zonnepanelen (mogelijke natrekking) belemmert dat zonnepanelen als onderpand kunnen fungeren voor de financiering van het (energie)bedrijf dat zonnepanelen plaatst en beheert t.b.v. huishoudens. Kosten van vestiging van een recht van opstal zijn meestal onevenredig hoog. In dit geval is daarvoor een oplossing gevonden. Het is de bedoeling dat aangesloten huishoudens in toenemende mate ook prosument worden en onderling elektriciteit kunnen uitwisselen. Een vraag voor de toekomst is of nabij gelegen woningen in dit verband aangesloten kunnen zijn op een ‘privaat ’micro-distributiesysteem.

35

Bijlage 2 Verslag inzake het project INZET IPINS01002 - Intelligent Netwerk Zeewolde en Energie Transitie (INZET) Aantekeningen inzake het gesprek 14 mei 2012 van Henri van het Erve (contactpersoon INZET) en Simone Pront (onderzoeker). Tevens zijn gegevens uit het rapport IPIN 2011 verwerkt. In Zeewolde werken energieproducenten, de netbeheer, de lokale overheid en consumenten samen aan lokaal opgewekte duurzame energie. Het Intelligent Netwerk Zeewolde en Energie Transitie (INZET) vonden de oplossing voor de weersafhankelijkheid van wind- en zonne-energie in een combinatie met buffering van biogas. Een intelligent netwerk stuurt de energievraag op basis van beschikbare energie en prijs én houdt rekening met de wensen van de consument.63 1a.

Partijen en rollen: 

Zeenergie, een energie-coöperatie (vereniging) van burgers; 90 huishoudens zijn aangesloten, doel is tenminste 2000 leden om voldoende schaalgrootte te bereiken voor een ‘sluitende’ business-case. De leden van de ‘vereniging’ nemen rechtstreeks van de energieleverancier Greenchoice af. Zee-energie ontvangt een bemiddelingsvergoeding. Van eigen productie met bijvoorbeeld zonnepanelen is heden (nog) geen sprake (Zeewolde kent 7000 huishoudens).  De windmolenparken van Raedthuys en De Sternweg, die commercieel door lokale ondernemers (agrariërs) worden geëxploiteerd en aangesloten zijn op het middenspannings-net (MS). (In ieder geval een deel van windmolenexploitanten verkoopt de windenergie aan Greenchoice). Dit project onderscheidt zich van andere IPIN-projecten in de aansluiting op het MS; van ‘burger ‘participatie in productie van windenergie is (op dit moment) geen sprake. Ter discussie is de toekomstige rol van windenergie en de wenselijkheid/noodzaak van burgerparticipatie.  Greenchoice; leverancier van leden van Zeenergie.  Proxenergy BV (energie management systeem, EMS); leverancier van EMS en de slimme electronica achter de voordeur (smart grid); bedoeling is dat deze flexibiliteit binnen het smart grid faciliteert (“stuurbaar energievoorziening”) door middel van demand respons (volgende fase van het project). 63

http://www.agentschapnl.nl/sites/default/files/Intelligent%20netwerk%20en%20energietransitie%20in%20Zeewolde.pdf

36

 

1b.

Gemeente Zeewolde: vervult een faciliterende rol. Participeren in het project is ingegeven door de duurzaamheidsdoelstelling die de gemeente zich heeft opgelegd. Dit project past goed binnen deze doelstelling. Provincie Flevoland is betrokken vanwege de ruimtelijke aspecten die windmolenparken met zich meebrengen en de collectieve oppositie daartegen. Daarnaast is het een vraagpunt of de provincie op gebiedsniveau naast het ruimtelijke vraagstuk ook beleid wil ontwikkelen met betrekking tot het verbruik van lokaal geproduceerde energie. Activiteiten:





2.

Het projectplan voorzien voor de productie in een mix stuurbare opwekking (biogas) en niet stuurbare opwekking (windenergie). Participatie van biogas is bijzonder lastig gebleken vanwege het beperkte bedrijfseconomische rendement. Alleen bij volcontinue productiecapaciteit is een biogas installatie bedrijfseconomisch gezien rendabel. Dit staat haaks op de beoogde stuurbaarheid in het opwekken van energie. De ‘rol’ van de (geplande) van bio-vergisting in het project behoeft nog nadere uitwerking. Stand van zaken:

 

Er heeft een bestuurswisseling plaatsgevonden. Het is nodig om de business case te herzien cq. daarover meer duidelijkheid te verkrijgen; dit betreft onder andere nadere keuzes m.b.t. energieactiviteiten (wind, en/of zon, energieopslag etc.). Na betrokkenheid van diverse consultants, is TUDelft (prof. dr. Van Wijk) gevraagd om technische mogelijkheden en voorwaarden te onderzoeken m.b.t. lokale opwekking van zonne-energie, gecombineerd met elektriciteitsopslag (“batterij”), de optimale capaciteit daarvan, zowel om een ‘energiereserve te kunnen benutten’ als om elektriciteit te verschaffen aan grote energiebedrijven met toegang tot het landelijk hoogspanningsnet. Ook de rol van windenergie wordt bij deze ‘herbeoordeling en -planning’ meegenomen: dienend en onderdeel van de lokale energievoorziening of ‘gekoppeld’ aan het landelijke energiesysteem en de producent als contractspartner van grote energieondernemingen.

