tested
Deze review gaat over de nieuwe WATT/Puppy System 8 van Wilson Audio en ook een beetje over audiofielen. Wat gebeurt er nou als je een kudde audiofielen in een zaal drijft en je presenteert een audiosysteem dat achter een geluidsdoorlatend gordijn staat? Dat levert veel commentaar op over focussering, diepte, snelheid, laagweergave, realisme, buizen, digitaal geluid en over de gebruikte kabels. Dit experiment is natuurlijk de cliffhanger en komt later in het verhaal terug. Eerst wordt er kritisch geluisterd naar de WATT/Puppy System 8 van Wilson Audio Specialties.
WILSON WATT/PUPPY SYSTEM 8
49
Echt bepalend NEXT
tested 50
Vrijwel iedereen heeft een mening over de producten van Wilson Audio. Het bedrijf heeft dan ook een reputatie. Hoe komt het nou dat deze luidsprekers door velen worden gewaardeerd en zo bekend zijn? Het geheim geldt feitelijk ook voor bepaalde Duitse auto’s en misschien ook voor Coca Cola en McDonalds. Het verhaal van Wilson laat een consequente verdere ontwikkeling zien van eerder gekozen basisprincipes- en technieken. De WATT/Puppy bestaat zowat vijfentwintig jaar en is binnen nagenoeg dezelfde vormgeving en hetzelfde concept steeds verder geperfectioneerd. Dat geeft absoluut vertrouwen in een product. Een fabrikant laat daarmee zien trouw te zijn aan gekozen uitgangspunten. Zo’n benadering is ook herkenbaar bij een aantal Duitse automerken. Het concept blijft ongeveer hetzelfde en is daarmee een stabiele- en herkenbare factor in de markt. De prestaties en technieken worden doorontwikkeld, waarbij steeds nauw aangesloten wordt bij de gekozen waarden die zo’n merk identificeren. Elke nieuwe versie van zo’n product is daarmee ‘state-of-the-art’ en trendsettend. In de audio zie je die stabiliteit en voortrekkersrol onder andere bij B&W, Audio Research, Krell, Levinson en Spectral. Er zal dan ook nooit een goede doorontwikkelde luidspreker uit Japan komen. Die paar uitzonderingen ontstonden min of meer per ongeluk. Bij elke nieuwe Japanse luidspreker die op de markt moet komen, wordt er gestart vanaf scratch. Er zit géén strategie achter en elk model is totaal verschillend van wat er in eerdere catalogi stond. Perfecte luidsprekers of perfecte audiofielen?
Een trend van de laatste jaren is dat luidsprekers erg perfect beginnen te worden, zeker in de lagere prijsklassen. Zoals al eens eerder opgemerkt, heeft dat consequenties voor de modellen in de veel hogere prijsklassen. Die moeten écht hard werken om een stuk méérwaarde te bewijzen en soms lukt dat niet helemaal. Voor de consument is dat geweldig. Voor 500 euro per stuk koop je weergevers waar je in de jaren
zeventig alleen maar over kon dromen. Maar dat wil niet zeggen dat elke dure luidspreker geen méérwaarde zou hebben. Er is in een aantal gevallen wel degelijk een significante méérwaarde. Dat brengt een tweede overweging binnen dit verhaal. Een aantal kostbare-, maar ook een aantal budgetluidsprekers komen aardig in de buurt van wat je ‘perfectie’ zou kunnen noemen. Dat is natuurlijk erg relatief, want in feite is elk audio-systeem een compromis. Die perfectie in de hogere-, maar ook in de lagere budgetklassen maken het leven behoorlijk moeilijk. Voor een recensent is het lastiger om nog steekhoudende kritiek op die producten te kunnen hebben. Vervolgens maak je mee dat er audiofielen zijn die wél fundamentele kritiek op zulke erg goede producten hebben. Dan is het moment gekomen om de zaak eens om te draaien. Laten we de audiofiel zélf maar eens recenseren. Tegenover een perfecte luidspreker staat dan iemand met een gekleurde opinie over hoe weergave zou moeten zijn en over de vertaling van de realiteit naar een systeem toe. Ook worden opvattingen over audio-componenten zwaar gekleurd als gevolg van psychologische processen die niets met weergave te
maken hebben (bijvoorbeeld status of legitimatie van een gedane aankoop). Misschien moet óók de recensent eens worden gerecenseerd. Hoe kun je ooit een component beoordelen als je vastzit aan een eigen ‘referentiesysteem’? Het is best mogelijk om een component uit te roepen als referentie, maar dan moet het ook écht een referentie zijn en je moet ongelooflijk goed weten waarom je zoiets roept. Dan hoor je meteen: ‘dat is afhankelijk van persoonlijke voorkeur’. Maar daar kom je niet meer mee weg. Mijns inziens kun je redelijkerwijs aantonen waarom het ene component dichter in de buurt van werkelijkheidsweergave komt dan een ander component. Dat kan simpelweg aan de hand van een zorgvuldig gekozen lijstje criteria. Merkwaardig is dat professionals dat vaak beter kunnen dan veel audiofielen. Tijdens het eerder genoemde experiment stond er achter het gordijn een écht strijkkwartet. Iemand merkte op dat de gebruikte kabels zilver hadden in plaats van koper… Wilson Audio
