RAPP ORT E LEKT RONISCHE MED IA veldverkenning naar de kansen voor de SBA op het g ebied v an elek tronisch e med ia
Utrecht, januari 1997 Ben K amphu is projectmedewerker elektronisch e media (voor de pdf is hoofdstuk 6 verwijderd, want ge en relevantie - 2002)
1
RAPPO RT ELE KTRO NISCH E MED IA
INHOUD
BIJ WIJZE VAN INLEIDING
4
1- HET RAPP ORT E LEKT RON ISCHE MED IA
5
1.1 1.2 1.3 1.4
Aanleiding Doel van h et rapport Reikwijdte en methode Korte inhoud
2 - ELEKTRONISCHE KUNST 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9
8
Definitieprobleem Elektron ische Ku nst, wat is d at? Auton oom g ebruik Als onderdeel van andere disciplines: toegepast Toege past binn en audio visueel Toege past binn en fotog rafie Toegepast binnen textiel Toegepast binnen beeldend Relatie amateurkunst - professionele kunst
3 - ONTWIKKELINGEN IN DE OMGEVING 3.1 3.2 3.3 3.4
16
Technologische ontwikkelingen Economische ontwikkelingen Politieke ontwikkelingen Sociaal maatschappelijke ontwikkelingen
4 - AMA TEUR KUN STEN AAR S EN E LEKT RON ISCHE MED IA 4.1 4.2 4.3 4.4
Toenem end com putergebruik : de cijfers De Dig erati De ongeorganiseerde amateurkunstenaar De georganiseerde amateurkunstenaar
2
20
5 - ELEKTRONISCHE MEDIA IN HET KUNSTENVELD 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5
24
Algemeen Instellingen voor amateurkunst / kunsteducatie De cen tra voor k unstedu catie Het Virtueel P latform Trends in de bladenmarkt
6 - ELEKTRONISCHE MEDIA IN DE SBA: IDEEËN EN WENSEN
X
Verwijderd voor pdf versie - geen relevantie (2002) 7 - CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 7.1 7.2 7.3 7.4
28
Conclusies Aanbevelingen Prioriteiten Middelen
BIJLAG E - VER TREK PUNT EN VO OR M EER IN FORM ATIE
3
35
BIJ WIJZE VAN INLEIDING “ De wereld waarin wij leven krijgt in toenemende mate vorm door machines en technologische apparate n. De nie uwe tec hnolog ie schept ee n contex t waarin d e dingen hun va ste plaats verliezen en waarin geheel nieuwe interactiepatronen ontstaan. Wat belangrijk is bij het denken over de invloed van de nieuwe technologie is weten wat er verandert, maar nog meer wat er niet verandert. Veranderingen voltrekken zich nooit over de volle breedte van een samenleving. De breuk met het traditionele wereldbeeld manifesteert zich met name in het feit dat het n iet de kun stenaars en alfa-weten schapp ers, maar d e beta-w etenscha ppers zijn , die als dragers van de verschuivingen optreden. De geschiedenis laat zien dat de dingen meestal naast elkaar bestaan, dat de lijnen blijven doorlopen, dat zij eerder over elkaar heen liggen dan dat z ij door elk aar wor den ver vangen . “ ( uit: ‘Van d ada tot d ata - techn ologisch e innova tie in kunst e n cultuu r’, Virtueel Platform, Amsterdam, februari 1996)
4
HOOFDS TUK 1 HET R APPO RT EL EKTR ONISC HE M EDIA
1.1 Aanleiding Op verschillende gebieden van het maatschappelijk leven doen de nieuwe elektronische technologiën in toenemende mate van zich spreken. Naast de communicatieve mogelijkheden van elek tronische media o ntstaan er o ok nieuw e dragers voor inh oudelijk e vorm geving . Zowel het vormgevings- als het communicatieaspect kunnen voor de Stichting Beeldende Amateurkunst (SB A) van belang zijn. In het SBA -beleidsplan 1997-2000 w ordt dit op diverse plaatsen aangestipt. De doelstelling van de SBA is het bevorderen van de kwaliteit van de amateurkunst in Nederland op het gebied van de beeldende en de audiovisuele vormgeving. De SBA geeft vorm aan deze doelstelling door de voorwaarden te scheppen en/of te verbeteren waaronder kwaliteitsverbetering mogelijk wordt. Het is voor de SBA van essentieel belang om te weten welke verschuivingen er als gevolg van de nieuwe ontwikkelingen optreden binnen het werkveld, en of er op basis daarvan wellicht nieuwe ondersteuningsvragen on tstaan wa arop ge reageerd moet w orden. D aarnaast k unnen elektronis che me dia wellicht een belangrijke rol spelen in de communicatie van de SBA met het werkveld. Om zicht te krijgen op deze zaken, is een projectmedewerker elektronische media aangetrokken, voor de periode van een jaar, voor 16 uren per week. 1.2 Doel van het rapport Over d e relatie tusse n elektron ische m edia en am ateurku nst is nog weinig b ekend. D aarom is de prim aire taak va n de pro jectmed ewerke r het uitvoe ren van een “veld verken ning elek tronische media”. Deze verkenning richt zich op de volgende 3 vragen: -
Op welke wijze kunnen elektronische media een rol spelen voor de communicatie van de SBA met het werkveld?
-
Wat betekent het toepassen van elektronische media in andere disciplines voor het ondersteuningsaanbod van de SBA?
-
Op welk e wijze kan de SBA o ndersteuning bieden aan n ieuwe vorm en van am ateurkunst die door elektronische media ontstaan?
De projectm edewerke r elektronische m edia stelt op basis van de veldverke nning een rap port op, dat voor de SBA een werkbaar, praktisch handvat vormt. Hiermee moet op operationeel niveau gereageerd kunnen worden op de ontwikkelingen met betrekking tot elektronische media. Het rapport moet inzicht opleveren op de wijze waarop (amateur)kunstenaars binnen de elektronische media werkzaam zijn, welke infrastructuur daarvoor bestaat, en welke (nieuwe) organisatievormen, instellingen en instanties relevante partners vormen. Het rapport legt daarmee een basis om passende antwoorden te kunnen formuleren op de vraag op welke wijze de SBA kwaliteitsb evorde ring op d it gebied k an realisere n.
1.3 Reikwijdte en methode Voor de veldverkenning vonden interviews plaats met, en werkbezoeken aan personen en instellinge n die in dit v erband relevant lek en. Naas t vraagge sprekke n vond literatuurstu die plaats, en werden ook concrete activiteiten ondernomen om de behoefte binnen de SBA enigszins in kaart te brengen. Door het dynamische karakter van de ontwikkelingen kan een
5
verkenning als deze niet anders dan een momentopname zijn. Vanwege de schaal waarop elektronische media en technologie inmiddels toegepast worden, is ook niet getracht alles en iedereen te horen. Dit rapport heeft dan ook niet de pretentie algemeen geldende conclusies uit onderzoek te presenteren. Het is vooral gericht op het definiëren van te hanteren termen en uitgangspunten, het in beeld krijgen van de praktijksituatie met betrekking tot beeldende amateurkunst en computergebruik, en op daarop gebaseerde uitgangspunten van beleid voor de SB A.. De volgende activiteiten werden ondernomen: -
Vraaggesprekken intern: Vraaggesprekken met alle medewerkers van het SBA over het eigen werkveld, en wat hun ervaringen/ verwachtingen zijn met betrekking tot het gebruik van elektronische media daarbinnen. Bovendien werd hun eigen kennis, vaardigheid en houding met betrekk ing tot co mpute rgebruik bevraag d.
-
Werkbezoeken extern: Met vraaggesprekken / werkbezoeken aan de volgende plaatsen: collega-instellingen uit de wereld van amateurkunst / kunsteducatie, om te vernemen hoe zij inspelen op de nieuwe ontwikkelingen; instellingen op het gebied van professionele kunsten en/of elektronische media; gebruik ers en geb ruikersv ereniging en van (b eeldend ) comp utergeb ruikers, om te peilen welk gebruiksgedrag zij vertonen; bezoek aan consum entenbeurzen voor com putergebruikers; bezoek aan beurzen op het gebied van informatietechnologie en elektronische media.
-
Schriftelijke bronnen: Tijdschriften vormen de meest actuele bron van informatie over het gebruik van elektronische me dia. Boven dien is het voor h et kader van d eze verkenn ing zinvol in ka art te brengen welke tijdschriften er voor dit gebied bestaan, op wie zij zich richten, en hoe de informatie voor de eigen lezersgroep wordt vormgeven. Voor dit rapport zijn ook bronnen geraadpleegd als beleidsplannen (van het SBA en andere instellingen), werkplannen, no ta’s en dergelijke van instellingen uit het we rkveld van k unst en cultuur, om te vernemen op welke wijze daarbinnen gereageerd wordt op de nieuwe ontwikkelingen.
-
Concrete activiteiten: Voor h et SBA werd ee n kleinsc halige aan sluiting op Internet g erealiseerd , waarbij in principe elke werkplek toegang tot het Net kreeg. Voor feitelijk gebruik van deze mogelijkheid vond instructie plaats, werd referentiemateriaal vervaardigd, en fungeerde de projectmedewerker als helpdesk. Met deze aansluiting werd kennis en ervaring opgebou wd me t betrekking tot feitelijk geb ruik van elektro nische med ia, en de verwachtinge n daarover v an de SBA -medew erkers. Als ‘pilot’ om van SBA -medew erkers te peilen welke informatiebehoefte zij hebben met betrekking tot elektronische media, werden een paar eenvou dige infobulletins v ervaardigd, A rt Random (gemode lleerd naar het principe ‘k nipselkrant’).
-
Elektronische veldverkenning: Werk bezoek en werd en niet allee n in real life u itgevoer d, maar o ok virtue el. Dat w il zeggen dat regelmatig op het Internet werd rondgezocht naar relevante initiatieven en contacten. Er werd medewerking verleend aan een aantal elektronische onderzoeken (zoals dat van Multiscope Marketing in Den Bosch), waarvan de resultaten in dit stuk
6
gebruik t zijn. -
Net research: Het Internet werd (naast communicatiemiddel) ook gebruikt om informatie te vergaren, nieuwe doelgroepen te signaleren, en sites te bekijken van relevante instellingen.
1.4 Korte inhoud In dit rapp ort kom t achtereen volgen s aan de o rde: -
In hoof dstuk 1 worde n de ach tergrond en van d e veldve rkennin g belicht.
-
In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op wat eigenlijk onder elektronische kunst verstaan kan worde n, en ho e de huid ige stand van zak en is me t betrekkin g tot elektro nische k unstvormen, zowel als zelfstandige kunstvorm , als toegepast binnen bestaande disciplines.
-
Hoofdstuk 3 geeft een ko rte opsomming van relevante ontwikkelingen die op diverse gebieden spelen als gevolg van de informatietechnologie.
-
In hoofdstuk 4 wordt een beeld geschetst van de mensen achter het gebruik van elektronische media- e n beeldte chnolo gie.
-
In hoofdstuk 5 komen de andere professionele spelers uit het kunstenveld aan bod. Hoe wordt daar op de nieuwe ontwikkelingen gereageerd?
-
Hoofdstuk 6 handelt over de huidige stand van zaken binnen de SBA, met betrekking tot de aanwezige middelen, wensen en ideeën.
-
In hoofdstuk 7 tenslotte worden de conclusies die uit de vorige hoofdstukken kunnen worden getrokken geformuleerd, en worden op grond daarvan aanbevelingen gedaan.