37

De volgende stap is te onderzoeken of op basis van de onderzoeksresultaten van TUDelft een financieel-economisch sluitende business-case mogelijk is. 3. Uitgangspunten voor de lokale energievoorziening:     

   





Niet op winstgerichte coöperatie van verbruikers (tenminste 2000 huishoudens). Verbruikers zijn ‘eigenaren’ van de coöperatieve (niet-winstgerichte) lokale windenergievoorzieningen. Het is nodig dat er voldoende ruimte bestaat voor keuzes van verbruikers m.b.t. energie-beprijzing, tarifering, inrichting van het distributiesysteem (flexibel netbeheer) en lokale ‘handelsmogelijkheden’. Beheer van een lokaal distributiesysteem op maat; met de mogelijkheid van gedifferentieerde distributietarieven en energieprijzen (toepassen van prijs- en tariefprikkels). Distributiesystemen om ‘coöperatieve’ lokale energievoorzieningen te faciliteren zijn anders gereguleerd dan de distributiesystemen die afname van verbruikers van productie aan het landelijk transportsysteem faciliteren. Uitgangspunt is dat de lokaal geproduceerde energie ook lokaal verbruikt zal worden. De gedachte is dat daardoor de transportkosten verlaagd kunnen worden. Lagere energieprijs, mede te realiseren door toepassing van flexibiliteit in vraag (demand respons). Verbruikers in de regio moeten keuze hebben tussen ‘aansluiting op het centrale systeem’ tegen een gemiddeld hogere energieprijs, en actieve deelname aan een lokale energievoorziening met een energieprijsvoordeel (zie het vorige punt). Mogelijkheid van keuze van beheerder; er is voor gekozen om een samenwerking met de ‘openbare’ netbeheerder aan te gaan, vanwege zijn expertise en om ‘publieke’ belangen te bewaken. Bezien vanuit een macro-perspectief, zouden lokale energievoorzieningen landelijk (max.) 30% van de totale energievoorziening kunnen/moeten deel uitmaken (“mede om kapitaalsvernietiging te voorkomen”) en bestaat de overige energievoorziening uit het ‘centrale’ (te ‘vergroenen’) systeem. De scheidslijn ligt op het niveau van het MS. Het is daarbij nodig om een duidelijk onderscheid te maken tussen de commercieel gedreven ‘centrale’ partijen en lokale niet winst-gedreven energieprojecten; het gaat in dit project om het realiseren en het onderzoeken van mogelijkheden m.b.t. de laatstgenoemden. De lokale energievoorziening behoeft zodanig te zijn ingericht dat deze ‘verplicht’ ook bijdraagt aan het centrale energiesysteem (wat compenserende inkomsten zou

38

kunnen genereren voor de Staat). De gedachte is dat als de energiecoöperatie een overschot aan energie produceert, dit aan de Staat beschikbaar te stellen voor doorverkoop. Hierdoor worden de CO2 emissies verminderd, maar de inkomsten van de Staat verhoogd. Hier wordt uitgegaan van een vermindering van Staatsinkomsten door een afname van te betalen energiebelasting. Dat gat kan op deze manier worden opgevuld. 4.

Ervaren juridische belemmeringen, bezien vanuit genoemde uitgangspunten: 

In de kern weergegeven: energiewet- en regelgeving is gebaseerd en georiënteerd op het ‘centrale top down’ energiesysteem; en niet op flexibele meer-richtingen, in belangrijke mate ‘zelfstandig’ functionerende distributiesystemen; o Dit betreft (on)mogelijkheden om onderling te leveren (toevoeging SP: vereiste van leveringsvergunning en eisen die gelden voor vergunninghouder). o Voorts het tariferingsstelsel; er zijn geen prikkels (toegestaan) tot vraagafstemming op het lokale aanbod van energie; en tevens is sprake van ‘negatieve’ stimuli; netbeheerders hebben er mogelijk belang bij om netten aan te leggen en transport over langere afstanden te faciliteren; het toegestane rendement is onder meer afhankelijk (van afgelegde afstanden) en van (aangelegde) transport(capaciteit). Deze situatie geldt specifiek voor de MS netten, waarop de windmolens zijn aangesloten. o Bovendien zijn geen systeemdiensten op niveau van het MS en het LS toegestaan die nodig zijn om flexibiliteit (“stuurbaarheid”) op deze netten te realiseren. Dit is gebaseerd op informatie van Alliander.

Daarnaast (andere genoemde) juridische belemmeringen:  Het stelsel van energiebelasting. De Staat heeft financieel belang bij transport over diverse soorten netten, waarbij diverse (wisselende) partijen betrokken zijn en waarbij diverse transacties plaatsvinden (zie uitleg hierboven).  Voorts is binnen het ‘centrale systeem’ sprake van een keten van transacties (op de niveaus van de verschillende netten). Deze keten leidt tot ‘extra’ inkomsten voor betrokken energieondernemingen (er vinden meer transacties plaats dan ingeval van afstemming van vraag en aanbod op lokaal niveau).  De salderingsregeling die in het algemeen vaak als te beperkt wordt ervaren om lokale duurzame energievoorzieningen te stimuleren, wordt weloverwogen niet als belemmering genoemd. De kern van het probleem is elders gelegen.