Zoals bekend was de WATT (Wilson Audio Tiny Tot) bedoeld als studiomonitor en is de Puppy later toegevoegd om het systeem full range te maken. De eer-
tested 51
dere versies van de WATT waren mijns inziens altijd spectaculair in detaillering, dynamiek en ruimtelijke afbeelding, maar de Puppy bleef achter in prestatie en integreerde niet écht met de WATT. Met elke release van een nieuw WATT/ Puppy systeem werd dit probleem verder geadresseerd en begon deze luidspreker beter te presteren. Het verhaal gaat dat David Wilson zélf kritisch luistert naar de systemen en allerlei problemen naar boven haalt. Dat wordt lastiger naarmate het product door de generaties heen beter wordt. Het verschil tussen de System 7 en de nieuwe System 8 zit in de zogenaamde opslag en het loslaten van energie. Alle mogelijke audio-componenten, zoals condensatoren, kabels, complete filters en behuizingen van luidsprekers, slaan energie op. Bij een luidsprekerbehuizing kun je je
voorstellen dat er, gedurende korte tijd, zogenaamde kinetische energie (bewegingsenergie) wordt opgeslagen. De behuizing raakt namelijk in trilling. Een tijdje nadat de oorzaak van de trilling weg is (het oorspronkelijke geluid), komt die energie vrij en mengt zich met het geluid van het moment. Daardoor verliest dat geluid in principe aan snelheid en focus. Voor de System-8 werd dit ‘energy-storage’ probleem op drie niveau’s aangepakt. Vanuit de titanium tweeter van de MAXX2 werd een versie voor de WATT-8 ontwikkeld, waarbij sprake is van verminderde opslag van energie en het gecontroleerd loslaten daarvan. Datzelfde verhaal geldt voor het materiaal waaruit de baffle is gemaakt. Wilson gebruikte eerder lood voor zogenaamde massa-demping, maar het nieuwe M4materiaal is een alternatief voor deze
functie. Ook in de filters zijn technieken toegepast om de opslag- en het loslaten van energie te verminderen. David Wilson kon horen dat daar een probleem lag. Het is al knap als je zoiets hoort, maar ook dat je vervolgens weet waar je zo’n probleem moet lokaliseren. Voor de newbees in de Wilson-wereld leert het onderstaande dat System 8 bestaat uit een los ‘topje’ (WATT) met een 1 inch geïnverteerde Focal titanium dome tweeter en een 7 inch midrange. Het laagcabinet (Puppy) heeft twee 8 inch drivers die onder de 125 Hz aanspreken. WATT en Puppy zijn gekoppeld middels de beroemde Puppy Tail. Deze drieweg kent een 0 dB-punt bij 21 Hz en de curve passeert de 22.5 kHz op 3 dB onder de rechte lijn. De laagste impedantie ligt bij 2.2 Ohm (ongeveer 78 Hz). Dat maakt dat deze luidspreker eni-
NEXT
tested 52
ge stroom kan gebruiken. Het aansturen van lagere impedanties is tegenwoordig wat minder problematisch dan vroeger. Eigenaren van dit systeem zullen ook zeker niet bezuinigen op versterkers. Plaatsen volgens Wilson
De opstelling van Wilson luidsprekers is wellicht iets anders dan gebruikelijk. Essentie is dat er zo min mogelijk ‘vlakken’ worden geraakt door het geluid, want dat geeft problemen. De opstelling gebeurt in principe door de dealer. Audiac pakt dat serieus aan. Er is geen enkele dealer voor de merken Wilson, Mark Levinson, Ayre of Arcam die geen uitgebreide opleiding heeft gehad. In Nederland, dan wel in de US of UK. Anders mag je het merk niet verkopen. De Wilson vakspecialist plaatst de luidsprekers dus volgens de regels. Zodra die vertrokken is, zul je je nieuwe setje redelijk wijd geplaatst vinden. Wat dichter tegen de zijwanden, maar flink gedraaid (toe in) naar de luisterpositie. Ook is de plaatsing wat dichter tegen de achterwand. Wilson luidsprekers hebben daar geen problemen mee met betrekking tot de weergave van de stage-diepte. De Wilson Duette, die hier enige tijd geleden stond, is zelfs geoptimaliseerd voor een plaatsing tegen de wand. In ieder geval biedt de plaatsing een extreem brede soundstage, zonder dat er een ‘gat’ in het midden valt. Voor deze luistersessie werden monoblokken van Halcro aangesleept, rechtstreeks van signaal voorzien uit een Wadia DAC (dubbelt als voorversterker) met Wadia cd-loopwerk. Eigenlijk een combinatie die puur neutraal opereert en het geluid laat horen zoals het van de opnametafel zou kunnen komen. Neutraal betekent hier niet dat het geluid koud, kil en uitgebeten is. Het is ook niet warm of extreem rijk en bloemig. Eigenlijk gewoon goed. Luisteren werd gedaan in nuchtere toestand. Je leest vaak in de bladen dat rijkelijk vloeiende wijn en kleine hapbare geneugten zorgen voor het licht bedwelmende- en wellicht geestverrijkende accent tijdens luistersessies. Zijn die systemen zo slecht dat ze normaal niet te genieten zijn? Hoe dan ook, de Wilsons zijn eigenlijk wat ondankbare