7
HOOFDSTUK 2 ELEKTRONISCHE KUNST
2.1 Definitieprobleem De impact van nieuwe ontwikkelingen op kunst- en cultuurvormen is groot. Binnen bestaande disciplines zorgen ze voor veranderingen van inhoud en produktiewijze, maar er ontstaan ook nieuw e vorm en. In dit rap port wo rdt ‘elektro nische m edia’ als alg emene term geh anteerd, in plaats van bijvoorbeeld ‘elektronische kunst’, of ‘nieuwe media’. Die laatste twee termen dekken namelijk maar gedeeltelijk de veranderingen die het gevolg zijn van de verschuivingen naar d igitale prod uktie- en d istributietech nieken. D e gevolg en van d e digitaliserin g zijn imme rs niet exclu sief voor h et kunste nveld, en ook nie t altijd ‘nieuw ’. In de kunstensector wordt regelmatig het begrip ‘elektronische kunst’ gebruikt, maar de inhoud van dit begrip is nog allerminst duidelijk. De com puter speelt er in ieder geval haast altijd een centrale rol in, maar die rol is niet altijd en overal dezelfde. Het taakonafhankelijke karakter van de computer is daar vooral debet aan. De computer is een universeel, niet taakgebonden gereedschap dat op een zeer breed werkterrein ingezet kan worden. Omdat het gebruikte materiaal digitaal is, is de grens tussen verschillende toepassingen bijzonder dun, waardoor overschrijdend gebruik sneller plaats kan vinden. Dit voorrecht is niet voorbehouden aan een klein e groep professio nele geb ruikers, w ant krach tige mu ltimedia-c ompu ters zijn inmiddels een gewild produkt in de categorie consumentenelektronica geworden. Met de aanscha f van een actuele co mpute r haalt de k oper ge reedsch ap op p rofession eel niveau in huis, voo r diverse b eroepsg ebieden . De verw achting is dat het aan tal taken en functies d ie met behulp van de computer kunnen worden uitgevoerd, nog behoorlijk zal toenemen. Nog even afgezien van eventueel noodzakelijke vakkennis (en aanvullende software) beschikt een computerbezitter daarom over krachtige produktie- en distributiemiddelen op zakelijk gebied, maar ook op het gebied van kunst en cultuur. Naarmate de elektronische werkwijze steeds algeme ner gaat w orden, za l het belan grijker w orden o m ond erscheid aan te bren gen. He t feit alleen dat een werk elektronisch geproduceerd of bewerkt is, is geen reden om het ook ‘elektronische kunst’ te n oemen . 2.2 Elektronische Kunst, wat is dat? Zoals hiervoor werd aangegeven, wordt onduidelijkheid over de rol van de computer vooral veroorzaakt door de taakonafhan kelijkheid van het apparaat. Het veelzijdige en diffuse gebruik van com puters m aakt het ju ist daarom zo lastig om bepaald e aspecten precies te benoemen. Discussies over zin en betekenis van elektronische media (binnen sommige professionele kunstkringen bijvoorbeeld) zijn daarom vaak moeilijk te volgen, omdat deelnemers in hun poging toch onderscheid aan te brengen gaan schermen met zeer specifiek, en abstract jarg on. Dich ter bij huis is d e verwa rring me rkbaar b ij de gew one thu isgebruik er, die zijn weg niet ech t weet te vinden in de overdos is toepassingsm ogelijkheden van de com puter. In tegenstelling tot wat de industrie graag wil laten geloven, duurt het lang voordat deze gebruiker uit de leer- en ontdekkingsfase gegroeid is, en daad-werkelijk, gericht met het apparaa t aan de sla g gaat. Machinekunst Het probleem van gebiedsafbakening is al eerder ontstaan, ver voor de komst van CD-ROM of micro processo r. De intro ductie va n appara ten veran derde d e kunstw ereld dras tisch, en die trend werd in gezet met de fo tografie. Na de foto camera kw amen er steed s meer van d it soort ‘black boxes’ bij, die een groot deel van het zichtbare kunstenaarshandwerk over konden nemen, en nieuwe vormen mogelijk maakten. Naast het toegepaste gebruik binnen bestaande
8
disciplines, zijn apparaten zelf ook steeds vaker het vertrekpunt voor kunst geworden. Inmiddels is er een keur aan begrippen in omloop om deze kunstvormen aan te duiden, zoals ‘mediakunst’, ‘ap paraatku nst’, ‘mac hineku nst’, ‘AV -kunst’ o f ‘comp uterkun st’. In bijna a lle gevallen is dit ‘ku nst met ee n stekke r’, want er w ordt me estal elektrisc he appa ratuur ge bruikt. Bestaat er dan wel zoiets als specifieke Elektronische Kunst? De ‘Inter- Society for the Electronic Arts’ (ISEA), gevestigd in Rotterdam, is een internationale koepelorganisatie voor professionele Elektronische Kunst, en zij vindt van wel. ISEA hanteert als uitgangspunt dat onder Elektronische Kunst wordt verstaan ‘alle kunstproducties waarvoo r de elektronische ontstaanswijze ee n absoluut ge geven is, hetzij om dat het werk alleen door deze werkwijze mogelijk is, of omdat de vorm een duidelijke elektronische signatuur draagt’. Wie een blik op de agenda van het ISEA-symposium ‘ISEA 96' werpt, ziet dat dit terrein erg uitgebreid is. Het programma vermeldt onder and ere: computer graphics, comp uter anim ation, com puter m usic, vide o art, interactiv e art, CD ROM and Inter net applications, cre ative app lications o f robotics, c ompu ter aided liter ature and dance, n etwork ed art. De rode draad van deze toepassingen is de essentie van Elektronische Kunst, namelijk de digitale werkw ijze. Dat wil zegge n, dat er digitaal gecom municeerd (netwerk), gep roduceerd (computergraphics, computeranimatie), en/of gedistribueerd wordt (CD-ROM, Internet). Het ISEA dekt hierm ee bij lang e na niet h et hele veld af, want d igitale prod ucten ne men in toenem ende m ate een pr omine nte plaats in op talloze a ndere fes tivals en m anifestaties. Z oals het Impact Festival in Utrecht voor audiovisuele kunst (met onder meer een Internet-clown op het programma), of het World Wide Video Festival in Den Haag, waarin naast 85 videotapes en 11 installaties ook 10 cd-Rom’s en 11 websites waren opgenomen. Maar ook het Lowlands Festival, de beurzen Imagination en Interactive, de symposia Doors of Perception en Next Five Minutes, en het Dutch Electronic Arts Festival hebben veel te bieden op het gebied van digitale kunst- en cultuurproducten. Wie alles wil zien van digitale toepassingen en elektronische kunst, kan er een dagtaak van maken om alle manifestaties, exposities, symposia en festivals te bezoeken. Een dergelijk uitgebreid werkveld noodzaakt tot afbakening. Om iets zinvols te kunnen zeggen over het gebruik van computers en elektronische media binnen de context van amateurkunst/kunsteducatie, is het praktisch om ondersch eid te maken tussen ‘toegepast gebruik’ en ‘autonoom gebruik’. Er is sprake van toegepast gebruik als computers en elektronische media ‘aanvullend’ worden ingezet, bijvoorbeeld om bepaalde arbeidsintensieve taken over te nemen, of in de ondersteunende sfeer worden ingeschakeld (communicatie, distributie). Het gebruik van computers is in deze situatie ‘ondergeschikt’, dat wil zeggen dat de essentie van de discipline (inhoud, vorm), niet wezenlijk verandert als gevolg van de beschikbare nieuwe technieken. Er is sprake van ‘autonoom gebruik’ als het gebruikte gereedschap centraal staat als basis voor nieuwe kunstvormen. Bij dat gereedschap speelt de computer haast altijd een cruciale rol, hetzij als zelfstandig productiemiddel, of als interface naar een nieuw mediu m als Inte rnet. 2.3 Autonoom gebruik De komst van apparaten zorgt ervoor dat kunstwerken niet meer beantwoorden aan het traditionele beeld van een kunstwerk, zoals dat eeuwenlang gehanteerd werd. De technische component is een belangrijk deel van het werk geworden, en apparaten drukken hun stempel op het te v erkrijgen resultaat. M et de kom st van dig itale technie ken vo or prod uctie en d istributie is die trend verd er doorgezet: ku nstwerken zijn niet noodzak elijk van één m aker, hoeven n iet met nieuw materiaal gem aakt te zijn, en hebb en niet persé een statisch karakter, of zelfs maar een vast eindresultaat. Kunstbeoefening verandert, doordat men niet meer volledig origineel hoeft te zijn. De charme van digitale technieken is namelijk vooral gelegen in de mogelijkheid dat bestaand materiaal er zo goed mee bewerkt kan worden. Het ‘basismateriaal’ is niet meer verf of klei, maar bijvoorbeeld een foto van het televisiescherm, een
9
gedigitaliseerd beeld uit een videoband, een geluidsfragment van een muziekstuk, of bewerkt materiaa l dat doo r anderen is gema akt. Het id ee dat je tech nisch va ardig m oet zijn, ve randert: verzam el materia al uit je om geving en maa k iets nieuw s. Interactiev e multim edia Het digita le materia al dat verza meld w ordt kan beeld zijn , geluid, be wegen d beeld o f tekst. Doordat deze bestanden allemaal in digitale vorm bestaan, zijn ze relatief eenvoudig met elkaar te comb ineren: multim edia. Het mu ltimediale karakter v an elektronische media heeft duidelijk raakvlakken met bijvoorbeeld audiovisuele media. Maar het digitale karakter van de diverse bestanden zorgt voor een ander kenmerk: interactiviteit. Dat betekent dat producties non-lineair kunnen zijn, dus dat ze zo vormgegeven kunnen worden dat de maker of toeschouw er versch illende rou tes door h et materiaa l kan vo lgen, afha nkelijk v an gem aakte keuzes. Bij het benoemen van wat nu specifiek Elektronische Kunst is, moet daarom zeker de term ‘inte ractieve m ultimed ia’ genoe md w orden. H et ontwe rpen va n interactie ve mu ltimedia is het vorm geven v an een n avigatiem odel voo r de digitale informa tiestroom , en is als zod anig een typisch product van de informatiesamenleving. Zo kan het Internet gezien worden als een wereldwijd publiek toegankelijke ruimte, voor zowel actieve (zelf publiceren) als passieve (kennis nemen van publicaties van anderen) interactieve multimedia. Overigens kan datzelfde Internet als comm unicatiem iddel we er een sterk toegepa ste rol spele n binne n ander e disciplines. De scheidslijn tussen toegepast en autonoom gebruik van elektronische media is soms erg dun . Natuurwetenschappen Niet alleen het karakter van elektronische kunstproductie verandert, maar ook de vorm. Deze wordt sterk beïnvloed door de natuurwetenschappen, die een belangrijke motor achter de nieuwe ontwikkelingen op mediagebied zijn. Zo zijn er digitale technieken waarmee een architect kan experimenteren met een kantoor van water, of een villa die zich aanpast aan het gedrag van bewo ners. Nieuwe kennis van de b iologische natuurlijke levert organische kunst op, zoals van William Latham (organic art, met gesimuleerde groei- en vervalprocessen), of van de J apanse k unstena ar Mika mi, wien s molecu len-mo del (Mo lecular C linic) een k unstwerk op het Internet was, dat z’n vorm aannam afhankelijk van de hoeveelheid bezoek en de actie die bezoekers ondernamen. De sterke invloed van natuurwetenschappen op de nieuwe ontwik kelingen is ook de reden w aarom ‘traditionele kunsten aars’ tam elijk lang a an de zijlijn bleven staan, waarmee de veranderingen ineens vanuit een heel andere hoek in gang werden gezet. Het voorkomen van elementen uit de wereld van de exacte wetenschappen is een typisch verschijnsel van elektronische kunstprodukten, dat ook in het werk van de amateurgebruiker terug te zien is. Zo zullen de meeste nieuwbakken 3D-vormgevers experimenteren met de eigenschappen van licht in een 3D-pakket, hetgeen glimmende chromen olifanten oplever t, of een w oud va n glanze nd transp arante kn ikkers. 2.4 Als onderdeel van andere disciplines: toegepast Een digitale w erkwijze kan binnen vee l disciplines de nade len van het w erken met tastb are materie of media opheffen, waardoor ongekende mogelijkheden voor manipulatie ontstaan. Digitale videobewerking maakt experimenten met verschillende montages mogelijk, de kleurstellin g van ee n weefp atroon in de com puter is een voudig te verand eren, en ee n digitale illustratie kan met verschillende achtergronden uitgevoerd worden. Naarmate gebruik van de computer (dat wil dus zeggen : de digitale werkwijze) algemener wordt, zal de scheidingswand tussen de inhoud van disc iplines du nner wo rden. W anneer e en kun stwerk e enmaa l in digitale vo rm besc hikbaar is, is het eenv oudig o m dit te co mbine ren met a ndere d igitale vormen, of technieken uit een andere discipline. Zo maken veel illustratoren -ook Nederlandse- gebruik van het programma Photoshop, dat oorspronkelijk is ontwikkeld voor het manipuleren van gedigitaliseerde fotobeelden. De illustratoren gebruiken het pakket om
10
de krachtige technieken, vaak zelfs zonder dat er iets van een fotobeeld aan te pas komt. Zo ontwikkelt toegepast gebruik van de computer zich geleidelijk aan tot meer dan alleen een handig hulpje. Het ligt in de lijn der verwachtingen, dat overschrijdende vormen toe zullen nemen naarmate (amateur)kunstenaars het vanzelfsprekender vinden dat er digitale technieken bes taan. Da t zal gelijk op gaan m et het opg roeien va n bijvoo rbeeld de Nintend o-gene ratie.