39





5.

Bij verruiming van de salderingsregeling wordt in feite een beperkte ‘oplossing’ nagestreefd binnen de ‘centraal georganiseerde energievoorziening’. De windmolen(parken) dienen nu ieder apart op het MS aangesloten te worden. Een ‘eigen’ netwerk dat hun onderling verbindt met één directe aansluiting op het MS met tussenplaatsen van een transformator zou tot lagere netkosten (voor aangeslotene exploitanten) en verhoogde energie-efficiëntie leiden. Dit is gebaseerd op informatie van Alliander. De ruimtelijke doelstellingen die het provinciebestuur heeft gesteld, o.a. m.b.t. de hoeveelheid windenergie, en tevens de met exploitatie van windenergie gemoeide (commerciële) belangen kunnen op gespannen voet staan met de belangen van verbruikers en andere ‘gebruikers’ van de lokale energievoorziening; realisatie van windmolens ondervindt vaak vergaande weerstand van bewoners (“burgerparticipatie is slechts een doekje voor het bloeden”). Overige zaken/belemmeringen (algemeen gesteld):

  

Vele lokale voorzieningen zijn gedoemd te mislukken vanwege gebrek aan toereikende organisatie en professionaliteit. Vaak is de schaal te klein om ook rendabel te zijn. Een betrokkenheid en actieve inzet van 10% van ‘early adapters’ valt te realiseren; voor opschalen is nodig een groter percentage verbruikers te bereiken. Het verdienmodel is medebepalend.

40

Bijlage 3 Verslag inzake het project DC=Decent DC=Decent Verslag van gesprek van Jan Langedijk (Siemens) met Annelies Huygen (TNO) op 15 mei 2013, in aanwezigheid van Nicole Kerkhof. Aanleg gelijkspanningsinfrastructuur In het duurzame glastuinbouwgebied PrimAviera nabij Schiphol (Haarlemmermeer) is het de planning om binnen het project DC=DeCent een gelijkstroominfrastructuur aan te leggen. Op het terrein van de tuinder is een gelijkspanningsnet op laagspanningsniveau (hierna DC laagspanningsnet) en daarnaast tussen 2 tuinders een gelijkspanningsnet op middenspanningsniveau (hierna DC middenspanningsnet). Het DC middenspanningsnet wordt vervolgens gekoppeld aan het bestaande AC middenspanningsnet (10 of 20 kV). De koppeling tussen de tuinders op middenspanningsniveau is de eerste stap op weg naar de aanleg van een gelijkstroomnet tussen meerdere tuinders in het publieke domein. Als de gelijkstroominfrastructuur daar is gerealiseerd, dan biedt dat mogelijkheden voor tal van toepassingen zoals het opladen van elektrische auto’s, het aansluiten van opslag van elektriciteit, het aansluiten van PV, een back-up stroomvoorziening voor kritische processen op de luchthaven Schiphol etc. Deze facetten maken echter geen deel uit van dit proefproject. Het proefproject richt zich op de aanleg van een gelijkstroominfrastructuur. Het project biedt de volgende kansen: - Versterking van de energiefunctie van het tuinbouwgebied. - Nieuw verdienmodel voor tuinbouwbedrijven. - Reductie op extra kosten van de infrastructuur van Elektrisch Vervoer. - Voor de voortzetting na de proeftuinfase, een bedrijfscase voor het brug restaurant langs de A4, dat grenst aan dit tuinbouwgebied. - Optie voor blijvende proeftuinlocatie op DC. - Mogelijkheden voor inrichten van een DC Campus in de Haarlemmermeer Verslag gesprek Gelijkspanning is mogelijk geworden door nieuwe technologische ontwikkelingen vooral op het terrein van de schakelende componenten. Nederland is momenteel door middel van een tweetal gelijkspanningsverbindingen op hoogspanningsniveau (zgn. HVDC verbindingen) – NorNed en BritNed - met respectievelijk Noorwegen en de UK verbonden. Op middenspannings- en laagspanningsniveau wordt de gelijkspanning (nog) niet toegepast. Deze heeft wel voordelen op de volgende gebieden: - Energiebesparing - Uitsparing grondstoffen: o compactere converters 41