objecten om technisch naar te luisteren. Je wordt al snel meegesleept door de muziek. Een standaardtest van apparatuur gaat als volgt: er zijn tien cd’s. Op elke cd staat een track die een bepaald aspect van het systeem belicht. Van elke track wordt 20 seconden gedraaid. Na 3.3 minuut weet je alles. Maar, bij de Wilsons bleef elke track uitspelen en werd technisch luisteren na twintig seconden genieten van muziek. Naar goed audiofiel gebruik met de ogen dicht en in volle concentratie. Luisteren
Het is natuurlijk makkelijk om met de obligate open deur te starten. Ja, ..deze Wilson is ruimtelijk, is dynamisch, is neutraal en heeft detaillering. Het zal tegenwoordig knap lastig worden om een luidspreker te vinden die dat allemaal niet heeft. Waarin zit dan het bijzondere van System 8? Waarom gaat u, meteen
na het lezen van deze review en zaterdags om half vijf, naar de winkel om nog even een setje te pinnen voor het weekend? Om het eens met weinig woorden te zeggen: het bijzondere van deze Wilson zit niet alleen in de weergave van de muziek, maar vooral in alles wat daaromheen hangt. Veel systemen presenteren de vocal netjes in het midden. Uit de linker luidspreker klinkt dan een slagwerkje en rechts is een blazer herkenbaar. De WATT/Puppy laat dat ook horen, maar openbaart veel méér van de akoestische ruimte waarin de instrumenten zich bevinden. Het gaat er dan niet om dat je een beetje galm hoort, maar het is écht mogelijk om de beweging van geluid en de richting van reflecties te volgen. Dat geldt ook voor veranderingen in de klank van instrumenten. Naast de ‘attack’ en ‘decay’ van percussieve klanken, blijft het karakter van de uitstervende toon nooit hetzelfde. Een
die macro-dynamiek waardoor een setje van drie trombones vloerkleden door de kamer blaast. De charme zit ook in de allerkleinste percussie geluidjes. Het subtiel raken van een ride-bekken, dat veegje op de snare, die razendsnelle- en hele lichte reeks aanslagen op de hogere piano-octaven en zelfs het kraakje van de orgelbank. Achter elke klank zit kracht. Een microdynamische beweging die daardoor zo’n herkenbaar realisme neerzet. Resultaat is natuurlijk ook dat deze luidspreker extreem subtiel en met gevoel kan opereren. De derde en laatste opvallende eigenschap is dat deze versie van de WATT/Puppy zo uitgebalanceerd en homogeen klinkt. Je luistert naar één akoestische entiteit, die niet uiteenvalt in een stukje laag, midden en hoog. Het systeem werkt feitelijk zo transparant mogelijk en zet géén eigen herkenbare signatuur neer. Je hoort muziek en luistert niet naar een Wilson luidspreker. Het nettoresultaat van dit stukje analyse is dat het reuze spannend is om naar deze weergevers te luisteren. Muziek, die je vanwege verregaande vermeende saaiheid nooit meer draait op een standaard setje, krijgt op een paartje Wilsons en hele eigen dimensie en aantrekkelijkheid. Een stem met minimale begeleiding verandert in een feest van klanken en subtiele ruimtelijke manifestaties. Het is fascinerend en boeiend. Bij het draaien van complexe instrumentaties, met stemmen en klanken die elkaar feitelijk in frequentiebereik, klankkarakter en plaats in de weg zitten, discrimineren deze luidsprekers op een enorme manier. Elk afzonderlijk instrument en ruimtelijke manifestatie blijft feilloos te volgen en wordt ‘losgemaakt’ uit het geheel. Geen clustering, vervaging en congestie. Maar, de samenhang en muzikale integriteit blijven absoluut bewaard. Het voordeel van erg grote luidsprekersystemen kan bestaan uit een realistischer grootte-afbeelding en een nóg sterker live-ervaring. De WATT/ Puppy geeft een goede reproductie van instrumentgroottes, op het moment dat die ook in de opname realistisch zijn afgebeeld. Wie het volume opdraait tot een realistisch concertniveau, zal merken dat er óók met dit betrekkelijk be-
scheiden gedimensioneerde systeem een indrukwekkende live-illusie mogelijk is.