Computers kunnen dus een handig instrument zijn voor werkbesparing, of voor het verkrijgen van ruime manipulatiemogelijkheden. Maar deze rationele overweging is voor veel beoefenaars van traditionele kunstvormen geen reden om naar muis of toetsenbord te grijpen. Ze zijn niet zo zeer prod uctgerich t, maar pro cesgerich t. Niet het ein dresultaa t is het uitgan gspun t, maar de activiteit, het p roces van creatie. Naa st de exp losieve g roei van n ieuwe d igitale techniek en, blijft vee l van de b estaande disciplines daarom gewo on besta an. Er zu llen altijd mensen blijven, die erop uit willen trekken om in de buitenlucht een aquarel te maken, de geur va n verf w illen opsn uiven, o f met hu n hand en klei w illen voele n. Per discipline zal het verschillend zijn in hoeverre digitale technieken geleidelijk tot het gereedschap zullen gaan behoren. In sommige disciplines is het normaal om te werken met ‘black boxes’, in andere niet. Vooral jongere disciplines zijn aan het gebruik van apparatuur gewend. Toegepast computergebruik binnen audio-visueel zal daarom het snelst ingang vinden, gevolgd door fotografie. Naast ge bruik als in strumen t binnen de activiteit ze lf, speelt de c ompu ter in ieder g eval bij alle disciplines een rol in de ondersteunende sfeer, als communicatiemiddel, voor relatiebeheer, administratie et cetera. In het algemeen betekent dit, dat het op ieder werkgebied belangrijk word t om kenn is te hebben va n, en ervaring m et informatietechn ologie en com putertoepassingen. 2.5 Toegepast binnen audiovisueel Binnen audio-visueel is het altijd vanzelfsprekend geweest dat techniek en apparatuur een belangrijke rol spelen. In de praktijk zullen weinig AV-mensen bezwaar hebben tegen de overga ng van analoog naar digita al. Digitale te chnieke n zullen s nel wo rden ge acceptee rd, als de beoefenaars eenmaal kennis genomen hebben van de voordelen ervan. Deze ontwikkeling is al in volle gang. Op (semi)professioneel niveau is al ruime ervaring met digitale video, terwijl krachtige computers voor thuisgebruik (zoals de Amiga) de amateur al jaren lang ruime mogelijkheden boden voor post-productie (titeling, off-line editing). In oktober ‘96 was op de beurs Emotion (vroeger bekend als Firato) te zien dat dit nog maar het topje van de ijsberg was: digitale camcorders, een nieuw digitaal videomedium (DVD), en computerpakketten vo or digitale m ontage. D e definitiev e overga ng van analoog naar digita al mon teren is binnen kort een f eit, en ligt bin nen het b ereik van amateu rs. Digitale o utput is va n een ho og techn isch nivea u, waarm ee meer materiaa l beschik baar ko mt, voor bijvoorbeeld regionale of lokale televisie. De huidige garde AV-makers past de nieuwe midde len snel toe , maar vo oral sterk to egepast. V oor de n ieuwe g eluids- en beeldvo rmen d ie met deze middelen mogelijk zijn, moeten we bij de nieuwe generatie zijn, die op jonge leeftijd pro ductiem iddelen v oor het v ervaardig en van p rofession ele produ cties binn en bereik krijgt. Als ‘Beeldbuiskinderen’ en ‘MTV-kids’ zijn ze opgegroeid met AV-media, wat op zich al een leerschool blijkt te zijn. Het gebruik van AV-apparatuur (camera, sampler, PCvideok aart) wor dt in toen emend e mate g eïntegreer d in uiting en van d e eigen cu ltuur, zoals videoclips, animatie, en popmuziek. Veel popconcerten worden zo multimediale evenementen, zoals onder meer te zien is op het Lowlands festival. Daarmee staat AV in het brandpunt van de digitale revolutie. Die rol zal nog groter worden naarmate de elektronische snelweg
11
(als interactie f multim ediaal aud iovisuee l medium ) vorm krijgt, en via de televisie op grote schaal toegankelijk wordt. Het werkveld zal tegen die tijd waarschijnlijk zo uitgebreid zijn, dat een n ieuw o ndersch eid wen selijk lijkt. Ook wat betreft vorm en inhoud verandert er wat met de ko mst van digitale video. Harddisk en CD-ROM zijn ‘random’ toegankelijke opslagmedia, die daarmee in toenemende mate nonlineaire programma’s mogelijk maken. Een verhaal hoeft niet perse van A naar B te lopen, maar kan verschillende lijnen volgen, afhankelijk van de keuze die de kijker maakt. Dat vraagt nieuwe vaardigheden van de maker, want het medium is daarmee interactief geworden. ‘Ontwerper van interactieve multimedia’ is een beroep van de toekomst, dat dicht bij het traditionele AV ligt. Ook hiervoor geldt, dat de productiemiddelen ervoor binnen bereik van de modale gebruiker zijn. Op dit moment is dit terrein echter nog voorbehouden aan specialisten. 2.6 Toege past bin nen foto grafie Digitale (‘droge’) fotografie kent inmiddels vele gezichten, maar dat neemt niet weg dat het grootste deel van de amateurfotografen nog steeds de traditionele (‘natte’) fotografie beoefent. Voor een deel heeft dit te maken met de technische beperkingen van de digitale foto. Het lijkt misschien wat vreemd, dat er voor bewegende beelden -video dus- minder technische bezwaren bestaan tegen digitaal dan bij statische beelden (fotografie). Dat komt omdat de referentie van video vooral het televisiescherm is (broadcast-kwaliteit), terwijl dat voor fotografie de fotocamera is. Een fotocamera is behoorlijk portable, kan me t een hoog oplossend vermogen beelden vastleggen, en er is een keur aan -eveneens zeer portable- accessoires beschikbaar. De actuele stand van zaken betekent voor veel beoefenaars dat digitale fotografie daarom een stap te rug is: dig itale came ra’s (beha lve missc hien de p eperdu re) halen b ij lange na niet de kwaliteit van een ‘natte’ camera, en er zijn maar weinig accessoires beschikbaar (lenzen, filters). Daar komt bij dat aan het digitaliseren van gemaakte foto’s eveneens nadelen kleven. Op Photo-CD zetten duurt lang, en zelf scannen is een delicate aangelegenheid, zonder garantie op succes. Met het digitaliseren van fotomateriaal komen technieken voor elek tronische beeldm anipulatie (EBM ) ter beschik king, m aar het is m aar de vra ag wie daar me e gedien d is. Voo r veel foto grafen is d e foto een midde l om de werkelijk heid vas t te leggen, en zij hebben dus niet zo’n boodschap aan een digitale effectendoos. Digitale fotografie trekt in eerste instantie toch vooral een specifieke groep aan. Professionals uit de reclame, bijvoorbeeld. De firma Kodak mikte met het medium Photo-CD in eerste instantie op co nsumen ten, zodat deze thu is digitale foto’s op het b eeldscherm konden bekijken, om vervolgens te constateren dat eigenlijk alleen professionals volop van het medium gebruik maakten. Voor veel professionele fotografen geldt de foto als een ‘halffabrikaat’, waarvan de kwaliteit moet voldoen aan die van het (inmiddels ook digitale) productieproces waarmee de foto in een tijdschrift of folder wordt geplaatst. Aan de normen van drukwerk kan digitale fotografie wel voldoen. De reclamefotograaf heeft ook veel sterker de behoefte aan de mogelijkheden van EBM, omdat hij niet gericht is op het vastleggen van werkelijkheid, maar op het vormgeven van een gewenst beeld. Door de digitale werkwijze verand ert de rol va n fotogr aaf, omd at fotograf ie en illustratie naar elka ar toeschu iven, wa aruit nieuw e meng vorme n ontstaa n. Fotog rafe Wim Hardem an (die zich zelf tintogr afe noem t) kreeg een aanmoedigingsprijs voor illustratie. Met de integratie van EBM wordt de professionele fotograaf steeds meer een multimedia-fotograaf. De Image Factory is de digitale afdeling van fotobedrijf Capilux, en dit bedrijf organiseerde een Multimediavierdaagse voor fotografen (oktober ‘96), waarin zaken aan de orde kwamen als digitale opslag en transport, nieuwe communicatiemiddelen, bewegend beeld, Internet , e-mail, multimedia-authoring, en framegrabbing als alternatiev e beeld-invoe r. ‘De fotograaf va n de toekom st’, schrijft Image Facto ry in de folder, ‘veran dert door de o ntwikkeling en van uitsluitend beeldmak er in beeldma nager’.
12
Het zal nog moeilijk worden om over een paar jaar duidelijk onderscheid te maken tussen fotografie en audio visueel, als z e zich alleb ei naar vo rmen v an interac tieve mu ltimedia ontwik kelen. De huidige amateurfotograaf zal niet zo snel multimediaal gaan. Zij zijn van goede middelen voorzien voor hun doel: het maken van een fotografisch beeld, waarbij ze graag laten zien dat ze een be paalde tec hniek b eheersen . Elektron ische m edia zullen voor he n hoog uit een aan vullende rol spelen voor publicatie en distributie, terwijl ze aan inhoud en vorm van digitaal beeld niet zoveel zullen toevoegen. Er hangt een sterk mythische sfeer rond het ambachtelijke van chemicaliën en doka. Toch is het waarschijnlijk dat de komende generatie amateurfotografen - zij die de keus nog moet maken tussen natte en droge fotografie- anders zullen zijn. Ze worden geconfronteerd met een sterk groeiend aanbod aan digitale fotomiddelen, en zijn al vertrouw d met g ebruik v an de co mpute r, die met b ehulp v an EB M-tech nieken a ls digitale trukendoos kan worden gebruikt. Foto’s in digitale vorm levert ze publicatiemogelijkheden voor he t Internet op , waar sow ieso de n oodzaa k van lag ere resolu ties speelt. D e multim ediale mogelijkheden van eigentijdse computers betekent dat het fotomateriaal goed verwerkt kan worde n in eigen MM -produ cties, of vo rmgeg even in e igen pu blicaties. D igitale fotog rafie is minder bewerkelijk, en een stuk vriendelijker voor het milieu. Afgezet tegen al deze voordelen, neem t een groo t deel van die gene ratie de tech nische b eperkin gen van droge fo tografie wellicht voor lief. Met he t toenem en van d e diversiteit a an prod uctiemid delen vo or fotog rafie, wor dt het m oeilijker om te zien op welke wijze een eindresultaat tot stand is gekomen. Een veranderende productiewijze kan sterk de aandacht naar zich toe trekken, terwijl het eindresultaat zelf de hoofdzaak moet blijven, met als centrale vragen: Welk doel stond de maker voor ogen? Welke middelen werden gekozen, en hoe werden ze gebruikt om tot dit resultaat te komen? 2.7 Toegepast binnen textiel Al snel nadat computers bereikbaar werden voor thuisgebruikers (in het midden van de jaren tachtig) , werden ze ingezet binnen textiele vormgeving. De computer wordt daar als bijzonder geschikt hulpmiddel ervaren, vanwege de sterke besparing die er mogelijk mee is op arbeidsintensieve delen van de activiteit. Er is een grote hoeveelheid toegepaste software op de markt, vooral voor weven, maar ook voor quilts en kantwerk. Het ontwerpen van patronen of dessins, of het experimenteren met kleurstellingen gaat een stuk flexibeler wanneer dat met de computer gebeurt. Het feit dat een kleine wijziging direct zichtbaar is op het scherm neemt de ontwerper veel werk uit handen, zodat deze zich kan concentreren op de hoofdzaken: het ontwerp zelf, en de uitvoering. De Hogere Textielschool in Enschede heeft weliswaar een ruimte waar computergestuurd weven plaats vindt, dus waar ook die laatste schakel automatisch gebeurt. Maar dat is een uitzondering. Textiele vormgeving blijft sterk gebonden aan manu ele uitvoe ring. Door het positieve onthaal van computergebruik is er in korte tijd een levendige softwaremarkt ontstaan. Zo bevat het naslagwerk “Software for weavers” van Lois Larson uit 1986 al tientallen programma’s, voor allerhande systemen. De bladen besteden hier ook ruim aandacht aan. Vanuit de Stichting Textiel Plus en de Federatie Landelijk Weef Kontakt (FLWK) werd het initiatief genomen tot het Transferpunt Computers en Textiel (TCT), om centraal informatie en erv aringen ove r software en com putergebruik in relatie tot diverse textielvormen te verzamelen en te distribueren. Het materiaal is echter al lange tijd niet meer bijgehouden, wa ardoor d e inform atie tamelijk veroud erd is. Niet dat d aarmee de interess e is verdw enen. V anuit de F LWK worde n nog ste eds regelm atig cursussen georganiseerd over het gebruik van bijvoorbeeld ProWeave, een professioneel
13
weefprogramma. Scholingen in toegepast gebruik worden daarnaast verzorgd door onder meer de Hogeschool van Amsterdam, de Sandberg Academie en het Katholiek Pedagogisch Centrum. Via die laatste werd een cursus opgezet in het gebruik van CorelDraw, een wat algemener illustratieprogramma. Daarmee is ander werk mogelijk, omdat er eerst getekend moet worden en dan pas omgezet naar een ontwerp. De mogelijkheden van digitale technieken zijn b innen d e textielw ereld verta ald naar d irect, toegep ast gebru ik. De co mpute r als nuttig hulpm iddel is een vanz elfsprekende zaak gewo rden. De techn iek is hier geen con current van het handwerk. Sterker nog, het is een maatschappelijke trend om terug te keren naar het ambachtelijke, als tegenwicht voor de oprukkende vertechnologisering. 2.8 Toegepast binnen beeldend Wat voor textiel geldt, geldt ook in sterke mate voor beeldend. Ook al maken digitale technieken allerlei nieuwe vormen en productiewijzen mogelijk, toch blijven veel mensen een ‘ambachtelijke’ activiteit uitoefenen. Mensen kijken niet alleen naar de netto-opbrengst, maar kiezen vaak voor een werkwijze. De behoefte aan een snellere productiewijze is beperkt. Zo neemt het fijnschilderen juist weer toe. Als reactie op de huidige snelle, jachtige samenleving ontstaat hernieuwde aandacht voor zaken zoals de rust van ambachtelijk werk, hang naar authentic iteit, zelf doen . De we ns om te ontsnap pen aan het bom bardem ent van d eze tijd uit zich in het ontstaan van new age, en het opleven van de hang naar sereniteit, en een meer spirituele b eleving. M en vind t het prettig o m in klei te soppen , verf te ruike n, of erop uit te gaan met buiten schilderen. Het is maar de vraag of de computer wel zo’n grote rol gaat spelen bij tekenen en schilderen. Ook in de kleine vakgebieden is van gebruik nog weinig te zien, terwijl daar wel technische toepassingen voor bestaan ( zoals 3D-modelling). Het lijkt daarom vooral een nieuwe bezigheid, die voornamelijk mensen zal trekken die primair zijn geïnteresseerd in het werken met computers, niet in schilderen. De traditionele manier van tekenen en schilderen zal gewoon blijven bestaan. Computergebruik zal hooguit een ondersteunende rol spelen, in de sfeer van PR, pu blicatie en c omm unicatie. Binnen beeldend is er daarom niet zozeer sprake van overlap door computergebruik, maar van uitbreiding. Als gevolg van het beschikbaar komen van de digitale middelen zullen er andere illustratievormen ontstaan, van makers die de computer als hun primair gereedschap beschouwen. Hun werk zal een mengvorm zijn van illustratieve en fotografische elementen, wellicht zelfs voorzien van multimediale elementen. In ieder geval ontstaat er een herleving van het gebruik van grafische technieken, nu elk bureau zo langzaam aan is voorzien van een PC met k rachtige program matuur vo or tekstverwerk ing of desk top publishing. M en leert spelenderwijs omgaan met verschillende lettertypes, maakt zelf scripties, briefpapier en visitekaartje s op, en o ntwerp t flyers en u itnodigin gen. 2.9 Relatie amateurk unst - professionele kunst De nadrukkelijke rol van techniek, apparatuur en aan natuurwetenschappen ontleende thematiek zorgde ervoor dat traditionele kunstenaars vooral hun eigen koers bleven varen. Ambachtelijke kennis en achtergrond kan in dit verband een belemmering zijn om kennis te nemen van vernieuwende ontwikkelingen. Vooral in de toegepaste kunst geldt dat sterk. Wie daar niet snel genoeg meegaat, loop t het risico binnen ko rte tijd als fossiel uitgerangeerd te worden. Zo maakte de grafische bedrijfstak binnen een paar jaar de omslag van analoog knippen en plakk en naar d igitale opm aak. Met betrekking tot digitale technieken, is de scheidslijn tussen professional en amateur moeilijk te trekken. Amateurs zijn doorgaans nieuwsgierig naar nieuwe ontwikkelingen, en
14
opereren vaak m et actuelere midde len dan d e professio nal. Ma ar de term ‘amateu rs’ moet in dit verban d met en ige sceps is worde n gebru ikt. De tech nisch up -to-date co mpute rgebruik er is lang niet altijd een ‘echte’ amateur die scheppend bezig wil zijn, maar vaak slechts een snob, die graag wil pron ken m et de nieu wste snu fjes, en wie ns amb itie niet verd er gaat. D e actuele amateur die wel iets schept, blijkt daarentegen weer vaak te kunnen voorzien in de groeiende vraag n aar eigen tijdse prod ucties, wa ardoor h ij/zij de kan s krijgt in ko rte tijd profe ssional te worde n. Zo zijn veel prof essionele webd esigners o f 3D-de signers en thousias te amateu rs, die zich door zelfstudie naar een hoog niveau brachten binnen een toepassingsgebied, waar amper opleidingen of scholingen voor bestonden. In veel ku nstkring en heerst n og steed s een zeke re antipath ie tegen d e digitale w erkwijze , die als ‘surrogaat’ wordt beschouwd. Met die instelling kan niet adequaat worden ingesprongen op de b ehoefte a an kenn is en scho ling, die bij e lektronisc he ama teurkun stenaars w el degelijk leeft. Ze zijn daarom tot nu toe voo ral aangewez en op ande re, snellere bronnen , zoals elkaar, tijdschriften , of het Intern et.