o minder koper nodig om hetzelfde te doen - Verlenging levensduur van apparaten, bijvoorbeeld 30% materiaalkosten per lamp. - Gemakkelijker op en afregelen bij decentraal opwekken, veel flexibeler met kortsluitstroom. Het project kan overal worden uitgerold. De verwachting is dat er clusters zullen ontstaan waar de toepassing van gelijkspanning nu al interessant is. Van daaruit zal implementatie van gelijkstroom zich als een olievlek uitbreiden. Er is een aanzienlijk potentieel voor kostprijsverlaging als de toepassing daarvan zich uitbreidt. Producenten van elektrische apparatuur zullen echter pas investeren in toepassingen met gelijkstroom als er voldoende vraag is. Bij DC gaat het vooral om elektrisch vervoer, zonnepanelen, USB 3.0, warmtepompen, verlichting en ventilatie, koeling etc. Deelnemers aan proeftuin Het project kent 3 initiatiefnemers: Direct Current, Joulz en Siemens. Stand van zaken Eén tuinder heeft nu een beperkt deel van zijn belichtingslampen (48 stuks) aangesloten op een DC laagspanningsnet binnen de kas. Gepland is om twee tuinders onderling te verbinden door middel van een DC middenspanningsnet en het realiseren van een koppeling op middenspanningsniveau tussen het bestaande wisselstroom en het nieuwe gelijkstroom net. Aanleg netwerken Met name de investeringen op middenspanningsniveau zijn aanzienlijk, ze zijn echter essentieel om in de proeftuin aan te tonen dat het concept van gelijkstroom functioneert. - DC/DC converter voor de koppeling van het DC laagspanningsnet bij de tuinder naar het DC middenspanningsnet van normaliter de netbeheerder. - AC/DC converter voor de koppeling van het nieuwe DC middenspanningsnet aan het bestaande AC middenspanningsnet. Deze is ook normaliter van de netbeheerder. - Aanleg van middenspanningskabel tussen de tuinders, die op gelijkspanning wordt bedreven. Er moet een investering worden gedaan voor de netwerken op het terrein. Maar wat gebeurt er met die netwerken aan het einde van de periode van de proeftuin? Het gaat om een grote investering. Een toezegging van de netbeheerder dat de investering daarna wordt overgenomen, is welkom. Anders is het de vraag of de investering gedaan moet/kan worden.

42

Meten Op dit moment is niet duidelijk hoe er gemeten zal worden om af te kunnen rekenen. Er moet een norm worden ontwikkeld. Een ander soort meter is nodig, maar er zijn nog geen toegelaten meters. De technische codes moeten er op worden aangepast. Van der Valk zou een laadinfrastructuur kunnen aansluiten op het net, maar hoe kan dat gemeten en verrekend worden? Normen Er zijn nog géén normen voor gelijkspanning. Bij NEN moet onderzocht worden wat gaande is. Alles is nog in de onderzoeksfase. Wanneer is gelijkspanning veilig? Aan welke eisen moet dit voldoen? Welke stekker moet er gebruikt worden? Welke spanning moet het zijn? Bij opslag en elektrisch vervoer moet worden aangetoond dat het werkt. Een eerste inventarisatie is samen met de NEN uitgevoerd. Verzekering Hoe kunnen de installaties verzekerd worden? Opslag Er komt opslag van elektriciteit. Dit is voor vele partijen interessant. Dienaangaande kwamen de volgende vragen aan de orde. Wie beheert de opslag? Wie investeert? Wie krijgt rendement? Kan de netbeheerder erin investeren? Er moeten goede afspraken komen. Opslag is nog relatief duur. Prioriteren gebruikers Het DC-systeem prioriteert automatisch gebruikers. De vraag is dan hoeveel elektriciteit beschikbaar is in het net. Dit wordt automatisch verdeeld over de vragers. Vraag, aanbod en capaciteit van de netwerken zijn derhalve geïntegreerd. Alle gebruikers vragen aan het moedersysteem. Het is mogelijk dat gebruikers worden geblokt en dus niet de gevraagde elektriciteit ontvangen. De vraag is of dit een functie is van de netbeheerder of van de leverancier. Daarmee rijst ook de vraag of het wettelijk is toegestaan om te blokken. Als het een functie van de netbeheerder is, is dit lastig aangezien deze een verplichting heeft om altijd te transporteren. Dit zou nader onderzocht moeten worden.

43

Bijlage 4 Verslag inzake het project Modienet Modienet Verslag van het gesprek, gevoerd op 14 mei met Herman Poelman en Marcel de NesKoedam (Alliander) met Annelies Huygen (TNO) en het telefoongesprek van Martin Hagen en Annelies Huygen op 15 mei. Doel en opzet van de proeftuin (uit IPIN-stukken) Het Modienet project (Modulair Intelligent Energienetwerk voor bedrijventerreinen) is een modulair op te bouwen intelligent lokaal middenspanningsnet en tevens een thermisch netwerk op een nieuw aan te leggen bedrijventerrein langs de A1 ten zuiden van Deventer. Lokaal middenspanningsnet Alle elektrische (jaarlijks 20.000 MWh) en thermische (jaarlijks 62.500 GJ warmte en 34.500 GJ koude) energie worden lokaal op duurzame wijze opgewekt via windmolens, zon-PV, biomassaketels en bio-wkk, warmte- en koudenet met warmtepomp-WKO. Slimme meters Vraagsturing vindt plaats bij kantoren, bedrijven, koelvrieshuizen en mogelijk elektrische auto’s. Door energiemanagement wordt iedere decentrale opwekker en eindgebruiker van een slimme meter voorzien. Zo wordt met de vraag- en aanbodsturing het potentieel van het bedrijventerrein zo goed mogelijk benut. Dit leidt tot energiebesparing (en kostenbesparing) voor de eindgebruikers en de (toekomstige) energieleveranciers. Greenfield bedrijventerrein Het project vormt daarmee wereldwijd het eerste greenfield bedrijventerrein dat vanuit energieneutrale gebiedsontwikkeling met intelligente ringnetten wordt opgezet. Het project sluit daarmee geheel aan op de doelstellingen van het IPIN-programma. Elektrische en thermische combinaties In de beoogde proeftuin worden elektrische en thermische combinaties voor meerdere bedrijven en decentrale opwekkers op lokaal niveau mogelijk. De lokale distributienetten voor middenspanning, warmte en koude worden het middel om energie-uitwisseling tussen de aangeslotenen tot stand te brengen. Er is hierbij geen sprake van simulaties, maar van ruimte voor concrete experimenten en live leereffecten rondom: - Modulaire opbouw van een intelligent middenspanningsnet met het volloopscenario van het bedrijvenpark.