tested
aanhoudende pianotoon verandert sterk van eigenschappen, met betrekking tot klank, intensiteit en ruimtelijke presentatie. Dat soort processen zijn op de Wilson makkelijk te volgen. Dat speelt zich dan af in een ruimte met een onwaarschijnlijke detaillering. Die is niet dominant of storend ten opzichte van het muzikale ‘hoofdgebeuren’, maar je kunt onwaarschijnlijk diep inzoomen op details. Een opname voor ‘live audience’ illustreerde dat voortreffelijk. Niet alleen het publiek maakt alle mogelijke geluiden, maar ook het orkest is niet stil. Geritsel van partituren, schuiven en kraken van stoelen en het schuren van kleding tegen instrumenten komt allemaal naar voren. Een tweede bijzonderheid van deze Wilson is dat de dynamiek het hele spectrum beslaat. Het is niet een systeem met alleen dynamisch gedrag in het hoog. Ook het laag is snel en dynamisch. Snelheid is trouwens één van de belangrijkste eigenschappen waardoor een illusie van realiteit ontstaat. Het wil feitelijk zeggen dat de luidspreker de golfvorm (met de belangrijke eerste attack van percussie-instrumenten) vrijwel identiek kan reproduceren. De beste test is het terugluisteren van percussie-instrumenten, zoals een drumkit. Op het moment dat het audio-systeem dat geluid één-op-één teruggeeft, is er sprake van een perfecte snelheid. Dat betekent dat je géén verschil hoort tussen échte- en gereproduceerde drums. De WATT/Puppy is absoluut een snelle luidspreker. Voorwaarden om dat te bereiken, hebben te maken met de massa van de membranen (hoe lichter, hoe sneller), maar ook met het verminderen van de losgelaten-, tijdverschovenen opgeslagen energie in filters, drivers en behuizingen. Die energie versmeert letterlijk je snelheidsillusie. Een bijkomend snelheidsvoordeel in het laag is dat de Puppy twee kleinere woofers heeft. Grotere woofers zijn theoretisch trager. De resultante van het design op snelheid en vanzelfsprekend ook voortkomend uit het filterontwerp, is de dynamische prestatie van System 8. Zoals bekend, kan dit systeem werkelijk enorm uithalen. Maar het is niet alleen
Epiloog
Betekenen al deze kwalificaties nou dat de ideale weergever geboren is? Ja én nee. Het zal voor David Wilson extreem moeilijk worden om verdere verbeteringen aan te brengen. Maar, een recensent moet natuurlijk kritisch zijn. Het is absoluut mogelijk om nog een stap méér snelheid te halen. Bijvoorbeeld door de toepassing van beryllium, diamant of een ribbon driver. Ook is er heel af en toe een spoortje van vervaging in het laagbereik en het lijkt alsof de drive ergens in het laagmiddengebied een streepje minder is. Dat kan overigens veroorzaakt worden door uitdoving als gevolg van de vloerreflectie, zoals bij veel staande luidsprekers van deze hoogte. Het issue van de ultieme weergever is ook tijdsgebonden. In de jaren tachtig waren er absoluut ultieme luidsprekers, waarvan we nu precies weten wat er veel beter aan kan. Mede gezien een aantal ontwikkelingen, zal de luidsprekerwereld over vijf jaar anders zijn. Maar, dan is er allang een System 9 of 10. Voor dit moment blijft er eigenlijk heel weinig te wensen over. De WATT/Puppy maakt het een aantal véél kostbaarder systemen ook verdraaid lastig. Je moet van goede huize komen om hard te maken waarom je straks 80 mille voor een luidspreker wilt gaan betalen. Daarmee komt de conclusie niet als verrassing: de Wilson Audio Specialties WATT/Puppy System 8 is een luidspreker die past in het rijtje van weergevers, die écht bepalend zijn voor waar highend weergave voor staat. Onvoorwaardelijk aanbevolen zonder enige bedenking van betekenis!
53
Ruud Jonker
PRIJS WILSON WATT/PUPPY SYSTEM 8 AUDIAC TEL: +31-(0)30-6049000 E-MAIL:
[email protected] WWW.AUDIAC.NL
€ 28.900,-
END