15
HOOFDSTUK 3 ONTWIKKELINGEN IN DE OMGEVING
3.1 Technologische ontwikkelingen Zeker voor elektronische media geldt, dat de industrie grote invloed heeft op de ontwikkelingen. De vraag wordt sterk gestuurd door het aanbod, en niet andersom. In dit verband wordt vaak gesproken van ‘human-driven’ (of afspiegelingsbeginsel) versus ‘technologydriven’ (distinctiebeginsel). Zo kopen mensen mom enteel massaal krachtige computers met Pentium-processoren, ondanks dat men de computer op bedieningsniveau nog nauwelijks beheerst. Men is echter bang om de toekomst te missen, en verkeert in de veronderstelling dat bezit van een dergelijke krachtige computer een noodzaak is. Wie het actuele aanbod van de indus-trie bekijkt, kan daaraan aflezen welke ontwikkelingen er voor de nabije toekomst te verwachten zijn. Hieronder volgt een opsomming van een aantal in het oog sprekende zake n. -
Het lijkt niet alleen of ontwikkelingen snel gaan, ze gaan ook snel. Dagelijks is er melding van nieuwe processoren, andere computertypes, gewijzigde standaards en protocollen, snellere CD-ROM’s, vernieuwd geheugenbeheer en geactualiseerde software. Computertechnologie is beperkt houdbaar: het technologisch hoogstandje van vandaa g is het uitv erkoop je van m orgen.
-
In tegenstelling tot wat zo’n tien jaar geleden het geval was, worden de ontwikkelingen niet meer primair gestuurd door de behoeften uit de zakelijke markt. Met de komst van multimediale mogelijkheden zijn computers massaproducten voor de consumentenmarkt gew orden. De g rote vraag naar eig entijds comp uter-amusem ent (‘leisureware’) stelt hogere eisen aan de apparatuur. Consumenten kopen gretig de laatste produkten, en de nieuwste machines. Dit koopgedrag van consumenten bepaalt in hoge mate het tempo waarmee de industrie nieuw aanbod ontwikkelt. En dat tempo ligt hoog, want de markt blijft lucratief. Ook Sony, een gigant op het gebied van consumentenelektronica, begon daarom onlang s met co mpute rproduc tie.
-
Ondanks sterk verbeterd gebruiksgemak van de computer (onder andere door de grafische interface), w orstelen v eel gebru ikers nog steeds teve el met de techniek , in plaats van de toepassing. De industrie experimenteert enerzijds in het ontwikkelen van betere standaard s (zoals USB en Plug and Play), en anderz ijds met alternatieve inv oermethoden en interfaces (stemherkenning, glijpads, eye-tracking, motion tracking, kunstmatige intelligentie). Verbeterd gebruiksgemak betekent een toename van het toepasse n van d igitale techn ieken.
-
Computers zijn een product in de categorie consumentenelektronica geworden, waardoor grote omzetten gehaald worden. Daardoor dalen de prijzen, groeit de markt, en komt e r vervolg ens een s tortvloed aan (goe dkope ) software voor de thuisgeb ruiker uit. Dit soort software wordt op de maat van de consument ingericht: laagdrempelig, beperk te function aliteit, en voo r specifieke taken be doeld.
-
Dit jaar werden diverse betaalbare digitale camcorders uitgebracht, waarmee professionele broadcast-kwaliteit geproduceerd kan worden. In de vorm van DVD (Digital Video Disk, of D igital Vers atile Disk) w erd verd er een nie uwe d rager vo or digitale video o ntwikk eld, die oo k als verv anger va n de aud io-CD gaat dien en. De in dustrie rekent erop da t het zelf producere n van digitale A V-produ cties (‘personal television ’), een grote vlucht zal nemen.
16
-
De industrie rekent op een spectaculaire groei van digitale (amateur)fotografie. Er verschijnen aan de lopende band betaalbare digitale camera’s (onder andere van Nikon, Kodak e n Canon ), speciaal gericht op co mputerge bruik. Naast pro fessionele softwa re (Photoshop) verschijnen programma’s voor EBM , toegesneden op de maat van amateurs. In die programma’s zijn alleen de meest gebruikte retouche- en bewerkingstechnieken v erwerk t. De fotok eten Spe ctor levert teg en een g eringe m eerprijs de ontwik kelde foto’s e veneen s op flop py bij. D e firma Pr imax b racht een persona l foto-scan nertje uit, om de complete verzameling negatieven of afdrukken eenvoudig thuis te digitaliseren.
-
In de film industrie w orden a cteurs rege lmatig o nderge schikt ge maakt a an de dig itale effecten, zoals in ‘Twister’ of ‘ Independance Day’. Nieuwe technieken voor 2D en 3D maken ook digitale acteurs mogelijk, of virtuele decors. Met de computer zijn inmiddels volle dige film s (Toy S tory), en tele visieseries (R eboot) g emaak t. Bij de pro ductie van interactieve films op CD-ROM werken filmindustrie (Hollywood) en computerindustrie (Silicon Valley) steeds vaker samen. Dit soort producties wordt gekscherend ‘Sillywo od’ gen oemd .
-
Het Internet is de hype inmiddels voorbij. Dit nieuwe medium ontwikkelt zich tot een multimediaal platform waarop informatie in allerlei vormen ruimschoots beschikbaar is. De meeste grote bedrijven zijn inmiddels aanwezig, en praktisch alle producenten van hard- en software hebben voorzieningen voor Net-communicatie geïmplementeerd. De drempel om eigen materiaal via het Internet beschikbaar te maken, is erg laag, waarm ee het een wereldw ijd toegan kelijk pers oonlijk p ublicatiem edium wordt. A ls zodanig wordt e r al massa al gebruik van gem aakt.
-
Doord at gebruik van Inter net vanz elfspreken d word t, zullen co mpute rs in de na bije toekomst sterker afhankelijk worden van on-line beschikbare software en informatie. De traditionele PC (Personal Computer) met uitgebreide voorzieningen voor het lokaal beschikbaar h ebben van middelen, zal ge leidelijk veranderen in een NC (Netwerk Com puter), een soort pers oonsg ebond en netw erk-term inal.
3.2 Economische ontwikkelingen De toek omst va n elektron ische m edia wo rdt med e bepaa ld door e conom ische facto ren. Op dit moment spelen op dat gebied in ieder geval de volgende drie zaken: -
Er is een p eriode va n hoog conjun ctuur in N ederland . Consu menten hebben meer ge ld voor aanschaf van luxe-artikelen, het aantal computers stijgt en wordt sneller vervangen voor nieuwe, snellere, betere machines. De apparatuur wordt afgedankt lang voordat daar fysieke aanleiding voor is. Het enige dat slijt, is de perceptie van wat technisch actueel is.
-
Steeds m eer bedrijv en raken geïnteresse erd in dig itale ontw ikkeling en. Er treed t daarbij een verschuiving op van het aanbieden van hardware naar andere producten, meer in de dienstverlenende sfeer. In de Elektronische Snelweg is straks telefoon, televisie en computer geïntegreerd tot een nieuwe, interactief multimediaal multi-medium. Het ontwik kelen va n bruikb are dienste n die via d e Elektro nische S nelweg beschik baar zijn lijkt een be langrijke rol voor h et bedrijfslev en te wo rden.
-
Die Elektronische Snelweg is er nog lang niet. Door de snelle ontwikkelingen is de kaart van het medialandschap constant in beweging. In de zoektocht naar wat de definitieve drager van de Elektronische Snelweg moet worden, vindt een heuse stoelen-
17
dans plaats tussen de betrokkenen. Kabelbeheerders, Internet-providers, televisieproducenten en telefoonm aatschap pijen ligge n met elk aar in de clin ch over de vraag wie straks de p ortierslog e van de oprit bem ant. Wo rdt het telefo nie via Inte rnet, Intern et via het kabe lnetwerk , televisie ov er de telefoo nlijn of Inte rnet via de satelliet? De strijd is in volle gang, waarbij constant nieuwe strategische verbonden worden gesloten, en verbrok en. 3.3 Politieke ontwikkelingen Binnen de turbulente ontwikkelingen kan de overheid een sturende rol spelen, door het geven van richtin g, het stellen van prio riteiten, en he t beschik baar stellen van m iddelen. -
De overheid onderkent het belang van elektronische media, en richt zich daarbij vooral op twee groepen, te weten jeugd en bedrijfsleven. Aan invoering van computers in het basisonderwijs wordt groot belang geacht. De Nederlandse scholen lopen nog ver achter op bijvoorbeeld de situatie in Amerika, wat betreft de aanwezigheid van zowel kennis als middelen. In Californië bijvoorbeeld werden in augustus ‘96 in één weekend alle klaslokalen van 12.000 scholen voorzien van een Internet-aansluiting. Soms lijkt er in Nederland meer sprake te zijn van ad hoc beslissingen dan van beleid, zoals het besluit om alle oude comp uters van de Belastin gdienst a an scho len besch ikbaar te stellen.
-
De overheid stimuleert de ontwikkeling van de Elektronische Snelweg, maar haar bemiddeling om te komen tot afspraken over standaardisering tussen aanbieders en beheerders is mislukt. De beheerders van de infrastructuur (zoals kabelexploitanten) willen zo snel mogelijk nieuwe diensten om de investeringen rendabel te maken, terwijl de aanbieders van diensten juist willen dat er zo snel mogelijk een nieuwe infrastructu ur word t aangeleg d die alle co nsum enten be reikt.
-
Als wetgever wordt de overheid geconfronteerd met de juridische problematiek van het Internet, waarbij aspecten van vrijheid van meningsuiting en privacy in het geding zijn. De positie van het auteursrecht is aan herbezinning toe, en er klinken stemmen om het Net als distributiem edium aan banden te legg en, vanwe ge de verspreid ing van kind erporno , racistische g eschriften , en de aan schaf van buitenlan dse aud io-CD ’s via het N et. De overh eid stelt zich hierin voo rzichtig op, in tegenste lling tot overhede n in bijvoorbeeld Duitsland, Singapore, China en Amerika, waar overheidsingrijpen zorgde voor censurerende beperkingen van het Internet-gebruik.
3.4 Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen De komst van de informatiesamenleving heeft ingrijpende gevolgen voor de manier waarop onze sam enleving eruit ziet, en h oe deze ingericht w ordt. -
Bedrijven en overheden werken in rap tempo aan de digitale ontsluiting v an de informatie en diensten die men aanbiedt. Zo werken de nationale universiteitsbibliotheken in het pro ject Web Doc aa n het on tstaan van één natio naal ven ster voor in principe a lle collecties. Dat betekent dat de lokale loketfuncties van deze lichamen voor een deel gaan ve rvallen, en dat taken en functie s van de werkn emer ve randeren . Met de v olledige digitale ontsluiting wordt d e inform atiemaa tschapp ij een feit.
-
De toename van digitale werkwijzen en communicatietechnieken betekent dat het op alle beroepsgeb ieden steeds belan grijker wordt om over goede , toegepaste com putervaardighed en te beschikk en. Boven dien kom en er nieuwe beroepen b ij voor het behee r,
18
onderh oud en de aanleg van info rmatiesy stemen . -
Door nieuwe communicatietechnieken kunnen veel werkzaamheden ook vanuit een andere w erkplek verricht w orden. E r vinden inmidd els uitgeb reide exp erimen ten plaats met telewerken, mobiele arbeidsplaatsen, en de betekenis die het Internet kan hebben voor afstandswerken.
-
Er ontstaat een tw eedeling in de sa menleving , namelijk die tussen compute rgebruikers en niet-ge bruikers . Met nam e ouder en, die no oit enige sc holing in comp utergeb ruik hebben genoten, worden in toenemende mate met de nadelen daarvan geconfronteerd. Ze zijn sterk gericht op traditionele gebruiksvormen, en zijn vaak bang om zich op computergebied te manifesteren. Zo ontstaat een ‘digitale onderklasse’, ook wel ‘digibeten’, ‘digitale analfabeten’ of ‘digitale daklozen’ genoemd, aan wie de verworvenheden van de te chnolo gische rev olutie gro tendeels v oorbij zu llen gaan . Ouder en is in dit verband een relatief begrip, want deze vorm van ‘vergrijzing’ speelt al bij veertigers en zelfs dertigers!
-
De al langer bestaande trends naar individualisering en cocooning worden versterkt door de toename van de hoeveelheid interactief thuisamusement die via TV, computer of telefoo nlijn in de woon omge ving bes chikbaa r komt.
-
Ondanks de individualiserings-trend blijft de behoefte bestaan ergens bij te horen. Het verenigings- en gezinsleven is in de informatiesamenleving aan slijtage onderhevig, maar er komen wel andere manieren bij waarop men contacten met elkaar legt. In de jeugdcultuur is er bijvoorbeeld sprake van clan- of scenevorming, waarbij groepen zich op basis van studieplaats, muziekvoorkeur, uitgaansgelegenheid en dergelijke groeperen. Het k omt in d it soort gro epen na uw aan op de d etails, die bep alen of iem and ‘erb ij’ hoort of niet (‘Ho t’ of ‘Not’ ). Op het In ternet zoe ken m ensen m et gelijke in teresses via nieuwsgro epen contac t met elkaar. En b eurzen zijn ook meer en m eer plaatsen gew orden voor het opdoen van contacten, of als middel om vorm en identiteit van de groep waartoe men behoort te uiten.
-
Nieuw e digitale p roductie - en distribu tiemidd elen zorg en voo r grote on duidelijk heid met betrekking tot juridische aansprakelijkheid. Het Internet zit vol ‘geleende’ teksten, beelden en geluid en. Beh eerders en makers schuive n elkaar d e Zwa rte Piet toe.