44

- Collectieve koppeling van decentraal opgewekte duurzame elektriciteitsvoorziening met warmte- en koudevoorzieningen die (anders dan bij huishoudens) veelal proces gerelateerd zijn. - Het slim sturen en combineren van (fluctuerende) energiestromen, energiebuffers en prijzen. - Het flexibel met het vollopen van het bedrijventerrein integreren van decentrale opwekkers. - Het implementeren van intelligente toepassingen t.b.v. energievoorziening en -gebruik. - Juridische (on)mogelijkheden van dynamische interactie tussen netbedrijf, energie opwekkers en eindafnemers en financiële modelvorming. - In principe geen aardgasaansluiting (Gronings aardgas) naar de bedrijven. 1. Verslag gesprek Deelnemers - Netbeheerder Liander, modulair netrealisatie, aanleg net en regulering - Hotel: Van der Valk: gebruiker 1 - Logistiek center: ontwikkelaar Janssen en de Jong: gebruiker 2 - Cofely: Energy solutions, penvoerder van het consortium - Technische Universiteit Eindhoven, onderzoek smart grid en besturing - Laborelec, procesmodel en besturing - Gemeente Deventer, verkoop kavels en contacten met potentiele bedrijven - Royal Haskoning DHV, financieel model Stand van zaken Op dit moment zijn er twee bedrijven die zich hebben gecontracteerd te vestigen op het bedrijventerrein. Juridische aspecten die spelen: a. Aanleg infrastructuur De aanleg vindt plaats op basis van het Besluit Aanleg Infrastructuren en het toetsingskader aansluittarieven en de regeling, zoals Alliander die kent. Er zijn verschillende mogelijkheden voor de toerekening van de kosten van de aanleg van het netwerk voor de “First Mover”, degene die zich het eerst vestigt op een nieuw terrein. De klant kan kiezen uit drie opties. Op dit moment zijn daar geen problemen.

45

b. Vrije leverancierskeuze en doel om zoveel mogelijk duurzame energie te produceren en te gebruiken Het doel is dat de ondernemingen op het terrein zoveel mogelijk energie van elkaar gebruiken en dat zij alleen energie afnemen van buiten het bedrijventerrein als er op het terrein een productietekort is. Een eventuele juridische belemmering is dat consumenten/bedrijven zelf hun leverancier mogen kiezen. Als ondernemingen zich vestigen en zij vervolgens hun energie van elders, buiten het terrein, willen betrekken, doorkruist dat de doelstellingen en opzet van het bedrijventerrein. Het is de vraag of dat ook voorkomen kan worden en hoe dat zou moeten. c. Toekomstig netbeheer Op dit moment zijn er geen problemen met het net of met het netbeheer. In de toekomst is het belangrijk dat er afspraken gemaakt kunnen worden om het net optimaal te beheren. Daaronder vallen de volgende onderdelen: - Spanningsprobleem moet worden opgelost. - Meer regelactiviteiten zijn nodig. - Op afstand aansturen van apparaten en installaties. - Vanuit elektrotechniek spanning sturen. - Mogelijkheden om vestigingsbeleid te beïnvloeden. Daarbij kan de vraag ontstaan in hoeverre er bespaard kan worden op de systeemkosten van netwerken van een hoger spanningsniveau, als het netwerk op lokaal niveau optimaal wordt beheerd. d. Businesscase netbeheer Met betrekking tot het netbeheer is nog niet duidelijk wat in de toekomst de kosten en de opbrengsten zijn. De investeringen voor de lokale netbeheerder bestaan uit het neerleggen van koperen netwerken en daarnaast investeringen in intelligentie. Economisch gezien zijn afwegingen mogelijk met betrekking tot de aanleg van een optimaal netwerk ‘(minimaal koper in de grond’, waarbij soms aan peakshaving wordt gedaan). Er kan dan volstaan worden met minder investeringen in koper. Juridisch gezien is dit lastig, omdat er een aansluitplicht is en een transportplicht. Een netbeheerder kan alleen in heel bijzondere gevallen, bij congestie, afzien van transport. Maar dat kan niet structureel. De vraag is wanneer de kosten het laagste zijn: ‘minder koper’ en afspraken met gebruikers over peakshaving en vraagrespons, of ‘meer koper’. In de beschouwing zou betrokken moeten worden de bijdrage aan de kosten van het hoogspanningsnet. Deze zouden in overeenstemming moeten zijn met het gebruik van dat net en van de diensten, die geleverd worden.

46

e. Salderen De mogelijkheid om binnen het bedrijventerrein te salderen voor de belastingen maakt de lokale voorziening financieel beter mogelijk. f. Comptabele metingen Op de netwerken wordt de intelligentie uitgerold. Om alles goed te laten verlopen is het belangrijk dat één onderneming de metingen verzorgt en er afspraken gemaakt kunnen worden over meten en afrekenen. De leveranciers mogen zelf een meetbedrijf kiezen, grootverbruikers ook. Kleinverbruikers zijn gebonden aan het meetbedrijf van de netbeheerder.