19
HOOFDS TUK 4 AMA TEUR KUNS TENA ARS E N ELE KTRO NISCH E MED IA
4.1. Toenemend com putergebruik: de cijfers Com puterbe zit Het bezit van een computer is geen uitzondering meer, nu computers zo massaal worden aangeschaft dat ze samen met videorecorder en cd-speler vallen in de categorie ‘consumentenelektronica’. Over het jaar 1995 mat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) de volgende cijfers w at betreft co mpute rgebruik : Totaal aa ntal Ned erlandse huisho udens: Aantal h uishou dens m et kleuren televisie, m et teletekst: Aantal huishoudens met PC: PC’s uitgerus t met een 486 -processor, of beter: PC ‘s uitgerust met een modem: PC’s uitgerust met een CD-ROM drive: Totaal aantal CD-i spelers:
6.200.000 4.300.000 2.350.000 759.000 207.000 285.500 60.000
De vo orspelling was dat h et aantal C D-RO M drive s over 19 96 is verd ubbeld . Deze tren d is mondiaal. Een Am erikaans onderzoek van nov ember ‘ 95 wees uit dat in 31% van de huishoudens aldaar een computer aanwezig is, waarvan 21% met CD-Rom drive (dat was een jaar daarvoor no g 6%), en 3 8% m et een mod em. Mod ems en C D-Rom drives zullen een vanzelfsprekendheid worden, omdat ze tegenwoordig bijna standaard met een nieuwe computer meege leverd w orden. Internet-g ebruik Een log isch verlen gstuk v an de m ogelijkh eden va n een co mpute r is het Intern et. Het geb ruik daarvan gro eit sterk . Onderzo eksbureau T rendbox co ncludeerde d at rond januari ‘96 zo’n 250.000 Nederlanders frequent op het Net zaten. Eind april was dat aantal verdubbeld. Een kwart van hen was vrouw, de gemiddelde leeftijd was 32 jaar, de helft belde in vanaf het werk, en 130.00 0 person en hadd en toega ng via ee n eigen a ccount. H et aantal inc identele gebruikers groeide van 750.000 (begin ‘96) naar 1 miljoen (april ‘96). 6 op de 10 Nederlanders ken de Intern et. Internet is g een hyp e meer, v olgens T rendbo x. Daarv oor is de g roei te groot. In septemb er ‘96 voerde Multiscope M arketing Service s in Den Bo sch eveneen s een onderzoek naar Internet-gebruik uit, waaruit bleek dat het Internet-gebruik naar de huissituatie lijkt te verhuizen: nog maar 31% logde vanuit het bedrijf in, en 60% vanuit thuis. De ond erzoeksresultaten g aven ve rder aan d at het gem iddelde In ternet-geb ruik 37 u ur per m aand pe r gebruiker was , en dat 45 ,6% va n de geb ruikers op gaf min der geb ruik te m aken va n de traditio nele media als gevolg van Internet-toegang. Het aantal zakelijke transacties via Internet nam het laatste jaar een behoorlijke vlucht. Men bestelde CD’s, CD-Rom’s, boeken, hard- en software. Dege nen die a l eens via h et Internet k ochten, o f gebruik maakte n van ee n betaald e dienst, besteedden jaa rlijks gemiddeld een bedrag v an Fl. 478,-. 4.2 De Diger ati Gebo ren na 19 71? D an beho or je tot de c ompu tergenera tie, omd at in dat jaar d e microc hip werd uitgevonden. Intel is inmiddels de grootste producent van microchips, en een onderzoek van deze firma wees uit dat 60% van de mensen tot 25 jaar denkt dat in het jaar 2000 de computer het belangrijkste apparaat is in hun leven. 48 % besteed liever geld aan een compu-
20
ter dan aan een TV of een stereo-installatie, en 70% leerde de computer bedienen nog voor de tiende verjaardag. Sterker nog: 29% al voor de vijfde verjaardag. Dat sluit mooi aan op de voornemens van Bill Gates, topman van Microsoft:” Ons streven is dat de computer een apparaat wordt dat nooit uitgezet wordt. “ Het is vooral de computergeneratie die volop van de nieuwe technieken gebruik maakt. Voor hen zijn com puters er altijd gewe est. Ze hoeven dus niet -zoals ou deren- op een andere werkwijze over te stappen, en kennen geen drempelvrees. De computergeneratie wordt ook wel ‘Nintendo-generatie’ genoemd, want ze is opgegroeid met computerspelen. Maar eenmaal groter gegroeid, bleek de computer geen voorbijgaand speeltje, en moest het stereotype worden bijgesteld: die bleke, wereldvreemde pubers achter het beeldscherm ontwikkelden zich tot nieuwe specialisten in programmeren, computer-animatie, interactieve multimedia, virtual reality en cybe rruimtes . Louis R ossetto w as in 199 2 oprich ter van W ired, het eer ste echte lifesty le comp uterma gazine v oor de d igitale gen eratie, en hij n oemt ze de ‘Dig erati’, als tegenha nger va n de gele tterde lezers , de ‘Literati’. Computers zijn ‘fun’ , weten ook jeugdige Nederlandse Digerati, en je kunt er je eigen muziek , uitnodig ing of clip mee m aken. Z e make n bijna in tuïtief gebr uik van de com puter in de meest brede zin van het woord, voor hun werk, amusement, en creatie. Voor instructie of scholing zijn ze op elkaar en tijdschriften aangewezen, want ouders en leerkrachten hadden het zelf al m oeilijk gen oeg om die appa raten ond er de knie te krijgen. D e zoeke nde, exp erimenterende Digeratus vertrekt niet vanuit het referentiekader van een professioneel kunstenaar, wa nt als ‘Mu ltimedia-k unstena ars’ (zoals tec hno-m uzikant E boma n en ku nstenaar scollectief Hootchie Cootchie) zijn ze zo vertrouwd met de beeldcultuur dat ze bij het schrijven van een brief of het maken van kunst vanzelfsprekend naar de muis van de computer grijpen. Ze maken commercials, muziek, cd-Rom’s, cartoons en videoclips. Ze hebben geen uitgebreid team van specialisten, want ze hebben immers alle (digitale) gereedschap binnen handbereik. Hun werk is onder meer te zien op het Lowlands-festival, op eigen sites op het Net, of bij de VPRO. Voor een Digeratus is de combinatie met massamedia een logische stap, want de co mputer is daar h et ultieme gereed schap voo r. Geen gefreak op een zolde rkamer, maar wereldwijd publiceren, via traditionele media en het Internet. Of, zoals de Volkskrant over hen schrijft:” Ze zoeken een platform om een breed publiek te bereiken. De nieuwe generatie is namelijk niet alleen opgegroeid met tv en computer, maar ook met de dwingende kracht va n de kijk cijfers.” 4.3 De ongeorganiseerde amateurkunstenaar Jonge multimedia-kunstenaars zijn bedreven in techniek, waardoor ze met behulp van een mode m via ele ktronisch e comm unicatie co ntact me t elkaar on derhou den. To t voor ko rt via elektron ische prik borden (BBS -en), een ro l die in korte tijd is overg enom en doo r het Intern et. Met modem, e-mail en Internet-account zoeken ze contact met geestverwanten, speuren ze naar de oplossing voor een technisch probleem, en wisselen ze materiaal uit. Dat materiaal wisselt na tuurlijk sterk in niveau , want he t Internet ke nt geen k waliteitscrite ria, omd at het in principe voo r iedereen toegan kelijk is. Zo organ iseren ze zichzelf, in een zeer flexibel verband, en neemt d e behoe fte aan ve reniging of hobb yclub ste rk af. Er is ee n beho orlijke do sis praktische kennis nodig om optimaal in deze virtuele wereld te functioneren, en om die reden wordt van cyberspace wel eens gezegd dat het een elitaire aangelegenheid is. Maar de elektronische gemeenschap kent geen ballotage-commissie. Wie erbij wil horen, koopt een modem en neem t een Intern et-abon nemen t. Dat levert v ervolge ns de m ogelijkh eid op o m via e-m ail, bezoek aan websites, een eige n homep age, en chatbo xes wereldw ijd met andere In ternetters in verbin ding te tred en. Lou is Rossetto : ‘Het is we l de mee st demo cratische e lite die ooit bestaan heeft.”
21
Er bestaan talloze levendige elektronische scenes, waar de (amateur)kunstenaars zich vinden rond za ken als d e vraag m et welk p rogram meertaal d e moo iste bewe gende a chtergro nd te realiseren valt, het ontwerpen van games, technische aspecten, muziekbestanden in midi- of mod-f ormaa t, level-desig n, hom epage-d esign, of ee n bepaa ld type co mpute r. In de elek tronische wereld van cyberspace wordt elkaars materiaal bekeken, becommentarieerd of wordt er gepubliceerd (public dom ain, shareware, im age banks). E n wie daar zin in heeft, organiseert zelf een wedstrijdje, en brengt buttons aan op de eigen website, waarmee bezoekers hun stem uit kunn en bren gen. 4.4 De georganiseerde amateurkunstenaar De computergeneratie heeft minder de behoefte zich te verenigen in een bepaalde organisatievorm, want ze heeft met de computer middelen binnen bereik voor creatie, communicatie, en publicatie. Toch verdwijnen de min of meer ‘vaste’ organisatieverbanden daarmee niet helemaal. Er zijn een aantal duidelijk aanwijsbare plaatsen waar computergebruikers of elektron ische am ateurku nstenaar s zich cluste ren. De HCC De HCC (Hobby Computer Club) bijvoorbeeld, is met 74.000 leden de grootste vereniging van computergebruikers in Nederland. Het lidmaatschap is gekoppeld aan een abonnement op het tijdschrift Computer!Totaal. Dat is de (commerciële) opvolger van het HCC-orgaan, dat na verloop van tijd te duur werd. De HCC heeft wel nog steeds redactionele inbreng in het blad. Leden worden automatisch ingedeeld bij één van de ongeveer 30 regio-afdelingen, waar men g ratis van d e aange boden diensten gebruik kan m aken. T egen ge ringe bijb etaling is lidmaats chap m ogelijk v an specia le gebruik ersgroep en. Daa rvan be staan er zo ’n 40, op basis van uiteenlopende onderwerpen als programmeertalen (Basic), computer-types (MSX), of specifieke toepass ingen (M odelbaanau tomatisering, Bijb el & PC). V an de leden k omt zo’n 10% wel eens op bijeenkomsten. De elektronische kunst wordt vertegenwoordigd door de gebruik ersgroep en ‘Ku nst, Ontw erp & V ormge ving’, en ‘Multim edia’. De HCC trok in de begindagen vooral techneuten en elektronica-liefhebbers. Door de talloze PC-privé projecten kwamen daar veel oudere gebruikers bij, op zoek naar hulp bij het bedwingen van de nieuwe machine. Het elektronica-verleden is op gebruikersbijeenkomsten nog goed te merken. Een groot deel van het HCC-kader van de begindagen is nog steeds actief, en de eigen elek tronische comm unicatie-in frastructuu r Fido-N et is nog v olop in gebruik, ondanks het Internet. Interesse in hardware en computer-entertainment lijken de belangrijkste drijfveren bij bezoekers. Ze zijn voornamelijk man, en de leeftijd is relatief gezien hoog (vanaf zo’n 35 jaar). Voor sommige diensten moet wat betaald worden (huren mode ms, CD -Rom ’s, drives), m aar de he le HCC kan in pr incipe va n het lidm aatschap sgeld bestaan. Alleen al door z’n omvang en goede infrastructuur is de HCC een factor van betekenis. Dat wordt onderstreept door de HCC-dagen, een meerdaagse beurs met koopjes, en presentaties van afdelingen en gebruikersgroepen. Deze beurs trekt inmiddels meer dan 100.00 0 bezoe kers, uit he t hele land . Demo-coders Een groep Digerati die zichzelf buiten andere kanalen om goed georganiseerd heeft, wordt gevormd door de demo-coders. Demo-coders werken in teamverband (met onder meer rollen voor de ‘musicia n’, ‘code r’en ‘gfx artist’), of alleen . Ze zien h un we rk als een a udiovis uele kunstvorm, waarvo or wiskundige kennis, program meervermogen en creativiteit vereist is. Een demo is een programma waarin beelden, geluid, muziek en licht-effecten op unieke wijze worden gecombineerd, en zijn bedoeld als ‘bewijsmateriaal’ van het prestatievermogen van de hardware, de demogroep, de programmeur, of alles tegelijk. Door hun vaardigheden stromen veel coders door naar de professionele wereld van computer-entertainment, en
22
multim edia. Som mige d emo’s z ien er voo r een leek a ls audiov isuele pro ducties u it, terwijl voor andere specifieke kennis nodig is om de geleverde prestatie te kunnen beoordelen. Om de toeschou wer daarbij te help en zijn veel dem o’s van uitgeb reid comm entaar op het sch erm voorzien. Dankzij hun meer dan gemiddelde technische kennis onderhouden coders al jarenlang internationale contacten met elkaar, eerst via BBS-en, en nu via het Internet. In diverse landen kom en ze regelm atig op ‘party’s’ bij elkaa r, waar de hele na cht doorgep rogramm eerd wordt, en prijzen voor de beste prestaties worden uitgereikt. In Nederland vinden jaarlijks de party’s ‘Bizarre’ en ‘Somewhere in H olland’ plaats. Fotog rafie, aud iovisueel, e n multim edia Door d e mog elijkhede n van d e inform atie-techno logie m anifesteren zich in toe nemen de mate allerlei bestaande groeperingen van amateurkunstenaars op elektronische wijze. Schildergroepen en fo toclubs p ubliceren hun w erk on lin e, en laten z ien wie z e zijn, en w aar ze m ee bezig zijn. Het betreft hier in eerste instantie toegepaste elektronische kunst, dat wil zeggen dat de computer wordt gebruikt als ondersteuning (communicatie, PR) binnen bijvoorbeeld fotografie, textiel of audiovisueel. In tegenstelling tot de Digerati hebben deze groepen wél een traditie in ve reniging svorm en, en va ak zetten z e hun v erenigin g, groep of koep el in digitale vorm op het Net. Publicatie op het Net betekent digitaal vormgeven, en spelen met multimediale elem enten. V eel amate urs en ve reniging svorm en van a mateur s oversch rijden op die wijze de grenzen van hun discipline, en worden steeds multimedialer. Over enige tijd zal de grens tussen fotografie, audiovisueel, en interactieve multimedia heel moeilijk aan te geven zijn. Computerbeurzen De HCC-dagen trekken weliswaar veel publiek, maar ze zijn niet de enige beurs. De ‘PC Koop beurs’ van organisator Interexpo & Media trekt eveneens veel bezoekers, maar meer op lokale sch aal. Ong eveer om de twee weken staat de ‘PC Koop ’ op een a ndere p laats in Nederland. De meeste beurzen duren enkele dagen, en vooral op die in Utrecht (Game Expo) en Eindhoven (B enelux Expo) is het bijzonder druk. Er is een grote groep vaste standhouders, soms aangevuld met lokale dealers, of gebruikersgroepen (ook ‘creatieve’). Veel van de zich presenterende gebruikersgroepen hebben geen band met de HCC. De beurzen zijn interessante evenementen voor computergebruikers vanwege de doorgaans lagere prijzen, en omdat er een bred er aanbo d te vind en is dan in de me este lokale comp utershop s. Naarm ate het vere nigingsleven terugloopt, gaan beurzen een belangrijker rol spelen bij het leggen van contacten, als aansp reekpu nt, of als m iddel om vorm e n identiteit v an een g roep te uite n. Voo r de echte Digeratus zijn de beurzen Interact en vooral Imagination niet te missen evenementen, want hier toont de nationale multimedia-industrie de nieuwste zaken op het gebied van elektronisch beeld en geluid.
23
HOOFDSTUK 5 ELEKTRONISCHE MEDIA IN HET KUNSTENVELD
5.1 Algemeen Het terrein van de kunsten is altijd in beweging, en dat is met de komst van informatietechnologie niet anders. Elektronische media kunnen in ieder geval rekenen op positieve steun van de Raad van Cultuur, die in haar adviesnota aan de staatssecretaris onder meer schrijft, onder het ko pje ‘Kwaliteit op nieuwe w egen’ (Alge meen dee l, pagina 39): “De Raad is van mening dat in een cultuurbeleid van deze tijd de media in al hun uitingsvormen - van drukpers tot multimedia- een centrale plaats behoren in te nemen. Hun rol kan in drieërlei opzicht worden gedefinieerd: * media zijn een wezenlijk bestanddeel van de samenleving; * media zijn een transportmiddel voor onder meer kunst- en cultuuruitingen naar de burger; * media z ijn zelf vorm en van k unst en cu ltuur.” En iets verderop, op pagina 40: “ Mogelijkheden scheppen voor kunstenaars en ontwerpers om met behulp van nieuwe mediatechnologie nieuwe kunstvormen en nieuwe informatie- en communicatievormen te ontwikkelen verdient speciale aandacht”. Er is een scheiding ontstaan tussen de traditionele professionele kunstenaar, en de nieuwe generatie . Omd at veel traditio nele kun stenaars n og steed s weinig op heb ben m et elektron ische media, worden de nieuwe vormen gedragen door een jonge generatie, die al zoekend probee rt het nieuw e gereed schap d e wil op te leggen. T ussen be ide groep en lijkt we inig comm unicatie te bestaan. Stro om HC BK (Ha ags Centrum voor de B eeldende K unst) probeerde binnen de manifestatie Silicon Rally de aangesloten (traditionele) kunstenaars te laten kennismaken en experimenteren met de nieuwe kunstvormen. Het doel was om ‘traditionele’ kunstenaars over het cultuurverschil tussen ‘oud’ en ‘nieuw’ te laten stappen, en besef van nieuwe kwaliteiten te laten beleven. Beleidsmedewerker Wijle: “Als je als kunstenaar Internet alleen maar als uitbreiding van je documentatie gebruikt, voegt dit niets toe. Als met Internet al kunst kan ontstaan, zou de mate van interactie een criterium kunnen zijn, want dat is de essentie van dit medium.” Binnen diverse kunstacademies hebben computers en elektronische media inmiddels al wel een vaste plek gev onden , zoals de S t Joost Ac ademie , de HK U, AK I, Rietveld , Acade mie Minerva, en de Academie Beeldende Kunsten Rotterdam. In het Center for Interaction Design (een onderd eel van de afde ling Beeld- en M ediatechnolo gie van de H KU) w orden ontw erpers van intera ctieve m ultimed ia opgele id. In deze opleidin g ligt de na druk op vormg eving, terw ijl dat bij de S chool v oor Co mmu nicatiesys temen (o nderde el van de Hoge school v an Utrec ht) vooral jo urnalistiek e en com munic atieve asp ecten zijn. Elektronische media ( en vorm geving daarvan) spelen een sterk groeiende rol in het bedrijfsleven, en vanuit die hoek worden in toenemende mate scholingsmogelijkheden aangeboden. Er is een wildgroei in korte cursussen om snel thuis te raken in ontwerp en implementatie van websites, CD-Rom productie, en digitale beeldtechnieken. Organisaties als International Management Forum, New Media Marketplace, en Panta Rhei bieden een uitgebreid scholingspakket, waarin ruime aandacht voor ontwerp met behulp van actuele beeld- en mediatechnologie.
24
Het particulier initiatief begeeft zich vaker op het kunstenveld. Zo kwam de idee om alle links naar musea op het Internet op een enkele website samen te brengen onder de naam ‘Museumserver’ uit c omm erciële ho ek. Binn en het ku nstenve ld lijken d e meeste instellinge n moe ite te hebben o m snel op d e ontwikke lingen in te spelen. E r lijkt nog geen een duidig beleid g evoerd te worden met betrekking tot het benutten van de mogelijkheden van nieuwe media. Er is een groot verschil in de mate waarop men op nieuwe technologie anticipeert. Het ontbreekt nog aan een specifiek p latform v oor nieu we m edia op b asis waar van pro jecten gez amenlijk kunnen w orden gestuu rd, en van prioriteiten w orden voo rzien. Binnen h et LOKV (Nederlands Instituut voor Kunsteducatie) bestaat sinds kort het Platform Elektronische Kun st (PEK), waar medewerkers bijeen komen, die betrokken zijn bij nieuwe media in het kunstvakonderwijs, de creativiteitscentra, de amateurkunst en de kunsteducatie, om gedachten en ervaringen uit te wisselen. 5.2 Instelling en voo r ama teurku nst / kun steduca tie De instellingen voor amateurkun st en kunsteducatie hebben in het Platform A mateurkunst (PAK) op regelmatige basis contact met elkaar. Wat betreft elektronische media volgen ze voornamelijk elk een eigen koers. Zowel de Stichting Popmuziek Nederland (SPN), de Stichting Schrijvers (landelijk ondersteuningsinstituut voor amateurschrijvers), als het LOKV zijn met een eigen site op het Net te vinden. Het LOKV ondersteunt daarnaast al enige jaren de ontwikkeling van computervormgeving binnen de centra, en zette daar projectmatig een aantal activiteiten voor op. In de loop van 1996 werd een projectleider aangenomen, die het voorn emen o m structu reel aand acht aan n ieuwe o ntwikk elingen te besteden verder g estalte moet g even. H et hiervoo r al genoe mde P EK is da ar een on derdeel v an. In deze sector valt vooral het ambitieuze plan van het Repertoire Informatiecentrum voor de Muzie k (RIM ) op: doo r midde l van het M uziek N etwerk N ederland (MN N) mo et op term ijn het nationale muziekleven digitaal ontsloten worden. Dat plan is niet uit de lucht komen vallen. Er was al jaren ervaring opgedaan met het bulletinboard-achtige Samenspel Netwerk, en de dire cteur van het RIM verrichtte stu die naar d e succes- e n faalfacto ren van elektronische informatiediensten. Dat leerde hem dat een dienst als deze voor alle betrokkenen (ook comm ercieel) de m oeite wa ard kan zijn, mits he t volledig e gebied zijn med ewerkin g verleen t. 5.3 De cen tra voo r kuns teduca tie Een twaalftal creativiteitscentra maakte eind jaren tachtig een hoopvolle start met de introductie va n een nie uwe d iscipline ‘co mpute rvormg eving’. D e aanva nkelijke in teresse bij cursisten is inmiddels sterk teruggelopen. Er zijn geen nieuwe centra met computervormgeving bijgeko men, terwijl op sommig e plaatsen zelfs met co mputers ge stopt werd. D e centra twijfelen over wat ze precies moeten aanbieden, een twijfel die door de snelle ontwikkelingen en het bestaan van verschillende systemen wordt versterkt. De oude eenheid op basis waarvan goed u itwisseling van erva ringen k on bestaa n, is verdw enen. D e twaalf ce ntra werk ten ooit allemaa l met Am iga’s, en n u zijn dat A miga’s, P C’s en A pple’s. H et aanbo d is op elk e plaats anders, waardoor weinig zicht is op mogelijke ‘succesformules’. Amsterdam biedt veel Internet-v ormge ving aan , Eindho ven richt z ich op fo tografie en jongeren (14 - 18 ja ar), en in Hengelo zijn het vooral jonge kinderen van 9 tot 12 jaar oud. De meest bepalende factor lijkt vooral d e docen t te zijn. Docenten binnen de andere disciplines gebruiken de computer slechts mondjesmaat. Er wordt gezegd dat het docentenkorps een stagnerende factor is. De docenten zouden onvoldoende aandacht geven aan de nieuwe ontwikkelingen, en angst hebben voor vernieuwing. Op het gebied van elektronische media en computervormgeving lijken de centra zo een steeds
25
kleinere rol te (willen) spelen. Centra zullen wel moeten kiezen om aan te sluiten bij veranderingen. De huidige docenten hebben misschien weinig interesse, maar centra sturen ze ook niet. Dus moet er e erst op dire ctienivea u de beh oefte aan verand ering w orden d uidelijk gemaa kt. 5.4 Het Virtueel Platform Naast de bestaande instellingen voor kunst, bestaan er ook, die zich voornamelijk focussen op nieuw e vorm en die m et elektron ische m iddelen m ogelijk zijn . Vijf instellin gen die z ich bezig houden met technologische innovatie in kunst en cultuur hebben zich verenigd in het Virtueel Platform. Die 5 instellingen zijn V2, Monte-video/TB A, De Backbo ne (een samenwerking sverband van De Balie, de Maatschappij voor oude en nieuwe media, en Paradiso), Steim en het Vorm gevingsinstituu t. Het samenw erkingsverban d is ontstaan naar aa nleiding van o pmerkingen van de staatssecretaris in de nota ‘Pantser of Ruggengraat’ waar hij op pagina 16 signaleer t dat grote g roepen uit de bev olking d ie zelden o f nooit rec htstreeks m et cultuuru itingen in aanraking komen, in groten getale langs elektronische weg kennis blijken te nemen van cultuur. De staatssecretaris acht het noodzakelijk de mogelijkheden van nieuwe informatietechno logie vo or kuns t en cultuu r te onderz oeken. De instellingen van het Virtueel Platform hebben elk hun eigen plaats in de wereld van nieuwe ontwikkelingen en elektronische kunst. Ook voorheen organiseerden ze al samen activiteiten, zoals Next Five Minutes (door V2 en De Backbone), en Doors of Perception (De Backbone en het Vormgevingsinstituut). In de notitie ‘Van dada tot data’ (februari ‘96) zet het platform ontstaan, achtergrond en voornemens uiteen. De essentie bestaat uit een expliciete intentie om de samenwerking te intensiveren, zowel technisch als inhoudelijk, zonder institutionalisering. De samenwerking is flexibel in tijd en plaats, en toegesneden op specifieke projecten. Men denkt in termen van co-producties met nationale en internationale partners, en een rol naar buiten als aanspreekpunt voor initiatieven op het gebied van techniek, kunst en cultuu r. Een veelgehoord punt van kritiek op de traditionele professionele kunstsector is dat deze een elitaire aangelegenheid is geworden. Het veelzijdige, en diffuse karakter van Elektronische Kunst heeft ertoe geleid, dat ook de nieuwe professionele instellingen driftig proberen het eigen, unieke karakter te benoemen Tijdens de Mediadiscussie in Rotterdam over zin en betekenis van nieuwe media (juni ‘96), merkte Anna Tilroe (Raad van Cultuur) het volgende op: ” Elektronische kunst levert een heel nieuw jargon op, hetgeen zorgt voor typisch incrowd-talk waardoor elektronische kunst net zo elitair dreigt te worden als de ‘andere’ kunst”. 5.4 Trends in de bladenmarkt De meeste opleidingen kunnen in hun scholingsaanbod het tempo van de ontwikkelingen niet bijhouden. Wie snel thuis wil zijn op het gebied van beeldmanipulatietechnieken, programmeertalen of multimedia-trucs, is aangewezen op snelle, elektronische bronnen (Internet), of op tijdschriften. Voor veel computergebruikers zijn de bladen een belangrijk informatie- en educatiemedium. Bladen bieden actuele informatie over nieuwe technologie, geven les door middel van tutorials, fungeren als vraagbaak voor lezersproblemen. Tijdschriften spelen een subtiele ro l als nieuw e vorm van clus tering. To t verbazin g van d e grote E ngelse u itgeverij Future P ublishin g (veel co mpute rbladen ), toen hun lezerspoll a angaf d at de briev enrubrie k in de categorie ‘populairste onderdeel’ het hoogst scoorde. Het lezen van een blad past bij het individuele karakter van een computergebruiker, maar klaarblijkelijk wil men toch graag lezen over anderen, die hetzelfde doen. Bladen vervullen zo een functie in het scheppen en onderh ouden van een gevoel v an ond erlinge ve rwantsc hap.
26
Informatietechnologie is bezig de rol van muziek als lifestyle attribuut over te nemen. Aan somm ige tijdsch riften is dat d uidelijk te z ien. Het A merika anse W ired was het eerste lifes tyle blad voor de computergeneratie, vergelijkbaar met wat Rolling Stone betekende voor de nieuwe generatie van de jaren zestig. Voor het Nederlandse taalgebied zijn de lijfbladen van de Digeratus de bladen Wave en Blvd. Deze bladen gaan over het moderne leven in een wereld vol & van techniek, en de verhouding tekst/beeld is drastisch verschoven. Dat zegt niet iets over devaluatie van tekst, maar van opwaardering van beeld. Foto’s zijn geen illustraties me er bij het ve rhaal, ma ar beelde n vertellen het verha al. Het is hier niet de tijd en p laats voor een uitge breid onderz oek naar de m arkt voor tijdschriften, maar omdat ze voor amateurs een belangrijke rol spelen wat betreft scholing en contacten, wor den hiero nder pu ntsgew ijs een aan tal trends aa ngestipt. -
Tijdschriften bestaa n steeds vaker u it een elektronische co mpone nt, zoals een cove rdisk, cover-CD, een website of een elektronische versie (on-line publi-shing). Uitgevers spelen serieus met de gedachte dat een groot deel van de papieren oplage door elektronische middelen wordt overgenomen, en dat diverse ‘dead tree editions’ het leven zullen laten. Ook kranten zijn massaal het Net opgegaan. Cruciaal wordt de vraag waar de personeelsadvertenties terecht komen.
-
De hoeveelheid ‘special interest’ computerbladen neemt enorm toe. Algemene computerbladen kunnen het gebied eigenlijk niet meer afdekken. Zo zijn er bladen voor alles wat met Internet en het on-line bestaan te maken heeft (Net, Link, Tele PC), bladen over elektronisch e media vo or de mana ger (AdfoC om, Mu ltimedia Ma nageme nt), bladen voor een bepaald type computer (Amiga Magazine, MacFan), voor specifieke toepassingen (DTP m agazine, Mu ltimedia Mag azine), voor spec ifieke program ma’s (Word Perfect User, Corel m agazine), speciale interessegebieden (netwerk, spelletjes, midde n- en klein bedrijf).