47

Bijlage 5 Verslag inzake het project Evander Electric Vehicles and Distributed Energy Resources (EVANDER ) Aantekeningen inzake het gesprek van 21 mei 2013 van Paul de Jong en Simone Pront (onderzoeker); tevens is gebruik gemaakt van gegevens uit het IPIN-rapport 2011 Algemeen Binnen het EVANDER-project wordt een slim elektriciteitsnetwerk vervaardigd dat het mogelijk maakt de opwekking van lokaal opgewekte duurzame energie direct in te zetten voor verbruiksprocessen, voor opslag in elektrische voertuigen (mobiele) en vaste opslagsystemen, als wel energie vanuit deze opslagsystemen te onttrekken. Volgens de oorspronkelijke projectopzet verbindt dit netwerk diverse bedrijven op het bedrijventerrein binnen een zogenaamde prosumer-coöperatie. De coöperatie levert mobiliteitsdiensten aan haar leden. Het bedrijfsterrein is niet langer, zoals oorspronkelijk gepland, het gebied Liesbosch te Nieuwegein, maar is het woon- bedrijventerrein Strijp-S te Eindhoven geworden. De betrokken kantoren liggen dicht bij woningen. De opzet van het project is om zonnepanelen te plaatsen op kantoorgebouwen (veld van zonnepanelen). De zonnepanelen op het desbetreffende gebouw zijn via een intern netwerk - dat geen ‘openbaar’ net is in de zin van de Electriciteitswet - met laadpalen verbonden. De bedoeling is dat de laadpalen deel uitmaken van het interne systeem en zich bevinden ‘achter’ de aansluiting op het ‘openbare net’ van het kantoor. Binnen dit interne netwerk kan ook flexibiliteit in verbruik worden aangebracht. De zonnepanelen zijn eigendom van een energie-coöperatie waarin (ook) omwonenden participeren. Er zijn zes kantoorbedrijven op het bedrijfsterrein, waarvan er een of twee zullen worden ingezet voor dit project. Beoogde Businesscase: Leden van de coöperatie nemen geen elektriciteit van de beoogde en nog op te richten coöperatie af voor hun energieverbruik, ontvangen ook geen productie- en of leveringsprijs, maar zij ontvangen mobiliteitsdiensten in de vorm van gebruik van elektrische deelauto’s inclusief de daarvoor benodigde elektriciteit. Een overweging is dat op die manier er in ieder geval t.b.v. de bewoners/leden van de coöperatie ‘virtueel’ gesaldeerd kan worden; er is geen energiebelasting verschuldigd over de met de zonnepanelen opgewekte elektriciteit waarmee de deelauto’s worden opgeladen. Een sluitende business-case is daarnaast gebaseerd op de prijs van zonne-energie. Deze bedraagt circa 50% minder dan de prijs van een (concurrerende) oplaaddienst. Het verschil is o.a. bestemd ter dekking van de overige kosten van het verstrekken van de mobiliteitsdiensten. 48

De met de zonnecellen opgewekte elektriciteit wordt door de kantoorexploitant en ten behoeve van de laadpalen afgenomen; de resterende elektriciteit wordt op het ‘openbare’ net ingevoed. Toelichting: eigenaar kantorencomplex verhuurt kantoren/werkruimtes. De energie die aan het kantorencomplex geleverd wordt zit achter één EAN code. Dit zal naar verwachting een grootverbruikersaansluiting zijn. De PV installatie zal dus energie terugvoeden. De laadpalen zullen energie afnemen. Zolang de PV-opwek jaarlijks ongeveer gelijk is aan laadafname zal er voor de eigenaar van het kantorencomplex niets veranderen. Zijn energieafrekening zal ongeveer gelijk blijven. Pas wanneer er een verschil ontstaat zal er bij/terugbetaald moeten worden. De laaddienst zal worden aangeboden door een separate ondernemer waarbij dit past binnen zijn/haar bedrijfsvoering (winkel, lunchroom, cafetaria, etc). Beoogde fasering van het project: 1e Fase betreft de realisatie per kantoorgebouw van een slim intern distributiesysteem (intern netwerk), alsmede de oprichting van de energiecoöperatie. 2e Fase betreft de realisatie van een interactie van het kantoorgebouw met de directe omgeving (andere gebouwen, afnemers en opwekvoorzieningen); de auto’s op de laadplaats (opslagmogelijkheden) vervullen tevens een rol in het lokaal balanceren van vraag en aanbod van elektriciteit. 3e Fase betreft het landelijk opschalen van dit project. De bedoeling is dat aangesloten leden ook elders laad- en mobiliteitsdiensten kunnen afnemen. Doel is dat in de toekomst leden van de energie-coöperatie ook elders hun auto kunnen opladen. Het project bevindt zich in de eerste fase. Partijen  ProxEnergy, de partij die de ICT-infrastructuur beheert en de energiediensten levert aan de mobiliteit service provider (trekker van het project).  Prestige Taxi Centrale participeert niet langer als taxibedrijf maar onder het GreenCab label. Voor het taxibedrijf was uiteindelijk geen sprake van een concurrerende business case in vergelijking met andere taxibedrijven die rijden met dieselauto’s. GreenCab levert groene mobiliteitsdiensten en stelt 18 Mitsubishi MiEV’s beschikbaar.  De betrokken netbeheerder is/was Stedin, maar deze wordt voor Strijp-S Enexis.  Overige genoemde partijen zijn Epyon (DC-snellaad infrastructuur), GreenFlux (Laad laadservice producten), TU Delft (Kennis), Erasmus universiteit Rotterdam (sociale adoptieprocessen), VITO (vraag- aanbod algoritmes), de energie maatschappijen Greenchoice (landelijk productie en afnemers) en ADEM (lokale duurzame energie maatschappij).