-
Engelse computertijdschriften (met name die van Future) met bijgevoegde cover CDRom’s w orden ook in Nederland steeds meer verk ocht. Zelfs zo sterk d at ze standaard bij Albert Heijn in het schap liggen.
-
Er verschijnen tijdschriften in de vorm van een CD-Rom (Blender, Medio Magazine, Troub le & Attitu de).
-
Sinds jan uari ‘96 is h et eerste N ederland se com putertijdsc hrift voor kinderen een feit: Comp uKids van Database Pu blications, met on der meer bijdra gen van A ddo Stuu r, schrijver v an de su ccesvolle reeks W indow s voor K inderen .
-
Er zijn twee gegadigden in de strijd om de titel van ‘grootste algemene computertijdschrift van Nederland’. Zowel Computer!Totaal (van de HCC) en Personal Computer Maga zine (PC M) heb ben een grote naa msbek endheid onder co mpute rgebruik ers.
27
HOOFDSTUK 7 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
7.1 Conclusies Uit de veldverkenning kunnen de volgende voorlopige conclusies getrokken worden: -
De om geving is bijzond er sterk in b ewegin g, waarb ij onzeke r is hoe de toekom st eruit zal zien. De gevolgen zullen in ieder geval fors zijn. Men kan zich afvragen of met betrekking tot het gebruik van elektronische media en technologie ooit een coherente, eenduidige ondersteuningsvraag zal ontstaan, als gevolg van de snelle ontwikkelingen en de sterk e diversiteit.
-
Er is een nieuwe generatie (amateur)kunstenaars ontstaan, de Digerati, voor wie het gebruik van technische middelen vanzelfsprekend is, zowel voor kunst- en cultuurproduktie als communicatie.
-
Digerati zijn multimediakunstenaars. Dat wil zeggen dat hun werk zeer uiteenlopend van aard is. In dat w erk worde n audiovisue le en fotografische e lementen g ecombin eerd met typ isch elektro nische za ken zoa ls interactivite it en hyp ertext.
-
Door het toepassen van elektronische media vervagen de grenzen tussen disciplines en beroep en. Tuss en prog ramm eurs en k unstena ars hoeft n iet meer zo veel versc hil te zitten. Door de in terdisciplinaire mog elijkheden van de comp uter is het moeilijk w erken met begrippen als toegepast en autonoom.
-
Binnen alle disciplin es is sprake van een sterke toen ame in h et gebruik van elek tronische m edia, hoe wel de c ompu ter niet ove ral een ev en dom inante inv loed hee ft.
-
Op dit moment is er geen breed podium waar elektronisch amateur werk van een kader wordt voorzien. Dat is er wel voor de professionals, namelijk het ISEA.. Voor de amateurwereld zou continuatie van het internationale initiatief YEA in deze een rol van bete kenis ku nnen sp elen.
-
De bestaande disciplines zullen niet verdwijnen als gevolg van nieuwe kunstvormen. Er komen vooral nieuwe bij. Er zal behoefte blijven bestaan aan fysiek tastbare producten, maar over het algemeen zal de relatie met fysieke eindprodukten sterk veranderen.
-
Naast de instellingen op het gebied van traditionele kunstvormen, zijn er instellingen gekomen waarbinnen het accent meer ligt op nieuwe kunstvormen. Deze hebben zich verenigd in het Virtueel Platform.
-
Techniek (of breder: kennis uit exacte vakken en natuurwetenschappen) speelt een centrale rol bij elektronische kunst- en cultuurvormen, als beheersingsmiddel, maar ook als inspiratie (org anische kun st, netwerkkun st).
-
Het Internet als communicatiemiddel speelt een steeds grotere rol, zowel voor de nieuwe kunstvorm en, als voor de bestaande disciplines. De scheidslijn tussen toegepast en autonoom gebruik van elektronische media wordt mede daardoor steeds dunner. De rol van v irtuele exp ositie- en p ublikatieru imte nee mt sterk to e.
28
-
De doelgroep van elektronische amateurkunstenaars is heel divers, en moeilijk grijpbaar, ook al omdat ze in de eigen communicatie- en informatiebehoefte zelf voorzien door elek tronische midde len.
-
De creativ iteitscentra w eten de ele ktronisch e amateu rkunsten aars slechts in beperk te mate aan te spreken. De centra hebben moeite met het benoemen van de meest geschikte elemen ten voo r een aan trekkelijk aanbod in deze.
-
Beurze n en tijdsch riften wo rden be langrijke fa ctoren om met do elgroep en in con tact te treden.
-
Het gro te aantal co mpute rs dat op e lkaar wo rdt aange sloten, de vaardigh eden erm ee bij de nieuwe generatie, en de sterk groeiende hoeveelheid diensten die beschikbaar komen, maken dat er iets als een ‘Networked Economy’ gaat ontstaan. Het belang van elektronische communicatie voor zakelijke transacties en dienstverlening wordt bijzonder groo t.
7.2 Aanbevelingen Interne informatie- en kennisoverdracht Ontwikkelingen op het gebied van elektronische media hebben belangrijke gevolgen. Bijna dagelijks worden we geconfronteerd met nieuwe toepassingen op het gebied van kantoorautomatisering, communicatie en toegepast en autonoom gebruik van de computer. In dit kader moet structuree l aandacht w orden besteed aan het desku ndigheidsp eil van de SB A-med ewerkers. Op beheersin gsnivea u kan d aarbij wo rden ged acht aan h et aanbied en van re levante cursussen voor de SBA-medewerkers (WordPerfect, Windows ‘95, DTP en dergelijke), en aan het scholen van de bureaumedewerker tot applicatie- of systeembeheerder. Maar aangezien niet a lle werktijd binnen de SBA -kantoo romge ving w ordt doo rgebrach t, is het zinvo l te overwegen een PC-Prive project te realiseren, waardoor de medewerkers ook thuis van een actuele configu ratie kunnen w orden voo rzien. Daarnaast lijkt het zin vol de SB A-med ewerkers regelmatig (bijvoorbeeld tijdens regulier werkoverleg) nieuwe trends, applicaties en dergelijke te demonstreren. Informatieverstrekking kan ook gebeuren door opzetten van een knipselk rant (‘Art R andom ’), waarm ee SBA -ers op de hoogte worde n geho uden v an recen te ontwikkelingen en nieuw tjes Com mun icatie Zoals aa ngegev en, wor dt zow el externe als interne ele ktronisch e comm unicatie ee n belang rijke aanvulling op de reeds bestaande communicatie-activiteiten binnen de SBA-infrastructuur naar amateurs, overheid, collega-instellingen, de professionele kunstwereld, maar ook tussen de SBA-medewerkers zelf. Ook voor de ondersteuning van amateurs (verstrekken van documentatie en informatie, administratieve ondersteuning en dienstverlening naar verenigingen) zal het Internet een belangrijke aanvulling worden: als elektronische bibliotheek, voor uitwisseling van bestanden, adresbeheer en dergelijke. Het realiseren van SBA-aanwezigheid op het Internet is d aarom noodz akelijk. B ovend ien kan d eze aanw ezigheid dienen o m duid elijkheid te krijgen hoe reëel en realistisch de eerste, voorzichtige gedachten zijn die vanuit de SBAmedewerkers zijn geuit over de mogelijkheden van telewerken of communicatie ‘vanuit het veld’. Gezien de omvang van de SBA-infrastructuur en de gewenste omvang van de aangeboden informatie (bibliotheek, bestanden en dergelijke) moet de huidige net-aanwezigheid van de SBA (een partic ulier acco unt) wo rden uitg ebreid na ar een eig en SB A-we bsite,waa rbij communicatie van consulenten via e-mail vooralsnog de nadruk krijgt. Volgens een gericht stappenplan kan vervolgens gewerkt worden aan de elektronische ontsluiting van informatie,
29
en bestandsoverdracht. In eerste instantie zal de vorm van de site eenvoudig moeten zijn, en gebasee rd op trad itioneel ge bruik va n tekst en b eeld. M et gebruik van de ty pische m ultimed iale mogelijkh eden van h et Internet kan in een later stadium alsno g worden begonne n, naarmate consulenten en werkveld de mogelijkheden van elektronische communicatie vaker en gerichter g aan geb ruiken. N iet alles kan immer s tegelijk w orden a angepa kt. Toegepast Op de ho ogte blijven van relevante ontw ikkelingen op het gebied van software en ha rdware voor toepassingen binnen de disciplines, behoort voor een deel tot de reguliere werkzaamheden van de afzon derlijke co nsulente n. Daarn aast wor dt aanbe volen o m me er gericht o m te gaan met deze behoefte aan kennis en informatie. Daarbij kan de toegang tot Internet (bezoeken van voor de discipline relevante binnen- en buitenlandse sites) ondersteunend werken, evenals w orksho ps, period ieke dem onstraties (tijd ens SB A-verg adering en), of info rmatie over nieuwe ontwikkelingen, door middel van het knipselblad Art Random. Meer specifiek wordt geadviseerd een workshop te organiseren op terrein van presentatietechnieken met behulp van de computer, en digitaal opmaken en vermenigvuldigen (ter ondersteuning van de eigen werkzaamheden en van activiteiten van verenigingen). Voor fotografie en audiovisueel gaan de ontwik kelingen zo snel, da t bijscholin g van d e consu lenten no odzake lijk is. Vanuit de verschillende disciplines bestaat de behoefte aan ‘discipline-gebonden’ hom epages, waarop voor de discipline relevante informatie kan worden aangeboden, educatief materiaal uitgewisseld, discussies plaatsvinden, hyperlinks naar relevante andere sites binnen de discipline worde n aange bracht (m akelaarsfu nctie), en ee n elektron ische age nda m et relevan te beurzen en manifestaties te vinden is. In de galerie-functie van elektronische publicaties ziet men d uidelijke v oordele n: virtuele e xposities v ergroten de toega nkelijkh eid van h et materia al, nu bezoek geen extra reistijd vergt. Aansluitend op de reeds geconstateerde behoefte op het gebied van communicatie, is ook voor de disciplines de stap naar het Internet een voor de hand liggende. Ook hier geldt echter: niet alles tegelijk. De SBA is te klein om een grootschalige website te realiseren. Beter is het om specifiek gebruik van de mogelijkheden van het Net geleidelijk te implem enteren, b ijvoorbe eld wan neer dat b ij lopend e projecte n een zin volle aanvulling vormt. Zo kan de site ‘groeien’, en in de loop der tijd vorm krijgen. Het is zinvol om da arvoor e en paar k leinschalig e experim enten op te starten, om praktijker varinge n op te doen m et het gerich t inschak elen van elektronis che mid delen. Voor wat betreft het materiaal dat de inhoud van de elektronische ruimte voor de disciplines moet vormen, geldt dat de disciplines daar in eerste instantie zelf de suggesties voor aandragen, in samenspraak met de consulent nieuwe media. Vanuit een aantal disciplines worden voorts zeer concrete behoeften geuit waar het gaat om het gebruik of inpassen van nieuwe technologie binnen het eigen toepassingsveld. Daarbij lijkt ondersteuning of samenwerking vanuit d e disciplin e ‘elektron ische m edia’ cruc iaal. Daarto e zal binn en deze discipline tijd moeten worde n ingeru imd. Autonoom Afbakenen doelgroep Het afbakenen van de doelgroep is nodig. Wat betreft ouderen en nieuwe media, lijkt het niet direct een taak van de SBA om een achterstan dssituatie o p te heffen . Het is nog onduid elijk hoe elektronisch e media een rol spelen in het alloch tone culturele geb euren. Daar is ap art onderzoek voor nodig. In eerste instantie moet dus aan de reguliere doelgroep aandacht worden besteed, die al via de bestaande infrastructuren is te bereiken, en van wie ongeveer bekend is wie ze zijn en waa r ze zitten. Gericht op de inhoud
30
Voor w at betreft de inhoud elijke ond ersteunin g van ele ktronisch e amateu rkunsten aars geldt, dat er weliswaar behoefte lijkt te bestaan aan scholing en kadervorming, maar dat daarbij niet of nauwelijks gebruik wordt gemaakt van het aanbod van creativiteitscentra. Aanbevolen wordt o m de ac htergron den van deze beh oefte en d e reden w aarom creativiteitsce ntra daarin geen rol spelen, de komende tijd nader te onderzoeken. Daarnaast wordt aanbevolen om de behoefte aan kadervorming en scholing vooralsnog te beperken tot twee groepen: de HCCgebruikersgroep Kunst, Ontwerp en Vormgeving, waarbinnen interesse bestaat voor uitwisseling met profes sionele com puterkunsten aars, en de groep Democoders, waarbinnen door het vluchtige karakter van de ‘scene’ behoefte zou kunnen bestaan aan een vorm van ‘mentorenproject’, waarmee specifieke kennis en ervaring behouden en doorgegeven kan worden. Gerich t op de or ganisa tie Voor wat betreft organisatorische ondersteuning van elektronische amateurkunstenaars, geldt dat de behoefte zich met name toespitst op kennisoverdracht op het gebied van elektronische commun icatie en hard- en software voor toegepaste en autonom e kunst. Het elektronisch ontsluiten van deze informatie is een belangrijke aanvulling op bestaande vormen van inform atie-overd racht. Vo orgesteld wordt o m reeds bekend e groep en regelm atig op d e hoog te te houden van relevante ontwikkelingen middels een nieuwsbrief, die zowel per post kan worden verzonden als via de e-mail faciliteiten van het Internet. Het knipselblad Art Random kan daarvoor als uitgangspunt gelden. Overigens is het de moeite waard te overwegen om de distributie van Art Random uit te breiden, naar de instellingen en organisaties waarmee de disciplines contacten onderhouden. Ook daar bestaat waarschijnlijk behoefte aan overzicht met betre kking to t nieuwe ontwik kelingen op het ge bied van elektronis che me dia. Gericht op de positie van de am ateurkunst Zoals eerder aangegeven is de doelgroep van de discipline ‘elektronische kunst’ zeer omvangrijk en divers . Daarbij is d e scheids lijn tussen ‘to egepast’ en ‘auton oom’ b etrekkelijk dun. Bov endien is deze d oelgroep vo ortdurend in b eweging e n nog slechts ten dele in kaart gebrach t. Het opz etten van een goe d netw erk en een adequa te infrastruc tuur is on ontbeer lijk voor de comm unicatie m et die bred e groep gebruik ers. Voo r beken de groe pen (H CC-g ebruikers, AMIGA-gebruikers, Coders) geldt dat regelmatige contacten, bezoek bij afdelingsgroepen, landelijke contactdagen en incidentele projecten prioriteit heeft. Daarnaast dient het bestaande netwerk te worden uitgebreid met (nog) onbekende groepen, maar ook met overheden, colle ga-instellin gen en d e professio nele kun st. Concreet dient de samenw erking met andere instellingen op het terrein van de amateurku nst en kunsteducatie uitgebreid te worden. Veel instellingen uit de AK/KE gaan op eigen initiatief de cyb erruimte in. Het w ordt belan grijk om dit soort nie uwe erv aringske nnis uit te wisselen, bijvoorbeeld door overleg van de webmasters. De samenwerking met het LOKV wordt versterk t, onder meer d oor deelnam e aan het Platform Elektronische K unst (PEK ). Het is belangrijk daarin te participeren, om bij te dragen aan afstemmen van aktiviteiten, en voorwaarden te scheppen voor eventueel toekomstig gezamenlijk beleid. Gezien het specifie ke karak ter van de doelgro ep binn en de elek tronische kunst, is he t uitbreiden van de bestaande infrastructuur naar het Internet een voorw aarde. Sommige ge bruikersgroepen communiceren en publiceren immers bij voorkeur via dit medium. Voorts wordt aanbevolen om samenwerking te zoeken met organisatoren van beurzen en uitgevers van computerbladen, zoals bijvoorbeeld IDG, de uitgever van Computer!Totaal. Internet en computerbladen kunnen geschikte middelen worden om met elektronische amateurkunstenaars te co mmu niceren. Vanuit de HCC-gebruikersgroep KOV is specifiek aangegeven dat zij interesse hebben in het versterken van de contacten met de professionele kunst. Over het algemeen delen veel elek-