49

Het doel van dit project Kosten van energieverbruik te reduceren door slimme combinaties te vormen tussen duurzame opwek, lokale opslag en het vermijden van piekbelasting en onderbezetting van het elektriciteitsnet. Hierdoor worden meer-investeringen zoals zware aansluitingen en/of transformatorcapaciteit vermeden door het energieverbruik beter te spreiden over de tijd zonder afbreuk te doen aan gebruiksgemak en leveringszekerheid. Bovendien kunnen inkomsten gegenereerd worden via de verkoop van energie. Ook wordt het gebruik van duurzame energie en elektrische voertuigen gestimuleerd en de hiervoor benodigde componenten zullen ontwikkeld worden. Ervaren juridische onzekerheden en belemmeringen  Vooral de complexiteit van de wet- en regelgeving wordt als belemmerend ervaren.  Onzekerheid of uiteindelijk inderdaad een mobiliteitsdienst in plaats van levering van elektriciteit kan worden aangeboden.  Het faillissement van Trianel heeft mogelijk consequenties voor de ‘leverancier’ ADEM die zelf vanwege eventueel aan te scherpen beleid van de ACM een leveringsvergunning moet aanvragen en niet meer gebruik kan maken van een zogeheten ‘white label’.  Voor landelijke opschaling van dit project is standaardisatie van toegang tot dit distributiesysteem en vergelijkbare andere essentieel. Er bestaat onzekerheid over of en welke standaardisatie plaats zal vinden.  M.b.t. het eigendom van de zonnepanelen. Het vestigen van een opstalrecht t.b.v. de coöperatie is omslachtig en verhoudingsgewijs duur.  Of virtueel salderen vanaf 2014 wel mogelijk wordt? En als dit het geval is, binnen wel gebied; of dit (te) beperkt van omvang is?

50

Bijlage 6 Verslag inzake het project Couperus Proeftuin Couperus Smart Grid Verslag van het telefonisch interview van Inge Wijgerse door Annelies Huygen op 12 juni 2012 Doelen en opzet proeftuin (uit IPIN-stukken) De proeftuin Couperus Smart Grid betreft een appartementencomplex dat wordt gebouwd in het Haagse wijk Ypenburg. Alle 300 woningen krijgen een warmtepomp, die gecoördineerd wordt door de PowerMatcher. Dit softwaresysteem kan vraag en aanbod van elektriciteit optimaal op elkaar afstemmen, waardoor piekbelastingen en onbalans in het netwerk gereduceerd worden. Hierdoor zijn minder netwerkverzwaringen nodig en kan de balans van het netwerk beter gehandhaafd worden. De PowerMatcher is al eerder op veel kleinere schaal ingezet in een proeftuin in het Groningse Hoogkerk. Het doel van de proeftuin is vraag en aanbod van energie via de warmtepompen beter op elkaar af te stemmen door middel van de PowerMatcher en de werking van het softwaresysteem PowerMatcher aantonen in een omgeving met veel huishoudens. Interview Het project Couperus betreft een appartementencomplex met warmtepompen. De warmtepompen in deproeftuin worden aangestuurd op grond van het verschil tussen de voorspellingen inzake windenergie en de daadwerkelijke productie van windenergie. Doel is om tekorten en overschotten aan elektriciteit op de markt, die ontstaan door afwijkingen van de daadwerkelijke wind van de voorspellingen, worden weggewerkt via de warmtepompen. Zo wordt de onbalans in het systeem opgelost. Dit gebeurt met de techniek van de Powermatcher. De aanpassingen worden volautomatisch gedaan: de bewoners van de appartementen merken er niets van. Er worden ook prijzen berekend. De geïntegreerde prijzen (het totaal van de variabele transportprijs en de leveringsprijs) worden via de leverancier in rekening gebracht bij de afnemers. Maar dit is virtueel, de bewoners betalen “normale prijzen” voor hun energie. Dit betekent dat de prijzen, die door het systeem worden berekend, in de praktijk niet worden doorberekend aan de afnemers. De vraag is in hoeverre dit systeem uitgerold kan worden en of er “echte” prijzen gemaakt kunnen worden van de virtuele prijzen, met andere woorden of het mogelijk is om de prijzen die het systeem berekent bij de afnemers in rekening te brengen. Eventuele andere juridische knelpunten betreffen de volgende punten: in Couperus is het netwerk voor een groot deel geïntegreerd met de dienstverlening, terwijl de Elektriciteitswet juist uitgaat van een gehele scheiding tussen netwerk en andere diensten, zoals productie en levering; lokale distributiebedrijven hebben een transportplicht en zij mogen geen systeemdiensten 51

leveren; consumenten betalen nu een capaciteitstarief (leveranciersmodel) zodat dynamische tarieven niet mogelijk zijn;