31
tronische amateu rkunsten aars deze interesse. E en derg elijke wiss elwerkin g kan ee n belang rijke kwaliteitsimpuls opleveren en zeker bij elektronische kunstenaars kan sprake zijn van ‘doorstroming’ naar het professionele circuit. Het versterken van deze contacten (door samenwerking met het Virtueel Platform of deelnemers daaraan, lidmaatschap van ISEA, contacten met de HKU afdeling Beeld- en Mediatechnologie) lijkt derhalve noodzakelijk. Daarbij moet echter niet uit het oog worden verloren, dat bijvoorbeeld de ISEA aangaf geen direct belang te hebben bij contacten met amateurs uit het veld. Binnen de elektronische kunst ontbreekt het aan een podium waarop eigentijdse kunst- en cultuurvormen voor het voetlicht geplaatst kunnen worden, naast elkaar gezet, en met elkaar in verband gebracht. Ter versterking van de communicatie tussen amateur(vereningen) onderling en de infrastructuur van de SBA dient de komende periode aandacht te worden besteed aan het creëren van een dergelijk podium. In dit verband past het om de ondersteuningsvraag van YEA te honoreren. Met het organiseren van het YEA (een landelijke wedstrijd voor verschillen de vorme n van elektron ische amateu rkunst) kan in d e toekom st zo’n podium ontstaan. YE A leent zich bij uitstek v oor een sam enwerking sverband m et de HCC , ‘s lands grootste vereniging voor computerhobbyisten. Daarnaast kan deze functie (of een deel daarvan ) worde n vervu ld door h et creëren v an een v irtuele exp ositieruim te op de (n og te bouwen) SB A-site, of een verzamel-cd-rom met w erk van bijvoorbeeld de dem o-coders. Eveneens wordt aanbevolen contact op te nemen met de organisatoren van de Kunstbende om te bezien of, en zo ja hoe uitingen van nieuwe media in het programma kunnen worden opgenomen en gehonoreerd. Tenslotte zou materiaal dat bijvoorbeeld in het kader van een YEA -wedstrijd wo rdt verzameld , kunnen w orden gep resenteerd op reg ionale com puterbeurzen, bijvo orbeeld in de vor m van een reizen de expo sitie. Internationale contacten hebben vooralsnog geen prioriteit, omdat het vertrekpunt daarvoor nog te broos is. Als YEA landelijk draait, kunnen van daaruit de internationale contacten uitgebouwd worden. Tot dan moeten de al bestaande contacten worden onderhouden en onderste und, zo dat ze in ied er geval k unnen blijven b estaan. W el moet ru imte zijn o m in te kunnen spelen op samenwerkingsverzoeken die de SBA in deze bereiken. Zo polste het Engelse Open College for The Arts de SBA over samenwerking met betrekking tot on line exposities van werk van amateurkunstenaars. Het verdient aanbeveling om te bezien of hiermee bij de op te zetten site rekening gehouden kan worden, zonder dat dit een onevenredig grote tijdsinveste ring vraa gt. 7.3 Prioriteiten In principe zou de volgende prioriteitsstelling kunnen gelden: A
Netwe rk uitbou wen en onderh ouden is essentieel. Er veran dert veel, en snel, dus d e vinger a an de po ls is nood zakelijk. Contacten onderhouden met doelgroepen: coders, HCC-gebruiksgroepen KOV en MM, Amiga-groepen. Contacten onderhouden met collega-instellingen (LOKV PEK, Docenten computerplatform , Virtueel Platform). Voortdurend alert blijven op nieuwe groepen, en daartoe structureel aandacht besteden aan eveneme nten voor elek tronische me dia zoals DE AF, ISEA , Doors of Perception.
B
Opzetten van een website, bij V2 in Rotterdam. De site dient 3 do elen: ten eerste als aanzet tot een podium voor elektron ische amateu rkunst; ten tweede als instrum ent om elektronis che com munic atie met h et werkv eld te realiseren; te n derde als eerste aan zet voor e lektronisc he uitbreid ing van de diens t-
32
verlenin g vanu it de disciplin es. Overig ens is nad ere inform atie over d e website te vinden in het pro jectvoor stel “SBA @ W ebsite”. In eerste instantie wordt de site een eenvoudige homepage, met verwijzingen naar relev ante doe lgroepe n en instellin gen in h et werkv eld (even tueel via h otlinks). Stapsgewijs krijgen de verschillende disciplines site-ruimte, die in-gericht wordt naar de sp ecifieke g ebruiksw ensen en -moge lijkheden . C
Deskundigheidsbev ordering SBA-m edewerkers: Door scholing van de bureaumedewerker krijgt de SBA de beschikking over onderste uning m et betrekk ing tot het o plossen van com puterpro blemen (functie helpdes kmed ewerke r).
D
Opzetten van een algemeen podium voor jonge elektronische amateurkunst onder de naam You ng Electronic Arts. De partije n die in he t verleden bijdroeg en aan d e organ isatie van d eze wed strijd worde n bijeeng ebracht. De HCC w ordt benaderd om te kijken of een samenwerkingsverband in deze moge lijk is. Het aan tal publiek sgroepe n dat doo r YEA bereikt w ordt, mo et word en uitgeb reid met als streven een brede nationale dekking.
E
Internationale uitwisseling en contacten. Het YE A wo rdt in een la ter stadium uitgebo uwd n aar mee r internatio nale partners. Tot dan worden de bestaande internationale YEA-contacten onderhouden, en zonod ig onde rsteund o m con tinuatie lok ale YEA te waarb orgen. Er wo rden link s naar relev ante intern ationale co ntacten o pgeno men in de web site. Binnenkomende verzoeken tot internationale (elektronische) samenwerking moeten gehonoreerd worden.
7.4 Middelen Elektronische media zorgen voor grootscheepse veranderingen op uiteenlopende gebieden. Ten eerste ko men er nieu we doelgro epen in beeld, d ie vormen v an elektronische amateurkunst beoefenen. Ten tweede treden er verschuivingen binnen de disciplines op, door nieuwe produktietechnieken, en als gevolg van toenemend overschrijdend gebruik. Ten derde verandert de manier waarop consulenten en secretariaat ondersteuning kunnen bieden, door de mogelijkheden van elektronische communicatie. Op elk van de drie gebieden is kennis van de ontwikkelingen en gebruiksmogelijkheden nodig, en vaardigheden om op operationeel niveau actuele en relevante hard- en software te kunnen bedienen. Het zal duidelijk zijn dat dit alles niet gerealiseerd kan worden door alleen het aanstellen van een projectmedewerker voor zestien uur per week. Er moeten dus prioriteiten worden gesteld, of aanvullende middelen beschik baar ko men. Om de SBA in de volle breedte te laten aansluiten op de nieuwe ontwikkelingen, is het noodzakelijk de volgende middelen (in menskracht en geld) beschikbaar te stellen. -
Budget voor training en scholing van de SBA-consulenten om kennis en vaardigheden op te doen met betrekking tot voor het vakgebied relevante ontwikkelingen.
-
Een PC -prive pro ject, om d e mede werkers de geleg enheid te bieden o ok in de thuissi-
33
tuatie ove r een actu ele com puterco nfiguratie te laten besc hikken . -
Budget voor training en scholing in het efficiënt gebruik van computergebruik, en het gebruik van elek tronische comm unicatiem iddelen, v oor con sulenten en secretar iaat.
-
Interne capaciteit op het gebied van beheer en on derhoud v an apparatuu r en software (helpde sk-taken ).
-
Voortzetting van de huidige capaciteit voor elektronische media. Afhankelijk van de gekozen prioriteitsstelling is structurele uitbreiding van de arbeidsomvang noodzakelijk.
-
Voor het implementeren van een SBA-website dienen voldoende algemene middelen beschik baar te zijn.
34
BIJLAG E - VERT REKP UNTE N VOO R ME ER INFO RMA TIE Door de snelle ontwikkelingen en het brede toepassingsveld is het niet eenvoudig om een goede indruk te krijgen van wat nu ‘typisch elektronisch’ is. De lijst hieronder bevat een aantal multimediale vertrekpunten voor verdere orientatie, van boeken en tijdschriften tot Internet-links en software. Tijdschriften : Com puter Ar ts De Engelse uitgeverij Future Publishing geeft sinds januari ‘96 dit tweemaandelijkse blad uit. De inhoud is volledig gewijd aan kunst-en cultuurprodukties met elektronische media. De subtitel van het blad is daarom ‘The art, design and technology magazine for Mac and PC’‘. Veel professioneel we rk, maar ook ruim te voor am ateurs. Wave Het Ne derland se Wav e (Riverla nd Pub lications) is g emod elleerd na ar het Am erikaans e voorb eeld Wired, en is het lijfblad voor de generatie die nieuwe digitale middelen vanzelfsprekend in het dagelijks e leven in tegreert. Software: William Latham - O rganic Art William Latham maakt ‘o rganisch e kunst’, w aarbij wisk undige formu les en algo ritmes uit b ijvoorbeeld groeiprocessen leiden tot dynamische, muterende visualisaties, die door de gebruiker zelf gemanipuleerd kunnen worden. De screensaver is als public dom ain software op diverse plaatsen te krijgen. Capow Op basis van het sturen van toevalsfactoren kunnen gebruikers van dit programma proberen de computer ‘interessante’ beelden te laten genereren. Een vorm van kunstmatige intelligentie, afkomstig van de San Jose State University in Californie. Het programma is te downloaden van: http://www.mathcs.sjsu.edu/capow/index.html Boeken : Multimedia graphics - the international sourcebo ok of interactive screendesign (BIS Publishers, Amsterdam 1996) CD-RO M, interactieve film s en comp uter games k ennen eigen normen e n kwaliteiten w at betreft vormg eving. In dit boek wordt d e vorm geving van een aantal m ultimed iaprodu cties belich t, waarbij u itvoerig b eeldma teriaal is geb ruikt. Nicholas Negroponte - Being digital (Vintage Books, New York, 1995) Negro ponte is p rofessor in de med iatechno logie bij he t Massac husets In stitute for T echnolo gy. Hij besch rijft hoe ing rijpend d e toekom st zal veran deren als g evolg v an nieuw e digitale technieken. Margaret Boden - Creativiteit, mythen en mechanismen (De Haan, Houten 1990) Creativiteit als mysterieus, haast bovenaards proces wordt vaak toegeschreven aan schijnbaar onalledaags talent. In dit boek zet hoogleraar Boden uiteen hoe recente inzichten uit de wetenschap van kunstmatige intelligentie en informatica een nieuw licht werpen op het ontstaan van creatieve prestaties.
35
Peter Kentie - Webdesign & HTML in de praktijk (Addison Wesley, Amsterdam 1996) Tussen alle techn ische boeken over ontw erpen voor h et Internet is dit een positieve uitschieter, vanwege de vele heldere (fictieve) voorbeelden van hoe een site op het Net eruit kan zien, en welke functies ze kunnen hebben. Douglas Coupland - Microslaven (Meulenhoff, Amsterdam 1996) Digerati hebben een eigen lifestyle, waarin technische zaken uiteraard een centrale rol spelen. Microslaven is een vermakelijke beschrijving van een groepje jonge compu terprofessionals . Websites: http://www.cdrom.com/pub/demos/hornet/html/demos.html Deze site ‘PC Demo’s explained’ geeft een aardig overzicht van de demoscene, hun drijfveren, en hun werk. http://museumserver.nl:80 De Museum server is een handig vertrekpunt voor een digitaal bezoek aan d e websites van diverse musea en expo sities, in binn en- en bu itenland. http://www.v2.nl V2 in Rotterdam is lid van het Virtueel Platform, en hun site biedt links naar allerlei andere sites en projec ten op h et gebied van elek tronische kunst. http://www.agenda.welcome.nl Voorbeeld van één van de vele elektronische uitgaans-agenda’s, met evenementen, concerten en dergelijk e: CD-ROM’S: Spaceballs Scene Storm, vol 1 (Digital Candy, Newcastle-upon-tyne, UK, 1996) Het werk dat democoders maken is meestal alleen in kleine kring te zien. Deze CD-ROM bevat uiteenlopend materiaal dat door internationale groepen werd gemaakt, zoals intro’s, demo’s, diskmagazines en m odules. Stroom HCBK - Lost Boundaries (Creative Disk, Den Bosch 1995) Tools & Tales - The interactive art exhibition (Creative Disk, Den Bosch 1995) Sculpture City - The electronic fusion of art and architecture (Creative Disk, Den Bosch 1996) Tussen alle buiten landse C D’s mis staan dez e van he t Nederla ndse C reative D isk absolu ut niet. Voor deze interactieve exposities werd samengewerkt met onder meer de Rotterdamse Kunststichting en h et Haag s Centru m voo r de Bee ldende K unst. PC Magazine CD-RAM (VNU 1996) Het blad PC Magazine riep lezers op zelfgemaakt materiaal in te sturen voor een CD-ROM. Deze CD laat zien dat zo’n initatief niets oplevert, als er geen richting aan een dergelijke oproep wordt gegeve n.
36