52

Bijlage 7 Verslag van de workshop wet- en regelgeving d.d. 22 mei 2013 van Nicole Kerkhof (Agentschap NL) Omschrijving Vergaderdatum en -tijd Vergaderplaats Aanwezig

Onderdeel kennis- en leertraject IPIN 22 mei 2013 Het Spant te Bussem Annelies Huygen (TNO), Simone Pront (CvE), Marcel de Nes Koedam (Liandon, Modienet), Henri van het Erve (Zeenergie), Paul de Jong (Proxenergy, Evander), Jan Langedijk (Siemens, DC=DeCent), Brendan de Graaf (TexelEnergie), Nicole Kerkhof (AgNL) en Marco Klaassen (AgNL).

Afwezig Kopie aan

Inge Wijgerse (Stedin, Couperus)

Verslag: Aanwezig Annelies Huygen (TNO) en Simone Pront (CvE) inhoudelijke experts Vanuit de proeftuinen: Marcel de Nes Koedam (Liandon, Modienet), Henri van het Erve (Zeenergie), Paul de Jong (Proxenergy, Evander), Jan Langedijk (Siemens, DC=DeCent), Brendan de Graaf (TexelEnergie), Nicole Kerkhof en Marco Klaassen(AgNL) Workshop: Tijdens de workshop hebben de aanwezige proeftuinen een korte toelichting geven op een viertal vragen: 1. een korte presentatie van hun project, 2. Waarom het project een succes is 3. Waar ze wakker van liggen ten aanzien van knelpunten in de wet- regelgeving 4. Waar ze graag hulp en ondersteuning bij zouden willen hebben en van wie dan? Uitwerking van de 4 vragen:

53

Na de enthousiaste uitleg door de aanwezigen over hun project, waar en hoe samenwerking heeft geleid tot goede uitkomsten en de succes factoren zijn we ingezoomd op de het hoofddoel van dit thema, op de mogelijke belemmeringen in de wet- en regelgeving en de ‘hulp’-vraag om de belemmering te agenderen of om gezamenlijk op te lossen. Ter voorbereiding op deze workshop hebben Annelies Huygen en Simone Pront middels interviews bij de deelnemers de vraag wat nu echt de belemmering is ten aanzien van wet en regelgeving besproken met de betrokken proeftuinen en in kaart gebracht. De gesprekken en inzichten dienen als basis voor de verdere discussie met de groep en worden verwerkt samen met de uitkomsten van deze workshop. Beide zullen dienen als input voor het vervolg op de position paper wet en regelgeving: Als vragen, belemmeringen en knelpunten voor het thema wet- en regelgeving zijn genoemd o.a.: Financiers en banken willen alles juridisch toetsen voor ondersteuning te bieden - Wat zegt de wet over opslag van energie? - Hoe ga je om met nieuwe codes voor met name gelijkspanning? - Wat moet je regelen als je energiediensten levert in verband met duurzame energie en moet je dan een vergunning hebben? - Wat is levering en wanneer lever je? - Als je energiediensten levert heb je dan een vergunning nodig? - Hoe ga je om met energiebelasting en teruggave energiebelasting? - Vragen over de rol van de netbeheerder, tarieven ect. - Hoe gaat het met het project op lange termijn? - Salderen, wat kan nu wel of niet? - Hoe maak je goed gebruik van wettelijke kaders? - Kan je gebruik maken van lagere tarieven bij een kleinere aansluiting (minder dan 3x25)? Algemeen kan worden gesteld dat de proeftuinen vaak specifieke vraagstukken hebben die niet gelden voor (alle) andere proeftuinen. Gezamenlijk is nu gezocht naar raakvlakken waar we elkaar wel kunnen vinden en wat we gezamenlijk kunnen uitzoeken en oppakken? De belangrijkste twee onderwerpen die naar boven kwamen, waren: leveranciersverplichting: hoe zit dat hoe regel je dat en wat kan wel of niet? en regelgeving rondom opslag. Afspraken vervolg: Er ligt nu een position paper en er hebben een 6 tal interviews plaatsgevonden met proeftuinen. Vanuit de aanwezigen bij de workshop is aangegeven dat een gezamenlijke richting gewenst is op enkele onderwerpen (actie: nog benoemen) die voor allemaal van toepassing is. Juist door het aanbrengen van een richting en een focus op gezamenlijk belang kunnen we er met zijn allen aan gaan werken. 54

Daarnaast is de vraag neergelegd bij welke andere fora we aansluiting kunnen vinden? Afgesproken is dat Nicole de position paper gaat aanscherpen. Voor deze aanscherping en focus gebruikt ze de uitkomsten van de gesprekken en conclusie van de expert studie (Annelies en Simone). Ook het zicht op mogelijke Fora wordt daarin meegenomen. Het nieuwe concept van de position paper zal met deze groep worden besproken en aangevuld en door de leden van deze groep verder wordt aangescherpt. In welke vorm dat zal worden gedaan wordt later nog gekeken. Als tijdslijn is binnen een maand afgesproken, dus eind juni is de position paper herzien.

Bijlagen: - position paper wet- en regelgeving - 6 uitkomsten per proeftuin

55